Bunamada ilaç tedavisi - Demenz

Bunamada ilaç tedavisi
Bunamada hafıza ve düşünme fonksiyonlarına yönelik tedavi
Bunamaya sebep olan hastalıklar ilerleyici bir süreç gösterirler, sadece çok azı için lisanslı
ilaç mevcuttur, ama bunlar da hastalığı ortadan kaldırmadıkları gibi hastalığın seyri üzerinde
etkili de değildirler. Bugüne kadar özellikle de Alzheimer için kullanılan ilaçlar sadece belirtiler
üzerinde etkilidir ve en iyi olasılıkla düşünme fonksiyonlarında ve gündelik becerilerde geçici
bir stabilite sağlayabilirler.
Bunamada görülen tipik düşünme ve hafıza bozukluklarına karşı kullanılan ilaçların genel adı
anti demans ilaçlarıdır (Almanca’da Antidementiva).
Alzheimer hastalığına (AD) bağlı bunamada ilaç tedavisi
Alzheimer hastalığına karşı Almanya’da kullanımına izin verilen farklı etki mekanizmaları
olan çeşitli ilaçlar vardır. Halıhazırdaki etken maddeler iki gruba ayrılmaktadır:
Alzheimerın erken ve orta evresinde kullanımı ön görülen lisanslı üç çeşit asetil
kolinesteraz inhibitörleri mevcuttur. Bunlar altta yatan hastalık sürecini yavaşlatıcı etki
yapmakta, belli süreler için belirtilerde ve gündelik yaşam becerilerinde iyileştirmeler
sağlayabilmektedir. Bu ürünlerin etkisinde saptanmış farklılıklar olmadığı için kişinin
bünyesini en az yan etkileri olan tercih edilmelidir.
Alzheimerin orta ve ileri evreleri için ön görülen memantin etken maddeli lisanslı ilaçlar
vardır.
(Asetil) kolinesteraz inhibitörleri
Alzheimer hastalığında beyin kabuğunda (beynin üst tabakası, korteks) bir
nörotransmitter olan asetilkolin eksikliği ortaya çıkar. Nörotransmitterle, sinir
hücreleri arasında bilgi akışını sağlayan biyokimyasal maddelerdir. Bu maddeler
sinaptik boşlukları (sinir hücreleri arasında kalan açıklık) aşmada etkilidir.
Asetilkolin asetilkolinesteraz denen bir enzim tarafından yıkılır (parçalanarak
etkisizleştirilir). Asetilkoliesteraz inhibitörü verilerek asetilkolin transmitterinin daha
uzun süre etkili kalması sağlanır. Böylece Alzheimer hastalığından kaynaklanan
asetilkolin eksikliği bir ölçüde tekrar dengelenmiş olur.
Almanya’da halihazırda lisanslı üç kolinesteraz inhibitörü mevcuttur:
•
•
•
Donepezil (Ticari ismi: Aricept®)
Galantamin (Ticari ismi: Reminyl®)
Rivastigmin (Ticari ismi: Exelon®)
www.demenz-leitlinie.de
1/3
Memantin
Memantin Almanya’da orta şiddette ve şiddetli Alzheimer hastalıklarında kullanımına
izin verilen bir ilaçtır. Bu etken madde kolinesteraz inhibitörü değil “NMDA reseptörü
antagonisti”dir. Nörotransmitter glutamat hastalık düzeyinde (patalojik) bir
yoğunlaşma durumunda belli hücrelerin (NMDA reseptörleri), aşırı aktif olmasına ve
sinir hücrelerinn ölümüne yol açabilir. Memantin, rezeptor antagonisti olarak (rezeptör
karşıtı) merkezi sinir sistemine müdahale eder ve glutamat konsantrasyonunun zararlı
etkisini bloke eder.
Memantin üzerine araştırmalar kolinesteraz inhibitörleri üzerine araştırmalara kıyasla
daha geri aşamadadır. Yapılan araştırmalar, memantinin günlük ve bilişsel
(düşünmeyle ilgili) faaliyetlerde düşük düzeyde iyileşmeler ve bakım ihtiyacında
azalma olduğunu göstermektedir.
Memantin Almanya’da Ebixa® ve Axura® ticari isimleri altına piyasada
bulunmaktadır.
Damar sorunlarından kaynaklanan bağlı beyin tahribatına bağlı bunamada
ilaç tedavisi
Sadece damar kökenli bunamaya seyrek rastlanır. Damar ve Alzheimerin birlikte
görüldüğü karma yapıdaki bozukluklar daha sık görülmektedir. Damar kökenli bunamalar
için bugüne kadar geliştirilmiş ve etkisi araştırmalarla yeterince belgelenmiş ilaçlı bir
tedavi yoktur. Kolinesteraz inhibitörü ve memantin gibi ilaçların da damar kökenli beyin
tahribatına bağlı bunamalarda kullanılması için alınmış izin yoktur.
Kan pıhtılaşması üzerinde etkili ilaçlar (ör. aspirin) bunama semptomları üzerinde etkili
değildir ve kanama riskini artırır. Bu ilaçlar, eğer ancak başka paralel hastalıklar varsa
verilmelidir. Kalp-damar (= kan dolaşımını ilgilendiren) risk etkenlerinin (örn. yüksek
tansiyon) uygun yöntemlerle tedavisi gerekir, zira bunlar, damar kökenli bir bunamaya
veya inmeye yol açabilirler. Özellikle geçmiş öykülerinde inme bulunan kişilerin
tedavisinde, inme klinik bakımdan (dış belirtilerde) belirsiz bir seyir izlemiş olsa bile bu
durumdaki kişilerde bunama riski daha yüksek olduğu için bu yönteme başvurulabilir.
