Dinler tarihi ders notlar* final - yahudilik

DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
23/09/13








Dinler Tarihi 19.yy’da bağımsız bir bilim dalı olarak ele alınır (diğer pozitif bilimlerle birlikte)
Dinler Tarihi, ele aldığı dini veya araştırma için ele aldığı fenomeni bilimsel metodlarla
OBJEKTİF1 şekilde ele alır.
Apolojetik= kendi dininin doğruluğunu ve diğerlerinin yanlışlığını ortaya koymayı amaçlar
Tarihçi bir bakışla inceler, bütün boyutlarıyla, bütün belgeleri inceler
Bir dinin doğması, teşekkülü, siyasî, sosyo-ekonomik ve coğrafî konumlarını ele alarak inceler
(Tarihselci yaklaşım)
Louis H. Jordan 1905’de “İt’s genesis and groth” adlı eserinde dinlerin sadece dikey değil,
yatay şekilde de ele alınmasını ve bu çerçevede incelenmesini önermiştir. Yani MUKAYESELİ
(eserinde buna COMPERATİVE RELİGİON adını verir) dinler Tarihi yapmak dinleri birbiriyle
kıyaslayarak ele almak önemli ve elzemdir. Toplumda PLUARİST yapıya işaret eder ve ancak
bu şekilde doğru araştırma yaparız
Max Müller ilk Dinler Tarihcisidir (modern bilim olarak)
Hıristiyan teolojisinden kurtulmak amaçlı doğmuştur bu pozitivist bilimler
Dinler Tarihi’nin konusu:



Ölü/ölmüş veya yaşayan, tari içinde var olan bütün dinler Dinler Tarihi’nin konusudur – hem
dikey hem de yatay!
Dikey= dinin bütün unsurlarının, kronolojisini vs ele alır
Yatay= diğer dinlerle ilişkilerini ele alır mukayeseli)
Dinler Tarihi’nin metodu:




Tarihsel
deskriptif (betimleyici)
analitik (apolojetik değil)
objektif (normatif değil)
Dinler Tarihi’nin faydanlandığı bilimler:





Dinler Tarihi, tarih bilimin bir alt dalıdır. Tarihden malzeme ve metod alır
Filoloji
Mitoloji: yaratılışla ilgili büyük hikayeler, bu hikayelerdeki sembolleri ve bunların ne analama
geldiğini araştırır
Arkeoloji: mesela Yahudilerin MİKVE (yıkanma banyoları) kalıntıları bulundu- bu
buluntulardan yola çıkarak Dinler Tarihi hakkında bilgi elde edilir
Sanat tarihi: dinî mimari yapısı, heykeller, ikonlar vs…
Batıda Dinler Tarihi çalışmaları:

1
Batıda hemen hemen her Üniversite de Dinler Tarihi ile ilgili fakülteler vardır (Divinity, Fakulty
of İslam(islamic Studies…)
Değer kabulü ve ön yargıdan uzak
www.ti-entertainment.com
1
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK



Bilal Baş
Max Müller: 1900’da Comperative Mythology” adlı eserinde ilk defa Dinler Tarihi kelimesini
kullanır
Mircea Eliade: birçok eseri vardır
…
İslam Dünyasında Dinler Tarihi:






Özellikle Kur’an ve Sünnet ışığında diğer dinlere reddiyeler vardır
Ali b. Rabben et Taberi (860): “ed-Din ve’d devle”, “er-Red ale’n Nasara”2
İmam Gazzali (1111): “ er-Reddü’l Cemîl”
Şehristanî (1183): “Milel ve Nihal”
İbn Hazm (1063): “Kitabu’l fasl”3
Birunî (1048): “et Tahkîk ma lil Hind”
30/09/13


Jacob Neusner 20.yy’da yaşamış bir Yahudi alimi. “Tora’nın yolu- The way of Torah” adlı
eserinde Yahudiliği anlatırken bir benzetme yapmaktadır: Yahudiliğin kendine has bir yapısı
olduğunu söyler ve EKOLOJİ ile kıyaslar. Ekoloji= bitkilerle, canlılarla çevre şartlarının
etkileşimi yüzyıllar boyunca değişmesini ele alır. İşte bu fenomen, değişme nasıl vukuu
buluyorsa Dinlerde, özellikle Yahudilik zamanla (yüzyıllar boyunca) çevreden, sosyo-kültürel
ortamdan etkilenir ve değişme vukuu bulur (yok olmamak için değişmiştirler). Yahudilik 4000
yıllık bir tarihe sahibtir
Genesis kitabında Yahudilik İbrahim’e tanrının bir vaadi ile başlar – bu vaad hiçbir zaman
gerçekleşmiyor.
 Genesis: “zaman Tanrı, İbrahim'i seçti ve onu çağırdı. Tanrı, "Bütün uluslar sende
kutsanacaktır" vaadi ile bütün uluslara kurtuluş getireceğini müjdeliyordu. İbrahim'in oğlu
İshak'ın soyundan gelen Yakup (İsrail) ve ailesi, ilerleyen zaman içerisinde ülkede olan kıtlık
sorunu yüzünden Mısır'a yerleşirler. Yakup'un soyu, İsrail adıyla anılmaya başlar. Tanrı tek bir
adamdan oluşturduğu bu ulus aracılığıyla bütün dünyayı bereketleyecekti”





2
3
Yahudiliğin tarihi boyunca sürekli tanrının Yahudilere vaadi ve bu vaadin yerine
getirilmemesi, cevalandırılmaları, sonra tekrar vaadleşmeleri üzerinedir.
Yahudiler sürekli azınlık halinde yaşamıştır (daha sonra Diasporada da öyle)
Batı kültürüne etkisi bakımından, az olmalarına rağmen şunu diyebiliriz: Hıristiyanlığın
doğuşuna sebep olnuştur. Hıristiyanlık Yahudilikten doğmuştur. İsa “King of th jews” idi…
Yahudiler 4000 yıllık mirasa sahip, her daim ayakta durmayı başarmıştır, ancak bunu ağır
bedeller ödeyerek gerçekleştirmişler
Yahudilikte her dini Bayram muhakkak tarihî bir olayın (sürgün veya müsibet) canlandırması
ve hatırlanması ile alakalıdır
İncilde Hz. Muhammed’e işaret vardır ama Hıristiyanlar bunu gizlemiştir der
Yahudilere karşı argümanlar
www.ti-entertainment.com
2
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK



Bilal Baş
İNSANLIK TARİHİ SAHNE GİBİDİR. PERDELERİ TANRI İLE İSRAİLOĞUŞŞARININ AHİTLEŞMELERİ,
VAADLEŞMEYLE İLGİLİDİR. AHİTLERİNİ UNUTTUKLARINDA TANRI ONLARA GAZAB VERİR,
SÜRGÜNLERİ ONLARA REVA GÖRÜR…
Yahudilerin başlarına gelen müsibetler tanrıyla olan ahitleşmelerine uymadıklarından.
Holcaust dahi tanrının emrine uymadıklarından Hitler aracılığıyla tanrı tarafından bir
cezalandırma olarak kabul edilir. Bir şekilde müsibetler açıklanmalıdır ki insanlae mana
verebilsin ve dinlerine daha sıkı yapışsınlar
Bundan dolayı Yahudiler 4000 yıllık tarihleri boyunca birçok kere kendilerini ve dinlerini
derinlemesine sorgulamışlarıdır
Yahudilikle ilgili kavrmalar: İbranî, İsrail, Musevî, Yahudi
A. İbranî:
- ibrî, Hz. İbrahim’in dedelerinden birinin adı olduğu söylenir
- daha sonra Samiriler diye birileri ortaya çıkıyor ve İsrailğlu olduklarını söylerler. Bunun
için onlar kendilerine YAHUDİ ismini vermişlerdir. Yahudi, Yakun’un 12 oğlundan biri
olan YEHUD’dan alınmadır
B. Yisrael:
- Yakub’un adı. Yaratılış kitabı 32/24-32 4
- İsrael= tanrıyl güreşen, uğraşan anlamındadır
- M.Ö 587 Babil Sürgününe kadar böyle anıldılar. İsrailoğulları (Bnei Yisrael)
C. Musevî:
- Orta Çağda Müslüman ülkelerinde Yahudi isminin aşağılayıcı bir mana kazanır. Daha
saygın bir isim kullanmış olmak için Musevî derler, Musa’nın şeriatına uyan anlamındadır
Talmud’a göre 2 tür insan Yahudi olur:
Talmud'a göre
Yahudi
Irkî
Anne'den
doğma
İhitda yoluyla
Sonradan olma
 Yahudilik ırk bakımından anneden Yahudi doğanların dini olarak görülür. Yahudilik inanç
meselesi değil, anneden doğma prensibine göre değer kazanır. Zira Amerika ve Avrupada
4
Böylece Yakup arkada yalnız kaldı. Bir adam gün ağarıncaya kadar onunla güreşti. 25 Yakup'u yenemeyeceğini anlayınca, onun uyluk
kemiğinin başına çarptı. Öyle ki, güreşirken Yakup'un uyluk kemiği çıktı. 26 Adam, “Bırak beni, gün ağarıyor” dedi.
24
Yakup, “Beni kutsamadıkça seni bırakmam” diye yanıtladı.
27
Adam, “Adın ne?” diye sordu.
“Yakup.”
28
Adam, “Artık sana Yakup değil, İsrail[a] denecek” dedi, “Çünkü Tanrı'yla, insanlarla güreşip yendin.”
29
Yakup, “Lütfen adını söyler misin?” diye sordu.
Ama adam, “Neden adımı soruyorsun?” dedi. Sonra Yakup'u kutsadı.
30
Yakup, “Tanrı'yla yüzyüze görüştüm, ama canım bağışlandı” diyerek oraya Peniel[b] adını verdi.
www.ti-entertainment.com
3
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK




Bilal Baş
birçok ateist veya farklı dini akımlara sahip olanlar yine Yahudi olarak görülür. JUBU = jew and
Budist, ve agnostic jew vardır…
O zaman bundan yola çıkarak şunu diyebiliriz, Yahudiliğin yanında bir de YAHUDİ DİNİ vardır!
Yahudi dini= TORA’ nın inanç ilkelerine uygun yaşama ve iman etme.
Bir diğer alternatif ise, doğuştan Yahudi olmayıp sonradan Yahudi olan. Hıristiyanlık ve İslam
evrensel dinlerdir. Misyonerlik ağır basar. Herkesin kendi dinine mensup olmasını ister. Ancak
Yahudilikte böyle bir iddia yoktur. İnanmayanlara GONİM, GENTlL denir. Onlara şeriatı
uygulamaya gerek yok, Nuh’un 7 kanunu uygulamaları yeterlidir. Zira Yahudi şeriatı anneden
Yahudi doğanlara ait bir şereftir. Yani annesi Yahudi olanla olmayanın arasında bir statü farkı
vardır
YAHUDİLİK İLE YAHUDİ DİNİ ARASINDA FARK VARDIR.
YAHUDİLİK= ETNİK AÖIDAN (IRKÎ)
YAHUDİLİK= TORA’YA UYMA AÇISINDAN
Yahudiliği belirleyen temel kavramlar:
A. DİASPORA:
- Sürgün demek (grekçe)5, İbranice GALUT!
- Eretz Yisrail dışında Yahudilerin bulunduğu her yer Diasporadır
- Sürgün ve esaret anlamında kullanılır (Gallut)
- 2. Ma’bed M.S 70 yılında yıkılıyor, sonra sürgün ve saret başlıyor
- İLK DİASPORA MISIRDIR
- Tesniye/Yasanın tekrarı 28. Bab Akitten bahsediyor, Yahudiler bu akide uymadıkları için
bu sürgün ve esaret hayatına mahküm bırakılıyor. Buhtunnasr, tanrının kırbacı,
Yahudiler hata yaptıkları için tanrı onları onun eliyle cezalandırmıştır
21/10/13
B. Kutsal Toprak (Kudüs)
- Yeretz Yisrael, kenan diyarı,
Yahudilerin kutsal diyarı. Bu
Kenan diyarı Hz. İbrahime tanrı
tarafından vaadedilen topraktır
(arz-ı mevud), ancak 10 asır
sonra, Musa ve Jeşu’dan sonra
gelen Davud ile gerçekleşiyor
(fethediliyor)
5
4. Asırda Büyük İskender doğuyu fethediyor ve hellen kültürünü yayıyor. İşte Kitab-ı Mukaddesin grekçeye
tercümeside, SEPTAGUİNTUA’da GALUT kelimesinin karşılığında DİASPORA kelimesi kullanılır
www.ti-entertainment.com
4
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Tevrat, Yaratılış 176 de bu antlaşma zikredilir::
“4 “Seninle yaptığım antlaşma şudur:” dedi, “Birçok ulusun babası olacaksın.
5 Artık adın Avram değil, İbrahim olacak. çünkü seni birçok ulusun babası yapacağım.
6 Seni çok verimli kılacağım. Soyundan uluslar doğacak, krallar çıkacak.
7 Antlaşmamı seninle ve soyunla kuşaklar boyunca, sonsuza dek sürdüreceğim. Senin ve senden sonra
soyunun Tanrısı olacağım.
8 Bir yabancı olarak yaşadığın toprakları, bütün Kenan ülkesini sonsuza dek mülkünüz olmak üzere
sana ve soyuna vereceğim. Onların Tanrısı olacağım.”
-
Kenan diyarı kutsal tarihin sahnesidir, seçilmişlikleri, kutsali aziz millet olmalarının
simgesidir bu kutsal toprak
Kenan diyarı, kutsal toprak, vaadedilmiş toprak, arz-ı mevud, promised land, siyon, JerŞalem (daru’s-Selam- selam ve esenlik yeri) isimlerini taşır
Yahudi şeriatında, tıpkı islamda mescid-i haram için olduğu gibi, özel kurallar vardır:
öşür, kurban, haç, 7 kutsal ürün vardır
Yahudiler ma’bed’in yıkılışını sürekli anımsamak ve akıllarda diri tutmak için evde en
güzel yerde bir duvarı boyasız bırakırlar; veya nikah kıyıldıktan sonra damat ayağı ile
tabak kırar (Ma’bed’in yıkılışı M.Ö 586, sonra 520’de tekrar inşa edilmiştir -2.Mabed
dönemi; sonra M.S 70 yılında tekrar yıkılır. 3. Ma’bed’i Mesih inşa edecek!)
C. Seçilmiş Millet:
- HOW ODD
FOR GOD
TO CHOOSE
THE JEWS
- Kâdir-i mutlak tanrı Yahudileri küçük millet olarak seçmiştir, bu Yahudiler tarafındanda
makul bir şekilde açıklananamaktadır
6
Sünnet: Antlaşma Simgesi
1 Avram doksan dokuz yaşındayken RAB ona görünerek, “Ben Her Şeye Gücü Yeten Tanrı'yım” dedi, “Benim yolumda yürü, kusursuz ol.
2 Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu alabildiğine çoğaltacağım.”
3 Avram yüzüstü yere kapandı. Tanrı,
4 “Seninle yaptığım antlaşma şudur:” dedi, “Birçok ulusun babası olacaksın.
5 Artık adın Avram değil, İbrahim olacak. çünkü seni birçok ulusun babası yapacağım.
6 Seni çok verimli kılacağım. Soyundan uluslar doğacak, krallar çıkacak.
7 Antlaşmamı seninle ve soyunla kuşaklar boyunca, sonsuza dek sürdüreceğim. Senin ve senden sonra soyunun Tanrısı olacağım.
8 Bir yabancı olarak yaşadığın toprakları, bütün Kenan ülkesini sonsuza dek mülkünüz olmak üzere sana ve soyuna vereceğim. Onların Tanrısı olacağım.”
9 Tanrı İbrahim'e, “Sen ve soyun kuşaklar boyu antlaşmama bağlı kalmalısınız” dedi,
10 “Seninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur: Aranızdaki erkeklerin hepsi sünnet edilecek.
11 Sünnet olmalısınız, sünnet aramızdaki antlaşmanın belirtisi olacak.
12 Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan herhangi bir yabancıdan satın alınmış köleler de içinde olmak üzere sekiz günlük her erkek çocuk sünnet
edilecek. Gelecek kuşaklarınız boyunca sürecek bu.
13 Evinizde doğan ya da satın aldığınız her çocuk kesinlikle sünnet edilecek. Bedeninizdeki bu belirti sonsuza dek sürecek antlaşmamın simgesi olacak.
14 Sünnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacaktır, çünkü antlaşmamı bozmuş demektir.”
15 Tanrı İbrahim'e, “Karın Saray'a gelince, ona artık Saray demeyeceksin” dedi, “Bundan böyle onun adı Sara olacak.
16 Onu kutsayacağım; ondan sana bir oğul vereceğim. Onu kutsayacağım ve ulusların anası olacak. Halkların kralları onun soyundan çıkacak.”
17 İbrahim yüzüstü yere kapandı ve güldü. İçinden, “Yüz yaşında bir adam çocuk sahibi olabilir mi?” dedi, “Doksan yaşındaki Sara doğurabilir mi?”
18 Sonra Tanrı'ya, “Keşke İsmail'i mirasçım kabul etseydin!” dedi.
19 Tanrı, “Hayır. Ama karın Sara sana bir oğul doğuracak, adını İshak koyacaksın” dedi, “Onunla ve soyuyla antlaşmamı sonsuza dek sürdüreceğim.
20 İsmail'e gelince, seni işittim. Onu kutsayacağım; onu verimli kılacak, soyunu alabildiğine çoğaltacağım. On iki beyin babası olacak. Soyunu büyük bir ulus
yapacağım.
21 Ancak antlaşmamı, gelecek yıl bu zaman Sara'nın doğuracağı oğlun İshak'la sürdüreceğim.”
22 Tanrı İbrahim'le konuşmasını bitirince ondan ayrılıp yukarıya çekildi.
23 İbrahim evindeki bütün erkekleri - oğlu İsmail'i, evinde doğanların ve satın aldığı uşakların hepsini - Tanrı'nın kendisine buyurduğu gibi aynı gün sünnet
ettirdi.
24 İbrahim sünnet olduğunda doksan dokuz yaşındaydı.
25 Oğlu İsmail on üç yaşında sünnet oldu.
26 İbrahim oğlu İsmail'le aynı gün sünnet edildi.
27 İbrahim'in evindeki bütün erkekler - evinde doğanlar ve yabancılardan satın alınanlar - onunla birlikte sünnet oldu.
www.ti-entertainment.com
5
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
Bilal Baş
İsrail, tanrının gözde milletidir
Tevratta Abel ile Kabil’in hikayesinden beri hep seçilmişlikten bahseder, Yahudilik bu
daima seçilen taraftan gelmektedir: örnek:
Adam oo Eva (w)
Kain
Abel
Seth
1.Mose
4:1
1.Mose
4:2
1.Mose
4:25
Noah
1.Mose
5:28
Sem
Ham
Japheth
1.Mose
5:32
Tharah
1.Mose
11:24
Abraham Nahor
Haran
1.Mose
11:26
Seir
Ruben Simeon
Ismael
Isaak
1.Mose
16:15
1.Mose
21:3
Esau
Jakob
1.Mose
25:25
1.Mose
25:26
Simran Joksan Medan Midian Jesbak
Levi
Juda
Dan
1.Mose
29:34
1.Mose
29:35
1.Mose
30:6
Gerson Kehath Merari Amram
Hezron
Heber
1.Mose
46:11
1.Mose
46:12
1.Mose
46:17
1.Mose
29:32
Aaron
2.Mose
6:20
Merajot
h
1.Chronik
6:6
1.Mose
29:33
Jerahm
eel
Ram
Suah
1.Mose
25:2
Naphtha Gad
1.Mose
li
1.Mose
30:8
Kaleb
30:11
Asser Isaschar Sebulon Dina (w) Joseph Benjamin
1.Mose
30:13
1.Mose
30:18
1.Mose
30:20
1.Mose
30:21
1.Mose
30:23
Manass Ephraim
1.Mose
e
1.Mose
41:51
41:52
Gilead Suthelah
4.Mose
26:29
1.Chronik
2:9
1.Mose
35:24
1.Chronik
7:20
Beria
1.Chronik
7:23
Isai
1.Chronik
2:12
David
1.Chronik
2:16
Salomo
1.Chronik
3:5
Jakob
Matthäus 1
Joseph
Matthäus
1:16
oo
Maria
(w)
Jesus
www.ti-entertainment.com
6
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Genesi/Yaratılış 46/6-297:
Yaratılış 5:8
Seçilmişlik böyle devam eder

