b- protozoa

B- PROTOZOA
NOSEMA APİS Zander, 1909
Phylum : Microspora
Genus: NOSEMA
Balarılarında nosematosis’e neden olan, spor yapan bir protozoondur.
Balarılarının erişkinlerinde enfeksiyon yapar. Hasta arılar uçamaz. Kovan deliğinin
önünde beklerler. En yüksek enfeksiyon erken ilkbaharda görülür. N.apis’in
sporları ışık kırıcı ve ovaldır. 2-4;3-7 µ büyüklüktedirler. Ergin arıların midesindeki
epitel hücreleri içerisinde gelişirler. Bu yüzden ergin arı hastalığıdır.
Resim 51. Nosema apis sporunun uzunlamasına kesiti.
Resim 52. N. apis sporları. a)genç, b) olgun
Resim 53. Mide epitel hücrelerinde Nosema’nın gelişmesi.a. K=hücre
nükleusu,Pe= planont, iki meront stoplasma içinde. b, c hücrelerinde parazitlerin
gelişimi. F= meront dizileri, Sp= d ve e hücrelerinde genç ve erişkin sporların
gelişimi
Resim 54.
Arılar gömlek değiştirirken sporları ihtiva eden mide epitel hücreleri
yerlerinden ayrılarak sindirim kanalına dökülürler ve dışkıyla atılırlar. Serbest
kalan bu sporları su veya yiyeceklerle alan arılar enfeksiyona yakalanırlar.
Hastalığa yakalanan arılarda genel olarak ishal ve felç görülür. Ve bu arılar ölürler.
Nosemasis normal kondüsyonlu arılarda büyük bir tehlike oluşturmaz ancak başka
bir hastalıkla birlikte seyrettiği zaman arılarda toplu ölümlere sebebiyet verir.
Hastalığın diğer belirtileri karnın şişkin olması, iğneleme refleksinin azalması,
kanatların ayrık durması, emekleyerek yürüme ve kovan uçuş deliği önünde toprak
kırıntılarının görülmesidir. Enfeksiyonun diğer kolonilere bulaşması ise hasta
koloniye saldıran yağmacı arıların bu sporları balla beraber veya enfekte polenleri
almaları suretiyle olur. Ayrıca bulaşık ekipmanlar ve karıncalar da hastalığın
yayılmasına yardım ederler.
Enfeksiyonun diğer kolonilere bulaşması ise hasta koloniye saldıran yağmacı
arıların bu sporları balla beraber veya enfekte polenleri almaları suretiyle olur.
Ayrıca bulaşık ekipmanlar ve karıncalar da hastalığın yayılmasına yardım ederler.
Bulaşmada rol oynayan diğer etkenler de kısaca şöyledir:
1234567-
Hastalıkla bulaşık çerçevelerin yaz sonunda kullanımı
Kapak arasında arıların ezilmesi
Kolonilerin başka yerlere nakledilmesi
Kolonilerin sık sık rahatsız edilmeleri
Yeni anaların verilmesi
Yetersiz alanda çok sayıda koloni bulunması
Dizanteri gibi hastalıkların sonucu
Hastalık tam geliştiğinde bir arıda 30-50 milyon spor oluşabilir. Ve midede
hazım 14-21 gün içinde durur. Ancak hastalık şiddetinin az olduğu durumlarda
enfeksiyon kendi kendine ortadan kalkar. Bu enfeksiyonun sonucu ergin işçi
arıların ömrü ilkbahar ve yazın yarı yarıya azalır. Zira bu dönemde yavruları
beslemek durumunda olduklarından daha az dirençlidirler. Yavru besleme bezleri
dejenere olduğu için yavruların beslenmesi tam olarak yapılamaz. Bu hasta arıların
midelerinde çok miktarda su olduğundan dizanteriye yakalanma oranları artar.
Ana arı enfeksiyona yakalanırsa duyarlılık gösterir, yumurtlama yeteneği
azalır ve ölürler, bazıları ise hastalık şiddetli olsa bile yumurtlamaya devam ederler.
Nosema ana arıya işçi arılar tarafından bulaştırılır.
N.apis sporları, ölü arı kadavralarında yaz ve sonbahar 5-6 hafta, balda 1--11
ay, toprakta bulunanlar 44-71 gün, peteklerde ve dışkıda 1 yıl, laboratuvarda (4
°C’de) ve Mide-Su karışımında 7 yıl canlı kalabilirler. 58 °C’deki suda 10 dk. da
ölürler. Kokuşmaya karşı hassastırlar. Direk güneş ışınları karşısında ise ortalama
20 saatte ölürler.
