Slayt 1 - İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale

22.06.2015
Kardiyovasküler risk azaltma,
tıbbi ve psikososyal destek yanında
yaşam şekli değişikliklerini de içerir.
Beslenme ve fiziksel aktivite danışmanlığı
Kilo verilmesi ve korunması
Lipid düşürücü tedavi
Hipertansiyon tedavisi
Sigaranın bırakılması
Diyabet tedavisi
Psiko-sosyal ve mesleki destek tedavisi
Hasta Eğitimi ve Davranış Değişikliği
Geliştirme
Yard.Doç.DR.Hilal UYSAL
İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği AD
1
4
Hasta Eğitimi ve Davranış Değişikliği Geliştirme
Randomize kontrollü klinik
çalışmalarda
kardiyak
rehabilitasyonun farklı hasta
gruplarında (Mİ, PKG, kalp
transplantasyonu gibi)
 uzun dönem sağ kalımı
arttırdığı,
 fiziksel iyileşme sağladığı,
 bireyin kendisine güvenini ve
sosyal etkinliğini arttırdığı
gösterilmiştir.

İÇERİK:
 Hasta eğitimi nedir?
 Hasta eğitimi kimleri kapsar?
Hasta eğitimini etkileyen etmenler nelerdir?
Davranış değişikliği modelleri nelerdir? Bu modeller, kardiyak
rehabilitasyona nasıl uyarlanır?
Kardiyak rehabilitasyon kapsamında hastalara neler öğretilmelidir?



2
5
Alma-Ata Bildirgesinde
(1978)
Kardiyak rehabilitasyonda,
hastanın değerlendirilmesi,
eğitimi,
egzersiz ve
kardiyovasküler risk faktörleri
ile ilgili davranış değişikliği sağlanması
ve sürdürülmesi önemli adımlardır.
3
Temel Sağlık Hizmetleri kapsamında ve 21. yüzyılda
herkes için sağlık hedeflerinin büyük bir kısmında;
 bireylerin yaşamları boyunca sağlığın korunması ve
geliştirilmesinde sorumluluk almaları için eğitilmeleri
gerektiği vurgulanmıştır.

6
1
22.06.2015
Alma-Ata Bildirgesinde
(1978)
Eğitimi Planlarken dikkat edilecek noktalar
2015 yılına kadar,
bireylerin sağlıklı yaşamı benimsemeleri
ve özellikle;
beslenme, fiziksel aktivite ve cinsellikle
Öğrenmeyi
etkileyebilecek
durumlara
dikkat edilmeli
Bireysel
özelliklere göre
plan yapılmalı
Davranış
değişikliği düzeyi
değerlendirilmeli
Uzun ve kısa
vadeli hedefler
belirlenmeli
ilgili konularda sağlıklı davranışların
kazandırılması gerektiği belirtilmiştir.
7
Eğitim içeriği, yöntemi, yeri, süresi, uygun araç-gereçleri,
eğitim kim tarafından verilecek, eğitimi değerlendirme
yöntemleri neler olacak belirlenmeli
10
KR’da Hasta Eğitiminin Amaçları
Sağlığın korunması ve
sürdürülmesi
Hastalığın tedavisi ve hastalığa
uyum
Bireye hastalıkları önleme
davranışlarının kazandırılması
Sağlığın önceki veya olası en
yüksek seviyesine ulaşması
Hastalıktan kaynaklanan
komplikasyonların en aza
indirilmesi
Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi
Tekrarlı yatışların önlenmesi
Maliyetin azaltılması
KISA
VADELİ
HEDEFLER
KARDİYAK
REHABİLİTASYON
UZUN
VADELİ
HEDEFLER
Yaşamın temel gerekliliklerinin başarılması ve bağımsız kararlar almasında
bireyin desteklenmesidir
8
11
Hasta eğitimi ve danışmanlık
Bireyin günlük olağan aktivitesinin yeniden
kazandırılması

hasta hastanede iken, akut dönemi geçirdikten
sonra başlamalı (Faz I)

