doğal süreçler
advertisement
• 1. Evren ve Dünyamız Nasıl Oluştu ? • 2. Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri • 3.Sıcaklık Farkından Kaynaklanan Hava Olayları • www.hayatimizfen.com 1. Evren ve Dünyamız Nasıl Oluştu ? • GÖKYÜZÜ: Gündüz Güneş’in , gece de ay ve bazı gezegenlerin görüldüğü mavi boşluğa denirr… • EVREN: Gökyüzünden görebildiğimiz ve göremediğimiz pek cok gök cismi kendilerini çevreleyen sonsuz boşlukla birlikte evren olarak adlandırılır.. • UZAY: Dünya dışındaki evren parçasına da “uzay” denir.. • www.hayatimizfen.com !!! MERAKLI İNSANOĞLUNUN UZAY HAKKINDAKİ VARSAYIMLARI; • Aristotales be Batlamyus tarafından ileri sürülen varsayımlara göre , dünya hareketsizdi ve diğer gök cisimleri Dünya’nın çevresinde dolanıyordu… • www.hayatimizfen.com !!! MERAKLI İNSANOĞLUNUN UZAY HAKKINDA KABUL ETTİĞİ SON FİKİR !! • Dünyanın diğer gezegenlerle birlikte güneşin etrafında döndüğü varsayımı Nicolas Copernicus tarafından ortaya atılmış ve bu varsayımın kanıtlanmasıyla gök biliminde yeni bir dönem başlamıstır.. Evren nasıl oluştu??? • 1. görüş: 1600’lü yıllarda Newton’un ortaya koyduğu görüştür...Bu görüşe göre Evren sonsuzdan beri var olmuştur ve sonsuza kadar da varlığını ve şuanki halini koruyacaktır… Evren nasıl oluştu??? • 2. görüş: Evrenin bir başlangıcının olduğu görüşüdür. Bu görüş günümüzde de bir çok bilim adamı tarafından hala kabul görmektedir..Çünkü astronomideki son buluşlar evrenin sürekli bir genişleme içinde olduğunu göstermektedir.. Evren nasıl oluştu??? • Günümüzde evrenin başlangıç konusu , bilim adamları arasında fikir birliği ile BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ ‘ne dayandırılmaktadır. (evrenin yaklaşık olarak 15 milyar yıl yaşında olduğu kabul edilir..) www.hayatimizfen.com KOZMİK IŞINLAR • Evrenin nasıl oluştuğu hakkında ilginç soruları cevaplayabilmek için iki bilim adamı laboratuarlarda özel uzay araçları tasarlayarak uzayı ve uzaydaki ışınımları incelemeye başlıyor..Ancak bu incelemeler sırasında tanımlayamadıkları bir ışınımın varlığını fark ediyorlar.. • www.hayatimizfen.com KOZMİK IŞINLAR • Bu ışımanın aletlerde oluşturduğu paraziti gidermeye çalıştılar, ancak bunu bir türlü önleyemediler.Daha sonra diğer bilim adamlarının da yardımıyla bu parazite “kozmik ışın” adı verilen ışımanın sebep olduğunu buldular… • Bu çalışmaları onlara 1978 yılında Nobel ödülü kazandırdı.. • www.hayatimizfen.com DÜNYA NASIL OLUŞTU??? • 1. görüş: Dünya Güneşten kopan bir madde yığınından meydana geldi. Bu kopma, Güneşin süratle dönmesi ya da başka bir yıldızın kütle çekimi etkisiyle gerçeleşti. Kopan madde güneşin etrafına dağılarak bir toz bulutu oluşturdu.. www.hayatimizfen.com DÜNYA NASIL OLUŞTU? 