Sunucu / Server
advertisement
Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Editör: Uzm. Dr. Merve AKIN Aziz KÜÇÜK Hazırlayan: Sefa GÜNGÖR Görsel Tasarım ve Kapak: Sefa GÜNGÖR Bu yayın T.C. Sağlık bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Sağlık Bilişimi Daire Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır. Tüm yayın hakları, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna aittir. www.tkhk.gov.tr Nisan 2015-ANKARA Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi SUNUŞ Bilişim sektöründe yaşanan hızlı değişim ve gelişimin paralelinde hastanelerde giderek bütün iş süreçlerinin dijitalleşmesi ile birlikte; Bakanlığımızda bilişim okur-yazarlığının geliştirilmesi, bilişim kültürünün yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması elzem bir konu haline gelmiştir. Birlik ve hastane yöneticilerinin bu doğrultuda, hastane bilişim teknolojilerini kullanırken asgari sorunla karşılaşmamaları için sağlık bilişimi konusunda gerekli bilgi ve beceriye sahip olmaları, kişisel gelişimleri ve başarıları yanında temsil ettikleri kurumlar açısından da son derece önemlidir. Sağlık Bilişimi Daire Başkanlığı olarak, bu konuya dikkat çekmek ve farkındalık yaratmak amacıyla seri şeklinde rehberler hazırlamayı planladık. Bu rehberlerden birincisi şu an elinizde bulunan “Bilişim Rehberi: Kitap 1- Sunucular” adını taşımaktadır. Bu rehber, Birlik ve hastane yöneticilerine bilişim teknolojilerini kullanırken ilk elden ihtiyaç duyabilecekleri teknik bilgiyi sunma amacı taşımaktadır. Rehberde; sunucu özellikleri, veri tabanları, sanal ve bulut sunucular, diskler ve özellikleri, depolama üniteleri, sanallaştırma gibi konularda kısa ve öz şeklinde teknik bilgiler yer almaktadır. Sizlerden gelen öneri ve görüşler doğrultusunda geliştirilmeye açıktır. Rehberin siz Birlik ve Hastane Yöneticilerine faydalı olması dileğiyle… Uzm. Dr. Merve AKIN Kurum Başkan Yardımcısı Server Nedir? Sunucu (ing:Server), herhangi bir ağ üzerinde bir programı veya bilgiyi farklı kullanıcılara/sistemlere paylaştıran donanım veya yazılıma verilen isimdir. Bilgisayarlara çok benzemekle birlikte 7/24 çalışan işlemcisi, yedekli yapısı ile sorunsuz çalışmak üzere inşaa edilmiş güvenli ve bir çok kullanıcıya hizmet veren bilgisayar sistemleridir. Yaptığımız görevlerde zaman, iş gücü ve bilgi kaybı olmasını istemiyorsak sunucu sistemlerini kullanmalıyız. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucularda güç kaynağı iki tanedir, bozulan güç kaynağının yerine yedeği güç kesintisi olmadan devreye girer, disklerinden bir veya daha fazlası bozulsa da veri kaybı olmadan disk yapılandırması (RAID) sayesinde sistem veri kayıpsız devam edebilir. Bilgisayarlarda bazen sunucu gibi çalıştırılsada genellikle veri kaybının veya hizmet kesintisinin göze alındığı birimlerde bu çözüm kullanılmaktadır. Blade Server Bir ana kasa (Şase) içerisinde sunucu, depolama ünitesi, ağ anahtarı gibi ekipmanın toplandığı sistemlerdir. Sanallaştırma ve ölçeklendirme amaçlı kullanıma uygundur. ait güç kaynağı, fanı, ağ bağlantısı ve diskleri vardır. Avantajları: • Genişlemeye müsait disk alanları, • PCI kart desteği çok fazladır. ATX Server Masaüstü bilgisayarlara Avantajları: benzer şekilde ihtiyaca • Hızlı ve kolay kurulum, göre özellikleri oluştu• İlk sahip olma maliyeti ucuz, rulan. Küçük ve orta • %60 daha az yer işgali, ölçekli işletmelerde ve • Tam yedekli bileşenler ile iş sürek- uygulamalarda ATX sunucular kullaliliği, nılmaktadır. • Güç tüketimi ve soğutmada ekonomiktir. Avantajları: • Genişlemeye müsait ana yapı. • Kabin ihtiyacı duymaması gibi Rack Mount Server özellikleri ile diğerlerinden ayrılır. Hastanelerde en çok kullanılan sunucu türüdür. Sunucu kabinlerine montajı yapılır, az yer kaplar, kendine Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 1 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu İşletim Sistemleri Nedir? Sunucu / Server İşletim sistemi, kullanıcı ile donanım sistemi arasındaki iletişimi sağlar. Uygulama programlarının çalışmasını sağlayan ayrıca yazılımların üzerinde çalıştırılabileceği bir sistem programıdır. Sunucu işletim sistemleri Linux ve microsoft olarak iki gruba ayrılır. Microsoft Linux Unix ortamının üzerine kurulmuş, neredeyse tüm bilgisayarlar için uygun olan, ücretsiz bir işletim sistemidir. Linus Torvalds, işletim sistemini yeni geliştirdiği günlerde ücretsiz dağıtım ve kaynak kodlarının açık olmasına büyük önem vermiştir. Bu sayede Linux’un kullanıcılar tarafından tekrar tekrar programlanabilmesi mümkün olabiliyordu. Zaten Linux’un kısa sürede bu kadar gelişmesinin altında yatan ana neden de, sayısız programcının işletim sistemi üzerinde çalışma fırsatını bulmuş olmasıdır. Torvalds, sıfırdan başlayarak programladığı Linux işletim sisteminin adını kendi isminden esinlenerek seçmiştir. Ancak Linux, GNU adıyla bilinen bir projenin parçası olduğu için GNU/Linux olarak anılmaktadır. Kaynak kodunun internet üzerinde ücretsiz olarak dağıtılması ve yayınlanması sayesinde birbirinden farklı şirket ve programcılar, bu işletim sisteminin gelişimine sürekli olarak katkıda bulunmuşlardır. 