Uluslararası Deniz Hukuku Dersi

28 Aralık 2016
Uluslararası Deniz Hukuku Dersi
Konu Tekrarı
Bu çalışmada, son haftalarda derslerde işlenmiş konular başlıklar itibariyle
hatırlatılmakta olup, daha ayrıntılı bir çalışmaya destek olmak üzere genel bir
değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Öğrencilerin konulara derslerde işlenen
kapsam dahilinde hazırlanmaları esastır.
Esas Hatlar
Tanım:
Esas hat, ________deniz alanlarının dış sınırlarının belirlenmesi amacıyla yapılacak
ölçümler için kıyıda esas alınan çizgi____ dir.
Normal esas hat, ______sahilde en düşük cezir çizgisi_____ dir. (md. 5)
Düz esas hat, sahilin girintili çıkıntılı olduğu veya sahilin yakınında adalar dizisinin
bulunduğu yerlerde, uygun noktaları birleştiren düz çizgiler bütünüdür. (md. 7)
Düz esas hatların uluslararası planda kabulünde 1951 tarihinde karar bağlanan
_____İngiltere-Norveç Balıkçılık Davası____ nın büyük etkisi olmuştur. Bu karara göre,
düz esas çizgilerin _______sahilin genel yönünden hissedilir biçimde sapmaması_____
ve _______kara sahasına yeterli derecede bağlı bulunmaları__________ gerekir.
Özel konumdaki sahillerde düz esas çizgi yönteminin kullanılması:
(i) ___körfezler____
(ii) ___adalar______
1
(iii) ___cezir yükseltileri___
(iv) ___takımadalar_____
(v) _____atoller ve resifler_____
(vi) _____limanlar ve demir yerleri_____
(vii)
__nehir ağızları_________
İç Sular
Tanım: İç sular, kıyı ile ___esas hatlar_____ arasında kalan deniz alanlarıdır.
(BMDHS’nin tanımı: “karasuları esas hattının berisinde kalan sular”dır, md. 8)
Hukuki rejim:
İç sular devlet ülkesinin parçası durumundadır. Ancak bir düz esas hat daha önce iç su
olarak kabul edilmeyen suları iç sulara dahil ettiği takdirde, _____zararsız geçiş
hakkı______ bu sularda da uygulanır (md. 8/2).
Limanlara giriş-çıkışlar:
Kıyı devleti limanlar üzerinde mutlak yetki sahibidir. Limanlarla ilgili yetkilerini
kullanırken, kıyı devleti, gemiler yönünden herhangi bir ayrım yapmamakla yükümlüdür.
Karşılıklılık ilkesi gereği yapılabilecek uygulamalar saklıdır.
Zaruret hali (force majeur) durumunda gemilerin ___en yakın limana sığınma____ hakkı
bulunmaktadır.
(Not: İç sular hakkında Prof. A. Özman’ın kitabında 247-280. sayfalara çalışılmalıdır.)
2
Karasuları
Karasuları, esas hatlardan itibaren belirli bir genişlikte olan ve kıyı devletinin egemenliği
altında bulunan deniz alanını ifade eder. Bu egemenlik, karasuları üzerindeki hava
sahasını, deniz yatağını ve toprak altını da kapsar.
Genişliği:
Karasularının genişliği, esas hatlardan itibaren ___12 mili____ geçemez (md. 3).
Her devlet karasularının genişliğini tespit etmeye yetkilidir. Ancak bu hakkın
kullanılmasında, ____iyiniyet ve hakkın kötüye kullanılmaması ilkeleri_____ uyarınca
(md. 300) diğer devletlerin haklarını göz önüne almak zorundadırlar.
Farklı Devletlere Ait Sahillerde Karasularının Dış Sınırları
BMDHS md. 15 uyarınca, karşılıklı sahillerde karasularının dış sınırları anlaşma ile
belirlenir, anlaşma olmadığı takdirde sahillerden eşit uzaklıkta çizilecek orta çizgi sınırı
oluşturur. Bununla birlikte, _____tarihi haklar____ veya _____özel durumlar____ın
varlığı halinde, orta çizgi yöntemi uygulanmayabilir.
“Tarihi haklar”, uzun süreden beri kullanılan ve diğer devletlerce karşı çıkılmayan
haklardır.
“Özel durumlar”, _____jeolojik, jeofizik, jeomorfolojik, topografik unsurlar, kıyıların
durumu, adalar, körfezler, adaların kendi ülkesine ve diğer ülkeye mesafesi, büyüklüğü,
ekonomik ve sosyal durumu, ilgili bölgede başka deniz sınırlarının varlığı, seyrüsefer
emniyeti, petrol kaynaklarının varlığı_____ gibi unsurları kapsamaktadır.
