27.02.2017 1 Endüstri İlişkileri`ne Giriş Çalışma Kavramı ve Tarihsel

27.02.2017
Endüstri İlişkileri’ne Giriş
‐ Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
‐ Endüstri Devrimi
‐ Endüstri İlişkilerinin Tanımı
Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR
Y d D D R DEMİR
‐ Endüstri İlişkilerinin Gelişimi
d
İl k l
l
‐ Endüstri İlişkileriyle İlgili Bazı Kavramlar
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Endüstri İlişkileri Dersi
‐ Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
‐ Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
2017
Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
‐ Çalışmak işi, emek, say etmek.. Çalışmanın psiko‐sosyal ve iktisadi faydaları:
‐ Bir şeyi oluşturmak veya ortaya çıkarmak için emek harcamak, bir şeyi öğrenmek veya yapmak için emek vermek ‐ Ferdin ve toplumun ihtiyaçlarının giderilmesinin sağlanması
‐ Dersin konusunu oluşturan çalışma türü; tam zamanlı, yarı D i k
l t
l
tü ü t
l
zamanlı veya geçici olarak bir ücret karşılığında mal veya hizmet üretmek amacıyla zihinsel veya fiziksel olarak faaliyette bulunmak
‐ Sosyal çevrenin değişmesi
‐ Mal veya hizmet üretiminin sağlanması ve böylece sosyal refah seviyesinin artması
‐ Zahmet ve yük vermesine karşın psikolojik yönden insanları tatmin etmesi, onları mutlu kılması
‐ İnsana ve ailesine sosyal statü, saygı, şahsiyet, mevki, prestij ve maddi imkanlar kazandırması
Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
‐ MÖ 8000’li yıllarda Tarım Devrimi gerçekleşiyor (göçebe hayattan yerleşik hayata geçiş…)
‐ 15. ve 16. yüzyıllar, keşiflerin de etkisiyle ticari savaşların, kölelik düzeninin ve sömürgeciliğin hakim olduğu yıllar…
‐ MÖ 5000’li yıllarda toplayıcılık, avcılık gibi faaliyetler… ‐ 1807 köleliğin ilk kez yasaklanması (İngiltere) …
‐ MÖ 3000’li yıllarda, verilen mal ya da hizmetlerin belli bir fiyat MÖ 3000’li ll d
il
l d hi
tl i b lli bi fi t
karşılığında satılması söz konusu (ilkel anlamda ilk resmi çalışma)
‐ 1834 Britanya İmparatorluğu
1834 Britanya İmparatorluğu’nda
nda köleliğin tamamen köleliğin tamamen
yasaklanması…
‐ MÖ 2000’li yıllarda ilk olarak metal paralar kullanılmış ve bu şekilde ticaret hayatta önemli gelişmeler kaydedilmiş.
‐ 1847 Osmanlı İmparatorluğu’nda köleliğin kaldırılması…
‐ 19. yüzyıla kadar Lonca düzeni hakim (usta‐kalfa‐çırak ilişkisi)
‐ Orta çağ kasabalarında terzi, berber, tornacı, derici, kasap ve fırın gibi esnaf ve sanatkârlar da var. 1
27.02.2017
Çalışma Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
Endüstri Devrimi
‐ 19. yüzyılın sonu, 20. yüzyılın başlangıcında, Endüstri Devrimi yaşanıyor.