Tevrat Tesniye 7/6: «Siz Tanrınız RAB için kutsal bir halksınız. Tanrınız RAB, öz halkı olmanız
için, yeryüzündeki bütün halkların arasından sizi seçti.(Tesniye 7:6)
7
Yakup, bütün ailesini -oğullarını, kızlarını, torunlarınıhayvanlarını ve Kenan ülkesinde kazandığı malları yanına alarak Mısır'a gitti.
İsrail'in Mısır'a giden oğullarının -Yakup'la oğullarının- adları şunlardır: Yakup'un ilk oğlu Ruben.
Ruben'in oğulları: Hanok, Pallu, Hesron, Karmi.
Şimon'un oğulları: Yemuel, Yamin, Ohat, Yakin, Sohar ve Kenanlı bir kadının oğlu Şaul.
Levi'nin oğulları: Gerşon, Kehat, Merari.
Yahuda'nın oğulları: Er, Onan, Şela, Peres, Zerah. Ancak Er'le Onan Kenan ülkesinde ölmüştü. Peres'in oğulları: Hesron, Hamul.
İssakar'ın oğulları: Tola, Puvva, Yov, Şimron.
Zevulun'un oğulları: Seret, Elon, Yahleel.
Bunlar Lea'nın Yakup'a doğurduğu oğullardır. Lea onları ve kızı Dina'yı Paddan-Aram'da doğurmuştu. Yakup'un bu oğullarıyla kızları toplam
otuz üç kişiydi.
Gad'ın oğulları: Sifyon, Hagi, Şuni, Esbon, Eri, Arodi, Areli.
Aşer'in çocukları: Yimna, Yişva, Yişvi, Beria; kızkardeşleri Serah. Beria'nın oğulları: Hever, Malkiel.
Bunlar Lavan'ın kızı Lea'ya verdiği Zilpa'nın Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam on altı kişiydiler.
Yakup'un karısı Rahel'in oğulları: Yusuf, Benyamin.
Yusuf'un Mısır'da On Kenti kâhini Potifera'nın kızı Asenat'tan Manaşşe ve Efrayim adında iki oğlu oldu.
Benyamin'in oğulları: Bala, Beker, Aşbel, Gera, Naaman, Ehi, Roş, Muppim, Huppim, Ard.
Bunlar Rahel'in Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam on dört kişiydiler.
Dan'ın oğlu: Huşim.
Naftali'nin oğulları: Yahseel, Guni, Yeser, Şillem.
Bunlar Lavan'ın, kızı Rahel'e verdiği Bilha'nın Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam yedi kişiydiler.
Oğullarının karıları dışında Yakup'un soyundan gelen ve onunla birlikte Mısır'a gidenler toplam altmış altı kişiydi. Bunların hepsi Yakup'tan
olmuştu.
Yusuf'un Mısır'da doğan iki oğluyla birlikte Mısır'a göçen Yakup ailesi toplam yetmiş kişiydi.
Yakup Goşen yolunu göstermesi için Yahuda'yı önden Yusuf'a gönderdi. Onlar Goşen'e varınca,
Yusuf arabasını hazırlayıp babası İsrail'i karşılamak üzere Goşen'e gitti. Babasını görür görmez boynuna sarılıp uzun uzun ağladı.
8
Adem soyunun öyküsü: Tanrı insanı yarattığında onu kendine benzer kıldı.
Onları erkek ve dişi olarak yarattı ve kutsadı. Yaratıldıkları gün onlara "İnsan" adını verdi.
Adem 130 yaşındayken kendi suretinde, kendisine benzer bir oğlu oldu. Ona Şit adını verdi.
Şit'in doğumundan sonra Adem 800 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Adem toplam 930 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Şit 105 yaşındayken oğlu Enoş doğdu.
Enoş'un doğumundan sonra Şit 807 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Şit toplam 912 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Enoş 90 yaşındayken oğlu Kenan doğdu.
Kenan'ın doğumundan sonra Enoş 815 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Enoş toplam 905 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Kenan 70 yaşındayken oğlu Mahalalel doğdu.
Mahalalel'in doğumundan sonra Kenan 840 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Kenan toplam 910 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Mahalalel 65 yaşındayken oğlu Yeret doğdu.
Yeret'in doğumundan sonra Mahalalel 830 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Mahalalel toplam 895 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Yeret 162 yaşındayken oğlu Hanok doğdu.
Hanok'un doğumundan sonra Yeret 800 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Yeret toplam 962 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Hanok 65 yaşındayken oğlu Metuşelah doğdu.
Metuşelah'ın doğumundan sonra Hanok 300 yıl Tanrı yolunda yürüdü. Başka oğulları, kızları oldu.
Hanok toplam 365 yıl yaşadı.
Tanrı yolunda yürüdü, sonra ortadan kayboldu; çünkü Tanrı onu yanına almıştı.
Metuşelah 187 yaşındayken oğlu Lemek doğdu.
Lemek'in doğumundan sonra Metuşelah 782 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Metuşelah toplam 969 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Lemek 182 yaşındayken bir oğlu oldu.
"RAB'bin lanetlediği bu toprak yüzünden çektiğimiz eziyeti, harcadığımız emeği bu çocuk hafifletip bizi rahatlatacak" diyerek çocuğa Nuh
adını verdi.
Nuh'un doğumundan sonra Lemek 595 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
Lemek toplam 777 yıl yaşadıktan sonra öldü.
Nuh 500 yıl yaşadıktan sonra Sam, Ham, Yafet adlı oğulları doğdu.
www.ti-entertainment.com
7
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
-



Rabbanî teolojiye göre seçilmişliğin nedenleri:
a. Tora’nın Yahudiler tarafından kabüllenmesi: Tanrı ezelde Tora’yı bütün milletlere arz
etmiş, Yahudiler harici herkes bundan sakındı. Yahudiler bunu kabul ettikleri için
tanrının özel sevgi ve muhabbettine mazhar olmuştur9
b. Yahudilerin bir takım ahlakî özelliklerinden, üstün meziyetlerinden dolayı özel sevgi
var…
12. Asırda yaşamış olan Judah Halevi10 der ki: “Yahudi miletinin özelliği, onların içinde tanrıyla
bütünleşme arzusu vardır (tanrıyla mündemiç olmak isteme)
Genel olarak tevratta tanrı ile Yahudiler arasındaki ilişkiler metafor şeklinde ifade edilir
Gelin-Damat
Ana-evalt
Baba-Oğul
18yy’dan sonra oluşan Yahudi Reformcular bu seçilmişlik anlayışını eleştirmiştir. Bu
mantıksızdır ve faşizm yol açar demişlerdir
D. AHİT:
 Tanrı sevdiği kavimle sözleşme-ahit yapar!
Tekvin 17/2-4: Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu alabildiğine çoğaltacağım."
Avram yüzüstü yere kapandı. Tanrı,
"Seninle yaptığım antlaşma şudur" dedi, "Birçok ulusun babası olacaksın”…
Tanrı İbrahim ve halkına şeriat gönderiyor. Antlaşma teklif ediyor. bana şirk koşmasınlar, itaat
etsinler, bende onlara kenan iyarını vereyim, birlik-beraberlik, düzen ve bereket vereyim der.. Ahdin
sembölü: Erkeklerin doğumlarının 8. Gününde sünnet olmaları! Tekvin 17/10-14: "Seninle ve soyunla
yaptığım antlaşmanın koşulu şudur: Aranızdaki erkeklerin hepsi sünnet edilecek.
Sünnet olmalısınız. Sünnet aramızdaki antlaşmanın belirtisi olacak.
Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan bir yabancıdan satın alınmış köleler dahil sekiz günlük
her erkek çocuk sünnet edilecek. Gelecek kuşaklarınız boyunca sürecek bu.
Evinizde doğan ya da satın aldığınız her çocuk kesinlikle sünnet edilecek. Bedeninizdeki bu belirti
sonsuza dek sürecek antlaşmamın simgesi olacak.
Sünnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacak, çünkü antlaşmamı bozmuş demektir."
 İbrahim bu ahit önerisini milletine sunuyor, milleti bunu kabul ediyor
 BİRİT denir buna Akitleşmeye ???
 Ayrıca Nuh ile de antlaşmadan bahsedilir Tevratta: “Tanrı, Nuh'u ve oğullarını kutsayarak,
"Verimli olun, çoğalıp yeryüzünü doldurun" dedi,” 8Tekvin 9/1) Tanrı Nuh ile antlaşma yaptı. Nuh’un
7 kanunu “evrensel ahlakî kurallar, gentillerin uyması gereken kurallardır) 11


Yahudiler için asıl sayılan ahit tanrı ile Musa’nın akdi! Bu akdin sembölü TEVRAT ve ŞABATTIR!
Exodus-Çıkış kitabında bu akid ve Musa şeriatı mevcut:
ِ
ِ ِ ِ ‫ات و ْاْلَر‬
Kur’an’da da buna benzer bi şey zikredilir. ‫ْي أَن َْي ِملْنَ َها َوأَ ْش َف ْق َن ِمْن َها َو ََحَلَ َها‬
ْ ‫إِ اَّن َعَر‬
َ ْ َ‫ض َوا ْْلبَال فَأَب‬
ْ َ ‫ضنَا ْاْل ََمانَةَ َعلَى ال اس َم َاو‬
ِ
‫وما َج ُه ًول‬
ً ُ‫نسا ُن إِناهُ َكا َن ظَل‬
َ ‫ ْاْل‬Doğrusu Biz, sorumluluğu (emaneti) göklere, yere, dağlara sunmuşuzdur da onlar bunu
9
yüklenmekten çekinmişler ve ondan korkup titremişlerdir; onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim ve çok
cahildir. (kabulüne rağmen emanete hıyanet etmektedir)
10
Jehuda ben Samuel ha-Levi (arabisch Abu 'l-Hasan ibn Alawi; * um 1075 in Tudela; † 1141) war ein Philosoph und der bedeutendste
sephardische Dichter des Mittelalters
11(1) Puta tapmamak(2)Tanrı’nın ismini mübarek kılmak bu isimle lanet etmemek(3)Cinayet işlememek(4)Cinsel ahlaksızlık
yapmamak(5)Hırsızlık etmemek(6)Adil bir yargı sistemi oluşturmak ve uyulmasını sağlamak.;7Canlı bir hayvanın etini kopartıp yememek.
www.ti-entertainment.com
8
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Çıkış:19/3-8
“Musa Tanrı'nın huzuruna çıktı. RAB dağdan kendisine seslendi: "Yakup soyuna, İsrail halkına şöyle
diyeceksin:
Mısırlılar'a ne yaptığımı, sizi nasıl kartal kanatları üzerinde taşıyarak yanıma getirdiğimi gördünüz.
Şimdi sözümü dikkatle dinler, antlaşmama uyarsanız, bütün uluslar içinde öz halkım olursunuz. Çünkü
yeryüzünün tümü benimdir.
Siz benim için kâhinler krallığı, kutsal ulus olacaksınız. İsrailliler'e böyle söyleyeceksin."
Musa gidip halkın ileri gelenlerini çağırdı ve RAB'bin kendisine buyurduğu her şeyi onlara anlattı.
Bütün halk bir ağızdan, "RAB'bin söylediği her şeyi yapacağız" diye yanıtladılar. Musa halkın yanıtını
RAB'be iletti.”