Karasularının Hukuki Rejimi
Karasuları devletin ülkesinin bir parçası olmakla birlikte, açık denizlerin serbestliği ilkesi
çerçevesinde ve denizde seyrüseferin kesintisiz sürdürülebilmesi bakımından, kıyı
devletinin yetkilerine uluslararası hukuk uyarınca bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Bunlar
3
___zararsız geçiş hakkı_____ ve _____kıyı devletinin yargı yetkisine getirilen
kısıtlamalar___dır.
Zararsız geçiş hakkı:
“Zararsız geçiş hakkı”nın iki unsuru bulunmaktadır: “Geçiş” geminin ve bayrak devletinin
çıkarlarını ilgilendirirken, “zararsızlık” kıyı devletinin çıkarlarına ilişkindir.
Geçiş ____sürekli ve çabuk____ olacaktır. Durma ve demirleme, olağan seyrüsefer
çerçevesinde veya mücbir sebep ya da yardım amacıyla yapıldığı takdirde, geçişin
sürekliliğine halel gelmiş olmaz.
__Geçişin “zararsız” niteliğini ihlal eden_____ fiiller BMDHS md. 19’da sayılmıştır:
a) Sahildar devletin egemenliğine, toprak bütünlüğüne veya siyasi bağımsızlığına karşı
tehdide veya kuvvete başvurulması veya Birleşmiş Milletler Şartında belirtilen
uluslararası hukuk ilkelerine aykırı diğer herhangi bir davranışta bulunulması;
b) Herhangi bir tip silahla deneme veya manevralar yapılması;
c) Sahildar devletin savunmasına veya güvenliğine zarar verecek şekilde bilgi
toplanması;
d) Sahildar devletin savunmasına veya güvenliğine zarar vermeyi amaçlayan her türlü
propagandada bulunulması;
e) Her türlü uçağın uçurulması, güverteye indirilmesi veya gemiye alınması;
f) Her türlü askeri makinaların uçurulması, güverteye indirilmesi veya gemiye alınması;
g) Sahildar devletin gümrük, maliye, sağlık veya muhaceret konularındaki kanun ve
kurallarına aykırı bir şekilde mal, para veya kişilerin gemiye alınması veya gemiden
çıkartılması;
h) İşbu Sözleşmeye aykırı olarak, bilerek ve isteyerek ağır kirlenmeye sebebiyet veren
fiillerde bulunulması;
i) Balık avlama faaliyetlerinde bulunulması;
j) Araştırma veya ölçüm faaliyetlerinde bulunulması;
4
k) Sahildar devletin herhangi bir haberleşme sisteminin veya diğer herhangi bir deniz
teçhizat veya tesisinin işleyişini engelleyecek her türlü faaliyette bulunulması;
l) Geçişle doğrudan ilgisi bulunmayan diğer her çeşit faaliyette bulunulması.
Karasuları üzerindeki hava sahasında diğer ülkelere ait uçakların uçuş serbestisi
___bulunmamaktadır___.
Denizaltı ve diğer sualtı araçları, ___su üstünde seyretmek ve bayraklarını
göstermek____ zorundadırlar.
Kıyı devletinin zararsız geçişle ilgili yetkileri (md. 21):
a) Seyrüsefer emniyeti ve deniz trafiğinin düzenlenmesi;
b) Deniz seyrüsefer yardımcıları ve sistemlerinin ve diğer teçhizat veya tesislerinin
korunması;
c) Denizaltı kablolarının ve petrol borularının korunması;
d) Denizin canlı kaynaklarının muhafazası;
e) Sahildar devletin balıkçılığa ilişkin kanun ve kurallara aykırı davranışların önlenmesi;
f) Sahildar devletin çevre alanlarının muhafazası ve kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve
kontrol altına alınması;
g) Denize ilişkin bilimsel araştırmalar ve hidrografik ölçümler yapılması;
h) Sahildar devletin gümrük, maliye, sağlık veya muhaceret konularındaki kanun ve
kurallarına aykırı davranışların önlenmesi.
Kıyı devleti, karasularında seyrüsefer güvenliğini sağlama ve deniz trafiğini düzenleme
yetkisi uyarınca, ___trafik ayrım düzeni____ oluşturabilir (md. 22).
