180 EK D ÜÇ FAZLI SİSTEMLERDE HARMONİK AKIMLARIN ETKİSİ Dört ve beş damarlı kablolarda dört damardan da akım geçmesi halinde harmonik akımlar için düzeltme faktörleri. Burada dengeli üç fazlı sistemlerde nötrden akım geçmesi hali ele alınmıştır. Bu çeşit akımlar nötr hattındaki toplamları sıfır olmayan harmonikler taşıyan faz akımlarından kaynaklanır. Nötrde sıfırlanmayan en önemli harmonik her zaman üçüncü harmoniktir. Nötr hattından geçen üçüncü harmonik akımının miktarı, temel frekanslı faz akımını aşabilir. Böyle durumlarda nötr akımının kablonun akım taşıma kapasitesi üzerinde kayda değer etkisi vardır. Tablo D.1 de verilen değerler dört ve beş iletkenli kablolarda nötr iletkeninin faz iletkeni ile aynı kesit ve malzemeden olması hali için düzenlenmiştir. Düzeltme faktörleri üçüncü harmonik esas alınarak hazırlanmıştır. Eğer belirli şekilde, örneğin % 10 dan daha fazla 9.,15. v.b. harmonikler varsa düşük düzeltme faktörleri alınmalıdır. Fazlar arasında % 50 den fazla dengesizlik olması halinde de daha düşük düzeltme faktörleri uygulanabilir. Nötr hattı akımının faz akımlarından büyük olduğu durumlarda kablo kesiti nötr akımına göre seçilir. Kablo kesitinin nötr akımına göre belirlendiği ve nötr akımının faz akımlarından çok fazla büyük olmadığı hallerde, faz akımları için listelerdeki akım taşıma kapasitelerinin azaltılması zorunludur. Kablo kesitinin nötr akımına göre belirlendiği ve nötr akımının, faz akımlarından % 135‘den daha fazla olduğu hallerde, faz iletkenleri tam olarak yüklenemeyeceklerdir. Bu durumda nötr ve faz hatlarında üretilen ısı birbirini dengeleyeceğinden faz iletkenlerine düzeltme faktörü uygulanmasına gerek yoktur. TABLO D.1 Dört ve beş damarlı kablolarda harmonik akımlar için düzeltme faktörleri Üçüncü harmonik akımlarının miktarı % 0-15 15-33 33-45 > 45 Düzeltme faktörü Faz akımına göre seçim Nötr akımına göre seçim 1,0 0,86 - 0,86 1,0 Örnek: Tesis şekli, C metoduna göre duvar üzerine tutturulmuş, üç fazlı, PVC yalıtımlı, dört damarlı bir kablonun 39 A taşıdığı farzedilsin. Eğer devrede harmonik yoksa Tablo A.4‘e göre akım taşıma kapasitesi 41 A olan 6 mm 2’lik kablo yeterlidir. Eğer % 20 üçüncü harmonik varsa 0,86 düzeltme faktörü uygulaması ile yük akımı 39 / 0,86 = 45 A’e yükseltilir. Bu yük için 10 mm2’lik kablo gerekir. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 181 Eğer % 40 üçüncü harmonik varsa kablo seçimi nötr akımına göre yapılacaktır. Nötr akımı 39 x 0,4 x 3 = 46,8 A ve 0,86 düzeltme faktörü ile 46,8 / 0,86 = 54,4 A bulunur. Bu yük için 10 mm2 kesit uygundur. Eğer % 50 üçüncü harmonik varsa, seçim yine nötr akımına göre yapılacaktır. 39 x 0,5 x 3 = 58,5 A Bu durumda faktör 1 ve kesit 16 mm2 olacaktır. Bütün bu kablo seçim yöntemleri akım taşıma kapasitesine göre verilmiştir. Gerilim düşümü ve diğer hususlar dikkate alınmamıştır. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 182 EK E BELGELEME VE RAPORLAMA İÇİN ÖRNEK FORMLAR VE AÇIKLAMALARI Giriş (i) Bölüm 15’in gerektirdiği Elektrik Tesisat Belgesi (Form 1), işin tasarımı, yapısı, denetimi ve denenmesi açısından, ayrı ayrı olmak üzere, ilgisine göre tasarımcı, tesisatçı ve denetim kuruluşu tarafından hazırlanacak ve imzalanacaktır. (ii) Bir tesisat için Bölüm 15’in gerektirdiği Elektrik Tesisatı Küçük İşler Belgesi (Form 2) için gerekli kontrollar, işi gerçekleştiren tesisatçı tarafından yapılacak ve imzalanacak ya da doğrulanacaktır. (iii) Bölüm 15’in gerektirdiği Periyodik Denetleme Raporu (Form 3), bir tesisatın denetimi ve denenmesi açısından bir denetim kuruluşu tarafından düzenlenecek ve imzalanacaktır. (iv) Tesisatçılar, yukarıda (i), (ii) ve (iii) ile belirtilen görevleri gereğince, üstlenilen işin yapısına ve Türk yönetmelik ve standartlarında belirlenen teknik standartlara ilişkin yetkin bir bilgi ve tecrübeye sahip olacaklar ve bu yönetmelik dahilindeki test ve denetim prosedürlerini ve uygun test ekipmanını kullanma konusunda tam olarak yetkili olacaklardır. (v) Elektrik Tesisat Belgeleri, tasarım, yapı, denetleme ve deneme konusunda yeni tesisata ya da mevcut tesisat üzerinde yapılacak ilave işlere, ilişkin olarak yükümlülükleri belirleyeceklerdir. (vi) Elektrik Tesisatı Küçük İşler Belgesi, belgenin 1. Bölümünde tanımlanan işin tasarım, yapı, denetim ve denenmesine ilişkin yükümlülüğü belirtmektedir. (vii) Periyodik Denetleme Raporu, raporda belirtilen süre ve sınırlamalar dahilinde bir tesisatın denetlenmesi ve denenmesine ilişkin yükümlülüğü belirtilir. (viii) Bölüm 15’de belirtildiği üzere bir Denetleme Listesi ve bir Deney Sonuçları Listesi, ilgili Elektrik Tesisat Belgesi ya da Periyodik Denetleme Raporu ile beraber sunulmalıdır. (ix) Şirket ya da başka bir kurum adına bir form hazırlarken ya da imzalarken bireyler kimin adına hareket ettiklerini belirtmelidirler. (x) Büyük ve karmaşık tesisatların genişletilmesinde ya da teknik olmayan kimseler tarafından istenmesi halinde, açıklayıcı olma yönünden ilave formlar talep edilebilir. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 183 ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ Form 1/1 Sayfa no: / (Not 5) ABONE BİLGİLERİ (Not 1) TESİSAT ADRESİ TESİSATIN TANIMI VE BOYUTU Kutuyu işaretleyiniz Yeni Tesisat Tesisatın Tanımı Mevcut Tesisata ek Bu belge dahilindeki tesisatın kapsamı Mevcut Tesisatta değişiklik (Gerekirse devam kağıdını kullanın) devam kağıdı no:...’a bakınız. TASARIM Özellikleri yukarıda tanımlanmış olan elektrik tesisatının tasarım işlerinin sorumlusu olarak tasarım aşamasında gerekli özen ve emeği harcadığımı, sorumluluğum altında bulunan sözü geçen işin yürürlükteki Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine uygun olarak, bilgim dahilinde projelendirildiğini KABUL EDERİM. İmza yükümlülüğünün boyutu bu belgenin konusuna ilişkin olarak yukarıda belirtilen iş ile sınırlandırılmıştır. Tesisatın TASARIMI için: (Not 3) İmza: Tarih: Ad, Soyad : YAPIM Özellikleri yukarıda tanımlanmış olan elektrik tesisatının yapım işlerinin sorumlusu olarak yapım aşamasında gerekli özen ve emeği harcadığımı, sorumluluğum altında bulunan sözü geçen işin, bilgim dahilinde gerçekleştirildiğini TEYİD EDERİM. İmza yükümlülüğünün boyutu bu belgenin konusuna ilişkin olarak yukarıda belirtilen iş ile sınırlandırılmıştır. Tesisatın YAPIMI için: (Not 3) İmza: