hastalıkların bulaşma yolları

BULAŞICI HASTALIKLAR
ve
KORUNMA YOLLARI
1
Hastalıklar Hangi Yollarla
Bulaşır???
2
HASTALIKLARIN BULAŞMA
YOLLARI:
1. Doğrudan bulaşma,
2. Dolaylı bulaşma,
3
HASTALIKLARIN BULAŞMA YOLLARI:
1-Su ve besinlerle; (oral-fekal yolla)
2-Hava Yoluyla ;
3-Kan Yoluyla ;
4-Vektörler Yoluyla;
5-Cinsel İlişki Yoluyla;
6-Temas yoluyla
4
Su ve Besinlerle Bulaşan Hastalıklar
• Dışkı ile kirlenmiş su ve besinler aracılığıyla
sağlam insanları hasta ederler.
• Hızla salgınlara yol açabilirler.
• Özellikle hijyen koşullarının kötü olduğu,
kişilerin temizlik alışkanlığının az olduğu,
kirli sular, açık tuvaletler, açıkta satılan
yiyeceklerin ve sinek, böcek, fare gibi
canlıların çok olduğu yerlerde sık
görülürler.
5
• Genellikle yaz aylarında sık görülürler.
• Önlenmelerinde en etkin yol, çevre
koşullarının düzelmesidir.
• Bu yolla bulaşan hastalıklar arasında;
tifo, dizanteri, kolera, A ve E tipi
sarılık (hepatit A ve E) çocuk felci,
pek çok çeşit parazit ve besin
zehirlenmeleri başta gelir.
6
Bu hastalıklardan korunmak
amacıyla şunlar yapılmalıdır:
• Sağlık eğitimi, korunma yöntemlerinin
ilk basamağıdır.
• Kişilere hastalıkların bulaşma yolları
anlatılıp, korunmada en başta gelen
yöntem olan bireysel temizlik
öğretilmelidir.
• Özellikle el yıkamanın önemi
vurgulanmalıdır.
7
Birçok enfeksiyon hastalığının kontrolünde kişisel
temizlik alışkanlıkları çok önemlidir. Mikropların
bulaşma olasılığını azaltmak için, elleri sık yıkamak
gerekir.
8
Kişisel hijyen bireyin sağlığını sürdürmek
için yaptığı özbakım uygulamalarını içerir.
Kişisel bakım ve hijyen, bireyden başlayarak
genele yayılan temizlik zincirindeki en
önemli halkalardan biridir.
Ortak kullanım alanlarında çapraz bulaşmayı
önlemek için kişisel hijyene gereken önem
verilmelidir
9
Kişisel Hijyen
• Vücut bakımı ve
temizliği
• Yüz bakımı ve
temizliği
• El temizliği
• Ayak temizliği
•
•
•
•
•
•
Kulak temizliği
Saçların temizliği
Ağız diş bakımı
Beslenme
Tuvalet temizliği
Giyinme
10
Mikroorganizmalar en çok
• Kirli eller ve
kirli sular ile
bulaşır.
11
Elleri su ve sabunla
yıkamak
mikroorganizmaları
uzaklaştırmanın en
etkili yoludur ve
hastalıkları önlemeye
yardımcıdır.
12
ELLERİMİZİ………..
13
Tuvaleti kullandıktan sonra
W.C
l
14
• Hayvanları
sevdikten sonra
15
Gıdalara el sürmeden
önce ve sonra
16
Çiğ et, balık yada tavuk ile temas
ettikten sonra iyice yıkamalıyız!
17
Her türlü öksürük ,aksırık esnasında mutlaka
kağıt mendil kullanılmalı ve sonrasında eller
temiz su ve sabun ile yıkanmalıdır.
18
• Mikroplar kuru
yüzeylerde büyüyemez
ve çoğalamazlar. Bu
nedenle ellerimizi
yıkadıktan sonra iyice
kurulamalıyız.
19
Halen dünyada en sık ve en çok görülen
hastalıklar grubunu enfeksiyon hastalıkları
oluşturmaktadır.
Doğru el yıkama şekli ve
alışkanlığının insanlara kazandırılması
halinde bu hastalıkların sıklığında önemli
azalmalar olacaktır.
20
Gıda güvenliği açısından
bireysel davranışların en önemlisi!
