klavye kullanımı

advertisement
İŞLETİM SİSTEMİ
Kullanıcı ile bilgisayar arasındaki haberleşmeyi sağlayan yazılıma işletim sistemi denir.
Aynı zamanda bilgisayarın çevre bilimleri ile olan koordinasyonu (protokolü) işletim
programları sağlar.
Bilgisayarda yazılım (software) çekirdeğini işletim sistemi programları oluşturur.
Bilgisayar kullanımında anahtar görevini üstlenen programlardır.
Bilgisayarın donanımı ve çalışma prensiplerini bilmeden kullanmak mümkündür. Ancak işletim
sistemi olmadan ve kullanılmasını bilmeden işlem yapmak mümkün değildir.
 Bilgisayar açıldığında önce işletim sistemi yüklenir.
GÜNÜMÜZDE EN SIK KULLANILAN İŞLETİM SİSTEMLERİ
1- Microsoft İşletim Sistemleri :
MS-Dos 6.22
Windows 3.X
Windows NT
Windows 95
Windows 98
Windows ME
Windows 2000
Windows 2003
Windows XP
Windows Vista
Windows 7
2- Unix İşletim Sistemleri
IBM, HP, Compaq, SCO, Dell… gibi firmaların ürettikleri Unix işletim sistemleri en yaygın
kullanılanlardır.
3- Linux İşletim Sistemleri
SuSE, Red Hat, Debian, Mandrake, gibi firmaların derledikleri Linux işletim sitemleri en sık
rastlanan Linux işletim sistemleridir Ancak Linux işletim sistemlerinin açık kaynak kodlu,
ücretsiz veya, düşük lisans ücretleri gibi nedenlerden dolayı binlerce farklı Linux çekirdeğine
rastlamak mümkündür.
4- Novell :
Novell firması tarafından üretilen bir işletim sistemidir.
5- MacOS
Apple firması tarafından üretilen ve daha çok “Macintosh” olarak anılan bilgisayarda kullanılan
işletim sistemidir.
6- Sun Solaris
Sun Microsystems firması tarafından Unix platformu üzerine yazılmış bir işletim sistemidir.
MICROSOFT İŞLETİM SİSTEMLERİ
Bilgisayarımızın kasası üzerindeki açma/kapama düğmesine basılır. Monitör ayrı bir
prizden elektrik alıyorsa monitörün de açma düğmesi açılır. Bilgisayarımız ilk önce BIOS’daki
bilgilere göre tüm sistem aygıtlarını test eder, hatalı bir aygıt varsa açılış sırasında bizi sesli ve
yazılı bir mesaj ile uyarır. Herhangi bir hata yok ise bilgisayarımızın donanım özelliklerini
gösteren bir takım yazılar ekrandan akar geçer. Bu aşamada klavyeden Pause tuşuna basarak
açılışı durdurur ve bilgisayarımızın donanım özelliklerini inceleyebiliriz. İnceledikten sonra Enter
tuşuna basarak açılışı devam ettirebiliriz.
Donanım özellikleri ile ilgili yazılar geçtikten sonra bilgisayarımız hard disk üzerinde
yüklü bulunan Windows işletim sistemini belleğe yüklemeye başlar. Windows işletim belleğe
yüklenip Windows’un ilk çalışma alanı olan masaüstü ortaya çıkar. Eğer bilgisayarımız bir ağ
üzerinde ise Ağ Parolası isteyen bir pencere karşımıza gelir. Burada kullanıcı adı ve parolası
bölümlerine gerekli bilgileri yazıp Tamam düğmesine fare ile tıklatırsak ağa bağlanarak
Windows’a gireriz. Sadece İptal düğmesine tıklatırsak ağa bağlanmadan Windows’a gireriz.
Windows’a girdiğimizde henüz açılış tamamlanmamıştır. Windows bu aşamada başlangıç
programlarını hafızaya yükler. Bu işler yapılırken ekrandaki fare işareti genellikle kum saati
şeklinde gözükür. Bu şekil bilgisayarın meşgul olduğunu gösterir. Ayrıca kasanın üzerinde hard
diske ait olan lamba da sürekli yanıp söner. Meşgul konumunda iken beklemek gerekir.
Fare işareti ok şekline döndüğünde ve kasa üzerindeki hard disk lambası söndüğünde artık
Windows bizim kullanımımıza hazır demektir.
Bilgisayarın güç düğmesine bastıktan sonra Windows logosunu ilk gördüğümüz ana kadar
anakart üzerinde yer alan BIOS dediğimiz bir rom bellek ile BIOS’un içine entegre edilmiş
üzerine birtakım donanım bilgileri ve ayarların kaydedildiği CMOS un rutin donanım testlerini
yapmasıyla geçer. Bu testler başarılı ise hard diskimizin rezerve edilen 0. satır, 0. sütununda yer
alan MBR (Master Boot Record) içinde yazılı olan dosya okunur. Burada yer alan boot.ini
dosyası yüklü işletim sistemi ve fiziksel yolu hakkında bilgiler içerir.
Windows işletim sistemlerinin MS-DOS 6.22 sonraki tüm sürümleri grafiksel bir arayüze
sahiptir. Grafiksel ve etkileşimli bir arayüz sayesinde pek çok insan Windows ortamına çok hızlı
adapte olabilmektedir. Bir çok programın birbiri ile etkileşimli ve uyumlu olarak aynı anda
çalışabilir.
Aşağıda örnek olarak Windows 98 işletim sistemi üzerinden alınmış olan ekran görüntüleri
kullanılmıştır.
MS-Dos sürümleri hariç tüm Microsoft İşletim Sistemleri aksi belirtilmediği sürece
bilgisayarımızın C ile isimlendirilmiş hard disk bölümüne kurulur. Kurulan işletim sisteminin
dili veya sürümü ne olursa olsun root veya ana dizine 3 temel klasör açar. Bunlar;
Windows
Dosya adı ve özelliği tüm Windows sürümlerinde aynıdır. Windows klasörü tüm donanım ve
yazılımlar için kütüphane görevi görür. İşletim sisteminin ihtiyaç duyduğu tüm dosyalar ile ortak
kullanıma açılmış tüm dosyalar bu dizine yerleştirilir. Böylece sistem, hızlı ve düzenli çalışır.
Aynı görevi gören birçok dosya yerine çok daha az sayıda dosya ile çalışılarak diskte büyük bir
alan kazanılır.
