İlk insanın ortaya çıkışı

İlk İnsan, Prof. Dr. Mihriban Özbaşaran
Kirke Gaard: yaşam geriye doğru bakarak anlaşılır, ancak ileriye doğru yaşanır.
C.J. Thomsen: 3 çağ sistemi (taş, tunç, demir).
John Lubbock 1865’te ilk arkeoloji kitabını yazar. Eski taş (paleolitik) ve yeni taş
(neolitik) dönemleri tanımlar.
John Torrell 1866’da bir ara dönem olarak mezolitiği önerir.
Klasik şema
Paleolitik
Alt: 2.600.000 – 130000/80000
Orta: 130000/80000 – 30000
Üst: 30000 – 12000
Epipaleolitik / mezolitik: 12000 – 10000/9000
Neolitik (ÇÇsiz, ÇÇ’li): 10000 - 5500/5000
Kalkolitik (ilk, orta, son): 5500/5000 - 3500
Tunç çağları
İlk: 3500 – 2000/1950
Orta: 2000/1950 -1450
Son: 1450-1190
Demir çağı: 1190-330
Jeolojik zamanlar
Arkeyan Devir (3.6 milyar -2.5 milyar)
Proterozoik Devir (2.5 milyar – 545 milyon)
Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı; eski kıta çekirdeklerinin oluşumu.
I. zaman, premier, paleozoik; 570-245/225 milyon
Omurgasızlar, kurbağagiller, hamam böcekleri, kırkayaklar, örümcekler, ilk balıkların
sudan çıkışı
II. zaman, sekonder, mezozoik; 245/225-65 milyon
Sürüngenler, ilk kuşlar, dinazorlar, böcekler
Alt dönemler (en uzaktan en yakına)
Trias
Jura
Kretase (tebeşir)
III. zaman, tersiyer, senozoik; 65-2 milyon
Memeliler
Alt dönemler (en uzaktan en yakına)
Paleosen
Eosen
Oligosen
Miyosen
Pliyosen
IV. zaman, quarterner, senozoik; 2 milyonAlt dönemler en uzaktan en yakına)
Pleistosen (üst, orta, ilk)
Holosen (10000 yıl öncesinden günümüze)
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 1/14.
İnsanın biyokültürel evriminin büyük kısmının geçtiği dönem yaklaşık son 7 milyon yıl
(III. zaman sonu, pliyosen ve IV. Zaman)
Pleistosen: Homo habilis ilk aleti yapar
Holosen: Homo sapiens devri
Pliyosen/pleistosenin kıstası İtalya’nın kuzeybatısında Villa Francha. Burada fil, at ve
büyükbaşların atababaları yeni hayvanlar saptanmış.
Bos türü (büyükbaşların atababaları)
Equus türü (at cinsinin atababası)
Marine mollusca (deniz yumuşakçası)
Elephas türü (fil cinsinin atababası)
Buzul ve buzullararası dönemler
Sumatra Toba volkanı 73500 yıl önce patlamış, 1000 yıl boyunca soğuk ve karanlık
olmuş. 1815’te bundan 40 kez daha küçük bir patlama olmuş, 1816’da yaz olmamış.
Pleistosen, buzul dönemi. Dünya 4-5 kez soğuk, 3-4 kez sıcak dönem etkisi altında
kalmış. Son 700000 yılda büyüklü küçüklü 8 soğuk ve 8 sıcak dönem yaşanmış;
okyanus diplerinden alınan örnekler 6 soğuk, 6 sıcak dönemi saptayabiliyor.
12000/10000’de son buzul erimiş: holosene geçiş.
Pleistosende buzul ve buzullararası dönemler (günümüzden geçmişe)
Würm sonrası 12000Würm
110000
Riss-Würm
Riss
200000
Mindel-Riss
Mindel
400000
Günz-Mindel
Günz
600000
Tuna?
Evrim
Bütün canlılar filogenetik denen ortak bir soyağacına aittir.
Biyolojik evrim yeni canlı türlerini ortaya çıkarır.
Düz evrim, anagenesis: Herhangi bir canlı türü biyolojik evrimini düz bir doğrultuda
öncekinden farklı yeni bir tür oluşturursa (tür sayısı aynı); basamaklı evrim.
Çatallı evrim, kladogenesis: Zaman içinde bölünerek farklılaşırsa (tür sayısı
çoğalır); dalbudak teorisi.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 2/14.