Her akdin muhakkak bir ceza ve bir mükafaatı vardır. Yerine getirilirse mükafaat, getirilmezse
ceva vardır. Yahudilerin 4000 yıllık tarihi hep bu çerçevede akdin yerine getirilmesi ve
getirilmemesi- ceza ve mükafaat bağlamında olmuştur
Kıyamete kadar baki kalacak olan ahit budur. Burada Musa’ya 10 emir verilmiştir 12. (Çıkış 20)
Yahudiliğin temel emirleri
Çıkış 6/2-8 arasında tanrı ile Musa arasında konuşma geçiyor. Burada hem seçilmişliğe, hem
ahidlere hem de tanrının Yahudilere sevgisi ve Yahudilerin tutumu gösterilmekte:13
2.
Tanrı ayrıca Musa'ya, "Ben RAB'bim" dedi,
3.
"İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a Her Şeye Gücü Yeten Tanrı olarak göründüm,
ama onlara kendimi RAB adıyla tanıtmadım.
12
Tanrı şöyle konuştu:
"Seni Mısır'dan, köle olduğun ülkeden çıkaran Tanrın RAB benim.
"Benden başka tanrın olmayacak.
"Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın.
Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir Tanrı'yım. Benden nefret edenin babasının işlediği
suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım.
Ama beni seven, buyruklarıma uyan binlerce kuşağa sevgi gösteririm.
"Tanrın RAB'bin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü RAB, adını boş yere ağzına alanları cezasız bırakmayacaktır.
"Şabat Günü'nü kutsal sayarak anımsa.
Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın.
Ama yedinci gün bana, Tanrın RAB'be Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki
yabancılar dahil, hiçbir iş yapmayacaksınız.
Çünkü ben, RAB yeri göğü, denizi ve bütün canlıları altı günde yarattım, yedinci gün dinlendim. Bu yüzden Şabat Günü'nü kutsadım ve kutsal
bir gün olarak belirledim.
"Annene babana saygı göster. Öyle ki, Tanrın RAB'bin sana vereceği ülkede ömrün uzun olsun.
"Adam öldürmeyeceksin.
"Zina etmeyeceksin.
"Çalmayacaksın.
"Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin.
"Komşunun evine, karısına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin."
Halk gök gürlemelerini, boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı görünce korkudan titremeye başladı. Uzakta durarak
Musa'ya, "Bizimle sen konuş, dinleyelim" dediler, "Ama Tanrı konuşmasın, yoksa ölürüz."
Musa, "Korkmayın!" diye karşılık verdi, "Tanrı sizi denemek için geldi; Tanrı korkusu üzerinizde olsun, günah işlemeyesiniz diye."
Musa Tanrı'nın içinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu.
RAB Musa'ya şöyle dedi: "İsrailliler'e de ki, 'Göklerden sizinle konuştuğumu gördünüz.
Benim yanımsıra başka ilahlar yapmayacaksınız, altın ya da gümüş ilahlar dökmeyeceksiniz.
Benim için toprak bir sunak yapacaksınız. Yakmalık ve esenlik sunularınızı, davarlarınızı, sığırlarınızı onun üzerinde sunacaksınız. Adımı
anımsattığım her yere gelip sizi kutsayacağım.
Eğer bana taş sunak yaparsanız, yontma taş kullanmayın. Çünkü kullanacağınız alet sunağın kutsallığını bozar.
Sunağımın üzerine basamakla çıkmayacaksınız. Çünkü çıplak yeriniz görünebilir.'"
13
www.ti-entertainment.com
9
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
4.
Bilal Baş
Yabancı olarak yaşadıkları Kenan ülkesini kendilerine vermek üzere onlarla
antlaşma yaptım.
5.
Mısırlılar'ın köleleştirdiği İsrailliler'in iniltilerini duydum ve antlaşmamı hep
andım.
6.
"Onun için İsrailliler'e de ki, 'Ben RAB'bim. Sizi Mısırlılar'ın boyunduruğundan
çıkaracak, onların kölesi olmaktan kurtaracağım. Onları ağır biçimde
yargılayacak ve kudretli elimle sizi özgür kılacağım.
7.
Sizi kendi halkım yapacak ve Tanrınız olacağım. O zaman sizi Mısırlılar'ın
boyunduruğundan çıkaran Tanrınız RAB'bin ben olduğumu bileceksiniz.
8.
Sizi İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a vereceğime ant içtiğim topraklara
götüreceğim. Orayı size mülk olarak vereceğim. Ben RAB'bim.'"
•1.Karşımda başka ilahların olmayacak.
•2.Kendin için oyma put, yukarda göklerde
olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut
yerin altında sularda olanın hiç suretini
yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin ve
onlara ibadet etmeyeceksin.
•3.Yehova'nın, Rab'ın ismini boş yere ağıza
almayacaksın
•4.Sebt gününü takdis etmek için onu
hatırında tutacaksın. Altı gün işleyeceksin
ve bütün işini yapacaksın, fakat yedinci gün
efendin Rab'e Sebttir. Sen ve oğlun ve kızın,
kölen ve cariyen ve hayvanların ve
kapılarında olan garibin hiçbir iş
yapmayacaksınız. Çünkü Rab gökleri, yeri ve
denizi ve onlarda olan bütün şeyleri altı
günde yarattı.
•5.Babana ve anana hürmet edeceksin
•6.Öldürmeyeceksin.
•7.Zina etmeyeceksin.
•8.Çalmayacaksın.
•9.Komşuna karşı yalan şahitlik
yapmayacaksın.
•10.Komşunun evine tamah etmeyeceksin,
komşunun karısına, yahut kölesine, yahut
cariyesine, yahut öküzüne, yahut eşeğine,
yahut komşunun hiçbir şeyine tamah
etmeyeceksin
www.ti-entertainment.com
Die 10 Gebote Mose
Musa'nın 10 emri
Musa’nın 10 emri:
•Das erste Gebot
Ich bin der Herr, dein Gott. Du sollst keine
anderen Götter haben neben mir.
•Das zweite Gebot
Du sollst den Namen des Herrn, deines
Gottes, nicht mißbrauchen.
•Das dritte Gebot
Du sollst den Feiertag heiligen.
•Das vierte Gebot
Du sollst deinen Vater und deine Mutter
ehren.
•Das fünfte Gebot
Du sollst nicht töten.
•Das sechste Gebot
Du sollst nicht ehebrechen.
•Das siebte Gebot
Du sollst nicht stehlen.
•Das achte Gebot
Du sollst nicht falsch Zeugnis reden wider
deinen Nächsten.
•Das neunte Gebot
Du sollst nicht begehren deines Nächsten
Haus.
•Das zehnte Gebot
Du sollst nicht begehren deines Nächsten
Weib, Knecht, Magd, Vieh noch alles, was
dein Nächster hat.
10
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Seçilmişlik anlayışı…
a) yaşanan travmaları yenmek için
b) Anlam arayışı çerçevesinde
… oluşmuş ve benimsenmiştir
 Eçilmişlik şerefin yanında büyük bir sorumluluktur. Yahudiler kendilerini tanrının şahitleri
olarak görürler (tanrının birliğine şehadet edenler). Kendilerinin kutsal ruhbanlar olduklarını
söylerler
E. MESİH:









Mesih (Aramice: ‫ ܡܫܝܚܐ‬Mşiho, Arapça: ‫ المسيح‬El-Mesih, İbranice: ַ‫ ָמ ִׁשיח‬Maşiah, Yunanca:
Μεσσίας Mesias;) "kutsal yağ ile ovulmuş, meshedilerek kutsanmış", "ayrıca birtakım inanç
grupları tarafından kurtarıcı olarak beklenen" kişi
Yahudi kurtarıcı, dünyanın sonunda gelecek, onun gelmesi, kıyametin en büyük
alametlerindendir
Hz. Davud soyundan güçlü bir kral, İsrail’i esaretten kurtaracak, Diyasporadaki Tahudileri
tekrar israil’de bir araya getirecek, onlara dini ve siyasî özgürlük verecek; 3. Ma’bed’i inşaa
edecek, 40 yıllık (400-,1000) kötülüğün ve adaletsizliğin olmadığı hükümranlık sürecek
(Kurtdun kuzuya zarar vermediği dönem); deccal ile savaşacak-Armageddon savaşı
Kelimenin kökenine dair: Kutsal yağ ile mesh etme törenine maşiya denir. Genel olarak Kutsal
göreve gelmek isteyen yağlanır. Burada Davud’un yağlanması referans alınır.
Mesih kavramı Babil’de, esir hayatında oluşmuştur. İranlılardan alınmadır muhtemelen
2. MA’bed zamanı M.Ö 520’den sonra Yahudiler ne zaman sıkıntıya düştüklerinde bu inanca
sarılmışlardır. Yahudiler genel olarak ne zaman sıkıntıya düştüyseler bu inanca sarılmışlardır
M.S 165 yılında Daniyel Kitabında bu zikredilir
M.S 60 yılında Romalılara isyanı Mesih’in geldiğini zannettikleri için yapmış ve hüsrana
uğramışlardır
Rahip ZADOK’un soyundan baş rahip ile kral mesih, 2 Mesih mesih vardır (kral mesih ve rahip
mesih)
www.ti-entertainment.com
11
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş

Mesih’in doğum sancıları (alametleri) önce İlyas’in gelip ona
işaret etmesiyle açıklanır. İlyas “İşte bu mesihtir” diyecek
(İncilde Yahya İsa’yı müjdelemiştir. Yahudiler hala sünnet
törenlerinde sünnette önemli olan KIRVE İLYAS TAHTINA
oturu. Bunun nedeni- Her doğan çocukta Mesih beklenir

Yahudiler Mesihi beklemekteler. Tarih boyunca birkaç defa
Mesih geldi inancına kapılarak isyan etmişlerdir. En son Sabatay Sebi Osmanlı zamanında
zuhur etmştir
EK:
“1626’da İzmir’de yahudi bir ailenin çocuğu olarak
dünyaya geldi. Din adamı olarak yetiştirilen Sabetay Sevi,
39'uncu yaşının eşiğinde yoğun bir mistisizme saplandı.
Toplumu kurtarabilecek ilâhi bir güce sahip olduğunu
söylemeye başladı ve 31 Mayıs 1665 tarihinde Mesih
olduğunu ilân etti. Yahudi inancına göre Mesih (kurtarıcı),
kendilerine bu günkü İsrail topraklarında bağımsız bir
devlet kuracak ve dünyanın dört bir yayına dağılmış olan
Yahudiler'i bir araya toplayacaktır. Sabetay Sevi, haham
olarak sinagoglarda ateşli konuşmalar yaptı
ve taraftarlarının sayısını her gün arttırdı. Avrupa'dan
Yemen'e, Kuzey Afrika'dan Anadolu'ya kadar geniş bir
coğrafyada yaşayan insanlar arasında dalgalanmalar,
kaynaşmalar oldu. Bunun sonucunda heyecan kasırgası ile
Yahudiliğin resmî tutumundan ayrı, yeni ve radikal bir
akım doğdu(...)Sultan Dördüncü Mehmet, çok uzun süren
yargılamayı perde arkasından takip etti. Yargılama
sonunda Sabetay Sevi'nin önüne iki seçenek kondu:
İddialarından vazgeçmezse öldürülecek, Müslümanlığı
kabul ederse, hayatı bağışlanacaktır. Sevi: "Bu can bu
bedende olduğu sürece Müslüman'ım." der, Aziz Mehmet
Efendi adını alır. Taraftarlarının bazıları bu ihaneti kabullenmez ve intihar ederler. Çoğunluk ise
Müslümanlığı kabul eder. Mesih, yâni kurtarıcı, kendisini kurtarabilmek için dinini değiştirmiştir. Bir
müddet sonra da taraftarları arısındaki intiharları durdurabilmek ve insanları kendisine çekebilmek
için bir çıkış yapar: Cübbesinin içine bir kuş yerleştirerek topluluğunun huzuruna çıkar. Burada
cübbesinin önünü açarak sakladığı kuşu uçurur. "Can bedenden çıktı." Diyerek, eski dinine döndüğünü
îma eder.
Sabetay Sevi ve yandaşlarına, dinlerinden döndükleri için, 'dönme' veya 'avdeti' denilir. Fakat onlar,
İslâmiyet'i kabul ettiklerini söylemelerine, görünüşte Müslüman gibi hareket etmelerine rağmen,
gerçekte Musevîliğe inanmaktadırlar. Bu durum, yetkililerin gözünden kaçmaz. 1676 yılında
Arnavutluk'a sürgüne gönderilirler ve Sabetay Sevi, aynı yıl Arnavutluk'ta ölür.”
Not: Muhtemel bu kavramlar, seçilmişlik, ahit vs Tora’nın yeni yazılması çerçevesinde, yani M.Ö 5.
Asırda EZRA peygamber döneminde eklenmiştir (Wellhausen bu görüşte)
www.ti-entertainment.com
12
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
28/10/2013:
Yahudilik Tarihi:


