bankalarda risk yönetimi
advertisement
BANKALARDA RİSK YÖNETİMİ Bankalarda RY Bülent Şenver bsenver@superonline.com bsenver@superonline.com www.bseducation.net 1 RİSK NEDİR? Riski lehe kullanabilme FIRSAT RİSK TEHLİKE BELİRSİZLİK Olaylardan kaynaklanan risk Değişimden kaynaklanan risk bsenver@superonline.com www.bseducation.net 2 RİSK KAYNAĞI Bankacılık Sektörel Riski BANKAMIN İletişim İletişim RİSKİ Ülke Riski Ekonomi Riski Müşterilerin Riski Rakiplerin Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 3 Bankacılık Riskleri • 1.Karlılık Verimlilik Riski • 2.Özkaynak Riski • 3.Likidite Riski – Fonlama Riski – Tahsilat Riski – Tazmin Riski • 4.Aktif Kalitesi Riski • 5.Pasif Kalitesi Riski • 6. Kredi Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 4 Bankacılık Riskleri • 7. Faiz Oranı Riski – – – – – – Faiz Duyarlılık Riski Verim Eğrisi Riski Gizli Opsiyon Riski Erken Satış Fiyat Riski Yeniden Yatırım Riski Net Faiz PozisyonRiski • 8.Döviz Riski – Döviz Pozisyon Riski – Döviz Tedarik Riski – Döviz İşlem Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 5 Bankacılık Riskleri • • • • • • • • • 9. Muhasebe ve Raporlama Riski 10. Teknoloji Riski 11. Sermaye Piyasası İşlemleri Risk 12. Para Piyasası İşlemleri Risk 13. Türev Ürünleri Riski 14. Ülke (Sovereign) Riski 15. Fiyatlama Riski 16. Piyasa Riski 17.Konsantrasyon Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 6 Bankacılık Riskleri • • • • • • • • • 18.Rekabet Riski 19. Hırsızlık Riski 20. Suistimal Risk 21. Tabi Afetler Riski 22. Strateji Riski 23. İnançlı İşlemler Riski 24. Yanlış/Eksik İşlem Riski 25. Yasa ve Mevzuat Riski 26. Merkez Bankası Transfer Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 7 ORGANİZASYON YAPISI Bankaların işlemleri nedeniyle maruz kaldıkları risklerin izlenmesi ve kontrolü için etkin bir “İç Kontrol Fonksiyonu” kurma zorunluluğu getirilmiştir. İÇ KONTROL FONKSİYONU İç Denetim Merkezi Yönetim Kurulu Teftiş Kurulu bsenver@superonline.com www.bseducation.net Risk Yönetimi Grubu 8 İÇ KONTROL FONKSİYONU İç kontrol fonksiyonu, Risklerin asgari ve yönetilebilir düzeyde tutulması suretiyle bankanın varlıklarını korumak, Hataları ve yolsuzlukları önlemek ve bulmak, Hesap ve kayıt düzeninin doğruluk ve güvenilirliğini sağlamak, Finansal bilgilerin zamanında hazırlanmasını sağlamak, Banka faaliyetlerinin yönetim strateji ve politikalarına uygunluğunu sağlamak ile yükümlüdür. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 9 RİSK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ Gelişmiş ülkelerde kar marjlarının daralmasıyla birlikte ve hızla gelişen iletişim teknolojisinin de katkısıyla uluslararası sermaye gelişmekte olan piyasalara yatırım yapmaya başlamıştır. Gelişmiş Ülkeler Fon Akışı Gelişmekte Olan Ülkeler Düşük Risk Yüksek Risk Düşük Getiri Yüksek Getiri Yeni Uluslararası Düzenlemeler Yapılan yatırımların geri dönüşünün teminat altına alınması için gelişmiş ülkeler tüm dünyada daha sıkı kuralları empoze etme eğilimindedir. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 10 RİSK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ Finans piyasasındaki bu gelişmeler, özellikle Bankacılık sektöründe risk yönetiminin önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur. Küreselleşme İçiçe giren piyasalar Giderek artan risk hacmi Bankalar Belirsiz piyasa koşulları Karmaşık ürünler Yasal uygulama ve yaptırımlar Sofistike müşteriler bsenver@superonline.com www.bseducation.net 11 ETKİN RİSK YÖNETİMİ Etkin bir risk yönetimi, farklı riskleri entegre bir biçimde yöneterek ve riskgetiri dengesini sağlayarak hissedara katma değeri maksimize eden bir sistem olmalıdır. •Kreditörler •Risk Derecelendirme Kuruluşları Risk - Getiri - Sermaye Hissedar •Yasal Düzenlemeler Sermaye Yeterliliği Kar Hedefi bsenver@superonline.com www.bseducation.net 12 RİSK YÖNETİMİ RİSK KONTROLÜNÜ DE İÇİNE ALAN DAHA GENİŞ BİR EVRENDİR… Risk Yönetimi Riske duyarlı işlerin tanımı Sermayenin doğru dağılımı ve yatırımı Risk/kazanç konsantrasyonu Riske ayarlı performans ölçümü Risk Kontrolü Değerleme kriterlerinin tesbiti (pozisyon,performans,) Operasyonel işlemlerin en uygun şekilde yürütülmesi Raporlama bsenver@superonline.com www.bseducation.net 13 RİSK YÖNETİMİNİN YAPISI Aktif Risk Yönetimi Maksimum İletişim Limit takibi Risk analizi İletişim İletişim Portföy yönetimi Risk ilgilendirmesi vb. Politika ve prosedürlerin doğru