Program Files
Dosya adı ve özelliği tüm Windows sürümlerinde aynıdır. Kullanıcının kurduduğu tüm uygulama
programları aksi belirtilmediği sürece bu dizin altına yerleştirilir.
Belgelerim
Bu klasörün adı Kurulu windows’sun diline ve sürümüne bağlı olarak değişir, İngilizce sürümler
“My Documents” Windows XP için “Documents and Settings” gibi isimler alabilir) : Kullanıcı
tarafından oluşturulan pek çok dosyanın kayıt yeri olarak bu klasör kullanılır. Bu da kullanıcıya
kaydettiği dosyalara tekrar erişmeye çalıştığında büyük kolaylık sağlar
Bu klasörlerden başka ana dizinde gösterilmese bile 5 tane daha dosya yer alır. Bunlar IO.SYS
(ilk okunan dosya), CONFIG.SYS, MSDOS.SYS, AUTOEXEC.BAT ve BOOT.INI
dosyalarıdır. Bu dosyalar bilgisayarın çalışması için gerekli olduğu için kullanıcının yanlışlıkla
silmemesi gizlenmiştir.
Bilgisayarımızın anadizininde yer alan temel klasör ve dosyaların ad ve öz niteliklerini
kesinlikle değiştirmemeli, başka dizinlere taşımamalı yada bu dosya veya klasörleri
silmemeliyiz.
Masaüstü Kısayol Simgeleri :
Bilgisayarım : Bilgisayarımızda mevcut bulunan bütün sürücüler (hard disk, disket, CD) ve
sistem klasörlerine buradan erişilebilir. Burada mevcut sürücüler ve bu sürücülerin
içindeki klasörler arasında dolaşmak, aradığımız dosyaları bulmak mümkündür.
Belgelerim : Üzerinde çalıştığımız her türlü belgeyi (yazı, tablo, resim gibi) sakladığımız bir
klasördür. Bu klasöre hızlı bir şekilde erişebilmek için masaüstünde bir kısayol simgesi
bulunur.
Geri Dönüşüm Kutusu : Bilgisayarımızın hard diskinden sildiğimiz dosyaların geçici olarak
tutulduğu bir sistem klasörüdür. Silinerek buraya atılan dosyalar aslında gerçekten
silinmiş değildir. Sadece pasif duruma getirilmiştir. Kullanıcı geri dönüşüm kutusuna
attığı dosyalardan istediklerini geri alabilir.
Ağ Komşuları : Eğer bilgisayarımız yerel bir ağ üzerinde ise ağa bağlı diğer bilgisayarları ve o
bilgisayarların paylaşıma açılmış kaynaklarını görmek için kullanılır.
Pencerelerin Kullanımı
Windows işletim sistemlerindeki en temek kavram pencere kavramıdır. Açılan bütün programlar
bir pencere içinde çalışır. Açılan tüm pencerelerde eğer çalıştırılan uygulama programının kaynak
kodunda aksi belirtilmiyorsa açık pencerelerle ilgili ayarlar ve kullanım özellikleri işletim
sisteminden çağrılır
Başlık çubuğu : Bütün pencerelerin en üst kısmında renkli zeminli bir başlık çubuğu bulunur.
Başlık çubuğunda pencerenin ait olduğu programın adı yazılıdır.
Pencere denetim düğmeleri : Başlık çubuğunun sağ tarafında pencere ile ilgili düğmeler
bulunur.
Ekranı kapla : Pencerenin masaüstü ekranının kaplamasını sağlar.
Önceki boyut : Ekranı kaplamış bir pencerenin tekrar önceki boyutuna dönmesini sağlar.
Kapat : Pencereyi kapatır yani o pencere içindeki programdan çıkmış oluruz. Kapatmak
istediğimiz pencerede yaptığımız çalışmaları kaydetmemiş isek program bizi uyarır.
Değişiklikleri kaydetmek isteyip istemediğimizi sorar.
Simge durumunda küçült : Pencereyi görev çubuğuna göndererek burada simge halinde
beklemesini sağlar. Simge durumunda küçültülmüş pencere kapatılmış demek değildir. Bu
pencere içinde yapmakta olduğumuz çalışmalar halen bilgisayarın belleğindedir. Görev
çubuğundaki pencerenin simgesine tıklatıldığında pencere tekrar açılır.
Aynı zamanda Windows ortamında açılan her pencerenin başlık çubuğunun en soluna tıklayınca
kontrol menüsü dediğimiz bir mene açılır ve bu mene aracılığı ile de pencere kontrolü yapılabilir.
Menü çubuğu : Genellikle bütün program pencerelerinde başlık çubuğunun altında bir mene
çubuğu vardır. Menüde o program ile ilgili yapılabilecek işlemler bulunur.
Menü çubuğu
Menüleri açmak için fare ile mene ismine 1 kez tıklatmak yeterlidir. Ayrıca klavyeden Alt tuşuna
basılı tutarak açmak istediğimiz mene isminin altı çizili harfine klavyeden basıldığında da o mene
açılır. Menüde fareyi aşağı yukarı hareket ettirerek veya klavyedeki aşağı yukarı ok tuşlarına
basarak hareket edilebilir. Menüde istenilen seçenek üzerine gelindiğinde farenin sol tuşuna 1 kez
basılarak veya klavyeden Enter tuşuna basılarak o seçenek uygulanabilir.
Klavye :
Klavye özelliklerinde klavyenin hızı ve dil
ayarları yapılır. Hız bölümünde klavyenin bir
tuşuna basılı tutulduğunda o tuş karakterinin ne
kadar hızlı tekrarlanacağını ve imlecin yanıp
sönme
hızını
belirleyebiliriz.
Klavye
daktilonun aksine Typmatic dediğimiz bir
özelliğe sahiptir, yani tuş basılı olduğu sürece
yazmaya devam eder.
Dil
bölümünde
ise
klavyenin
dilini
değiştirebiliriz. Ülkemizde kullanılan iki tür
klavye mevcuttur. Bunlar F Türkçe ve Q
Türkçe klavyelerdir. Kullandığımız klavyenin türünü buradan görebilir ve değiştirebiliriz.
Klavye türümüzü değiştirmek için adım adım şunlar yapılır :

Denetim masasından Klavye ayarlarına girin.

Dil bölümüne fare ile tıklayıp geçin.

Yüklü klavye dillerinden Türkçe’yi seçin.

Özellikler düğmesine basın.

Dil özellikleri adındaki küçük pencerede klavye düzeni başlıklı listeyi açın.

Buradan istediğiniz klavye türünü (Türkçe Q veya Türkçe F) seçin.

