Uluslararası İktisat

III. BÖLÜM DERS NOTLARI:
ULUSLARARASI TİCARET KAVRAMI VE TEMEL
ÖZELLİKLERİ
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış Ticaret
Politikası
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy”, James Gerber
tarafından yazılmış
“International
Economics” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler















Giriş ................................................................................................................... 3
Uluslararası ticaret nedir? ................................................................................. 4
Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi ................................................................ 5
Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası Ticaret Farkları ................................... 8
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri ............................................................. 9
İşletmeler neden uluslararası ticarete katılırlar? ............................................... 10
Uluslararası ticaretin faydaları .......................................................................... 11
Uluslararası ticaretten kazananlar ve kaybedenler ............................................ 12
Uluslararası ticarete etki yapan temel faktörler ................................................ 13
Uluslararaası ticarette riskler ............................................................................ 14
Dünya mal ihracatı ve dünya üretiminin artışı (2000-2007) ……………….... 15
Dünya ihracatında ilk 20 ülke ........................................................................... 16
Dünya ithalatında ilk 20 ülke ........................................................................... 17
III. Bölümün temel kavramları ........................................................................ 18
Kaynaklar ......................................................................................................... 19
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-2
Giriş
 Uluslararası Ticaret Analizleri Uluslararası Ticaret


Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası
Ticaret Politikası (International Trade Policy) olmak
üzere, birbirini tamamlayan iki alt gruba ayrılmaktadır.
Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en
eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur.
Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet
ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha
yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden
olmuştur
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-3
Uluslararası ticaret nedir?
 Uluslararası ticaret (international trade) mal ve
hizmetlerin ulusal sınırları aşarak yapılan
mübadelesidir.
 Uluslararası ticaret (international trade) aynı
zamanda iktisat biliminin bir disiplini olmakla,
uluslararası maliye (international finance) ile
birlikte uluslararası iktisat (international
economics) isimli daha kapsamlı bir disiplini
oluşturmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-4
Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi









Organize bir şekilde uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade) 6000 bin yıl
önce Mezopotopya (Irak) ve Anadolu (Türkiye) toprakları arasında Assurlar
tarafından yapılmağa başlanmıştır.
Bundan bin yıl sonra Finikyalılar (Lübnan) ticarete dayanan ilk uygarlığı
oluşturmuştur.
Sonrakı bin yıllar içerisinde Babilde Hamurapi Yasalarında ilk yasal ticaret
normlarının ortaya çıktığını görmekteyiz.
V. Yüzyılda Roma imparatorluğunun çözülmesiyle Avrupda ticaretin daraldığı
gözlemlenmiştir.
VIII. Yüzyılda Vikingler İskandinavya ve Konstantinopol (İstanbul) arasında
ticaret ağı oluşturmuştur.
X-XIII. Yüzyıllara Ortadoğu, Avrupa, Kuzey ve Doğu Afrika arasında Arap
ticareti egemen olmuştur.
XIII. yüzyıla kadar Çin-Akdeniz arasında güvenli ve verimli bir ticaret yolu –
İpek Yolu (Silk Road) faaliyetde olmuştur.
XIII. Yüzyıldan sonra bu ticaret denizlerde özellikle Çin ve İtalyan sitedevletlerinde yaygın hale gelmiştir.
XIII-XVI. Yüzyıllarda Baltik ve Kuzey denizlerinde Avrupa site-devletlerinin
oluşturduğu Hanseatic League bir ticaret havzası yaratmışlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-5
Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi








XV. Yüzyılda Çin en büyük deniz filosuyla Büyük Okyanusda ticareti kontrol
etmiştir.
XV-XVI yüzyıllarda Akdenizde İtalyan site-devletleri ticareti kontrol etmiştir.
İlk global ekonominin (first global economy) oluşumu Kolumbun 1492 yılında
Karib Havzasına varmasıyla başlamıştır. Bu tarihten dünya ticaretinde İspan ve
Portegiz egemenliği ortaya çıkmıştır.
XVII. Yüzyılda Hollanda ve İngilizler dünya ticaretini geliştirmişler. Ve
kolonyal mal üretimi kültürleri (colonial production of cash crops)
oluşturmuşlar. East İndia Trading Company, Dutch East İndia Trading
Company gibi devlet tarafından desteklenen uluslararası ticaret monopolleri
oluşmuştur.
Kolonyal ticaret sisteminde Asya mallarının (çay, ipek v.s) Avrupa, Afrika ve
Amerika arasında üçbucaq ticareti (triangular trade) ortaya çıkmıştır.
XVIII. Yüzyılda dünya ticaretinde İspanya ve Portekiz hakimiyetini İngiltere,
Hollanda ve Fransa lehinde kayb etmiştir.
XIX yüzyılda İngiltere merkez olmakla başlayan Sanaye Devrimyle modern
globalleşmenin temelleri atılmıştır.
XX yüzyılın II. Yarısından dünya ticaretinde liberalleşme yönelimleri global
ticareti hızlı bir şekilde geliştirmeye başlamıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-6
Uluslararsı ticaretın tarihsel gelişimi






