www

CÜMLE TÜRLERİ
A) Yapıları Bakımından Cümleler: Yapıları bakımından cümleler dörde ayrılır.
1.Basit Cümle
2.Bileşik Cümle
3.Sıralı Cümle
4.Bağlı Cümle
1.Basit Cümle:Yüklemi tek,yargısı tek olan cümledir.
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Kızın gözleri yeşildi.
2.Bileşik Cümleler: Yüklemi tek, yargısı birden fazla olan cümledir. (Fiilimsisi olan cümle)
Seninle bir ömür yaşamaya kendimi adadım.
Gülünce gözlerinin içi gülüyor.
Sana aldığım gömleği neden giymedin?
Not: Bileşik cümleler iki cümlecikten oluşur.
Atı alan Üsküdar’ı geçti.
Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
Bileşik cümlelerde çekimli fiil olan cümle temel cümle, fiilimsi olan cümle yan cümledir.Yan cümleler genellikle
fiilimsilerden oluşur.Yan cümleler üçe ayrılır:
Not: Bir cümlede “-se,-sa”varsa o cümle bileşik cümle sayılır.
Hava güzel olursa pikniğe gideriz.
1.Girişik Bileşik Cümle: Yan cümleciği filimsi olan cümlelerdir.
Çok havlayan köpek ısırmaz.
Can çıkmadan huy çıkmaz.
Tekkeyi bekleyen çorbayı içer.
Damlaya damlaya göl olur.
Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle temel cümlenin belirtili nesnesidir?
A) Seninle konuşmak,seninle tanışmak istiyormuş.
B) Eve geldiğinde beni arasın.
C) Onun konuşması hepimizi etkiliyordu.
D) Bu kış tatilimizi Uludağ’da geçirmeyi düşünüyoruz.
E) Akacak kan damarda durmaz.
2.Yan Cümleciği Şart Kipi ile Kurulmuş(–se,-sa ) Bileşik Cümleler:Bu tür cümlelerde yan cümlecik şart kipi
ile çekilmiş fiilden oluşur.
Derslere girse konuyu öğrenecek.
Dersi dinlersen başarılı olursun.
Not: Şartlı cümlelerde yan cümle Z.T.dir.
Bu kitabı okursan sana çikolata alırım.
3.İç İçe Bileşik Cümle: Yan cümleciği başkasının söylediği cümlenin hiç değiştirilmeden yazımıza aktarılması
biçiminde oluşan bileşik cümledir.
Öğretmen: ”Bu konuyu hiç anlamamışsın.”dedi.
Atatürk,çok çalışın,dedi.
Not: Bu tür bileşik cümlelerde yan cümle her zaman belirtisiz nesnedir.
Babam,ders çalışmıyorsun,dedi.
3.Sıralı Cümle: Her biri kendi içinde tamamlanmış iki ayrı cümlenin virgül veya noktalı virgülle ayrıldığı
cümlelerdir.İkiden fazla cümle olabilir.
Yorgan gitti,kavga bitti.
Batsın bu dünya ,bitsin bu rüya.
Öğretmen şiiri okudu,açıkladı değerlendirdi. Adam,adamdan korkmaz ;utanır.
Sıralı cümleler ikiye ayrılır:
a)Bağımlı sıralı cümle: Ortak ögesi vardır.
Okuyucular eseri beğenmiş,yazarı kutlamış.
Tencere yuvarlandı,kapağını buldu.
b)Bağımsız sıralı cümle: Ortak ögesi yoktur.
At ölür,meydan kalır;yiğit ölür,şan kalır.
Burası Muş’tur;yolu yokuştur.
Hazırlayan:Kemal BİREROĞLU
4.Bağlı Cümle:Her biri kendi içinde tamamlanmış cümlelerin bağlaçlarla bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
Ya başlamamalı ya bitirmeli.
Öğretmen konuyu anlattı ve testi uyguladı.
Markete gidelim de bir şeyler alalım.
Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.
Hem gelmedi hem aramadı beni.
B. Söz Dizimi Bakımından Cümleler
1.Kuralı(Düz) Cümle:Yüklemi sonda olan cümlelerdir.
2.Devrik(Kuralsız) Cümle:Yüklemi sonda olmayan başa doğru kayan cümlelerdir.
Seni içime çektim bir nefeste.
Can feda ederim böyle öğrenciye.
3.Eksiltili Cümle: Yüklemi olmayan cümlelerdir.
Karşımda Kız Kulesi
Kollarımda sen
-Paran var mı?
-Evet.
C. Yüklemleri Bakımından Cümleler:
1.Fiil Cümlesi:Yüklemi fiil olan cümlelerdir.
Ağlasam sesimi duyar mısınız , mısralarımda?
2.İsim Cümlesi: Yüklemi isim olan cümlelerdir.
Benim balonlarım vardı.
D.Anlamları Bakımından Cümleler:
1.Olumlu Cümle: Yüklemin bildirdiği işin gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.
Güllerin rengi kırmızıydı.
Ankara’dan iki gün önce dönmüştü.
2.Olumsuz Cümle : Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini veya gerçekleşmeyeceğini bildiren cümlelerdir.
Fiil cümlelerinin olumsuzu –me,ma olumsuzluk eki ile yapılır.İsim cümlelerinin olum
Ankara’dan dönmedi.
Güllerin rengi kırmızı değildi.
Not:
1.İsim cümlelerin olumsuzu “değil”sözcüğü ile yapılır.
Sen, rüyalarımdaki kadar güzel değilsin.
2.Yüklemi”var”isminden oluşan cümlenin olumsuzu “yok”sözcüğü ile yapılır.
Benim balonlarım yoktu.
3.Ne………..ne bağlacı ile kurulan cümleler biçimce olumlu anlamca olumsuzdur.
Ne konuşmasını ne hareketlerini beğenmiştim.(Biçimce olumlu-Anlamca olumsuz)
4. Kimi soru cümleleri gerçek soru cümlesi olmayıp olumsuzluk bildirirler.
Git ,git biter mi gurbet yolları?
5.”Okuyabilirsen oku,yazabilirsen yaz,anlayabilirsen anla” gibi ifadeler biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle
kurar.
Bu dersi anlayabilirsen anla. .(Biçimce olumlu-Anlamca olumsuz)
3.Soru Cümlesi:
a.Gerçek Soru Cümlesi:Cevap vermeyi gerektirir.
Ders ne zaman başladı?
Niçin çalışmadınız?
b.Sözde Soru Cümlesi: Cevap vermeyi gerektirmez.
Sen de mi Brütüs?
Birden karşıma çıkmasın mı?
Bu olaydan sonra ona nasıl kızmam?
Not: Kimi soru cümleleri gerçek soru cümleleri olmayıp olumluluk bildirebilir.
Seninle geziye çıkmaz mıyım hiç? (Biçimce soru cümlesi, anlamca olumlu.)
Ders çalışmaz mıyım hiç?
Hazırlayan:Kemal BİREROĞLU