EL YIKAMAK
*Uygun bir el yıkama gıda kaynaklı hastalıkların %50 sini engeller.
*http:/www.cfsan.fda.gov FDA/CFSAN-Food Safety A to Z reference guide.
21
• Özellikle ılıman
iklimlerde insan
ve hayvan
dışkısı ile
kirlenen sularda
pek çok
mikroorganizma
üreyebilir ve bir
yerden bir yere
taşınabilir.
22
• İçme suyu olarak
temiz su kullanmalı
• Temizliğinden emin
olunmayan sular
kesinlikle içilmemeli
• Şüpheli durumlarda
su kaynatılmalı veya
filtre edilmeli
23
Su
ve besinlerle bulaşan
hastalıklardan korunmak
için sebze ve meyveler
iyice yıkanarak
tüketilmelidir.
Toz, toprak ve ilaç
kalıntılarından
temizlenmeleri için sirke
eklenmiş su dolu bir kapta
5-10 dakika
bekletildikten sonra bol
su ile bir kaç kere
durulanması gerekebilir.
24
•
Sokakta
yada açıkta
satılan ve
kaynağını
bilmediğimiz
yiyecekleri
tüketmemeli
25
• Gıdaların
üstünü kapalı
tutarak sinek
ve
böceklerden
korumalı
26
• Gıdaları satın
alırken son
kullanma
tarihine ve
içeriğine dikkat
etmeli
27
Brusellozis
• Besinlerle bulaşan hastalıklardan en sık görülenlerden birisi de
halk arasında ‘Malta Humması’ olarak bilinen ‘Brusellozis’dir.
• Hayvanların (inek, koyun, keçi vb.) kan ,plasenta gibi vücut
sıvılarına doğrudan temas ile veya enfekte çiğ hayvan
ürünlerinin özellikle taze peynir başta olmak üzere sütve süt
ürünlerinin tüketilmesi ile bulaşan en yaygın zoonozdur.
• Enfeksiyonu kontrol yöntemlerinden en önemlisi korunmadır.
• Sütlerin pastörize edilmesi bu hastalığı önler. Günlük pastörize
süt yada UHT tekniğiyle sterilize edilen uzun ömürlü, dayanıklı
paket sütler kullanılmalıdır.
28
• Bruselloz akut yada sinsi
başlangıçlıdır.
• Düzensiz ateş, yorgunluk, iştahsızlık,
kilo kaybı, başağrısı, özellikle geceleri
yoğun terleme, vücutta yaygın kas ve
eklem ağrılarıyla karakterizedir.
• İnsan brusellozu ciddi bir halk sağlığı
sorunudur ve ülkemizde yaygın olarak
görülen bir hastalıktır.
29
Trişinellozis
• Esas olarak enfekte domuz etlerinin çiğ yada az
pişmiş olarak tüketilmesi sonucu bulaşır. İnsandan
insana bulaşmaz. Hastalık etkilenen organlara bağlı
olarak hafif bir formdan öldürücü bir tabloya kadar
farklı klinik seyirler gösterebilir.
• Her enfeksiyon hastalığında olduğu gibi asıl olan
korunmadır. Etlerin az pişmiş yada çiğ olarak
tüketilmemesi gerekir.
30
İshal
• Dışkının normalden daha sulu ve günde 3
yada daha fazla yapılması durumudur.
• İshalin iki önemli tehlikesi ölüm ve
beslenme yetersizliğidir.
• Dizanteri dışkıda kan görülmesidir.
• Amipli Dizanteri, giardia, kolera ölümcül
ishallere neden olabilir.
• Antibiyotik tedavisi gerekmeyebilir asıl
olan sıvı destek tedavisidir.
31
Parazitler
• Kıl kurdu, kancalı kurt yada solucan olarak halk
arasında isimlendirilebilir. İshal ,karın ağrısı, kaşıntı
yapar.
• İnsandan insana bulaşabilir.
• Korunmada yemek öncesi el yıkama, tırnakların kısa
kesilmesi, çamur ile temasın önlenmesi, insan
dışkısının gübre olarak kullanılmaması, gıda
sektöründe çalışanlarda düzenli portör
muayenelerinin yapılması gerekir.