Bugün çoğu ülkelerde uluslararası ticaret GSYİH’nın önemli
kısmını oluşturmaktadır.
Uluslararası ticaret eski tarihlere dayansa da, onun ekonomik,
sosyal ve siyasal önemi şimdiki XX. Yüzyılda aşırı yükselmiştir.
XIX-XX. Yüzyıllarda sanayileşme, ulaşımın gelişmesi,
globalleşme, çokuluslu şirketler ve outsourcing teknolojileri
uluslararası ticaret sisteminin gelişimine etki yapan temel faktörler
olmuştur.
Artam uluslararası ticaret globalleşmeyle özellikle sıçrama
yapmıştır.
Bugün uluslararası ticaret dünya gücü olan ülkeleri için temel gelir
kaynağıdır.
Uluslararası ticaret olmasaydı, ülkeler kendi üretimlerini ulusal
sınırlarıyla kısıtlamaya mecbur kalırdılar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-7
Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası
Ticaret Farkları
 Üretim faktörleri hareketliliğindeki farklılıklar
 Farklı para birimleri
 Farklı piyasalar
 Farklı siyasi birimler
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-8
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri

Yerli üretimin yetersizliği








Nisbi üstünlükler (fiyat ve verimlilik farklılıkları)
Mal ve fiyat farklılaştırması
Uzmanlaşma
Toplumsal ve kültürel tercihler
Ortaya çıkan yeni alışkanlıklar
Gümrük tarifeleri indirimleri
Ödeme kolaylıkları ve bankacılık sisteminin gelişmesi
Diğer ekonomik faaliyetler (çokuluslu şirketlerin faaliyeti,
uluslararası sermaye akımları v.s)
• Doğal kaynakların dengesiz dağılımı
• Teknik bilgi ve uzman işgücü yetersizliği
• Ekonomik gelişme farklılıkları
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-9
İşletmeler neden uluslararası ticarete
katılırlar?
 Maliyetleri düşürmek
 Daha fazla menfaat elde etmek
 Riskleri çeşitlendirmek
 Stratejik avantajlar kazanmak
 Üretimi genişletmek
 Atıl zamanın kullanımı
 Yurtiçi faydalılığın olmaması
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-10
Uluslararası Ticaretin Faydaları
 Ticaretin faydaları (The Gains from Trade)
• Çoğu insan kendi ülkesinde üretilebilecek malların
ithalına kuşkuyla bakmaktadır.
• Ülkeler bir birilerine mal sattığı taktirde hepsi
kazanacaktır.
• Ticaret ve gelir bölüşümü
– Uluslararsı ticaret halkın belli kesimlerini rahatsız
edebilir.
– Ticaret, teknoloji ve yüksek vasıflı ve vasıfsız işçilerin
ücretleri.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-11
Uluslararası ticaretten kazananlar ve
kaybedenler
 Ticaret ülkelere çeşitli yollarla fayda getirir,
fakat aynı zamanda yurtiçi bazı gruplara zarar
da vere bilmektedir:
• Gelirler: ihracat sektörleri, zengin kaynakların
sahipleri (sektörler büyür).
• Zararlar: ithalatla rekabet eden sektörler, sınırlı
kaynakların sahipleri
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-12
Uluslararası ticarete etki yapan
temel faktörler
 Mesafe
 Rekabet edilebilir olanaklar ve kaynaklar
 Kültürel benzerlikler
 Ülkeler arasındaki ilişkiler
 Piyasa konjöktür dalgalanmaları
 Savaşlar ve isyanlar
 Yenilikçilik potansiyeli
 İklim
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-13
Uluslararası ticarettte riskler


Ekonomik riskler:
•
•
•
•
•
Alıcı iflası
Uzunvadeli borçların ödenmemesi
Reddetme
Ekonomik bağımsılığın yitirilmesi
Döviz kuru
Siyasi risqlər:
•
•
•
•
•
•
•
İmtina veya dış ticaret lisanslarının yenilenmesi
Savaşlar
Müsadere veya idhalatçı şirketin müsaderesi
Transfer riskleri (döviz, ithalata yasak)
Siyasal partilerin ithalatçı firmalara etkisi
Siyasal bağımsızlığın yitirilmesi
Mallar yüklendikten sonra ithala yasak konulması
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-14
Dünya Mal İhracatı ve Dünya Üretiminin
artışı (2000-2007)
Kaynak: WTO
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-15
Dünya ihracatında ilk 20 ülke
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-16
Dünya ithalatında ilk 20 ülke
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-17
III. Bölümün temel kavramları
 Uluslararası ticaret (international trade)
 Uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-18
Kaynaklar





P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics:
Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison
Weasley.
James Gerber, International Economics, Third Edition,
Pearson Education , 2005.
Raymond Miller, International Political Economy:
Contrasting World Views, Routledge, 2008
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve
Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2007.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI.
Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-19