Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi

AVRUPA’YA GİDEN YOL – MUHASEBE
RAPORLAMA VE KURUMSAL GÜÇLENDİRME
PROGRAMI
Denetim Mesleğinin Kamu
Gözetimi
David DEVLIN
Başkan
1
Kamu Gözetimi neden gündemde?
Kamu gözetiminin gündemde olmasının iki temel sebebi var :
Kamu Çıkarı
 Kendi kendi düzenleyen bir özel kuruluş tek başına finansal raporlama
veya denetim ile ilgili standartların onaylanması gibi kamu çıkarı ile ilgili
dorumlulukları üstlenebilir mi?
Güvenilebilirlik
 Denetim mesleği, kazaları önlemek için gerekli yapıların mevcut
olduğunu nasıl gösterebilir?
 Kendi kendini düzenleyen bir kuruluş, kamunun herhangi bir katılımı
olmadan güvenilir ve etkin bir disipline sahip bir kuruluş olabilir mi?
2
Kamu Gözetimi- Nedir?
 Kamu yönetmeliklerinin ve mesleki standartların yasal deneyim
mesleği tarafından uygulanmasını denetleyecek ve gözetleyecek
bir kuruluş veya sistem.
 Kamu veya diğer (örneğin menkul kıymetler) düzenleyicilerden
ayrıdır ve görevi kontrol değil gözetimdir
 “ …. düzenleyiciler kamu çıkarını temsil eden bir vekil olabilir,
ancak … kamu gözetimi aynı zamanda ilgili diğer tarafların
potansiyel rollerini de dikkate almalıdır. Hiçbir denetleyici veya
ilgili taraf, bu çeşitli çıkarları yeterli bir şekilde yansıtacak
yeterince geniş bir kapsama tek başına sahip değildir …” (Avrupa
Komisyonu Bildirisi , 21 Mayıs 2003)
8
Meslek ve Kamu Çıkarı
 Serbest rekabet ile tüketicilerin korunması arasındaki
çatışma potansiyeli
 Bazıları, teknik standartların ve etik kuralların antirekabetçi etkileri etkileri olabileceğini savunmaktadır
 Sunulan hizmetlere duyulan güveni korumak,
hizmetlerin kalitesini ve kullanıcıların anlayışını
sağlamaya yönelik önlemler gerektirir.
 Denetim fonksiyonu belirli özelliklere sahiptir: yüksek
derecede kamu çıkarı içeren finansal raporlama
zincirinde temel bir güvenilirlik unsurudur
4
Meslek ve Kamu Çıkarı
 Aşağıdakiler arasında uygun bir denge kurulmalıdır :
 Muhasebe ve denetimin teknik yönlerini doğru bir şekilde
anlamak için en iyi konumdaki meslek uzmanlarının kendi
kendini düzenlemesi, ve
 Piyasada dengesizlikleri gidermeyi ve daha geniş sosyal
ve ekonomik hedeflere ulaşmayı amaçlayan kamu
düzenlemesi
 İki kavram birbirinden ayrılmalıdır ve ayrı ayrı
değerlendirilmelidir:
 Standart belirleme
 Standartların uygulanması
5
Meslek ve Kamu Çıkarı
Kamu gözetimi üzerindeki tartışmalar yeni değil (1985
OECD Raporu); 2000 yılındaki şirket skandalları ve
ABD’deki Sarbanes-Oxley Kanunu ile gündeme gelmiştir.
 2000 yılında, Avrupa Birliği yasal denetim için kalite
güvencesi hakkında bir Tavsiye’yi onaylamıştır –
asgari yükümlülükler
 2002 yılında, IOSCO denetçilerin gözetimi ile ilgili
ilkelerini yayınladı
 2005 yılında, Avrupa Birliği kamu gözetimi ile ilgili bir
bölüm de içeren yasal denetim ile ilgili 8. Direktifi
onayladı
Bu sunum son iki düzenlemeyi karşılaştırmaktadır
6
IOSCO İLKELERİ
Muhasebe mesleğinin ve bağımsız denetimin etkin
gözetimi, finansal raporlama sürecinin güvenilirliği ve
bütünlüğü bakımından çok önemlidir.
2002 yılında, Uluslararası Menkul Kıymetler
Düzenleme Kurumları Teşkilatı’nın (IOSCO) Teknik
Komitesi, hisseleri sermaye piyasalarında halka açık
bir şekilde işlem gören şirketlerin mali tablolarını
denetleyen denetim firmalarının ve denetçilerin
gözetimi ile ilgili altı genel ilke geliştirmiştir.