2 Şirket 1975 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Washington eyaletindeki Seattle kentinde iki üniversite öğrencisi tarafından kurulmuştur. Bu iki girişimcinin vizyonu “her ev ve her masada bir bilgisayar” dı. Popular Electronics dergisinin 1 Ocak 1975 tarihli sayısında Altair 8800 bilgisayar sisteminin tanıtımını okuduktan birkaç gün sonra Bill Gates, bilgisayarın tasarımcısı MITS (Micro Instrumentation and Telemetry Systems) ile temasa geçti. Ekibi ile birlikte Altair 8800 üzerinde çalışan BASIC yazılım dili geliştirdiklerini belirtti. Paul Allen MITS’e yazılımın tanıtımını yapmaya gitti. Paul Allen Altair 8800’i daha önce kullanmamış olmasına karşın tanıtımı başarılı oldu. Tanıtımın sonunda MITS Bill Gates ve Paul Allen’dan Altair bilgisayarları için BASIC yazılım dilinin telif hakkını satın aldı. Kârlı bir iş fırsatı yakaladıkları düşüncesiyle Bill Gates Harvard Üniversitesi’ndeki hukuk eğitimini yarıda bırakıp New Mexico eyaletinin Albuquerque şehrinde Microsoft şirketini kurdu. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu Kümeleme (ing:server Cluster), iki yada daha fazla sunucuyu tek bilgisayar gibi kullanmamızı sağlar. Sunucular kullanıcı tarafında tek bir sunucu gibi görülür. Görev devamlığının önemli olduğu, iş yoğunluğunun yüksek olduğu kurumlarda hayati öneme sahiptir. Maliyetli bir teknoloji olan kümeleme teknolojisini kullanma kararını alırken risk maliyetinin de göz önünde tutulması gereklidir. Sunucu / Server Sunucu Kümeleme (Cluster) Nedir? Cluster Hastane Bilgi Sistemleri gibi kritik görev yapan sunucularda özellikle tercih edilmektedir. Kümeleme tipine göre sunucular bir görevi paylaşabilir, arıza durumunda diğerinin görevi devam ettirmesini sağlayabilir ya da her ikisi birlikte olabilir. Aktif-Pasif kümeleme yada Yüksek erişilebilirlik (High-availability cluster) Aktif-Aktif kümeleme yada yük dengeleme (Load-Balancing clusters) Bu tip cluster yapısının tercih edilmesinde en önemli neden Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri gibi kritik görevlerin kesintisiz devam etmesini sağlamaktır. Sunucunun birinin donanım veya yazılım sorunları nedeniyle durması halinde diğer sunucu görevi devam ettirir. Bu tip cluster yapısının tercih edilmesinde en önemli neden yoğun iş yükü olan hizmetlerde oluşan işlem yükünü ortak bir biçimde en az iki sunucuda paylaştırarak performansı artırmaktır. Bir sunucunun sürekli pasif halde beklemesi pahalı bir çözüm gibi görülebilir ancak olası bir hizmet kaybında sunucunun tekrar devreye alınma süresi ve bu süre kaybı ile ilgili hastanede oluşturacağı maddi ve sosyal kayıplar göz önününe alınmalıdır. Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri hizmetini veren birden fazla sunucu tek bir sunucu gibi davranarak görevleri paylaşır, Hasta kayıttaki bir personel 1. sunucuda işlem yaparken diğer personel 2. sunucuda işlem yapabilir ve kullanıcılar için hangi sunucuda işlem yapıldığının önemi yoktur. İş yükü arttıkça ve mevcut sunucular yetersiz kaldıkça kümeye bir sunucu daha ekleyerek performans ihtiyacı karşılanabilir. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 3 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server Bios Nedir? Temel Giriş/Çıkış Sistemi (Basic Input/Output System, BIOS) kelimelerinin ingilizce baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, bilgisayarların çalışması için gereken donanımların birbileri arasındaki bağı kuran ve onların çalışmasına olanak tanıyan küçük bir işletim sistemidir. Anakartın üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini tayin etmek ve anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin değerlerini değiştirmek, gözlemlemek görevlerindendir. BIOS’un Görevleri: • Hafıza, Ekran Kartı gibi donanımları açılışta (BOOT) test eder. • Donanımların voltaj düzeylerini ayarlar. • Sistemi Hard Disk dışında bir sistemde çaıştırmak için başlangıç sürücüsünü belirlemeye yarar. • Donanımların frekans ayarlarını yapar. • Kullanılmayan donanım parçalarını kapatmamıza olanak sağlar. CMOS Nedir? CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) BIOS çipinde bulunan, başlatma bilgilerini içeren ve çok düşük güç tüketimi yapan bir bellektir. Bilgisayarı başlatırken BIOS, tarih, saat v.b. bilgileri bu bellekten alır. Gücünü de BIOS pili olarak adlandırdığımız pilden karşılar. Kaydettiğiniz ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sık sık “CMOS Checksum error” hatası alıyorsanız, anakartınızın üzerinde bulunan pili değiştirmeniz gerekiyor. Bu da sorununuz çözmezse, CMOS yongası bozulmuş demektir. 4 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Bellek (RAM) Nedir? Rastgele erişimli hafıza (ing: Random Access Memory, RAM) Çalışan program verilerinin, hızlı erişebilirliğini arttırmak için bilgisayar sisteminin hafızasında tutulması işine yarar. Hdd lerden farklı olarak Sunucu veya bilgisayar kapatılınca üzerindeki bilgiler kaybolur. Sabit disk de RAM de bir hafıza birimidir. Sabit diskteki veriler bilgisayar sistemini kapattığınızda da kalır, RAM hafıza da ise elektrik kesildiğinde sıfırlanır ve veriler kayıt altında tutulmaz. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi RAM, sabit diske göre tartışılmaz şekilde hızlıdır. Bu yüzden hızlı bir bilgisayar sistemi, RAM hızının ve kapasitesinin büyüklüğü ile doğrudan bağlantılıdır.RAM kapasitesi yüksek bir makinede 10 farklı program arasında geçiş yapmanız RAM kapasitesi düşük olana göre daha hızlı olacaktır. Çünkü yüksek RAM de program ile ilgili tutulabilecek veriler için daha fazla yer olacaktır, RAM’de yer kalmadığında bu bilgiler makinenizin sabit diski üzerinden yürütülür. RAM’ de dikkat edilmesi gerekli özellikler. • Kullanılan anakartın mevcut RAM türü ile yeni eklenecek RAM anakartla uyumlu olmalıdır. • Anakartın desteklediği maksimum ve minimum saat hızı ve veri hızının kaç Mhz olduğunu bilmelisiniz. • Anakart en fazla kaç GB RAM miktarını destekliyorsa o miktarda bellek takabilirsiniz. • RAM belleklerinde bir gecikme süresi vardır. Gecikme süresinin düşük olmasına dikkat etmelisiniz. • Gecikme süresi (latency). Bellek modülleri, 9-9-9-24 gibi “zamanlamalara” sahiptir. Bunların en faydalısı, CAS gecikme süresi olarak bilinen ilk sayıdır. Bu sayı, RAM’in bir veri sütununa erişmekte ne kadar saat döngüsü kullanacağını belirtir (küçük olması daha iyidir). Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 5 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server Veri Tabanı (RDBMS ve NoSQL) Nedir? Veri tabanı, istendiğinde tekrar erişebilmek üzere bilgiyi depolayan sistemler bütünüdür. Bir çok yazılım bilgi depolayabilir ama aradaki fark, veritabanın bu bilgiyi verimli ve hızlı bir şekilde yönetip degiştirebilmesidir. Veritabanlarının amacı (HBYS gibi) büyük miktardaki verileri işlemektir. Örneğin; T.C. kimlik numarasından bir hastayı bulmak ve o hastaya ait verileri değiştirmek. Veriler düzenli bir biçimde elektronik ortamda kaydedilirler. Düzenli olarak yedeklenen ve kontrol edilen bu bilgiler çok sayıda uygulamanın ve kullanıcının hizmetine sunulur. Büyük miktarlardaki bilgiye hızlı, güvenli ve ihtiyaç duyulan kadar erişim veri tabanlarının en önemli özelliğidir. İlişkisel veri tabanları İlişkisel olmayan veri tabanları Hastane Bilgi Yönetim Sistemlerinde çoğunlukla İlişkisel veri tabanı yönetim sistemi kullanılmaktadır. (İng: Relational Database Management System kısaca RDBMS), verilerin tablolarda satır ve sütunlar halinde tutulduğu ve yüksek bir veri tutarlılığına sahip veri depolama sistemidir. Başka bir deyişle “NoSQL” sistemleri yüksek erişilebilirlik sunarlar. Okuma ve yazma performansı olarak İlişkisel veri tabanı yönetim sistemlerinden göreceli olarak daha performanslıdır. Binlerce sunucu birarada küme olarak çalışabilir ve çok büyük veri üzerinde işlem yapabilirler. İlişkisel veri tabanı anahtar sütunlar aracılığı ile bir çok tablo verilerini birbirine bağlayabilir ve herhangi bir sorgulamada (Sql dili ile) birbirine bağlı verileri tek seferde seçebilir. Verilere erişim SQL dili ile yapıldığı gibi kolay yapılamaz. Uygulamanın özelliğine göre birincil anahtarlar belirli bir mantığa göre verilir ve bu sayede veriye erişmeden önce zaten bu anahtar biliniyor ya da oluşturulabiliyor olur. Örneğin e-Nabız projesinde kişilerin bilgilerine ulaşmasında TC kimlik numarasının kullanılması. Örnek vermek gerekirse hasta bilgilerinin isim, adres, hastalık, labaratuvar sonuçları gibi verileri içeren birden fazla sayıda tablodan oluşan ve tabloların arasında bağlantıyı sağlayan TC Kimlik no ve/veya işlem no gibi anahtar alanların oldugu bir liste ilişkisel veri tabanıdır. 6 Hastane Bilgi Yönetim Sistemlerinde genelde tercih edilmese de e-Nabız, Facebook, eBay ve Digg NoSQL’i tercih etmiş ve başarılı bir şekilde kullanmaktadır. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi “Diskim Raid ile yani güvenli disk dizesi ile yapılandırıldı, depolama ünitem yeni, disklerim de sağlam tüm bunlara rağmen yedeklemeyi neden yapmalıyım?” sorusunun birden çok cevabı vardır. -Sisteme virüs bulaşması, -Sunucuda oluşabilecek fiziksel arızalar, -Kullanıcı hatası nedeniyle geri dönülemeyecek hasarlar. Sunucu / Server Veri Tabanı Yedekleme ve Kurtarma “Yedekleme sıklığım ne kadar olmalı?” sorusunun cevabı ise son yedeklemeden sonra ne kadar veri kaybını göze alacağınıza bağlıdır. Yedekleme yöntemleri her veri tabanı için farklı adlarla anılsada genel olarak 3 farklı yedek alma mantığı vardır. Tam yedekleme: Veritabanının tamamının kopyasını tek bir yedekleme dosyasına alma işlemidir. Tüm yedekleme stratejilerine her zaman tam bir veri tabanı yedeği ile başlanır. Yedekleme zincirinde kendisinden sonra alınacak yedekleri etkilemektedir. Fark yedekleri: Son tam yedek gerçekleştiği andan itibaren sadece değişen verilerin yedeği alınır. Bu nedenle gerçekleştirilebilmesi için önce tam yedek alınmış olmalıdır. Genel olarak tam yedeklerden daha küçük olacakları ve daha az sürede ve süratli alınabildikleri için tam yedekleme sonrasında periodik olarak çalıştırmaya yöneliktirler. deği alınırken varsayılan özellik logu yedeklenen veritabanının sanal log dosyası içerisindeki işlenmiş log kayıtlarının silinmesidir. Log yedeklerinin hangi sıklıkla yedekleneceğini belirlemeden önce log kullanımı gözlemlemek gerekir. Bir yedekleme stratejisinin en önemli amacı bütünlüğü sağlamaktır. Her yedek gerektiği zaman dönülebilir olmalı ve yedekleme zincirini bozumamalıdır. Elimizde 50 adet log yedeğimiz olsun, 10 uncu yedek dosyasının bozulması durumunda kendini takip eden yedek dosyaları işe yaramaz hale gelecektir. Böyle bir durumla karşılaşmamak için yedek dosyaları arşivlenmeden önce muhakkak doğrulanmalıdır. Veri tabanında yedekten geri dönüş testleri mutlaka yapılmalıdır. Log yedekleme: Düzenli log yedeği almanın yedek almak dışında amaçlarıda vardır. Başlıca nedenlerden birisi log dosyasının gereksiz yere büyümesini engellemektir. Log yeSağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 7 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server Sanallaştırma nedir? Sanallaştırma teknolojisi olmayan bir bilgisayarda mevcut donanımları kullanan bir işletim sistemi bulunur ve tüm uygulamalar bu işletim sistemi içerisinde çalıştırılır. Yazılım bazlı Sanallaştırma Yazılım bazlı Sanallaştırma bir işletim sistemini veya bir kullanıcı yazılımını taklit (simulation) etmek için kullanılabilir. Sanal İşletim Sistem Ortamları Bu sanallaştırma türünde bir yazılıma kendisine ait bir kapalı bir konteyner içinde eksiksiz bir çalıştırma ortamı oluşturulur. Bu işlemde ayrıca bir İşletim Sistemi daha çalıştırılmaz; bu nedenle ev sahibi işletim sistemi haricinde bir işletim