32
Hepatitler
•
•
•
•
•
Hepatit Çeşitleri ve Bulaşma Yolları
A/ Kontamine yiyecek ya da su ile oral yolla
B/Kan, vücut sıvıları ve anneden çocuğa
C/Kan,vücut sıvıları ve anneden çocuğa
D/Kan,vücut sıvıları (sadece hepatit B
virüsü ile bulunabilir)
• E/Kontamine su ile oral yolla
• G/Kan
33
Hepatit A- Bulaşma Yolları
• İnfekte gıdalar
• Yakın temas
– Çiğ tüketilen
– Aile içi
• sebze- meyve
– Toplu yaşam
• deniz ürünleri
– Cinsel ilişki
• sandviç
• süt ve süt ürünleri
– Gıdalar hazırlarken
infekte kişiler
tarafından
kontamine edilmesi
• Kan yolu
Çok nadir
– Ortak enjektör
kullanımı
Viremi
dönemi
– Transfüzyon
HAV; ikterden önce 2-3 hafta – ikterden sonra 1 hafta dışkıda
bulunur
34
Çöp
torbalarının
ağızları
kapatılmalı ve
çöpler kapaklı
çöp kovalarında
muhafaza
edilmelidir.
35
• Sokakta yada
açıkta satılan
ve kaynağını
bilmediğimiz
yiyecekleri
tüketmemeliyiz.
36
• Evlerde, okullarda, işyerlerinde bulunan
depolardaki suların kontrolü ve klorlanması
için en yakın sağlık ocağı ile ilişki kurulmalı,
şebeke suyunun temizliğinden şüphe
duyuluyorsa bireysel klorlama yapılmalıdır.
• Bireysel klorlama için gerekli klor ve
yöntemin uygulanması için bilgi yine sağlık
ocağından edinilebilir.
• Suların bireysel temizliği için, kaynatma da
çok etkili bir yöntemdir. Suyun kaynamaya
başlamasından sonra 20 dakika daha
kaynatılması, gerekli temizliği
sağlayacaktır.
37
• Umuma açık yerlerde (örn.okullarda)
tuvaletlerin temiz tutulması
sağlanmalı, mutlaka sabun ve su
bulundurulmalıdır. Yerlerin,
tuvaletlerin vs. temizliğinde çamaşır
suyu kullanılması (1 ölçü çamaşır suyu
ile 9 ölçü suyun karıştırılması ile elde
edilen karışımla temizlenmesi)
hastalıkların bulaşmasını önemli ölçüde
azaltacaktır.
38
Sadece beden ve besin temizliği değil, kullanılan her şeyi ve
her ortamı temiz tutmak temiz olmanın gereğidir
39
Solunum yoluyla bulaşan hastalıklar
(Damlacık Enfeksiyonları)
• Aksırma, öksürme ile etrafa saçılan
damlacıkların içindeki virüslerin havada
kalması ile
• Virusu almış hastanın elinden etrafa
bulaşması ve hassas bireylerin de nazal
(ağız-burun) mukozalarına sürmeleri ile
hastalık oluşturur.
• Bu nedenle bu yolla hastalık bulaşmasını
engellemenin en kolay yolu ellerin sık
yıkanmasıdır.
40
İnfluenza mı?
• Hastalık 10 gün kadar
sürer.
• Yüksek ateş vardır.
• Titreme nöbetleri ve
kas ağrıları olur.
• Şiddetli başağrısı
olabilir.
• Kusma görülebilir.
• Ciddi komplikasyon
riski vardır. (pnömoni)
Soğuk Algınlığı mı?
• Semptomlar 2-4 gün
sürer.
• Yüksek ateş nadirdir.
• Titreme nöbetleri ve
kas ağrıları nadirdir.
• Şiddetli başağrısı
nadirdir.
• Kusma nadirdir.
• Ciddi komplikasyon
riski nadirdir.
41
Solunum Yolu ile Bulaşan
Enfeksiyonlarda Korunma
• Ağız, burun mukozasının bir bariyerle
kapatılması (cerrahi maske, tülbent, mendil)
gerekir.
• Hastanın kendisi, hasta yakınları yada hasta
ile yakın temas edecek görevliler tarafından
kullanılır.
• Ağız ve burunu kapatmalı kullanıldıktan sonra
boyun etrafında bırakılmamalıdır.
• Giyildikten sonra ellenmemelidir.