I.
genel olarak 3 ana bölümdür. Her dönemin kendine ait şartları, özellikleri ve belirli
dinamikleri vardır
3 ayrı dönemden bahsediyoruz, zira Yahudilerin başına gelen belirli değişimler sebebiyle
Yahudilik dini yeniden yorumlanıyor!
M: Ö 900- M.S 70 = Kitab-ı Mukaddes dönemi:
- Vahye dayalı Kitab-ı Mukaddes bu dönemlerdeki olaylara paralel gelişiyor
- Yaklaşık 2000 yıl sürmüştür – en uzun dönem!
- Ma’bed M.Ö 10. Asırda, yani 922’de dua ile hizmete açılır. Taki M.Ö 565 yılında
Buhtunnasr Yahudiliğin Ma’bed’ini yıkmasına kadar devam etmektedir
- 2. Mabed M.S 70 yılında yıkılır
- 3. Ma’bed Mesias tarafından inşaa edilecektir
- Yahudiliğin merkezinde, bütün ibadetlerin merkezinde mabed vardır.
- Büyük İSYAN: isyan 66 yılında başlamış ve 70’te, Kudüs’ün harabeye dönmesi ve
Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlanmıştır. Bu isyan ilk sonuçları itibariyle çok sayıda
Yahudi’nin ölümüne sebep olmasına karşın diğer yönüyle, Yahudiler arasında dinî ve
kültürel bilincin yeniden canlanmasını sağlamıştır.14
- Mabed’in olmayışı büyük bir travmadır. Mabed’in yok oluşu, dinin yok oluşu anlamına
gelmekteydi.
- Tevrat çok önemli konuma sahip. Genel olarak tevratın yapısı: tanrı yaratılıştan
bahseder; Kenan diyarını vaad eder, Mısır’da esaret altında kalan İsrailoğullarını kurtarır
(Exodus), Sina dağında bunlarla ahitleşir… vs vs…
14
M.S 66 yılında isyan başlamıştır. İsyanın nedeni ise Roma’nın Judea valisinin rüşvetçiliği, Yahudilerden yüksek
vergi alması ve haksız yönetimidir. Yahudilerin Romalılara artık vergi vermek istememesi üzerine Judea valisi
askerleriyle Yahudilerinin o zamanki en kutsal tapınağına saldırmıştır. Fakat Romalılar Judealılar tarafından
püskürtülmüşlerdir.
Bu olaydan yaklaşık 6 ay sonra 30.000 kişilik Roma ordusu isyanı bastırmak için gönderilmiştir. Fakat Roma
ordusu isyancılar tarafından katledilecektir. Bu olay tarihe Beth Horon katliamı olarak geçecektir. Bunun
üzerine imparator Neron‘nun saraydan kovduğu General Vespasian isyanı bastırmak için görevlendirilmiştir.
Titus Kudüs etrafına duvar örülmesi emrini verdi. Bu duvar üç günde yapıldı ve yaklaşık 1.5 metre yüksekliğe ve
13 hisara sahipti. Bu Roma askeri mühendisliğinin kaydedeğer en büyük başarısıydı. Amaç isyancıları aç
bırakarak Kudüs’ü ele geçirmekti. Bunda da başarılı olacaklardı. Sonraki üç ay boyunca insanlar açlıktan ölmeye
başladı. Fakat buna rağmen isyancılar teslim olmayı kabul etmedi. Fakat isyancıların kuşatma kulelerine
saldırmak için kazdıkları tünellerin çökmesinden dolayı kuşatma kırıldı. Romalılar şehre girdiler ve binlerce insan
katledildi. İsyancıların başı olan Yahya ömür boyu hapsedildi. Yahudilerin kutsal tapınağı ise yakıldı. Yahudiler
bu isyanın bedelini çok ağır kayıplarla ve kaybederek ödediler. Romalılara teslim olmak istemeyen Masada'daki
960 Yahudi intihar etmiştir. İnanca göre, sarp tepelere kurulu masada kalesi içerisinde gizlenen Yahudiler,
kurtuluş ümitlerinin tükendiği anda, aralarından silah kullanmayı bilen 10 kişiyi, kendilerini öldürmeleri için
görevlendirirler. Kural gereği bu 10 kişi, diğer 950 kişiyi öldürdükten sonra, birbirlerini de öldürerek kimse
hayatta kalmaksızın toplu intihar gerçekleştirilecektir. Toplu intihardan sadece 2 kadın ve 5 çocuk hayatta
kalmıştır. Hikayenin tarihsel arkaplanında da, hayatta kalan bu kişilerin aktarımları rol oynamıştır. Dünden
bugüne, Yahudi direnişinin imgelerinden biri olan olaydan, Talmud'da bahsedilmez.
www.ti-entertainment.com
13
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
A. Patriark15- Büyük Atatlar Dönemi:
a) Hz. İbrahim:
- Tanrıya sonsuz itaati örnek alınır. Yahudiliğin atasıdır, Yahudiliğin başlangıcı onunladır.
Hz. İbrahim Ur şehrinden Harran’a göçmüştür. 75 yaşında iken tanrı “Kenan diyarına göç
et” der
- İbrahim’İn hikayesi tevhid’İn hikayesidir, onun tevhid mücadelesi anlatılır.
- İbrahim ile tanrı akitleşiyorlar: Akdin sembolü SÜNNET
- Hz. İbrahim insanlara yeni bir ideal sunar: MONOTEİZM. Dünya tarihinde aşkın
monoteizm Hz. İbrahim ile bilinir olundu
- Kıtlıktan sonra Hz. İbrahim Mısır’a göçer. Orada Hz. Lut ile İbrahim yollarını orada ayırır
(iki kuzen)
TEKVİN 13:5-18)“5. Avramla birlikte göçen Lutun da davarları, sığırları, çadırları vardı.
6. Malları öyle çoktu ki, toprak birlikte yaşamalarına elvermedi; yan yana yaşayamadılar.
7. Avramın çobanlarıyla Lutun çobanları arasında kavga çıktı. -O günlerde Kenanlılarla Perizliler de orada
yaşıyorlardı.8. Avram Luta, «Biz akrabayız» dedi, «Bu yüzden aramızda da çobanlarımız arasında da kavga çıkmasın.
9. Bütün topraklar senin önünde. Gel, ayrılalım. Sen sola gidersen, ben sağa gideceğim. Sen sağa gidersen, ben
sola gideceğim.»
10. Lut çevresine baktı. Şeria Ovasının tümü RABbin bahçesi gibi, Soara doğru giderken Mısır toprakları gibiydi.
Her yerde bol su vardı. RAB Sodom ve Gomora kentlerini yok etmeden önce ova böyleydi.
11. Lut kendine Şeria Ovasının tümünü seçerek doğuya doğru göçtü. Birbirlerinden ayrıldılar.
12. Avram Kenan topraklarında kaldı. Lut ovadaki kentlerin arasına yerleşti, Sodoma yakın bir yere çadır kurdu.
13. Sodom halkı çok kötüydü. RABbe karşı büyük günah işliyordu.
14. Lut Avramdan ayrıldıktan sonra, RAB Avrama, «Bulunduğun yerden kuzeye, güneye, doğuya, batıya dikkatle
bak» dedi,
15. «Gördüğün bütün toprakları sonsuza dek sana ve soyuna vereceğim.
16. Soyunu toprağın tozu kadar çoğaltacağım. Öyle ki, biri çıkıp da toprağın tozunu sayabilirse, senin soyunu da
sayabilecek.
17. Kalk, sana vereceğim toprakları boydan boya dolaş.»
18. Avram çadırını söktü, gidip Hevron'daki Mamre meşeliğine yerleşti. Orada RAB'be bir sunak yaptı.
(Tekvin 13:5-18)
15
Erzväter oder Patriarchen bezeichnet die drei Ahnväter der Israeliten im 1. Buch Mose (Genesis). Die Vorsilbe „Erz-“
kommt vom griechischen arch(e): „Erster-, Höchster-“.[1] In der neueren Bibelforschung werden die Erzväter zusammen mit
ihren Frauen Erzeltern genannt, die vier Frauen Erzmütter:[2]
Abraham und Sarah,
ihr Sohn Isaak und seine Frau Rebekka,
deren Sohn Jakob und seine Frauen Lea und Rachel.
Ihre Geschichten werden in der Genesis ab dem 12. Kapitel wiedergegeben in der „Erzelternerzählung“ (traditionell als
Vätergeschichte bezeichnet)
www.ti-entertainment.com
14
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
-
-
İsmail ile Hacer’in olayından 14 yıl sonra İshak müjdeleniyor
Sara çocuğunun olacağı haberini duyduğunda gülmüşütr İTSAK16
İbrahim 175 yaşında vefat eder. Sare ile kabri Hebronda MAKBELA da!
b) İshak17:
Babası 100, annesi 90 yaşında iken doğmuştur
Tekvin 22’de18 Yakılı Kurban olarak anlatılır. Kurbanlar Kutsal Mabed’de masanın
üzerinde yakılmışlardır. O masada kurban kokusu asla dinmiyor. Sürekli tanrıya
kurbanlar adanır, onun kokusu tanrının en sevdiği koku olduğuna inanırlar. O koku onu
teskin ediyor diyorlar. İshak’ın kurban edilmesine AKEDA YİTZAK denir.19
İshak’ın eşi önemli konuma sahip. İtaatlik edip tanımadığı adam, İshak ile evlenmiştir. 2
çocuğu olmuştur. İkiz olan Esav ve Yakup.
c) Yakub:
Rivayete göre Esav büyük olan, ilk o doğmuş. Ancak bazı rivayetlere göre Yakup önce elini
şıkarmış, sonra Esav’ın topuğuna tutunmuş ve ondan sonra çıkmıştır
o
-
Bilal Baş
(Tekvin 25:21-34)
21. İshak karısı için RABbe yakardı, çünkü karısı kısırdı. RAB İshakın yakarışını yanıtladı, Rebeka hamile kaldı.
22. Çocuklar karnında itişiyordu. Rebeka, «Nedir bu başıma gelen?» diyerek RABbe danışmaya gitti.
23. RAB onu şöyle yanıtladı: «Rahminde iki ulus var,Senden iki ayrı halk doğacak,Biri öbüründen güçlü
olacak,Büyüğü küçüğüne hizmet edecek.»
24. Doğum vakti gelince, Rebekanın ikiz oğulları oldu.
25. İlk doğan oğlu kıpkırmızı ve tüylüydü; kırmızı bir cüppeyi andırıyordu. Adını Esav koydular.
16
9. Konuklar, «Karın Sara nerede?» diye sordular. İbrahim, «Çadırda» diye yanıtladı.
10. RAB, «Gelecek yıl bu zamanda kesinlikle yanına döneceğim» dedi, «O zaman karın Saranın bir oğlu olacak.» Sara RABbin arkasında,
çadırın girişinde durmuş, dinliyordu.
11. İbrahimle Sara kocamışlardı, yaşları hayli ileriydi. Sara âdetten kesilmişti.
12. İçin için gülerek, «Bu yaştan sonra bu sevinci tadabilir miyim?» diye düşündü, «Üstelik efendim de yaşlı.»
13. RAB İbrahime sordu: «Sara niçin, ‹Bu yaştan sonra gerçekten çocuk sahibi mi olacağım?› diyerek güldü?
14. RAB için olanaksız bir şey var mı? Belirlenen vakitte, gelecek yıl bu zaman yanına döndüğümde Saranın bir oğlu olacak.»
15. Sara korktu, «Gülmedim» diyerek yalan söyledi. RAB, «Hayır, güldün» dedi.
(Tekvin 18:9-15)
17
15. Tanrı, «Karın Saraya gelince, ona artık Saray demeyeceksin» dedi, «Bundan böyle onun adı Sara olacak.
16. Onu kutsayacak, ondan sana bir oğul vereceğim. Onu kutsayacağım, ulusların anası olacak. Halkların kralları
onun soyundan çıkacak.»
17. İbrahim yüzüstü yere kapandı ve güldü. İçinden, «Yüz yaşında bir adam çocuk sahibi olabilir mi?» dedi,
«Doksan yaşındaki Sara doğurabilir mi?»
18. Sonra Tanrıya, «Keşke İsmaili mirasçım kabul etseydin!» dedi.
19. Tanrı, «Hayır. Ama karın Sara sana bir oğul doğuracak, adını İshakfç koyacaksın» dedi, «Onunla ve soyuyla
antlaşmamı sonsuza dek sürdüreceğim.
20. İsmaile gelince, seni işittim. Onu kutsayacak, verimli kılacak, soyunu alabildiğine çoğaltacağım. On iki beyin
babası olacak. Soyunu büyük bir ulus yapacağım.
21. Ancak antlaşmamı gelecek yıl bu zaman Saranın doğuracağı oğlun İshakla sürdüreceğim.»
22. Tanrı İbrahimle konuşmasını bitirince ondan ayrılıp yukarıya çekildi.
(Tekvin 17:15-22)
18
Yakmalık sunu için yardığı odunları oğlu İshaka yükledi. Ateşi ve bıçağı kendisi aldı. Birlikte giderlerken İshak İbrahime, «Baba!» dedi.
İbrahim, «Evet, oğlum!» diye yanıtladı. İshak, «Ateşle odun burada, ama yakmalık sunu kuzusu nerede?» diye sordu.
İbrahim, «Oğlum, yakmalık sunu için kuzuyu Tanrı kendisi sağlayacak» dedi. İkisi birlikte yürümeye devam ettiler.
Tanrının kendisine belirttiği yere varınca İbrahim bir sunak yaptı, üzerine odun dizdi. Oğlu İshakı bağlayıp sunaktaki odunların üzerine
yatırdı.
Onu boğazlamak için uzanıp bıçağı aldı.
Ama RABbin meleği göklerden, «İbrahim, İbrahim!» diye seslendi. İbrahim, «İşte buradayım!» diye karşılık verdi.
Melek, «Çocuğa dokunma» dedi, «Ona hiçbir şey yapma. Şimdi Tanrıdan korktuğunu anladım, biricik oğlunu benden esirgemedin.»
İbrahim çevresine bakınca, boynuzları sık çalılara takılmış bir koç gördü. Gidip koçu getirdi. Oğlunun yerine onu yakmalık sunu olarak sundu.
19
M:s 50 yılında ölen FİLO’ya göre pagan kültüründe insan kurban etmek yaygın bir adet idi. Yahudileri de
etkilemiştir bu. Tanrı insanları bundan alıkoymak için İshak’ın bu kurbanlık olayını anlatmakta!
www.ti-entertainment.com
15
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
Bilal Baş
26. Sonra kardeşi doğdu. Eliyle Esavın topuğunu tutuyordu. Bu yüzden İshak ona Yakupfö adını verdi.
Rebeka doğum yaptığında İshak altmış yaşındaydı.
27. Çocuklar büyüdü. Esav kırları seven usta bir avcı oldu. Yakupsa hep çadırda oturan sakin bir adamdı.
28. İshak Esavı daha çok severdi, çünkü onun getirdiği av etlerini yerdi. Rebeka ise Yakupu severdi.
 Yakup ilk oğulluk hakkını almak için hileye başvurmuştur. 2 hile’den bahseder Tevrat:
1. Babası çorba ister ve ona der ki ancak beni kutsarsan sana çorba getirirm (Tekvin 29…)20
2. Annesiyle beraber hile düşünür: Tekvin 27:6-1921
20
29. Bir gün Yakup çorba pişirirken Esav avdan geldi. Aç ve bitkindi.
30. Yakupa, «Lütfen şu kızıl çorbadan biraz ver de içeyim. Aç ve bitkinim» dedi. Bu nedenle ona Edom adı da verildi.
31. Yakup, «Önce sen ilk oğulluk hakkını bana ver» diye karşılık verdi.
32. Esav, «Baksana, açlıktan ölmek üzereyim» dedi, «İlk oğulluk hakkının bana ne yararı var?»
33. Yakup, «Önce ant iç» dedi. Esav ant içerek ilk oğulluk hakkını Yakupa sattı.
34. Yakup Esav'a ekmekle mercimek çorbası verdi. Esav yiyip içtikten sonra kalkıp gitti. Böylece Esav ilk oğulluk hakkını
küçümsemiş oldu. (tekvin 29-34)
6. Rebeka oğlu Yakupa şöyle dedi: «Dinle, babanın ağabeyin Esava söylediklerini duydum.
7. Baban ona, ‹Bana bir hayvan avla getir› dedi, ‹Lezzetli bir yemek yap, yiyeyim. Ölmeden önce seni RABbin huzurunda
kutsayayım.›
8. Bak oğlum, sana söyleyeceklerimi iyi dinle:
9. Git süründen bana iki seçme oğlak getir. Onlarla babanın sevdiği lezzetli bir yemek yapayım.
10. Yemesi için onu babana sen götüreceksin. Öyle ki, ölmeden önce seni kutsasın.»
11. Yakup, «Ama kardeşim Esavın bedeni kıllı, benimkiyse kılsız» diye yanıtladı,
12. «Ya babam bana dokunursa? O zaman kendisini aldattığımı anlar. Kutsama yerine üzerime lanet getirmiş olurum.»
13. Annesi, «Sana gelecek lanet bana gelsin, oğlum» dedi, «Sen beni dinle, git oğlakları getir.»
14. Yakup gidip oğlakları annesine getirdi. Annesi babasının sevdiği lezzetli bir yemek yaptı.
15. Büyük oğlu Esavın en güzel giysileri o anda evdeydi. Rebeka onları küçük oğlu Yakupa giydirdi.
16. Ellerinin üstünü, ensesinin kılsız yerini oğlak derisiyle kapladı.
17. Yaptığı güzel yemekle ekmeği Yakupun eline verdi.
18. Yakup babasının yanına varıp, «Baba!» diye seslendi. Babası, «Evet, kimsin sen?» dedi.
19. Yakup, «Ben ilk oğlun Esavım» diye karşılık verdi, «Söylediğini yaptım. Lütfen kalk, otur da getirdiğim av etini ye. Öyle ki,
beni kutsayabilesin.»21
21
İshak, «Nasıl böyle çabucak buldun, oğlum?» dedi. Yakup, «Tanrın RAB bana yardım etti» diye yanıtladı.
İshak, «Yaklaş, oğlum» dedi, «Sana dokunayım, gerçekten oğlum Esav mısın, değil misin anlayayım.»
Yakup babasına yaklaştı. Babası ona dokunarak, «Ses Yakupun sesi, ama eller Esavın elleri» dedi.
Onu tanıyamadı. Çünkü Yakupun elleri ağabeyi Esavın elleri gibi kıllıydı. İshak onu kutsamak üzereyken,
bir daha sordu: «Sen gerçekten oğlum Esav mısın?» Yakup, «Evet!» diye yanıtladı.
İshak, «Oğlum, av etini getir yiyeyim de seni kutsayayım» dedi. Yakup önce yemeği, sonra şarabı getirdi. İshak yedi, içti.
«Yaklaş da beni öp, oğlum» dedi.
Yakup yaklaşıp babasını öptü. Babası onun giysilerini kokladı ve kendisini kutsayarak şöyle dedi: «İşte oğlumun kokusuSanki RABbin
kutsadığı kırların kokusu.
Tanrı sana göklerin çiyindenVe yerin verimli topraklarındanBol buğday ve yeni şarap versin.
Halklar sana kulluk etsin,Uluslar boyun eğsin.Kardeşlerine egemen ol,Kardeşlerin sana boyun eğsin.Sana lanet edenlere lanet olsun,Seni
kutsayanlar kutsansın.»
İshak Yakupu kutsadıktan ve Yakup babasının yanından ayrıldıktan hemen sonra kardeşi Esav avdan döndü.
Esav da lezzetli bir yemek yaparak babasına götürdü. Ona, «Baba, kalk, getirdiğim av etini ye» dedi, «Öyle ki, beni kutsayabilesin.»
Babası, «Sen kimsin?» diye sordu. Esav, «Ben ilk oğlun Esavım» diye karşılık verdi.
İshakı bir titreme sardı. Tir tir titreyerek, «Öyleyse daha önce avlanıp bana yemek getiren kimdi?» diye sordu, «Sen gelmeden önce
yemeğimi yiyip onu kutsadım. Artık o kutsanmış oldu.»
Esav babasının anlattıklarını duyunca, acı acı haykırdı. «Beni de kutsa, baba, beni de!» dedi.
İshak, «Kardeşin gelip beni kandırdı» diye karşılık verdi, «Senin yerine o kutsandı.»
Esav, «Ona boşuna mı Yakup diyorlar?» dedi, «İki kezdir beni aldatıyor. Önce ilk oğulluk hakkımı aldı. Şimdi de benim yerime o kutsandı.»
Sonra, «Kutsamak için bana bir hak ayırmadın mı?» diye sordu.
İshak, «Onu sana egemen kıldım» diye yanıtladı, «Bütün kardeşlerini onun hizmetine verdim. Onu buğday ve yeni şarapla besledim. Senin
için ne yapabilirim ki, oğlum?»
Esav, «Sen yalnız bir kişiyi mi kutsayabilirsin baba?» dedi, «Beni de kutsa, baba, beni de!» Sonra hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı.
Babası şöyle yanıtladı: «Göklerin çiyinden,Zengin topraklardanUzak yaşayacaksın.
Kılıcınla yaşayacak,Kardeşine hizmet edeceksin.Ama özgür olmak isteyince,Onun boyunduruğunu kırıp atacaksın.»
Babası Yakupu kutsadığı için Esav kardeşi Yakupa kin bağladı. «Nasıl olsa babamın ölümü yaklaştı» diye düşünüyordu, «O zaman kardeşim
Yakupu öldürürüm.»
Büyük oğlu Esavın ne düşündüğü Rebekaya bildirilince Rebeka küçük oğlu Yakupu çağırttı. «Bak, ağabeyin Esav seni öldürmeyi düşünerek
kendini avutuyor» dedi,
«Beni dinle, oğlum. Hemen Harrana, kardeşim Lavanın yanına kaç.
Ağabeyinin öfkesi dinip sana kızgınlığı geçinceye, ona yaptığını unutuncaya kadar orada kal. Birini gönderir, seni getirtirim. Niçin bir günde
ikinizden de yoksun kalayım?»
www.ti-entertainment.com
16
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Yakub’un 12 oğlu olur ve Mısır’a göçerler
 İsrailoğulları esaret altında kalırlar. M.Ö 1200 yılında Musa onları tanrının inayetiyle esaretten
kurtarana kadar
 Musa Yahudiliğin en temel şahsiyeti, Tora’yi ve kıyamete kadar bakÎ kalacak olan şeriatı
getirmiştir. Tanrı ile akdin sembolü TORA ve ŞABATtır
 Moşe= sudan çıkarılmış anlamında.
 Musa orada birisni öldürür ve kaçar. Rauel (Şuayb’ın) kızıyla tanışır. Kız kardeşi ile birlikte su
sularken Musa onlara yardım eder. Şuayb bunun karşılığında kızlarından sevdiğini teklif
ediyor
 Daha sonra abisi Harun ile birlikte Firavunun huzuruna çıkar ve halkını rahat bırakmasını ister.
10 defa ister, 10 defa reddeder, tanrı Mısır halkına felaket gönderir:22
 Tanrı’nın İsrailoğullarına yardım etmesi ve Mısır’dan kurtarması vs. bunlar “Tanrının tarihe
müdahele ettiği” fikrini ortaya çıkarmıştır. Burada Yahudilerin seçilmişliğine işaret vardır. Köle
iken, esaretten çıkarılmışlardır. Tanrı onları seçmiş ve kutsamış…
B. Matriark (ata anneler dönemi)
a) Sara
b) Rebecca
c) Lea ve Rachel
(buradan 2. Döneme geçiş söz konusudur)
II.


