Prof. Dr. Musa Tosun
advertisement
Taşkınların Psikolojik Boyutu Prof. Dr. Musa Tosun İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Doğal Afetlerin Pikolojisi ile İlgili Çalışmalar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 2 Doğal Afetlerin Pikolojisi ile İlgili Çalışmalar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 3 Doğal Afetlerin Pikolojisi ile İlgili Çalışmalar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 4 Fizik Çevre – Ekosistem – Kişisel Alan – Biometeoroloji – Kronobiyoloji ve İnsan Psikolojisi Psikolojik Açıdan Çevre ve İnsan Dr. Musa Tosun Yeni Symposium, Cerrahpaşa Tıp Fak. Psk Kliniği Dergisi. Ekim 1991, Yıl : 29 Sayı : 4 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 5 Felâket - Sel ve Taşkın Felâket hâlini alabilen, Sel ve taşkın ağır bir Psiko-sosyal travmadır. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 6 Psiko-sosyal Travmaların Ortak Özellikleri • Beklenmedik olaylardır. • Kişinin kontrolü dışındadırlar. • Kişiye çaresizlik ve güçsüzlük duyguları yaşatırlar. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 7 Psiko-sosyal Travmalar • Doğal Afetler – – – – – Depremler Fırtı rtınana-HortumHortum-Yıldı ldırım Çarpması arpması Salgı Salgın Hastalı Hastalıklar Kuraklı Kuraklık ve kı kıtlı tlık Sel ve Taş Taşkınlar • İnsan Eliyle Oluşturulan Felâketler – – – – – Savaş Savaşlar Cinayetler İşkence İşkence Tacizler Sel ve taş taşkınlar • Kaza ve İhmaller – – – – Trafik, (kara,hava,deniz kazaları kazaları) vs. Salgı Salgın hastalı hastalıklar Çocuk ihmali Sel ve taş taşkınlar • İnsan Eliyle Oluşan Doğal Afetler – Yangı Yangınlar, savaş savaşlar vs. – Sel ve Taş Taşkınlar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 8 Taşkın ve Çevre Sel ve taşkın; insan ve çevre sorunudur.. Bir çevre Felâketi olarak Sel ve taşkın • Kişiyi • Yakınlarını • Kurtarma ekibini • Toplumu etkiler. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 9 ÇEVRE VE İNSAN Psikolojide çevre denilince 3 ayrı ortam anlaşılır: 1. 2. 3. 22-24 Mart 2010 Fizik çevre Sosyal çevre İç (dahili) çevre II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 10 FİZİK ÇEVRE İçinde yaşanılan doğal ortam veya tabiat. Fizik çevre elemanları : • Fiziksel elemanlar Isı, ışık, nem, rüzgar, elektrik yüklü iyonlar • Kimyasal elemanlar Organik ve anorganik maddeler 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 11 SOSYAL ÇEVRE Aile, mahalle, okul, işyeri, toplum ve bütün insanlık alemi. Sosyal çevre elemanları : • • • • • 22-24 Mart 2010 Toplumsal kurallar, Âdetler, gelenek ve görenekler, Değer yargıları, İnanç sistemleri, Yasalar. II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 12 İÇ (internal) ÇEVRE Ø Fizik ve sosyal çevreden etkilenen, Ø Bu iki ortamdan aldığı uyaranlara karşı çeşitli reaksiyonlar göstererek, Ø Denge ve uyum sağlanmasına alan teşkil eden, • İç organları ve sıvıları ve • Fizik ve psişik bölümleri ile bütün bir organizma. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 13 Hayat Canlı varlıkların, Çevrelerine “uyum” ( adaptation ) sağlama çabasıdır 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 14 Uyum (Adaptation) Bireyin, - Çevresinde oluşan değişiklikler ve - Kendi iç çevresinde olup bitenlere kaşı geliştirdiği reaksiyonlarla sağlanır. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 15 Denge Durumu Bütün hayati fonksiyonlar, dış ortamın değişen şartları karşısında, canlının iç ortamının belirli sınırlar içinde sabit tutulması amacına yöneliktir. Claude Bernard 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 16 Homeostasis Cannon İnsanın içinde bulunduğu ve çeşitli şekillerde etkilendiği fizik ve sosyal çevreye uyum gösterebilmesi için, değişen dış şartlara rağmen belirli ölçüde bir denge durumunu sağlayabilmesidir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 17 Homeostasis • Fizyolojik homeostasis • Psikolojik homeostasis • Sosyolojik homeostasis 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 18 Stres • Organizmaya zarar veren etkenler - faktörlerdir. Stresi bu anlamda kullananlar : – Biyokimyacılar – Fizyologlar – Deneysel araştırma yapanlar – Halk • Zarar veren etkenlere ( stressor agent ) karşı organizmada ortaya çıkan olumsuz değişiklikler ve reaksiyonlardır Günümüz psikolojisinde daha çok bu anlamda kullanılmaktadır. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 19 Zararlı etken veya stressör ajan • Fizyolojik • Psikolojik • Sosyal uyaranları kapsar » » » » 22-24 Mart 2010 Organizmaya zarar verir Zorlanma ortaya çıkarır Uyumu bozar Denge durumunu etkiler II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 20 Stres Denge durumunun sarsılmasıdır. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 21 Stres Denge durumunu bozan etken • Vücudun içinden veya • Dışardan – Fizik çevreden ya da – Sosyal çevreden gelebilir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 22 Genel Adaptasyon Sendromu Selye • Alarm reaksiyonu • Direnç dönemi • Tükenme dönemi ve hastalık 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 23 Genel Adaptasyon Sendromu H.Selye 1977 Direncin Normal Düzeyi Alarrm Reaksiyonu Direnç Dönemi Tükenme Dönemi Acar Baltaş’tan 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 24 Stressör Beyin korteksi Mediatör (?) Otonom Sinir Sistemi Hipotalamus ACTH Serbestleştiren faktör Hipofiz ön lobu ACTH ( yaklaşık 20 kat artabilir ) Böbrek üstü medullası Adrenalin Noradrenalin Böbrek üstü korteksi Kortizol STRES HORMONLARI 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar ( Baria Öztaş’ tan ) 25 Psikolojik stres Kişilik Algılama Dış Uyaranlar ( Enfeksiyon, allerji v.s. ) Emosyonlar Somatik cevap Hastalık ( Baria Öztaş’ tan ) 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 26 Akut Stres – Akut Stres Bozukluğu – Travma Sonrası Stres Bozukluğu ( Post - Travmatik Stres Bozukluğu ) – Yas ve Komplikasyonlu Yas – Depresyon (Reaktif Depresyonlar) 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 27 Kronik veya Tekrarlayan Stres • Fizyolojik stres : • Organik hastalıklar • Psikolojik stres : • Psikolojik bozukluklar » Uyum Bozukluğu » Somatoform Bozukluklar » Depresyon » Panik Bozukluğu » Dissosiyatif Bozukluklar vs. • Psikosomatik bozukluklar • Alkol ve Madde bağımlılığı 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 28 Stresin azı yarar, çoğu zarar • Belirli ölçüde stres faydalıdır: – Mesela, imtihana hazırlanan öğrenci için. • Ölçüyü aşar ve psişik veya fizik homeostazisi bozacak duruma gelirse zararlı olur. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 29 Felâkete verilen tepki Doğal Felaketlerler İnsan Eliyle Oluşturulan Felaketler 22-24 Mart 2010 Travma Travma Kader Neden Ben ? II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 30 Sel ve Taşkın Bazen Doğal afettir Bazen İnsan eliyle oluşan felakettir Bazen Kaza ve ihmaldir. Bazen İnsan eliyle oluşan doğal afettir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 31 Sel-Taşkını ve İnsan Hayatı • Sel ve taşkın, insanın fizyolojik ihtiyaçlarından kendine gerçekleştirme ihtiyacına kadar bütün ihtiyaçlarını karşılanamaz hale getirir. – – – – – – – – İnsanı öldürebilir Yakınlarını elinden alabilir Evini yıkabilir İş yerini çökertebilir Yiyecek ve içeceksiz bırakır Enfeksiyonlar, salgınlar çıkarabilir Eşyalarını mahveder Kitap ve bilgisayarlarına da acımaz • Sel ve taşkın, Fizik-Sosyal ve Psişik dengelerin (Homeostasis) hepsini