HAYVANLARDA SİMETRİ ŞEKİLLERİ VE BAZI BİYOLOJİK TERİMLER
advertisement
• Simetri, organizmanı organizmanın vü vücudunun ikiye bö bölündü ndüğü zaman HAYVANLARDA SİMETRİ ŞEKİLLERİ VE BAZI BİYOLOJİK TERİMLER (1. Hafta) tamamen eş eşit iki parç parçaya ayrı ayrılması lması durumudur. Dış Dış görünüşleri az veya çok simetrik yapı yapı gösteren hayvanlara simetrik (=symmetric (=symmetric)) hayvanlar adı adı verilir. Canlı Canlılar iç içinde de değ değişik durumlar mevcuttur. Hayvanları Hayvanları simetri durumları durumlarına gö göre sınıflandı flandırmada sadece dış dış görünüş önemlidir. Vü Vücut iç içindeki organlar çoğu zaman bu simetriye uymazlar. Simetri durumu göstermeyen hayvanlara da asimetrik (=asymmetric (=asymmetric)) hayvanlar adı adı verilir. Bu hayvanları hayvanların vü vücutları cutları iki veya daha fazla eş eşit kı kısma ayrı ayrılmaz. Simetrik Asimetrik (Simetrik olmayan) • Bilateral simetri (iki taraflı taraflı): Boyuna ve vü vücudun 1. Simetri Şekilleri ortası ortasından geç geçen bir kesit canlı canlıyı iki yarı yarıma bö böler. Omurgası Omurgasız hayvanlardan solucan, omurgalı omurgalı hayvanlardan kurbağ kurbağa kuş kuş ve memelilerin vü vücut yapı yapıları ları bu simetriye örnek olarak verilebilir. • Asimetri: Belirli bir simetri dü düzlemi yoktur. Protozoa’ Protozoa’dan Rhizopoda’ Rhizopoda’da (Amip) gö görülür. 1 • Sferik simetri (Spherical (Spherical,, kü küresel): Bir topun simetrisi gibi merkezden geç geçen herhangi bir kesit organizmayı organizmayı iki eş eşit yarı yarıma bö böler. Bir kü kürenin simetrisinde olduğ olduğu gibi merkezden geç geçen her kesit canlı canlıyı eşit iki parç parçaya bö böler. Örneğ rneğin tek hücrelilerden, kö kök bacaklı bacaklılar sı sınıfından, Radiolaria ordosundan Heliospora ve Heliozoa’ Heliozoa’dan Actinosphaerium (gü ). (güneş neşhayvancığı hayvancığı). 2. Vü Vücut Bö Bölgeleri • Radial Simetri (Işı nsal simetri): Bir tekerleğ (Işınsal tekerleğin simetrisi gibi merkezden geç geçen herhangi bir dikey kesit organizmayı organizmayı simetrik iki yarı yarıma bö böler. Örnek olarak deniz yı yıldı ldızı ve bazı bazı deniz kestaneleri verilebilir. • Anterior: Anterior: Ön taraf veya bilateral simetrili hayvanlarda baş baş kısmı smı; posteriorun karşı karşıttı. • Posterior: Posterior: Arka taraf veya vü vücudun arka ucu (kuyruk • Superior/ Superior/Inferior (Üst/alt): İnsan vücudunun kuzey kutbu, başı n tepe noktası başın noktası superior; superior; Güney kutbu, ayak tabanı tabanı inferiordur. inferiordur. Örneğ rneğin Kalp midenin superiorundadı superiorundadır, çünk ü kalp baş çünkü başa daha yakı yakındı ndır. Kalp beyinin inferiorundadı inferiorundadır, mide ise kalbin inferiorundadı inferiorundadır. bölgesi); anteriorun karşı karşıttı. • Dorsal: Dorsal: Üst kı kısım, sı sırt, üst yü yüzey; ventralin karşı karşıttı. • Ventral: Ventral: Alt kı kısım, karı karın, alt yü yüzey; dorsalin karşı karşıttı. • Lateral: Lateral: Yan taraf, vü vücudun orta kesitinin iki tarafı tarafı. 