‐ Dünya tarihinin yeni bir devri açılıyor… ‐ Buhar makinesinin icadı
FRANSIZ
FRANSIZ DEVRİMİ
ENDÜSTRİ ENDÜSTRİ
DEVRİMİ
‐ Endüstri Devrimi toplumsal, siyasi ve ekonomik pek çok gelişmeyi beraberinde getiriyor. ‐ Toplumların sosyo‐
T l l
ekonomik ve kültürel yapı ve özelliklerinde meydana gelen yaygın, önemli ve hızlı değişmeler söz konusu…
Endüstrileşmenin Yayılışı
Endüstrileşmenin Yayılışı
RÖNESANS
Ö
1775 – İLK DALGA
Tekstil Sanayi
DÖRDÜNCÜ DALGA
Kimya Sanayi
1800 – İKİNCİ DALGA
Demir ve çelik
BEŞİNCİ DALGA
Elektrik Endüstrisi
1825 – ÜÇÜNCÜ DALGA
Ulaştırma
ALTINCI DALGA
Benzin Motoru
Endüstrileşmenin Yayılışı
İNGİLTERE
KARA AVRUPASI
KUZEY AMERİKA
Endüstri Devrimi’nin Etkileri
RUSYA
JAPONYA
‐ Köylüler de dahil olmak üzere toplum hayatında mevcut olan bütün sosyal sınıf ve tabakalar etkilenmiş ve değişime uğramış…
‐ Yeni sosyal sınıflar belirmiş.. Yeni sosyal sınıflar belirmiş
Fransa
Belçika
Almanya
‐ Hızlı bir kentleşme yaşanmış…
‐ Endüstri işçi sınıfı doğmuş…
‐ Zanaat hayatı ve lonca düzeni değişikliğe uğramış…
2
27.02.2017
Endüstri Devrimi’nin Etkileri
‐ Sosyal sefalet dönemi…
‐ “Kendi içine kapalı ekonomik ve sosyal bir düzenden, "para ve piyasa" ekonomilerine geçilmiş…
Endüstri Devrimi’nin Etkileri
‐ Teknolojik işbölümü zorunlu hale gelmiş; verimlilik, sermaye ve rekabet gibi kavramlar ortaya çıkmış… ‐ Mesleki ve teknik eğitimin önemi artmış…
‐ İktisadi birimler (işletmeler) hacim olarak büyümüş…
‐ Tarım sektörünün önemi ve işgücü içindeki payı azalmış…
‐ Toplumsal gerilim artmış ve buna ilişkin ideolojik yaklaşım ve hareketler güçlenmiş...
Endüstri Devrimi’nin Etkileri
‐ “Liberal iktisat/devlet” anlayışı söz konusu…
şg
y
g ç
aleyhine” bir güç ‐“İşgörenler
dengesizliği var… ‐ Örgütlenme hakkı, toplu sözleşme hakkı yok…
Endüstri Devrimi Sonrası (1950’ler sonrası)
‐ Ağır sanayi, fabrikasyon ve üretime dayalı ekonomiden hizmet ve bilgiye dayalı üretime doğru bir geçiş söz konusu
‐ Yaşanan ekonomik krizler ve savaşlar, sürekli gelişen teknolojilerle birlikte, kas gücünden zihin gücüne geçiş, küreselleşme ve işsizlik söz konusu olmuş... kü
ll
i i lik ö k
l
‐ 80 ve 90’lı yıllarda yaşanan ekonomik durgunluklar işsizliği olumsuz etkilemiş.
‐ 20. yüzyılın sonlarında, sanayisizleşme olarak adlandırılan ve turizm, eğitim, perakende satış ve finans gibi hizmet sektörlerinin geliştiği bir süreç başlamış…
Endüstri İlişkileri’nin Tanımı
‐ Endüstri ilişkileri, endüstrileşmenin bir sonucu olarak, işçi ve işveren arasında doğan bireysel‐iş ilişkilerinden, gruplar arasındaki ilişkilere geçişle ortaya çıkan bir kavram..
‐ Endüstri ilişkileri, işçi, işveren, işçi örgütleri ve işveren örgütleri ile devlet arasında çalışma hayatına ilişkin, düzenlemelerin yapılmasında, kuralların saptanmasında, üç taraflı bir güç mücadelesi ve etkileşimi… Endüstri İlişkileri’nin Tanımı
Endüstri ilişkileri geniş anlamda düşünüldüğünde; şç ş
y
ş
,
‐ İşçi‐işveren arasındaki bireysel ilişkileri, ‐ İşçi sendikası ile işverenler veya işveren sendikaları arasındaki toplu ilişkileri ve,
‐ Bireysel ve toplu ilişkilerde devletin düzenleyici rolünü içerir.