• Maskeyi çıkarttıktan sonra eller yıkanmalıdır.,
42
• İnfluenza aşısı uygulandıktan
sonra koruyuculuk sağlıklı genç
erişkinlerde 1 yıldan biraz daha
uzun sürebilir, her yıl aşılanma
önerilmektedir çünkü aşı
antijenlerinden 1 yada daha
fazlası değiştirilmiş olabilir.
• Aşı uygulamasında ülkemiz için
uygun zaman ekim
başlangıcından kasım ayı
ortalarına kadar olan dönemdir.
43
Kuş Gribi (Avian İnfluenza)
• Damlacık yoluyla yada doğrudan temas
yoluyla bulaşabilir.
• Hastalıklı hayvanların yolunması ve
hazırlanması, kümes hayvanlarının
gerekenden az pişirilmesi , taşıyıcıların
elleri ile temas
• Enfekte hayvanların işlem görmemiş
dışkılarının gübre olarak kullanılması?
44
Çocuklar!
ASLA ÖLÜ
HAYVANLARI
ELLEMEYİNİZ !!!
45
Öksüren ve hapşıran hastalar
• Öksürürken , hapşırırken ve burunu
temizlerken tek kullanımlık mendiller ile ağzı
ve burnu kapatması için uyarılmalı
• Kullanılmış mendilleri en yakın çöp kutusuna
atması sağlanmalı
• Öksürdükten , hapşırdıktan, mendil
kullandıktan, solunum salgılarıyla ve kirli
yüzeylerle temas ettikten sonra elleri
yıkamasının gerekliliği anlatılmalıdır.
46
• Solunum yolu ile
bulaşan hastalığı
olan hastaların
yattığı alanlarda
ziyaretçi sayısı
kısıtlanmalıdır…
47
TÜBERKÜLOZ
(VEREM)
Verem hastası her öksürük
ile ortama basil saçar.
Verem’in bulaşması hastaların
aksırma,öksürme ve
konuşmaları sırasında
havaya saçılan mikropların
sağlam kişiler tarafından
solunması ile oluşur.
48
Tedavi olmayan bir tüberküloz hastası her
yıl yaklaşık 10-15 kişiyi enfekte eder.
(tedavi olmayan dirençli bir hasta da dirençli mikropları bulaştırır)
TB hastası
49
Kızamık, Kızamıkçık, Su Çiçeği
• Kızamık enfeksiyonu
damlacık yoluyla bulaşır.
• ortalama 10-12 gün süren
bir kuluçka döneminden
sonra yüksek ateş,
öksürük ve burun akıntısı
ile seyreder.
• Başlangıçta döküntü
yoktur. Hasta bu
dönemde öksürdüğü
zaman etrafa virüs yayar
ve bu dönem oldukça
bulaşıcıdır. 1-2 hafta
devam eder.
50
Kan Yoluyla Bulaşan Hastalıklar
Cinsel ilişki yoluyla Bulaşan Hastalıklar
• HepatitB; Hafif ve belirti vermeyen bir
enfeksiyondan siroza karaciğer kanserine
kadar değişebilen çeşitli tablolara neden
olabilir. Kan ve meni gibi vücut sıvılarının
virüsü bulaştırabildiği bilinmektedir. (Kan
alma veya cinsel yoldan bulaşma)
• Bir enfeksiyon hastalığı olan hepatit B,
dünyadaki ölüm nedenleri listesinde
dokuzuncu sırada bulunmaktadır.
51
HIV/AİDS
• HIV kelimesinin açılımı Human
Immunodeficiency Virüs'tür (İnsanların
Bağışıklık Sisteminin Çökmesine Neden Olan
Virüs).
• Bu ifade, bağışıklık sisteminin zayıflamasına
yol açabilen bir virüs anlamına gelmektedir.
Bağışıklık sisteminiz normalde, sizi bakteri
ve virüs gibi mikroplardan korur.
52
AIDS HANGİ YOLLARLA BULAŞIR?
KORUNMASIZ
CİNSEL
İLİŞKİYLE
BULAŞIR !
KAN
YOLUYLA
BULAŞIR !
ANNEDEN
BEBEĞE
BULAŞIR !
AİDS
AIDS HANGİ YOLLARLA BULAŞMAZ?