Rabbinik (klasik) Yahudilik (m.s 70-1900)
Rabbinilik, klasik yahudilik, orthodoks ve (mutlak anlamda) YAhudilik isimlerle anılır
Mabedin yıkılmasının bir kaç neticeleri var:
1. Kurban Takdimleri yapılamaz oldu (kurban temel ibedetlerden)-mabed olmadığı için
şu an yapılan kurbanlar sembolik
2. Dünya Yahudilerin birleşme merkezi yok oldu. MABEDin gitmesiyle yani yok olmasıyla
büyük bir travma yaşadılar (bizim Kabeye verdiğimiz değerden cok daha değerli
konumda onlar için). Diaspora olsa da MA’BED oldukça din vardır deniliyordu.
Herşezin merkezi, dini düşüncenin dahi merkezi MABED
3. Rahip Sadukiler konumlarını kaybettiler. MAbed görevleri ortadan kalktı
4. Yahudilik tümüyle yok olmak üzereydi
Sonra İshak'a, «Bu Hititli kadınlar yüzünden canımdan bezdim» dedi, «Eğer Yakup da bu ülkenin kızlarıyla, Hitit kızlarıyla evlenirse, nasıl
yaşarım?»
22
1-Tüm sular kana döner ve tüm balıkları öldürür.
2-Mısır ı kurbağalar istila eder.
3-Tüm insan ve hayvanları bit/pireler kaplar.
4-Büyük böcek yığınları insanlara saldırır.
5-Çiftlik hayvanlarda salgın hastalıklar başlar ve vahşi hayvanlar saldırır.
6-insanlarda Tedavi edilemeyen/durdurulamayan çıbanlar çıkar.
7-Yıldırımlar iner, dolu ve alev yağar.
8-çekirge sürüleri saldırır.
9-Üç gün boyunca zifiri karanlık oluşur.
10-Tüm mısırlı ailelerin 'ilk' çocukları ölür
korkan firavun, İsrailoğullarının ne isterlerse yanlarına alıp gitmeleri emrini verdi. Firavunun fikir değiştereceğine inanan İsrailoğulları hiç
beklemeden Musa önderliğinde emrin verildiği gece Mısır'dan çıkmak için yola koyuldular. En nihayetinde firavun ordularıyla peşlerine
düştü.
www.ti-entertainment.com
17
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK

Bilal Baş
Yahudiler yok olmadan koruyan:
o YUHANNA BEN ZEKKAİ (bir Ferisi alimi) ve bir kaç kişi kaçıyorlar ve YAVNE’de
o
SANHEDRİN23 (din meclisini) kuruyorlar 70yılında
70 de mişna yazılıyor… bu dönemdeki ilim adamlarına TANNAİM (ilk dönem ilim
o
adamları) denir
Bu sanhedrin 71 üyeli dini meclis (fetva komisyonu)
o
o
Ferisiler ve sadukilerden oluşuyor
Hatta bunlar İSA’yı yargılıyorlar (katli vacibtir diyorlar)--- bu tür hat cezaları bu
meclisten çıkıyor ve bu hükümleri Romalılar uyguluyor. Pontius sadece o emri yerine
getiriyor). Onu krallık iddiası şle yaftalıyorlar
III.
REFORM harekatı- MUHAFAZAKAR AKIM (Siyonistler)
- Evrensel bakış açısı, modern algıdan etkilenerek kutsal kitaba birtakım eleştirileri dikkate
alıp rasyonel düşünceye sahip olanlar.
23
YAVNE AKADEMİSİNİN BAŞARILARI:
Adeta yeni bir Yadudilik inşa ediyorlar, mabedsiz, kurbansız ve sinagog ağırlıklı bir Yahudilik
Rabbinik yakın zamanda Mesih’in geleceğini ve biblikal dönemdeki tüm ahkamlarla Yahudi şeriatının oluşacağını ve mesihin gelene kadar
hazırlık döneminde olduklarını iddia ederek kendilerini tanımlıyorlar
Eski Ahit kanonu düzenlediler (kutsal kitapların listesi 3 kitap: Tora, ketuviim ve neviim). Hangi kitap kutsal, hangisi değil buna göre
ölçülmüştür. Bir çok yazılı eser var, hepsi vahiy mahsülü değil
Günlük ibadetlerin düzenlenmesi
Eski mabed ibadetinin sinagoglara uygulanması: Mabeddeki ibadetleri alıp sınagog’a uyguladılar. Şekli, formatı eski mabedin döngüsüne
göre
Mişna, Tosefta ve Talmudların yazıya geçirimesi: Sözlü tora, tannaim uleması tarafından, kaybolacak korkusundan yazıya
geçiriliyorçYEHUDA HA NASİsan hedrin başı 200 yılında yazıya geçiriyor
www.ti-entertainment.com
18
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
Bilal Baş
M:s 70- 19.YY’a kadar monolojik bir yapı var, Diyaspora’ya uygun şeriat oluşturan bir
görüş, yeniden yorumlanma, reform Yahudilik başta olmak üzere modern akımlar
alternatifli Yahudiliği oluşturmuştur (nicht mehr unisono, sondern alternativ und
facettenreich)
1., 2. Ve 3. Dönemler ayrı ayrı dönemlerdir. Yahudilik farklı şekillerde algılanmıştır
04/11/13:
(Yeşu ve Hakimler kitabında İsrail/Kudüs istilası anlatılır)



Hz. Musa Kudüse varamadan ölür ve böylece ilk 5 kitap sonra erer
Onun yerine Yeşu lider olur ve Arz-ı Mevud’un neredeyse tamamını fetheder. Jericho ve Ai’yi
alır
Yeşu’dan sonra filistin bölgesi 12 kabileye bölünür. Bu 12 kabile küçük beylikler kurarlar. Dinî
ve siyasÎ, karizmatik liderler yönetir. Bu döneme HAKİMLER dönemi denir. Bu dönem
önemlidir. Yahudi kimliğinin oluştuğu ve seçilmişlik anlayışını yaygınlaştığı dönem. MillÎ
bayramlar beraberce kutlanır. Tanrının tarihi yönlendirdiğine inanırlar. Bu dönemde tanrıyla
İsrail’in ilişkisinin pekiştiğini söyler. Ma’bed yok ama Musa tarafından kurulan çadır var.
Kutsal çadırda yapılır ayinler, kurbanlar vs… Ayrıca Kutsal ma’bed’in merkezinde Kodesh ha
kodeshim’de Kutsal Sandık bulunmakta- AHİT SANDIĞI- ARK OF THE
COVENANAT/TESTİMONY)
- Kur’an’da da Ahit sandığından bahsedilir: Bakara 248:
ِ
ِِ
ِ َ َ‫وق‬
ِ
ُ ‫وسى َو‬
ُ ََ‫وت فِ ِيه َسكِينَةٌ ِمن اربِ ُك ْم َوبَِقياةٌ ِِّاا تَ َر‬
ُ ُ‫ال ََلُْم نبِيُّ ُه ْم إِ ان آيَةَ ُم ْلكه أَن ََيْتيَ ُك ُم التااب‬
ُ‫آل ََ ُارو َن ََْملُه‬
َ ‫آل ُم‬
َ
ِ
ِِ
‫ْي‬
َ ‫الْ َمآلئِ َكةُ إِ ان ِِف ذَل‬
َ ‫ك آليَةً لا ُك ْم إِن ُكنتُم ُّم ْؤمن‬
Peygamberleri onlara şöyle dedi: “Onun hükümdarlığının alameti, size o sandığın
gelmesidir. Onda Rabbinizden bir güven duygusu ve huzur ile Mûsâ ailesinin, Hârûn
ailesinin geriye bıraktığından kalıntılar vardır. Onu melekler taşımaktadır. Eğer inanmış
kimselerseniz, bunda şüphesiz sizin için kesin bir delil vardır.”