Tamam düğmesine basın.

Seçilen klavye dilini yüklemek için Uygula düğmesine veya doğrudan Tamam düğmesine
basın.
Not : Klavye dilini değiştirdiğinizde veya yeni bir klavye dili eklediğinizde bu işlemi
tamamlamak için Windows 9X sürümlerinde İşletim Sistemi CD’sinin takılı olması veya
Windows 9X kurulum dosyalarının bir yedeğinin hard diskte yer alması gerekir.
KLAVYE KULLANIMI :
Klavye F ve Q olmak üzere iki türdür. F klavyenin tuş düzeni daktilo ile aynıdır. Klavyenin F mi
Q mu olduğu klavyedeki ilk alfabetik tuşun F yada Q olması ile ilgilidir.
Klavye üzerindeki tuşları 4 kısımda inceleyebiliriz;
1. Fonksiyon tuşları
2. Daktilo tuşları
3. Nümerik tuşlar
4. Özel tuşlar
1-Fonksiyon Tuşları :
Bu tuşlar her programlama dilinde ve işletim sisteminde farklı görevler almıştır. F1 den F12 ye
kadardır.
2-Daktilo Tuşları :
Bu bölümde A ile Z arası harfler 0 ile 9 arası rakamlar !,^,” , ? vb. gibi işaret tuşları ile bazı özel
tuşlar bulunur.
3-Nümerik Tuşlar:
Bu bölümde 0 ile 9 arası rakamların yanında bazı özel fonksiyonlar bulunur. "NUM LOCK" bir
kez basıldığında ışık söner ve rakamlar yerine özel fonksiyonlar çalışır.
4-Özel Tuşlar:
Backspace(
işaretli tuş): İmlecin bulunduğu yerden sola doğru tek tek tamamını siler.
Delete (Del): İmlecin bulunduğu yerden sağa doğru tek tek siler.
Print Screen : Yazılan yazıyı yazıcıya yollar. (MS-Dos Ortamında, Windows ortamında ekranın
bir resmini çeker ve bellekte saklar, bu tuşa bastıktan sonra Paint çalışma sayfasında
Düzen\Yapıştır ı uygulayınız.)
Caps Lock: (Bu tuş açıksa klavyenin sağ üst köşesinde ışık yanar.)Büyük harf ya da küçük harf
tuşu.
Num Lock: (Bu tuş açıksa klavyenin sağ üst köşesinde ışık yanar.)Bu tuş açıkken klavyenin sağ
tarafında bulunan rakamları kullanabiliriz.
Scroll Lock: Bu tuşa basıldığında imleç kilitlenir ve ekran kayar.
Pause : Bu tuşa basıldığında ekran durur.
Insert : Araya yazı yazacağı zaman kullanılan bir tuştur.
Control+Alt+Del: Aynı anda basıldığında bilgisayarın açma –kapama
düğmesine basmadan hafızayı tamamen silmemizi ve bilgisayarı yeniden başlatmamızı
sağlar.Ayrıca tuş kilitlenmesini de açar.
Ctrl+C: İşletim sistemi komutlarını çalışma anında durdurur.
Ctrl+Break: Programlarda çalışmayı durdurur.
Bilgisayarınızda çalışırken herhangi bir şekilde yazdığımız harf tuşu işlemiyorsa ALT+ASCII
yazılırsa o ekrana ait karakter ekrana gelir.Örnek ATL tuşu+115=M harfidir.
ASCII : American Standart Code For Information Interchange Amerikan standart kod dönüşümü
olarak türççeleştirebiliriz. Toplam 0-255 arasında 256 adet ASCII karakteri vardır. Günümüzdeki
tüm bilgisayarlar bu kodlarla belirlenmiş karakterler haricinde bir karakteri işleyemez
Bilgisayar açıldığında yanıp sönen göstergeye “İMLEÇ ” denir. İmleç her tuşa basıldığında sağa
doğru kayar.
Home : İmleci satırın başına getirir.
End
: İmleci satırın sonuna götürür.
Page up: İmleci bir ekran yukarı çıkarır.
Page Down: İmleci bir ekran aşağıya indirir.
Space Bar: (Harflerin altındaki uzun tuş) Yazı yazarken harf aralığı vermek için
kullanılır.Ayrıca herhangi bir yazı üzerinde çalışma yaparken sağa doğru silerek
devam eder. Örnek: Bugün(space bar)Hava(space bar) güzel.
Tab Tuşu: Bu tuşa basıldığında imleci 8 karakter birden sağa hareket ettirir. Shift tuşu
ile
kullanıldığında 8 karakter sola getirir.
AltGr : (Klavye üzerinde bazı tuşlar ikiz,bazı tuşlar üçüz görevlidir. kiz görevliler Shift tuşu ile
basılırsa ikinci karakteri yazar.
Örnek: Shift+2 tuş bileşimi = ’ işarettir.)
Bazı tuşlarda 3 adet simge vardır.bunlardan sağ alttaki simgeyi yazmak için Altgr tuşu ile birlikte
ilgili tuş basılarak yazılır.
Örnek: yıldızı yazmak için Altgr+Tuş basılır.
Kullanıcılar :
Aynı bilgisayarı birden çok kişi kullanıyorsa her kullanıcının kendine bir parola belirleyip
Windows açılırken kendi parolası ile açması için kullanılır. Her kullanıcı kendi zevkine ve
kullandığı programlara göre masaüstü öğelerini ayarlayabilir. Windows açılırken kendi parolasını
vererek açarsa kendi yaptığı masaüstü ayarları ile karşılaşır.
Parolalar :
Aynı bilgisayarı kullanan farklı kişilerin kendilerine göre masaüstü ayarları yapabilmelerini
sağlar. Burada her kullanıcının kendi tercihlerini ve masaüstü ayarlarını özelleştirmeleri seçilirse
bir önceki konuda belirtilen kullanıcı parolası verilebilir.
Modem :
Bilgisayarımıza takılı olan modemi kurmak, modemin özelliklerini görmek ve modemle
haberleşmeyi denemek için kullanılır.
Oyun Çubuğu :
Bilgisayarınızın ses kartı varsa, ses kartlarında bir de oyun çubuğu (Joystick) için bağlantı noktası
vardır. Buraya bir oyun çubuğu bağladığımızda bu aygıtın özellikleri buradan ayarlanabilir.
Program Ekle/Kaldır :
Bu bölümünde, bilgisayarımıza yüklenmiş bulunan programları görebiliriz. Burada
kullanmadığımız programları seçip aşağıdaki Kaldır düğmesine basarak kaldırabiliriz.
