Örtüaltı Hıyar Yetiştiriciliği

ÖRTÜALTI HIYAR (Cucumis
sativus L.)YETİŞTİRİCİLİĞİ
GİRİŞ
Hıyar yetiştiriciliği yaklaşık
40 bin dekar örtü altı (tünel + sera) ( 5 bin tünel,
30 bin sera)
% 30 cam, % 52 plastik, kalanı tüneller
Örtülü alanın yaklaşık % 20 hıyar yet.
Alınan ürün 712 bin ton
Sera üreticiliğinde domatesten sonra en fazla
üretilen türdür.
GENEL BİLGİLER
Ana vatanı: Hindistanın Himalaya dağları ile Bengal
körfezinin kuzey kısmı arasındaki bölge ile Çin, İran ve
Anadolu
Besin değeri oldukça düşüktür. 100 g hıyarın kalori
değeri 12’dir. Rejim kürleri için uygun bir sebzedir.
Ayrıca A ve B grubu vitaminlerce zengin bir sebzedir.
Kalsiyum içeriği iyidir (100 g meyvede 20 mg) . Bazik
özellik
gösterdiği
için
vücutta
artan
asitleri
nötürleştirmede etkilidir.
Olgunlaşmamış meyvesi tüketilir. Partenokarpik olmayan
çeşitlerde tozlanmadan 5-10 gün sonra hasad yapılabilir.
Partenokarpik olanlarda da antezisten 5-10 gün sonra hasat
yapılabilir. Tohumları açık sarı yada krem renklidir. Bir gramda
25-38 adet tohum bulunur.
MORFOLOJİK ÖZELLİKLER
Kökler:
Orta derinlikte ( 30-50 cm) kök yapan ve ana kök 5-10 cm kazık kök
olan bir bitkidir.
Ağır bünyeli ıslak topraklarda kökler yüzeye çıkabilir. Bu çıkan
köklerin üzeri örtülmelidir, yoksa ölürler. Meyvesi acı olan çeşitlerin
köklerinde de acılık vardır.
Gövde:
Gövdesi kuvvetli sürünerek büyür, sülükleri sayesinde
tırmanabilir. Gövde boğum ve boğum aralarından oluşur. Koltuk
sürgünleri yaprak koltuklarından çıkar. Bu yan dalların
koltuklarından da sürgünler çıkar ve bu devam eder. Yan dal
vermeyen çeşitlerde ıslah edilmiş durumdadır. Gövde uzunlukları
teorik olarak sınırsızdır.
Yapraklar
Basit yaprak formunda 3-5 loblu yada köşelidir. Yaprak
kenarları düz yada dişlidir. Yaprakların üst yüzeyi düz ve
parlak, alt yüzeyi ise mat ve tüylüdür. Yaprak sapı uzun ve
olukludur. Yapraklar gövde üzerinde spiral şeklinde dizilirler.
Sülükler bitkinin tutunmasını sağlar. Sülükler değişime
uğramış yapraklardır (50-60 cm kadar olabilir).
Hıyar
bitkisinin çiçek yapısı genelde tek evciklidir.
Çiçek:
Hıyarda görülen çiçek durumları ise;
andromonoik, gynomonoik, trimonoik ….
androik,
gynoik,
Dişi çiçekler alt durumludur. Çiçekler beşli yapıya sahiptirler.
Çanak yapraklar yeşil, taç yapraklar ise parlak sarıdır. Erkek çiçek
sayısı dişi çiçekten daha fazladır. Dişi çiçeklere erkek çiçeklerden
daha uzun ömürlüdür ve üç lopludur.
Meyve
• Beith alpha tipi 15-20 cm uzunlukta
– (sera, tünel ve açık)
• Langa (uzun tip) 30-40 cm
– (Sera bazen yüksek tünel)
• Turşuluk 3-10 cm
– (açık bazen alçak tünel)
Sıcaklık
ÇEVRESEL İSTEKLERİ
Üşüme
Donma
0
0.5-5
Çimlenme
Bşlg
Opt
12
20-24
Opt. Toprak
Opt. Hava
20-22
22-24
18-20
18-20
FİDE
0
0.5-5
12
20-24
Gece sera sıcaklıkları mümkün ise 15-18 oC’de tutulur.