taburculuk sonrası telefonla, ev ziyaretlerinde
ve/veya poliklinik kontrollerine geldiklerinde ve
KISA
VADELİ
HEDEFLER
Semptomların şiddeti ve sıklığını azaltarak
işlevsel kapasitenin artırılması
Hastalığa bağlı psikolojik ve duygusal kötü
etkilerin en aza indirilmesi
mümkünse rehabilitasyon birimlerinde (Faz 2,3)
Mesleki aktivitelere dönüşün sağlanması
devam ettirilmelidir.
Hastalık hakkında bilgilendirme
9
12
2
22.06.2015
Risk faktörlerinin tanımlanması
değişikliğinin sağlanması
ve
davranış
Çalışmalarda Mİ hastalarının
Prognozu iyileştiren sağlık uygulamalarının
öğretilmesi ve bunların yaptırılması
Fiziksel
kapasite,
yaşam
motivasyonunun iyileşmesi
UZUN
VADELİ
HEDEFLER
Bireyin
günlük
uygulayabilmesi
kalitesi
aktivitelerini
ve
Taburcu olmadan önce eğitim
ihtiyaçları
İlaç tedavileri, kalbin anatomi ve
fizyolojisi, semptom yönetimi
konularında
zorlanmadan
Öz etkinliğin artırılması, mesleki ve meslek dışı
aktivitelere tümüyle dönebilmesi
Taburcu olduktan sonra
eğitim ihtiyaçları
daha çok risk faktörleri
konularında olmuştur
Aile ve arkadaşlara ilginin artırılması, ancak
bağımlılığın azaltılması
Morbidite ve mortalitenin azaltılması
13
16
Miyokart İnfarktüsü Geçiren Hastalar İçin
Örnek Eğitim Planı
Hasta ve ailesinin eğitim ve danışmanlığında ilk adım;
Eğitim gereksinimlerini ve sorunlarını tespit
etmek için veri toplama sürecidir.
Eğitim gereksinimlerinin belirlenmesinde, hedef
gruba kazandırılacak bilgi, tutum ve davranışlar
dikkate alınır.
 Bireyler, o an için gereksinimi olan ve hemen
kullanacağı bilgiyi almaya hazırdır.
 Bu süreçte eğitimci çeşitli kaynaklardan bilgi toplar,
bilgileri onaylar, kategorize eder ve özetler.







14
Kalbin yapısı, çalışması ve görevi
Kalp krizi hakkında bilgi
Kalp krizinin duygusal etkileri ve stres kontrolünün kalp sağlığı için
önemi
Kalp krizi risk faktörleri hakkında bilgi ve hastanın kendi risk
faktörlerini tanıması
Risk faktörlerini nasıl azaltacağı ve nasıl davranış değişikliği
yapabileceği hakkında bilgi;

Sigara (veya tütün) ve alkolün kalp sağlığı için önemi

Kolesterol kontrolünün kalp sağlığı için önemi

Hipertansiyon kontrolünün kalp sağlığı için önemi

Fiziksel aktivitenin kalp sağlığı için önemi

Kilo kontrolü ve sağlıklı beslenmenin kalp sağlığı için önemi

Diyabet / kan şekeri kontrolünün kalp sağlığı için önemi
Kalp krizi sonrası ilaç tedavisi hakkında bilgi
17
EĞİTİM GEREKSİNİMLERİNİN BELİRLENMESİNDE
KULLANILAN KAYNAKLAR
Hasta ve ailesinin eğitim ve danışmanlığında ikinci adım;
Planlama sürecidir.
Hastalık hikayesi
Tıbbi kayıtlar
Hasta ve ailesi
Başarılı hasta eğitimi, eğitim sürecinin
amaçlarını ve eğitim içeriğini net bir şekilde
açıklayan iyi oluşturulmuş plana bağlıdır.
 Hasta eğitiminde, hastanın hastalık yönetimine
ve
tedavisine
uyumunu
artıracak
bireyselleştirilmiş plan yapılması önemlidir.

Bireysel görüşme
Ölçekler
Kardiyak Hastaların Öğrenme Gereksinimlerinin İncelendiği Hasta Soru
Formu (CPLNI)
Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeği (HÖGÖ)
The Outpatient Heart Failure Learning Needs Inventory
The Congestive Heart Failure Patient Learning Needs
(CHFPLNI)
15
Rich MW. et al. N Engl J Med 1995
Inventory
18
3
22.06.2015
Hasta ve ailesinin eğitim ve danışmanlığında üçüncü adım;
Planlamada dikkat edilecek noktalar
Uygulama sürecidir.
Birey odaklı motivasyonel görüşmeler planlanmalıdır .
Empatik yaklaşım ile bireyin öz yeterliliği desteklenmelidir.
Davranış değişikliği konusunda yaşadığı çelişkileri çözümlemesine
yardımcı olacak ve davranış değişikliğini gerçekleştirmesini
sağlayacak bir plan yapılmalıdır.
Kısa ve uzun vadeli hedefler belirtilmeli, hedefe ulaşma durumu ve
davranış değişikliği düzeyinin değerlendirilmesi için kriterler
oluşturulmalıdır.








