Ses Madde *le Kar**la**nca Ne Olur?

SES
Hazırlayanlar:Ebru Özçiftçi
Ekin Kasap, İrem Pekşen,
Kezban Karadayı, Hande
Memiç, Başak Yolun
Ses Nedir?
• “Ses” maddeden oluşan bir
ortamda yayılan, mekanik bir
titreşim dalgasıdır.
Ses Nasıl Yayılır?
• Ses bir enerji türüdür ve dalga
halinde yayılır.Ses dalgalarının
yayılabilmesi için ses dalgalarının
kaynağından çıktığı ortamda
taneciklerin olması gerekir.Bu
nedenle ses dalgaları katı sıvı gaz
gibi maddelerde yani maddesel
ortamlarda yayılabilir.Boşlukta
maddesel ortam yani tanecikler
olmadığı için ses kaynağının
titreşimi sonucu yaydığı titreşim
enerjisi taşınamaz.
• Ses dalgalarına su dalgalarına benzer fakat
su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar
şeklinde değil görünmeyen küresel dalgalar
şeklinde yayılır.Ses dalgaları ortamdaki
taneciklerin kendilerinin değil taneciklerin
titreşim enerjilerine taşınması sonucu olur.Ses
kaynağından çıkan ses dalgaları yayıldığı
ortamdaki maddenin taneciklerini
titreştirir.Titreşen tanecik etrafındaki diğer
tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir
tanecikten diğerine yayılır.
Tanecikler ne kadar
sık ise sesin
yayılması da o kadar
hızlı olur.
Katı cisimlerin
tanecikleri daha sık,
Sıvılardaki tanecikler
daha seyrek,
Gazlardaki tanecikler
ise en seyrektir.
Bir Ses Oyunu:
Yankı
Yankı Olayı
• Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp kaynağına
geri dönmesine yankı denir. Yankı olayının
gerçekleştiğinin anlaşılabilmesi için ses kaynağı ile
sesin çarptığı engel arasındaki uzaklık hava
ortamında en az 17 m olmalıdır.
Ses kaynağından yayılan ses dalgaları hem
doğrudan hem de bir yüzeyde yansıma yani
yankılanma sonucu kulağa gelir. Ses kaynağı ile
yüzey arasındaki uzaklık 17 m’ den daha az olursa
kaynaktan yayılıp kulağa gelen ses ile yankılanma
yani yansıma sonucu kulağa gelen ses birbirinden
ayırt edilemez.
SES NASIL YANKILANIR?
• Yankı sesimizin veya seslerin bir engelden
yansıyıp belirli bir süre sonra tekrar duyulur.
• Yarasalar kendi seslerini kullanarak
önlerinde bir engel olup olmadığını belirler.
• Eğer yarasaların önünde bir taş veya kaya
varsa ses yankılanması olayıyla olup
olmadığını anlayabiliyorlar. Şimdide yunus
balıklarını ele alalım. Yunuslarda kendi
sesleriyle nerede balık olup olmadığını
anlayabiliyorlar.
Ses Bilim ve Teknolojide Nasıl
Kullanılır?
• Ses ve basınç dalgalarını kullanarak objelerin yerini tespit
etme teknolojisi 20. yüzyılda geliştirilmiştir. Bu teknoloji, her
ne kadar savaşta kullanılmak amacıyla geliştirilmişse de,
günümüzde batık gemilerin yerlerini belirleme ya da deniz
dibi haritalarının çıkarılması gibi amaçlarla
kullanılmaktadır. Ancak doğadaki canlılar bundan
milyonlarca yıl önce, henüz insanlar bu sistemleri
keşfetmemişken, etrafa yayılan ses dalgalarını kullanıyor ve
bu sayede yaşamlarını sürdürüyorlardı.
• Örneğin yunuslar, yarasalar, balıklar ve güveler
yaratıldıkları ilk andan beri "sonar" adı verilen bu sisteme
sahip olan canlılardandır. Üstelik bu sistemler bugün bizim
kullandıklarımızdan çok daha duyarlı ve kullanışlıdır.
Sonar Teknolojisi
• Yunuslar, başlarında bulunan "melon" (kavun)
adındaki özel bir organdan sıklığı saniyede 200 bin
titreşime ulaşan ses dalgaları yollar. Bu canlı,
kafasını hareket ettirerek dalgaları istediği tarafa
doğru yönlendirebilir. Yayılan ses dalgaları katı bir
cisme çarptığında yansıyarak yunusa geri döner.
Balığın ağzının alt tarafı alıcı görevi görür. Alınan
dalgalar önce iç kulağa, oradan da beyne
gönderilir. Bu veriler oldukça hızlı olarak
yorumlanır. Bu yorumlama sayesinde son derece
hassas ve kesin bilgiler elde edilir. Yunus, bu sayede
ses dalgasının çarptığı objenin hareket yönünü,
hızını ve büyüklüğünü ayrıntılarıyla belirleyebilir.
• Yunusun dalgaları yorumlama sistemi o kadar
üstündür ki, bir balık sürüsü içindeki tek bir
balığı bile izleyebilir. Hatta zifiri karanlıkta
suda kendinden 3 km. uzakta duran iki ayrı
metal parayı birbirinden ayırt edebilir.
Sesin
Soğurulması
Ses Nereye Gidiyor?
• Otomobille seyahat etmek,traktörle seyahat
etmekten daha konforludur.Otomobilin motor
sesi içeriye çok az gelir .Traktörün sesi ise
kullanan kişiyi rahatsız eder..Çıkardığı sesin
büyük bir kısmı kulağınıza ulaşır.Bazı alt
geçitleri kullanırken gürültü duyduğunuz halde
bazılarında çok az gürültü duyarsınız.