5
Kıyı devletinin zararsız geçişle ilgili yükümlülükleri (md. 24 vd.):
 karasularından yabancı gemilerin zararsız geçişlerine engel olmamak, zararsız
geçiş haklarını kullanmalarını engelleyecek veya kısıtlayacak yükümlülükler
getirmemek;
 belirli bir devletin gemilerine karşı hukuki veya fiili ayrım yapmamak;
 karasularında seyrüsefere ilişkin tehlikeleri uygun şekilde duyurmak;
 zararsız geçişle ilgili kanun ve düzenlemeleri duyurmak;
 zararsız geçişin geçici durdurulması sözkonusu olduğunda önceden duyurmak;
 trafik ayrım düzenlemelerini duyurmak;
 salt zararsız geçişten dolayı ücret almamak, hizmet karşılığı ücret alınması
halinde bayrağa göre ayırım yapmamak.
Karasularında kıyı devletinin yargı yetkisine getirilen kısıtlamalar:
Ticaret gemileri üzerinde:
Ceza yargısı yetkisi:
Kıyı devleti karasularından geçiş sırasında işlenmiş bir suçtan dolayı ancak dört
durumda ceza yargısı yetkisine sahiptir (md. 27):
a) eğer suçun sonuçları sahildar devlete uzanıyorsa;
b) eğer suç ülkenin barışını veya karasularında düzeni bozacak nitelikte ise;
c) eğer yerel makamların yardımı gemi kaptanı veya geminin bayrağını taşıdığı devletin
bir diplomasi ajanı veya konsolosluk memuru tarafından talep edilmiş ise; veya
d) eğer bu tedbirler uyuşturucu maddelerin veya psikotrop maddelerin gayri meşru
trafiğinin önlenmesi için gerekli ise.
Açık denizlerden karasularına girmeden önce gemide işlenmiş bir suçla ilgili olarak kıyı
devletinin yargı yetkisi bulunmamaktadır.
6
Hukuk yargısı yetkisi:
Kıyı devleti,
-
karasularından geçen bir yabancı gemiyi, gemide bulunan bir kişi hakkında
hukuki yargı yetkisini kullanmak üzere durduramaz veya alıkoyamaz;
-
Yabancı geminin karasularından geçişi sırasında veya geçişi sebebiyle üstlenilen
yükümlülüklere ilişkin olarak (örneğin kılavuzluk, römorkaj veya çekme hizmetleri
gibi), icrai veya ihtiyati tedbirleri alabilir;
-
İç sulara giriş yapıp bu suları terk ettikten sonra karasularından geçiş yapan gemi
hakkında hukuki yargı yetkisi uyarınca icrai veya ihtiyati tedbirleri alabilir.
Savaş gemileri üzerinde:
Kıyı devleti, zararsız geçiş şartlarına uygun hareket etmeyen savaş gemisinden
_____karasularını terk etmesini___ talep edebilir (md. 30)
Türkiye’nin karasuları uygulaması:
2674 sayılı Karasuları Kanunu ile 29.05.1982 tarih ve 8/4742 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı çerçevesinde Türkiye, Akdeniz ve Karadeniz’de __12 mil___ , Ege’de ise ___6
mil___ karasuları genişliği uygulamaktadır.
Lozan Barış Andlaşmasının 15. Maddesinde ismen sayılarak İtalya’ya bırakılan Oniki
Adalar (Menteşe Adaları) bölgesindeki adalardan Meis Adası civarındaki belirli sorunları
çözmek üzere Türkiye ile İtalya arasında 4 Ocak 1932’de imzalanan Anlaşma
yürürlüktedir. Buna karşın, yine İtalya ile 28 Aralık 1932 tarihinde imzalanan Tutanak
(Procès Verbale), onay işlemleri tamamlanmamış ve yürürlüğe girmemiştir.
Bu çerçevede Ege Denizinde uluslararası andlaşmalarla tespit edilmiş bir deniz sınırı
bulunmamaktadır.
7
Uluslararası Seyrüsefere Açık Boğazlar
UAD 1949 yılında karara bağladığı Korfu Boğazı Davasında, coğrafi kıstası esas alarak,
boğazın iki açık deniz parçasını birleştirmesi ve uluslararası seyrüseferde kullanılıyor
olması şartları mevcutsa, uluslararası boğaz olarak kabul edilebileceğine hükmetmiştir.
BMDHS’de öngörülen uluslararası seyrüsefere açık boğazlar:
 Özel sözleşmelere tabi olan boğazlar (md. 35/c),
 Transit geçiş rejimine tabi olan boğazlar,
 Zararsız geçiş rejimine tabi olan boğazlar,
 Açık deniz rejimine tabi olan boğazlar,
 Takımada sularından geçiş rejimine tabi olan boğazlar.