1050 yılında Hakimler Afet’te filistine karşı mağlup olur. Bunun üzerine birleşip birlik olma
kararı alırlar
Saul (Talut) onlara kral tayin ediliyor. Ancak onlar onu beğenmiyorlar, daha güçlü ve kudretli
birini istiyorlar…
Hakimler dönemi M.Ö 1200’den 1050’ye kadar devam eder!
Birleşik Monarşı Dönemi (M.Ö 1020-922)
- İlk defa Yahudiler doğru düzgün devlet görürler
- Tanrı otoritesiyle Saul’u seçer
- Saul’un başarısız olmasıyla Samuel peygamber ondan desteğini çeker. Davud o sırada
Saul’un ordusunda başarılı, cengaver ve dinamik bir asker. Goliath ile savaşır ve onu
yener. Saul onu kıskanır. Saul savaşta yenildikten sonra Davud onu öldürür ve onun
yerine geçer. Samuel Peygamber onu kutsar, yağ ile kutsar (MAŞİAH- Mesih’in
kutsanması da buraya dayandırılır)
- Kudüsü fethetmek Davud’a nasip olur. Ahit sandığını Kudüse getirir. Yahudilerce çokça
hata yapmış olsa da onun hakimiyeti ideal alınır
- Samuel’den sonra Nathan peygamber olur. Davud komutanının karısını o yıkanırken
görür ve ona aşık olur. Onunla birlikte olmak için komutanını savaşa en başta yollar.
www.ti-entertainment.com
19
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
Bilal Baş
Onun ölmesini ister. Sonra karısıyla birlikte olur. Nathan Peygamber bunu öğrenir ve
ona kızar “Allah senin lanetini verecek” der. Betşeba ile 2 oğlu olur. Birinci oğlu ölür,
ikinci oğlu Süleyman doğar ancak annesi ölür. Böylece tanrı ona cezasını vermiş olur
aslında
Süleyman bilge birisidir. Mabed’i inşa eder
Mabed iç içe avlulardan oluşur ve kutsal-profan ayrımı esası üzerinedir. İlk avlu ilk kutsal
alan. Oraya Yahudi olan da olmayan da girebilir. Daha sonraki avlu sırf Yahudiler Kodesh
ha kodeshim’de sırf Baş rahip içindir…
FASIL:
Tevrat ve Biblical Criticism:
 Renaissance ile beraber 16yy’dan sonra, Protestanlığın ortaya çıkmasından sonra başlar.
 Modern Araştırma metodları Tevrat tarihini analize eder ve bir takım çelişki ve hatalar bulur.
Bu Avrupa ve Amerika’da önemli akademik metod haline gelir
Örnek: Tevratta anlatılan hikayelerin gerçeklik payları nelerdir?. Maimonides’in 13 maddelik
amentüsünde “Tora’nın bir bütün olarak Musa’ya indiğine inanmak” esası geçer. Biblical criticism bu
amentüye karşı aslında. Tevratta bir takım çelişkiler mevcuttur:- Yusuf’un hikayesinde çelişkilier:
i.
Bir yerde Ruben, başka yerde Yehuda Yusuf’u kuyuya atmayalım diyor
ii.
Yusuf’u kuyudan alan İsmailli mi Medyenli mi belli değil
- Hz. Musa kendi ölümünü nasıl anlatır
 Julius Wellhausen (ölümü 1918) 19’yy’ın sonlarına doğru bu çelişkileri açıklar. En az 4
kaynaktan faydalanarak daha sonra alimler tarafınca bir araya getirilmişti
Bunun endeni, her dönemin ayrı dil özellikleri vardır. Bundan yola çıkaraktan hangi metin-pasaj
hangi döneme ait olduğunu söylemek mümkündür
www.ti-entertainment.com
20
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
4 KAYNAK:
1) JAHVİST (J):
- Tanrı için JAHVE adı kullanılmakta bundan dolayı bu isim
- M.Ö 9. Asır’da Güney Krallığında (Yehud ve Benjamin’in kurdukları Devlette) oluşmuştur
- Metinlerde asıl vurdu Yahudilerin akitleri ve seçilmişlikleriyle (kutsanmışlıklarıyla) ilgilidir
- Musa’nın her adımında tanrının müdahalesi söz konusudur
- İlk insan, ilk dünah, Habil ile Kabil hikayesi, Nuh tufanı, Sodom Gomorra vs hepsi burada
zikredilir
2) ELOHİM (E):
- Tanrı Elohim adıyla anılır
- M.Ö 8. Asırda Kuzey Krallığında oluşmuştur (İsrail’de yani)
- İshak’ın kurban olma hikayesi
- Yakub’un hikayesş
- Hz. Musa anlatılır
- Ana TEMA: “TARİH İSRAİL’İN İTAAT YA DA İSYANLARINA GÖRE ŞEKİL ALIR”
(Sonraları bu iki dönemi J ve E bir araya getirilir. Burada Yusuf ve Çıkış (Exodus) hikayesi anlatılır)
3) DEUTORONOMİUM (D):
- Musa’ya verilen şeriat burada tekrarlanır, bundan dolayı “Yasanın tekrarı” denir. Bu
böylece alınmıştır
- M.Ö 7. Asırda oluşturulmuştur
- Uslubu farklıdır. İsrail’in Sina’dan Moab’a-Kenan’a göçü anlatılır
- İsrailoğullarının itaati ve isyanı seçmede hür olduklarınıdan bahseder
4) PRİEST (P):
- M.Ö 6. Asırda, muhtemelen Babil sürgünü zamanında din adamları ve rahipler
tarafından kaleme alınmıştır (565-520 yılları arasında)
- Ritüeller ve toplu ibadetten bahseder
- Silsileler, isimler, ölçüler burada zikredilir
- Levililere özel şeriat…
- Tanrı aşkındır anlayışı burada zikredilir. Daha önce içkin antroformolojik tanrı anlayışı
var
- Koşer’le ilgili kurallar
- Harun’un ilk Rabi (High Priest) oluşu
- Nuh ile ahid
 Muhtemelen Ezra zamanında birleştirilir. Ancak Ezra’dan sonra da düzeltme ve edisyon kritik
söz konusu.
Yahudi Mezhepleri:
www.ti-entertainment.com
21
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK











Bilal Baş
M.Ö 330 yılında Büyük İskender Doğu Akdeniz bölgesini fethetti. Lakabı Makedonya Kralı.
Hocası Aristo’dur. İskender’in belki de en büyük emeli
HELEN KÜLTÜRÜNÜN BÜTÜN DÜNYAYA Yayılmasını istemesi
İskender’in seferlerinin neticelerinden birisi, yerel dinlerin artık evrensellik iddialarıdır. Dinler
etkilenir
M.Ö 3. Asırda Helenistik Yahudilik Kutsal Kitabı Grekçeye çevirir “Yetmişler kitabı”SEPTUAGUİNTUA24
Daha sonra Helenistik Yahudilikten Hıristiyanlık dini doğar (bu bakımdan aslında din değil, bir
nevi Yahudi mezhebidir)
M.S 50 yılında ölen Philo, Helenistik Yahudiliğin en önemli ismidir: Philo Filozofların
hikmetlerini Musa şeriatına bağlar, oradan esinlenerek hikmetli sözler bildirdiklerini iddia
eder. Dekalog, 10 emir evrenseldir der. Philo birçok Kitab-ı Mukkaddes şerhleri kaleme
almıştır. Philo, platonculuktan aldığı ALEGORİK yorumu (Bâtıni yorumu) benimsemiştir ve
KM’ye uygulamıştır
Philo İSA ile aynı dönemde yaşamıştır
4. Antiyohus Yahudilerin Ma’bedlerinindeki ibadetlerini yasaklar, onları PAGANLAŞTIRMAYA,
HELLEN KÜLTÜRÜNÜ DAYATMAYA ÇALIŞIR- şirke zorlar- kendi putlarına tapmalarını
emreder25
JUDAS MAKABİ (haşmoniler) ayaklanır ve MÖ 164 yılında Kudüs’ü tekrar ele geçirir
(Selekilerden alır)
100 yıl ayakta kalır, Herot tekrar Haşmonilerden alır, sonra Romalıların hâkimiyetine girer
(özerklik statüsünde)
Bu dönemlerde Mezhepler oluşur
24
Bir rivayete göre 70 kişi ayrı ayır tercüme yapmak ister, ertesi gün bu birbirinden ahbersiz 70 kişide aynı
tercümeyi getirir- mucizevî şekilde!
25
Büyük İskender’in ölümünden sonra hükümdarlığa gelen (MÖ. 175) Suriye genel valisi Antiyohus Epiphanes, Büyük Mabed’i (Bet haMikdaş) şirk mabedi haline getirmiş; Yahudileri Yunan ilâhlarına tapmaya zorlamış ve onlara zulümler yapmıştı.
İslam tarihçilerinden Bîrûnî, Antiyohus’un (Bîrûnî Ahşitînus der), bu bayramın kutlanmasına yol açan zulmü ile ilgili şu bilgileri verir:
Rivayete göre Antiyohus, evlenen Yahudi kızların ilk gecesini (gerdek) kendileriyle geçirme zorunluluğu getirmişti. Yatak odasından dışarıya
biri sağda diğeri solda iki zil uzatan Antiyohus, zillerden birini çaldığında kendisine bir Yahudi kızı getirilir; cinsel isteği sönmezse diğer zili
çalar, bu sefer bir başka bakire getirilirdi.
Bîrûnî Antiohus’un yine böyle bir gece de öldürüldüğünü de nakleder.
Tek kızı ve sekiz oğlu olan bir Yahudi, kızını bir dindaşına verir. Ancak gerdek için kızı önce Antiyohus’a göndermesi gereken bu Yahudi, ona,
kızını değil, kız giysileri giydirdiği silahla mücehhez en küçük oğlunu gönderir.
Kahraman çocuk köşke varınca yatakta bekleyen Antiohus’un üzerine atılarak başını keser ve kaleden aşağıya fırlatır.
Bu olayla başlayan ayaklanma ile kendilerine yapılan zulme karşı duran Yahudiler, üç yıl süren bir mücadeleden sonra (MÖ. 165-163) Kislev
ayının 25’inde Kohen Matityahu’nun oğlu Yahuda Makkabi komutasında Kudüs’ü tekrar ele geçirerek Mabed’i putlardan arındırmışlardır.
http://nuharslantas.com/Yz-92-Hanuka-Bayrami-Yahudiler-neden-kutlar-tr.html
www.ti-entertainment.com
22
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK


Bilal Baş
Biz bu bilgileri erken dönem Yahudi âlimi JOSPHUS’dan alırız
Bu 4 Yahudi mezheplerinden eseniler hariç olanları Yeni Ahitte zikredilir. İsa’yı kabul etmeyen
ve ona iftira atıp onun çarmıha gerilmesine vesile olanlar olarak anılırlar
1. SADUKİLER:
- Davud’un başrahibi ZADOK’tan gelir (ismi)
- Mabette hizmetkârlık yaparlar. İbadetleri kontrol ederler
- Aristokrat grup, siyasî alanda etkin
- Ölülerin dirilişi, ahiret gibi konuları reddederler
MATTA 22/23-33
Ölümden sonra diriliş olmadığını söyleyen Sadukiler, aynı gün İsaya gelip şunu sordular: «Öğretmenimiz, Musa şöyle
buyurmuştur: ‹Eğer bir adam çocuk sahibi olmadan ölürse, kardeşi onun karısını alsın, soyunu sürdürsün.›Aramızda yedi
kardeş vardı. İlki evlendi ve öldü. Çocuğu olmadığından karısını kardeşine bıraktı.
İkincisi, üçüncüsü, yedincisine kadar hepsine aynı şey oldu.
Hepsinden sonra kadın da öldü.
Buna göre diriliş günü kadın bu yedi kardeşten hangisinin karısı olacak? Çünkü hepsi de onunla evlendi.»
İsa onlara, «Siz Kutsal Yazıları ve Tanrının gücünü bilmediğiniz için yanılıyorsunuz» diye karşılık verdi.
«Dirilişten sonra insanlar ne evlenir, ne de evlendirilir, gökteki melekler gibidirler.
Ölülerin dirilmesi konusuna gelince, Tanrının size bildirdiği şu sözü okumadınız mı?
‹Ben İbrahimin Tanrısı, İshakın Tanrısı ve Yakupun Tanrısıyım› diyor. Tanrı ölülerin değil, dirilerin Tanrısıdır.»
Bunları işiten halk, Onun öğretişine şaşıp kaldı.
2. FERİSİLER:
-
-
İbranice “peruşim” (ayrılmışlar) anlamında kullanılır:
a) Kutsallık adına kendilerini TORA’yı yazmaya adarlar
b) Kendilerini Sadukilerden ayırmak için verilen isim
Ruhban olmayan âlim ve yazıcılar
Ahirete inanırlar
Yazıcılar bunlardan çıkar
Bizim şimdi Rabbani/Ortodoks/klasik Yahudiler dediğimiz Yahudiler ferisilerin devamıdır
aslında
Sayıları Sadukilere nazaran daha büyük
LAİEN, mesleği rahipliğin dışında olanlara verilen isimdir
Halk arasında itibar görmüşlerdir, LAİEN olmalarına rağmen, zira kutsal kitabın istinsahı
ile uğraşmışlardır
Yazıcı deniyor, zira bunlar Tora’nın ve şifahi geleneğin yazılıp yayılmasından para
kazanırlar. Bu alanda uzmandırlar26
Onlara göre Tora hayat 7/24 aktarılması lazım
Ferisiler şifahî geleneğe önem verirler. Şerhler vs. önemlidir
“HER KUTSAL KİTAP HAYATA TATBİK ETMEK İÇİN MECBUREN YORUMLANMASI GEREKİR”27
‫ال ع‬
‫نكتاب عِبلو علو عهم ثوم و وُنَون لَ ا لمن ع ِ عِ ع‬
‫عع‬
‫ع‬
ِ‫ن‬
‫ل ن‬
‫وِ ول نكتو بون لَ نَ ل ل ن ن ل‬
‫فل لنون ٌل َلمم ل‬
َ‫ت ألون علو عه نم لولوون ٌل مَّلو نم عّمما ول نك عسبون ل‬
‫ َعيل نشتل ورون بع عه َثللااً قللعيالً فل لنون ٌل مَّلوم عّمما لكتل بل ن‬Vay o kimselere ki, elleriyle Kitab’ı yazarlar, sonra da onu az
26
muhtemelen Kur’an’da bunlardan bahsedilir:
bir karşılığa değişmek için, “Bu, Allah’ın katındandır” derler. Vay ellerinin yazdıklarından ötürü onların hâline! Vay kazandıklarından dolayı
onların hâline! (bakara 9)
www.ti-entertainment.com
23
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Bu bağlamda tefsir zorunludur. Ezmanın tağayyuru ile ahkamın tağayyuru kaçınılmazdır! EHLİYETLİ YORUM GEREKLİDİR