İnsan:
Hayvanlar aleminin
Omurgalılar filumunun (şubesinin)
Memeliler sınıfının
Primatlar takımının
Hominidler familyasının
Homo cinsinin
sapiens türü
1. Primatlar: insan ve diğer yakın soydaşlardan oluşur
1.1 Prosimianlar (yarı maymun)
1.2 Antropoidler
1.2.1 Seboidler (uzun kuyruklu maymun, yeni dünya maymunları)
1.2.2 Serkopitekoidler (kuyruklu maymun, eski dünya maymunları)
1.2.3 Hominidler (insansılar)
1.2.3.1 Hilobatlar (hilobat, simfalang)
1.2.3.2 Pongidler (orangutan, şempanze, goril)
1.2.3.3 Hominidler (fosil insan, çağdaş insan)
Rift vadisi
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 3/14.
6.12.2012
Pongid – Hominid Farklılıkları
Fiziksel olarak:
1. İnsanda pongide kıyasla daha büyük ve karmaşık yapıda beyin var.
2. İnsan yassı bir yüz yapısına sahip.
3. İki ayağı üzerinde durur, dik yürür, hareket yeteneği gelişkin.
4. Köpek dişleri diğerleriyle aynı boyda.
Kültürel olarak:
1. Soyutlama
2. Konuşma
3. Tinsel ögeleri bulunan bir yaşam biçimi ve besin paylaşımı
Fiziksel ve kültürel evrim
Tüm canlıların evriminde biyolojik ve genetik ögeler söz konusu. İnsanlarda buna
kültürel evrim de eklenir. Kültür, bir kuşaktan diğerine aktarılır.
Kültürel evrim biyolojik evrimi etkiler mi?
Parçalamaya yönelik dişler, öğütücü dişlere dönüşür. Üçüncü azılar çıkmıyor.
Besinlere, dolayısıyla dişlere bağlı olarak yüz yapısı değişir.
Biyolojik evrim doğal.
Kültürel evrim edinsel.
İnsan evrimi iki yönlü aktarım, “gen kültür birliktelik evrimi”.
Kültürün kuşaktan kuşağa biyolojik olarak geçmesi MEM (Richard Dawking önermiş).
İnsan ilk defa nerede ortaya çıktı? Afrika?
Tarihleme yöntemleri
Potasyum argon (40 KA): Yaşı 100.000’den fazla olan örneklere uygulanır.
Argon-argon
C14 (50.000 / 70.000’e kadar tarihlendirebilir)
Uranyum serisi
Bunlarda kimyasal elementlerin radyoaktif bozulma miktarı ölçülür.
Thermo-luminecance
Electron spin resonance
Bunlar zaman içinde kayaçlar ya da dişlerde biriken elektron miktarını ölçer.
Paleomagnetizma: Jeolojik katmanlardaki manyetik parçaların yönü ile, Dünya
manyetik alanındaki bilinen evrensel değişimleri kıyaslama/karşılaştırma yoluyla
tarihlendirme yöntemidir.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 4/14.
İnsan evriminin aşamaları
100.000 / 60.0000
Homo sapiens
220.000
Homo neandertalis
500.000
Homo heidelbergensis
2.000.000
Homo ergaster / erectus
2.500.000
Homo habilis
3.000.000
Australapithecus africanus / robostus
3.900.000 / 3.000.000 (2.900.000)
Australapithecus aferensis
4.200.000 / 3.900.000
Australapithecus anamensis
4.400.000
Ardipithecus ramidus ramidus
5.500.000
Ardipithecus ramidus kadabba
6.000.000
Orrorin tugenensis (milenyum adamı)
7.000.000
Sahelanthropus tchadensis (çadensis)
Sahelanthropus tchadensis
İsim Çad’dan gelir. Touomi yerli adı. Hominid olarak ilk insan kalıntısı Çad’da
bulunmuş (7 M). Hominid – pongid ayrımından sonraki ilk fosil kafatası + ½ kemik
var. Gömü geleneği olmadan insanın ele geçmesi zor. Dik yürüyemediği
kafatasından anlaşılıyor.
Orrorin tugenensis
Fransalılar Kenya’nın kuzeyinde Tugan tepelerinde bulur. 2001’de açıklanır.
Orrorin: has adam
Tugensis: tepelerin adı
1.20 m boyunda, beyin hacmi küçük.
Bitkilerle besleniyor, iki ayağı üzerinde yürüyor, ancak ağaçlarda da yaşayabiliyor.
13 fosil bulunmuş, yerel müzeye konmuş.
