fen öğretġmġnde 6. sınıf öğrencġlerġnġn kavram

1091
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
FEN ÖĞRETĠMĠNDE 6. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN KAVRAM YANILGILARINI
GĠDERMEDE KAVRAM KARĠKATÜRLERĠNĠN ETKĠSĠ
Meltem DURAN, Science Education Department, Gazi University,
06500, Ankara/TURKEY, meltemduran2@gmail.com
Buket BALLIEL, Science Education Department, Gazi University,
06500, Ankara/TURKEY, bballiel@hotmail.com
Selcan BİLGİLİ, Science Education Department, Gazi University,
06500, Ankara/TURKEY, selcan_bilgili@hotmail.com
Özet
Bu çalışmanın amacı, ilköğretim fen öğretiminde kullanılan kavram karikatürlerinin
öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermede etkisini ortaya koymaktır. Çalışmanın
örneklemini, Muğla İli Milas ilçesinde, ilköğretim okulunda, 6. Sınıfta öğrenim gören
toplam 50 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma, deneysel bir çalışma olup, öntest sontest kontrol gruplu modele göre desenlenmiştir. Çalışmada veri toplama aracı
olarak, “kavram bilgisi testi” ve “kavram karikatürleri” kullanılmıştır. Öğrencilerin
kavram yanılgıları kavram bilgisi testi ile belirlenmiş ve bu yanılgılar yüzde (%) olarak
ifade edilmiştir. Kavram karikatürlerin öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermedeki
etkisini belirlemek için öğrencilerin son test kavram bilgisi testi sonuçlarının yüzdeleri
karşılaştırılmıştır. Öğrenciler yapılan görüşmeler sonucunda kavram karikatürleri
hakkında pozitif düşünceye sahip olduklarını belirtmişlerdir. Araştırmanın analiz
sonuçlarına göre, deney grubundaki öğrencilerin kavram yanılgılarının daha çok
giderildiği söylenebilir. Bu durumda kavram karikatürlerin kavram yanılgılarını
gidermede etkili olduğu söylenebilir.
Anahtar sözcükler: Fen Öğretimi, Kavram Karikatürleri, Kavram yanılgısı.
GĠRĠġ
Kavram karikatürleri başlangıcını 1992 yılında almış, yapılandırıcı (constructivist) görüşü temel
alan yeni bir öğrenme-öğretme stratejisinin geliştirildiği bir çalışma sonucu ortaya çıkmıştır (Keogh &
Naylor 1999; Stephenson & Warwick, 2002). İlk olarak Naylor & McMurdo (1990) tarafından
tasarlanmış ve kullanılmıştır (Kabapınar, 2005). Kavram karikatürleri merak uyandıran, soru sormayı
teşvik eden, sınıf tartışmalarına yol açan ve bilimsel düşüncenin üretilmesini sağlayan karikatür
şeklindeki çizimlerdir (Long & Marson, 2003). Kavram karikatürlerinde iki ya da daha fazla karakterin
günlük yaşamda karşılaşılan bir olay hakkında karşılıklı soruları ya da fikirleri konuşma balonları
biçiminde sunulmaktadır (Naylor, Downing & Keogh, 2001). Karikatürdeki karakterler fenle ilgili
gündelik bir olay hakkında alternatif görüşler ortaya koyarlar ve öğrencileri karakterlerin tartışmalarına
katılmalarını sağlayarak onları düşünmeye iterler (Keogh, Naylor & Wilson, 1998).
Kavramsal karikatür, öğrencilerin sahip olması olası kavram yanılgıları ya da düşünce
biçimlerinin, insan ya da hayvan figürleriyle tartıştırıldığı ya da düşündürüldüğü çizimleri içerir.
Genellikle üç ya da daha fazla karakterin bir konuda yaptıkları tartışmanın resimle ifadesi şeklinde olur.
