ADOÇİM ÇİMENTO BETON SAN VE TİC. A.Ş. ARTOVA ŞUBESİ ALPASLAN MAH. KEŞLİKÖZÜ MEVKİİ 60670 ARTOVA TOKAT TEL: 0 356 611 25 00 FAX : 0 356 611 22 32 KLİNKER VE ÇİMENTO ÜRETİMİ HAZIR BETON VE MICIR ÜRETİMİ OCAK İŞLETMESİ FAALİYETİ ÇEVRE ETKİ-BOYUT DEĞERLENDİRME PROSEDÜRÜ Hazırlayan Ahmet KOÇ İSG ve Çevre Şefi C Sınıfı İSG Uzmanı Mine Aydan İSG ve Çevre Sorumlusu Tarih 10.06.2013 EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 2/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü 1. AMAÇ Bu prosedür, Adoçim Çimento A.Ş. faaliyetleri esnasında ortaya çıkabilecek çevre etki ve boyutlarının belirlenmesini, değerlendirilmesini ve ortaya çıkan etkilerin bertaraf edilmesi için gerekli aksiyonların tespit edilmesini amaçlanmaktadır. 2. TANIMLAR ÇİB: İSG ve Çevre Birimi INTERNEER: Kalite Doküman Yönetim Sistemi Fabrika: Adoçim Çimento A.Ş. Fabrikası Çalışan: Fabrikada çalışan veya bulunan tüm Adoçim Çimento A.Ş. ve müteahit personeli ile ziyaretçiler. Taşeron/Müteahhıt: Bir sözleşme kapsamında fabrika sahasında iş yapan hizmet veren firma ve çalışanlarıdır. İş Yeri: Kuruluşun kontrolü altında işle ilgili faaliyetlerin yürütüldüğü her hangi bir fiziksel mahal. Çevre: Bir kuruluşun faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna ile insanları da ihtiva eden ortam ve bunlar arasındaki ilişki. Çevre Boyutu: Kuruluşun çevre ile etkileşime giren faaliyetlerinin veya ürünlerinin veya hizmetlerinin elemanı. Örnek: Havaya verilen emisyon Suya bakılan atıklar Çevre Etkisi: Çevrede kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan olumlu veya olumsuz her tür değişikliktir. Örnek: Doğal Kaynak Tüketimi Hava Kirliliği (Emisyon: gaz, koku, toz) Su Kirliliği (Yeraltı suları da dahil) Toprak Kirliliği Gürültü Kirliliği Ozon tabakası incelmesi Radioaktif kirlilik Acil durumlar (yangın, dökülme saçılma, su baskını, deprem gibi) 2 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 3/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü Isınma amaçlı fuel oil kullanımı sonucu CO2 , SOx, NOx gibi baca gazı emisyonları oluşmaktadır. Baca gazı emisyonları fuel oil kullanımının “çevre boyutu”dur. Bu emisyonlar sonucu hava kirliliğinin oluşması ve doğal kaynakların tüketilmesi ise bu çevre boyutunun “çevre etki” sidir. Çevre Etki Boyut Değerlendrme: Çevresel etkinin büyüklüğünü tahmin etmek ve etkinin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan prosesin tamamıdır. Kabul Edilebilir Etki: Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi çevre politikasına göre tahammül edebileceği düzeye indirilmiş etkidir. Rutin Faaliyet: Planlı-düzenli olarak sürekli yapılan ve sıklığı 2 aydan az olan faaliyetlerdir. 3. KAPSAM: Bu prosedür, Fabrika faaliyetleri esnasında çalışan beyaz ve mavi yakalı personeli ile müteahhit ve taşeron elemanlarını kapsamaktadır. 4. SORUMLULAR: 4.1. Fabrika Müdürü Çevre etki boyut değerlendirmelerin gerçekleştirilmesi, aksiyonların yerine getirilmesi için gerekli kaynakların sağlanması, Prosedürün uygulanması esnasında gerekli desteğin verilmesi, 4.2. Bölüm Müdürleri, Şefleri ve Sorumluları Bölümlerine ait faaliyetlerde ve alanlarda ortaya çıkabilecek çevresel etkilerin değerlendirilmesinin ve bu doğrultuda gerekli aksiyonların yerine getirilmesinin sağlanması, Çevre etki boyut çalışmalarına katılmak veya gerekli kişilerin katılımının sağlanması, Prosedürün uygulanması esnasında gerekli desteğin verilmesi 4.3. İSG ve Çevre Birimi Fabrika faaliyetlerine ait çevre etki boyut değerlendirilmesi aşamasında gerekli koordinasyonun sağlanması ve ekiplere teknik bilginin sağlanması, Ortaya çıkan aksiyonların takibinin yapılması, Yeni faaliyet, ekipman veya süreç değişikliklerinin çevre etki boyut değerlendirmeye