Ardipithecus ramidus
2001 başında Etopya’da Adis Ababa’nın 300 km kuzeydoğusunda 5.8 / 5.2 / 4.5
Milyon yıl ile ilişkillendirilen 11 iskelet bulunmuş (Tim White).
Fosiller diş, çene, kafatası ve üst kol kemiklerinden oluşuyor.
Daha sonra 90 fosil daha bulunur ve bir iskeletin %45’i tamamlanır. Buna
Ardipithecus ramidus denir.
Ardi: zemin
Ramidus: kök
Bir ara tür. Beslenmesi çift taraflı.
Hem şempanze, hem de insan özelliklerine sahip.
Topuk kemiği biçiminden iki ayağı üzerinde dik yürüdüğü anlaşılmış.
Boy 1.20 m.
Kafatası bulunmasaydı, dişler ve kol kemiklerine bakılarak maymun olduğu kabul
edilebilirdi. Başına bakılarak iki ayak üzerinde yürüdüğü anlaşılıyor.
Foramen magnum önde (iki ayak)
Ardipithecus’u yaratan çevredeki ortam. Nemli / ağaçlık
Dişler üzerinde mine tabakalarının incelenmesiyle, meyve, dal, yaprak yedikleri
anlaşılıyor. Daha sonraki hominidlerin diş mineleri kalınlaşır.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 5/14.
Australapithecus anamensis
Turkana’nın güneybatısında bulunmuş. İki ayak üzerinde yürüme kanıtları daha az.
Göl insanı demek (anam: göl).
13 alt çene kemiği var. 50 diş, kafatası, 2 kol, 1 bilek, 1 el kemiği, incik kemiği.
Bacak kemiğinin dize değen kısmı düz.
Çevre ortamı ağaçlık, su ve nehir kıyıları. Bol su sürüngenleri var. 30 farklı memeli
var.
Australapithecus aferensis
Lucy, yaygın adı. Bu adı bulunduğu zamanlarda söylenen Beatles şarkısından alyor.
İskeletin %40’ı bulunmuş.
Primatların bazı özellikleri ile bazı gelişkin anatomik özelliklere birlikte rastlanıyor.
1973’de Etiopya, Hadar’da bulunmuş (D. Johanson).
1974-1979’da M. Leakey, Kuzey Tanzanya Laetoli’de.
Zeresenay, Etiyopya Awash nehri, Afar çöküntüsünde, 1999’da.
Dikaka bebeği (3 yaş), Etopya’da, A. aferensis, 3.3 Milyon yıl.
Nehir cesedi hemen çamur ve kumla örtüp korumuş.
Zeresenay, dil kemiğinin erken bir örneğini buldu. Bu gırtlak gelişimi için geçirilen
evrimin bir örneğiydi.
Beyin küçük, burun basık, yüz uzun ve çıkık, iki ayağı üzerinde yürür.
A. aferensis gerektiğinde ve küçük yaşta ağaçlara tırmanan, ancak asıl iki ayak
üzerinde yürüyen toplayıcılar.
Lucy türü fosillerde bedene kıyasla göreceli olarak uzun kol kemikleri var.
Kafatası ve ayak kemikleri dik yürüdüğünü gösteriyor.
Homo yönü ağır basar.
Bacaklar kısa
Kollar, omuzlar kaslı
Kollarını kullanarak tırmandıkları düşünülüyor.
İyi sulanan ağaçlıklı alanlar ve açık savanalarda yaşıyorlar.
Araştırmacılar aynı bölgede 9 yetişkin ile 4 çocuğa ait kemikler buluyorlar, ilk aile
olarak adlandırıyorlar.
Maternis çizimleri gösterildi.
Lucy’nin ayak izleri
Laetoli’de aferensise ait ayak izleri bulunmuş. Bu da dik yürüdüğüne kanıt. Burası 27
m’lik bir alan. İzlerin topografik planları çizilmiş. Topuk kemikleri geniş. Tarak
kemikleri eğrilerek yükselmişler. Ayak başparmağı diğerlerine yaklaşmış.
Aferensislerde erkek 1.5 m / 65 kg; dişi 1 m / 30 kg.
Ayak izleri rekonstriksiyonuyla 3 kişinin olduğu gösteriliyor. Biri belki de sakat.
Ayağını sürüyerek yürüyor; hamile? Volkanik arazide küllü, kurumuş çamur üzerinde
yürümüşler.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 6/14.
13.12.2012
Australopithecus africanus ve Australapithecus robostus (bosei)
Tarih 3.000.000-1.000.000
Yer: Afrika, Kuzey Kenya, Turkana gölü batısı
Australopithecus africanus ve Australapithecus robostus (bosei) (Kuzey Kenya) türü.