Düşük sıcaklıklarda kök gelişmesi zayıf olur, toprak suyunu rahatlıkla alamaz.
Opt. Su alma aralığı 15-25 oC’dir. Seralarda 20 oC’nin üstünde havalandırma
yapılmalı. 35oC’nin altına düşürülemiyor ise gölgeleme yapılmalıdır.
Gece-gündüz sıcaklık farkı büyük ise dişi çiçek oluşumu artar, düşük sıcaklık ve
kısa gün dişi çiçek oluşumunu teşvik eder.
Sıcaklık yükseldikçe erkek çiçek oluşumu artar. Yüksek sıcaklık ve uzun gün
erkek çiçek oluşumunu teşvik eder.
İklimsel İstekleri
GBSDT (günlük büyüme sıcaklık dereceleri toplamı): Günlük sıcaklık
ortalamalarından 10 çıkarılarak hesaplanır
GBSDT ekim –çimlenme: 67 oC
GBSDT çimlenme çiçeklenme: 478 oC
GBSDT ekim ilk hast: 674 oC
Hıyar bitkisinin opt ışık isteği: 15 000 lux, ışıklanma süresi 14 saattir.
Hava oransal nemi çok önemlidir.
Serada % 40’ın altına düşmemelidir.
Çimlenme ortamı
Fide yetiştirme
Serada
% 70-80
% 80-90
% 50-90
Toprak İstekleri
Hıyar BBM’ce ve OM’ce zengin kaba yapılı, iyi drene edilmiş, su
tutma kapasitesi yüksek , sıcak havadar toprakları sever. Nötr
yada hafif asidik (6-6.5). OM’yi sever fiziksel yapısı bozulmuş
olan topraklarda m2’ye 50-100 litre OM verilmelidir.
Sera hıyar toprağının fiziksel yapısı
30-50 cm arası (%)
Fiziksel Yapı
30 cm Derinliğe kadar
(%)
Su kapasitesi
40-50
40-45
Hava kapasitesi
35-45
20-25
Porozitesi
80-90
60-70
Gübreleme
Taban gübrelemesi anında, N ¼’ü, P ve K’un ½’si verilmelidir. Geri
kalan gübre sulu gübre olarak verilmelidir. Sulu gübrede N 225 ppm, K
188 ppm, P 22 ppm olarak kullanılabilir. İlk sulu gübre ilk sülüklerin
çıkmaya başlaması ile verilir. Fosforlu gübrelerden triple süperfosfat
tercih edilir. K ve P kışın ayda bir verilir. N’un kalan 1 kısmı il üç
sulamada, kalan diğer kısmı ise sera sıcaklıkları yükseldiğinde 8-10 gün
aralıklar ile verilir.
Gübreleme Dozu dekara 30 kg N, 10 kg P2O5, 25 kg K2O, 5 kg Mg.
Bitkide C/N oranı 20/1 olmalıdır.
Hıyar bitkisinin farklı ürün karşılığında topraktan kaldırdığı BBM
Pazarlanabilir Ürün
(kg/bitki)
30
25
20
15
10
Yeşil Ağırlık
kg/Bitki)
37,2
31,0
24,8
19,0
13,2
BBM (g/bitki)
N
42
36
30
23
17
K
P
67
58
49
40
31
11,0
9,2
7,4
5,6
3,8
Ca
34
30
26
22
17
Mg
5,9
5,1
4,3
3,5
2,7
Sulama
Suyu çok seven bir bitkidir. 1 kg kuru madde için 300 litre suya
gereksinim vardır. Vegetasyon süresi boyunca yaklaşık 600 litre
su/bitki tüketilmektedir.