aktarılmasınıjn sağlanması için koordinasyon yapılması, 4.4. Tüm Çalışanlar Ortaya çıkan çevresel etkiler göz önünde tutarak çalışma yapılması ve tüm faaliyetler esnasında çevresel etkilerin göz önünde tutulması, 3 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 4/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü Kendileri için tanımlanmış olan askiyonların yerine getirilmesi, Yeni çevresel etki tespit edilmesi durumunda bölüm amiri veya ÇİB’e bilgi verilmesi 5. UYGULAMA 5.1. Çevresel Etkinin Belirlenmesi 5.1.1. Tesis içinde gerçekleştirilen tüm operasyonlar, kolayca yönetilebilecek “risk değerlendirme birimleri”ne bölünmelidir. Ör; görev, proses, iş tanımı veya çalışma alanına göre. Müteahhitler, taşeronlar ya da tedarikçiler de bu sürece dâhil edilmelidir. Önemli Çevresel Etkiler ve kaynakları belirlenirken aşağıdaki tablo kullanılarak çevresel etkiler belirlenir. ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLER VE KAYNAKLARI DERE CE 1 2 3 4 5 ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLER Toz Kaynakları Enerji Kaynaklarının Tüketimi Topoğrafik Yapının Bozulması KAYNAK Kaçak Toz Kaynakları Silo altları, Taşıyıcı banlar ve dökülüşleri ve diğer hasarlı ekipmalar (gövde delinmesi vb.) Filtre Kaynaklı Toz Emisyonları Elektrofiltre ve jet-plus filtrelerin devredışı kaldığı durumlar, yeterli çalışmadığı durumlar Malzeme Yüklemesi ve Tüm dahili ve harici nakliye esnasında, yükleme taşınması esnasında oluşan toz ve boşaltma operayonları Hava Akımları Rüzgar vb etkilerle tozlu alanlardan toz kalkması Yakıt Kullanımı İthal ve Yerli kömür kullanımı, petrokok, fuel oil, doğalgaz kullanımları Elektrik Kullanımı Tüm elektrikle çalışan ekipmanların enerji kaynağı Akaryakıt Kullanımı Dizel ve benzin kullanan araç, ekipman, jeneratör vb ekipmanlar Hammadde kullanımı Hammadde patlatma ve çıkartma işlemleri Tehlikeli Atık Oluşumu Araçların ve tüm çalışan ekipmanların bakımı ve Üretim faaliyetleri esnasında atık yağ, kontamine atıklar, ofislerden çıkan flouresan lambalar vb diğer tehlikeli atıklar Tehlikesiz Atık Oluşumu Yemekhane, ofis ve diğer faaliyetleri sonucu oluşan evsel ve ambalaj atıkları, kağıt- karton, plastik, cam, bakım faaliyetleri sonucu oluşan metal hurda oluşumu, Hammadde çıkarılması esnasında pasa oluşumu, aşınan araç lastikleri Evsel Atıksular Yemekhane, ofis faaliyetleri ve insani faaliyetler sonucu oluşan atıksular Atık Oluşumu Atıksu Oluşumu KAYNAK TANIMI 4 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 5/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü Ekolojik Dengeye Müdahale 6 Lokal Problemler, Toplumsal Sorunlar 7 Endüstriyel Atıksular Sızıntı suları, Araç yıkama suları, rejenerasyon suları Yüzeysel Sular Yağmur suları, Kaynak Suları Ağaçların Kesilmesi ve Nebati Toprağın Alınması Hammadde ocaklarının açılması esnasında ağaç kesilmesi ve bitki örtüsünün sıyrılması Gürültü Araçların ve çalışan ekipmanlardan kaynaklı çevresel gürültü Titreşim Patlatma faliyeti sonucu oluşan titreşim Trafik Özellikle nakliye araçlaların malzeme taşınması faaliyeti sunucu yollara ilave araç girdisi Görsel Rahatsızlıklar Ocak alanlarından malzeme alınması sonucu ve fabrikadaki hammadde yığınlarının oluştırduğu görüntü kirliliği Tüm tehlike ve boyutlar belirlenirken aşağıdaki farklı durumlar ve işletim koşulları da dikkate alınmalıdır. Normal işletim koşulları, Yeni açılışlar, revizyon çalışmaları, planlı bakım ya da arızalar, Acil durumlar (depremi sel, yangın, savaş, özel temizlik, v.s.) Rutin olmayan faaliyetler 5.1.2. Çevresel etkinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi sırasında bir ekip çalışması gerçekleştirilmelidir. Ekipte en az birim şefi veya atadığı bir beyaz yaka çalışan, gerekli ise mavi yaka bir çalışan, ÇİB’den yetkili bir kişi bulunmalıdır. Müteahit firma faaliyetlerine ait çevresel etki değerlendirme çalışmaları esnasında müteahhit firmaya ait bir yetkili bulunmalıdır. 