Kullanmadığımız programların dosyalarını silerek kaldırmak yanlış bir yöntemdir. Programları
buradan kaldırmak gerekir.
Ses :
Windows ile çalışırken windowsun çeşitli olayları sırasında ses çıkmasını sağlamak için
kullanılır. Burada olaylar listesinden istenilen olay seçilip daha sonra o olay için ses belirlenir.
Sistem (!) :
Bilgisayarımıza yüklü olan Windows’un sürümünü ve bilgisayarımızın bazı özelliklerini buradan
görebiliriz. Ayrıca bilgisayarımızın tüm aygıtlarının çalışma özelliklerini buradan görmek ve
bununla ilgili sorunları gidermek mümkündür. Sistem ayarları ile uğraşmak ileri düzey bilgi
gerektirdiği ve buradaki ayarları değiştirmek sisteme zarar verebileceği için sistem ayarlarını
fazla karıştırmamak gerekir.
Tarih/Saat :
Bilgisayarımızın tarihini ve saatini ayarlamak için kullanılır. Ayrıca windowsun hangi saat
dilimine göre ayarlandığını da buradan görebiliriz.
Yazı tipleri :
Windows’ta yüklü bulunan tüm yazı tiplerini buradan görebiliriz. Windows altında kullandığımız
tüm programlarda buradaki yazı tiplerini kullanırız. Bu uygulama ile windowsa başka yerden
bulduğumuz yeni yazı tiplerini de yükleyebiliriz.
Yeni donanım ekle :
Bilgisayarımıza taktığımız yeni bir aygıt Windows açılırken otomatik olarak tanınır ve bu
uygulama kendiliğinden çalışarak yeni aygıtımızın yüklenmesinde bize yardımcı olur.
Bul Menüsü
Bul menüsü altında bulunan seçeneklerden Dosya veya Klasörler uygulaması daha çok
kullanılan seçenektir. Bu bölümde dosya ve klasör bulmayı anlatacağız.
Bilgisayarımızın hard diskinde veya bir CD üzerinde, hangi klasörün içinde olduğunu
bilmediğimiz veya var olup olmadığını merak ettiğimiz dosyaları arayıp bulmak için Bul
uygulamasını kullanırız. Bul menüsünden Dosyalar veya Klasörler seçeneğine girdiğimizde
aşağıdaki gibi bir ekran gelir.
Dosya arama işlemini üç ayrı şekilde yapabiliriz :
Ad ve Konum :
Aranılan dosyanın adını veya adının bir
kısmını hatırlıyorsak bunu Ad metin
kutusuna yazabiliriz. Dosyanın içinde geçen
bir sözcüğü hatırlıyorsak bunu da İçerdiği
metin adlı kutuya yazabiliriz. Dosyanın
konumunu tahmin ediyorsak bunu da
Konum adlı liste kutusunu açarak bu
listeden belirleyebiliriz. Dosyanın konumunu
yani hangi klasörün içinde olduğunu
bilmiyorsak, konum olarak C sürücüsünün
ana dizinini, eğer birden çok sabit diskimiz varsa Yerel sabit sürücüler adındaki konumu
seçmek daha uygun olacaktır. Yine aynı bölümdeki Alt klasörlerle birlikte adlı onay kutusunun
seçili olması da, belirlediğimiz konumdan itibaren tüm alt klasörlerin de aranmasını sağlar.
Tarih :
Aranılan dosyanın oluşturulduğu veya en son açıldığı tarihi tahmin ediyorsak dosyaları buradaki
seçeneklere göre de arayabiliriz.
Gelişmiş :
Aranılan dosyanın türünü ve boyutunu tahmin ediyorsak bu bilgilere dayanarak dosya
arayabiliriz.
Dosya arama işlemi ile ilgili Ad ve Konum, Tarih ve Gelişmiş bölümlerinden belirlenen arama
seçenekleri arama işlemi sırasında birbirini etkiler.
Dosya \ klasör aramak
Zaman zaman aradığımız dosyaları
bulamayız. Tek tek bütün klasörlere
bakmak yerine Windows’un bizim için
bu işlemi yapmasını sağlayabiliriz.
Başlat-Bul- Dosyalar ve Klasörler
komutu ile çalıştıracağımız programda
Ad kutucuğuna aradığımız dosya adını
yazarız. Eğer dosya adını hatırlamıyorsak
, dosyanın içinde geçen bir metni İçerdiği
Metin adlıo kutucuğa gireriz. Konum
adlu kutucuktada arama işleminin
yapılacağı alanı seçeriz. Bu işlemlerden
sonra Şimdi Bul butonuna basarak arama işleminin başlatabiliriz.
Dosya ve klasör ararken joker karakterler dediğimiz * ve ? ni daha etkili dosya aramak
için kullanabiliriz.
* : Çok sayıda karakteri temsil eder.
? : Tek Bir karakteri temsil eder.
ÖRNEK :
*.doc bu belirtilen konumdaki tüm doc uzantılı belgeleri arayacaktır.
?A*.XLS ikinci karakteri A olan XLS uzantılı dosyaları listeleyecektir.
Örneğin; CD sürücüsünde takılı bulunan CD üzerinde Bit eşlem resmi türünde dosyalar
arayacağız. Bunun için önce Ad ve Konum bölümünde Konum listesinden CD-ROM sürücüyü
seçmek gerekir. Daha sonra Gelişmiş bölümüne geçip Türü listesinden Bit eşlem resmini seçilir.
Bu iki arama kriteri belirlendikten sonra Şimdi Bul adlı düğmeye basılır.
Bulduğumuz dosyalar üzerinde neler yapabiliriz?
Bul ile bulduğumuz bir dosyayı açıp inceleyebilir, kopyalayıp başka bir yere yapıştırabilir,
silebilir veya yeniden adlandır ile adını değiştirebiliriz. Bütün bu işlemleri yapmak için fare
işaretini bulduğumuz dosya isminin üzerine götürüp farenin sağ tuşuna basmamız ve açılan
kısayol menüsünden istediğimiz seçeneği seçmemiz yeterlidir.
Yardım Menüsü
Windows programlarının kullanımı ve
karşılaşılan bazı sorunların giderilmesi
için kullanılabilen bir uygulamadır.
Windows
yardımı
üç
şekilde
kullanılabilir.
Yardım bilgisini konu başlıklarını
tarayarak almak istiyorsak İçindekiler
bölümünü kullanırız.