Boğazlarda uygulanan geçiş rejimleri:
Açık deniz rejimi: Boğazın genişliğinin, kıyı devleti karasularının genişliğinin iki
katından fazla olduğu hallerde uygulanır.
Zararsız geçiş rejimi: uluslararası boğazlarda bu rejim iki durumda uygulanır:
(i) Bir devletin anakarası ile aynı devlete ait bir ada arasında kalan ve adanın açık
deniz tarafında veya bir münhasır ekonomik bölgede seyrüsefer bakımından
aynı düzeyde uygun başka bir yolun mevcut olduğu boğazlar (örnek: Korfu ve
Messina Boğazları);
(ii) Bir devletin karasularını açık denize veya bir başka ülkenin münhasır ekonomik
bölgesine bağlayan boğazlar (örnek: Tiran Boğazı)
Bu tür boğazlarda zararsız geçiş hakkının kullanılması geçici bir süre durdurulamaz.
Denizaltılar su üzerinde seyretmek ve bayraklarını göstermek zorundadırlar.
8
Takımada sularından geçiş rejimi:
Takımada devleti, takımada suları dahilinde gidiş-geliş yolları ve hava koridorları tespit
etmemiş ise, takımadalar arasından geçişte zararsız geçiş rejimi uygulanır.
Takımada devleti, takımada suları dahilinde gidiş-geliş yolları ve hava koridorları tespit
etmiş ise, takımadalar arasından geçişte transit geçiş rejimi uygulanır. Bu yollarla ilgili
düzenlemeler uygulamaya konmadan önce Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün onayı
alınmalıdır.
Geçişin, uzun süreden beri yürürlükte bulunan ve özellikle bu boğazlara ilişkin
sözleşmelerle düzenlendiği boğazların hukuki rejimi (madde 35/c): Bu boğazlar
bakımından geçerli sözleşmelerin öngördüğü hukuki rejim devam edecektir. Bu
kapsamdaki boğazlar şunlardır:
 Danimarka Boğazları,
 Magellan Boğazı,
 Aaland Boğazı,
 Türk Boğazları.
Transit Geçiş Rejimi
Transit geçiş, ilk defa BMDHS tarafından düzenlenmiş bir rejim uygulaması olup,
karasuları genişliğinin azami 12 mil olarak kabul edilmesi nedeniyle pek çok boğazın
karasuları kapsamında kalacak olması karşısında seyrüsefer serbestisinin olumsuz
etkilenmemesi amacıyla ortaya konmuştur.
Transit geçiş rejiminin uygulanacağı su yolları, _____açık denizin veya münhasır
ekonomik bölgenin bir bölümü ile açık denizin veya münhasır ekonomik bölgenin diğer
bölümü arasında yer alan uluslararası boğazlar_____ dır (md. 37).
(Ayrıca takımada sularında da transit geçiş rejimi tanınmıştır, md. 53)
9
Transit geçiş sözkonusu boğazlardan _____devamlı ve hızlı bir geçiş amacıyla
seyrüsefer ve bu saha üzerinde uçuş serbestisinin kullanılmasını____ ifade eder (md.
38/2).
Transit geçiş yapan gemiler, ticari veya devlet hizmetindeki gemi olmaları bakımından
herhangi bir ayrıma tabi tutulmamıştır. Transit geçiş hakkı gerek gemiler gerek uçaklar
bakımından tanınmıştır.
Transit geçişle ilgili olarak kıyı devletinin yetkileri:
 Boğazda seyrüsefer emniyetini sağlamaya yönelik olarak, ______gidiş-geliş
yolları tespit etme ve trafik ayrım düzeni belirleme_____ yetkisi (md. 41);
(bu yetkinin kullanılmasında, Uluslararası Denizcilik Örgütü’yle danışmada
bulunulması ve denizcilere gerekli duyuruların yapılması gerekmektedir)
 Transit geçişle ilgili kanun ve düzenlemeler yapma (md. 42)
Sözkonusu kanun ve düzenlemeler şu konulara ilişkin olabilir:
1. Seyrüsefer emniyeti ve deniz trafiğinin düzenlenmesi;
2. Deniz kirliliğinin önlenmesi (uygulanabilir uluslararası düzenlemelere etkinlik
kazandırmak amacıyla);
3. Balık avcılığının yasaklanması;
4. Boğaza sahildar olan devletlerin gümrük, maliye, sağlık ve göç konularında
mevzuatına aykırı olarak gemilere kişi ve mal alınması veya gemiden indirilmesi.