Şabat ahkâmları Tevrat’ta belirtilmiyor, yine de bundan aksam çıkarıyorlar (doğrudan
yazmıyor, onlar yorumla ahkâmlara varıyorlar 39 ahkâm)
Şabat ahkâmı:
Tekvin 2:2 Yedinci güne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi. Yaptığı işten o gün dinlendi. 3
Yedinci günü kutsadı. Onu kutsal bir gün olarak belirledi. Çünkü Tanrı o gün yaptığı, Yarattığı bütün işi
bitirip dinlendi.
 Ferisiler Sinagogları ortaya çıkarırır (okul ve akademi fonksiyonu vardır)
 Ferisilerin etkileriyle 1. Asırda filistinde her köyde sinagog kurulur
 Sadakati benimserler, Ulu’l Emre itaat gerekir, velev ki kendi dindaşı olmasın
 Mesih inancı yerleşmiştir
 Şifahi gelenek yazılı gelenek kadar otoriterdir
 TORAYI HAYATIN DEĞİŞEN DURUMLARINA NASIL UYARLARIZ
 Fersilikle formalizm çağrıştırılır, İngilizce de olumsuz bir anlam vardır. Dini şekillere sokarak
özünü kaçırmak…
Matta 12/1-14:
“O sıralarda, bir Şabat Günü İsa ekinler arasından geçiyordu. Öğrencileri acıkınca başakları koparıp yemeye başladılar.
2Bunu gören Ferisiler İsa’ya, “Bak, öğrencilerin Şabat Günü yasak olanı yapıyor” dediler.
3İsa onlara, “Davut’la yanındakiler acıkınca Davut’un ne yaptığını okumadınız mı?” diye sordu.
4“Tanrı’nın evine girdi, kendisinin ve yanındakilerin yemesi yasak olan, ancak kâhinlerin yiyebileceği adak ekmeklerini yedi.
5Ayrıca kâhinlerin her hafta tapınakta Şabat Günü’yle ilgili buyruğu çiğnedikleri halde suçlu sayılmadıklarını Kutsal Yasa’da
okumadınız mı?
6Size şunu söyleyeyim, burada tapınaktan daha üstün bir şey var.
7Eğer siz, ‘Ben kurban değil, merhamet isterim’ sözünün anlamını bilseydiniz, suçsuzları yargılamazdınız.
8Çünkü İnsanoğlu Şabat Günü’nün de Rabbi’dir.”
9İsa oradan ayrılıp onların havrasına gitti.
10Orada eli sakat bir adam vardı. İsa’yı suçlamak amacıyla kendisine, “Şabat Günü bir hastayı iyileştirmek Kutsal Yasa’ya
uygun mudur?” diye sordular.
11İsa onlara şu karşılığı verdi: “Hanginizin bir koyunu olur da Şabat Günü çukura düşerse onu tutup çıkarmaz?
12İnsan koyundan çok daha değerlidir! Demek ki, Şabat Günü iyilik yapmak Yasa’ya uygundur.”
13Sonra adama, “Elini uzat” dedi. Adam elini uzattı. Eli öteki gibi yine sapasağlam oluverdi.
14Bunun üzerine Ferisiler dışarı çıktılar, İsa’yı yok etmek için anlaştılar.”
3. ESSENİLER:
- Eriha’nın 20 Km uzaklığında bir yerde 1947 yılında çobanlar tarafından KUMRAN YAZILARI
bulunur, en eski kutsal kitap yazıları
-
27
Bilal Baş
www.ti-entertainment.com
24
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-









Bilal Baş
Toprakta küplerin içerisinde saklı parşömene yazılı28 (ceylan derisi) ayni metin- bunların
1. Asra ait olduğu tespit ediliyor
Aramice HASA dindar demek
Helenistler ve Sadukiler şeriatı ihlal ediyor
Şehir yaşamının kötülüklerini reddederler
Yarı münzevi (inziva) cemaatler kurdular: manastır kurdular, halktan uzak kendi ortamlarını
yaratırlar. Ortak bütçeleri vardır, kendi yağlarında kavrulurlar
Ahiret yakındır diyerek beklerler
Kurtulmuş İsrail biziz (yani fırka-i Naciye) derler
Gezici vaizleri vardır, köyden köye tebliğ için giderler
Essenilerde Hz. İsa’nın kurduğu ilk cemaat arasında sıkı alaka var (12 havari… 12 Essenilerde
önemlidir)
Hz. Yahya’nın Esseniler’den olduğu muhtemeldir
4. ZELOTLAR:
- Milliyetçi radikal
- Roma yönetimine karşı tepkili, daha sonra isyan başlatırlar. M.S 66 yılında!
- Mesih beklentisi var
- Filistin tanrı tarafından Yahudilere verilmiştir, bundan dolayı bütün pisliklerden (yani
Yahudi olmayanlardan arındırılması lazım!
Yahudi Savaşı M.S 66- 74




Romalılardan hoşnutsuzluk söz konusudur
Herot’dan sonra Pontus Pilotu adlı bir vali vardır, o da zalimdir
Zelotlar bu duruma karşı bir şeyler yapmak ister, güçlenir güçlenmez ayaklanırlar
66 yılında gerilla usulü savaş başlatırlar. İlk etapta başarılı olurlar, ancak Şam’dan TİTUS
komutanlığında gelen takviye orduya karşı fazla direnemezler. Kutsal Ma’be yerle yeksan
edilir, yağmalanır. Yaklaşık 900 kişi savaştan kaçar ve ölü denizin oralarda olan MASADA ’ya
saklanır. Masada doğal kale, oraya saklandın mı, orayı almak çok zor. Romalılar birkaç yıl
dener ve sonunda oraya 74’de girmeyi başarırlar. Oraya girdiklerinde orada hayatta olan
hiçbir kimse bulamazlar 8yaklaşık 5-6 kadın ve çocuk hariç- daha sonra bu hikâyeyi
anlatanlarda onlar). Oradaki Yahudiler Romalılar Masada ’ya gireceklerini öğrenir öğrenmez
düşman eline düşmektense ölmeyi tercih ettiler ve toplu intiharda bulundular. Hatta son 10
kişi kendi arasında kura çektiler ve kimin hangi sırayla öleceğine karar verdiler. Bize bu bilgiler
1. Aşırda yaşamış olan JOSEPHUS aktarmakta! MASADA’nın bugün hala sembolik anlamı var.
Askeri yemin töreni orada yapılır. MASADA WİLL NEVER FALL AGAİN denilmekte!
28
Neden bu yazmaları saklıyorlar: Muhtemelen 66 isyanından sonra Romalılar geleceklerini öğrenir öğrenmez
elindeki Kutsal Kitap çalışmalarını yerin altına gömerek saklamışlardır
www.ti-entertainment.com
25
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
RABBANİ YAHUDİLİK:
 Bu büyük travmadan sonra Yuhanna Ben Zekkai, bir ferisi âlimi, 70 yılında kuşatmadan
kaçarak YAHNE kasabasına yerleşir ve orada bir akademi kurar (Sanhedrin)
 Normalde Yahudilikte ma’bed’siz bir din olmaz, ancak ma’bed yıkıldığından alternatife
ihtiyaç var. Yuhanna ben Zekkain ve yanındakiler Rabbani Yahudiliği inşa ederler. MİŞNA
ve GEMERRA vs. ortaya çıkıyor!
 Bu insanlar TANNAİM olarak adlandırılıyor- 70 -200 yılları arasında yaşayan Yahudi
âlimlere verilen isim
 200 senesinde MİŞNA yazılıyor YUDAH HA NASİ tarafından!!!
 Sinagog merkezli Yahudi dini inşa edilir
 Neden rabbinilik denir* - Âlim sınıfına hitap ederken RABİ dediklerinden dolayı
 YAhne’deki akademi bir nevi FIKIH AKADEMİSİ gibidir
 1750’ye kadar, Modernizm’e kadar bütün Yahudileri aynı ilkeler ve şeriat altında
toplamayı başarmıştır
Bunu nasıl başarmış?
 ŞİFAHÎ GELENEK ile!
 Ma’bed’de yapılması gereken ibadetleri Amidalar, yani günlük ibadet şeklinde ifa ederler
 Kurbanlar yerine Şabat ahkâmları
 …
 Mişnalarda birçok konuya değinilmiştir
 Mışna ahkâmı nesh etmiyor, bir nevi askıya alıyor
 Reponsalar var= fetva, cevaplar.
 Daha sonra Mişnaya şerhler yazılır: GEMERRA
MİŞNA
GEMERRA
TALMUD
 Talmud: Filistin ve Babil Talmud’ları vardır:
a) Filistin: 400 yılında kemale ermeden sonra erer
b) Babil: 600 yılında tamama ermiştir
Rabbani Yahudiler form bakımından Sadukiler, muhteva bakımından ise Ferisiler gibidir
10. Asırda Karailik harekâtı ortaya çıkıyor. Rabbinilik Yahudiliğin karşısına çıkan en ciddi alternatif:
Şifahi geleneği reddederler…
Orta Çağda mezhepten ziyade kültürel olarak 2 tür Yahudilerden bahsedilirdi:
www.ti-entertainment.com
26
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Seferad Yahudileri
Aşkenaz Yahudileri
• İspanya, (Türkiye, Fransa)
• Endelüs Emevi döneminde devletin
önemli kurumlarında görevleri
olmuştur (Salomon İbn Gamiraz gibi)
• Kendilerine has dilleri vardı LADİNO
dili
• İspanyada RECONQUİSTA
çerçevesinde orada sürgün edildiler.
Osmanlı'ya sığındılar. 2. Bayezit
onlara kuçak açtı 1492 yılında
• Almaya
• Sonra Almanyadan Avrupanın diğer
ülkelerine göç etmişlerdir: Polonya,
Fransa, İtalya, İngiltere, Rusya vs...
• kendilerine has bir dil oluşturmuşlar
JİDDİSCH
• Albert Einstein gibi bilim adamları,
Siyonistlerin fikir babaları, Amerikayı
kuranlar vs hep Aşkenaz Yahudileridir
• Talmud çalışmalarına önem verirler
• YEŞİVOR= büyük eğitim merkezleri
Yahudi Kutsal Kitapları:
Yahudi Kutsal Kitabı 3 kısımdan oluşur
1. Tevrat
- M:Ö 400 yılına kadar tamamlanmıştır
- YARATILIŞ’dan bahseder
- Tanrı ile İsrail Oğullarının akitleşmesinden bahseder
- Musa şeriatın hukukî ve ahlakî ilkelerini içerir (10 emir)
2. Nevi’im (Peygamberler)
- İsa A.s zamanında Tevrat ve Neviim vardı
- VAHİY
- UMUTSUZLUK ile UMUT bir aradadır
- Acıklı ve hüzün dolu ahidin bozulmasından bahseder. Şiirsel üslup ile ahde sadakatsizliği
anlatır
- 2 Yahudi krallığın yıkılışı, devlet idaresi
3. Ketuvim (Kutsal Kitaplar)
- Kurtuluş
- Bu genel olay örgüsünde İsraillilerin vatanlarına tekrar dönüp düzen kurmalarının
getirdiği iyimserliği ve umudu anlatır
- Mezmurlar gibi Dua ve ibadet kitapları da vardır
- Mutluluk ve acı 4 felsefi kitaplarda vardır
- Daniel, Rut ve Ester dindar ve cesur kadınların hikâyelerini anlatır
-
Bu bölümlerin İbranice akronimleri T-N-K dir, yani TaNaKh!
Hıristiyanlar buna Eski Ahit (Ahd-i Atik/ Old Testament/ Altes Testament/ Hebrew Bible)
derler
www.ti-entertainment.com
27
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
-
-
Bilal Baş
90 yılında YAVNE’de Rabbî âlimler, bir faaliyette bulunurlar (liste oluşturdular)
kanonizasyonda bulunurlar! Yani yüzyıllar boyunca oluşan yazıların hangileri resmî olarak
Kutsal Kitap kategorisine girer onu belirlerler
Yahudi Kutsal kitabı sayılabilmesini şartı: İbranice olmalı ve sürgünden önce yazılmış
olması lazım
Yahudi Kutsal Kitabı 39 kitaptan oluşur
1. Tevrat:
a) Genesis (Tekvin/Yaratılış)
i.
Evrenin ve insanın yaratılışı (1:1- 2:25
ii.
Günahın ve acı çekmenin başlangıcı (3: 1-24)
iii.
Âdem’den Nuh’a (4: 1- 5:32)
iv.
Nuh ve Tufan (6:1 – 10:32)
v.
Babil Kulesi (11: 1-9)
vi.
Şam’dan İbrahim’e (11:10-32)
vii.
İlk Atalar: İbrahim, İshak, Yakup (12:1- 35:29)
viii.
Esav’ın soyu (36:1-43)
ix.
Yusuf’la kardeşleri (37: 1 – 45:28)
x.
İsrailliler Mısır’da (46:1 – 50:26)
b) Exodus (Çıkış/ Mısırdan Çıkış)
i.
İsrailliler’in Mısır’dan kurtulması (1:1 - 15:21)- Mısırda kölelik, Musa’nın doğumu,
Musa’yla Harun’un firavuna meydan okuması, Fısıh kurbanı ve Mısır’dan çıkış
ii.
Kamış Deniz’inden Sina Dağ’ına göç (15:22 – 18:27)
iii.
Sina Dağ’ında yapılan antlaşma (19:1 – 40:38)
iv.
Buluşma Çadırıyla tapınma kuralları (25:1 – 40:38)
c) Leviticus (Levililer)
i.
Sunu ve Kurbanlarla ilgili yasalar (1:1 – 7:38)
ii.
Harun’la oğullarının kâhin olarak atanması (8:1 – 10:20)
iii.
Dinsel açıdan kirli ve temiz sayılmayla ilgili yasalar ( 11:1 – 15:33)
iv.
Günahları Bağışlama Günü (16:1 – 34)
v.
Kutsallık ve Tapınmayla ilgili yasalar (17:1 – 27:34)
d) Numeri (Çölde sayım)
i.
İsrailliler Sina Dağ’ından göç etmeye hazırlanıyor (1:1 – 9:14)- birinci sayım, çeşitli
yasalar-kurallar, İkinci Fısıh Bayramı
www.ti-entertainment.com
28
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
ii.
iii.
iv.
v.
Bilal Baş
Sina Dağ’ından Moav’a (9:15 – 21:35)
Moav’da geçen olaylar (22:” – 32:42)
Mısır’dan Moav’a yolculuğun özeti (33:1 – 49)
Şeria Irmağı’nın karşı yakasına geçmeden verilen kurallar (33:50 -36:13)
e) Deutoronomium (Yasanın tekrarı)
i.
Musa’nın halka seslenişi (1:1 – 4:49)
ii.
Musa yasaları, buyrukları tekrarlıyor (5:1 – 26:19)
iii.
Bereket ve lanet (27:1 – 28:68)
iv.
Antlaşma yeniden yapılıyor (29:1 – 30:20)
v.
Musa’nın son sözleri (31:1 – 33:29)
vi.
Musa’nın ölümü (34:1 – 12)
2. Neviim:
a.) Yeşu
b.)Hakimler
c.) 1.samuel
d.) 2.samuel
e.) 1.Krallar
f.) 2. Krallar
a) İşaya
b) Yeremya
c) Hezekiel
d) Hoşea
e) Yoel
f) Amos
g) Obadya
h) Yunus
i) Mika
ı) Nahum
j) Habakkuk
NEVİİM AHORANİM (sonraki)
Neviim (peygamberler) bölümü vardır: Hıristiyanlara göre 21kitaptan oluşur-(Yahudilere
göre 10 kitap, zira Hoşea, Yoel, Amos, Obadya, Yunus, Mika, Nahum, Habakkuk, Tsefanya,
Haggay, Zekerya ve Malaki= 1KİTAP). Burada ikiye ayrım vardır: Neviim rişanim ve
ahoranim diye:
NEVİİM RİŞANİM (önceki): 6 kitap
-
k) Tsefanya
l) Haggay
m) Zekerya
n) Malaki
www.ti-entertainment.com
29
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
3. Ketuviim:
-
Hıristiyanlara göre 13, Yahudilere göre 9 kitaptan oluşur
Yahudilere göre, (Neşideler, Vaiz, Rut, Eşref ve Yeremyanin mersiyeleri ne kadar bir
Kitaptır= MEGİLLOT
Mezmurlar (zebur),
Süleyman'ın
meselleri
Eyüp
Neşideler Neşidesi
Vaiz
Rut
Ester
Yeremya
Daniel
Ezra
Mehenya
1. tarihler
2. tarihler
Tanak aslında bir antlaşmanın tarihini anlatmakta: ANTLAŞMA (Tora), İHLAL (Neviim)- TEKRAR
YÜRÜLÜĞE SOKULMASI (Ketuviim)
Edebi olarak denilebilir ki: TANAH ASLINDA 3 PERDELİ BİR DRAMDIR! Drama iyi başlar, kötüye doğru
gider, sonra tekrar döner ve iyi biter (Komedya kötü başlar iyi biter, Trajedi= iyi başlar kötü biter)
1.Tevrat
3.Ketuvim
2.Neviim
www.ti-entertainment.com
30
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Babil sürgününden Kutsal Topraklara geri dönen, hikâyenin sonunu bilenler tarafından yazıldığı
ayandır!. Biblical Kritisizm metoduyla bu kanıya varabilmekteyiz (yani avantajlı konumda olanlar
yazmıştır kutsal kitabı
-
-
Eski Ahdin olay örgüsü hayatî ortak sorulara cevap arama! İbrahim’i anlatırken
Yahudilerin o dönemdeki sorunlarına cevaplar
Alında suç itirafı olarak da kabul edilebilir “Biz tanrıya son derece itaatkâr olan İbrahim’in
torunları olarak ne kadar da kötü muamelede bulunduk” demek istenmiştir adeta!
M.Ö 444 ‘de milli tarih oluşur. Ezra ve yanındakiler Tora’yı merkezî konuma alır ve onu
koruyacaklarına dair yemin ederler- ezberlerler (SİM HA TORA). Tora 7x24 hayat
uygulanacak!
Mazoratik metin= en eski tam nüsha
Septuagiunta - yetmişler kitabı en eski Grekçe tercüme
Tradition of the shaping of Judaism’s scripture:
www.ti-entertainment.com
31
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
I.
Bilal Baş
Principle sources of ancient İsraelite tradition (1000-587 M.Ö)
- Primarily ORAL tradition (ŞİFAHÎ)
1. Epics: Destanlar
2. Priestly ritual-practices: Ritüeller
3. Public Oratory (Vaazler)
1.
2.
3.
4.
- Primarily WRİTTEN tradition (YAZILI)
Kraliyete ait yazıcılar (sivil hukuk ve ibadat)
Priestly scribes
Kraliyet arşivleri
Vakkanüistlerin Kralların tasarrufları hakkındaki yazıları
II.
1.
2.
3.
4.
5.
Persian Period (539-323)
450-400: Musa’nın Torası
450-400: Sürgün öncesi monarşilere ait Yeşu’dan Krallara kadar olan kitapların tedvini
450-350: Nebevî kitapların tedvini
450-350:Mezmurlar ve Süleymanın Özdeyişleri
400-350: Sürgün sonrası yeniden inşa edilen Yahudi cemaati ile ilgili kitaplar (Tarihleri
Ezra’dan Nehemnyaya kadar)
III.
1.
2.
3.
4.
Hellenistic Perios (323-63)
350-160: Ester, Ruth, Eyüp, Ecclesiastes, Neşideler neşidesii Daniyel
250-200: ilk defa Grekçeye tercüme (septuagintua)
200:Tora ve Neviim kitapları (fiili olarak Kutsal Kitap kanonu oluşturulur- resmi değil)
200-100: Jubilees gibi farklı kitaplar ortaya çıkıyor
www.ti-entertainment.com
32
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
IV.
Roman Period (63-32 M.S)
1. M.S 100: Tanakh’ın belirlenmesi (Kanonizasyon) (Rabbinik gelenek)
2. 200: Rabbani gelenek, Tanakha yapılan yorumun yegane otoritelerinin kendileri olduğunu
iddia ederler
3. 300: Yahudilik ile Hıristiyanlığın yolları ayrılır (Hıristiyanlık aslında Yahudiliğin bir mezhebi
olarak doğmuştur. HIRİSTİYANLAR YENİ AHİDİ OLUŞTURAN 28 KİTABIN ASIL KİTAP OLAN ESKİ
AHİDİ ANLAMAK İÇİN HERMENÖTİK BİR ANAHTARDIR!!! (Yahudiler Hıristiyanlarda
Septuaguintua’yı kullandıkları için onlardan ayır İbranice İncile geçmişlerdir
4. 300: Rabbani otoritenin dışındaki gelenekleri hem Yahudiler, hem de Hıristiyanlar, kendi
gelenekleri içerisine alırlar