Yardım almak istediğimiz konuyu
alfabetik sıralı bir dizinden aramak için
Dizin bölümünü kullanırız.
Yardım almak istediğimiz konu içinde
geçen bir sözcüğü biliyorsak Ara bölümünü kullanılırız.
Dikkat : Yardım menüsü işletim sistemi ve diğer Microsoft uygulamalarıyla aynı kaynakları
kullanır. Eğer F1 e basarak yardımı çağırırsanız o anda açık olan Microsoft Uygulamasının
yardımı devreye sokulur, Eğer bir den fazla Microsoft uygulaması açıksa o anda aktif olan
uygulamanın yardımı devreye sokulur.
Çalıştır Menüsü
Programları veya belgeleri açmak için
kullanılan
bir
seçenektir.
Başlat
menüsündeki Programlar bölümünde
bulunmayan, bir defaya mahsus olarak
veya çok nadiren açtığımız program veya
belgeleri Çalıştır uygulaması yardımıyla
açıp kullanabiliriz.
Çalıştır uygulamasında, açacağımız
program veya belgenin yolunu ve adını Aç adındaki kutucuğun içine yazarız. Eğer açacağımız
belge veya programın yolunu ve adını tam olarak bilmiyorsak Gözat dügmesine basarak sürücü
ve klasörler içinden araştırırız. Açılacak program veya belgenin yolu ve adı ortaya çıktığında
Tamam düğmesine basarak açarız.
Not : Windows klasöründeki dosyaları açmak için yol belirtmeye gerek yoktur. Doğrudan
açılacak programın adını yazmak yeterlidir.
Dosya ve Klasör Yönetimi :
Bilgisayarda bulunan tüm programlar, oyunlar, işletim sistemleri, kendi hazırladığımız belgeler
dosya adı verilen nesneler içinde saklanır. Bu dosyalar bilgisayarımızda hard disk adını
verdiğimiz fiziksel bir aygıtta saklanır. Sürücü; Dosya ve klasörlerin saklanabileceği fiziksel
ortamlardır ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile
Harddiskler ise C ve sonrasında gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM DVD-ROM ve Tape
Backup üniteleri vb. diğer aygıtlar ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler.
Klasör; Sürücüler içerisinde bulunan dosyaları gruplamak amacı ile kullanılan program
gruplarıdır. Klasörler sayesinde aradığımız herhangibir dosyayı bulmamız kolaylaşır. Klasörler
tıpkı bir kütüphanede kitapların konularına göre gruplandırılmalarına benzer.
Örneğin bilgisayarımızda hazırladığımız belgeler, hesap tabloları, sunular vb. “C” sürücüsünde
bulunan “Belgelerim” adlı klasörde gruplanmışlardır. Windows’a ait dosyalar “C” sürücüsünde
bulunan “Windows” adlı klasörde gruplanmışlardır.
Dosya; Bilgisayarda bulunan bütün bilgiler dosyalarda saklanır. Bir oyun oynayacaksak onun
için gerekli dosyalar, ekran görüntüleri, sesler dosyalarda saklanır. Kullandığımız bir muhasebe
programında girdiğimiz faturalar, çekler, senetler ilgili dosyalara kaydedilir. Yazdığımız belgeler,
hesap tabloları, sunular vb. kaydettiğimizde Windows belirlediğimiz isimde bir dosya oluşturur.
Bu sayede yaptığımız çalışmaları istediğimiz herhangi bir zamanda açıp okuyabilir gerekli
güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “Dosya Adı.Uzantı” şeklinde
saklanır. Dosya adı, o dosyanın yaptığı işe göre verilmiş mantıksal bir isimdir ve toplam 255
karakter uzunluğunda olabilir, uzantı ise o dosyanın türüne göre hazırlandığı programa göre
bilgisayar tarafından daha önceden belirlenmiş bir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğundadır.
Uzantılar sayesinde o dosyanın hangi programda hazırlandığını ve hangi programlarla
açılabileceğini anlayabiliriz. Aşağıda belli birkaç dosya uzantı örneği bulunmaktadır;
Uzantı
Exe
Bat
Txt
Bmp
Jpg
Gif
Doc
Xls
Ppt
Mdb
Zip
Mp3
Wav
Mid
Mpg
Avi
Açıklama
Uygulama dosyaları
Toplu iş kütükleri
Metin dosyaları
Resim dosyaları
Resim dosyaları
Resim dosyaları
Microsoft Word dosyaları
Microsoft Excel dosyaları
Microsoft Powerpoint dosyaları
Microsoft Access dosyaları
Sıkıştırılmış dosyalar
Ses dosyaları
Ses dosyaları
Ses dosyaları
Film dosyaları
Film dosyaları
Üzerinde İşlem Yapılacak Öğeleri Seçmek
Dosyaları silmek, kopyalamak, taşımak vb. işlemleri yapabilmek için üzerinde işlem yapılacak
öğeleri seçmek gerekir. Windows’da seçim işlemi klavye veya mouse aracılığı ile yapılır.
Seçilmek istenilen öğeye mouse ile tıklanır veya klavyede bulunan yön tuşları kullanılır.
Herhangi bir sürücü/ klasör veya içerisinde bulunan dosyalar üzerinde işlem yapabilmek için
öncelikle sürücü/ klasör seçilir. Seçili olan sürücü/ klasör adı adres çubuğunda görülmelidir.
Listenin sol tarafında ise seçili olan sürücü/ klasör’ün içeriği görülür. Birden fazla dosya veya
klasör seçmek için şu yollar kullanılır.
Ayrık Seçim; Klavyeden CTRL tuşuna basılarak seçilmek istenilen dosyalara mouse ile
tıklanılır.
Ardışık Seçim; Seçilmek istenen dosyaların ilkine tıklanır sonrada klavyeden SHİFT tuşuna
basılarak son dosyaya tıklanır. Bu şekilde belirtilen aralıklatki tüm dosyalar seçili hale gelir.
Tümünü Seç; Düzün menüsünden Tümünü Seç komutu verilerek veya Ctrl-A tuşlarına basılarak
tüm dosyalar seçilir.
Klasör Oluşturmak
Dosyalarımızı gruplamak amacı ile yeni klasörler oluşturma ihtiyacı duyarız. Öncelikle klasörü
oluşturacağımız sürücü veya klasörü seçeriz. Bu işlemden sonra aşağıdaki yollardan istediğimizi
kullanarak klasör oluşturabiliriz.