Damla sulamaya iyi cevap vermekte. Dikimden sonraki
günlerde bol sudan kaçınılır. Dişi çiçek ve meyve oluşumu
görülünceye kadar gerekmedikçe su verilmez. Alçak tünellerde
karık sulama da kullanılabilir.
Malçlamaya iyi yanıt veren bir sebzedir. Soğuk dönemlerde
şeffaf, sıcak dönemlerde de mat renkli plastikler kullanılır.
CO2 gübrelemesi: Yüksek oranda OM kullanıldığında gerek
duyulmayabilmektedir. OM ayrıştıktan sonra verilebilir.
Önerilen doz 1000 ppm.
FİDE YETİŞTİRME
Çeşit seçimi: Verimli, Düzgün şekilli, Erkenci, Hastalık ve Zaralılara
dayanıklı, Üretim dönemlerine uygun çeşitler seçilmelidir.
Üretim dönemleri: Sonbahar, İlkbahar ve Tek Dönem yetiştiriciliği.
Sardes, Afrodit, İlke, Doruk, Nevada, Süper Kağan, Gordion, Nile, Armada
Tohum ekim harcı: Klasik Harç (yanmış Ç.G., Toprak, Kum),
Oranlar: 6-3-1, 4-2-1, 1-1-1 olabilmektedir. Harç kullanılacak ise iyi
karıştırılmalı ve temiz olmasına dikkat edilmelidir. Klasik harca 1 m3
harca 2kg süperfosfat, 1 kg potasyunm sülfat ve 0.5 kg amonyum nitrat
ilavesi yapılması iyi sonuç verir.
1:1 ve 1:2 perlit torf karışımları da fide yetiştirme ortamı olarak
kullanılabilir. Bu ortamın 1 m3’ne 1.4 kg süperfosfat, 0.8 kg
potasyumsülfat, 1.2 kg amonyum nitrat ve 1 kg magnezyumsülfat ilavesi
iyi sonuç vermiştir.
Piyasada bulunan besin maddesi katkılı torflar da ortam olarak
kullanılmaktadır.
Tohum ekimleri saksı, viyol, torba veya sıkıştırılmış torf bloklara
yapılabilir.
TOHUM EKİM ZAMANLARI
Tek ürün: Ekim 15-30
Sonbahar üretimi: 15 Ağustos- 15 Eylül
İlkbahar ekimi: Ocak ayının ilk yarısı (1-15 Ocak)
AŞILI FİDE
Fusarium ve nematoda Olumsuz toprak şartlarına karşı.
Cucurbita ficifolia, Cycios angulatus interspecifik (C.
maxima x C. moschata) melezlerde kullanılmaktadır.
Yaygın kullanılan aşılama tekniği İngiliz dilcikli aşılama
tekniğidir..
DİKİM
Mesafeler: 100 x 50; 100 x 30; 90 x 70 x 40 ve 90 x 50 x 40 cm
3-5 yapraklı fideler dikime hazır fidelerdir. Eğer fideler üretim
yapılacak serada yetiştirilmemiş ise dikimden 1-2 gün önce
seraya getirilmelidirler. Isıtılan seralarda üretim yapılacak ise
dikimden birkaç gün öncesinden ısıtılmaya başlanmalıdır.
Genelde tek üründe: 2000-2500 bitki/da, çift üründe 3000-3300
bitki /da
Dikimde kök boğazı toprak üstünde kalmalı ve can suyu iyi
verilmelidir
ASKIYA ALMA
Serada hıyar bitkilerinde dikine büyümeyi sağlamak için
askıya alma işlemi uygulanır.
Işıklanma artar, bakım işlemleri kolaylaşır, havalanma iyi
olur, verim ve kalite artar, hast. ve zaralılarla mücadele kolay
olur ve birim alanda bitki sayısı artar.
Normal, spalya ve pramit şekilli askıya alma
BUDAMA
Yaprak budaması,
Sürgün budaması,
 Uç alma,
Sülük alma,
Erkek çiçekleri toplama
TOZLANMA VE DÖLLENMEYE YARDIM
Monoik çiçek yapısına sahip hıyar çeşitlerinde erkek çiçekteki çiçek tozları
bir aracı yardımı ile dişicik tepesine taşınmalıdır.