Africanus: Ufak tefek (35 kg, 135 cm)
Robustus (iri yarı) (55 kg, 155 cm)
Beyin oylumları, hacimleri fazla değildir. Ortalama 400-530 cm3.
Köpek dişlerinin boyu küçülmüş, azılar büyümüştür. Dişler koparma / parçalama
işlevinden çok çiğneme görevini üstlenmiştir.
Australopithecusların küçük olanları (africanus) zaman içinde evrimleşmek suretiyle
değişiyor.
İri yarı olanlar (robostus) ise insan evrimine katkı yapmadan 1 milyon yıl önceleri
kökü kuruyarak yok oluyor.
Beslenme: Bitki ağırlıklı hepçil bir gıda sistemine sahip. Yemişler, fındık gibi
kabuklular, tohum, kök, böcek, yumurta.
Diş incelemeleri: Büyüklük, biçim ve kullanım izi (sıyrıklar, kırıklar)
Africanus fosilleri ile birlikte bulunan çok sayıda hayvan kemiği, boynuz, diş
kalıntıları, bu türün avcılık yaparak yaşadığını / hayatını sürdürdüğünü gösterir.
Ancak hiç alet bulunamadı.
1940-50’lerde Raymond Dart, türün hayatını devam ettirebilmesini alet / silah
kullanımına bağlayarak, bunlara “osteodentokeratik” adını verir.
1970-80’lerde bulunan kemik, diş vb. buluntuların yırtıcı hayvanlara ait olduğu
anlaşıldı.
Africanus’ların hayatta kalma başarılarının ise toplu halde / gruplar halinde
yaşamalarına bağlı olduğu kabul gördü.
Homo habilis
Yetenekli / becerikli adam.
Potasyum argon ve manyetizma yöntemleriyle katmanlar / tabakaların tarihi:
2.500.000 yıl (2.6-2.4)
Doğu ve Güney Afrika
Yaşadığı jeolojik devir: Pleistosen (buzul dönemi)
Homo türü tüm pleistosen boyunca yaşar.
Arkeolojik dönem: Alt paleolitik.
Pleistosen yaklaşık 2 milyon yıl önce başlar, 12.000/10.000 yıl önce sona erer.
Pleistosen IV. Zamanın (kuvarternerin) ilk bölümü. II. Bölümü holosen (daha sonraki
ve hala içinde yaşadığımız dönem).
Bir devirden diğerine geçiş 10.000’lerce yıl sürmüştür. Bu nedenle insan, buzul çağını
ya da buzullararasını ya da geçişi hissetmemiştir.
Buzul / pluviyal dönemlerde, yıllık ortalama sıcaklığın, tropikal bölgelerde 3-8 °C,
buzullara yakın yörelerde 16 °C düştüğü hesaplanmıştır.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 7/14.
Buzul çağı faunası
Elephas primigenius (mamut)
Rhinoceros ticharhinus (bir tür gergedan)
Ren geyiği
Misk öküzü
Equus prjewalski (küçük yabani at)
Buzul çağı florası
Dryas octapetale (sekiz çanaklı rosacea)
Salix polaris (kutup söğüdü)
Betula nana (bodur huş ağacı)
Hypnum tugensis (bir tür yosun)
Buzullararası faunası
Elephas antiquus (mamut türü)
Rhinoceros merckii (gergedan türü)
Buzullararası florası
Rhododendrom ponticum (mor çiçekli orman gülü)
Vitalis silvestris (orman asması)
Fındık, kayın, akağaç (eski türleri)
Böylesi bir ortamda yaşayan ve Australopithecus’lardan evrilen türü Homo habilis.
Alet yapan
Afrika, Kenya, Turkano gölü çevresi.
Tam anlamıyla dik yürürler. El parmakları çeşitli hareketleri yapmaya uygundur.
Beyin hacimleri 600-800 cm3 arasındadır.
Önemleri: Ele geçen / bulunan ilk kültür ürünlerinin sahipleri. Etiyopya’da, Gona
ırmağı havzasında; Tanzanya’da Oldovai boğazında bulunan ilk aletlerin sahipleri.
Bu en eski arkeolojik belgeler, fosil atalarımızın yaptığı, kullandığı ve işleri bitince de
bıraktığı taş aletler.
Oldovai’da bulunan aletlere “Oldovan aletler” denir.