Tarih: Ad, Soyad : Yüklenici : DENETLEME VE DENEME Özellikleri yukarıda tanımlanmış olan elektrik tesisatın denetleme ve deneme işlerinden sorumlu olan ben, denetleme ve deneyler aşamasında gerekli özen ve emeği harcadığımı, sorumluluğum altında bulunan sözü geçen işin yürürlükteki Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine uygun olarak, bilgim dahilinde gerçekleştirildiğini KABUL EDERİM. İmza yükümlülüğünün boyutu bu belgenin konusuna ilişkin olarak yukarıda belirtilen iş ile sınırlandırılmıştır. Tesisatın denetleme ve denenmesi için: (Not 3) İmza: Tarih: Ad, Soyad : Denetçi : Sonraki DENETLEME Bu tesisatın ....... yıl/aydan daha kısa bir zaman önce denetlenmesi ve denenmesi önerilir. (Not 4 ve 7) 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 184 ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ İMZA BÖLÜMÜ Form 1/2 ELEKTRİK TESİSAT BELGESİNİ İMZALAYANLAR Tasarımcı İsim: Firma/Kuruluş: Adres: Posta kodu: Tel No: İsim: Adres: Firma/Kuruluş: Posta kodu: Tel No: İsim: Adres: Firma/Kuruluş: Posta kodu: Tel No: Yapımcı Denetleyici BESLEME KARAKTERİSTİKLERİ VE TOPRAKLAMA DÜZENLEMELERİ (kutuları işaretleyin ve detayları girin) Faz İletkenlerin sayısı ve tipi Topraklama Sistemi AC TN-C Besleme kaynağı karakteristikleri DC 1 Faz, 2 tel TN-S 1 faz, 3 tel TN-C-S 2 faz, 3 tel TT 3 faz, 3 tel IT 3 faz, 4 tel Nominal gerilim , U/Uo 2 kutup Nominal frekans, f (1) 3 kutup Olası Hata akımı , Ipt Diğer (1) V (1) Ana Koruma cihazı Karakteristikleri Hz Tip: kA Nominal akım A Dış çevrim empedansı (Not: 1 araştırma ya da ölçüm ile) BELGEYE İLİŞKİN TESİSATIN ÖZELLİKLERİ Eşzamanlı güç Faz başına A dir. Temel topraklama elektrodu yayılma direnci : Toplam kW İlave topraklayıcı (varsa) Tip dur. Sistem Topraklama iletkeni: malzeme (1) Yer: Ana Koruyucu İletkenler mm2 Ana eşpotansiyel iletkeni: malzeme Gelen su ve/veya gaz borularına bağlandı mm2 dur. Topraklama toplam direnci : bağlantı onaylandı bağlantı onaylandı Diğer elemanlara bağlandı. Ana Devre Kesici Tip ve kutup sayısı Akımı: : A. ………Sigorta akımı/ayar değeri: Yeri: Gerilimi: V. A. Artık akım anahtarı beyan akımı In=……….. mA, ve açma süresi ...... ms (I n de) (eğer varsa ana devre kesicisi olarak kullanılamaz.) MEVCUT TESİSATA İLİŞKİN YORUMLAR: LİSTELER :İlişikteki listeler bu belgenin bir parçasıdır ve bu belge sadece ilişikteki listelere birlikte geçerlidir. ...........ad. Denetleme listeleri ve ............ad. Deneme sonuçları listeleri ektedir. (1) Çubuk(lar), şerit vb. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar (Eklenen listelerin adedini giriniz) 185 ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ Notlar: 1. Elektrik Tesisat Belgesi yeni bir tesisat için sadece yeni tesisatların başlangıç belgesi olarak ya da mevcut bir tesisata yeni devrelerin eklenmesi ya da ilaveler yapılmasına ilişkin değişiklikler için kullanılabilir. Periyodik Denetleme Raporu gerektiren hallerde, periyodik denetlemeler için kullanılamaz. Yeni devrelerin girişini kapsamayan bir değişiklik ya da ilave için, Elektrik Tesisatı Küçük İşler Belgesi kullanılabilir. Belgenin aslı işverene, bir kopyası İşletmeye verilecek ve bir kopyasıda işi yapan kişide kalacaktır. 