Elle yada arı yardımı
4 dekarlık bir alana 5000-10000 arı yetmektedir (son zamanlarda
Bombus)
Son zamanlarda seralardaki hakim çeşitler partenokarpik
çeşitlerdir.
Hıyarlarda döllenme olayı 6:00-9:00 arasında meydana gelir.
Optimum sıcaklık: 18-21 oC
Polen çimlenmesi için opt. sıcaklık: 26-29 oC
Son zamanlarda tozlanmaya gerek duymadan partenokarpik meyve
tutabilen çeşitler üretilmektedir.
HASAT VE VERİM
Hıyar meyveleri normal çeşit iriliğinin 2/3’ ne ulaştığında hasat
edilebilir. Hasadın geciktirilmesi halinde kalite ve verim düşer.
Hava sıcaklığına bağlı olarak hıyar meyveleri haftada 2-3 kez
hasat edilmelidir. Hasat edilen meyveler sepet yada tahta
kasalara konur. Markete gideceği ambalaja konmasında
büyük yarar vardır.
Yetiştirme dönemine göre hasat periyodu
Tek ürün yet.
Sonbahar Yet.
İlkbahar yet.
Ocak-Haziran,Temmuz
Kasım-Ocak
Mart-Temmuz
Muhafaza
10-12 oC’de % 95 nemde 10-14 süreyle saklanabilir. Daha uzun süre ve
daha düşük sıcaklıklarda kalitede bozulmalar görülür. Taşıma işlemi 2
günden fazla sürecek ise 10-15oC’de ve yüksek nemde yapılmalıdır.
VERİM :Örtüaltında 20-25 ton/da çıkabilmektedir, Antalya ili
ortalaması 13 ton /da’dır.
ÖNEMLİ HASTALIK VE ZARARLILAR
Külleme:
Etmeni : E. cichorecearum ve S. fuliginea
Belirtileri: Çoğunlukla yaprakların alt yüzeylerinde, bazen her iki
tarafında pudra veya un serpilmiş gibi beyaz toz görünümünde
kendini belli eder. Yapraklar parlak yeşilini kaybeder ve kirli
yeşile döner. Yumuşaklığını kaybeder, yaprak uçları hafifçe
kıvrılır.
Hastalığın yayılmasında rüzgar ve böcekler önemli rol oynar.
Optimum enfeksiyon sıcaklığı: 27 oC, En düşük hava nemi: % 46
Genlikle olgun ve yaşlı yapraklarda görülür.
Mücadelesi: Kükürt kullanılır, 20 oC’nin altında ıslanabilir toz
kükürt kullanılmalıdır. Ve diğer kükürtlü ilaçlar.
Düzenli mücadele edilmez ise meyveler acılaşır, yapraklar sararır
ve verim düşer.
Mildiyö: Pseudoperonospora cubensis
Beyaz Çürüklük
Etmeni Sclerotinia sclerotiorum
Polifak bir hastalıktır. Hıyar, marul, fasülye, domates, biber ve patlıcan başlıca
zarar yaptığı türlerdir. Scleratinia bitkilerin kök, gövde, yaprak ve
meyvelerinde görülen bir çürüklük hastalığıdır.
Çürüme >>>> beyaz mycelium oluşumu >>>> pamuk gibi micelium arasında
siyah renkli Sclerotia’ların oluşması.
Bu hastalık hem açık hem de örtüaltı hıyar yetiştiriciliğinde görülür ve
çiçeklenme döneminde ortaya çıkar.
Serin ve nemli havalarda önce gövde enfekte olur gövde üzerinde 3-5 cm
lezyonlar oluşur. Lezyonlar yaş ve ıslak çürüklük halindedir.