sistemi de çalıştırmak mümkün değildir. VMM veya Hypervisor ile Sistem Sanallaştırması Virtual Machine Monitor (VMM) veya Hypervisor ile yapılan sanallaştırmada mevcut olan yerel ( fiziki olarak mevcut donanım) kaynaklar akıllıca dağıtılır. Bu dağılım farklı şekillerde geçekleştirilebilir ve kategorilere ayrılır. Bu işlemde her bir misafir 8 Bir işletim sisteminin tıpkı fiziksel bir bilgisayardaymış gibi çalıştırılabilirmesine “Sanallaştırma” denir. Sanallaştırma sayesinde işlemci (CPU), bellek (RAM), sabit disk ve ağ adaptörleri gibi mevcut fiziksel kaynakları mantıksal bölümlere ayırabilir ve her mantıksal bölümün farklı bir bilgisayar gibi davranması sağlanır. sistemine tüm donanım unsurlarına sahip komple bir bilgisayar yansıtılır. Bu yaklaşımın artısı misafir işletim sistemlerinde hiç bir değişiklik yapılmasına gerek kalmadan her bir işletim sisteminin kendi çekirdeği ve yazılımları ile birlikte çalışabilmesidir. Tamamen yazılıma bağlı bu yaklaşımın en büyük eksisi yazılımla taklit edilen donanım fiziki donanımdan çok daha yavaş olmasından dolayı gelen misafir işletim sisteminin genel itibari ile bir gerçek donanıma sahip bir işletim sisteminden çok daha yavaş çalışmasıdır. Donanım Sanallaştırması (Native Virtualization, Full Virtualization) Sanal makine misafir işletim sistemine fiziki donanımın sadece belirli kısımlarını sunar. Ev sahibi i386 işlemcisine sahip ise misafirin de i386 işlemcisini desteklemesi gerekir. Örnekler; Hyper-V, VMware, Microsoft Virtual PC, Linux KVM Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sanal Sunucu Nedir? Sanal sunucu, fiziksel olarak var olmayan, bir fiziki sunucunun içinde her hangi bir sanallaştırma uygulaması kullanılarak türetilen sunuculardır. Bu sunucularda işletim sistemleri, cpu kullanımı, bellek miktarı ve sabit disk kapasitesi ayarlanabilir. Sanal sunucular, VPS ve VM kısaltmaları ile anlatılır. Sanal Özel Sunucu(ing:Virtual Private Server, VPS) ve Sanal Makina(ing: Virtual Machine, VM) Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Desktop diye tabir edilen normal kullanıcı bilgisayarlarında kullanılan işletim sistemleri üzerine Sanallaştırma yazılımları yüklenip aynı makina ve çalışan işletim sistemi içerisinde ikinci veya daha fazla işletim sistemi çalıştırmanız mümkündür. Örneğin Bilgisayar üzerinde çalışmakta olan Windows 8 işletim sistemi üzerine bir sanallaştırma yazılımı yükleyip bunun içinde deneme amaçlı yazılımlarınızı çalıştırmak için bir ikinci Windows işletim sistemli makina ve eğitim amaçlı bir de Linux işletim sistemli makina oluşturabilirsiniz. Hem kendi sisteminiz hem de oluşturduğunuz bu iki sanal makina sistem kaynaklarınızın izin verdiği performans ile birlikte çalışır ve tümüyle ayrı 3 makina gibi hizmet verebilir. Bu yazılımların sunucu versiyonlarıda bulunmaktadır ve örneğin Windows 2003 Server sistemi üzerinde Microsoft Virtual PC yazılımı ile gerçekten servis verip iş yürütebileceğiniz özelliklerde Sanal Sunucular oluşturmanız mümkündür. İşletim sistemlerinden bağımsız direk sistemler üzerine taban Sanal Sunucu yazılımı olarak yüklenebilen ve Hypervisor olarak adlandırılan sanallaştırma işletim sistemleri vardır. En çok kullanılan iki örnek Vmware Esx ve Xen yazılımlarıdır. Bu platformlar bir CD yardımı ile sıfırdan yani üzerinde hiç bir şey yüklü olmayan makinaya yüklenir ve direk sistemin kendisi üzerinden veya Windows ara birim programları ile yönetilebilirler. Sanal Sunucu kurmanın amacı donanım kaynaklarını en üst seviye de kullanmak ve atıl yatırımların azami seviyede ekonomiye katılmasını sağlamaktır. Böylece hem enerji açısından tasarruf edilirken hem de aynı sistemde bir den fazla sunucu çalıştırarak ekonomik avantaj sağlanır. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 9 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Bulut Sunucu (Cloud Server) Nedir? Sunucu / Server Verilerin ve işlem gücünün sadece bir makina ile sınırlanmadığı veri barındırma ve işleme sistemidir. Sanal sunucularla ayırt edidici özelliği, bulut sunucuların tek bir sunucu yerine bir sunucu çiftliği içerisinde barınmasıdır. Sunucuda oluşabilecek teknik arızalarda kesinti yaşanmaz, anlık olarak sunucu çiftliğinin kaynaklarından yararlandığımız payı değiştirebiliriz. Geniş bant internetin gelişmesiyle birlikte web tabanlı uygulama ve servislerin sayısı gün geçtikçe artıyor. Web tabanlı bu uygulama ve servisler “Cloud Computing” olarak adlandırılıyor. Uygulama ve servislerin internetteki bir yerlerde (bulutta) bulunup, internete bağlı herhangi bir cihaz ile bu uygulama ve servislerin çalıştırılması olayıdır. Cloud computing uygulama ve servislerine örnek vermek gerekirse Google Mail, Apple MobileMe, Ubuntu One, Picasa, Flickr, Google Docs olarak sıralanabilir. Bu uygulama ve servislerin hepsi web tabanlı olduğundan dolayı cloud computing olarak adlandırılır. Bulut Server’ın avantajları • Sunucu kaynaklarını arttırma ve azaltma işlemi, • Uygulamalarınız ve verileriniz için yüksek seviyede güvenlik, • Düşük maliyeti ile ihtiyaca göre genişletilebilir esnek bir altyapı olanağı, • Düşük bir bütçe ile fiziksel bir sunucunun sağladığı tüm imkânlara (disk alanı, IP adresi, hafızası, uygulamaları vb.) kısa süre içerisinde sahiplik, • Düşük başlangıç maliyeti, • Sunucu kaynaklarınızı ihtiyaç duyduğunuzda artırabilir veya azaltabilirsiniz. 