Skandiyum Kullanım Alanları

KIYMETLİ METALLER METALURJİSİ
AYŞE ÖZÇETİN
09055022
İTRUYUM VE SKANDİYUM ELEMENTLERİNİN ÖZELLİKLERİ
Yrd. Doç. Dr. Işil KERTİ
İTRİYUM (Y)
Sembolü Y dir.
Atom numarası: 39
Atom ağırlığı: 88.90585 g/mol
Oda koşullarında (25°C 298 K): Gümüşümsü beyaz katı
Metal ve d-blok elementi
Elemet serisi: Geçiş metalidir.
İtriyum, periyodik cetvelin III B grubunda yer alan kimyasal bir elementtir.
1794′de Johan Gadolin tarafından bulunmuştur. Bulunduğu İsveç köyünün adı
olan Yttrey, bu elemente ad oldu.
İtriyum, arı olarak ilk kez 1843′de Carl Gustav Mosander tarafından elde edildi.
Nadir toprak elementlerine yakındır. 1.509 derecede baz özelliği gösterir.
Tuzlarından itriyum klorür renksizdir. Gadolinit, sarmarskit ve öksenitin
bileşiminde bulunur. Radyoaktif itriyum izotopları kanser tedavisinde ve
televizyonlardaki kırmızı forfoışıl maddelerde kullanılır. Ayrıca alaşım
üretiminde de yararlanılır.
İtriyum’un Kullanım Alanları
İtriyum-demir silikatlardan oluşan, özel bi­çimlendirilmiş değerli taşlar,
haberleşme sanayisinde mikrodalga süzgeci olarak kul­lanılır. Kobalt-samaryum
alaşımı çok güçlü mıknatıslık özelliği gösterir. Bazı azrak toprak elementlerinin
ısıl nötronlar yakala­ma etki kesitlerinin büyük olması, başka bir deyişle birim
alan başına çok sayıda nötron soğurabilmeleri, bu elementlerin nükleer
reaktörlerdeki kontrol çubuklarında ya da koruma malzemelerinde
kullanılmalarına olanak sağlamıştır.
Diğer Elementlerle İlişkisi
Krom, molibden, zirkonyum ve titanyum gibi elementlerde tane boyutunun
küçültülmesinde; alüminyum ve magnezyum alaşımlarının dayanıklılıklarının
artırılmasında, vanadyum ve benzeri metallerde oksidasyonun önlenmesinde,
etilen polimerlerinin oluşturulduğu tepkimelerin katalizlenmesinde, cam ve
seramik yapımında, ateşe dayanıklı tuğla yapımında, kamera merceklerinde ve
lazer sistemlerinde kullanılır. Evropyum elementiyle birleştirilmiş hali, renkli
televizyonlarda kırmızı renk eldesinde kullanılır. En önemli bileşiklerinden biri
olan itriyum oksit, son derece etkili mikrodalga filtreleri olan itriyum-demir
bileşimli lal taşlarının oluşturulmasında kullanılır. İtriyum içerikli lal taşları, ilginç
manyetik özellikler gösterirler. İtriyum-alüminyum taşı da, yapay elmas olarak
değer görür.
İtriyumun Elde Edilişi
İtriyum klorüründen elektroliz yöntemiyle ya da sodyumla indirgenerek elde
edilir. Ancak ticari olarak monazitten elde edilme yoluna gidilir.
Aynı zamanda 2YF3 ün Ca ile indirgenmesiyle de elde edilebilir.
2YF3 + 3Ca → 2Y + 3CaF2
SKANDİYUM (Sc)
Sembolü: Sc
Atom Numarası: 21
Atom Ağırlığı: 44.955912
Elemet serisi: Geçiş Metali
Maddenin Hali: Katı
Görünümü: Gümüşü Beyaz
Skandiyum, periyodik cetvelin III B grubunda yer alan kimyasal bir elementtir.
Norveçli Nilson tarafından bulundu. Cevherlerinde itriyum ve nadir topraklar
bulunmakla beraber, nadir topraklar grubunda olmayan bir madendir.
Periyodik çizelgede itriyum ve bor sütununda bulunur, demir grubu ile nadir
topraklar arasında bir geçiş elementi olarak kabul edilir. Başlıca cevheri
tortvetit’tir (skandiyum itriyum silikat), tuzları renksizdir. Oksidi beyazdır ve
hafif bir baz özelliği taşır. Oksalatının az çözünürlüğü bakımından nadir
topraklara benzer, ancak flüorünün alkali flüorürlerde verdiği flüor tuzlarıyla bu
maden grubundan ayrılır. Çok az çıkarıldığı için uygulama alanı yok denecek
kadar azdır.
Skandiyum Kullanım Alanları
Cıva buharlı lambaların içine katıldığında, güneş ışığına benzer çok verimli bir
ışık kaynağı oluşturur. Bu nedenle bu element, güçlü ışıklandırmalarda kullanılır.
Radyoaktif izotopu olan Sc-46, rafinerilerde ham petrol ve benzeri maddeler
için iz sürücü olarak kullanılır. Sızıntı tespit edicilerde ve uzay endüstrisinde
kullanılmasının yanı sıra, tohum yeşertici kimyasalların bileşiminde de yer alır.