Dere yatağından toplanmış çay taşları, çakmak taşları, kuvartz ve kuvarsit.
Kırılmış, çekiç olarak kullanılmış, işlenmiş keskin ağızlı aletler.
Olduvai’de insan elinden çıkma yaklaşık 1.8 milyon yıllık alet bulunmuş.
Bu en eski aletler, uygun taş yumrularının üzerlerinden bir veya birkaç parça yonga
çıkartılmak suretiyle keskin bir kenarın oluşturulması suretiyle yapılıyordu. Bu aletlere
satır / kıyıcı satır veya çaytaşı aletler adı verilir.
Bu ilkel ve basit aletler ne işe yarar?
Birkaç işe birden yararlar, çok amaçlıdırlar.
 Yemişlerin sert kabuklarını kırma
 Mızrak yapma
 Ağaç dallarını keserek onlara şekil verme
 Hayvan leşlerini parçalama
 Saldırı ve savunma
 Tahtadan çapa türü aletler oluşturma
 Toprağın altındaki suyu çıkarma
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 8/14.
27.12.2012
Homo erectus
Homo habilis ile kısmen eşzamanlı. İlk önce Afrika’da 2 milyon yıl önce ortaya çıkar.
Dik duran / dik yürüyen insan
H. erectus, Doğu Asya’da verilen isim
H. ergaster, Afrika’da, çalışan insan demek.
İkisi aslında aynı tür.
Beyin oylumları
Australapithecus, 450-580; habilis, 600-800; erectus, 775-1300; sapiens 1000-2000
cc.
Homo sapiensin %75’ine ulaşmış.
Boy 1.60 m, 55 kg.
Afrika’da 183 cm’lik de bulunmuş.
1.8 milyon yıl öncesinden itibaren ilk kez Afrika kıtası dışında rastlanıyor (Afrika kıtası
dışına çıkan ilk tür bu).
Eski dünyada 1.8-0.22 milyon yıl arası görülüyor.
Önemli yenilikler
 Teknokültürel gelişmeler
 Ateşin kontrol altına alınması
 Oluşturulan aletlerin standartlaşması
Ateş (H. ergaster)
Güney Afrika, Sword Kroga (1.5 milyon): yanmış kemik ve yanık izleri
Kenya, Koobi Fora (yanmış kemik ve yanık izleri), Çesovanya (1.4 milyon): yanmış
çaytaşları (Oldowan benzeri) ve yanmış kül topakları
Bilinçli bir ateş mi? Doğal mı? Ocak yerleriyle ilgili iz yok.
Karşıt görüş:
1. Buzul dönemine başka türlü dayanamayacaklar.
2. Afrikadan ateş olmadan diğer kıtalara gidemeyecekler / çıkamayacaklar (vahşi
hayvanlardan korunma)
Kobi Fora’dan alınan örnekler:
Toprak analizleri
Fitolit analizleri (bitki yandıktan sonra bıraktığı izlerin analizleri)
Toprağın 400 derecelik yandığını gösteriyor. Çalı çırpı tutuşması 100 derece. Yakılan
kuru ot, dal parçası ve odun olmalı.
Yeni veriler
İsrail 790.000; Gesher Benot, Ya’aqov
Eski göl yatağı, yanmış ve yanmamış organik kalıntılar birlikte bulunuyor. Ateş? Altı
tür yanmış bitki bulunmuş.
350.000 öncesinde ise ateşin H. erectus tarafından kontrol altına alındığına dair
ocaklar var. Macaristan, Vértesszőlős; Fransa Nice, Terra Amata 380.000 yıllık ocak.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 9/14.
Standartlaşma
H. erectus’a ait fosil örneklerinin tümü aynı değil, ancak bir standartlaşma söz
konusu.
Satır ve kıyıcı satırların yerine, acheul denilen çift yüzlü baltalar (iki yüzeyliler)
görülür.
Avrupa’da: Clacton, Tayac, Levalois
Asya’da: Pacuton, Soan, Anyet, Tampen.
H. erectus yayılımı
Afrikadan Sina, Mısır ve İsrail
Afrika dışındaki en eski kalıntılar:
Filistin Ubeydi, 1.4-1 milyon yıllık.
Avrupa’dakiler 800.000.
İspanya Atapuerco’da Gran Dolina, 780.000-300.000 yıl.
Çinde, Bose havzası, 800.000 yıl.
Ata puerco, H. heidelbergensis, 970.000-300.000.