2. Bu belge sadece Denetleme listesi ve Deney Sonuçları Listesi ile geçerli olacaktır. 3. Kullanılan imzalar, tasarım, yapı ve denetleme ve deneme görevlerini yerine getiren şirketler tarafından yetkilendirilmiş kimselere aittir. Birden fazla işlem cinsini gerçekleştirmeye yetkili bir kişi, gerekli yerlerin her birini ayrı ayrı imzalayacaktır. Ancak tesisatı yapan ve denetleyen kişi aynı kişi olamaz. Tasarım işini yapan kişi ilgili belgeyi düzenleyip, projesi ile birlikte işverene teslim eder. 4. İlk periyodik denetlemeden önce tavsiye edilen zaman aralığı ilave edilmelidir. 5. Deney Sonuçları Listelerinin her birinin sayfaları, tüm sayfalarla beraber numaralandırılmalıdır. 6. Kaydedilen maksimum olası hata akımı, ya kısa devre akımından ya da topraklı hata akımından daha büyük olmalıdır. 7. Bir sonraki denetleme için teklif edilen tarih, tesisatın ömrü boyunca makul olarak beklenen sıklık ve kalitedeki bakımı da göz önünde bulundururak belirlenmelidir. 1. 2. 3. 4. 5. ELEKTRİK TESİSATLARI PERİYODİK DENETLEME RAPORU Notlar : Periyodik Denetleme Raporu yalnızca mevcut bir tesisatın durumunu belirlemek için kullanılacaktır. Rapor, Denetleme Listesi ve Deney Sonuçları Listesi ile birlikte geçerlik kazanır. Tesisat kısımları ile ilgili gözlemler varsa bunlar 1-4 kodu ile işaretlenecektir. Denetleyen kişi tesisatın, Yönetmelik Madde 104’de verilen en büyük periyodik denetleme aralıklarından daha kısa sürede denetlenmesini öngörürse “Gelecek denetleme” bölümünü işaretleyecektir. Elektrik iç tesis işlerinin periyodik denetlenmesinde yapının veya birden fazla bloktan oluşması halinde yapı grubunun tümüne ilişkin periyodik denetleme raporu esas olup; yapı/yapı grubu, bloklara veya dairelere veya başka bölümlere ayrılarak periyodik denetleme raporu hazırlanamaz, ayrı tesisatçılar tarafından periyodik denetleme raporu verilemez. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 186 KÜÇÜK ELEKTRİK TESİSAT İŞLERİ BELGESİ 1. Küçük Elektrik İşleri sertifikası, yeni bir tesisat karakteri taşımayan bir tesisatta yapılan ilave ve değişiklikler için düzenlenir. Örnek olarak, mevcut bir tesisata bir priz eklenmesi veya bir armatür ilavesi, bir aydınlatma anahtarının yerinin değiştirilmesi, gösterilebilir. Bu belge armatür değişikliklerinde kullanılır ama dağıtım tablosu değişimi ve benzerleri için uygun değildir. 2. Dolaylı dokunmaya karşı koruma metotları açıkça belirtilecektir. Örneğin topraklı eşpotansiyel bağlantı ve sigorta/otomatik anahtar/artık akım anahtarı kullanılarak devrenin otomatik olarak kesilmesi gibi. 3. Eğer tesisatta, etkili topraklama şartları yahut yeterli ana eşpotansiyel kuşaklama iletkeni eksiklikleri varsa bunlar açıkça belirtilmelidir. 4. Malsahibi, olumsuzluklar konusunda yazılı olarak uyarılmalıdır. 5. Küçük işlere de Yönetmeliğin öngördüğü denemeler uygulanır. Örnek olarak bir priz ilavesinde: a- Priz topraklama ucunun ana topraklama ucu ile bağlantısının kontrolu, b- İlave devrenin yalıtım direncinin kontrolu, c- Toprak hatası halinde izin verilen açma sürelerinin aşılmadığının kontrolu, d- Priz kontaklarının doğru bağlandığının kontrolu, e- Artık akım anahtarlarının çalışır halde olduğunun kontrolu. ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ İŞVERENLER İÇİN AÇIKLAMA (Belgeye eklenecek) Bu belge, elektrik iç tesisat işinin Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği doğrultusunda gerçekleştirildiğini teyid etmek içindir. Belgenin aslı işverende kalacaktır. İşletmeye bir nusha sunulacak ve yüklenicide ikinci bir belge kopyası kalacaktır. Eğer işveren malsahibi değilse, bu belgenin ekleri ile bir kopyası, malsahibine de verilecektir. Belgenin aslı güvenli bir yerde muhafaza edilmeli ve gelecekte elektrik tesisatını denetleyecek ya da sorumluluğunu üstlenecek tüm kimselere gösterilmelidir. Daha sonra mülk sahip değiştirirse, bu belge mülkün yeni sahibine, elektrik tesisatının Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak gerçekleştirildiğini belgeleyecektir. Elektriksel güvenlik nedenleriyle, elektrik tesisatı bir tesisatçı tarafından belirli aralıklarla denetlenmelidir. Sonraki denetimden önce tavsiye edilen maksimum zaman aralığı “Sonraki Denetleme” başlığı altında 1. sayfada belirtilmiştir. Bu belge sadece yeni bir elektrik tesisatı ya da mevcut bir tesisata yapılan yenilik ya da değişiklik ile ilgili yeni bir çalışma için çıkartılır. Mevcut bir elektrik tesisatının denetlenmesi için çıkarılmamalıdır. Periyodik denetleme için “Periyodik Denetleme Raporu” düzenlenmelidir. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar 187 KÜÇÜK ELEKTRİK TESİSAT İŞLERİ BELGESİ Form 2 (Sadece yeni bir devre karakteri taşımayan küçük elektrik işleri içindir.) BÖLÜM 1: Küçük işlerin tanımı 1- Küçük işlerin tanımı 2. Yer/Adres 3. Küçük işlerin tamamlanma tarihi 4. Yeni çıkış hatları varsa detayı BÖLÜM 2: Tesisat detayları 1. Topraklama sistemi TN-C-S TN-S TT 2. Dolaylı dokunmaya karşı koruma yöntemleri 3. Değiştirilen devre için koruyucu cihaz Akımı: Tipi: Topraklama ve eşpotansiyel kuşaklama düzenlerinin yeterliliği dahil, mevcut tesisat hakkında yorumlar BÖLÜM 3: Temel kontrollar Topraklama sürekliliği yeterlidir. Faz sırası ve kutuplar doğru bağlanmıştır. Artık akım anahtarı çalışır durumdadır.(varsa). Nominal artık beyan akımı In. mA ve işletim süresi ............ms (In) BÖLÜM 4: Beyan Ben, bu tesisatı yapan tesisatçı olarak, sözü geçen işlerin, mevcut tesisatın güvenliğini bozmadığını, sözü geçen işlerin yürürlükteki Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun şekilde tasarlandığının, tesis ve kontrol edildiğinin bilgim dahilinde olduğunu kontrollarım esnasında gördüğümü TEYİD ederim. Tesisatçı (yapımcı): İsim : İmza : Oda sicil no: Ünvanı: Adres: Tarih: 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar A 188 ELEKTRİK TESİSATLARI İÇİN PERİYODİK DENETLEME RAPORU Form 3/1 Abone bilgileri: Adı:……………………………………………………………………………..…….. Adresi:…………………………………………………………………………..……. Raporun istenme gerekçesi: Tesisata ait bilgiler: Kullanıcı: …………………………………………………………………………..… Tesisat: ………………………………………………………………………….