3
27.02.2017
Endüstri İlişkileri’nin Tanımı
Endüstri İlişkileri’nin Gelişimi
‐ Endüstri ilişkileri kavramı ilk olarak 1912 tarihinde ABD’de çalışma hayatı ile ilgili olarak kurulan bir komisyonun adı olarak kullanılmış…
İlk Dönem:
‐ Son yıllarda endüstri ilişkileri yerine “çalışma ilişkileri” kavramı kullanılıyor…
‐ İşçi‐işveren ilişkilerinde liberal anlayış gereği sözleşme serbestisinin bireysel düzeyde olduğu
serbestisinin bireysel düzeyde olduğu, ‐ Çalışma ilişkileri, bireysel ve toplu düzeyde işçi‐işveren ilişkilerini düzenleyen bir disiplin olarak kabul ediliyor… ‐ İşçi‐işveren arasındaki sorunların kendi iç dinamikleri içinde çözülmesi gerektiği inancı taşıyan bir dönem…
‐ Endüstri ilişkileri her iki düzeydeki işçi‐işveren ilişkilerini kapsıyor, ancak daha ziyade toplu iş ilişkilerini içeren bir ifade…
‐ Bu dönemde, işçi‐ işveren ilişkileri, iş piyasalarının, genel emek arzının ve talebinin dengesi içerisinde bireysel iş sözleşmeleri ile belirleniyor…
Endüstri İlişkileri’nin Gelişimi
Endüstri İlişkileri’nin Gelişimi
İkinci Dönem:
Üçüncü Dönem:
‐ Liberal devlet anlayışı yavaş yavaş terk edilmeye başlanıyor, ‐ Demokrasi anlayışı gereği, kurulan düzenlerin etkisiyle, devlet endüstri ilişkileri sistemi içindeki yerini daha da güçlendiriyor…
‐ Müdahaleci devlet anlayışı (işçilerin çalışma koşullarını, sonra da işçi‐işveren ilişkilerini düzenleyici yasal düzenlemeler…)
da
işçi‐işveren ilişkilerini düzenleyici yasal düzenlemeler )
‐ İşçilerin birlik olmalarının önündeki engeller kaldırılıyor ve sendikaların oluşumuna izin veriliyor… ‐ Daha sonra sendikalara toplu iş sözleşmesi yapma hakkı ve grev hakkı tanınıyor… Endüstri İlişkileri’nin Gelişimi
Dördüncü Dönem:
‐ Yeni teknolojiler, uluslararası şirketler, küreselleşme, uluslararası rekabet, işgücünün yapısındaki değişiklikler, değişik istihdam türleri ve çalışan merkezli yönetim politikaları…
‐ İnsan kaynakları uygulamaları ile, işçileri memnun edici strateji ve politikalar izleniyor… ‐ İhtiyaçlarını sendikaya girmeden de sağlayabilen çalışanlar arasında, sendikaya rağbetin azalması ya da rağbet etmeme davranışı yaygınlaşmaya başlamış... ‐ Devlet müdahalesinin olmadığı, ‐ İşçi ve işveren ilişkilerinde, işçinin korunması ilkesi esas İşçi ve işveren ilişkilerinde işçinin korunması ilkesi esas
alınıyor…
‐ Yasal düzenlemelere daha fazla ağırlık veriliyor ve sendikaların toplum içindeki yeri güçlendiriliyor…
‐ Taraflar arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde toplu pazarlık sistemi ön plana çıkıyor…
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
İşgücü: Ürün ya da hizmet üretimine katılan, fiziksel ya da düşünsel yetenekleri olan insan gücü..