Kıyı devletinin yükümlülükleri:
Kıyı devleti,
 kabul edeceği düzenlemelerle transit geçiş hakkının kullanılmasını engelleyemez
(md. 42/2);
 transit geçiş hakkını geçici bir süre için dahi durduramaz (md. 44);
10
 seyrüseferi etkileyebilecek tehlikeleri duyurması gerekmektedir (md. 44);
 gemiler arasında herhangi bir ayrım yapmamak zorundadır.
Transit geçiş hakkını kullanan deniz ve hava araçlarının yükümlülükleri (md. 39):
Transit geçiş hakkının kullanılmasında gemiler ve uçaklar:
 Boğazı hiç gecikmeksizin katedeceklerdir;
 Boğaza kıyıdaş devletlerin egemenliklerine, ülke bütünlüklerine veya siyasi
bağımsızlıklarına karşı tehdit veya kuvvete başvurmaktan veya Birleşmiş Milletler
Şartında belirtilen uluslararası hukuk ilkelerine aykırı davranışlardan
kaçınacaklardır;
 Sürekli ve hızlı bir geçişin gerektirdiği faaliyetlerin dışında her türlü faaliyetten
kaçınacaklardır.
Transit geçiş yapan gemiler:
 Seyrüsefer emniyetinin sağlanması ve deniz kirliliğinin önlenmesi ile ilgili olarak
kabul edilmiş uluslararası düzenlemelere uygun davranacaklardır.
Transit geçiş yapan uçaklar (gerek sivil gerek askeri):
 İlgili havacılık kurallarına uyacaklar ve emniyet tedbirlerine uygun hareket
edeceklerdir.
11
Türk Boğazları
1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesinde, İstanbul Boğazı, Marmara
Denizi ve Çanakkale Boğazından oluştuğu ortaya konan “Türk Boğazları”ndan geçiş
rejimi, ticaret ve savaş gemileri ayrımı esas alınarak, “barış durumu”, “savaş durumu” ve
“Türkiye’nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında saydığı durum” dikkate
alınmak suretiyle düzenlenmiştir.
Ticaret gemileriyle ilgili ilkeler:
Barış zamanı
Gündüz ve gece, bayrak ve yükü ne olursa olsun, hiçbir işlem olmaksızın tam geçiş
serbestisinden yararlanırlar (md. 2).
Kısıtlama: uluslararası sağlık kuralları çerçevesinde Türk makamlarınca yapılacak
sağlık kontrolleri; I numaralı Ekte öngörülen vergi ve harçlar.
Kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerinden yararlanma isteğe bağlıdır.
Savaş zamanı
Türkiye savaşın dışında (tarafsız) ise ticaret gemilerinin geçişinde barış rejimi uygulanır.
Türkiye savaşan konumunda ise, kendisi ile savaşta olmayan devletlerin ticaret gemileri,
düşmana yardım etmemek, Boğazlara gündüz girmek ve Türk makamlarınca
gösterilecek rotayı izlemek koşullarıyla Boğazlardan geçiş serbestisinden yararlanırlar
(md. 5).
Türkiye’nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında sayması durumu
Bu durumda ilke olarak barış zamanı rejimi uygulanır, ancak Boğazlara gündüz girmek,
belirli rotayı izlemek ve gerekirse kılavuz almak şartları aranır.
Pek yakın savaş tehdidi olup olmadığına Türkiye karar vermeye yetkilidir; ancak bu
kararını BM’ye ve Montrö Sözleşmesi taraflarına bildirmesi gereklidir.
12
Savaş gemileriyle ilgili ilkeler:
Montrö Sözleşmesinin II numaralı Ekinde savaş gemileri, tonajları, silah gücü ve teknik
özellikleri bakımından altı sınıfa ayrılmıştır.
Geçiş rejimi bakımından, Karadeniz’e kıyıdaş olan devletler ve kıyıdaş olmayan
devletler arasında bir ayrım yapıldığı ve kıyıdaş devletler bakımından daha avantajlı bir
düzenlemenin getirildiği görülmektedir.
Sözleşmedeki kısıtlamalar yabancı bayraklı savaş gemilerine yönelik olup, Türkiye’ye ait
gemiler bakımından bir kısıtlama sözkonusu değildir.
Barış zamanı
Barış zamanında tüm savaş gemilerinin geçişi ____ön bildirime___ tabidir. Bu bildirim
geçişten 8 gün önce Türk makamlarına yapılır.
Karadeniz’e sahildar olmayan devletlerin savaş gemilerinin geçişine toplam
____sayı___ ve ___tonaj___ sınırlaması getirilmiştir. Ayrıca Karadeniz’e sahildar
olmayan devletlerin denizaltılarının ve uçak gemilerinin Karadeniz’e çıkmaları da kural
olarak mümkün değildir.