1. Dosya-Yeni-Yeni Klasör menüsü aracılığı ile
2. Listenin sağ tarafında boş bir alana sağ tıklayıp gelen menüden Yeni-Yeni Klasör komutu
aracılığı ile
Klasör\Dosya İsimlerini Değiştirme
Bir dosya veya klasörün adını değiştirmek için aşağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz
1. Dosya-Yeniden Adlandır menüsü aracılığı ile
2. Seçili olan dosya veya klasöre sağ tıklayıp gelen menüden Yeniden Adlandır komutunu
vererek
3. Aralıklı bir şekilde dosyaya iki kez tıklayarak
4. Klavyeden F2 tuşuna basarak
Klasör\Dosya Silme
Bilgisayarımızda bulunan gereksiz klasör veya dosyaları silmek için istediğimiz öğeleri
seçtikten sonra aşağıdaki yollardan istediğimizi kullanarak silme işlemini gerçekleştiririz.
1. Dosya-Sil menüsü aracılığı ile
2. Seçili olan dosyalara sağ tıklayıp gelen menüden sil komutunu vererek
3. Araç çubuğundan sil düğmesine tıklayarak
4. Klavyeden Delete tuşuna basarak
5. Seçili olan öğeleri mouse ile geri dönüşüm kutusuna sürükleyerek
Bu yöntemler ile silinen öğeler Geri Dönüşüm Kutusuna gönderilir.
Not; Bir dosyayı Shift-Delete tuşları ile silerseniz direkt olarak bilgisayarınızdan silinir.
Geri Dönüşüm Kutusu aracılığı ile kurtarılamaz.
Klasör\Dosya Taşıma
Bilgisayarımızda bulunan dosyaların yerini değiştiririz ve bu işleme taşıma adını veririz.
Taşıma işlemi iki aşamada yapılır. İlk aşamada taşınmak istenilen dosyalar üzerinde kes komutu
verilir, ikinci aşamada ise taşınacakları yerde yapıştır komutu verilir. Bu işlemi yapmak aşağıdaki
yollardan istediğimizi kullanabiliriz
1.
2.
3.
4.
5.
Düzen-Kes, Düzen-Yapıştır menüsü aracılığı ile
Sağ tıklayıp gelen menüden Kes, Yapıştır komutları aracılığı ile
Araç çubuğundan Kes, Yapıştır düğmelerine tıklayarak
Klavyeden Ctrl-X, Ctrl-V tuşlarına basarak
Seçili olan öğeleri mouse ile taşımak istediğimiz yere sürükleyerek
Klasör\Dosya Kopyalama
Kullanım şekli ve mantığı olarak taşıma işlemine çok benzerdir. Aralarındaki tek fark kopyalama
işleminde seçilen dosyalar asıl yerlerinde kalır. Yapıştırma işlemi yaptığımız yerde ise bir
kopyaları oluşur. Bu işlemde iki aşamada yapılır. İlk aşamada kopyalanmak istenilen dosyalar
(kaynak) üzerinde kopyala komutu verilir, ikinci aşamada ise kopyalanacakları yerde (hedef)
yapıştır komutu verilir. Bu işlemi yapmak aşağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz
1. Düzen-Kopyala, Düzen-Yapıştır menüsü
aracılığı ile
2. Sağ tıklayıp gelen menüden Kopyala,
Yapıştır komutları aracılığı ile
3. Araç çubuğundan Kopyala, Yapıştır
düğmelerine tıklayarak
4. Klavyeden Ctrl-C, Ctrl-V tuşlarına basarak
5. Seçili olan öğeleri klavyeden control tuşu
basılı iken mouse ile kopyalamak istediğimiz yere sürükleyerek
Dosya ve Klasörlerin Özelliklerini \ Özniteliklerini Öğrenme ve Değiştirme
Herhangi bir dosyanın üzerinde fare sağ tuş menüsünden özellikler seçilirse o klasör veya dosya
ile ilgili Tür, Bulunduğu Konum, Boyutu, Diskte Kapladığı Alan, oluşturulma tarihi ve
Öznitelikleri öğrenilir. (Salt Okunur- Gizli)
Özellikler penceresi ile karşımıza çıkan bilgi penceresi dosya veya klasörün türüne bağlı olarak
değişiklik gösterebilir. Aşağıda bir wor belgesinin özellikler penceresi görülmektedir.
Kısayollar
Kısayollar İkiye ayrılır Bunlardan birincisi Klavye Kısa yolları diğeri ise masaüstü
kısayollarıdır.
Klavye kısayolları hemen hemen modern uygulama programlarının hepsinde rastlamak
mümkündür. Kullanılan klavye kısayollarının pek çoğu artık standart hale gelmiştir. Bu kısayolar
tanımlı oldukları uygulama açıkken birden fazla tuşa aynı anda basılarak çalıştırılır. Hangi komut
için hangi kısayola basılacağı menülerde yazar
Kes
Ctrl + X
Kopyala
Ctrl + C
Yapıştır
Ctrl + V
Bul
Ctrl+F
Bilgisayarı yeniden başlat,
Ctrl+Alt+Del
Açık Pencereleri Kapat
Alt+F4 gibi klavye kısayolları ençok kullanılan
kılavye kısayollarına örnek olarak verilebilir.
Masaüstü Kısayoları
Bazen çok sık kullandığımız dosya veya programların masaüstünde birer kısayolunu oluşturmak
isteriz. Bu işlem dosya veya programlara daha hızlı erişmemizi sağlar. Masaüstünde bir kısayol
oluşturmak için masaüstüne sağ tıklayıp gelen menüden Yeni-Kısayol komutunu veririz.
Karşımıza gelen pencereden Komut Satırı adlı kısma çalıştırmak istediğimiz dosyanın veya
programın bilgisayarımızda bulunduğu yeri yazarız veya Gözat butonuna tıklayarak
bilgisayarımızda bulunduğu yeri belirtiriz. Daha sonra ileri düğmesine basarak kalan aşamaları
tamamlarız.
Not : Windows 95 ten sonraki tüm işletim sistemlerinde farenin sağ tuşu ile kısal
yapılabilmektedir. aşağıda Windows xp de farenin sağ tuşu ile kısayol yapımı
görülmektedir.
Masaüstünde yer alan bir nesnenin Kısayol olduğunu sol at köşesindeki kıvrık ok anlatır
Bir kısayolun izini takip etmek istiyorsanız kısayol üzerinde fare sağ tuş \özellikleri seçmelisiniz.
Kısayol kartındaki Hedef satırı bu kısayolun nerdeki dosya veya uygulamaya erişeceğini anlatır.