Afrika dışındaki en eski kalıntı yeri, Gürcistan’da Dmanisi, kafatasıyla uyumlu çene
ve dişler. 2000’li yıllarda açıklanmış. 6 bireyi temsil ettiği düşünülüyor.
Kadın–erkek boyut farkları var. 1.8-1.7 milyon yıl.
National Geographic, Türkiye, Ağustos 2002; Afrika’yı ilk o mu terk etti?
Homo erectus Afrikayı daha önce mi terk etti? Farklı bir tür mü? İnsan evriminin
önceden bilinmeyen kayıp halkasını temsil eden türler mi?
Dmanisi aslında bir ortaçağ köyü. Dmanisi’nin düşündürdükleri:
1. Oluşan H. erectus daha önce Afrika’dan çıktı.
2. H. erectus ile H. habilis arasında bir tür var, Dmanisi bunun temsilcisi.
Örnekler hem H. erectus, hem de H. habilis özellikleri taşıyor.
H. erectus, uzun boylu, büyük beyinli, uzun adımlarla yürümeye müsait.
H. habilis, daha kısa, göç edemez.
Yanında H. habilis’e benzer taş aletler var. H. erectus ise daha gelişkin aletlerle daha
yüksek kalorili besinleri işliyor. Kesin sonuç?
Türkiye’de
 Dursunlu, Konya, 900.000. Taş ocağı, insan fosil ve kalıntısı yok.
 Kaletepe, Niğde, 800.000, fosil kalıntılar, aletler, insan yok.
 Yarımburgaz, İstanbul 400.000-200.000, fosil buluntu yok.
 Karain, Antalya
 Denizli, 500.000, kafatası, bunun dışında TR buluntularında sadece aletler var.
Burası bir traverten ocağı. Bunu bulan bir işçi. Joli kafatasını inceler ve
tüberküloz geçirdiğini saptar. Güneyde tropikalden kuzeye göçen koyu tenli
insanlar daha az D vitamini üretiyor, bunların bağışıklık sistemleri ve kemikleri
daha fazla etkilenir.
Neandertal
Kitap: Modern İnsanın Kökeni, Lewin R, Tubitak 1997.
1856’da ocakta çalışan işçiler Neander vadisinde Felcher Grotto’da rastlamışlar.
Adını bulunduğu yerden alır.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 10/14.
Neandertallerin beden özellikleri
 Uzun basık kafatası
 Çıkık orta bölümü belirgin kaş, kemik yapı
 1450 cc beyin
 Geniş ve orta kısmı öne çıkan yüz yapısı
 Sivri elmacık kemiği
 İri damak ve diş
 Sağlam alt çene
 Kavisli baldır ve ön kol
 Soğuk iklime dayanıklı
Erkekler, 170 cm, 65-70 kg
Kadınlar, 160 cm, 50-55 kg.
Tıknaz, sağlam, adeleli yapı.
Tarihlendirme 220.000-35.000 arası
Avrupa ve Asya
İlk kez 1829-1830, Belarus, Eian
1848, Cebelitarık
1856, Neander. Yeni bir tür olduğu ilk kez burada anlaşılmış.
1886, Belçika’da Spy
1907, Fransa Dordogne, La Chapelle aix Saurle, 170.000 yıllık 300 fosil.
H. sapiens ile Neandertal benzerlikleri
 Kültürel benzerlikler
 Tutum ve davranışlar
 İlk kez ölü gömme
 Ölü hediyeleri
 Takı türü nesneler
 Toplumsal dayanışma
 Toplu hareket etme
 Din ile ilişkili kültler / tinsel inançlar
 Konuşma yeteneği
Ölü gömme
Sembolik bir düşüncenin ürünüdür.
Irak, Şanidar, Neandertallerinde R. Solecki 1971’de ölü yanında çiçek ve bitkiler
bulmuş. Alınan toprak örneklerinde polenler (çiçek tozu) bulunmuş. Analizler
polenlerin rüzgarın taşıyabileceğinden veya hayvanların getirebileceğinden çok daha
fazlasının olduğunu gösteriyor. Çiçekler, şifalı otlar özellikle konmuş.
R. Solechi: The first flower people.
Hayatları çok karmaşık.
La Mousterinen Neandertaller ölü gömme.
Toplu Dayanışma
Özürlü bireylere başkalarının baktığına dair veriler var.
Travmalar zaman içinde iyileşmiş. Sakat insanın yaşayabilmesi için bakılması şart.
İki dişli bir neandertal yaşamış.
Doğuştan çolak, sağ kolunu kullanamamış, 40 yaşına kadar yaşamış.
