öğrenme güçlüğü
advertisement
ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ Can Dündar Aslı Enver Albert Einstein Mozart Wright Kardeşler Leonardo da Vinci Cher Tom Cruise Walt Disney John Lennon Winston Churchill Henry Ford Stephen Hawking Alexander Graham Bell Thomas Edison Agatha Christie Dustin Hoffman Robin Williams Carl Lewis Magic Johnson Sylvester Stallone ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLARIN TİPİK ÖZELLİKLERİ Haftanın günlerini öğrenebilecek mi? Mars’ta yaşam üzerine konuşabiliyor ama iki ile ikiyi neden toplayamıyor? Niye okulda iyi değil? Dedeyi neden bebe diye okuyor? D ve B harfleri arasındaki farkı göremiyor mu? Anlamını bildiği bu kelimeleri neden okuyamıyor? Neden aklı kadar başaramıyor? Dört farklı aritmetik probleminin hepsine birden neden aynı cevabı veriyor? Çok iyi bir çocuk çok çalışıyor ama neden başaramıyor? Her yıl aynı noktada, sanki sadece yaşı büyüyor... Bu çocuklar ‘‘çini’’ yi ‘‘ için’’ okurlar; 41’ri 14 yazarlar; P’yi D, D’yi B yazarlar ve bir kelimeyi oluşturan harfleri sırasını hatırlayamazlar. Ödevlerini tahtadan defterlerine geçiremezler. Kitaplarının yerini unuturlar. Eşyalarını kaybederler. İçinde bulundukları yılı, günü ve mevsimi ayırt edemezler. Kahvaltıya öğle yemeği diyebilirler; dün bugün ve yarını karıştırabilirler. Gördüklerini hatırlayamazlar ya da zihinlerinde canlandıramazlar. Bu çocuklar sınıfta öğrenemezler, bir cümle ya da fikrin ortasından başlayabilirler ya da bir cümlenin ortasında durabilirler. Bazı durumlarda toplama çarpma yapabilirler; ama çıkartma yada bölme yapamazlar. Kimi zamanda matematiği sadece zihinden yapabilirler, ama yazamazlar. Kelimeleri yüksek sesle okurken harfleri ve heceleri atlayabilirler ya da ekleyebilirler. Öğrenme güçlüğü olan çocukları, zihinsel yetersiz ve davranış bozukluğu olan çocuklardan ayırmak gerekir. ÖĞRENME BOZUKLUĞUNUN ÇEŞİTLERİ 1- DİSLEKSİ (okuma sorunları) a) DİSFONİK DİSLEKSİ – işitsel kavrama ve ayırd etme becerilerinde bozukluk vardır. Dil ve sözlü ifadelerde güçlük çekerler. b) DİSİDETİK DİSLEKSİ – zihinde canlandırma yetenekleri bozuktur. Harflerin sıralanışını karıştırır, ters çevirir, günleri ayları sırayla söyleyemez. 2- DİSGRAFİ (yazma sorunları) P,D,B,G,H,Y,S,Z,U gibi harfleri yazarken karıştırır ve ters yazar. Bazı harfleri unutur bazılarını fazladan ekler. Ayna hali yazabilir (PİLAT=TALİP) 3- DİSKALKULİ (matematik sorunları) sayıları bozuk yazar sıklıkla yer değiştirir, işlemleri bozuk sırada yapar, geometrik ilişkileri kavramada zorlanır, aritmetik sembolleri tanımada zorlanır. OKUMA BECERİSİ Okumada hız ve nitelik açısından yaşıtlarından geridir. Harf-ses uyumu gelişmemiştir (Bazı harflerin seslerini öğrenemez, harfin şekli ile sesini birleştiremez). Kelimeleri hecelerken ya da harflerine ayırırken zorlanır. Sınıf düzeyinde bir parçayı okuduğunda anlamakta zorlanır (Başkasının okuduklarını daha iyi anlar) YAZMA BECERİSİ Yaşıtlarına oranla el yazısı okunaksız ve çirkindir. Sınıf düzeyine göre yazı yazması yavaştır. Tahtadaki yazıyı defterine çekerken ya da öğretmenin okuduğunu defterine yazarken zorlanır. Yazarken bazı harf ve sayıları, kelimeleri