uygulanması Doğru Metodoloji bsenver@superonline.com www.bseducation.net 14 Risk Yönetim Sistemi R J L Belirsizlik zarar s kar risk yönetim modelleri risk faktör leri risk unsur ları risk ölçümü bsenver@superonline.com www.bseducation.net risk alma iştahı risk davra nışları 15 KARŞI KARŞIYA KALINAN RİSKLER Kur Mal Fiyatları İtibar Ürün Likidite PİYASA RİSKİ Kontrol Mekanizmaları Rekabet KURUMLARIN MARUZ KALDIĞI RİSKLER FAALİYET RİSKİ Pazarlama Faiz Satış OPERASYONEL RİSK Sistemler Kalite Temerrüt Ülke KREDİ RİSKİ Doğal Afet Yasal Düzenlemeler Sahtekarlık KarşıTaraf Konsantrasyon bsenver@superonline.com www.bseducation.net 16 BANKACILIK RISKLERI K O L A Y Duy bsenver@superonline.com www.bseducation.net 17 • • • BANKACILIK RISKLERI KOLAY Duy 1. K ARLILIK 2. O ZKAYNAK YETERLİLİĞİ 3. L İKİDİTE A KTİF KALİTESİ 5. Y ÖNETİM 6. DUYARLILIK • 4. • • bsenver@superonline.com www.bseducation.net 18 CAMEL Risks KOLAY De Likidite Karlılık Özkaynak Banka Yönetim Aktif Kalitesi bsenver@superonline.com www.bseducation.net Duyarlılık 19 Karlılık “Kar etmiyen bir banka, kalbi kan pompalıyamayan bir vücuda benzer. Zamanla zayıflar, özkaynakları azalır, pahalı borçları artar, likiditesi bozulur, ilk depremde yıkılır!!! ” bsenver@superonline.com www.bseducation.net 20 Kar Ne İşe Yarar? • • • • 1.Kredi karşılığı ayırmaya imkan sağlar 2.Özkaynak artışı için imkan yaratır 3.Temettü ödeyecek fon yaratır 4.Hisse senedi değerinin artmasını sağlar bsenver@superonline.com www.bseducation.net 21 Kar Ne İşe Yarar? • 5.Mevcut Ortakları memnun eder • 6.Yeni Ortakları cezbeder • 7.Büyümek ve risk almak için imkan sağlar • 8.Nakit akışına olumlu katkı sağlar • 9.Kar, ilerideki karlılık oranlarını arttırır bsenver@superonline.com www.bseducation.net 22 Özkaynak Yeterliliği • “Bir bankanın Özkaynakları, o bankanın ileride meydana gelecek zararlar nedeniyle iflas etmemesini sağlar.” bsenver@superonline.com www.bseducation.net 23 SERMAYE YETERLİLİĞİ Sermaye Tabanı SYO = --------------------------------------------------------- = % 8 Kredi riskine göre ağırlıklandırılmış varlıklar ve gayrinakdi krediler ( Kredi Riski ) bsenver@superonline.com www.bseducation.net 24 SERMAYE YETERLİLİĞİ BASEL - 1 BDDK 2002 Öz Kaynaklar SYO = ------------------------------------------Kredi Riski + Piyasa Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net =% 8 25 SERMAYE YETERLİLİĞİ BASEL - 2 BDDK 2008 Öz Kaynaklar SYO = ------------------------------------------------------- =% 8 Kredi Riski + Piyasa Riski+ Operasyon Riski (kredi derecelendirme) bsenver@superonline.com www.bseducation.net 26 SERMAYE YETERLİLİĞİNİN HESAPLANMASI • • • • • • I- ANA SERMAYE A) Ödenmiş sermaye, B) Kanuni yedek akçeler, C) İhtiyari ve fevkalade yedek akçeler, D) Vergi provizyonundan sonraki dönem kârı ve geçmiş yıllar kârı toplamı, E) Dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamı (-). • • • • • • II- KATKI SERMAYE A) Genel kredi karşılığı tutarı, B) Banka sabit kıymet yeniden değerleme fonu (maliyet artış fonu, sermayeye eklenecek iştirak ve bağlı ortaklık hisseleri ile gayrimenkul satış kazançları dahil.), C) Banka sabit kıymetleri için Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin 4 üncü fıkrasında yer alan katkı sermaye ile ilgili tanımda belirtilen şekilde hesaplanan yeniden değerleme tutarı, D) İştirakler, bağlı ortaklıklar sabit kıymet yeniden değerleme karşılığı (Menkul kıymetler arasında izlenilen iştirak amaçlı diğer ortaklıklara ilişkin olanlar dahil), E) Alınan sermaye benzeri krediler, F) Menkul değerler değer artış fonu, G) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıklar. • III- ÜÇÜNCÜ KUŞAK SERMAYE • IV- SERMAYE (Yönetmelikte öngörülen sınırlar çerçevesinde:I+II+III) • • • • • V- SERMAYEDEN İNDİRİLEN DEĞERLER A) Ana faaliyet konuları para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan ve bu konulardaki özel kanunlara göre izin ve ruhsat ile faaliyet gösteren mali kurumlara yapılan tüm sermaye katılımlarına ilişkin tutarlar, B) Özel maliyet bedelleri, C) İlk tesis giderleri, D) Peşin ödenmiş giderler, E) İştiraklerin, bağlı ortaklıkların, sermayesine katılınan diğer ortaklıkların ve sabit kıymetlerin rayiç değeri bilançoda kayıtlı değerinin altında ise aradaki fark, F) Türkiye`de faaliyet gösteren diğer bankalara verilen “sermaye benzeri krediler”, G) Şerefiye, H) Aktifleştirilmiş giderler. • VI- ÖZKAYNAK (IV- V) • • • • • • bsenver@superonline.com www.bseducation.net 27 Likidite Yönetimi • “Likidite kazası, uçak kazasına benzer. Daha önce olmaması bir sonraki uçuşta olmayacağı anlamına gelmez. Dikkat edilmezse, kurallara uyulmazsa, her uçuşta, her şarta göre, ayrı düzenleme yapılmazsa, her an kaza olabilir. Likidite kazası ölümcül kazadır!” bsenver@superonline.com www.bseducation.net 28 Aktif Kalitesi “Aktif kalitesi, Diyarbakır karpuzuna benzer! İçini görmeden dıştan kalitesini anlamak için ağırlığına ve tokatlanınca çıkarttığı sese bakmak yetmez! Dıştan heybetli, içi beş para etmeyebilir! Yanılabilirsiniz. Dikkat! karpuzun içi bir günde çürümez. Çürürken, çürüdüğünü size haber vermez!” bsenver@superonline.com www.bseducation.net 29 Yönetim Kalitesi • • • • Yönetim kalitesi ile ilgili yasal düzenlemeler Yönetim kalitesi ile verimlilik arasında ilişki Faaliyet riski ve yönetim kalitesi Yönetim kalitesi ve istikrar bsenver@superonline.com www.bseducation.net 30 Duyarlılık • • • • • De Faiz Riski Kur Riski Vade Riski Hisse Senedi Riski Mal Fiyatı Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 31 BANKACILIK RİSKLERİ (POK) • 1. Piyasa Riski..............P • 2. Operasyon Riski.......O • 3. Kredi Riski...............K bsenver@superonline.com www.bseducation.net 32 RİSK ÇEÇİTLERİ? Ekonomik değer ve/veya POK gelirdeki dalgalanma Piyasa Riski PR Piyasa fiyatlarındaki değişimden kaynaklanan dalgalanmalar O P K Kredi Riski KR Operasyonel Risk OR Yetersiz veya yanlış içsel yöntem, kişi ve sistemlerden veya dışsal olaylardan kaynaklanan dalgalanmalar Kredi kayıplarındaki değişimden kaynaklanan dalgalanmalar bsenver@superonline.com www.bseducation.net 33 PİYASA RİSKLERİ POK Piyasa Riski PR Piyasa fiyatlarındaki değişimden kaynaklanan dalgalanmalar O P K bsenver@superonline.com www.bseducation.net 34 PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ Piyasa enstrümanlarından kaynaklanan risk Aktif / Pasif vade uyuşmazlığından kaynaklanan risk Hisse Senedi Riski Emtia Riski PİYASA RİSKİ Kur Riski Faiz Oranı Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 35 PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ Piyasa Enstrümanlarından Kaynaklanan Risk Amaç piyasa fiyatlarında meydana gelecek dalgalanmaların taşınan portföy üzerinde yaratacağı değer kaybı hesaplanmaktadır. Riskin tespit edilmesinde RMD modellerinin kullanılması bankacılık sektörü için endüstri standardı haline gelmiştir. İstatistiksel varsayımlara dayalı olan RMD modelleri belirli bir olasılık dahilinde ve bir günlük süre içinde bir bankanın taşıdığı portföyünün maksimum ne kadarını kaybedebileceğini ölçmektedir. Model ile belirlenen riske karşılık ne kadar sermaye tahsis edileceğine karar verilmektedir. Etkin bir piyasa riski yönetimi için RMD modellerinin yanında stres testleri ve senaryo analizleri yapılmaktadır. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 36 PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ Aktif / Pasif Vade Uyuşmazlığından Kaynaklanan Risk Bilançoda yeralan likit olmayan aktif ve pasiflerin vade uyuşmazlığına bağlı olarak ortaya çıkan faiz riski ölçülmektedir. Başlangıçta aktif/pasif yönetimi uyuşmazlıktan kaynaklanacak gelir kaybını ölçmeye çalışırken, ileri uygulamalarda ekonomik değer kaybının hesaplanmasına başlanmıştır. Amaç vadeleri geldiğinde tekrar yenilenen pozisyonlar (vadesi uzatılan mevduatlar veya krediler) için gerçek vadenin ne olduğunu bulmak ve böylece bilançonun gerçek hassasiyetini ölçmektir. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 37 P PİYASA RİSKİ Likidite Riski Aktiflerin finansmanında veya vadesi gelen ödeme yükümlülüklerinin fonlanmasında yaşanan kaynak sıkıntısı nedeniyle maruz kalınan riskdir. Kur Riski Faiz Riski Faiz geliri getiren yatırım araçlarının faizlerdeki dalgalanmalara bağlı olarak değerindeki değişimler PİYASA RİSKİ Gelirler ile giderlerin birbirinden farklı para birimlerinden olması Fonlama kaynakları ile yatrım araçları arasındaki vade farklılığı nedeniyle riskdir. maruz Fonlama kaynakları ile yatırım araçlarının farklı para birimlerde olması nedeniyle kalınan riskdir. kalınan Hisse Senedi Riski Yatırım yapılan hisse senetlerinin fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalara bağlı olarak ortaya çıkan risk maruz Mal Fiyatı Riski Petrol, demir, altın, gümüş gibi mal fiyatlarındaki değişme nedeniyle maruz kalınan riskler bsenver@superonline.com