İhtiyar, hasta, sakat birey kalıntıları
Bunlara başkaları bakmış.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 11/14.
Toplu yaşama / hareket etme
Tek kişinin başa çıkamayacağı iri otçul hayvan avı
Av sırasında sık sık yaralanmışlar.
Konuşma yeteneği
Beyin yapısının yanısıra İsrail’de Kebora mağarasında hyoid (dil kemiği)
konuştuklarının kanıtı.
Yaşam biçimleri
Dünya’daki nüfusları hiçbir zaman 100.000’i aşmamış
Ortalama yaş 20-25.
Yoğun avcılık, kısmen toplayıcılık yapan 20-25 kişilik gruplar.
Çok başarılı avcılık
Birlikte hareket ederler
Doğayı çok iyi gözlerler
Kapan, tuzak, ağ, mızrak, bola taşı gibi aletleri de olmalı (ele geçmemiş)
Bola taşı: Yuvarlak küçük taşlar, birkaç tanesi birbirine bağlanıp atılır, hayvanın
tökezlemesi sağlanır.
Hayvan etleri uzun süre dayanması için kar buzunun içine gömülür, üzeri örtülür
(derin dondurucu).
İklimsel olaylar, kışlar çok sert.
Fosil mağara ayısı, aslan, mamut, gergedan, at, geyik, bizon var.
Kaburga kemiklerini sıklıkla kırmışlar.
Postları çadır örtüsü, battaniye, giysi olarak kullanmış olmalılar.
Postları birbirine tutturmuş olmalılar (sırım, bağırsak kullanıp, kemik deleceklerle
delip)
Takı türü nesneler
Dişler, kabuklar, hayvan kemikleri, delik delinerek takı oluşturulmuş.
Dinsel? Süs? Aidiyet?
Sembolizma
Kırmızı, sarı, doğal toprak boyalar (toz veya çubuk)
Tozlar serpilmiş, çubuklar sürtülmüş.
Av / savaş öncesi bedenlerini boyamış olmalılar.
Fildişlerini, iri hayvan kemiklerini cilalamışlar.
Büyü aletleri yapmışlar
Çalındıklarında ses çıkartan aletler, haberleşme?
Slovenya Dijve Babe: Kaval türü aletler
Fransa, Akbaba kemikleri, flüt gibi
Büyüyle ilgili
Drachenlock mağarası, İsviçre: Girişte yaşıyorlar. Üstü tek bir taşla kapatılmış,
platform / sandık içinde yedi adet ayı kafatası bulunmuş. Hepsinin yüzü mağaranın
ağzına bakıyor.
Cadılar mağarası, İtalya: Girişten 450 m içeride ayıyı andıran bir doğal oluşum.
Neandertallerin çamur topak attıkları ve sembolik olarak ayıyı vurdukları düşünülüyor.
Regourdou, Fransa: 20 kadar buluntu içeren çukur mağaranın tabanına kazılmış,
üzerine 1 ton ağırlığında bir taş konulmuş.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 12/14.
Özet
Neandertallerin yaşlı ve sakatları toplum dışına itmedikleri, bazı ölüleri gömdükleri,
bazı süs eşyalarının statü simgelediği, totem ve büyü inançlarının olduğu…
Homo sapiens
Beyin ortalama 1300 cc.
Neandertallere kıyasla:
 Daha az adeleli
 Daha ince
 Zayıf bir beden yapısı
 Kafatası daha yuvarlak
 Kaş kemerleri daha az çıkıntılı
 Çene belirgin
İki temel teori:
1. Afrika’dan çıkma (out of africa, african replacement model)
2. Çok bölgeli model (multiregional evolution)
Kabul gören: Neandertal ve H. sapienslerin, H. erectus / heiderbergensis’den
evrildikleri.
Afrika’dan çıkış
Homo sapiens ilk kez 19 YY’da Fransa’da Les Eyzies’te bulundu ve “Cro-Magnon”
olarak adlandırıldı. 200.000’den itibaren H. sapiens fosilleri var. Yaklaşık 200.000 yıl
önce Afrika’da ortaya çıktığı oradan Avrupa ve Asya’ya 190.000/100.000 yıl önce
yayıldığı düşünülüyor.
Bulunan fosillerin DNA bulguları (mitokondrial DNA, mtDNA, mitokondrial Havva).
mtDNA’nın mutasyon süresini inceleyerek 200.000/100.000 yıl öncesine
tarihlendirebilmişler.