Geri Dönüşüm Kutusunu Kullanma :
Geri dönüşüm kutusuna atılan dosyalar ile ilgili şunlar yapılabilir.
Geri Al : Seçilen dosyayı kurtarır, yani
silindiği yere geri götürür.
Sil : Seçilen dosyayı geri dönüşüm
kutusundan da atar, yani tamamen yok
eder.
Ayrıca Dosya menüsündeki Geri
dönüşüm kutusunu boşalt seçeneği
geri dönüşüm kutusundaki tüm
dosyalar silinip atılabilir.
ile de
ELEKTRONİK MEKTUP (e-mail)
Elektronik Mektup Nedir, Nasıl Kullanılır?
Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli
bir şekilde) elektronik ortamda haberleşme isteğidir. Elektronik Mektup (e-mail), bu amaçla
kullanılan servislere verilen genel addır.
Elektronik Mektup Adresi
Elektronik mektup adresi, çoğunlukla, kişinin kullanıcı kodu ve kullandığı sistemin
Internet/bitnet vb adresinden oluşur.
kullanıcıismi@meteor.gov.tr
Örnek elektronik mektup adresidir. Elektronik Mektup adresi, @ işareti ile ayrılmış iki kısımdan
oluşur. İlk kısım kişinin sistemindeki kullanıcı kodu(user-id); ikinci kısım ise, bulunduğu
sistemin adresini (host name) belirtir.
Bu durumda kullanıcı adi ali olan bir kullanıcının elektronik mektup adresi;
deneme@meteor.gov.tr olacaktır.
Elektronik Mektup Göndermek
Herhangi bir kullanıcı kodu olan bir kullanıcıya elektronik mektup göndermek için öncelikle bir
elektronik mektup gönderme programına ihtiyaç vardır. Outlook, Outlook Express, Netscape,
Eudora v.b. programlar sayesinde Windows üzerinden elektronik mektup yollama olanağı vardır.
Outlook programı, Outlook Express ve benzeri bazı mail programlarında bulunmayan güvenlik
özelliklerine sahiptir. Outlook programı ile mektuplarınıza otomatik olarak virüs taraması
yapılır. Bu işlem için küçük bir ayar yapmak gerekebilir. Bu sayede bilgisayarınıza virus, trojan,
adware ve spyware türü zararlı programların bulaşmasına engel olabilirsiniz.
Not: virüs, trojan, adware ve spyware sadece elektronik mektup aracılığı ile bulaşmaz, Outlook
programı kullanımı ile virüs bulaşma yollarından birisi olan elektronik mektup ile bulaşan virüs,
trojan, adware ve spyware yazılımlardan kurtulabilirsiniz.
Elektronik Mektup Programlarında Görülen "From, To, Subject, Cc, Bcc" Gibi Kısaltmalar
Bütün bu ibareler, elektronik mektubun ilk kısmında (header) yer alır ve gönderilen elektronik
mektup ile ilgili bir takım gönderme bilgilerini içerir.
E-Posta gönderirken karşılaşılan terimler :
From (Kimden): alanında, elektronik mektubu gönderen kişinin elektronik mektup adresi yer
alır.
To (Kime): alanında, elektronik mektubun gönderileceği kişilerin elektronik mektup adresleri yer
alır. Gönderilecek kişi sayısı 1'den fazlaysa adresler aralara virgül konarak yazılır.
Subject (Konu): alanına, elektronik mektup içeriğine uygun çok kısa bir tanım yazılır.
Cc (Karbon Kopya): alanına, elektronik mektubun kopyasını başka bir kişiye ya da kişilere
(genellikle, elektronik mektubun içeriği ile 2. dereceden ilgili kişiler olabilir) gönderilecekse,
onların adresleri yazılır. (Cc : Carbon Copy)
Bcc (Görünmez Karbon Kopya): Cc ile aynı. Yalnız, elektronik mektubu alan kişiler To: ve
Cc: alanlarındaki bilgileri görebilmelerine karşın, Bcc: alanındaki bilgileri göremezler (Bcc:
Blind Carbon Copy).
İmza (Signature)
İmza, gönderilen her elektronik mektubun sonuna otomatik olarak konulan, içeriği önceden
hazırlanmış dosyalardır. İmza dosyaları, kullanılan elektronik mektup programının bir parçasıdır.
Kullanılan elektronik mektup programının seçenekleri arasında (eğer destekliyorsa) imza
hazırlama/otomatik olarak elektronik mektup sonuna ekleme servisleri vardır.
İmza dosyalarında, genellikle, kişinin adı-soyadı, elektronik mektup adresi, (varsa) web adresi,
telefon/faks numaraları bulunur.
Folder (Dosya)
Elektronik Mektup kullananların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri de farklı kişilerden
gelen elektronik mektupların birbirine karışmadan organizasyonunu nasıl sağlayacaklarıdır.
Kişilerden gelen elektronik mektuplari farklı dosyalarda tutma ve indeksleme sistemleri modern
elektronik mektup programlarının ayrılmaz parçalarıdır. Bazı elektronik mektup programları
folder içinde başka folderlar tanımlanmasına da müsade edebilirler.
Attachment (Ek)
Attachment daha önceden hazırlanmış olan dosyaları elektronik mektup ile birlikte göndermek
için kullanılır. Elektronik mektup ile dosya göndermek için oldukça kullanışlı ve kullanımı kolay
bir özelliktir. Herhangi bir kişiye bir dosya gönderilmek istendiğinde, bu dosya önceden
hazırlanır ve elektronik mektup gönderildiğinde hazırlanan dosya elektronik mektubun
attachment kısmına yazılır. Bu sayede zamandan kazanılır. Gondereceğiniz bilgileri herhangi bir
editör programı ile yazarak bu dosyayı attachment olarak gönderirsiniz.
Elektronik Mektup ve Güvenlik
Dijital İmzalı olmayan Elektronik mektup için tam güvenli bir haberleşme yöntemi denemez.
Gönderilen elektronik mektup bir yere ulaşırken pek çok domain'den geçebilir ve buralarda bazı
potansiyel 'kişiler' elektronik mektupları durdurup içeriğine bakabilir. Binlerce ağ arasında böyle
kişiler her zaman vardır. Bu yüzden, gizli bilgiler içeren elektronik mektuplar (kredi kartı
numarası, şifre vb) göndermemekte yarar vardır.