birden bozabilir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 32 Maslow’un İhtiyaçlar Piramidi Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı Estetik İhtiyaçlar Zihinsel İhtiyaçlar Saygı İhtiyacı Aidiyet ve Sevgi İhtiyacı Güven İhtiyacı Fizyolojik İhtiyaçlar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 33 Tekrarlayan Travmanın Sonuçları • Öğrenilmiş Çaresizlik • Antisipasyon kaybı Bireyin kendi geleceğini düşünebilme ve tasarlayabilme yeteneği. • Öğrenilmiş Umutsuzluk Sorun kontrol kaybı değil, bunun neye atfedildiğidir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 34 Akut Stres Reaksiyonu - Bozukluğu • Gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, • Ağır bir yaralanma, • Kendisinin ya da başkalarının fizik bütünlüğünü tehdit eden bir olay, – Yaşanmış – Tanık olunmuş ya da – Böyle bir olayla karşı karşıya gelinmiştir. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 35 Akut Stres Bozukluğu (Reaksiyonu) (devam) • Travmatik olaydan sonraki 4 hafta içinde ortaya çıkar. • En az iki gün en fazla 4 hafta sürer. 4. haftadan fazla sürerse : Travma sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) [ Post-Travmatik Stres Bozukluğu (PTSB ) ] 6 Aydan uzun sürerse : Kronik TSSB 6 Aydan sonra başlarsa : Gecikmiş Başlangıçlı TSSB 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 36 Akut Stres Bozukluğu (devam) • Sıkıntı doğuran olayı yaşarken ya da yaşadıktan sonra : – Subjektif bir uyuşukluk, dalgınlık duyumları ya da emosyonel tepkisizlik, – Çevrede olup bitenleri net olarak algılayamama (afallama), – Çevreyi değişik ve garip algılama (Derealization), – Kendini değişik, (rüyada gibi) algılama (Depersonalization), – Travmanın önemli bir yanını hatırlayamama (Dissociative amnesia). 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 37 Akut Stres Bozukluğu (devam) • Travmatik olay tekrar tekrar yaşanır : – Görüntüler tekrar tekrar göz önüne gelir, – Olayla ilgili düşünceler akıldan atılamaz ve tekrarlayıp durur, – Rüyalara sık sık sık travmatik olay girer, – Sık sık benzer idrak yanılmaları (illizyonlar) olur, – Olay sanki yeni oluyormuş gibi tekrar tekrar yaşanır (flashback) – Travmatik olayı hatırlatan şeylerle karşılaşınca sıkıntı duyulur. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 38 Akut Stres Bozukluğu (devam) • Travma ile ilgili hatıraları canlandıran uyaranlardan belirgin bir şekilde kaçınılır : – – – – – – Düşünceler, Duygular, Sohbetler, konuşmalar, Aktiviteler, etkinlikler, Yerler, İnsanlar. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 39 Akut Stres Bozukluğu (devam) • Belirgin sıkıntı-anksiyete ve aşırı uyarılmışlık semptomları vardır : – – – – – – – – 22-24 Mart 2010 Uyumakta zorluk, İrritabilite-gerginlik, Ağrı Konsantrasyon zayıflığı, Kolay öfkelenme, Aşırı canlılık, Abartılı irkilme reaksiyonları (startle response) Huzursuzluk - yerinde duramama II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 40 Akut Stres Bozukluğu (devam) • Kişinin belirgin ve tedaviyi gerektiren bir sıkıntısı vardır, • Mesleki ve sosyal faaliyetler aksar, • Arkadaş ve dost ilişkileri aksar, • Kişi yapması gerekenleri yapamaz – Derdini yakınlarına anlatıp kişisel destek kaynaklarını harekete geçiremez – Yardım ve destek destek almayı beceremez. 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 41 Strese Bağlı Olarak Ortaya Çıkabilen Hastalıklar – Akut Stres Bozukluğu – Travma Sonrası Stres Bozukluğu ( Post - Travmatik Stres Bozukluğu ) – Yas – Uyum Bozukluğu – Somatoform Bozukluklar – Depresyon – Panik Bozukluğu – Alkol ve Madde Kullanımında artış – Dissosiyatif Bozukluklar – Psikosomatik Hastalıklar 22-24 Mart 2010 II.Ulusal Taşkın Sempozyumu - Afyonkarahisar 42