AYNI İŞYERİNE
GİTMEKLE
AYNI OKULA
GİTMEKLE
AYNI
BARDAĞI
KULLANMAKLA
AYNI TUVALETİ
KULLANMAKLA
ARKADAŞ
OLMAKLA
KONUŞMAKLA
EL SIKIŞMAKLA
SARILMAKLA
SİVRİSİNEK
ISIRMASIYLA
HAYVANLARDAN
BULAŞMAZ…
İzmir Sağlık Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Şubesi
53
Kan
yoluyla bulaşan
hastalıkların önlenmesi için
• Kişisel bakım amacıyla (sakal traşı, manikür ..vb.)
berbere gidiliyor ise; mutlaka kişinin kendine ait
bakım malzemelerinin kullanılması gerekir.
• Kan transfüzyonlarında mutlaka testlerden geçmiş
kanların kullanılması gerekir. Bu testlerden bazıları
kan veren kişinin yeni enfekte olmuş olması
durumunda negatif çıkabilir.
• Ameliyat ekipmanları , diş hekimi aletleri ve berber
aletlerinin sterilizasyonunun tam yapılmış olması
gereklidir.
54
• Cinsel ilişki yoluyla bulaşan
hastalıklarda (Sifiliz, Frengi, Bel
Soğukluğu) her türlü şüpheli temasta
kondom (prezervatif) kullanımı en
temel korunma yoludur.
55
Vektörle bulaşma:
• Bazı mikroorganizmalar bazı hayvanlarda
gelişimlerini tamamlayarak olgunlaşırlar ve
insanda hastalık oluştururlar. Örnek; sıtma
mikrobu, sivrisinekte (anofel cinsi) ömrünü
tamamladıktan sonra, sivrisineğin sokması
sonucu insana geçerek hastalık
oluşturmaktadır.
• Veba (fare), kuduz (kedi-köpek-fare),
akciğer kisti (iyi pişmemiş hayvan etleri)
vektörlerle bulaşan diğer hastalıklardır.
• Kırım Kongo Kanamalı Ateşi; Keneler
aracılığı ile bulaşır.
56
Temas Yoluyla Bulaş
• Kuduz riskli temasa sebep olan
hayvanlar başıboş köpek ve kedilerdir.
• Yıllık biyolojik ürün maliyetinin
yaklaşık ¼’ü kuduz profilaksisi için
harcanmaktadır.
57
Hastalıkların Önlenmesinde
Kişiye Yönelik Önlemlerden
biri aşılamadır.
58
Bağışıklama / Aşılama
59
Aşısı bulunan
hastalıklardan
büyük ölçüde
korunmak
mümkündür.
60
Aşılama ile
bebeği henüz anne
karnındayken,
yenidoğan dönemindeyken
yada çocukluk dönemindeyken
çeşitli hastalıklardan
koruyabiliriz.
Hayatın her döneminde
uygulanabilecek aşılar vardır,
dozuna ve aşı takvimine uygun
olarak yapıldığında kişiyi
belirtilen hastalığa karşı
korurlar.
61
Aşı ile Korunulabilir Hastalıklar
•
•
•
•
•
•
•
Tüberküloz
HepatitB
Difteri
Boğmaca
Tetanoz
Kızamık
Kızamıkçık
•
•
•
•
Kabakulak
Hib Menenjiti
Çocuk Felci
Menengokok
Menenjiti
• Sarı Humma
Suçiçeği, Mevsimsel influenza, pnömokok, Hepatit A62
Sonuç olarak;
•
Başta kişinin kendi sağlığı olmak üzere,
başkalarının da sağlığını korumanın en
önemli aracı temizliktir.
• Temizlik, kişisel ve sosyal sağlığın
dayandığı bir temel olmanın yanında,
toplum içinde yaşamanın vazgeçilmez bir
parçasıdır.
• Sağlıklı bir yaşam için sağlıklı ve güvenilir
su temini hiç bir zaman için ihmal
edilemeyecek bir gereksinimdir.
63
• Günümüzde insanların uygarlık
düzeyini gösteren ana ölçü temizliktir.
• Uygar insan vücut, giyecek ve çevre
temizliğine önem veren insandır.
• Sadece beden ve besin temizliği değil,
kullanılan her şeyi ve her ortamı temiz
tutmak da temiz olmanın gereğidir.
64