5.1.3. Çevre Etki Boyut ekibi ile bir araya gelerek değerlendirmenin yapılacağı alan veya bölüme ait tüm faaliyetleri, çalışma ortamlarını ve ekipmanları yerinde incelenir, “çevre boyut listesi” ve “tehlike listesi” kullanılarak ilk tespitler yapılır. Bu aşamada insan davranışlarının etkisi de göz önünde tutulur. Örneğin tecrübe seviyesi, kişisel dikatsizlik, yorgunluk v.b. kişisel durumlar değerlendirilir. 5.1.4. Tespit edilen çevresel boyutlar kayıt altına alınır. 5.2. Çevresel Etkinin Değerlendirilmesi 5.2.1. Çevre Etki Boyut değerlendirmesinden amaç basit anlamda öncelik belirleyebilmektir. Risk aslında 0,1 ile 1000 arasında olan birimsiz bir büyüklüktür ve bu büyüklüğün teorik anlamda belirlenmesi için uzun yıllara dayanan istatistiksel veri birikimine, model ve simulasyon çalışmalarına ihtiyaç vardır. Pratikte böyle bir (akademik) çalışma gerçekleştirme olasılığımız bulunmamaktadır. 5 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 6/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü 5.2.2. Çevresel boyutların etkileri aşağıdaki metoda göre değerlendirilir. Risk Derecesi = Olasılık x Sıklık x Şiddet R= Px Fx E Faaliyet sonucu çevre kazası olabilme olasılığıdır. Olasılık (P) 0,1 Olabilir fakat çokda mümkün değil 0,2 Çok düşük olasılık – beklenmez 0,5 Az olma olasılığı var – beklenmez fakat mümkün 1 Bazı şartlar ortaya çıktığında olabilir 3 Olma olasılığı var 6 Olma olasılığı çok yüksek 10 Kesinlikle olma olasılığı var Sıklık değerlendirmesinde faaliyetlerin sıklığı değerlendirilir. Rutin olmayan faaliyetler için sıklık puanı en yüksek puan seçilir. Sıklık (F) 1 Nadir ( yılda bir defa veya daha seyrek ) 2 Zaman zaman ( ayda bir defa veya daha seyrek ) 3 Arada sırada ( haftada bir defa veya daha seyrek ) 6 Her zaman ( günde bir defa ) 10 Sürekli ( Günde bir defadan çok ) Çevre kazası sonucunda ortaya çıkabilecek sonucun şiddetidir. Şiddet (E) (Çevresel Etkiler)) 1 Çok Küçük o Üretimde minor zarar, o Ürün tedariğinde minimum etki,, o Çevresel etki çok kısa sürede giderilebiliyor 3 Küçük o Üretimin durması, mevcut üretimde kayıp, o Pazara olan tedariğin kesilmesi, o Çevresel etki kısa sürede giderilebiliyor 6 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 7/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü Önemli 7 o Üretim kaybı > 1 vardiya ise, o Pazara ürün tedariği >1 gün kesildiyse, oÇevresel etki orta vadede giderilebiliyor 15 Ciddi o Üretim kaybı > 1 hafta ise, o Pazara ürün tedariği >1 hafta kesildiyse, o Çevresel etki uzun vadede giderilebiliyor Çok ciddi 40 o Üretim kaybı > 1 ay ise, o Çevresel etkiyi gidermek neredeyse imkansız, 100 Felaket o Çevresel etki giderilemiyor Ortaya çıkan risk derecesine göre gerekli aksiyon belirlenir. Çevresel etki eğer doğal kaynak kullanımı kaynaklı ise (elektrik kullanımı, yakıt kullanımı, su kullanımı, hammadde kullanımı vb) ve risk derecesi 400’den büyük çıkıyorsa ancak üretimin devamlılığı için gerekli bir kaynak ise tamamen ortadan kaldırmak yerine iyileştirme yönünde askiyon alınabilir. Risk derecesi Yapılması gereken Herhangi bir aktivite gerekmiyor, uyarı yöntemi yeterlidir. 