SÖZLÜ TEVRAT:
Sözlü Tevrat29 Mişna Gemerra ve Talmud’dan oluşur
Talmud
Mişna
Gemerra

Mişna M.S 200 yılında JUDAH HA NASİ tarafından yazılır
Tannaim
YUDA HA
NASİ
Ferisiler
Sanhedrin
Peygamberler
İsrailli
ihtiyarlar
Yeşu
Musa
29
Sözlü Tevrat = Sünnet (yani nasıl Sünnet Kur’an’ı anlamaya yardımcı oluyorsa Sözlü Tevrat da
Tora’yı ve ahkâmları hayata uygulamayı kolaylaştırıyor!
www.ti-entertainment.com
33
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
The Six Orders of the Mishnah (‫)ששהַסדריַמשנה‬
Zeraim
Moed
Nashim
Nezikin
Kodashim
Tohorot
(Seeds)
(Festival)
(Women)
(Damages)
(Holies)
(Purities)
(‫)זרעים‬
(‫)מועד‬
(‫)נשים‬
(‫)נזיקין‬
(‫)קדשים‬
(‫)טהרות‬
Berakhot
Pe'ah
Demai
Kil'ayim
Shevi'it
Terumot
Ma'aserot
Ma'aser Sheni
Hallah
Orlah
Bikkurim
Shabbat
Eruvin
Pesahim
Shekalim
Yoma
Sukkah
Beitza
Rosh Hashanah
Ta'anit
Megillah
Mo'ed Katan
Hagigah
Yevamot
Ketubot
Nedarim
Nazir
Sotah
Gittin
Kiddushin
Bava Kamma
Bava Metzia
Bava Batra
Sanhedrin
Makkot
Shevu'ot
Eduyot
Avodah Zarah
Avot
Horayot
Zevahim
Menahot
Hullin
Bekhorot
Arakhin
Temurah
Keritot
Me'ilah
Tamid
Middot
Kinnim
Keilim
Oholot
Nega'im
Parah
Tohorot
Mikva'ot
Niddah
Makhshirin
Zavim
Tevul Yom
Yadayim
Uktzim
30
Çıkış 24:12
“RAB Musaya, «Dağa, yanıma gel» dedi, «Burada bekle, halkın öğrenmesi için üzerine yasalarla
buyrukları yazdığım taş levhaları sana vereceğim.»”
 Rabbinilik yorum buradaki Taş levhaların on emir, şeriatın Tevrat kitabı ve Mişna olduğunu
söyler. Öğretmen lafzı ise Talmud olarak anlaşılır
 Sözlü Tora Yahudiliği yok olmaktan kurtarmıştır, zira normalde ma’bed’siz Yahudilik
düşünülemez. Rabbanilik ise bunu gerçekleştirdi ve Ma’bedsiz din olarak Yahudiliği aslında
yeniden inşa etti. Bu çerçevede Sözlü Tevrat en büyük etkenlerden biri oldu (hala öyle)
 Yahudilik Hristiyanlık ve İslam’da olduğu gibi Ortodoksi değil, bir ORTOPRAKSİDİR, yani
eyleme yöneliktir
Koşer kuralları
 Koşer standartları getirilmiştir. Gıda prodüksiyonunda sistem getirilmiştir
 Hem belirli amblemlerle hem de marketlerde bazen özel reyon veya bölümlerle bu
standartı sağlamışlardır
30
http://en.wikipedia.org/wiki/Mishnah
www.ti-entertainment.com
34
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
 Kaşrut: Yahudi şeriatına göre yeme içme kuralları
 Koşer kuralların sosyal fonksiyonları olmuştur. Yahudileri Yahudi olmayanlardan
ayırmıştır
Koşer kuralları:
1) Karada yaşayanlardan geviş getiren ve çift tırnaklı olan hayvanların yenmesi serbest, bu
özelliği taşımayanlar ise yasaktır; bunlara ek olarak domuz, tavşan ve deve eti yasaktır.
2) Her türlü böcek, sürüngen ve kemirgenin yenilmesi yasaktır.
3) Kuşlardan Tevrat'ta ismi geçen 20 kuş dışında kalanların yenilmesi yasaktır.
4) Balıklardan pullu ve yüzgeçli olanlar dışında kalanların, kabuklu hayvanların (midye, istiridye)
ve ahtapot, kalamar, ıstakoz, karides, kerevit, yengeç, denizkestanesinin yenilmesi yasaktır.
5) Yenilmesi yasak olan hayvanlardan çıkan yumurta, süt gibi her türlü ürünün (bal hariç)
yenmesi yasaktır.
Kesme usulü:
Kesimi yapacak olan şohet gerekli eğitimi almış olmalı ve keseceği hayvanın anatomisini çok iyi
tanımalı ve bu konuda Hahamlıkça verilen diplomaya sahip olmalıdır.
Kesimi yapılacak hayvan iyice incelenmeli, bir hastalığı, sakatlığı olmamalıdır; örneğin bir organı, bacağı
vs. eksik olan hayvan kesilmez. Kesilirse mundar olur. Yine duruşundan, yürüyüşünden genel
durumundan hasta olduğu anlaşılan hayvan kesilmez. Şohet hayvanı kesmeden önce tepeden tırnağa
muayene etmelidir.
Kesimin yapıldığı bıçak hayvanın boğaz çapından daha büyük olmalı, çok keskin olmalı, üzerinde çentik
bulunmamalıdır.
Hayvanın şah damarı ve nefes borusu tek bir darbede kesilmelidir; bıçak hayvanın etine
gömülmemelidir. En ufak bir duraksama, bir tereddüt hayvanın tamamını mundar hale getirir.
Her kesimden sonra bıçak kontrol edilmeli, üzerinde bir çentik ya da takılmaya neden olacak çöp vs.
olmamalıdır.
Hayvan mutlaka Tanrı'nın adı anılarak kesilmelidir.
Kesimi yapan şohet hayvanın içini açar öd kesesinin, karaciğerin ve akciğerin durumunu kontrol eder,
işkembeyi açar ve inceler.
Öd kesesi patlamış hayvan mundardır tümüyle kullanılmaz.
Karaciğer ve akciğer zarı incelenir toplu iğnenin başı kadar dahi olsa en ufak bir kist, ur varsa hayvan
mundar olur bu hayvanın hiçbir yeri yemek için kullanılamaz, tamamı mundar olur.
Hayvanın işkembesinde çivi, iğne vs. metal yabancı madde çıkarsa hayvan tamamen mundar olur
kullanılamaz.
Hayvanın arka butları ayrılır bunların içindeki siyatik siniri tek parça olarak menaker adı verilen bir
uzman tarafından çıkartılır menakerlik çok uzun bir eğitim gerektirdiğinden ve her şehirde menaker
bulunmadığından çoğu zaman bu butlar Yahudilerce kullanılamaz.
Kesim ayrıca veteriner kontrolünde gerçekleştirilir, ancak veterinerin yenilebilir ifadesine karşılık şohet
yenilemeyeceğini ifade ederse bu hayvanın eti dinen mundar kabul edilir. Örneğin hayvanın
işkembesinden çıkabilecek ufak bir çivi parçası sağlık bakımından bir sorun oluşturmasa da dinen
oluşturur.
Tüm bu işlem basamakları gerçekleştikten sonra etin üzerine KOŞER ‫ כׁשר‬damgası vurulur.
www.ti-entertainment.com
35
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
Ritüel temizlik:
-
Bir kişinin veya nesnenin dini uygulamalarından geçici olarak menedilmesine ritüel kirlilik
denir. Bundan temizlenmeye ise ritüel temizlik denir
Cüzzam’dan kurtulmak, cinsel münasebet, genital akıntının her türlüsü, kadın halleri ve
doğum sonrası akıntıları ritüel kirliliktir
Gusül: TEVİLA (bütün bedenin MİKVE’ye sokulması
-
Cinsel temastan sonra …
Adetten 1 hafta sonra …
Ölü yıkamadan sonra…
Dine yeni girenler…
Bütün bayramların arefe gününde…
… Gusül gerekir
-
Tevratta geçen yaratılış kıssasının yeniden canlandırılmasıdır
Tanrı yeryüzünü 6 günde yaratıp 7. Gün şabat günü istirahat etmiştir
Şabatta 39 yasak var
Hiçbir şekilde önceden olmayan bir şeyi icat etmek (kalemle yazmak gibi) veya olan bir
şeyi yok etmek (silgi ile silmek) yasaktır
-
Yedinci güne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi. Yaptığı işten o gün dinlendi.
(Yaratılış)
Size Şabat Günü`nü verdim. Bunun için altıncı gün size iki günlük ekmek veriyorum.
Yedinci gün herkes neredeyse orada kalsın, dışarı çıkmasın.
gün ekmek toplayacaksınız, ama yedinci gün olan Şabat Günü ekmek bulunmayacak.
Şabat Günü çalışan herkes kesinlikle öldürülmelidir.
Şabat Günü konutlarınızda ateş yakmayacaksınız
Altı gün çalışılacak; ama yedinci gün RAB`be adanmış Şabat’tır, dinlenme günüdür. Şabat
Günü çalışan herkes kesinlikle öldürülmelidir. (Exodus)
Temiz sayılan adam, üçüncü ve yedinci gün kirli sayılanın üzerine suyu serpecek. Yedinci
gün onu arındıracak. Arınan kişi giysilerini yıkayacak, yıkanacak ve akşam temiz sayılacak.
Şabat:
-
-
Yahudi Kutsal Takvim:
- Aylar itibariyle kamerî, yıllar itibariyle Güneş esaslı (Lunisolar) bir takvimdir.
- Bayramları sabit tutabilmek için kameri aya ilaveler yaparlar
İbrâni ayları, kamerî aylardır. Ayın hareketlerine göre düzenlenmiştir ve her biri 29 veya 30
gün sürer. Her ay, Yeni Ay'ın (Molad) ilk görünüşüyle başlar ve bir sonraki yeni Ay'ın
görünüşüne kadar geçen süreyi kapsar. Güneş takviminde 12 ay olarak hesaplanan bir yıl,
kamerî esaslı takvimde 12,4 ay olarak hesaplanır. Bu farkın kapatılması için İbrânî takvimine
belli aralıklarla bir ay ilâve edilir.[1][3] Artık Ay olan Adar II her 19 yılda 7 kere eklenir. Her 19
yılın 12'sinde 12 ay varken 3., 6., 8., 11., 14., 17. ve 19. yıllara Adar II ilave edilir.
www.ti-entertainment.com
36
DİNLER TARİHİ DERS NOTLARI FİNAL - YAHUDİLİK
Bilal Baş
İbrani takviminde aylar şöyle sıralanır:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Tişri (resmi açıdan ilk ay)
Heşvan
Kislev
Tevet
Şevat
Adar
1. VeAdar (Artık ay)
Nisan (dini açıdan ilk ay)
İyar
Sivan
Tamuz
Av
İlul
www.ti-entertainment.com
37