www.bseducation.net 38 Piyasa RiskleriP • • • • Faiz Oranı Riski Döviz Kuru Riski Hisse Senedi Borsa Fiyat Riski Mal Fiyat Riski (Kıymetli Madenler, Tarım Ürünleri, Petrol Ürünleri, Demir Çelik, vs) • Likidite Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 39 Faiz Riskleri • • • • • • • FR Faiz Duyarlılık Riski Piyasa Faizi Riski Gizli Opsiyon Riski Verim Eğrisi Riski Erken Satış Fiyat Riski Yeniden Yatırım Riski Net Faiz Pozisyonu Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 40 Faiz Duyarlılık Riski (FDR) • Faize Duyarlı Aktifler + • Faize Duyarsız Aktifler • = Toplam Faizli Aktifler • Faize Duyarlı Pasifler + • Faize Duyarsız Pasifler • = Toplam Faizli Pasifler bsenver@superonline.com www.bseducation.net 41 Faize Duyarlılık Farkı ve Oranı • Faize Duyarlılık Farkı FDA – FDP (FDF) • Faize Duyarlılık Oranı (FDO) FDA --------FDP bsenver@superonline.com www.bseducation.net 42 Faize Duyarlılık Stratejisi (FADAK-FADPAS) Faiz Oranları Artacaksa Faiz Oranları Düşecekse Positive FDF Negative FDF bsenver@superonline.com www.bseducation.net 43 Faize Duyarlılık Stratejisi (FADAK-FADPAS) Faiz Oranları Artacaksa Faiz Oranları Düşecekse Positive FDF EVET HAYIR Negative FDF HAYIR EVET bsenver@superonline.com www.bseducation.net 44 (Piyasa Riski) DÖVİZ RİSKLERİ • Döviz Pozisyonu R • Döviz AlımSatım R • Dövizli Türev Ürünleri R • Döviz Temini R bsenver@superonline.com www.bseducation.net 45 Döviz Riskleri DR • Döviz Pozisyon Riski Açık Pozisyon, Uzun Pozisyon, Long/Short • Kur Değişimi Riski Açık poazisyondayken kur artışı, Uzun pozisyonda kur düşüşü nedeniyle yaşanan zarar etme riski • Döviz Alım Satım Riski Döviz alım satımlarından zarar etme riski • Döviz Tedarik Riski Döviz bulamama veya çok pahalı bulma riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 46 DÖVİZ KUR RİSKİ • Dövizli Aktifler • Dövizli Pasifler • Dövizli Taahhüt ve Yükümlülükler • Dövizli Türev Ürünlerinden Borç ve Yükümlülükler Hangisi Büyük? bsenver@superonline.com www.bseducation.net 47 Döviz Pozisyonu $ Pasif $ $ $ Aktifler > $ Pasifler Aktif $ LONG Kur Beklentisi bsenver@superonline.com www.bseducation.net 48 Döviz Pozisyonu $ Aktif $ $ Pasifler > $ Aktifler $ SHORT Pasif Kur Beklentisi bsenver@superonline.com www.bseducation.net 49 Döviz Pozisyon Stratejisi (DÖVAK-DÖVPAS) Kur Arttığında Kur Düştüğünde Long Position Uzun Pozisyon Short Position Açık Pozisyon bsenver@superonline.com www.bseducation.net 50 Döviz Pozisyon Stratejisi (DÖVAK-DÖVPAS) Kur Arttığında Kur Düştüğünde Long Position Uzun Pozisyon EVET HAYIR Short Position Açık Pozisyon HAYIR EVET bsenver@superonline.com www.bseducation.net 51 (Piyasa Riski) KUR RİSKİ • Döviz kurlarındaki dalgalanma, short veya long pozisyonu tercih eden bankalara ciddi kur farkı zararı yükleyebilir. • TL faizi > Kur artışı+döviz maliyeti (getirisi) ise short (açık) pozisyon olmalı • TL faizi < Kur artışı+döviz maliyeti (getirisi) ise long (uzun) pozisyon olmalı bsenver@superonline.com www.bseducation.net 52 (Piyasa Riski) Kur Riski Oranı • Kur Riski Oranı= (Döviz Varlıkları+Vadeli Döviz Alacakları) / (Döviz Yükümlülükleri + Vadeli Döviz Borçları) • Net Döviz Pozisyonu = Pay ile payda arasındaki farktır. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 53 KUR RİSKİ VE YÖNETSEL SINIRLAMALAR • • • • • • Gecelik pozisyon limiti Kontrat limiti Toplam pozisyon limiti Sözleşme toplamı limiti Muhabir banka riski limiti Zararı sınırlama (stop loss)limiti bsenver@superonline.com www.bseducation.net 54 (Piyasa Riski) KUR RİSKİNDEN KORUNMA • Forward • Futures • Options • Swap bsenver@superonline.com www.bseducation.net 55 HİSSE FİYATI RİSKİ • Borsadaki hisse fiyatlarında meydana gelen beklenmedik büyük dalgalanmalar bankaya zarar verebilir • Kredi kalitesini bozabilir • Kredi anapara faiz tahsilatlarını etkileyebilir • Temina olarak alınmış hisse değerlerinin düşüşü nedeniyle kredi teminatı eriyebilir bsenver@superonline.com www.bseducation.net 56 Petrol, Altın, vb, Fiyatları Riski • Petrol, Altın ve benzeri önemli mallarının fiyatlarında meydana gelecek beklenmeyen büyük değişiklikler bankalara risk yaratabilir • Bankaların varlıklarının değerlerinin azalmasına neden olabilir • Bankacılık iş hacmini, cirolarını ve karlılık marjlarını olumsuz etkiliyebilir bsenver@superonline.com www.bseducation.net 57 Karlılık LİKİDİTE RİSKİ Nakit Akışı Aktifler Büyüme bsenver@superonline.com www.bseducation.net 