Hastalık bir yıldan diğerine hem canlı hem de ölü bitkiler ile mycelium yada
Sclerotia olarak geçerler. Optimum gelişme sıcaklığı 19-24 oC, otp enfeksiyon
sıcaklığı 15-21oC’dir.
•Temiz tohum ekimi (Tohumların sclerotia’lardan temizlenmesi)
•Bulaşık alanların göllendirme sulanması ve solarizasyon
•Dönem sonrası bütün bitki artıklarının temizlenmesi
•Seralarda düzenli ve effektif havalandırma
-Seralarda toprak dezenfeksiyonu
-Erken dönemde kimyasal mücadele
Çökerten Etmeni Rhizoctonia solani: Hıyarlarda meyve
çürüklüğüne ve çökertene sebep olur. Fidelikte yada genç
bitkilerde kök boğazında kahverengileşme şeklinde görülür.
Çürüme ilerledikçe bitki ayakta durmaz ve devrilir. Aynı
şekilde R. solani’nin sebep olduğu çürüklük meyvelerde de
görülebilir. Oluşan lezyonlar su ile haşlanmış görüntüsü verir.
En etkili yöntem toprak ilaçlamasıdır.
VİRÜS HASTALIKLARI
Hıyar mozaik virüsü: Sera hıyarlarında önemli zararlara yol açar. Genç
yapraklar tipik mozaik görüntüsü alır. Daha sonra boğum aralarında
kısalmalar olur, yapraklar normal büyüklüğünü alamazlar, yan sürgün sayısı
azalır. Genç meyvelerde hafif fakat iri lekeler görülür ve yüksek sıcaklıklarda
(27 oC) renksiz siğil şeklinde çıkıntılar oluşur. Tohumla taşınabilir. Bulaşık
tohumdan çıkan fidelerin kotiledonlarında nekrozlar görülür. Vektörler ile
taşındığı için hasta bitkiler sökülmeli ve yakılmalıdır. Sera sıcaklığı kontrol
edilmelidir ve 15oC’ nin altına düşürülmemelidir. Düşük sıcaklıkta zarar daha
erken ve daha etkili olmaktadır. En güvenli yol dayanıklı çeşitler ile
çalışmaktır.
ZYMV
Hıyar yeşil leke mozaik virusu:
Bu hastalığa yakalanmış bitkilerin önce yaprak
damarlarında hafif renk açılmaları, daha sonra açıklı koyulu
renklerin oluştuğu görülür, bunu yaprak ayasında
kabarıklıkların oluşması izler. Büyüme yavaşlar. Henüz
vektörü bulunmamıştır. Öz sudan mekanik yolla kolayca
bulaşır.
Hıyar halkalı leke virüsü:
Belirtileri meyve üzerinde çok sayıda açık renkli lekeler
oluşmasıdır. Bu lekelerin etrafı yeşil bantla çevrili durumdadır.
Sıcaklığı kontrol edilen seralarda çok görülmez.
ZARARLILAR
Yaprak bitleri, kırmızı örümcek, beyaz sinekler, thiripsler ve
kök ur nematodları sayılabilir.
FİZYOLOJİK BOZUKLUKLAR
Meyve sararması, şekil bozuklukları, beslenmeye bağlı olarak
meyve eti tekstüründe bozulma ve meyvede acılaşması
Meyve sararıp dökülmesi; havasız toprak, ıslak ve soğuk
toprak, çok yüksek hava nemi, bitki gelişmesinin çok güçlü
olması, besin maddesi ve su noksanlığı, fazla meyve yükü
olması, olgunlaşan meyvelerin uzun süre hasat edilmemesi
sonucunda olabilir.
Görülen şekil bozuklukları ise sera havasının çok kuru
olmasından, çok yüksek sera içi sıcaklığından, beslenme
bozuklularından ve polen bulaşmasından kaynaklanabilir.
Acılaşmaya sera iç nem düşüklüğü, su sıkıntısı, düzensiz
sulama, toprak soğukluğu, sıcaklıktaki ani değişimler sebep
olabilir.