Resi
m 55.
Resim 56. Üstte sağlıklı, altta nosemosisli bir arının sindirim sistemi.
N. apis sporlarını teşhis etmek amacıyla mikroskoptan yararlanılır. Arıların
midesi çıkartılır ve serum fizyolojikle ezilerek giemsa ile boyanır ve mikroskop
altında sporlar görülmeye çalışılır. Ayrıca serum fizyolojikle ezilen barsaklar % 0.1
Nigrosinle boyandıklarında sporlar beyaz-parlak, ortam ise siyah görülür. Ayrıca
nativ muayene (fizyolojik su), safranın (fizyolojik su % 1 safranin-metilen mavisi)
muayene yöntemleri kullanılır. Klinik belirtilere göre hastalık hakkında bilgi
edinmek zordur. Nekropside nosematose’dan ölen arıların midesi beyaz renklidir.
Halbuki sağlam arıların midesi sarı veya sarı-yeşil renklidir.
Korunma ve Kontrol: Daima kolonilerin kondüsyon yönünden kuvvetli
olmasını sağlamak gerekir. Yaşlı anaların yerine genç ve kuvvetli analar
konulmalıdır.
Kolonideki arılar serbest uçuş yaptıkları zamanlarda yeterli karbonhidrat,
protein, lipid ve minerallerle beslenmelidir.
Kovanlar devamlı dezenfekte edilmelidirler. Son yıllarda Asetikasit ve Etilen
oksit fumigasyonu yapılmış dezenfekte kovanlara koloniler konarak hastalığa karşı
koruyucu önlemler alınabilmektedir.
Bulaşık kovanlar yüksek sıcaklıkta sterilize edilirler ve arılar fumagillin’li
şuruplarla beslenirler. Şurubun ısısı 49 °C’yi geçmemelidir. Nosematose’un
tedavisi amacıyla içinde fumigillin ihtiva eden Fumidil B sıvısı şurup içine 1/844
oranında katılarak ilk ve sonbahar yemlemesinde verilir.
MALPİGHAMOEBA MELLİFİCAE Maassen, 1916 (Amoeba hastalığı)
Hastalık Malpighamoeba mellificae tarafından oluşturulur. Amoeba’nın
epitel hücreleri arasında veya içinde pseudopodlarla beslenen ektrasellüler bir
parazit olduğu sanılmaktadır.
Ergin işçi arıların kistleri yemek suretiyle etkeni aldıkları sanılmaktadır.
Kistler yuvarlak 5-8 µ çapındadır. Bu kistler arının orta bağırsağının sonunda veya
rektumda birikerek çimlenmekte ve doğrudan malpighi tüplerine göç etmektedirler.
Kistlerin yenilmesini izleyen 18-28 günler arasında malpighi tüplerinin epitel
hücreleri parçalanarak amoeba’lar çıkarlar. Malpighi tüpleri mikroskobik bakımdan
şişkin ve saydam görünümdedirler. Teşhis için nosematose’da uygulanan yöntemler
geçerlidir. Vegetatif formları malpighi tüplerinin boyanması suretiyle kolaylıkla
görülebilir. Buradan barsağa geçen kistler dışkıyla dışarıya atılırlar.
Hastalık ilkbaharda nisan ve mayıs aylarında tıpkı nosemaya benzer
semptomlar göstererek artış gösterir. Bazen ergin işçi arılar % 70-100’ü bulaşık
olabilir. Yaz ortasına doğru azalır. Ve hemen hemen ortadan kalkar. Amip arıların
malpighi kanalları epitellerine zarar verdiğinden arılar için oldukça zararlıdır.
Koloninin yok olmasına neden olmasa bile zayıflamasına ve ilkbahar azalmasına
neden olur.
Hastalığı kontrol altına alacak herhangi bir ilaç yoktur. Ancak kovan ve içindeki
ekipmanların hijyeni önemli olup bunların % 1-2’lik karbonik asitle dezenfekte
edilmesi gerekir. Veya koloniler yaz öncesi bir hafta süreyle Asetik asitle fumige
edilen kovanlara nakledilmelidirler. Amip en çok işçi arılara zarar verir. Doğal
olarak ana arı ve erkek arılar enfeksiyonu almazlar.