…… Adres:………………………………………………………………………………… Yapıya ait açıklamalar: Ev Ticari Endüstri Diğer Elektrik tesisatının takribi yaşı :…………yıl. Değişiklik ya da ilave yapıldığı görülüyor mu? Evet Hayır Belli değil Değişiklik görülüyorsa yaklaşık yaşı……………yıl Son denetleme tarihi:……………………………. Kontrola ait kayıtlar var mı? Evet Denetlemenin sınırları ve kapsamı: Kapsam:…………………………………………………………………………… Sınırlamalar:……………………………………………………………………….. Bu denetleme Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine göre yapılmıştır. Kanal ve borular içindeki kablolar, döşeme, tavan boşluklarındaki, bina bünyesindeki, toprak altındaki kablo ve borular gözlenememiştir. Gelecek denetleme: Bu tesisatın bundan sonraki denetlenmesinin ………….ay/yıl ‘dan önce yapılmasını tavsiye ederim. Gözlemler gecikmeksizin düzeltmeler yapılmasını şart koşmaktadır. (Gereksiz ise bu satırı çiziniz.) Beyan: Deneyen ve Denetleyen: İsim :…………………………………………… İmza :………………………………………… Oda sicil no : :………………………… Ünvanı :…………………………………… …….. Adres :………………………………………….. . 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar Tarih :………………………………………… Hayır 189 Form 3/2 BESLEME KARAKTERİSTİKLERİ VE TOPRAKLAMA DÜZENLEMELERİ (kutuları işaretleyin ve detayları girin) Faz İletkenlerin sayısı ve tipi Topraklama Sistemi TN-C AC: TN-S Nominal gerilim , U/Uo (1) DC: 1 faz, 2 tel Besleme kaynağı karakteristikleri 2 kutup Nominal frekans, f (1) V Hz IF(1) TN-C-S 1 faz, 3 tel 3 kutup Hata Akımı Olasılığı, A TT 2 faz, 3 tel Diğer Dış çevrim empedansı ZE IT 3 faz, 3 tel Ana kesici Karakteristikleri Tip: Nominal akım : A (Not: 1 araştırma ya da ölçüm ile) 3 faz, 4 tel BELGEYE İLİŞKİN TESİSAT ÖZELLİKLERİ Temel Topraklama Direnci dur. İlave Topraklama Elektrodu Detayları (varsa) Tip (örn. Çubuk(lar), şerit vs) Yer: Topraklama direnci …………………………….. ………….. … Sistem Topraklama iletkeni: Ana eşpotansiyel iletkeni: Gelen su borularına Çelik yapıya bağlandı. …………… Ana Koruyucu İletkenler Malzeme mm2 Malzeme mm2 Gaz borularına Yıldırımlık korumasına Yakıt borularına Dışarıdan gelen diğer tesisatlara Ana Devre Kesici Tip ve kutup sayısı Akımı: : A Gerilimi: ………Sigorta akımı / ayar değeri: Yeri: Artık akım anahtarı beyan akımı In= mA, ve açma süresi ...... (eğer varsa ana devre kesicisi olarak kullanılamaz.) V ………….. A ms (In de) MEVCUT TESİSATA İLİŞKİN GÖZLEMLER VE TAVSİYELER Ekli denetleme listeleri ve deney sonuçlarına, denetlemenin kapsam ve sınırlarına bağlı olarak Düzeltilecek bir işe ihtiyaç görülmemiştir. Aşağıdaki hususlar gözlenmiştir. ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………….…………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… Aşağıdaki her bir sayı, yapılmış olan her bir gözlem için sorumlu kişilere, tesisatta yapılması tavsiye edilen işlemi işaret etmektedir. 1 4 Acilen dikkat gerektirir. 2 Düzeltme gerektirir. 3 İlave inceleme gerektirir. Yönetmeliğe uygun değildir. Ancak incelenen tesisatın güvensiz olduğunu göstermez. DENETLEMENİN ÖZETİ Denetleme tarihi: ………………………………. Tesisatın genel durumu:………………………………………………………………………………………………………. Genel değerlendirme: YETERLİ / YETERSİZ LİSTELER Ekli listeler bu dökümanın parçasıdır.ve bu rapor listeler eklendiğinde geçerlidir. ....... adet Denetleme Listesi ve .......... adet Deney Sonuç Listesi eklenmiştir. 20.07.2017 Dosya_8 Ek D-E-formlar