(bir ülkede 15‐64 yaş arasında olup çalışmak isteyenler…)
Herhangi bir işte çalışanların ve işsizlerin toplamı işgücünü oluşturur. İşgücü = Çalışan Sayısı + İşsiz Sayısı
Bazı durumlarda işgücünün fiziksel çaba göstermesi gerekirken; bazı alanlarda düşünsel çabasına ihtiyaç duyulur. 4
27.02.2017
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
‐ Çalışma çağında olmasına karşın 15‐64 yaş grubundaki nüfusun tamamı değişik nedenlerle çalışmaz. Dolayısıyla çalışamayanlar ve çalışmak istemeyenler işgücüne dahil edilmez. İşgücü Piyasası: Emek arz ve talebinin karşılaştığı, emeğin fiyatı olan ücret ve diğer çalışma koşullarının belirlendiği bir ortamı ifade eder. (çalışmak istemeyen bireyler, iş bulma ümidi olmayanlar (cesareti k l l )
kırılmışlar), mevsimlik çalışanlar, sakatlar, askerde olanlar, ev i lik l
l
k tl
k d l l
kadınları, irad sahipleri, öğrenciler ve mahkumlar)
Emeğin ve bir ülkedeki toplam emek arzını ifade eden işgücünün, Emeğin ve bir ülkedeki toplam emek arzını ifade eden işgücünün,
emek talebi ile buluşma sahasıdır. ‐ Bunun yanında çalışma çağı dışındaki bir kısım insanlar da işgücüne katılabilir. İşgücü piyasalarının yapısı ve işleyişi, iktisadın alt dallarından biri olan “Çalışma Ekonomisi” (Labour Economics) disiplinin konusunu teşkil eder.
(çalışma çağı dışında olduğu halde çalışmak zorunluluğu bulunan çocuk ve yaşlılar)
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
Emek Arzı: Bir ekonomide toplam nüfus içinde ekonomik faaliyete katılmak isteyenlerin toplam sayısı… Emek Talebi: İşletmelerin, tüketicilerin gereksinimlerini karşılayacak mal veya hizmetleri üretebilmek için nitelik ve nicelik olarak ihtiyaç duyduğu işgücü…
Bir ülkedeki emek arzını ifade eden kavram işgücüdür.
Nitel ve nicel boyutları söz konusudur. Nit l
i l b tl
ö k
d
Nüfus miktarı, istihdamın sektörel dağılımı, istihdamın yaş ve cinsiyete göre dağılımı, işteki duruma göre istihdam, eğitim düzeyine göre istihdamın yapısı ve eksik istihdam gibi faktörler emeğin arzını belirler. Üretim ve çıktı talebi sonucu oluşan koşullar, işletmelerin ürünlerine olan talebe ve kârlılıklarına göre belirledikleri yatırım kararları, mevcut teknoloji, işgücü verimliliği ve üretilen ürünlerin piyasa değeri emek talebini etkiler. Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
Emek Hareketliliği (Seyyaliyeti, Mobilitesi): Bireylerin bulundukları coğrafi bölgeyi, şehri ya da kasabayı değiştirerek, aynı işletmede terfi ederek, üst kademelere yükselerek ya da dış ülkelere giderek hareket halinde olması…
İşsizlik: İktisadi anlamda emek talebinin emek arzını karşılamaması… İşgörenlerin fiziksel olarak bölgelerindeki (coğrafi hareketlilik –
fiziksel olarak bölgelerindeki (coğrafi hareketlilik –
kısa‐uzun dönemli, gönüllü‐zorunlu) veya belirli bir iş grubu içerisindeki (mesleki hareketlilik, ‐yatay‐dikey) değişimlerden meydana gelir (makro düzeyde hareketlilik)
İşsiz, çalışma istek ve gücünde olup, piyasadaki cari ücret haddinde çalışmak isteyen, fakat makul ve uygun bir iş bulamayan kimse
İşletmelerdeki işgücü devri de emek hareketliliğidir (mikro düzeyde hareketlilik) Toplumda görülen çalışma istek ve zorunluluğu ile orantılı olarak istihdam olanakları oluşturulamaması sonucunda işsizlik ortaya çıkar. Çalışma gücü ve arzusu olduğu halde cari ücret seviyesinde iş arayıp da bulamayanların toplamı, 5
27.02.2017
Endüstri İlişkileri’yle İlgili Bazı Kavramlar
‐ Dolayısıyla herhangi bir kişinin işsiz sayılabilmesi için;
Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
Sistem içinde üç temel unsur bulunmaktadır;
‐ Bir işte çalışmıyor olması, ‐ İş arıyor olması ve ‐ Cari ücret düzeyinde kendisine bir iş teklif edildiğinde bu teklifi kabul edecek durumda olması gerekir.