Öğrenme sürecini etkileyebilen yaş, cins, etnik durum, kültür yapısı,
sosyo-ekonomik durum, görme veya işitme problemleri ve konuşma
dili, okuma seviyesi gibi hasta özellikleri dikkate alınmalıdır.



19Karadağ F ve ark. 2009; Britt E.Patient Education and Counseling 2004
Bireyin etkin katılımı sağlanmalı
Davranışların
gerekliliğinin
bireyler
tarafından
hissedilmesi için sebep-sonuç ilişkilerinden yararlanılmalı
Bireyin soru sormasına olanak tanınmalı
Sık sık geri bildirimlerle konunun anlaşılıp anlaşılmadığı
kontrol edilmeli
Uygunsa konu bireye tekrarlatılmalı
Ailede eğitilecek bireyin ruhsal, eğitimsel, deneyim ve
hazır oluşluk düzeyi dikkate alınmalıdır.
22
Planın programlaştırılması aşamasında

Hedeflenen davranış değişikliğinin ilgili olduğu konular

Bu konulardaki eğitimin ne kadar sürede verileceği

Eğitimde hangi yöntemin ve hangi eğitim araçlarının
kullanılacağı

Kim tarafından, nerede ve hangi yöntemle verileceği

Değerlendirmede hangi yöntemlerin seçileceği

Maddi gereksinimlerin neler olacağına karar verilmelidir.

Eğitim sırasında hastanın
ilgisini
çekecek
iletişim
araçlarının
kullanılması
önemlidir.

Eğitimde iletişim araçlarının
kullanımı, hastanın ilgisini
arttırarak güdülenmeyi, içeriği
somutlaştırarak
bilginin
kalıcılığını sağlar ve anlamayı
kolaylaştırır.
20
23

Gereksinimlerin saptanması aşamasında
olduğu gibi burada da eğitim yapılacak bireyin

Değişim için zorlayıcı bir yaklaşımda bulunulmamalı,
yardımcı bir ortam yaratılmalıdır.
Dirence doğrudan karşı çıkmak yerine, yeni bakış
açılarına davet ederek yaklaşılmalıdır. Eğitimde
dayatma olmamalıdır.
karara katılmasına fırsat verilmelidir.
Bireye “ben seni değiştireceğim”
yerine,
“eğer istersen değiştirmene yardımcı olabilirim”
imajı verilmelidir.
21
24Karadağ F ve ark. 2009; Britt E.Patient Education and Counseling 2004
4
22.06.2015
Eğitimin başarısını değerlendirmek
Eğitimde, bireyin öz yeterliliğinin
değişimi kolaylaştıracaktır.

 Kısa vadeli değerlendirmede en doğru
yöntem
ölçme
ve
değerlendirme
ölçeklerinden yararlanmaktır.
desteklenmesi


Bireyin geçmiş başarılı deneyimleri ve benzer
hastaların başarılı davranışlarının paylaşılmalıdır.



25Karadağ F ve ark. 2009
28
Beslenme durumu, fiziksel aktivite gibi
örüntülerini değiştirirken
davranışı
bırakmak
yerine davranış değişimi

ÖRN;
“Davranışı bırakma
günü” belirlemek
yerine

Eğitimden önce bireyin bilgi, tutum ve becerisi ne idi?
Eğitimden sonra nasıl oldu? Tutum değişikliği sağlandı
mı?
Hastanın kendi sağlık durumuyla ilgili bilgisi arttı mı?
Hastanın sağlığıyla ilgili bilinçli ve etkili karar verme
becerisi gelişti mi?
Eksikler var mı?

 Uzun vadeli değerlendirmede,
 Bireylerin günlük yaşamlarında kazandırılmış
olan davranışları kullanıp kullanmadıklarına
bakılır.
 Gereksinimden doğan sorunların ortadan kalkıp
kalkmadığına
ilişkin
veriler
toplanarak
değerlendirilmesi yapılır.
 Kazandırılan
davranışlar kullanılmıyorsa bu
durumun neden kaynaklandığına bakılarak eğitim
sürecine devam edilir.
davranışı
yapmaktan
kaçınmaktan
yerine
tekrar
şekillendirme hedeflenmelidir.
Günde 5 öğün meyve ve sebze yemek, günlük
kalori ya da yağ sınırını aşmamak ya da hafta,
gün ya da dakika gibi belirli sürelerde egzersiz
yapmak gibi somut davranışlar
hedeflenmelidir.
Bu durum bireyin hastalığının kronik doğasını kavramasına ve
bunaltıcı görünen yükleri azaltmasına yardım edecektir.
26
Karadağ F ve ark. 2009
29
Rehabilitasyon Programına Uyum
Hasta Eğitiminde Zaman Kavramı