7
IOSCO İLKELERİ
1. Denetçilerin, denetim yapmak için lisans almadan
önce uygun niteliklere ve yetkinliğe sahip olmasını
ve mesleki yetkinliğini sürdürmesini gerekli kılacak
bir mekanizma. Uygun niteliklerin ve yetkinliğin
devam ettirilmemesi halinde, halka açık şirketlerin
denetimini yapma yetkilerini geri çekecek bir
mekanizma da olmalıdır.
2. Denetçilerin hem gerçekte hem de görünürde
denetledikleri kuruluşlardan bağımsız olmalarını
gerektirecek bir mekanizma. Etkili standartlar,
düzenli değerlendirmeler ve düzenleyici gözetimi
genellikle bağımsızlığın korunması olasılığını
arttırır.
9
IOSCO İLKELERİ
3. Kamu çıkarına hareket eden bir kuruluşun,
denetimin, bağımsızlığın ve ilgili ülkede kullanılan
etik standartların kalitesini ve uygulanmasını ve
denetim kalitesi kontrol ortamlarını gözetmesini
sağlayacak bir mekanizma olmalıdır.
4. Denetçilerin, denetim mesleğinden bağımsız olan
veya gözetim kuruluşu olarak bir mesleki kuruluş
faaliyet gösteriyorsa, bağımsız bir kuruluş tarafından
gözetilen bir denetçi gözetim kuruluşunun disiplinine
tabi olmasını gerektirecek bir mekanizma olmalıdır.
10
IOSCO İLKELERİ
 (4’ün devamı) Böyle bir gözetim kuruluşlu;
 Kamu çıkarına faaliyet göstermelidir, ve
 uygun üyelerden oluşmalıdır,
 Sorumluluk ve yetkiler ile ilgili yeterli bir tüzüğe
sahip olmalıdır,
 Bu sorumlulukları yerine getirebilmek için,
denetim mesleğinin kontrolü altında olmayan
yeterli kaynağa sahip olmalıdır.
11
IOSCO İLKELERİ
5. Bir denetçi gözetim kuruluşu; tespit ettiği sorunları
gidermeye yönelik olarak önlem alma ve gerektiğinde
denetçiler ve denetim firmalarına yaptırım uygulamak
amacıyla disiplin kovuşturmaları başlatma ve\veya
yürütme yetkisine sahip olmalıdır.
6. Sınır ötesinde faaliyet gösteren veya kote edilen
şirketlerle ilgili olarak, IOSCO üyeleri doğrudan veya
kendi ülkelerindeki denetçi gözetim kuruluşu
aracılığıyla birbirlerine sorunların incelenmesinde veya
araştırılmasında mümkün olan tüm yardımları
sağlamaya teşvik edilmektedir.
12
IOSCO İLKELERİ
IOSCO 2004 yılında bir anket düzenlemiş ve aşağıdaki
sonuçlara ulaşmıştır:
 Çoğu ülkede, denetçilerin doğrudan gözetimini sağlamak
üzere kurulmuş resmi kuruluşlar bulunmaktadır, ancak
yetkiler, sorumluluklar, finansman kaynağı, faaliyet
seviyesi, meslekten bağımsızlık derecesi ve kamunun
katılımı gibi bakımlardan bu kuruluşların özellikleri
birbirlerinden büyük ölçüde farklılık göstermektedir.
 Çoğu ülkede, denetim performansı ve mesleki etik ve
disiplin önlemleri ile ilgili incelemeler, denetim mesleği
içerisindeki kuruluşlara veya bireylere danışma veya
onların onayını alma zorunluluğu olmaksızın gözetim
13
kuruluşu tarafından gerçekleştirilmektedir.
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
Avrupa Birliği, kısa bir süre önce Yasal Denetim ile
ilgili yeni bir Direktif kabul etmiştir. AB Üye devletleri,
bu yeni kuralları 2008 yılından önce kendi
mevzuatlarına dahil etmek zorundadır (Resmi
Gazete’de yayınlandıktan 24 ay sonra).
Bu Direktif, kamu gözetimi de dahil olmak üzere
yasal denetimin düzenlenmesi konusunda
kapsamlı bir sistem getirmektedir.
14
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
 Yasal Denetim ile ilgili Direktif kamu gözetimine
ilişin aşağıdaki hükümleri içermektedir:
 İlkeler (Madde 31)
 Topluluk seviyesinde kamu gözetim sistemleri
arasında işbirliği (Madde 32)
 Üye Devletler arasında düzenleyici hükümlerin
karşılıklı kabulü (Madde 33)
 Üçüncü ülkelerin yetkili mercileri ile işbirliği
(Madde 47)
15
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
 Tüm AB Üye Devletlerinde, yasal denetçiler ve
denetim firmaları için etkili bir kamu gözetim
sistemi olmalıdır.