Ayrıca Karadeniz’e sahildar olmayan devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz’de
bulunabilecekleri azami süre (21 gün) ve azami toplam tonaj (45.000 ton) da
Sözleşmede tespit edilmiştir (md. 18).
Karadeniz’e sahildar devletlerin savaş gemilerinin geçişi konusunda daha esnek
düzenlemeler getirilmiştir. Bu devletlere ait denizaltılar, Karadeniz dışında inşa edilmiş
veya satın alınmışsa ya da Karadeniz dışında tamir edilmeleri sözkonusu ise, su
üzerinde ve tek başına seyretmek kaydıyla Boğazlardan geçiş yapabilirler (md. 12). Bu
devletlere ait uçak gemileri için ise bir düzenleme bulunmamaktadır.
Savaş zamanı
Türkiye’nin tarafsız konuda olduğu savaş hallerinde, savaşmayan devletin gemileri
bakımından barış rejimi geçerli; buna karşın savaşan devletler ait savaş gemilerinin
Boğazlardan geçişleri ise yasaktır (md. 19, maddede belirli istisnalar öngörülmüştür).
13
Türkiye’nin savaşan devlet durumunda olması halinde ise, savaş gemilerinin geçişi
Türkiye’nin takdirine bırakılmıştır (md. 20).
Türkiye’nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında sayması durumunda,
savaş zamanındaki durum geçerlidir. (“yakın savaş tehdidi” haline ilişkin şartlara
yukarıda değinilmiştir.)
Diğer taraftan, sivil uçakların Akdeniz-Karadeniz arasında Türkiye’nin belirleyeceği hava
koridorunu kullanarak ve ön bildirimde bulunarak uçabilecekleri öngörülmüştür (md. 23).
Askeri uçakların uçuşu ise Türkiye’nin yetkisi altında bulunmaktadır.
Bitişik Bölge
Tanım:
Karasularına bitişik olan ve kıyı devletinin belirli bir uzaklığa kadar birtakım denetleme
yetkileri kullandığı deniz alanıdır.
Bitişik bölge, karasularının bittiği hattan başlar ve esas hatlardan itibaren en çok _24__
mil mesafeye kadar genişliğe sahiptir. Bitişik bölgenin mevcudiyeti için kıyı devletinin
___ilan etmesi___ gereklidir.
Hukuksal rejim:
Kıyı devleti, bitişik bölgede şu konularda denetleme ve cezalandırma yetkilerini
kullanabilir (md. 33):
(i) _gümrük____
(ii) _maliye______
(iii) _sağlık______
(iv) _göç_______
Ayrıca kıyı devleti, bitişik bölge deniz yatağından izni olmadan __arkeolojik ve tarihi
varlıkların____ alınmasını kanunlarının ihlali olarak kabul edebilir. (md. 303)
14
2674 sayılı Karasuları Kanunu çerçevesinde bugün Türkiye’nin bitişik bölgesi
___bulunmamaktadır___ .
Kıta Sahanlığı
Tanım:
Kıyı devletinin kara ülkesinin denizin altında devam eden doğal uzantısıdır.
“Karasularının ötesinde kıta kenarının dış eşiğine kadar veya bu eşik daha az bir
mesafede ise, karasularının ölçülmeye başlandığı esas hatlardan itibaren 200 deniz mili
mesafeye kadar olan kısımda, bu devletin kara ülkesinin doğal uzantısının bütünündeki
denizaltı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını içerir” (md. 76/1).
Kıta sahanlığına özgü iki kavram:
Kıta sahanlığı üzerindeki haklar ve yetkiler, münhasır olarak kıyı devletine ait olup,
bunlara sahip olmak için kıyı devletinin herhangi bir ilan veya işlem yapmasına gerek
bulunmamaktadır. Bu itibarla, kıyı devletinin kıta sahanlığı üzerindeki hakları fiilen (ipso
facto) ve başlangıçtan beri (ab initio) mevcuttur.
Münhasır Ekonomik Bölge
Münhasır ekonomik bölge, bir kıyı devletinin karasuları esas hattından başlayarak 200
mile kadar varan ve karasuları dışında kalan su tabakası ile deniz yatağı ve onun toprak
altında bu kıyı devletine münhasır hak ve yetkiler tanınan deniz alanıdır.
Münhasır ekonomik bölgenin varlığı, kıyı devleti tarafından ilan edilmesine bağlıdır.
(Not: Kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge konuları, Prof. S. Kuran veya Prof. H.
Pazarcı’nın kitaplarının ilgili bölümlerinden çalışılmalıdır. Prof. Pazarcı’nın kitabının
bölümleri öğrencilerin erişimine açıktır.)