1 R ≤ 20 Çok hafif ve düşük limitlerde risk 2 20< R ≤ 70 Tolere edilebilir - Kabul edilebilir 3 70 < R ≤ 200 Orta 4 200 < R ≤ 400 Orta Ek kontrol önelmi gerekmiyor veya asgari kontrol önlemi uygulanabilir Takip gerekli, etkiyi azaltacak önlemler alınmalı, aksiyon planı olmalıdır Acilen önlem alınmalı ve eğer yatırım gerektiren bir konu ise gerekli yatırım planlanmalı 5 R > 400 Çevresel etki ortadan kalıdırılıncaya kadar çalışma durdurulmalı 5.3. Çevresel Etki Aksiyonları Boyutların değerlendirilmesi ve aksiyon belirleme aşamasındakontrol hiyararşisi göz önüne alınır ve aşağıdaki adımlar izlenir; a) Ortadan kaldırma, b) İzole etme / yerine koyma c) Mühendislik kontrolleri 7 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 8/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü d) İşaretler/uyarılar ve diğer idari kontroller e) Kişisel koruyucu ekipman Aksiyonlar belirlenirken boyutu ortadan kaldıran ve maruziyeti azaltan tedbirler öncelikli olmalıdır, bunun mümkün olmadığı durumlarda boyuttan çalışanları ve çevresel ortamı izole etme, alternatif yöntemler kullanma tercih edilmelidir. Bu adımın yeterli gelmediği durumlarda mühendislik çözümleri ile cevap aranır. İdari kontroller ve kişisel koruyucu ekipman tehlikeyi ortadan kaldırmaz sadece maruziyet olduğundan şiddetini azaltır ve en son tercih edilmesi gereken yöntemdir. Belirlenen aksiyonların sahipleri belirlenmeli ve aksiyon takibi ÇİB koordinasyonu ile sağlanmalıdır. 5.4. Gözden Geçirme ve Kayıtlar 5.4.1. Çevre Etki Boyut çalışmaları INTERNEER’te elektronik ortamda kayıt olarak tutulur. 5.4.2. Çevre Etki Boyut Değerlendirme aksiyonları INTERNEER modülü üzerinden takip edilir ve aksiyon sorumlusuna termin tarihiyle ilgili gerekli hatırlatmalar gönderilerek aksiyonun takibi sağlanır. 5.4.3. Buna göre, 70 – 200 puan aralığında bulunan boyutlarla ilgili tüm önlemler alınmış, yeni önlem alınamıyor ve bu alınan önlemlere rağmen puan 70'in altına inmiyor ise çalışanlara eğitim verilerek, çalışma izinleri oluşturularak, iş emirlerinde tehlike bildirilerek bu tehlike ile birlikte çalışılabilinir. 5.4.4. 200 puan ve üzeri için planlanan faaliyetler gerçekleşene kadar geçecek sürede nasıl çalışılacağı iş talimatlarında tanımlanır. 5.4.5. Çevre etki boyut tablosu 2 ( iki ) yılda bir defa gözden geçirilir. 5.5. Yeni Risklerin Değerlendirilmesi 5.5.1. Yeni risklerin bildirimi için “Risk Bildirim/Kazaya Ramak Kala Formu” kullanılır. Tüm çalışanlar, müteahhit/taşeron çalışanları ve ziyaretçiler tarafından çevresel etkiler bildirilebilir. 5.5.2. Yeni proje, yatırım vb. için proje ekibi tarafından projenin uygulaması öncesi çevresel etkiler değerlendirilir. 5.5.3. Bakım ve revizyon dönemlerinde yapılacak işlere ait çevresel etkiler ilgili ekip ile gerçekleştirilir. 6. Çevre etki boyut listesi hazırlanırken; Yasal gereklilikler Çevre İl Müdürlüğü ve Bakanlık denetimleri Çevre iç denetimler İç tetkikler Dış tetkikler 8 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 9/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü Çevresel risk bildirimleri ( fabrika çalışanları,ünite sorumluları,ziyaretçi görüşleri) Görsel etkiler değerlendirilerek Çevre Birimi tarafından puanlama yapılmıştır. 7. Çevre etki boyut listesinde ortaya çıkan risklerin giderilmesi için; Yönetim planı Düzeltici Önleyici Faaliyetler Atık yönetim planı Atık yakma lisansı ve tehlikesiz atık geri kazanımı lisansı Eğitim 8. REFERANSLAR Çevre Yasal Gereklerin Takibi ve Uygunluğun Değerlendirilmesi Prosedürü Çevre Boyut Listesi Çevre Etki Boyut Tablosu Risk Bildirim/Kazaya Ramak Kala Formları 9. KAYITLAR Çevre Etki Boyut Listesi 9 Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR EEN NTTEEG GR REE YYÖ ÖN NEETTİİM M SSİİSSTTEEM Mİİ ISO 9001 / ISO 14001/ OHSAS 18001/ TS EN 197-2 ARTOVA - TOKAT Doküman No ÇEV-PR-3 Yayın Tarihi 03.08.2011 Revizyon Tarihi 10.06.2013 Revizyon No 0 2 Sayfa No 10/10 DOKÜMAN ADI: Çevre Etki Boyutu Değerlendirme Prosedürü ÇEVRE ETKİ BOYUT DEĞERLENDİRME TABLOLARI Hazırlayan AHMET KOÇ İSG ve ÇEVRE ŞEFİ Onaylayan İSMAİL BULUT TEKNİK DİREKTÖR 10