ters yazar, karıştırır(b-d, m-n, ı-i, 2-5, d-t, ğ-g, g-y ve-ev vb). ARİTMETİK BECERİSİ Sayı kavramını anlamakta güçlük çeker (beş mi bir mi büyüktür, hangisi az gibi), karıştırır (6-9, 4-7, 2-5, 12-21 gibi), Bazı aritmetik sembolleri öğrenmekte zorlanır, karıştırır (+ yerine x gibi ), İşleme sağdan değil soldan başlar, eldeleri unutur ya da doğrudan sonuca yazar, Geometrik şekilleri çizmekte ve isimlendirmekte zorlanır, Kesir ve grafikleri kavrayamaz, Saati öğrenmekte zorlanır, Çarpım tablosunu öğrenmekte zorlanır, kendi stratejisi vardır. Yöntem geliştirirler 7x9=? 5x4=? 6x7=? 7x10=70-7=63 5+5+5+5=20 6x6=36+6=42 Sıraya koyma becerisi ile ilgili güçlükler Haftanın günlerinin, ayların, mevsimlerin, sayıların, alfabenin harflerinin sırasını karıştırır, Belirli bir sıra içinde yapılması ya da bilinmesi gereken şeylerin sırasını karıştırır, Dinlediği, okuduğu bir öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırır, Sözlü ya da yazılı olarak düşüncelerini sırayla ifade etmekte güçlük çeker, Sıralı çizimlerde ardışıklığı sürdüremezler. Organize olma becerileri Odası, çantası, eşyaları ve giysileri dağınıktır. Defter ve kitaplarını kötü kullanır, kaybeder. Bellek Bozuklukları Öğrenme bozukluğunda daha çok kısa süreli bellek bozukları görülür. Kısa süreli işitsel – görsel bellek bozuklukları genellikle birlikte ortaya çıkar. (Evde çok çalıştığı halde okulda unutmak, çarpım tablosunu öğrenememek gibi…) Sözel olmayan öğrenme güçlüğü Sözel bellekleri güçlüdür. Deneyimlerini, öğrendiklerini sözel bilgi olarak depolarlar. Kendi kendine konuşma Çok konuşma Bıktırıcı, sürekli sorular sorma Dış ortamın çeşitliliği ve değişkenliğinden olumsuz etkilenirler İlişkileri stereotipik ve karşılıklılıktan yoksundur. Değişikliklere ve yeni durumlara uyum sağlayamazlar. Sosyal-Duygusal Sorunlar Yaşıtlarına göre daha çocuksudurlar, düşünmeden, aklına eseni yaparlar, eleştirildiğinde aşırı tepki gösterir, öfkelenir ya da dikkate almaz (eleştiriye toleransı azdır), sosyal çevrenin sözel olmayan ipuçlarını anlamakta zorlanır, jest ve mimikleri doğru yorumlayamaz, arkadaş ilişkilerinde (ilişki kurmakta ve sürdürmekte) zorluklar yaşar, hayal kurar, dalgındır, değişikliklere zor uyum sağlar, duygulanımları sık değişir, kendisine güveni azdır (benlik saygısı düşüktür), öğrenmeyle ilgili çok sayıda travmatik yaşantıları vardır. Enuresis, enkopresis, karın ağrısı, okul reddi, okuldan kaçma gibi sekonder davranış bozuklukları görülür. Çalışma Alışkanlığı Ödevlerini alamaz ya da eksik alır, ev ödevlerini yaparken yavaş ve verimsizdir, ders çalışırken sık sık ara verir, çabuk sıkılır, ders çalışmayı (okumayazma faaliyetlerini) sevmez, ödevlerini yaparken birilerinin yardımına gereksinim duyar, güçlükleri ürettiği işin kalitesini etkiler. Başarılı olamadığı zaman da hevesi çabuk kırılır ve kolay vazgeçer. Öğrenme bozukluğu olan çocuk ve gençler bu özelliklerin tümünü taşımayabilirler. Her biri farklı sayıda, farklı yoğunlukta bu belirtileri gösterirler. Çıktı Bozuklukları Dil alanında: Kendiliğinden konuşmaya başlamada veya soru yöneltildiğinde uygun cevap verebilmede güçlük. Motor alanda bozukluk: Kas koordinasyonunda, ince – motor becerilerde zorluklar (sakarlık, sık sık düşmek, yavaş ve bozuk yazı yazmak gibi…) Top yakalama, ip atlama gibi hareket ve oyunlarda yaşıtlarına oranla başarısızdır (kaba motor beceriksizlik). Sakardır, düşer, yaralanır, istemeden bir şeyler kırar (uzaklık-derinlik algısı). Çatal-kaşık kullanmakta, ayakkabı-kravat bağlamakta zorlanır ya da bu becerileri öğrenmekte zorlanmıştır. İnce motor becerilere dayalı işlerde (kalemle yazma vs.) zorlanır. genel olarak; Problemi fark etme veya tanımlama Bir plan yapma ve yürütme Bireyin kendisini ve davranışlarını organize etmesi Hareketleri durdurma ve duyguları kontrol edebilme Çeldiricilere direnebilme ve dikkati kontrol edebilme Düşünce ve davranışların takibi ve değerlendirilmesi Kendine yönelik konuşmanın içselleştirilmesi Motivasyon ve uyanıklık Yeniden yapılandırma ve öğrenilmiş davranışları parçalara ayırmada SORUN yaşarlar. Disleksili çocukların çoğunda bu sorunların birkaçı olabilir, ancak bunlardan yalnızca bir tanesinin var olması bile çocuğun özel eğitim gereksinimi duymasına yeterlidir. Çoğu yetişkinliklerine kadar okumayı öğrenmiş oluyorlar, ancak yavaş okuyorlar, bozuk yazıyorlar ya da hesap makinesiz hesap yapamıyorlar. Disleksiyle ilgili yanlış kanıların en önemlilerinden biri de, bu bozukluğun zekâ düzeyi yüksek olanlarda görülemeyeceğidir. Oysa, zekâ düzeyleri düşük olmadığı gibi, özel yetenekli de olabiliyorlar. Genetik Geçiş Öğrenme bozukluğunda genetik çalışmaların büyük bir bölümü okuma bozukluğu olan çocuklar ve aileleri ile yapılmıştır. Disleksi konusundaki ilk yayınlar da dahil olmak üzere, ailesel geçişin önemi hep vurgulanmaktadır. Aile çalışmalarında dislektik bir anne ya da babanın olmasının çocukta okuma bozukluğu için önemli bir risk etmeni olduğu belirlenmiştir. Vogler ve arkadaşları, dislektik olan çocukların ailelerinde okuma bozukluğu öyküsünü sorgulamış, erkek çocukların % 3545’inde, kız çocukların da %20’sinde pozitif aile öyküsü olduğunu bildirmişlerdir. Benzer bir çalışmada dislektik anne babaların çocuklarında okuma bozukluğu riskinin erkek çocuklarda % 30-40, kız çocuklarda %17-18 olduğunu bildirmişlerdir . Bu oranlar normal popülasyonda var olan riskten 5-12 kat daha fazladır. NEDENLERİ Doğum öncesi; yetersiz beslenme, annenin geçirdiği enfeksiyonlar, ilaç kullanma, vitamin eksikliği, alerjiler... Doğum sırasında; uzun ve zor doğum, plasenta ve göbek kordonu anormallikleri, doğum aletlerinin verdiği zararlar, beyin hasarı... Doğum sonrasında; doğumdan sonra nefes alana kadar geçen sürenin uzunluğu, erken yaşta ateşli hastalık, başa hızlı darbe, tümör... Kalıtsal bozukluklar ; ailelerde öğrenme bozukluğu olan başka kişilerinde olması, kan uyuşmazlığı... NEDENLERİ Beyin Yapı ve İşlevleri Yapısal olarak en fazla incelenen ve farklılığı konusunda en fazla fikir birliği olan bölge temporal lob ve bu lobun bir parçası olan planum temporale alanıdır. Temporal lobun üst kısmında ve yüzeyinde, bulunan planum temporale bölgesi işitsel kavrama alanıdır Burada işitsel fonemlerin, görsel grafemler olarak haritalandığı düşünülmektedir. Ortalama olarak sol planum temporale sağdakinden 1/3 oranında daha büyüktür. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) çalışmalarında dislektik çocuklarda kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde sağda daha geniş planum temporale yani planum temporale simetrisi ya da ters asimetri olduğu gösterilmiştir. Okuma bozukluğunda fonolojik farkındalık sorunu olduğunu ileri süren kuram bugüne kadar üzerinde en fazla çalışılmış olan ve en fazla kabul gören kuramdır. Farklı yaş grupları, farklı görevler hatta farklı dillerde yapılan işlevsel görüntüleme çalışmalarının tümünde fonolojik işlevler sırasında sol temporo parietal bölgede beklenen aktivasyonun olmaması ortak bir bulgudur ve fonolojik kuramı desteklemektedir. Beyinde duyusal bilginin alınıp işlenmesi ve sonuca götürülmesi ile ilgili üç bölüm var: Beyin sapı, omurilik. Bilgiyi toplayan orta bölge talamus, hipokampus, amigdala vb. Bilgiyi yorumlayıp depolayan beyin (ve beyincik ) korteksi. Prefrontal Korteks ve Dikkat İşlevleri Dikkatin aşağıdaki bileşenleri içerdiği belirtilmektedir: Uyaranın keşfedilmesi (odaklanma) Saptanan uyaranın kodlanması veya işlenmesi İlgili uyarana dikkat devam ederken diğer uyaranların filtre edilmesi Uygun olduğunda dikkatin kaydırılması İstemsiz kaymaların engellenmesi Giren bilgiye bir yanıt oluşturulması. İki taraflı parietal lob hasarında 1. aynı anda birden fazla nesneye dikkat edememe 2. görsel sahnedeki bileşenleri birleştirememe 3. görsel bir yardımla bir nesneye ulaşma yeteneğinin kaybı 4. yazarken kelimeleri birleştirememe 5. nesneleri isimlendirememe 6. okumada güçlük 7. çizimde zorluk 8. sağ-sol ayırımı yapmada zorluk 9. matematiksel işlemleri yapmada güçlük 10. bazı vücut parçalarının ve çevrenin bazı kısımlarının farkında olmama 11. elde tutulan nesneleri tanıyamama 12. el-göz koordinasyonunda zorluklar gözlemlenir. Oksipital Lob: Görsel uyarıcı ve bilgileri yorumlama Genel olarak bu lobda oluşacak bir zarar sonucu şu semptomlar ortaya çıkıyor: 1. Görmede bozukluklar 2. Nesneleri çevreye yerleştirmede güçlükler 3. Renkleri ayırmada güçlükler 4. İlüzyonlar ve halüsinasyonların oluşması 5. Kelime körlükleri 6. Çizilmiş nesneleri tanımada güçlük hareketi görememe ve tanıyamama 7. Okuma-yazmada güçlükler Dislektik çocuklar işitsel ya da görsel uyaranları normal kişilere göre, duyusal olarak daha yavaş işlemektedirler. Yapılan bir çalışmada; Sol prefrontal kortekste düşük aktivasyon gösteren üç disleksi olgusu, hızlı işitsel uyaranları işleme becerisine yönelik eğitime alınmışlar ve eğitimin sonunda çekilen fMRI görüntülerinde aktivasyonun arttığı gösterilmiştir Bu çalışma aynı zamanda uygulanan eğitimlerin beyin işlevlerinde değişime neden olabildiğini gösteren önemli bir çalışmadır. Öğrenme bozukluğu tanılamada kolaylıkla atlanılabilecek bir sorundur ancak görünen sorunlar çok farklı olabilir: Okul başarısızlığı Okul korkusu Devamsızlık Bedensel yakınmalar Sosyal fobi İlişki-iletişim bozukluğu Konuşma bozuklukları Depresyon Tikler…. TEDAVİ Öğrenme güçlüğünün tedavisi eğitimdir; bu eğitim okulda verilenden farklıdır çocuk normal bir okulda eğitime devam ederken yanı sıra bireysel ya da grup