58 Likidite Riski 3 FTT LR • Fonlama Riski.....F • Tahsilat Riski......T • Tazmin Riski.......T bsenver@superonline.com www.bseducation.net 59 Likidite Riskleri 3FTT LR • Fonlama Riski Mevduatın yenilenmeme veya beklenmedik çekilişinin yaratacağı likidite riski • Tahsilat Riski Kredilerin vadelerinde tahsil edilmemesinin yaratacağı likidite riski • Tazmin Riski Gayrinakti kredilerin beklenmedik tazminlerinin yaratacağı likidite riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 60 LİKİDİTE RİSKİ • Pasiften gelebilecek çekilişleri ve aktiften gelebilecek kredi taleplerini karşıma gücüdür. • Zorunlu Karşılık ve Disponibilite oranları ile bankaların likit olmaları yasal olarak sağlanmaya çalışılır. • STOK YAKLAŞIMI, tecrübelere dayalı olarak rasyolar incelenir. Nakit • • giriş çıkışları dikkate alınmaz. Yalnızca banka kaynaklarının yeterli olup olmadığı incelenir. AKIŞ YAKLAŞIMI, nakit giriş çıkışını dikkate alarak bulundurulması gereken likit rezervleri belirler. Bir ay öncesine göre gelecekteki giriş çıkışı belirleyen grafik oluşturulur. LİKİDİTE FARKI YAKLAŞIMI, belirli bir dönemde vadesi dolan aktifler ile yükümlülükler arasındaki fark bulunur. Sonuca göre likidite stratejisi oluşturulur. Vade analizi veya yaşlandırma analizi, bu yaklaşımı analiz yapılabilir hale getirir. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 61 Vade Analizi Nakit Girdi/Çıktı Analizi Aktif Pasif ------------Gün-------------Days 0-10 10-30 30-60 60-90 Cash 100 200 300 50 Loans 200 500 200 100 300 700 500 150 Deposit 400 300 800 20 Borrow 150 200 200 30 550 500 1000 50 - + bsenver@superonline.com www.bseducation.net - + 62 Bir Hafta 7-30 Gün 31-90 Gün 1 Yıl Üstü 91-360 Gün TOPLAM AKTİF Hazır Değerler 100 0 0 0 0 100 MKC 200 50 80 110 460 900 1400 260 360 370 510 2900 D. Aktifler 0 0 0 0 200 200 TOPLAM 1700 310 440 480 1170 4100 Vadesiz Mev. 850 150 0 0 0 1000 İnterbank 550 150 0 0 0 700 Vadeli Mev. 100 200 450 150 300 1200 Alınan Kredi. 300 100 0 0 0 400 D. Pasifler 0 0 0 0 100 100 Özsermaye 0 0 0 0 700 700 TOPLAM 1800 600 450 150 1100 4100 GAP (FDA-FDP) -100 -290 -10 330 70 KÜM. GAP -100 -390 -400 -70 0 FDA / FDP 94.4 51.7 97.8 320 106.4 FAİZ MARJI FAİZ FAİZ FAİZ Krediler PASİF bsenver@superonline.com FAİZ FAİZ www.bseducation.net 63 KREDİ RİSKİ? POK O P K Kredi Riski KR Kredi kayıplarındaki değişimden kaynaklanan dalgalanmalar bsenver@superonline.com www.bseducation.net 64 KREDİ RİSKİ (Piyasa Riski) K • Verilen kredilerin vadesinde anapara ve faiz tahsilatlarının eksiksiz olarak yapılamama riskidir. • Kredilerden yeterli verimi alamama riskidir. • Kredi riskinin azaltılması için yeterli çeşitlendirme (konsantrasyona dikkat!) en önemli koşuldur. Ancak bunun yanısıra kredi analizlerinin doğru biçimde yapılması da gerekir. • Bankalarda kredi riskini azaltmak için çeşitli yasal sınırlamalar getirilmiştir. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 65 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ Kredi riskinin modellenmesinde en önemli aşama risk derecelendirme sistemi geliştirilmesidir. Kredi riskinin modellenmesi ile kredi portföyünün beklenen kayıp tutarı tespit edilmektedir. Beklenen kaybın belirlenmesinin ardından, hedeflenen risk notuna bağlı olarak beklenmeyen kayıp hesaplanmaktadır. Kredi riskinin modelleştirilmesi müşteri bazında riske göre fiyatlama yapılmasını sağlamaktadır. Beklenmeyen kayıp tutarını kredi riski için gerekli sermayeninbelirlenmesinde kullanılmaktadır. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 66 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ Etkin bir kredi riski yönetiminde yaklaşım, kredilerin de portföy olarak izlendiği ve portföyün beklenen değerinden ne kadar sapabileceğinin hesaplandığı bir sistemin kurulması olmalıdır. Hissedarlar risk-getiri oranının etkinliğine bakmalı Fiyatlar taşınan riski yansıtmalı VI IV Krediler derecelendirilmeli VII Kredi portföyünde çeşitlendirme risk getiri etkinliğini sağlayan en önemli unsurdur. II V I Sadece iyi kredi veriliyor Krediler de portföy yaklaşımı ile yönetilmeli III Sermaye getirisi hesaplanmalı Tipik gelişim İdeal gelişim Kaynak: Oliver, Wyman & Company bsenver@superonline.com www.bseducation.net 67 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER Kredi risklerinin ölçülmesi Piyasa risklerinden çok farklıdır Kredili müşteri derecelendirme veya skorlaması Normal dağılıma uymaz Kredi (getirileri) fiyatları Credit VaR bsenver@superonline.com www.bseducation.net 68 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER İhtimal Dağılımı Kredilerden dolayı oluşan RMD (CVaR) CVaR 0 Kayıplar bsenver@superonline.com www.bseducation.net Kazançlar 69 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER İhtimal Dagılımı Beklenen Kayıp Ekonomik Sermaye % 99 Güven Aralığı Kayıp Kredi Fiyatlandırılması ve Provizyonlardan Özsermaye ve Rezervlerden Senaryo Analizi ve Konsantrasyon limitleri ile bsenver@superonline.com www.bseducation.net 70 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER Kredi risklerinden dolayı oluşan kayıplar beklenen kayıp => RMD rezervleriyle beklenmeyen kayıpları => öz sermayeleri ile Beklenen kayıplar, verilen kredilerde oluşan ortalama kayıplardır, diğer bir deyişle senelik hesaplanmış tarihsel kayıpların ortalamasıdır bsenver@superonline.com www.bseducation.net 71 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER Kredi riskinin modellenmesinde, taşınan kredi portföyü baz alınarak Beklenen ve Beklenmeyen Zarar hesaplanmaktadır. Temerrüde Düşme Olasılığı (%) (Expected Default Frequency) x Temerrüt Anındaki Kullanım Miktarı (TRL) (Loan Equivalency) Beklenen Zarar x Temerrüde Düşmüş Kredide Tahsilat Oranı (%) (Severity) bsenver@superonline.com www.bseducation.net 72 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER Kredi Provizyonu Kayıp Riski Riske göre düze ltilm iş Performa ns + Gelirler - Masraflar - Beklenen Kredi Kayıpları (EL) S ( EL ) Kredi riski için gerekli sermaye Beklenen Kayıp (EL) Kredi Fiya tlandırma İstenen Getiri Yüzdesi = Beklenen Kayıp (EL) + Riske göre ayarlanmış Ekonomik sermaye maliyeti dahil Fiyatı + İstenen Spread Beklenmeyen Kayıp (UL) Sermaye Tahs isi Kredi Riskine ayrılan = UL * bsenver@superonline.com www.bseducation.net Güven Aralığı istatistik katsayısı 73 KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER Yaygın kullanılan model ve yöntemler Creditmetrics Credit+ Credit Portfolio KMV (derecelendirme) Amerika Birleşik Devletleri’nde Creditmetrics bsenver@superonline.com www.bseducation.net 74 OPERASYONEL RİSK POK O P K bsenver@superonline.com www.bseducation.net Operasyonel Risk OR Yetersiz veya yanlış içsel yöntem, kişi ve sistemlerden veya dışsal olaylardan kaynaklanan dalgalanmalar 75 O OPERASYONEL RİSK Doğal Afet Yasal Düzenlemeler OPERASYONEL RİSK Kontrol Mekanizmaları Sistem problemleri Sahtekarlık bsenver@superonline.com www.bseducation.net 76 (Piyasa Riski) Operasyon Riski • • • • • • • O Teknoloji Riski Muhasebe ve Raporlama Riski Hırsızlık Riski Suistimal Risk Yanlış/Eksik İşlem Riski Yasa ve Mevzuat Riski Yeni Ürün/Yeni Hizmet Riski bsenver@superonline.com www.bseducation.net 77 Operasyonel Risk Yanlış Otorizasyon Fonların Yanlış Kullanımı Yetersiz Dokümantasyon Operasyonel Risk Sistemlerin Çökmesi Yetersiz Muhakeme ve Kararlar İnsan Hataları Eğitim Eksikliği Suistimal Soygun Hırsızlık Hatalı Fiyatlama Yanlış İşlem Yapmak Tabii Afetler bsenver@superonline.com www.bseducation.net 78 OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ Operasyonel riskin de diğer riskler gibi ölçülebilmesi ve gerekli sermayenin ayrılabilmesi için aşağıdaki aşamaların gerçekleşmesi gerekmektedir. Kurumsal Kavram Gelişimi Operasyonel Risk Kontrol Birimi kurulmalı Operasyonel risk grubuna giren riskler tanımlanmalı Operasyonel risk politikaları oluşturulmalı Gözlemleme – Değerleme Analitik ve niteliksel risk göstergeleri oluşturulmalı Kayıpların oluşmasına neden olan işlem hatalarını belirlemek Geçmişte meydana gelmiş kayıpların tekrarının ortadan kalkması için gerekli yapılanmanın an hatları oluşturulmalı bsenver@superonline.com www.bseducation.net 79 OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ Sayısal Olarak Hesaplama Kayıp veri tabanı oluşturulabilirse buna dayalı sayısal model geliştirilmeli “Beklenen kayıp değeri” tespit edilmeli Entegrasyon Her risk ölçüm aracının birim bazında kullanımı sağlanmalı Risk azaltıcı çözümler sisteme dahil edilmeli Operasyonel riskin sayısal olarak hesaplanmasına bağlı olarak gerekli sermayenin tespiti bsenver@superonline.com www.bseducation.net 80 OPERASYONEL RİSK KONTROLÜNDE AŞAMALAR 5. Aşama 4.Aşama 3.Aşama 1.Aşama Geleneksel Bankacılık • İç Denetimler • Her birimin kendi başına risk azaltıcı yöntemlerini uygulaması 2.Aşama Kurumsal Kavram Gelişimi Gözlemleme Değerleme