2 • Median (medial): medial): Vücudun 3. Eksenler • • Longitudinal Eksen: Vücudun ön ucundan arka ucuna • • • ortası ortası veya ona yakı yakın kı kısmı smı. Bazal: Bir organı organın vü vücuda bağ bağlandığı landığı kısma denir. Proksimal/ Proksimal/Distal: Distal: Ekstremitenin gövdeye yakı yakın kısmı smına proksimal, proksimal, daha uzak olan kı kısmı smı için distal terimi kullanı kullanılır. Bir baş başka deyimle distal organ ya da yapı yapının uç uç kısmı ı na denir. Örneğ sm rneğin el, kola gö göre distal, distal, uylukta bacağ bacağa gö göre proksimaldir. proksimaldir. Apeks: Apeks: Organ ya da yapı yapının tepe kı kısmı smına denir. Superfisial / Derin: İki komş komşu oluş oluşumdan vü vücut yüzeyine yakı yakın olanı olanı için superfisial, superfisial, derin olanı olanı için ise profundus terimi kullanı kullanılır. uzanan hat. • Dorsa – Ventral Eksen: Dorsal yüzeyden ventral yüzeye uzanan ve longitudinal eksene dikey olan hat. • Transversal Eksen: Eksen: Bir yandan diğ diğer yana uzanan ve longitudinal eksen ile dorsa - ventral eksene dikey olan hat. 5. Vü Vücut Boş Boşlukları lukları 4. Dü Düzlemler • Sagittal Düzlem: Vücudu • • simetrik olarak ikiye bö bölen düzlem. Frontal Düzlem: Vücudun dorsal ve ventral yüzeyine paralel olarak geç geçen ve sagittal düzleme dik olan düzlem. Transversal Düzlem: Frontal ve sagittal düzlemlere dikey olan ve vücudu enine ikiye bö bölen düzlem. • İç organları organların veya visseranı visseranın (vü (vücut boş boşlukları luklarında bulunan organlar) • yerleş yerleştiğ tiği vü vücut iç iç indeki boş boşluklar vü vücut kaviteleri olarak adlandı adlandırılır. İki ana vücut boş boşluğ luğu vardı vardır; bunlar dorsal ve ventral kavitelerdir. kavitelerdir. Kemikli dorsal kavite, kavite, vü vücut yü yüzeyinin dorsal (posterior) posterior) tarafı tarafında yer alı alır. Dorsal kavite, kavite, beyni iç içeren cranial kavite ve medulla spinalisi içeren vertebral (spinal) spinal) kanal olmak üzere 2’ 2’ye ayrı ayrılır. Torasik ve abdomipelvik boş boşluk geniş geniş bir kas olan ve toraks boş boş luğ luğunun tabanı tabanın ı oluş oluşturan diyafram ile ayrı ayrılmış lmışttır. 3 • Toraks boş boşluğ luğu akciğ akciğerleri iç içeren plevral boş boşluk ve • akciğ akciğerler arası arasındaki mediastenumdur. mediastenumdur. Mediastinumun içinde kalp, timus bezi, özofagus ve trake bulunur. Kalp perikardium ile sarı sarılıdır. Perikardiumun bulunduğ bulunduğu boş boşluğ luğada perikardiyal boş boşluk adı adı verilir. Abdominopelvik boş rsak, kalı boşluğ luğun üst parç parçası ası, mide, ince bağı bağırsak, kalın bağı rsaklarıın çoğu, karaciğ bağırsaklar karaciğer, pankreas, dalak, bö böbrekler ve üreterleri kapsar. Herhangi bir duvarla ayrı ayrılmış lmış olmasa bile, abdominopelvik boş boşluğ luğun alt kı kısmı smı pelvik boş boşluktur ve mesaneyi, kalı kalın bağı rsaklarıın bir kı bağırsaklar kısmı smını ve kadı kadında üreme organları organlarını içerir. Buradaki yer alan organları organların gö görevlerini veya ağ ağrının lokalizasyonu basitç basitçe belirleyebilmek iç için genellikle abdominopelvik boş boşluk, sağ sağ üst, sağ sağ alt, sol üst, sol alt olmak üzere 4 kısıma ayrı ayrılır. Gö Göbekten geç geçen midsagital ve transversal düzlemler bu kı kısımları mları oluş oluşturur. Diğ Diğer bir sistem abdominopelvik boş boşluğ luğu, iki transversal ve iki sagittal düzlem kullanarak dokuz parç parçaya ayı ayırır. 4