‐ İşsizliğin ekonomik olduğu kadar toplumsal, sosyal ve psikolojik etkileri vardır. Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
1. Çalışanlar (bağımlı‐bağımsız) ve onların temsilcileri (sendikalar ve üst kuruluşları),
2. İşveren ve onların temsilcileri (işveren, işveren vekili, işveren sendikaları), 3. Devlet ve devletin sahip olduğu kamu kurumları ve organlar,
Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
İşveren Sendikası
1‐ Çalışanlar ve Onların Temsilcileri: İşveren
İşçi Sendikası
İşçi
‐ Herhangi bir kişinin emir ve otoritesi altında veya iş organizasyonuna girmeksizin işlerini belirli bir serbesti altında ve kendi başlarına yürütenler (bağımsız çalışanlar, ‐avukatlar, kendi başlarına yürütenler (bağımsız çalışanlar ‐avukatlar
hekimler, mimarlar, serbest meslek sahipleri)
‐ Bir işverenin emir ve talimatlarına uyarak belirli bir iş organizasyonu altında çalışan kişiler (bağımlı çalışanlar, işçiler ve memurlar)
Bireysel
İş
Hukuku
Devlet
Toplu İş
Hukuku
Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
2‐ İşverenler ve Onların Temsilcileri: 3‐ Devlet
‐ İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler, ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar (şirket, dernek, vakıf, kooperatif, sendika, devlet veya kamu iktisadi kuruluşları)
sendika devlet veya kamu iktisadi kuruluşları)
Endüstri ilişkileri sistemi içinde çeşitli biçimlerde rol alır. Bunlar;
‐ yasal mevzuatı düzenlemek, l
t dü l
k
‐ hakem olmak ve ‐ işveren olmaktır. Endüstri sisteminin çerçevesi devlet tarafından oluşturulur. 6
27.02.2017
Endüstri İlişkileri Sistemi ve Unsurları
Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
ÇALIŞMA YAŞAMI
1‐ Genel Kaynaklar
BAĞIMSIZ ÇALIŞMA
BAĞIMLI ÇALIŞMA
ÇALIŞTIRAN
ÇALIŞAN
İŞÇİ
2‐ Özel Kaynaklar
DEVLET
MEMUR
KAMU HUKUKU
3‐ Uluslararası Kaynaklar ÖZEL GERÇEK ve TÜZEL KİŞİLER
ÖZEL HUKUK (İŞ HUKUKU)
Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
B) BİREYSEL İŞ HUKUKU YASALARI
A) ANAYASA
1‐ GENEL KAYNAKLAR
E) Tüzükler
F) Yönetmelikler
G) Yargı Kararları
H) Öğreti
1‐ 4857 Sayılı İş Kanunu
2‐ 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu
3‐ 5953 Sayılı Basın İş Kanunu
4‐ 854 Sayılı Deniz İş Kanunu
5‐ Diğer Kanunlar (Çıraklık ve Mesleki Eğitim vb.)
2‐ ÖZEL KAYNAKLAR
A) TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ
C) TOPLU İŞ HUKUKU YASALARI
1‐ 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu
2‐ 4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu
D) SOSYAL GÜVENLİK YASALARI
1‐ 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve GSS Kanunu
2‐ 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu
3‐ 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu
4‐ 4904 Sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu
5‐ 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
‐ 3008 sayılı İş Kanunu ‐ 1936
‐ 931 sayılı İş Kanunu ‐ 1967 (Anayasa Mahkemesi İptal)
B) İŞ SÖZLEŞMELERİ
C) İÇ YÖNETMELİKLER
3‐ ULUSLARARASI KAYNAKLAR
A) ULUSLAR ARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (ILO) SÖZLEŞME, YÖNERGE VE TAVSİYELERİ
B) AVRUPA BİRLİĞİ ÇALIŞMA MEVZUATI
Endüstri İlişkilerini Düzenleyen Kaynaklar
‐ 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkındaki Kanun ‐ 1947
‐ 274 sayılı Sendikalar Kanunu ‐ 1963
‐ 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ‐
275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ‐ 1963
‐ 1475 sayılı İş Kanunu ‐ 1971
‐ 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ‐ 1983
‐ 4857 sayılı İş Kanunu ‐ 2003
‐ 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ‐ 1983
‐ 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ‐ 2012
7