Numerik Olarak Hesaplama Entegre Edilmiş Op. Risk Yönetimi • Risk analizi ve ekonomik sermaye ile Ops. Araçlar ilişkilendirilmiş Sigorta • Birimler arası • Ops. Risk fonksiyonu Op. Risk için RAROC • Entegre edilmiş • Şirket kültürüne ve birimlere olan bağımlılık • İç Teftiş Birimlerine olan bağımlılık bsenver@superonline.com www.bseducation.net • Erken Uyarı göstergeleri ile kayıplar arasında korelasyon 81 RİSK YÖNETİMİ YÖNTEM VE MODELLERİ bsenver@superonline.com www.bseducation.net 82 PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER RİSKE MARUZ DEĞER - RMD Portföyün “Piyasa Değeri” Dağılımı Güven Aralığı Değer Artışı Değer Kaybı %99 Portföyün gerçek “Piyasa Değeri” RMD 3 farklı yöntemle hesaplamanmaktadır : Parametrik RMD Yöntemi, Monte Carlo Simulasyonu RMD Yöntemi ve Tarihi Simulasyon RMD Yöntemi. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 83 PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ - MODEL VE YÖNTEMLER RİSKE MARUZ DEĞER - RMD Riske Maruz Değer, belirli bir vadede elde tutulan bir portföyün değerinde, kur ve faiz oranlarındaki dalgalanmalardan dolayı, belirli bir olasılık dahilinde meydana gelmesi tahmin edilen maksimum değer kaybıdır. Belirli vade : 1 Gün, 10 Gün, 252 gün Belirli olasılık : %95, %97,5, %99 Örneğin, eğer bir bankanın bir günlük riske maruz değeri 1 milyon dolarsa, bu o bankanın bir gün sonunda %99 olasılıkla maksimum 1 milyon dolar kaybedebileceğini gösterir. Bir başka deyişle bu, bankanın yılın yalnızca üç gününde kaybının 1 milyon doların üzerinde olabileceği anlamını taşır. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 84 PARAMETRİK RMD Kur ve faiz oranlarındaki dalgalanma (volatilite) Güven Aralığı Vade Belirnen Güven Aralığı (%99) Riske Maruz Değer - %1 RİSKE MARUZ DEĞER (TRL) Global olarak kullanılmakta olan üç farklı RMD hesaplama yöntemi mevcuttur; Parametrik RMD yöntemi, Monte Carlo Simulasyonu RMD Yöntemi ve Tarihi Simulasyon RMD yöntemi. bsenver@superonline.com 85 www.bseducation.net PARAMETRİK RMD YÖNTEMİ (PARAMETRIC VaR) Kur ve faiz oranlarındaki değişimlerin banka pozisyonuna etkisi, bu pozisyonu etkileyen oranların birbirleriyle olan korelasyonları, ve kullanılan güven aralığının katsayısı hesaba katılarak RMD hesaplanır. Varsayımlar Avantajları - Kur ve faiz oranlarındaki değişimlerin portföy değeri üzerindeki etkisi doğrusaldır. - Kur ve faiz oranları normal dağılım göstermektedir. Hesaplamasının hızlı olması. Her bir portföyün RMD’ ye katkısının ayrı ayrı görülmesi. Dezavantajları Kullanılan varsayımlar nedeniyle kur ve faiz oranlarında meydana gelen olağanüstü değişimlerin etkilerinin tespit edilememesi. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 86 TARİHİ SİMULASYON YÖNTEMİ (HISTORICAL VaR) Geçmiş bir yıllık kur ve faiz oranlarındaki günlük değişimlerden hareketle ertesi gün oranların ne olacağına dair 252 farklı senaryo yaratılır. Bu farklı senaryolara göre banka portföyünün olası piyasa değerleri hesaplanır. Bu değerlerin RMD için belirlenen olasılık düzeyine bağlı olarak (%99), portföyün alacağı (2. veya 3.en düşük) değer seçilir. Bugünkü kur ve faiz oranlarına göre hesaplanan Piyasa Değeri ile simulasyon sonuçları arasından seçilen Piyasa Değeri arasındaki fark RMD’yi verir. Avantajları İstatistiksel hiçbir varsayımın bulunmaması sebebiyle geçmişte yaşanan olağanüstü değişimleri dikkate alması. Dezavantajları Geçmişin aynen tekrar edeceği varsayımı. Portföylerin RMD’ye ayrı ayrı katkısının bsenver@superonline.com hesaplanamaması. www.bseducation.net 87 MONTE CARLO SİMULASYONU YÖNTEMİ (MONTE CARLO SIMULATION) Bir gün içerisinde kur ve faiz oranlarının nasıl değişebileceğine yönelik 500 ile 5000 arası senaryo yaratılır. Bu senaryolar geçmiş bir yıllık oranların birbirleriyle olan korelasyonuna dayanır. Her senaryo için banka portföyünün alacağı değerler hesaplanır. Bu değerlerin RMD için belirlenen olasılık düzeyine bağlı olarak (%99), portföyün alacağı (2. veya 3.en düşük) değer seçilir. Bugünkü kur ve faiz oranlarına göre hesaplanan Piyasa Değeri ile simulasyon sonuçları arasından seçilen Piyasa Değeri arasındaki fark RMD’yi verir. Avantajları Opsiyon ve Futures gibi fiyat hareketlerinin etkilerinin doğrusal olmadığı ürünlerdeki riski tespit etmesi. Dezavantajları Yöntemin hesaplama hızınının simulasyon sayısı arttıkça yavaşlaması. Portföylerin RMD’ye ayrı ayrı katkısının hesaplanamaması. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 88 RMD’ye BAĞLI SERMAYE HESAPLAMASI (RMD x 250 x 1,81/2,33) ** 35,0 30,0 (RMD x 10 x 3) * (trilyon TL) 25,0 20,0 (RMD x 10) 15,0 10,0 RMD x zaman aralığı (gün) 5,0 RMD(%99, 1 gün) Likiditeye Göre Ayarlanmış RMD Yasal Sermaye Ekonomik Sermaye (Ratinge Göre) *BIS düzenlemesinde zaman aralığı 10 gün olarak belirlenmiştir. Örnekte yasal sermayenin hesaplanması için kullanılan 3 katsayısı kullanılan modelin güvenirliliğine göre yasal otorite tarafından tespit edilmekte ve 3-4 aralığında değişmektedir. bsenver@superonline.com **Ekonomik Sermaye Bankanın hedeflediği ratinge göre değişmektedir. www.bseducation.net 89 SERMAYE KATSAYISI BIS tarafından konulan standartlara göre, RMD’yi hesaplamak üzere kullanılan modellerin güvenirliliğinin incelenmesi gerekmektedir. Bu amaçla gerçekleştirilen geriye dönük testlerin sonuçları modelin performansını ve buna bağlı olarak sermaye hesaplanmasında kullanılacak katsayıyı belirlemektedir. Yasal Sermaye = %99 RMD x 10 x Sermaye Katsayısı 250 GÜNDEKI SAPMA SAYISI %99 RMD’DE SAPMA IHTIMALI BIS ALANLARI KATSAYI 0 8.1% 3.0 1 20.5% 3.0 2 25.7% 3 21.5% 3.0 4 13.4% 3.0 5 6.7% 3.4 6 2.7% 3.5 7 1.0% 8 0.3% 3.75 9 0.08% 3.85 10 veya daha fazla 0.01% 89.2% 10.8% Yeşil Alan Sarı Alan Kırmızı Alan bsenver@superonline.com www.bseducation.net 3.0 3.65 4.0 90 RMD’ye BAĞLI SERMAYE HESAPLAMASI Parametrik RMD (Trilyon TRL) Repo-Depo YP Bono Repo-Depo YP Bono Portföy Bazında RMD …. Sermaye Yeterliliği …. ….. ….. ….. ….. Toplam Ekonomik Sermaye Yasal Sermaye bsenver@superonline.com www.bseducation.net 91 STRES TESTLERİ RMD yöntemi Normal koşullar altında işe yarar. Beklenmedik (sıradışı) hareketleri dikkate almaz. Bu nedenlerle stres testleri mutlaka yapılmalıdır: Senaryo analizi: önemli parametrelerin geçmişte gerçekleşmiş hareketleri veya gelecekte olası halleri dikkate alınarak portföyün elde edebileceği maksimum zarar tesbit edilmeli Stres test modeli: (Derivatives Policy Group standardı) - verim eğrisinin ± 100 bp paralel hareket etmesi - verim eğrisinin ± 25 bp yatay dönmesi - hisse senedi endeksinin ± 10% hareket etmesi - döviz kurlarının ± 6% hareket etmesi - volatilitenin ± bsenver@superonline.com www.bseducation.net 6% değişmesi 92 SİGORTA VE RİSK YÖNETİMİ Riskten Kaçmak Riski Ayırmak veya Birleştirmek Zararı Kontrol Etmek Riski Transfer Etmek bsenver@superonline.com www.bseducation.net 93 ENTEGRE RİSK YÖNETİMİ Piyasa Riski Piyasa Riski için Sermaye Kredi Riski Kredi Riski için Sermaye Operasyonel Risk Operasyonel Risk için Sermaye +Beklenmeyen Durum Sermayesi = TOPLAM EKONOMİK SERMAYE Raporlama Senaryo Analizi Geriye Dönük Test Risk Limitleri Performans Değerlemesi (RAROC) EKONOMİK SERMAYE YÖNETİMİ bsenver@superonline.com www.bseducation.net 94 RİSKE AYARLI SERMAYE GETİRİSİ (RAROC) • Müşterim ne kadar riskli? Rating 1 2 3 4 • TDİ* .020% .10% .50% 2.00% • Portföyün Risk Profili • Farklı kredileri nasıl fiyatlamalıyız? İşlem Bazında Fiyatlama Ekonomik Fiyat = Fonlama Maliyeti + Faiz dışı gider + Beklenen zarar + Sermayenin maliyeti RMD limiti Gerçekleşen RMD Portföydeki payı 1 23456 • Müşterilerimizin risk profili nedir? Kaynak: Oliver, Wyman & Company • Hangi işlemler daha karlı? Faiz Marjı + Faiz dışı gelir - Faiz dışı Gider - Beklenen Zarar ÷ Ekonomik Sermaye = RAROC Portföy bazında Risk/Getiri Zaman • Hangi portföylerin • Risk limitler risk/getiri değeri dahilinde daha çekici? alınıyor mu? bsenver@superonline.com www.bseducation.net • Hangi işkolu genişletilmeli? İş kolu bazında karlılık Sermaye Yeterliliği Fazla Ekonomik Sermaye sermaye • Risklerimizi dengeleyecek kadar sermayemiz var mı? 95 * Temerrüde düşme ihtimali ENTEGRE RİSK YÖNETİMİ Piyasa riski Piyasa riski Kredi riski Operasyonel risk Kredi riski Toplam Risk Maruz Operasyonel risk Zaman kalınan risklerin birarada değerlendirildiği, risk-getiri ilişkisine bağlı olarak sermaye dağılımının yapıldığı bir sistem ile sermayenin etkin bir biçimde kullanılması sağlanacak ve hissedara katma değer maksimize edilecektir. bsenver@superonline.com www.bseducation.net 96 Risk Yönetim Sistemi R J L Belirsizlik zarar s kar risk yönetim modelleri risk faktör leri risk unsur ları risk ölçümü bsenver@superonline.com www.bseducation.net risk alma iştahı risk davra nışları 97 BANKALARDA RİSK YÖNETİMİ Bankalarda RY Bülent Şenver bsenver@superonline.com bsenver@superonline.com www.bseducation.net 98