Karma tipli bunamada (damar kökenli beyin tahribatı ile Alzheimer hastalığı)
ilaç tedavisi
“Karma tipte bir bunama”dan, Alzheimer hastalığına dayanan ve buna ek olarak
hastalığın seyrini belirgin ölçüde olumsuz etkileyen damar kökenli oluşumların görüldüğü
veya görüntüleme teknikleriyle belirgin işaretlerin alındığı durumlarda söz edilir.
Alzheimer hastalığına uygun karma bunamanın gerektirdiği tedavi açısından ilaç
kullanımı uygundur.
Fronto temporal beyin lobu dejenerasyonuna (FTLD) bağlı bunamada ilaçlı
tedavi
Fronto temporal beyin lobu dejenerasyonu ve alt tipleri (ör. FTD, PPA, SD) için
araştırmalarla etkisi yeterince belgelenmiş ilaçlı bir tedavi bugüne kadar yoktur.
Özellikle FTD tipinde, alın lobundaki tahribata bağlı olarak görüldüğü üzere, algılama ve
davranışlarda dikkat çekici değişiklikler durumunda anti depresanlar ve nöroleptik
www.demenz-leitlinie.de
2/3
ilaçlar (sinir sisitemini baskılayıcı ilaçlar) kullanılabilir. Hipokinetik rijit sendromu (=
hareket azlığı ve kas sertliği) durumlarında, nöroleptik ilaçlar büyük bir dikkatle
alınmalıdır, çünkü bunların bazıları parkinsona özgü yan etkiler yaratabilir, bu da
hareketleri ilgilendiren belirtilerde artmaya yol açar.
Parkinson hastalığına (PD) bağlı bunamada ilaçlı tedavi
Parkinson hastalığına (PD) bağlı bunamada bugüne kadar geliştirilmiş ilaçlı bir tedavi
yoktur. Bununla birlikte kolinesteraz inhibitörü bir ilaç olan rivastigmin’in (Exelon®)
Parkinsona bağlı bunamada hafif ve orta evrelerde kullanımına izin verilmiştir.
Algılama ve davranış bozuklularında sıklıkla kullanılan nöroleptik ilaçlar Parkinsona bağlı
bunama hastalarında çok dikkatli kullanılmalıdır, çünkü bunlar Parkinson semptomlarını
artırırlar ve sersemlemeye yol açabilirler.
Lewy cisimciği hastalığında (LBD) ilaçlı tedavi
LBD’ye bağlı bir bunama için bugüne kadar geliştirilmiş ilaçlı bir tedavi yoktur.
Kolinesteraz inhibitörü ilaçlarla hastalığın seyrinde olumlu etki yaratılabilmektedir, buna
LBD’ye özgü paralel semptomların (kuruntu, halüsünasyon, afazi, depresyon) azaltılması
da dahildir.
Algı ve davranış bozukluklarında sıklıkla kullanılan nörleptik ilaçlar LBD’ye bağlı
bunamada kontra endikedir (yani olası zararları olası yararlarından daha fazladır), çünkü
parkinsona özgü semptomları artırırlar ve büyük bir sersemlemeye yol açabilirler.
Parkinson semptomlarına karşı etkili ilaçlarsa (ör. L-DOPA), LBD’de zaten karakteristik
olan kuruntu tipi semptomların ortaya çıkması tehlikesini artırırlar. Bu sorundan dolayı
LBD’de ilaç kullanılırken dengenin gözetilmesi gerekir.
Bunamada algı ve davranış bozukluklarına dönük tedavi
Tüm bunama durumlarının gerisinde yatan hastalıklar düşünmenin ve hafızanın yanısıra
algılama ve davranışlarda da bozulmalara yol açar (“bilişsel olmayan belirtiler” veya “tepkiye
yönelik davranışlar” da denen durumlar), örn. depresyon, saldırganlık veya korku. Depresyon
ve saldırganlık çoğu durumda, hastalıkla birlikte gelişen kayıplar karşısında ortaya çıkan bir
savunma davranışı ve tepkisidir.
Önce ilaçsız yollardan müdahale etmeye çalışılmalıdır, örn. gündelik yaşamı kolaylaştırıcı
araçları devreye sokarak veya sosyal yaşama entegrasyonu koruyucu ve destekleyici
önlemler alarak. Bu yolla sonuç alınamazsa veya kişinin davranışları yakın çevresi için aşırı
bir yük haline geliyorsa ilaç kullanımı düşünülebilir.
Anti depresanlar: Genellikle depresyon durumlarında, ama bazen korku ve obsesif
bozukluklarda da kullanılan ilaç grubunun genel adı
Nöroleptik ilaçlar: Kuruntular ve halüsinasyonlarda kullanılan sakinleştirici etkisi olan “sinir
sistemini baskılayıcı” ilaçların genel adı
Bilişsel olmayan belirtiler bazı durumlarda bilişsel belirtilerin şiddetini artırabilir, örn.
depresyon hafıza fonksiyonunu daha da zayıflatabilir. Bu nedenle depresyonun tedavisi
bilişsel fonksiyonlarda iyileşme şeklinde sonuç verebilir.
www.demenz-leitlinie.de
3/3