1. görüş: Bu toz bulutu da soğudukça gezegenimsi denilebilecek küçük ve yoğun bölgeler meydana getirdi.. Bu bölgeler birbirleriyle çarpışarak ya da bir çığ oluşumu gibi önlerine gelen maddeleri de kendilerine katarak büyüdüler ve gezegenleri oluşturdular.. DÜNYA NASIL OLUŞTU? • 2. görüş: Dünya evren oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesi halindeydi. Evren, Büyük Patlamanın etkisiyle gitgide genişleyerek soğumaya devam etti. DÜNYA NASIL OLUŞTU? • 2. görüş: Bu süreçte dünya da kendi ekseni etrafındaki dönüşünün etkisiyle zamanla dıştan işe doğru soğudu. • Böylece Dünya’nın iç içe geçmiş , farklı sıcaklıktaki katmanları oluştu.. DÜNYANIN KATMANLARI • HAVA KÜRE: Dünyanı çepeçevre saran gaz örtüsüdür.En dış katmandır. Rüzgar , yağmur ve kar gibi hava olayların oluştuğu katmandır. • SU KÜRE : yer yüzündeki suları temsil eder. DÜNYANIN KATMANLARI • TAŞ KÜRE: Çeşitli kayaçlardan ve topraktan oluşan katmandır. • ATEŞ KÜRE: Çok sıcak, akışkan ve hareketli bir katmandır. • ÇEKİRDEK(Ağır küre): Dünyanın merkezinde yer alan en iç katmandır. Dünyanın en kalın katmanıdır.. Önemlii!! Yer kürenin merkezine doğru inildikçe : • SICAKLIK : ARTAR • BASINÇ : ARTAR • ÖZ KÜTLE : ARTAR 2. Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri • LEVHA • DEPREM Ekstra !! • Yer kabuğu kalınlığının en az olduğu yer okyanuslardır.. Günümüzde yer kabuğunda hareket halinde 7 tane büyük , çok sayıda da küçük levha bulunmaktadır; Okyanusal levha Kıtasal levha Okyanusal - kıtasal levha Levha hareketleri 3 farklı biçimdedir; Uzaklaşma Hareketi Yaklaşma Hareketi Yanal hareket A. Levhaların Yaklaşma Hareketi Kıtasal levha ile kıtasal levha yaklaşımı ile kıvrımlı sıradağlar ve yüksek platolar oluşur.. ÖRN: Himalayalar ve Tibet Platosu Okyanusal levha ile kıtasal levha yaklaşımı ile okyanusal levha kıtasal levhanın altına girer. Yüzeyde bir hendek oluşur. (dalma-batma bölgesi). Volkanlar alta dalan okyanuslardan oluşur… Örn:Güney Amerika’daki And Dağları,Ülkemizdeki Kaçkar Dağları.. Okyanusal levha ile okyanusal levha yaklaşımı ile ikiside birbirinin altına girmeye çalışır sonunda yoğunluğu fazla olan girer. Derin hendekler oluşur. Dalmayı gerçekleştiren levhada bulunduğu zayıf noktalardan yeryüzüne doğru yükselmeye başlar ve volkan dizilerini oluşturur.Volkan dizileri oluşur.. Örn:Kuzey Pasifik’teki Aleutian Takım Adaları B. Levhaların Uzaklaşma Hareketi • İki levha birbirinden uzaklaşınca aralarında bir çukur oluşur ve ateş küredeki magma, oluşan bu çukurdan yukarı doğru yükselir ve burada soğur. Soğuyan magma levha kenarlarında katılaşarak okyanus tabanlarını oluşturur. Okyanuslardaki bu tabanlarda yayılma sırtlarını meydana getirir.. (yayılma sırtları, volkanik sıradağlar) C. Levhaların Yanal Hareketi • Kısa zaman dilimlerinde ani ve şiddetli şekil değişiklikleri görülebilir. Arada kalan kayalar sıkışarak yerinden oynar ya da kırılır. Bu kırılma ve kopmalar sonucu açığa çıkan enerji dalgalar halinde yayılarak yeryüzünde sarsılmaya neden olur. Kısa zaman dilimlerinde ani ve şiddetli şekil değişiklikleri • Okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, • Volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları,yer sarsıntıları , ani ve şiddetli olaylara örnek verilebilir. Uzun zaman dilimlerinde yavaş ve sürekli şekil değişiklikleri • Yeni okyanusların , yeni kıtaların sıradağların ve yanardağların oluşumu ise yavaş ve sürekli şekil değişikliklerine örnek verilir.. TANIMLAR.. • FAY: Yer kabuğunda oluşan arazi kırığıdır. Bu kırığın başlama ve bitiş noktası arasındaki mesafeye “Fay hattı” denir.. Faylar, volkanik püskürmeler ve çöküntüler depremlere sebep olabilir. • MERKEZ ÜSSÜ: Deprem dalgalarının yer yüzüne en kısa yoldan ulaştığı yerdir. • ODAK NOKTASI: Yer altında depremin meydana geldiği noktadır. TANIMLAR.. • DEPREM DALGASI: Odak noktasından çevreye yayılan titreşimdir. • SİSMOGRAF: Depremin büyüklüğünü yer sarsıntısı ile ölçen alet. • DEPREMİN ŞİDDETİ: Deprem bölgesinde meydana gelen hasara göre belirlenir. I ile XII arasında Romen rakamı ile ifade edilir.