• Sesi,tünellerde,aracınızın camı açık olduğunda
ya da kapalıyken farklı işitirsiniz.Şimdide
sizlere ders kitabımızdan bir deney
göstereceğim.
• Ses sert ve düz yüzeylerde yansır.Bu özelliğini
düz aynaya gelen ışığın yansımasına
benzetebilirsiniz.Sesi soğurmak için gözenekli ve
pürüzlü yüzeylerin tercih edilmesi sesin yansıma
özelliğini en aza indirmek
içindir.Halı,kilim,perde,kumaş ve mobilyalar
sesi soğurur.
• Pürüzlü ve gözenekli yüzeyler,yansıyan sesleri
birbirine karıştırır.Böyle yüzeyler,hava
moleküllerinin düzenli hareket etmesini
engeller.Bu nedenle pürüzlü yüzeylerde yankı
oluşmaz ve ses daha kolay soğurulur.Yüzeylerde
soğurulan sesin bir kısmı isi enerjisine
dönüşür.Ortamda çok az miktarda sıcaklık
artışı olur.
Sesin Yayılması İçin Maddesel
Ortama İhtiyacı Var
• Astronotlar, uzayda karşılıklı olarak birbirleri
ile konuşamazlar.
• Gök cisimlerinde meydana gelen şiddetli
patlamalın sesleri Dünya’mıza kadar ulaşamaz.
• Gaz taneciklerinin aralarındaki boşluk fazladır.
Sıvıları oluşturan tanecikler arasındaki
boşluklar gazlara göre daha azdır. Katılardaki
tanecikler ise birbirlerine temas etmektedir.
• Sesin yayılmasını, resimdeki domino taşlarının
birbirleri ile etkileşmesine benzetilir. Hava
molekülleri, domino taşları gibi birbirlerine
çarparak enerjilerini aktarır.
Maddesel Hareket
• Maddesel ortamlarda sesin
iletilebilmesi için maddeyi
oluşturan taneciklerin titreşim
hareketiyle enerjilerini
aktarmaları gerekir.
Ses, Farklı Bir Madde İle
Karşılaşırsa Ne Olur?
• Ses bir madde ile karşılaşırsa gelen sesi soğurur.
Bir kısmı , duvarın yüzeyindeyken oda içerisine
geri yansır. Bir kısmı da duvardan geçerek bize
kadar ulaşabilir. Ses madde ile karşılaştığında
geçme, yansıma ve soğurulma olayları aynı
anda gerçekleşebilir. Bu olayların
gerçekleşmesi, sesin karşılaştığı maddenin
özelliklerine göre farklılık gösterir.
Akustik ve Önemi
• Sesin özelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir.
Akustik, gürültünün azaltılmasını, yankılanmanın
önlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki
uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin kontrol
altında tutulmasını sağlar. Akustik biliminin
kullanılabilir olması için farklı cisimlerin sesle nasıl
etkileştiğinin bilinmesi gerekir.
Akustik düzenlemeler sayesinde gürültü azaltılabilir
yani gürültüye neden olan ses titreşimleri kontrol
altında tutulabilir. (Gürültü nüfus artışı sonucu ortaya
çıkar ve insanları rahatsız eder. Bunun için binalar inşa
edilirken akustik özelliklerinin iyi olmasına dikkat
edilir). Akustik özelliğin olmadığı veya zayıf olduğu
ortamlarda gürültü kirliliği olur ve bu da insan sağlığına
zarar verir.
Ultrasonik Ses
• Saniyedeki titreşim sayısı 20.000 den fazla olan
ses titreşimlerine ultrasonik (ses üstü) ses denir.
Ultrasonik ses, günlük hayatta ve teknolojide
kullanılır. Ultrasonik ses insan kulağı tarafından
duyulamaz.
• Ultrasonik sesler, bazı hayvanlar tarafından
(kedi, köpek, yunus) duyulabilir. Bu
hayvanların eğitiminde ultrasonik ses çıkartan
düdükler kullanılır.
• Ultrasonik seslerin yan etkisi bulunmadığı için hamile
bayanların bazı hastalıklarının teşhis ve tedavisinde
kullanılır. (Kalp problemi, tümör, böbrek taşı, safra kesesi
taşı tespitinde ve böbrek ve safra taşlarının kırılmasında
kullanılır).
• Ultrasonik ses, titreşim sayısı fazla olduğu için duyulabilen
sese göre 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir. Bu sesler
duyulabilen seslere göre daha kolay yönlendirilir ve bu
nedenle de teknolojide kullanılır. (Borunun kalınlığı veya
çatlak olup olmadığı kontrol edilebilir).
• Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi için kullanılır. (Gözlük ve
takıların temizlenmesi için kullanılır).
• Heterojen karışımların karıştırılması için kullanılır.
• Beton blokların delinmesi için kullanılır.
• Katı maddelere şekil vermek için kullanılır.
• Anne filin çıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak için, erkek
filin çıkardığı ultrasonik ses diğer filleri uzaklaştırmak için kullanılır.
• Karanlık ortamlarda uçabilen yarasalar ultrasonik sesler
çıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yönlerini bulurlar veya
avlanırlar.
• Ultrason cihazı, ultrasonik sesin üretilmesi prensibine göre çalışır.
Ultrason cihazı sayesinde iç organlara ultrasonik sesler gönderilir ve
bu ses dalgaları iç organlara tarafından yansıtılarak bilgisayarlar
sayesinde görüntü halinde ekrana düşürülür.