halinde özel bir eğitime alınır. Eğitim bu alanda uzmanlaşmış kişiler tarafından verilmelidir, ilkokul öğretmenlerinin ya da bu alanda uzmanlaşmamış eğitimciler tarafından verilmesi uygun değildir. Öğrenme güçlüğünü ortadan kaldıracak ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Terapide kullanılan teknikler Bilişsel-davranışçı terapi, Metakognitif yaklaşım Aile terapisi, Bilişsel rehabilitasyon, Özel eğitim, Algısal-motor eğitim, Problem çözme, Duygusal eğitim EMDR ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ÇEKEN ÇOCUKLARIN AİLELERİNE ÖNERİLER Öğretmeniyle ortak bir çalışma plânı geliştirin. Çocuğunuzun tüm özelliklerini kapasitelerini tanıyın. ve Harfleri ters yazıyorsa: Harflerin yazılı olduğu kartlar hazırlayın.Yazarken kartlara bakarak doğru yazmasını ve hatalarını düzeltmesini sağlayın, yazma alıştırmaları yapın. Doğru hecelemekte, yazmakta zorlanıyorsa: Cümleleri, kelimeleri gruplara ayırın.Her gün belli bir grubu yazmasını ve kurmasını sağlayıp çalıştırın.Bakmadan yazdırın, hatalarını düzeltip tekrar yazdırın ve okutun. Matematik problemlerinde zorlanıyorsa: Matematik seviyesini tespit edin.Eski bilgilerini tekrarlatın, çok kısa basamaklar hâlinde yavaş yavaş ilerleyin.Çalışırken birden fazla duyuya hitap edin (görsel,işitsel, olay yaşayarak, dokunarak) Okumayı öğrenmede güçlük çekiyorsa: Okuma seviyesini tespit edin. Tümden gelim yöntemini kullanın. Sık sık tekrarlama yapın. Sabırlı ve olumlu tutum içinde olun. Güdüleyici ve teşvik edici olun. Çocuğun kendisini rahat ve güvencede hissettiğinden emin olun. Dikkati çabuk dağıldığından çalışmaları kısa tutun. Bir basamağı öğrendiğinden emin olmadan diğer basamağa geçmeyin, yavaş ilerleyin, öğrendiklerini karıştırmasına engel olun. Başardıkça teşvik edin, onaylayın. Dikkati yoğunlaştırıcı etkinlikler yaptırın(oyunlar, boncuk dizme, nesneleri gruplama, ayırma, düzeltme vb.) Hatırlamayı ve tekrarlamayı gerektirecek hafıza oyunları oynatın. Çocuğun bireysel özelliklerini, kapasitelerini, sınırlılıklarını bilin. Kullandığınız komutların basit, kısa ve net olmasına dikkat edin. Hafızaları zayıf olduğundan öğrendiklerinin bellekte kalıcı olmasını sağlamak amacıyla birden fazla duyuya hitap edin(görsel, işitsel, dokunsal) Güven verici ve teşvik edici olun. Tedirginlik ve güvensizlik öğrenmeyi her durumda ve yerde olumsuz etkiler. Başarabileceğine inanması önemli siz de inanın. çok Kendisini olumlu değerlendirmesini ve iyi hissetmesini sağlayın. Sosyal aktivitelere katılmasını sağlayın, iş yapma becerisi kazandırın. Gruplama, ayırt etme vb. ödevler verin. Görsel algı becerilerinin gelişimine yönelik etkinlikler yapın. İçinde bulunduğu gelişim döneminin özelliklerini iyi bilin. Olumsuz etiketlemelerden kaçının(yaramaz, tembel, dikkatsiz vb.). Öğrenme güçlüğünün tedavisi eğitimdir; bu eğitim okulda verilenden farklıdır çocuk normal bir okulda eğitime devam ederken yanı sıra bireysel ya da grup halinde özel bir eğitime alınır. Okudum- Unuttum Gördüm-Hatırladım Yaptım-Öğrendim Güçlü olan, zayıf yanını herkesten iyi bilendir, daha güçlü olan ise zayıf yanına hükmedebilendir. Bizi Dinlediğiniz İçin Teşekkürler GSM