(verdiği zarardır) • ÖNCÜ DEPREM: Ana depremden önce meydana gelen depremlerdir. • ARTÇI DEPREMLER: Ana depremden sonra meydana gelen ve ana şokun büyüklüğünü geçmeyen depremlerdir. Artçı depremlerin belli bir süresi yoktur, bir ay ya da bir yıl sürebilir. • DEPREM BÖLGESİ: Depremlere sebep olan levha hareketleri, volkanik püskürmeler gibi olayların gerçekleştiği ve fayların çok olduğu bölgeler deprem bölgesi olarak adlandırılır… DEPREM ÇEŞİTLERİ. 1) TEKTONİK DEPREMLER: Levhaların hareketine bağlı olarak yer kabuğunun derinliklerinde meydana gelen basınçlar , gerilmeler ve kırılmalar sonucunda oluşur. Yeryuzunde gorülen depremlerin %90’ ı bu gruba girer. 2) ÇÖKÜNTÜ DEPREMLERİ: Yeraltındai boşluklarda kömür ocaklarında tavanların çökmesiyle oluşan sarsıntılara denir. Bölgeseldir ve genellikle hasar vermez. 3) VOLKANİK DEPREMLER: Volkanik hareketlere bağlı olarak oluşan aleş ürede bulunan mağmanın yeryüzüne çıkışı sırasında fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda gazların sebep olduğu patlamalar, volkanik depremleri meydaana getirir. Etki alanı oldukça snırlıdır.Önemli zarara neden olmaz. Örn: Japonya ve İtalyada oluşan depremlerin birkısmı bu gruba girer RİCHTER ÖLÇEĞİ • Richter ölçeğindeki her bir numara deprem dalgalarının büyüklüğündeki 10 katlık artışı gösterir. 10 kat •6 1000kat 7 10 Deprem Öncesi Alınması Gereken Önlemler !! • Sanayi tesisleri, barajlar, ulaşım yolları,boru hatları ve tünellerin yapımında depreme karşı önlem alınmalı.. • Ülkemizde deprem konusunda çalışan resmi ve özel kuruluşlarla işbirliği sağlanmalı, çalışmaları hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. • www.hayatimizfen.com Deprem Öncesi Alınması Gereken Önlemler !! • Çıkabilecek yangınlara karşı özellikle yüksek binalarda yangın merdiveni bulunmalıdır. • Evde düşme veya devrilme olasılığı olan tüm eşyalar duvara veya döşemeye monte edilmelidir.. • Evin zemin durumu ve genel yapısı uzmanlara inceletilerek gerekli sağlamlaştırma işlemleri yapılmalıdır!! DEPREM SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER • İlk sarsıntı hissedildiği anda sakin olunmalı paniğe kapılmamalıdır. • Yangın tehlikesine karşı ocak , gaz vanaları , elektrik şalterleri hemen kapatılmalıdır. • Vitrin , kitaplık , dolap gibi kolayca devrilebilecek eşyaların uzağında durulmalıdır. DEPREM SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER • Eğer evdeysek; sağlam bir eşyanın yanında çök-kapan-tutun pozisyonu almalıyız.. • Eğer okuldaysak; hemen sıramızın yanında çök-kapan-tutun pozisyonu almalıyız. • Eğer marketteysek; büyük raflardan ve dolaplardan uzak durmalıyız. DEPREMDEN SONRA YAPILMASI GEREKENLER !!! • Paniğe kapılmamalı,sakin