Her bir karakter, farklı bir fikri savunur. Fikirlerden biri doğru olan düşünce biçimini temsil ederken,
diğerleri kavram yanılgısını ya da alternatif düşünce biçimlerini içerir (Kabapınar, 2003).
Öğrenme sürecine katkıları söyle sıralanabilir (Kabapınar, 2005):
• Kavram karikatürleri örgencilerde var olan kavram yanılgılarını kısa sürede açığa çıkarabilmektedir.
• Öğrencileri yanılgıya iten nedenlerin sınıf içinde tartışılabilir olmasını olanaklı kılmaktadır.
• Katılımı yüksek sınıf içi tartışmalar yaratabilmektedir.
Kavramsal karikatürler, tüm sınıfın görmesini sağlayacak şekilde poster ya da çalışma kâğıdı olarak
hazırlanır. Öğretmen, karikatürdeki hangi karakterin doğru söylediğini ve öğrencilerin neden böyle
düşündüğünü sorar. Öğretmen tüm öğrencilerinin konu ile ilgili düşüncelerini ve neden böyle
düşündüklerini öğrenmiş olur. Küçük grup veya sınıf içi tartışması ile öğrenciler kavram yanılgılarını
giderme imkânı bulurlar. Fen öğretiminin etkililiğini ve verimliliğini artırmak, öğrenmelerin kalıcı ve
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1092
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
anlamlı olmasını sağlamak için öğrencilerin var olan kavram yanılgıları düzeltilmeli ve kavram
yanılgılarının oluşması engellenmelidir. Bu çalışmanın amacı, ilköğretim 6. Sınıf fen öğretiminde
kullanılan kavram karikatürlerinin öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermede etkisini ortaya koymaktır.
Problem
İlköğretim 6.sınıflarda Fen ve Teknoloji Dersinin kavram karikatürleri ile yürütülmesinin
öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermede etkisi var mıdır?
Alt problemler


6. sınıf öğrencilerinin “maddenin tanecikli yapısı” ünitesi atom konusu ile ilgili kavram
yanılgıları nelerdir?
Kavramsal karikatürlerin kavram yanılgılarını gidermedeki etkisi nedir?
YÖNTEM
Araştırma, deneysel bir çalışma olup, öntest - sontest kontrol gruplu modele göre
desenlenmiştir.
Evren ve Örneklem:
Çalışmanın örneklemini, Muğla İli Milas ilçesinde, ilköğretim okulunda, 6. sınıfta öğrenim gören
toplam 60 öğrenci oluşturmaktadır. Deney grubu (N=30), kontrol grubu (N=30) kişiden oluşmuştur. 2
haftalık uygulama sürecinde,” kavram bilgisi testi”, deney ve kontrol gruplarına ön test ve son test
olarak uygulanmıştır. Deney grubuna fen öğretimi, kavram karikatürleri ile yürütülürken, kontrol
grubuna ise geleneksel yöntemine dayalı olarak yürütülmüştür.
Veri Toplama Araçları:
Çalışmada veri toplama aracı olarak kullanılan, kavram bilgisi testi ve kavram karikatürleri, K.
Ekim (2007)‟in, “İlköğretim fen öğretiminde kavramsal karikatürlerin öğrencilerin kavram yanılgılarını
gidermedeki etkisi” başlıklı tezinden alınmıştır.
Verilerin Çözümlenmesi:
Öğrencilerin kavram yanılgıları kavram bilgisi testi ile belirlenmiş ve bu yanılgılar yüzde (%)
olarak ifade edilmiştir. Kavramsal karikatürlerin öğrencilerin kavram yanılgılarını gidermedeki etkisini
belirlemek için öğrencilerin son test kavram bilgisi testi sonuçlarının yüzdeleri karşılaştırılmıştır.
BULGULAR
Öğrencilerin “Maddenin Tanecikli Yapısı” Ünitesindeki “Atom” Konusu Ġle Ġlgili Kavram
Yanılgılarına Ait Bulgular:
Tablo 1. Birinci Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Madde taneciklerden oluşur.