15
Açık Denizler
Açık deniz tanımı (BMDHS md. 86):
“Bir devletin iç sularına, karasularına, takımada sularına veya münhasır ekonomik
bölgesine dahil olmayan tüm deniz alanları”
Açık deniz, yalnızca su alanını kapsar. Uluslararası deniz yatağı ayrıca düzenlenmiştir.
Açık denizlerin serbestliği ilkesi:
Kapsamı (md. 87)
1. Seyrüsefer serbestisi (md. 90):
Bütün devletlerin gemilerinin açık denizde serbestçe seyredebilmesi
Denizaltıların su altında seyredebilmesi
2. Hava sahasını kullanma serbestisi
3. Deniz altı kabloları ve petrol boruları döşeme serbestisi
4. Yapay ada ve tesislerin inşası
5. Balık avlama serbestisi:
Uluslararası hukukun öngördüğü kısıtlamalar, canlı kaynakların korunması ve
makul biçimde işletilmesi (md. 116-120)
6. Bilimsel araştırma serbestisi:
16
(XIII. Bölüm – Denizlerde bilimsel araştırma – md. 238-241)
o Bilimsel araştırmaların barışçıl amaçlarla yapılması
o Üçüncü devletlerin haklarına engel olmaması
o Çevrenin korunmasına ilişkin kurallara uygun olması
Açık denizlerin barışçıl amaçlarla kullanılması (md. 88) (keza md. 141)
Genel bir kısıtlama, ancak kapsamı tartışmaya açık. Askeri faaliyetlere ilişkin mutlak bir
kısıtlama olarak anlaşılmamakta, savunma amaçlı askeri faaliyetlerin yasaklanmadığı
genel olarak kabul edilmektedir. Buna göre, askeri gemilerin seyrüsefer serbestisi
(savaş gemilerinin dokunulmazlığı, md. 95), askeri tatbikat yapmak vs. kabul edilmekte.
BM Şartı’nın özellikle 2(4) ve 51. maddelerine uygunluk kriteri.
Nükleer silah yerleştirilmesi veya denenmesinin yasaklandığı bazı yazarlarca ileri
sürülmektedir.
Devletlerin açık denizlerde sahip oldukları yetkiler
 Bayrak yasası,
 İzleme hakkı
Bayrak yasası
Açık denizde seyreden bir gemi üzerinde ilke olarak yalnızca uyruğunda bulunduğu
devletin münhasır egemen yetkileri geçerlidir (md. 92/1).
Bazı istisnalar hariç, diğer devletlerin bu gemiye müdahalesi mümkün değildir.
Bayrak yasası uyarınca:
 devletin uyrukluğuna sahip olmak üzere bir geminin hangi koşulları sağlaması
gerektiğini saptamaya,
17
 geminin sahip olması gereken teknik özellikler ve idari koşulları saptamaya,
 gemiyle ilgili kayıtları tutmaya ve uyrukluk ilişkisini kanıtlayan belgeleri vermeye
bayrak devleti münhasıran yetkilidir.
Açık denizde gemide ortaya çıkan her türlü olay, bayrak devletinin yasalarına göre ve
onun münhasır yetkisi dahilinde işlem görür. (Ceza, idare ve hukuk davaları da bayrak
devleti yasalarına göre görülür.)
Münhasır yetkinin istisnaları – ziyaret hakkı (md. 110/1)
Devletin uyruğunda bulunan gemiyle gerçek bir bağın bulunması zorunludur (md. 94/4
ve 6. fıkralar).
Kesintisiz izleme hakkı (md. 111)
Bir yabancı gemi bir kıyı devletinin egemen yetkiler kullandığı sularda yasalarını ihlal
ettikten sonra açık denize kaçtığı takdirde, kıyı devletinin kamu hizmetindeki devlet
gemileri vasıtasıyla sözkonusu yabancı gemiyi açık denizde de izleme ve yakalaması
halinde yasal işlem yapma yetkisi
BMDHS bu yetkinin kapsamını genişletmiştir: kıta sahanlığı, MEB ve yapay tesisler
çevresindeki emniyet alanları da dahil edilmiştir.
Kesintisiz izleme hakkının kullanılmasına ilişkin koşullar:
 İç sular, karasuları ya da takımada sularındaki yasalara aykırı davranışlar
bakımından, bu deniz alanlarının herhangi birinde bulunan kıyı devletinin görevli
gemisinin, yabancı geminin bu alanlarda bulunduğu sırada izlemeyi başlatması
gerekmektedir. Bitişik bölge veya münhasır ekonomik bölgede bulunan yabancı
18
geminin izlenmeye başlanması ise, yalnızca bu deniz alanlarına ilişkin yasaların
ihlali halinde sözkonusu olabilmektedir.