olunmalıdır. • Hareket etmeden önce düşebilecek nesnelere karşı biraz beklenmelidir. • Artçı depremlere karşı hazırlıklı olmak • Aydınlatma aracı olarak mum veya kibrit değil, el feneri kullanmak… DEPREMDEN SONRA YAPILMASI GEREKENLER !!! • Ailemizden ayrıysak onlarla daha önceden belirlediğimiz buluşma noktasına gidilmelidir. • Evden çıkarken gaz vanaları ile elektrik sigortalarını kapatarak yangın tehlikesine karşı önlem almak. DEPREM ÇANTASINDA BULUNDURULMASI GEREKENLER • • • • • • • Su El Feneri Enerji Veren Yiyecekler İlk Yardım Malzemeleri Cep telefonu, adres defteri, telefon kartı Sabun , havlu ,diş macunu ve diş fırçası Kişisel ihtiyaçlar(lens, gözlük) • SİSMOLOJİ: Deprem olayını inceleyen bilim dalına denir… • SİSMOLOG: Deprem bilimci • SİSMOGRAM : Deprem dalgalarının kağıt üzerine geçirilmesiyle elde edilen grafiklerdir. • SİSMOGRAF(deprem ölçer): Deprem dalgalarını ölçerek kaydeden alete denir. VOLKANLAR (YANARDAĞLAR) Ateş kürede artan basınç nedeniyle yeryüzüne doğru hareket eden magma Yüzeye çıkmak için farklı yollar bulur.Bacadan geçen magma kraterden Dışarı püskürür.. Sıcak ve akışkan olan lavlar dağın yamaçları boyunca akarken; gaz,toz,kül Ve volkan bombası gibi maddelerde büyük bir bulut oluşturur. Bu bulutun Patlaması ile birlikte kül ile volkan bombaları çok yükseklere çıkabilir. Etrafa dağılan volkan gazı temelde buhar, CO2 ve diğer gaz ve tozlardan Meydana gelir ve çürük yumurta gibi kokar. Patlamanın şiddetinden etrafa karabulut çöker. Volkandan çıkan bir gaz ,toz Ve kül bulutu suyla karışırsa çamur akıntısı (lahar) denilen bir çamur nehri Oluşur.. • Sıcak nokta: Magmanın yer kabuğunun uyguladığı basıncı yenerek yeryüzüne ulaştığı noktalardır.. YANARDAĞLAR • VOLKAN BACASI: Magmanın yeryüzüne çıkarken izlediği yoldur. • KRATER: Volkan tepesindeki huni şeklindeki çukurlara denir. • LAHAR: Volkanlardan çıkan maddelerin suyla karışmasıyla oluşan yapı. • Volkanik patlamalar sonucunda oluşan kraterlerin yağışlarla dolmasıyla “volkanik göller” meydana gelir.. SÖNMÜŞ YANARDAĞLAR • Süphan Dağı • Ağrı Dağı • Erciyes Dağı VOLKANİK PÜSKÜRMELER BİZE NE HAKKINDA BİLGİ VERİR?? • Dünyanın derinliklerindeki maddelerin yapısı, • Yer kabuğunun içkuvvetler etkisiyle değiştiği, • Dünyanın iç katmanlarındaki basınç ve sıcaklık durumu TSUNAMİ • Büyük bir volkanik püskürme veya bir depremin deniz tabanında meydana getirdiği alçalma ve yükselme nedeniyle oluşur. • Kıyıya yaklaştıkça yüksekliği artar sürati azalır. • Genellikle okyanuslarda görülür . • Saatte yaklaşık 950 km’ye varan çok yüksek süratle ilerleyebilir ATMOSFER VE ÖZELLİKLERİ !!! • Hava Koşulları: Dünyanın güneş • • • • ışınlarını alma durumuna ve hava küreyi oluşturan maddelere bağlıdır. Havanın; %78 ‘i Azot % 20,9 ‘u Oksijen %9 ‘u Argon %2 ‘si CO2 ,su buharı ve diğer gaz ve tozlardır.. İKLİM VE İKLİM ELEMANLARI 1. 2. 3. 4. 5. SICAKLIK NEM YAĞIŞ BASINÇ RÜZGARLAR İKLİM • İklimin temel elemanları ; • Kara-deniz, deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri ; • Volkanik gazlar, insan faaliyetleri, arazi kullanımı, güneşten gelen ve yansıyan ışınlar gibi etkenler temel elemanlardır… • www.hayatimizfen.com
