bilgi ekonomisinin maliyetler üzerindeki etkisinin teorik analizi
advertisement
BİLGİ EKONOMİSİNİN MALİYETLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN TEORİK ANALİZİ Dr. Yaşar SARI Muğla Üniversitesi Hangisi Doğru??? Bilgi ekonomisi Yeni ekonomi Tekonomi Tekno-ekonomi E-ekonomi Dijital ekonomi Bilgi Ekonomisi yada Yeni Ekonomi Küresel rekabet çağında, klasik ekonomi kuramlarının geçersizliği ve hızlı teknolojik değişimi öne çıkaran çok geniş kapsamlardan, sadece üretim ve verimlilik artışında bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkisini içeren dar bir odağa kadar değişik kabul ve tanımlamalar mevcuttur. Bilgi Ekonomisi yada Yeni Ekonomi İşin özünde, bilgi ve iletişim teknolojilerinin iktisadi faaliyetleri (üretim, bölüşüm, değişim ve tüketim) etkilemesi ve buna bağlı gelişmeler söz konusudur. Bilgi Ekonomisi yada Yeni Ekonomi Bu gelişmeler; Geleneksel ekonomide üretim ve verimlilik artışı sağladığı gibi, Yeni mal ve hizmetlerin (sayısal) ortaya çıkmasına ve buna bağlı olarak yeni piyasaların (sanal) oluşmasına neden olmuştur. BİLGİ EKONOMİSİ Bu çalışmada daha çok sayısal mal ve hizmet üretiminde üretim maliyetlerindeki değişmeler teorik olarak incelenecektir. SAYISAL MAL VE HİZMETLER Sayısal mal ve hizmetler Bilgi yoğun bu ürünler bilgi gibidir ve belli özelliklere sahiptir (Quah,1999): 1- Ürünler sonsuz bir yayılma gücüne sahiptir. bir tüketici bir bilgiyi kullandığında bilgi bir mal olarak varlığını sürdürür ve böylece diğer tüketicilere sınırsız bir şekilde yayılabilir. 2- Bu tip ürünlerin piyasası fiziki nitelik göstermez, mesafe ve yere bağımlı değildirler. 3- Bir kişi daha önce bu tip ürünleri kullanmamışsa ya da ilgili ürün grubu üzerinde uzman birisi ürünü denememişse ürünün ne ölçüde faydalı olduğu bilinemez. 4- Kazanan bütün getiriye sahip olur kuralı geçerlidir. Bilgi yoğun malı ilk icat eden kişi o ürünün tüm haklarına sahiptir. 5- Bilgiye dayalı birçok ürünün arzı ya da kalitesi girdilere yapılan ilave ile artırılamaz. SAYISAL MAL VE HİZMETLER Bu gibi özelliklerinden dolayı; Sayısal mal ve hizmet üretenin başarısı için maliyetlerini ve yeni yatırım giderlerini karşılamasını sağlayacak bir süre boyunca patent ve telif gibi fikri mülkiyet hakları sisteminin koruması altında geçici tekel oluşturabilmesi gereklidir (Aktan ve Vural, 2003). Nitekim gelişmiş ülkelerde bu büyük oranda sağlanmış durumdadır. MALİYETLER Sabit Maliyet Değişken Maliyet Ortalama (Birim) Maliyet Marjinal Maliyet MALİYETLER TM Toplam Maliyet DM DM SM SM Üretim Miktarı Toplam Maliyet TM Çıktı (Ouput) Verimlilik= Girdi (Input) Üretim Miktarı Toplam Maliyet MM=Üretimdeki bir birimlik değişmeye karşın, toplam Maliyetteki değişmeye eşittir. MM OM MM= OM=Toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesi ile elde edilir. K OM= M1 M2 ΔTM ΔM Üretim Miktarı TM M TH TM TK TM K B TH a) A L C1 S O Miktar Kar-Zarar Eğrisi F MM OM MH OH T MM OM+Farklılaştırma giderleri A S F b) B OM L K T = OH D MH Miktar O M1 M2 M3 Şekil 1: a) Toplam Hasılat ve Toplam Maliyete Göre Monopolcü Dengesi b) Marjinal Hasılat ve Marjinal Maliyete Göre Monopolcü Dengesi K TH TM TK B L TM TH A a) C1 S O F MM OM MH OH T Kar-Zarar Miktar Eğrisi A F S K L b) T=OH B D M1 M2 Şekil 2: Sayısal Mal ve Hizmet Üreten Monopolcü (Firma) Dengesi OM MM MH O OM+Farklılaştırma giderleri M3 Miktar TH TM TK TM K K B TH TM TK TH a) A B L TM TH A L a) C1 C1 S S O Miktar Kar-Zarar Eğrisi F MM OM MH OH T O F MM OM MH OH T MM A S F ) B OM L K b) M2 S L K T=OH B D MH M1 A T = OH F D O Kar- Miktar Zarar Eğrisi Miktar M3 MH O M1 M2 M3 OM MM Miktar Şekil 1: a) Toplam Hasılat ve Toplam Maliyete Göre Monopolcü Dengesi b) Marjinal Hasılat ve Marjinal Maliyete Göre Monopolcü Dengesi Şekil 2: Sayısal Mal ve Hizmet Üreten Monopolcü (Firma) Dengesi SONUÇ Geleneksel ekonomide mal ve hizmetlerin sunum maliyeti miktar artıkça düşmektedir. Belirli bir düzeye kadar devam eden bu süreç üretim artıkça ortalama maliyetlerin yeniden yükselmeye başlaması ile devam eder. Bilgi ekonomisine konu olan mal ve hizmetlerde ise üretim düzeyiyle beraber marjinal maliyetler asimptotik olarak sıfıra doğru yaklaşmaktadır (Ülgen, 2000). Buna bağlı olarak elmas örneğinde olduğu gibi bir ürünün miktarının az olması durumda değerinin yüksek olması kuralı yeni ekonomide tam tersine işlemekte ve bir ürünün değeri onunla tamamlayıcı olarak kullanılabilen ürünlerin çokluğu durumunda artış göstermektedir. SONUÇ Bununla birlikte gerek genel özellikleri gerekse sayısal ürünlerin fiyat ve maliyet yapısı bakımından yeni ekonominin geleneksel ekonomiden tamamen farklı olduğu söylenemez. Bu anlamda yeni ekonomik yapı analiz edilirken iktisat teorisinin tamamen yetersiz kaldığını iddia etmek doğru değildir. Nitekim bilgi ekonomisi literatürü kapsamında değerlendirilen çalışmalar, geniş ölçüde iktisat teorisinin genel analiz araçlarını kullanmaktadırlar. Özetle; bilgi ekonomisi bir takım kendine özgü niteliklere sahip olsa da, fiyat ve maliyet değişkenliklerindeki hareketliliklerde farklılıklar olmasıyla birlikte genel anlamda geleneksel ekonomiye benzer bir görüntü sergilemektedirler. SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Dr. Yaşar SARI Muğla Üniversitesi