 Suçu işleyen yabancı gemiye, suç işlediği deniz alanı içindeyken, görülebilir veya
duyulabilir bir biçimde ve uzaklıkta, dur emrinin verilmesi gereklidir.
 İzleme kesintisiz biçimde yürütülmelidir. İzleme, doğal nedenlerle veya sürat farkı
gibi teknik nedenlerle kesilebileceği gibi, bir başka devletin karasularına girilmesi
de izlemeyi kesintiye uğratan bir nedendir.
 İzleme, kıyı devletinin savaş gemileri, askeri uçakları ya da kamu hizmetine
tahsis edilmiş olan ve görevli oldukları işaretlerle belirtilen gemi ve uçaklarla icra
edilmelidir.
Devletlerin açık denizde diğer devletlerle müştereken kullandığı yetkiler:
 Belirli uluslararası suçlarla mücadele
 Açık denizlerden yararlanmaya ilişkin düzenlemeler
1. Belirli uluslararası suçlarla mücadele
BMDHS’de düzenlenen uluslararası suçlar:
 Köle taşınmasının yasaklanması (md. 99)
 Deniz haydutluğuyla mücadele (md. 100-107)
 Uyuşturucu madde kaçakçılığıyla mücadele (md. 108)
 Açık denizde izinsiz radyo yayını (md. 109)
Ziyaret hakkı (md. 110) yalnızca ticaret gemileri için
19
1- Müdahalenin bir andlaşma ile tanınan yetkilerden kaynaklanması durumu dışında,
açık denizde 95. ve 96. maddelerde öngörülen tam dokunulmazlıklardan yararlananlar
haricindeki bir yabancı gemiyle karşılaşan bir savaş gemisi aşağıda belirtilen konularda
ciddi nedenler olmadıkça, bu gemiyi durdurup denetleme hakkına sahip değildir.
a) Geminin deniz haydutluğu yaptığı;
b) Geminin köle ticaretine karıştığı;
c) Savaş gemisinin bayrağını taşıdığı devletin 109. madde uyarınca yargılama yetkisine
sahip olduğu bir durumda, geminin izinsiz yayına hizmet ettiği;
d) Geminin tabiiyetsiz olduğu; veya
e) Yabancı bir bayrak çekmiş olmasına veya bayrağını göstermekten kaçınmasına
rağmen,
geminin gerçekte savaş gemisiyle aynı tabiiyette olduğu.
Açık denizlerde uyuşturucu madde kaçakçılığıyla mücadele
BMDHS md. 108
BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi
Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesi (Viyana, 20
Aralık 1988), md. 17
Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesinin 17.
Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Deniz Yoluyla Kaçakçılıkla Mücadele Anlaşması
(Avrupa Konseyi bünyesinde hazırlanarak 31 Ocak 1995’te imzaya açılmıştır.)
Türkiye bakımından:
Türkiye yukarıda belirtilen BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesine,
Viyana Sözleşmesine ve Avrupa Konseyi Sözleşmesine taraftır, ayrıca ikili andlaşmalar
mevcuttur.
20
Denizaltı kabloları ve petrol boruları döşeme hakkı (md. 112-115)
Bütün devletlere tanınmış bir haktır. Md. 79/5 gözetilir: önceden döşenmiş kablo ve
borulara zarar verilmemesi. 1884 tarihli Sözleşme.
2. Açık denizlerden yararlanmaya ilişkin düzenlemeler
Açık denizlerde, hiçbir devletin münhasır yetki alanına girmeyen belirli sorunların
çözümü, ancak uluslararası düzeyde kabul edilecek standart düzenlemelerle
gerçekleştirilebilir.
 Anlaşmalar
 Standart kuralları yansıtan ulusal düzenlemeler.
1. Çatmaları önlemeye ve yetkileri belirlemeye yönelik düzenlemeler
2. Denizde can emniyetini korumaya yönelik düzenlemeler
3. Açık denizde çevrenin korunmasına yönelik düzenlemeler
Açık denizlerde balıkçılık: md. 116-120
21
BM Deniz Hukuku Sözleşmesi tarafından teşkil edilen kurumlar:
 Kıta Sahanlığı Sınırları Komisyonu (md 76/8, Ek II)
 Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi (XI. Bölüm, BMDHS’nin XI. Bölümünün
Uygulanmasına İlişkin Anlaşma, 1994)
 Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (ITLOS, Ek VI)
22