10 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sabit disk bilgisayar ortamlarında veri saklama ihtiyacını karşılayan donanımdır. Sabit diskler bilgisayarınızı açtığınızda işletim sistemini ve diğer yazılımları sistem belleğine (RAM) yükler ve kalıcı olarak saklamaya karar verdiğiniz bilgileri PC’niz kapalı bile olsa korumaya devam eder. Verilerin yazıldığı kısım disklerdir. Disklerin üzerindeki manyetik yüzeye neredeyse değecek biçimde konumlanan okuyucu/yazıcı kafa ile manyetik yüzey arasındaki mesafe günümüz sabit disk sürücülerinde 0.07 mm’den bile daha azdır. Bu nedenle diskleri düşme ve çarpışmadan korumak gereklidir. FAT File Allocation Table Türkçesi: Dosya Atama Tablosu. İşletim sistemi herhangi bir dosyaya erişim yapmak istediğinde dosyayı bulmak için FAT üzerine yazılan bilgilerden faydalanır Her ihtimale karşı sabit disk üzerinde bir kopyası bulundurulur. FAT16 DOS, Windows31 ve OSR2 sürümü öncesi Windows95’in kullandığı dosya sistemidir Eski bir dosya sistemi olduğu için birtakım dezavantajları ve eksiklikleri vardır. FAT16 dosya sisteminde adresleme 16 bit olduğundan adreslenebilecek maksimum 2 GB’a kadar olan diskleri tanır. Sunucu / Server Sabit Disk (Hard Drive Disk) Nedir? disklerin tanınmasını sağlar Üçüncü olarak FAT32 boş alan israfını azaltır NTFS Daha önceki FAT32 dosya sistemiyle karşılaştırıldığında birçok fayda sağlar. FAT32’de olmayan bir özelliğide, diskle ilgili bazı hatalardan otomatik olarak kurtulma özelliğidir. Daha büyük sabit diskler için gelişmiş desteğe sahiptir. Belirli dosyalara yönelik erişimin yalnızca onaylanmış kullanıcılara verilmesi için izinlerin ve şifreleme özelliğinin kullanımına olanak tanıdığından daha iyi güvenlik sağlar. FAT32 Windows95 OSR2, Windows98, Windows2000 ve Linux tarafından tanınan ve FAT16’dan daha gelişmiş bir dosya sistemidir. 32 bitlik adresleme kullanır Bu da 2 TB’a kadar olan Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 11 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Katı Hâl Disk (Solid State Disk, SSD) Sunucu / Server Hdd leri yazılıp silinebilir dvd, ssd leri flash bellek gibi düşünebilirsiniz. Çalışma prensipleri benzerdir, bu nedenle ssd lerde dönen diskler yok. Ayrıca ssd lerin hızı hdd leri en az iki katıdır. Bir dosya taşırken, kopyalarken, önbelleklerken, programı açarken, çalıştırırken, sistem açılırken, kapanırken vs. vs aslında bu işlemlerin yavaşlığının en büyük sebebi ne ram nede işlemci asıl sebebi hard disk drive dir. Bugüne kadar kullandığımız ve hala kullanılan geleneksek sabit diskler verileri plakalar üzerine yazar. Bu plakalar sabit disk içerisinde bulunan motor sayesinde döner. Bu dönüş hızı 5400, 7200 veya 10 000 Dakikadaki devir sayısı’na kadar ulaşabilir. Sabit diskler en eski ve en az değişime uğrayan bilgisayar parçasıdır. Performans yönünden de çok fazla değişime uğramamıştır, sadece kapasitesinin düşüklüğünden sorun çıkartır. Solid State Disk’ler ise kullandığımız usb flash belleklerin birbirlerine bağlanarak oluşturulduğu bir platformdur. Tabi bunu üzerindeki kontrol aygıtı sayesinde kusursuz olarak gerçekleştirir ve bir bütün olarak çalışır. Örneğin 64GB’lık bir SSD diskte 32 adet 2GB’lık flash bellek veya 128GB’lıkta 32 adet 4GB’lık flash bellek kullanılabilir. 12 SSD Disklerin Avantajları SSD Disklerin Dezavantajları • Günümüzde SSD disklerin okuma ve yazma hızı geleneksel sabit disklere göre yaklaşık 10 kat daha hızlıdır. • Okuma/Yazma ve Rastgele erişim süresi gecikme süresi çok azdır. • Düşük ısı ve güç tüketimi. • Neredeyse sıfır sesle çalışmaktadır. • Mekanik aksam olmadığından daha az mekanik arıza. • Daha güçlü ve kararlı bir performans. • Daha hafif, ince ve küçük boyut. • Yüksek performans. • SSD Diskler ilk duyulduklarında kapasiteleri çok düşüktü, fiyatları çok yüksekti. 2015 yılı için bile hala yüksek sayılabilir. • Manyetik alan ve statik elektriğe karşı geleneksel sabit disklerden daha korunaksızdır. • 10 000 – 15 000 işlem civarında yazma-silme ömrü olması. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Raid Nedir? Sunucularda ve depolama ünitelerinde hız ve güvenlik için kullanılan bu yöntem, birden çok diskin bir araya getirilmesi ile kurulur, en az 2(iki) adet disk gerektirir. RAID in esas amacı, bir dize içerisinde bulunan ana harddiskin çeşitli yöntemlerle yedeğini alarak, diğer harddiskler bozuk olduğu zaman, sistemin çalışmama süresini en aza indirmektir. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi RAID (Redundant Array of Independent Disk Drives - “birbirini destekleyen bağımsız, ucuz disklerden oluşan dize”) demektedir. Mirroring, spanning, striping gibi tekniklere dayanan pek çok RAID standardı vardır. RAID Level 4 hariç, dizideki disklere bağımsız olarak ulaşılamaz. Yani bir diski alıp aynı bilgisayar veya başka bir bilgisayarda tek başına o diski okumak mümkün değil. Her işletim sisteminde RAID desteği yoktur. Sözgelimi; Windows 2000’in altındaki Windows sürümleri ve eski Linux kernelleri RAID’i desteklemez. RAID’in avantajları • Bilgisayarımızdaki en yavaş donanım olan disklerin performansını artırmak. • Raid dizeleri, kronik performans sorunlarının yanında da güvenlik problemlerini çözmek için çok değerli bir yöntemdir. • Sadece performans ve veri güvenliği değil, çok yüksek miktarlarda verinin işlenmesinin ve depolanmasının gerekebileceği de değerlendirilmelidir. Bu tip problemleri çözebilmek için doğru yaklaşım yüksek kapasiteli disklerle kurulacak bir RAID dizesi olabilir. • Yüksek kapasiteli disklerde düşük Maliyet ile hem daha fazla alan hem de yüksek performans elde edilebilir; Yüksek kapasiteli olan 500GB’lık disk satın almayı düşü- nürsek; 1 adet 500GB kapasiteye sahip bir HDD alabiliriz veya 2 adet 250GB kapasiteli disk alabiliriz. 2 adet 250GB disk alıp RAID yaparsak hem disklerimizin performansı birinci seçeneğe göre artar, hem de düşük bir maliyet ile 500GB bir depolama alanına sahip oluruz. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 13 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Raid Seçiminde 2 Soru “Hız mı? Güvenlik mi ?” Sunucu / Server 6 adet 2TB diski depolama ünitenize taktınız, 12TB disk alanına geleneksel disk yapısında ulaşmanız mümkün, ancak; güvenlik veya hız hangisini istiyorsunuz. Kararınızı verdikten sonra bunun karşılığını disk alanında küçülmeyle ödeyeceğinizi bilmelisiniz. Yukarıdaki örneği Raid 5 ile yapılandırırsak 10TB alanımız, Raid 50 ile yapılandırırsak 8 TB alanımız, Raid 10 da ise 6TB alanımız olacaktır. Raid 0 Kapasite= disk sayısının toplamı kadardır. Raid 0 sadece performans için üretilmiş teknolojidir.En az 2 disk ile oluşturulur. Raid kart üzerine gelen tüm datalar disk sayısına bölünerek aynı anda hepsine birden yazılır. Disklerden biri arızalanırsa tüm veriyi kaybetmiş oluruz. Raid 1 Kapasite= toplam disk kapasitesinin yarısıdır. En az 2 disk ile oluşturulan bu yapıda Raid kartına gelen tüm data iki diskede aynı şekilde yazılır. Bir disk çöktüğünde diğer disk problem olmamış gibi işlemlere devam eder. Kapasite anlamında da tekdisk kapasitesi elde edilir. Raid 4 Raid 4 yapıda veriler disklere sektör sektör yazılır. Her data disklere sıra ile yazıldığı için yazma işlemi sırasında okuma işlemide yapılabilmektedir. Bu sayede bu yapı üzerinde okuma hızı inanılmaz artmaktadır. Doğal olarakta yazma hızı azalır. Raid 4 yapı en az 3 disk ile oluşturulur. Raid 5 Günümüzde en yagın ve en popüler yapı Raid 5’tir. Enaz 3 disk ile oluşturulur. Parite bilgisi tüm disklere dağıtılır. Yani tüm disklerde hem veri hem parite bilgisi bulunur. Veriler disklere yazılmadan önce Raid kart üzerinde parçalara ayrılır ve parite bilgisi ile birlikte disklere yazılırlar. 14 Raid 5, 2,3,4 gibi 1 diski tolere edebilir. Raid 6 Raid 6 enaz 4 disk ile yapılır. Dağıtılmış pariteler kullanır. Raid 5’ten farkı ise iki ayrı parite diski kullanaması ve 2 diski tolere edebilmesidir. Okuma hızı oldukça iyidir. Ama yazma hızı çift parite tutmasından dolayı Raid 5’e göre kötüdür. Raid 6 bu yapıyı destekleyen bir donanım ile yapılabilir. Raid 10 Raid nesting denilen bir yapı ile farklı 2 raid 1 yapının Raid 0 yapısı altında birleştirilmesi ile oluşturulur. Enaz 4 disk ile oluşturulan bu yapı Performans olarakta yüksek seviyededir. Raid 15 Raid 15 en az 6 disk ile yapılır. 2 raid 5 yapısının Raid 1 ile birleştirilmesi ile elde edilir.En güvenli yapıdır.Yüksek güvenli dataların saklanmasında kullanılır. Raid 50 En az 6 adet disk ile oluşturulan bir yapıdır.2 tane Raid 5’in Raid 0 ile birleştirilmesi ile yapılır.Hem performanslı hemde güvenlidir. Raid 51 Raid 50 ile çok benzerdir. 2 adet Raid 5 yapıyı Raid 1 ile birleştirerek üretilir. En güvenli yapıdır. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Depolama Sunucuları (ing:storage server) adından da anlaşıldığı gibi çok fazla yer gerektiren uygulamalar için çözüm getiren server tipleridir, üzerlerinde çok fazla disk barındırırlar. Büyüyen veriler bilgisayar veya sunucuların disklerinde saklanacak boyutu aşınca daha büyük veri saklama alanlarına duyulan ihtiyaç nedeniyle geliştirilmişlerdir. Sunucu / Server Depolama Sunucusu (Storage Server) Nedir? Bir datayı saklamak için günümüz teknolojisinde çok farklı çözümler bulunmaktadır. NAS ve SAN olarak bilinen bir çok ürün dataları saklamak ve korumak için kullanılmaktadır. Radyoloji görüntüleri ve HBYS verilerinin arşivlenmesi gibi büyük boyutta veriniz varsa, veri büyüklüğünüz hızla artıyorsa, veriye erişim hızınız önemli ise ve en önemlisi verilerinizi güvenle saklama ihtiyacınız varsa depolama ünitesi (Storage) kullanmalısınız. Depolama ünitelerini yönetirken Sıcak ve Soğuk verileri kavramlarını bilmelisiniz. Sıcak veri her an erişime hazır verilerdir, soğuk veri ise nadiren ulaşılacak hız düşüşünü tolere edebilecek verilerdir. Sıcak veriler Soğuk veriler • Raporlaması yapılmamış, veya son 30 günde çekimi yapılmış Radyoloji görüntüleri, • Laboratuvar sonuçları, • Kişisel hasta bilgileri, • Son 7 gün kamera görüntüleri, • Kapı Geçiş kontrol Sistemleri verileri. • Raporlaması bitmiş, çekim tarihinden itibaren 30 gün geçmiş radyoloji verileri, • Kliniklerin iç işlemleri için sakladıkları veriler, • Mevcutta aktif olarak kullanılmayan veri aktarımı yapılmamış hasta ve laboratuvar bilgileri, • 7 günü geçmiş kamera kayıtları. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 15 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server SAN (Storage Area Network) Nedir? Storage area networkleri DAS ve SAN lerden ayıran en temel özelliği daha konsolide olmasıdır Tape Backup ünitelerini dahi SAN’a bağlayabiliriz bu sayede daha konsolide çalışabilirler, genellikle Fiber Channel ve ISCSI bağlantı arabirimini kullanan SAN ler yine kendi üzerlerinde işletim sistemi barındırırlar. Ayrıca gerek SAN gerekse NAS sistemlerinin alternatif software çözümleri vardır. NAS (Network Attached Storage) Nedir? Network attached storage’ı Das tan ayıran en büyük özelliği üzerindeki diskleri birden fazla servera tanıtabilmemizdir, NAS’lar bir kümeleme ve raid yapılarınıda desteklerler ayrıca üzerinde işletim sistemi barındırabilirler. NAS cihazı aslında yerel alan ağına bağlı yüksek erişim hızında depolama yapabilen bir dosya sunucusudur. Genel kullanım için oluşturulmuş olan işletim sistemi, NAS cihazlarında sadece dosya paylaşımıyla ilgili işlemleri yapabilmek için sadeleştirilmiş, dosya giriş/ çıkış işlemleri için gerekli protokoller eklenmiş ve bu iş için iyileşmiştir. DAS (Direct Attached Storage) Nedir? Bu depolama ünitesi adındanda anlaşılacağı üzere servera direkt bağlı olarak çalışır, arada ek donanımlara gerek duymadan bağlı tutacağınız serverın diski gibi çalışır, ATA, SATA, eSata, SCSI arabirimlerini kullanır ve çeşitlerine göre hot swap diskler, yedekli güç kaynağı, raid topolojisindeki konfigürasyonlarıyla ihtiyaçlara cevap verebilen bir ünitedir. Ayrıca console yardımıyla DAS unitenizi yönetebilirsiniz. 