Maddeyi oluşturan taneciklerin hareketliliği
gaz>sıvı>katı şeklindedir.
Katı haldeki maddenin tanecikleri hiç
hareket etmez.
Deney
Grubu
(n=30)
0
1
Kontrol
Grubu
(n=30)
1
2
Toplam
(n=60)
24
19
43 (%72)
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1
3
1093
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
25 (%83)
Toplam
22 (%73)
47 (%78)
Öğrencilerden birinci soruda maddenin tanecikli yapısı ve maddenin taneciklerinin hareketi ile ilgili
ifadelerin doğru mu yanlış mı olduklarını belirtmeleri istenmiştir.
İlk iki ifade, “Madde taneciklerden oluşur.” ve “Maddeyi oluşturan taneciklerin hareketliliği
gaz>sıvı>katı şeklindedir.” biçiminde olup, doğrudur. Her iki gruptaki öğrencilerin çoğu bu ifadelere
doğru cevap vermişlerdir.
Üçüncü ifade “Katı haldeki maddenin tanecikleri hiç hareket etmez.” şeklindedir ve yanlıştır.
Tablo 1‟e göre,
öğrencilerin
%72‟si katı maddenin taneciklerinin hiç hareket etmediğini
düşünmektedir.
Tablo 2. İkinci Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Canlılarda bulunan atomlar canlı, cansızlarda
bulunan atomlar cansızdır.
Tüm atomlar canlıdır.
Toplam
Deney
Grubu
(n=30)
Kontrol
Grubu
(n=30)
Toplam
(n=60)
13
18
31
9
8
17
22 (%73)
26 (%77)
49 (%78)
Tablo 2‟ye göre, bu soru ile ilgili deney grubunda 22 (%73), kontrol grubunda 26 (%77) öğrencinin
kavram yanılgısı olduğu görülmektedir. İkinci soruda pek çok öğrencinin atomların canlılığı ile ilgili
kavram yanılgısı bulunmaktadır.
Tablo 3. Üçüncü Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Maddeyi oluşturan tanecikler arasında atom bulunur.
Maddeyi oluşturan tanecikler arasında hava bulunur.
Toplam
Deney
Grubu
(n=30)
Kontrol
Grubu
(n=30)
Toplam
(n=60)
8
8
16
3
1
4
11 (%37)
9 (%30)
20 (%30)
Üçüncü soru maddeyi oluşturan tanecikler arasında ne olduğu ile ilgili bir sorudur. Tablo 3 „e göre,
öğrencilerin %30‟unda maddenin tanecikleri arasında ne olduğu ile ilgili kavram yanılgıları
bulunmaktadır.
Tablo 4. Dördüncü Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Atomlar
mikroskopla
büyüklüktedir.
bakıldığında
görülebilecek
Deney
Grubu
(n=30)
Kontrol
Grubu
(n=30)
Toplam
(n=60)
26(%77)
22(%73)
48 (%80)
Dördüncü soru atomların büyüklüğü ile ilgili bir sorudur.Tablo 4‟e göre, Öğrencilerin %80‟inde yani
büyük bir çoğunluğunda atomların mikroskopla görülebileceği şeklinde kavram yanılgısı tespit
edilmiştir.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1094
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Tablo 5. Beşinci Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Katı sıvı ve gaz tanecikleri arasındaki mesafe
Deney
Grubu
Kontrol
Grubu
(n=30)
(n=30)
5 (%17)
6 (%20)
Toplam
(n=60)
11 (%18)
Beşinci soru maddenin tanecikleri arasındaki uzaklık ile ilgilidir ve tablo 5 „e baktığımızda öğrencilerin
%18‟inde kavram yanılgısı olduğu görülmektedir.
Tablo 6. Altıncı Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Demirden yapılmış bir toplu iğneye çekiçle
vurulduğunda, demir atomları, irili ufaklı, şekilli
şekilsiz parçalara ayrılır.