1987’de Berkeley’de tüm insanların genel özelliklerinin belli bir kısmının Afrika’ya
dayandığı gösterilmiş.
H. sapiens’ler, neandertallerle karşılaşmış olmalılar.
 Birbirlerinden ne öğrenmişler?
 Birbirleriyle konuşmuşlar mı?
 Birbirleriyle çiftleşmişler mi?
 Neandertaller nasıl ve niçin yok olmuş?
 H. sapiens’lerin mi onları ortadan kaldırmış?
Çok bölgeli model
Tür eski dünyanın bir çok yerinde ortaya çıkmıştır.
Avrupa’da H. sapiens, neandertallerden evrimleşmiştir.
Neandertaller, H. sapiens’in bir önceki aşamasını temsil eder.
Neandertal ile çağdaş insan arasında bir öncül – ardıl ilişkisi vardır.
Homo sapiens’in yaşam biçimi
En eski endüstrileri üst paleolitik adı altında toplanır. Teknokültürel içerikler ve sosyal
açıdan önemli değişiklikler üstpaleolitik çağda gerçekleşir.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 13/14.
Üst paleolitik alet teknolojisinde önemli değişiklikler
Alet yapan alet kavramı
Hammadde çeşitliliğinde artış (taş, fildişi, geyik boynuzları, kemik gibi)
Hayvan dişleri ve deniz kabuklarından süsler
Üç boyutlu küçük heykelcikler
Tek ve çok renkli resimler
Bu resimlerin tinsel içerikte olması
Alet teknolojisinde evrenselliğin yerini yöresel / bölgesel işçiliklerin alması
Yapılan / kullanılan aletlerin artık birbirine benzememeleri.
Yaşam
Mağara ve açık hava yerleşimleri
Avcılık, toplayıcılık
Göçer topluluklar
H. sapiens Dünya üzerinde yaşam alanını genişletir (Avustralya, Amerika).
Amerika kıtasında iskan
Buzul döneminde deniz seviyesinin yaklaşık 50 m alçalması sonucu birtakım kara
köprüleri oluşur. Yaklaşık 35.000 yıl önce, Würm buzul döneminde, kara köprüleri
birkaç kez oluşmuş. Son buzul sonrasında Bering boğazı oluştuktan sonra 15. YY’a
kadar Amerika’nın dış dünyayla teması olmamış.
Toplayıcılıkla geçinmişler. Temel besinleri, orman, kuş ve küçük memeliler (sapan
veya bola taşlarıyla).
Ahşap ağaçlardan oluşan bir tür çadırlarda oturmuşlar.
Aletler, ahşap, kemik, diş.
Kültür düzeyi karmaşık bir sosyal yapı ve ekonomik aşama.
Büyük ölçüde yerleşik bir yaşam sürdürmüşler.
Avustralya’nın iskanı
Avustralya ile hiçbir zaman kara bağlantısı olmamış.
Asya kökenlilerce iskan edilmiş.
Denizi aşarak varılmış.
Hayvan postundan tekneler veya sandallarla geçmiş olmaları gerekir.
Kadınlı – erkekli bir grup olmalı
Yeni Gine – Avustralya arası 100 km. Geçiş denizde fırtına ve akıntılarla sürüklenme
nedeniyle olabilir.
Avustralya’da en eski kalıntı 32.000 yıl.
Aborjinlerle ilk H. sapiensler arasında benzerlikler var.
Sürtme ve yontma ile taş baltalar
Mızraklarla kanguru avcılığı. 10-15 m uzaklıktan vurabiliyorlar.
Bumerang denen aletler.
Tasmania, Avustralya’nın güneyinde. 10.000 yıl önce ana kara ile bağlantısı kesilmiş.
Buradaki yerlileri 1800’lerde Britanyalılar “kara savaşında” köpeklerle izlerini sürdüler,
yakaladılar, sürdüler, hastalık yüzünden öldüler.
Endonezya’da Florens adasında 18.000’e tarihlenen insan iskeletleri (H. florensis?).
7 iskelet ve çeşitli av aletleri bulunmuş. 1.0 m boyunda, 55 kg, 30 yaşlarında, kadın,
380 cc beyin oylumu, 18.000 yıl önce yaşamış.
Araştırmalar onların da H. sapiens olduğunu göstermiş.
Ada teorisi: Sınırlı alanda yaşıyanlar, kaynak sınırlı olunca tam anlamıyla
gelişemezler. 16. YY’da Hollanda’lı tüccarlar onları görmüş.
İlk İnsan; güncellenme: 26.01.2013; sayfa 14/14.