16 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Hot Plug / Hot Swap Nedir? Genellikle server disk özelliklerinden bilinen bir terimdir hot plug ve hot swap her ne kadar birbilerine benzesede aralarında farklar vardır. Hot Plug: Sunucu çalışırken disk veya yedek güç kaynağının çıkartılabilmesidir. Hot swap: Çalışan bir server’da disk ve benzeri ürünlerin çıkartılıp takılabilmesi durumudur. Hot swap ürünleri değiştirmek için sunucuyu kapatmak zorunda kalmazsınız. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu ve Pc lerde yüksek ısı ve toz Hızlı işlemciler önemli miktarda ısı yayar ve sistemin istikrarlı bir şekilde çalışması ve yüksek performans göstermesi için bu ısının dağıtılması gerekir. İşlemci ve masaüstü anakartın üzerindeki termal sensörler, sistemin ısısını izler ve ısı optimum ayarın üzerine çıkarsa, fan hava akışını artırmak ve daha fazla soğutma sağlamak için daha hızlı döner. Sistemin daha gürültülü çalışmasına bu artan hava akışı neden olur. Aşırı ısınmanın en yaygın nedeni bilgisayarın içinde toz birikmesidir. Sürekli çalışan fanın sesi, bilgisayarınızın yeterince verimli bir şekilde çalışmadığını ve havalandırma deliklerini tıkayan birikmiş tozdan kaynaklanan bir sorunun olabileceğini gösteren ilk belirtidir. Aşırı ısınma ve yüksek fan hızı sorunlarının en aza indirgenmesinde, işlemcinin doğru takılması ve ısı yayılımını en üst düzeye çıkaracak şekilde ayarlanması büyük önem taşır. KVM nedir? KVM, Klavye, Video, Mouse kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Birden fazla bilgisayarın erişiminin tek bir klavye, video monitör ve mouse vasıtası ile gerçekleştirilmesini sağlayan bir donanım cihazıdır. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 17 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server Active Directory Nedir? Microsoft, Windows NT’nin ardından çıkardığı Windows 2000’le birlikte yeni bir directory sistemi olarak Active Directory sistemini geliştirdi. Active Directory®, network üzerindeki nesneler hakkında bilgileri saklayan ve bu bilgileri kullanıcılar, network yönetimi ve güvenlik için kullanmamazı sağlayan bir servistir. Active Directory Hastane networkü içinde; bir dosyaya erişecek (izinleri olan) kullanıcıların tanımlanması ve kimlik denetimi (authentication) gibi işleri yürütür. Kimlik denetimi sistem girişi ve yapılan işlemlerin kullanıcı bazında kısıtlanmasında kullanılır diğer bir deyişle yalnızca yetkili kullanıcıların network’ü kullanmasını sağlar. Active Directory’nin faydaları: • Hastane veya birim geneli dağıtılacak bir uygulamanın dağıtımı çok kolaydır. • Teknik destek ekibinin arızalara ve sürücü kurulumlarına uzaktan müdahalesini kolaylaştırır. • Yetkisiz kişilerin, bilgisayarlara müdahale etmesini engeller, kullanıcıların yetki alanına dahil tüm bilgisayarlarda oturum açmasına imkan tanır. • Kurumsal duyuruların daha açılışta kullanıcılara iletilmesini sağlar. • İnternet tarayıcısına yönetimin belirlediği siteler “sık kullanılanlar” olarak eklenebilir. • İnternet erişimi kullanıcı veya grup olarak düzenlenebilir. • Kullanıcıların yetkileri dışında uygulama kurmaları nedeniyle bakım destek hizmetinin artmasını engeller. • Kurumsal kimlik oluşturmak için gruplara veya birimlere özel masaüstü arkaplanın sabitlenmesi sağlanır. Örneğin; Polikliniklerde dış monitörlerde istenmeyen fotograf veya yazının gösterimini kısıtlar. • Network’ün domain olarak adlandırılan birimler (alanlar) halinde düzenlenmesini sağlar. • Kullanıcı ve grupların listesini merkezi olarak tutar. • Kimlik denetimi (authentication) sağlar: Kullanıcı ve grupların ancak gerekli izinlere sahip olması durumunda kaynaklara erişmesi, Hasta kayıttaki bir personelin erişim izinleri, poliklinikteki hekimin izinleri ve erişim kısıtlamaları veD omainin OU adı verilen alt parçalara bölünmesini sağlar. Daha küçük bu birimler, yönetimin delege edilmesini sağlar. 18 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi DHCP Nedir? DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) servisi IP adreslerinin merkezi olarak dağıtılmasını sağlar. Sistemdeki bilgisayarlara IP adreslerini ve buna ek olarak değişik parametreleri atamak için kullanılan servistir. DHCP’nin temel özelliği sistemi kuran kişilerin tek tek tüm makineleri gezip aynı veya benzer parametreleri defalarca eliyle girmesini engellemek, böylece zaman kazanmak ve sistem yöneticisinin işini kolaylaştırmaktır. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi DHCP ilk olarak diske sahip olmayan bilgisayarlara IP bilgilerini sunmak için tasarlanmıştır. Bu tür iş istasyonları üzerinde herhangi bir yedekleme aracı olmadığı için açılış esnasında ağ IP verilerinin aktarılması gerekliydi. Açılış sırasında ilk olarak gereksinim duyulan veri ise, sizin de kolayca bulabileceğiniz gibi, basit bir IP’dir. Bu bilgi alındığı anda (Linux kullanılması durumunda) çekirdek disksiz makineye kolaylıkla transfer edilebilir. DHCP’nin görevi • • • • Ip adresi dağıtmak Default gateway adresinin tanıtılması. Subnetmask adresinin tanıtılması. DNS adreslerinin tanıtılması. Dhcp sunucu niçin kurulur? • Her makinenin birbirinden farklı IP adresi olması gereklidir. Hiçbir IP birbiriyle çakışmamalıdır, DHCP bu görevi başarıyla yerine getirir. • DNS, paylaşıma açık yazıcılar, dosya paylaşımı olan PC’ler gibi cihazların sabit IP adresine ihtiyaçları olur. Hatta başka bir DHCP sunucu varsa bu gibi cihazlara elle IP vermek yerine DHCP bu işi otomatik gerçekleştirir. • Cihazlar arası Ip çakışmaları engellenir. • Cihazları tek tek dolaşıp elle Ip vermek yerine otomatik olarak dağıtır bu sayede sistem yönetici’sinin iş yükünü hafifletir. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 19 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sunucu / Server Alan Adı Sistemi (DNS-Domain Name System) Nedir? İnternet ortamında her şey isimden ibaret olarak görülmektedir. tarayıcılarımıza adres giriyoruz ve o adreslere ait olan IP’leri bilmiyoruz, bilmemiz de pek mümkün değildir, çünkü insan hafızası rakamlara göre isimleri daha kolay hatırlamaktadır. Bu sayede “212.175.169.226” adresi yerine bunun ismi olan “www.tkhk. gov.tr” nı aklımızda tutmamız daha kolay olacaktır. İnternet tarayıcısına “www.tkhk.gov.tr” yazdığımda bunu “212.175.169.226” ip adresine çeviren servisin adı DNS (Domain Name System ) tir . Network üzerinde bulunan aygıtların DNS isim karşılığına Hostname adı verilir. Full Qualified Domain Name ( FQDN ) ise DNS sunucusundaki bir nesnenin tam adıdır. Network üzerinde bulunan bilgisayarlar hostname ile iletişim saglarken, mutlaka bir DNS server içinde bu hostname karşılık gelen IP adresi bulunur. Host name 255 karaktere kadar olabilir. DNS Server üzerinde bir host name iki farklı ip adresi atanabilir. Örneğin; “www.tkhk.gov.tr” için 212.175.169.226 ve 212.175.169.227 gibi. Dns Server’in yanı sıra hosts dosyası ile de Host name den ip adreside çözümlenebilir. Domain (alan adı) Whois (Alan Adı Sorgulama) domain’in (alan adının örn:”www. tkhk.gov.tr” ya da “212.175.169.226” IP numarasının ait olduğu kişi ve/veya kuruluşun (firmanın) bilgilerini içerir. Domain’in kayıt ve süresinin bitiş tarihi, host edildiği firmanın name server bilgileri de yer alır. www.tkhk.gov.tr domaini kimin adına kayıtlı mail adresi telefon numarası domaini host eden hosting firmasının name server (ns) bilgilerini gösteren bir sorgulamadır. Bu tip sorgulamaları yapan sitelere ulaşmak için tarayıcınızın arama alanına “whois” yazmanız yeterlidir. Domain adı almak istediğinizde domain’in daha önceden alınıp alınmadığını bu şekilde sorgulayarak öğrenilebilir. web sitenizin internet üzerindeki adı ve adresidir. Bu adres olmadan internet üzerinden web sitenize ulaşılamaz 20 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Yönlendirici (Router) Nedir? IP paketlerinin bir networkten başka bir networke iletimini sağlayan cihazlara yönlendirici (Router) denir. Bir Routerin asıl amacı, gelen paketleri incelemek ve ağdan geçmesi için en iyi yolu belirlemek ve switchten porta doğru gitmesini sağlamaktır. Routerler büyük ağlarda, trafiği düzenleyen en önemli cihazlardır. Bir routerin temel olarak iki görevi vardır; yol seçme ve paketlerin en iyi yolunu bildirmektir. Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Routerler ağları veya ağ bölümlerini (MAN/WAN) birbirine bağlayabilir. ADSL modemlerde de Router olarak Statik router adlandırılan cihazlar vardır. Karıştırılmaması gereken en önemli nokta Rotalar elle biçimlendirilir. Adsl/modem/router komplike olarak Herzaman aynı rota kullanılır. tek cihazda verilir. Bizim konumuz- Güvenlidir. daki yönlendirici, yerel ağımız ile internet servis sağlayıcı arasında olan Dinamik router network ulaşımını sağlar. İnternet bağlantısını sağlamak zorunda değil- Rotalar otomatik olarak biçimlendidir. Bu yüzden Routerların üzerinde rilir. modeme bağlantı sağlamak için ayrı En iyi rota seçilebilir. bir yuva bulunur. Modemlerin işi, bir- Güvensizdir. den fazla bilgisayarı aynı ağ içerisinde birbirine bağlamak değildir. Yönlendirme Tablosu (Routing Table) yönlendiriciye (router) bir paket geldiğinde, yönlendiricinin o paketi nereye yönlendirmesi gerektiğine dair rotaları içeren tablodur. Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi 21 Sunucu / Server Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi HBYS Uygulama Mimarileri Nedir? WEB tabanlı: İnternet veya intranet gibi ağ kanalları üzerinden çalıştırılabilir. Kurulum web server’a yapılır ve bir web browser üzerinden çalıştırılır. İşletim sisteminden bağımsızdır, tarayıcı bağımsız olmayabilir. Güvenliği sağlamak kolaydır. İstemci (Client) Tabanlı: İstemci sunucu mimarisi olarak adlandırılır. HBYS firmalarının ilk otomasyon sistemlerinin kuruluşunda tercih ettikleri bu mimariye sahip pek çok uygulama halen hastanelerimizde çalışmaktadır. Kullanıcı bilgisayarlarına uygulamanın dağıtılmıştır. İstemcinin bilgisayarında uygulama çalışır, uygulamanın dağıtımı sunucular üzerinden veya portatif belleklerden yapılabilir. Sunucuda veri tabanı kuruludur, tüm istemciler veri tabanı ile doğrudan bağlantı kurmak zorundadır. Akıllı istemci (Smart Client) Tabanlı: uygulamaların web üzeriden dağıtılması ve uygulamanın güncelliğinin otomatik olarak sağlanabilmesi olarak tarif edilebilir. Smart client, uygulama sunucusu ile XML web servisleri veya veritabanı işlemlerini herhangi bir ek kurulum olmadan sağlamaktadır. Smart client, web uygulaması gibi görünse de masaüstü uygulamasıdır. 22 Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi Sağlık Bilişimi Yönetici Rehberi İletişim Nasuh Akar Mah. Ziyabey Cad 1407 Sk. No:4 Balgat / ANKARA www.tkhk.gov.tr / tkhk.bilisim@saglik.gov.tr https://www.facebook.com/groups/saglikbilisimidairesi/ https://twitter.com/SB_TKHK