Demirden yapılmış bir toplu iğneye çekiçle
vurulduğunda, demir atomları ezilir ve yassılaşır.
Demirden yapılmış bir toplu iğneye çekiçle
vurulduğunda demir atomları ısınır ve genleşir.
Toplam
Deney
Grubu
(n=30)
Kontrol
Grubu
(n=30)
Toplam
(n=60)
10
11
21
12
7
19
1
3
4
23 (%76)
21 (%70)
46 (%77)
Tablo 6.‟ya göre öğrencilerin % 77‟sinde, bir maddeye sert bir cisimle vurulduğunda maddenin
atomlarının atom yapılarının değişikliğe uğrayacağı şeklinde kavram yanılgıları olduğu belirlenmiştir.
Tablo7. Yedinci Soru İle İlgili Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Yüzdesi
Aynı maddeden yapılsalar bile şekilleri farklı olan
cisimlerin atomları da farklıdır.
Deney
Kontrol
Toplam
Grubu
Grubu
(n=60)
(n=30)
(n=30)
20 (%67)
16 (%53)
36 (%60)
Tablo 7‟ye göre, öğrencilerin %60‟ının aynı maddeden yapılsalar bile şekilleri farklı olan cisimlerin
atomlarının da farklı olduğunu düşündükleri görülmektedir.
Kavramsal Karikatürlerin Kavram Yanılgılarını Gidermedeki Etkisi Ġlgili Bulgular
Tablo 8. Deney Ve Kontrol Gruplarının Kavram Bilgisi Testi Ön Test-Sontest Sonuçları
Soru Numarası
Kavram Yanılgısı Olan Öğrenci Sayısı
Deney Grubu
Kontrol Grubu
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1095
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
1. Ön test
25 (%83)
22 (%73)
5 (%17)
17 (%57)
22 (%73)
26 (%77)
12 (%40)
20 (%67)
11 (%37)
9 (%30)
3 (%10)
6 (%20)
26 (%77)
22 (%73)
19 (%63)
22 (%73)
5 (%17)
6 (%20)
2 (%7)
4 (%13)
6. Ön test
23 (%76)
21 (%70)
Son test
11 (%37)
20 (%67)
7. Ön test
20 (%67)
16 (%53)
Son test
9 (%30)
15 (%50)
Son test
2. Ön test
Son test
3. Ön test
Son test
4. Ön test
Son test
5. Ön test
Son test
Tablo 8‟e göre, öntest ve sontest yüzdelerine bakıldığında deney grubundaki öğrencilerin kavram
yanılgılarının daha çok giderildiği söylenebilir. Bu durumda kavramsal karikatürlerin kavram yanılgılarını
gidermede etkili olduğu söylenebilir.
SONUÇLAR VE TARTIġMA
1. 6. sınıf öğrencilerinde Maddenin Tanecikli Yapısı ünitesi atom konusu ile ilgili kavram yanılgıları
bulunmaktadır. Bu yanılgılar şöyle sıralanabilir:
 Katı maddenin tanecikleri hiç hareket etmez. Lee ve diğerleri (1993) de çalışmalarında; 6. sınıf
öğrencilerinde, katı maddenin taneciklerinin hiç hareket etmediği şeklinde kavram yanılgıları
bulunduğunu belirlemişlerdir.
 Tüm atomlar canlıdır. Griffiths ve Preston (1992), Pideci, (2001), Salmaz (2002), yaptıkları
çalışmalarda ilköğretim ve lise seviyesindeki öğrencilerde atomun canlılığı ile ilgili kavram
yanılgıları bulunduğunu belirlemişlerdir.
 Canlılarda bulunan atomlar canlı cansızlarda bulunan atomlar cansızdır.
 Maddeyi oluşturan tanecikler arasında hava bulunur.
 Maddeyi oluşturan tanecikler arasında atom bulunur.