 Bu sistem, sadece hisseleri halka açık olarak
işlem gören firmaların mali tablolarını
denetleyen denetçileri değil, tüm denetçileri
kapsamalıdır.
 Sistem, halka açık kuruluşların denetimi ile
diğerlerinin denetimi arasında bazı farklılıklar
getirebilir.
16
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
 Direktif, “kamu gözetim sistemi” ifadesini
kullanmaktadır.
Tek bir kuruluş veya kurul olmasını
gerektirmemektedir: bu sistem farklı şekillere
veya seviyelere sahip olabilir.
Kamu gözetimi, farklı tür sorumluluklar için
farklı seviyelerde kamu katılımı içerebilir
(örneğin tescil / standart belirleme / kalite
güvencesi / inceleme ve disiplin)
17
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
 Kamu gözetim sistemi, meslekte aktif olarak
faaliyet göstermeyenler tarafından
yönetilmelidir.
 Meslekte aktif olarak faaliyet göstermeyenler, denetim ile
ilgili alanlarda bilgi sahibi olmalıdır.
 Azınlık oluşturacak sayıda meslekte aktif olarak faaliyet
gösterenler kabul edilebilir.
 İlgili kişiler, bağımsız ve şeffaf bir aday gösterme
prosedürünün sonucunda seçilmelidir
Kaynaklar yeterli olmalıdır ve denetçilerin
etkisinden bağımsız olmalıdır.
18
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
Kamu gözetim sistemi, aşağıdaki unsurların
gözetiminde en üst derece sorumluluğu
taşımalıdır:
a) Yasal denetçilerin ve denetim firmalarının onayı ve
tescili, ve
b) Etik kuralları ve denetim firmalarının ve denetimin iç
kalite kontrolü ile ilgili standartların kabul edilmesi, ve
c) Sürekli eğitim, kalite güvencesi, ve
d) Soruşturma ve disiplin sistemleri.
19
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
 Kamu gözetim sistemi, gerektiğinde yasal
denetçiler ve denetim firmaları üzerinde inceleme
yapma ve gerekli önlemleri alma hakkına sahip
olmalıdır.
 Kamu gözetim sistemi şeffaf olmalıdır. Buna yıllık
çalışma programlarının ve faaliyet raporlarının
yayınlanması da dahildir.
20
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
Düzenleyici hükümlerin karşılıklı tanınması
 Karşılıklılık koşuluna bağlı olarak, bir Üye Devlet’in yetkili
mercileri, bir üçüncü ülke denetçisini yasal denetçi olarak
onaylayabilir ve tescil edebilir
 Tescil edilen üçüncü ülke denetçileri ve denetim kuruluşları
yerel gözetim sistemine, kalite güvencesi sistemine ve
inceleme ve yaptırımlara tabidir.
 Karşılıklılık esasına dayalı olarak, AB Üye Devletleri eğer
üçüncü ülke denetçileri eşdeğer yükümlülükleri karşılayan
bir üçüncü ülkedeki kamu gözetimi, kalite güvencesi ve
soruşturma ve yaptırım sistemlerine tabilerse, bu
yükümlülüğü uygulamayabilir veya değiştirebilir.
21
Yasal Denetim ile İlgili AB Direktifi
Kamu gözetim sistemleri arasında işbirliği
 AB’de, Üye devletler, düzenleyici hükümlerin
gözetim sistemleri arasında topluluk seviyesinde
etkili bir işbirliği yapmasını sağlar
 Üçüncü ülkelerin yetkili mercileri ile işbirliği de
mümkündür.
Amaç, soruşturmaları mümkün kılmak, ve
sistemlerin denkliği kabul edildiğinde ve sıkı
koşullar altında, denetim çalışma belgelerinin veya
yasal denetçiler veya denetim firmaları tarafından
tutulan diğer belgelerin onlara aktarılmasına olanak
tanımaktır.
22
Sonuçlar
1. Denetim kuruluşlarının kamu gözetimi altında
olması, finansal raporlamanın güvenilirliğini arttırır
2. AB’de kamu gözetimi tüm denetçileri kapsar;
ABD’de sadece büyük çaplı denetimleri kapsar
3. Farklı gözetim faaliyetleri için farklı sistemler
geçerlidir; ancak
(a) gözetim devletten ayrıdır, ve (b) nihai sorumluluk
çoğunlukta olan meslekte aktif olarak faaliyet
göstermeyenlerdedir.
4. Özellikle bu sistemlerin denkliklerini değerlendirmek
ve sınır ötesi davaları soruşturmak için gözetim
sistemlerinin koordinasyonu gereklidir.
23