27
Bireyin eğitime etkin katılımı için zaman çok
önemlidir.
Bireyle birlikte onun için en uygun zaman
seçilmelidir.
Eğitim için 15 dakika veya daha kısa eğitim süresi
tercih edilmelidir.
Eğitimler arasında önemli bilgileri tekrarlamak için
ara verilmeli, açık uçlu sorular sorarak verilen
bilgi sürekli olarak değerlendirilmelidir.


Önerilen tedavi ve bakım planına hastanın
uyumsuzluğu, rehabilitasyon programlarının temel
sorunudur.
Pek çok araştırmada kronik hastalığı olan bireylerde
eğitimsel girişimlerin sadece bilgi arttırdığını, etkin
bir sağlık davranış değişikliği sağlanmadığı tespit
edilmiştir.
30
5
22.06.2015
Rehabilitasyonda Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler-2

Hasta uyumunu güçlendirmek için, güçlü bir
sağlık ekibi-hasta ilişkisi ve sağlık davranış

değişikliği için bireysel modellerin kullanılmasına
gereksinim vardır.

Sağlık İnanç Modeli-Health Belief Model: Sağlık ekibi
üyelerinin önerdiği tedaviye uyumsuzluğun olası
nedenlerinin ve girişimlerin değiştirilmesinde etkin bir
modeldir.
Sağlığı Geliştirme Modeli-Health Promotion Model:
Bireyin sağlığı geliştiren davranışlarını etkileyen bilişsel
süreçlerin önemini açıklar.
31

Öğrenme güdüsü, öğrenmeye istek duyma, öğrenme
amacıyla harekete geçiren güçtür ve öğrenmenin
gerçekleşmesinde en önemli faktördür.
Sağlık inancı, dikkat, etkin katılım, hastalığa uyum gibi
öğrenme
güdülerini
etkileyen
faktörlerinde
değerlendirilmesi, eğitim etkinliklerinde sorumluluk
üstlenmelerini destekleyecektir.
Hastada ağrı, açlık, yorgunluk, gürültü gibi dikkatini
dağıtacak durumlar öğrenmeyi olumsuz etkiler.
34
Rehabilitasyonda Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler-3
Örneğin,



Bireyin sağlığa verdiği önem davranışı doğrudan
etkilemektedir.
Bireyin
kendi
sağlık
davranışlarını
nasıl
algıladığının ve nasıl kontrol ettiğinin bilinmesi yeni
bir davranış kazandırmada önemlidir.
Eğer birey sağlığı, sadece hastalık durumunun
olmaması olarak görüyorsa bireyin olumlu sağlık
davranışı kazanması güçleşmektedir.
önceki
deneyimleri
Uygun zaman
yapılan eğitim
Uygun konu
seçimi
öğrenmeye hazır
olup istek duyması
hastalığa uyumu ve
öğrenmeyi
kolaylaştırır
32




Davranış
değiştirme,
ancak
bir
öğrenme
sonucunda oluşur.
33
hangi
yöntem
ve
tekniklerle ve nasıl
öğretileceğinin
belirlenmesi
35
Rehabilitasyonda Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler-1
Bununla
birlikte
öğrenmeyi
etkileyen
faktörlerin de bilinmesi ve
gerekli
düzenlemelerin
yapılması önemlidir.
aktif rol ve
sorumluluk
alması


Öğrenme ve
baş etmeyi
etkileyen
faktörler
Hasta eğitiminde kullanılacak yöntemin seçiminde;
hedefler
içerik
hastanın özellikleri
kaynaklar
kullanılan araç-gereçler

bireyin özellikleri dikkate alınmalı

kolay anlaşılır

gerçeğe yakın

kullanışlı olmalı

Eğitim yöntemlerinden düz anlatım tekniği;

konuya giriş yaparken,

anlaşılması güç noktaları açıklarken,

tartışma ve uygulama sonuçlarını özetlerken kullanılabilir.
36
6
22.06.2015
Yard.Doç.Dr.Hilal UYSAL
hilaluysal@gmail.com
37
7