 Atomlar mikroskopla bakıldığında görülebilecek büyüklüktedir. Griffiths ve Preston (1992),
Salmaz (2002), lise öğrencilerinde atomun mikroskopla görüneceği şeklinde kavram
yanılgısının bulunduğunu tespit etmişlerdir.
 Demirden yapılmış bir toplu iğneye çekiçle vurulduğunda, demir atomları ezilir ve yassılaşır.
 Demirden yapılmış bir toplu iğneye çekiçle vurulduğunda, demir atomları, irili ufaklı, şekilli
şekilsiz parçalara ayrılır.
 Aynı maddeden yapılsalar bile şekilleri farklı olan cisimlerin atomları da farklıdır.
2. Uygulama sonunda, kavram bilgisi testine ait son test sonuçlarına göre kavram yanılgılarının deney
grubundaki öğrencilerde, kontrol grubu öğrencilerine göre daha az olduğu görülmüştür. Bu nedenle
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1096
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
kavramsal karikatürlerin fen öğretiminde kavram yanılgılarını gidermede etkili bir teknik olduğu
söylenebilir.
ÖNERĠLER
1. Öğretmenler öğrencilerin kavram yanılgılarını belirleyebilmek ve giderebilmek için çeşitli konularda
kavramsal karikatürler geliştirmeli ve bu tekniği etkin bir biçimde kullanmalıdırlar.
2. Öğrencilerin kavramsal karikatürleri hazırlaması, onları daha çok aktif hale getireceği için öğretim
daha etkili olabilir.
KAYNAKLAR
Griffiths, A. K. and Preston, K. R. (1992). Grade 12 students‟ misconceptions relating to fundemental
characteristics of atom and molecules. Journal of Research in Science Teaching, 29, (6), 611628.
Kabapınar, F. (2003). Oluşturmacı (Constructivist) fen öğretimi. Aktif Öğrenme ve Öğretme Yöntemleri
Seminer Ders Notları. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Araştırma ve
Uygulama Merkezi-EAUM
Kabapınar, F. (2005). Constructivist Process of Learning Science Lessons available in terms of
contributions as a Teaching Method Concept cartoons. Theory & Practice of Education
Sciences, 5,1.
Keogh, B., Naylor, S. & Wilson C. (1998). Concept Cartoons: A New Perspective On Physics Education ,
Phys. Education 33 (4).
Keogh, B. ve Naylor, S. (1999). Concept Cartoons, Teaching and Learning İn Science: An Evaluation.
International Journal Of Science Education. 21(4), 431-446.
Kuşakçı Ekim F. (2007). “İlköğretim fen öğretiminde kavramsal karikatürlerin öğrencilerin kavram
yanılgılarını gidermedeki etkisi”Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anbilim Dalı, Ankara.
Lee, O., Eichinger, D. C., Anderson, C. W., Berkheimer, G. D. And Blakeslee, T. D.(1993). Changing
middle school students‟ misconceptions of matter and molecules. Journal of Research in
Science Teaching, 30, (3),249-270.
Long, S., Marson, K. (2003). Concept Cartoons. Hands on Science, 19(3), 22-23.
Naylor, S., & McMurdo, A. (1990). Supporting science in schools, Timperley.
Naylor, S., Downing, B., & Keogh, B (2001). An Empirical Study of Argumentation in Primary Science,
Using Concept Cartoons as The Stimulus. Greece, Thessaloniki: 3rd European Science
Education Research Association Conference.
Pideci, N. (2001). Öğrencilerin atom- molekül kavramlarına ilişkin yanılgıları gidermek üzere özel bir
öğretim yönteminin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Salmaz, Ç. (2002). Lise 1. sınıftaki öğrencilerin atom ve yapısı konusundaki yanlış kavramların
belirlenmesi ve giderilmesi üzerine yapılandırıcı yaklaşımın etkisi. Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Stephenson, P., Warwick,P. (2002). Using Concept Cartoons to Support Progression in Students‟
Understanding
of
Light,
Homerton
College,
Cambridge
University,
UK.
www.iop.org/EJ/physed.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7