Elektronik Mektup Gönderirken Dikkat Edilmesi Gereken Konular
Bir Elektronik Mektup gönderirken dikkat edilmesi gereken konuları;
1. Outlook gibi daha güvenli bir Elektronik Mektup programı kullanmalısınız,
2. Mektup gönderilecek kişi ve/veya kişilerin adreslerini BCC (Gizli) kısmına yazmalısınız,
3. Size gelen bir mektubu bir başka kişiye iletirken (forward) mektubun içerisindeki --original message--- başlığıyla başlayan satırları silmelisiniz,
4. Spam ya da Hoax maillerin başka kişilere iletilmemelisiniz,
Gizli bilgiler içeren (kredi kartı numarası, şifre vb) elektronik mektuplar göndermemelisiniz.
SPAM MAIL
Spam, “bu mesajı bilmem kaç kişiye yollarsanız, bilmem ne kuruluşu mesaj başına x dolar
verecek” veya “size gelen bu mesajı en az 15 kişiye göndermezseniz başınız dertten
kurtulmayacak”. Ya da bir takım ürün satış ilanları, zincir mektuplar (birden fazla forward
edilmiş), sahte virüs uyarıları (hoax). “dünya bilmem kimler birliği olarak zavallı Afgan
kadınlarına” veya “bilmem kim kuruluşunun dünyayı zehirlediğine” vs yönelik imza
kampanyaları. “bilmem ne adresinden alınacak program ile internette tarama yaparken para
kazanacağımızı” anlatan postalar. “Microsoft'un yeni programlarına koyduğu bir kodla bütün epostaları izlemesi”, “sinemada iğne ile AIDS kapanlar” veya “böbrekleri çalınanlar” ile ilgili
senaryolar. “zavallı hasta bir çocuğun (hep aynı senaryo kullanılır) gönderdiği e-postanın her
atılışında bilmem kaç kuruş para kazanacağı” ile ilgili içerikleri bulunan Elektronik Mektuplardır.
Bu tür postaların hiçbirinin gerçekle ilgisi yoktur ve tek amaçları bu tür postalar FORWARD
edildikçe (iletildikçe) üzerinde toplanan e-posta adreslerinin toplanması amaçlıdır. Dikkat edilirse
imza kampanyalarında bile e-posta adresinizi eklemeniz istenmektedir. Bu zincir mektuplarla
toplanan adresler daha sonra pazarlanmakta, "3.000.000 Türk'ün e-posta adresi" benzeri CD ler
halinde satılmaktadır. Daha sonra bu Elektronik Mektup adreslerine abuk sabuk (genelde illegal)
ürün ilanları gelmektedir. Bu tür ilanların sonundaki "çıkmak için remove@bilmemnere.com
adresine “REMOVE” başlıklı bir e-posta göndermeniz yeter" yazısı KESİNLİKLE ciddiye
alınmamalıdır. Genelde bu tür remove cevapları dikkate alınmamakta, hatta e-posta adresinin
doğruluğunu kontrol etmekte kullanılmaktadır.
Kullanıcının isteği dışında gönderilen bu tür e-postaların hepsine SPAM adı verilir ve gerek
e-posta adreslerinin gereksiz şişmesine, gerekse İnternet trafiğinin artmasına yol açarak, gereksiz
bir yük oluşturmaktadırlar.
Nasıl Baş Edebiliriz
Peki sizin gönderdiğiniz maillerin bununla ne ilgisi var? Siz burada belirtilen tür mailleri zaten
hiç göndermiyorsunuz. Sizin gönderdikleriniz zararsız, komik yazılar, karikatürler ve üstelik
SADECE KENDİ ARKADAŞ ÇEVRENİZDEN BİR KAÇ KİŞİYE GÖNDERİYORSUNUZ.
Olayı tekrar gözden geçirirsek, sizin gönderdiklerinizle, yukarıda belirtilen tür maillerin hiç bir
farkı yok. Sizin gönderdiğiniz mail de o arkadaştan bu arkadaşa gezinerek, en sonunda "To"
(kime) kısmında 100 kadar arkadaşın mail adresini içererek, bu adresleri toplayan birinin eline
geçebilir.
Aynı Anda birden çok kişiye mail atıyorsanız, mail attığınız kişilerin adresini "bcc"
kısmına yazmak.
BCC nedir? BCC, henüz maillerin var olmadığı zamandan gelen bir terimin kısa yazılışıdır.
"Blind Carbon Copy". (Akabinde CC: Carbon Copy). BCC nin CC den ve To dan farkı, BCC
ye yazılan adreslerin KİMSE TARAFINDAN GÖRÜLEMEMESİDİR. Yani birden fazla
kişiye yolladığımız maillerde, ARKADAŞLARINIZIN ADRESLERİNİ BCC'YE YAZMAK BU
SORUN İÇİN KESİN ÇÖZÜMDÜR. Bununla birlikte forward (ilettiğiniz) ettiğiniz maillerin
metinlerinin başındaki ---Original Message--- kısmını da silerseniz, hem yollanan maillerin
içeriği 10'larca gereksiz satırdan kurtulacak ve böylece okunması kolaylaşacak, hem de mail
adresi hırsızlarının işi zorlaşacaktır. Aşağıdaki ileti örneğinde alıcı adresleri BCC ye yazılmış
olduğu için Undisclosed-Recipient olarak görülmekte yani alıcı adresleri görünmemektedir fakat
---Original Message--- başlığının altındaki gereksiz satırlar silinmediği için daha önceki
alıcıların adresleri görünmektedir.
HOAX MAIL
HOAX, sahte virüs uyarısı içeren e-postalara verilen genel isimdir. İçeriğinde bir sistem
dosyasını virüs dosyası olduğuna veya bir web sitesinin virüs içerdiğine dair değişik bilgiler
olabilmektedir.
Bu e-postaların iletilmesi deneyimsiz kullanıcılar tarafından yaratılan işletim sistemi
problemlerine neden olmaktadır. Bu nedenle HOAX e-postaların içerisinde bulunan uyarılara
uyulmaması, kimseye iletilmemesi ve silinmesi çok önemlidir.
Sahte Elektronik Mektuplar
Tecrübesiz birçok kullanıcının aldandığı önemli bir sahtecilik türü "fake mail" olarak
adlandırılan e-postalar. Bunlar, web tabanlı hizmet aldığınız banka, e-posta sitesi gibi
kurumlardan geliyormuş izlenimi yaratıyorlar. Öncelikle gönderenin adresi kurumsal bir izlenim
oluşturuyor ayrıca postanın içeriği de son derece gerçekçi oluyor. Bu mesajlar "hesabınızda
oluşan bir sorun" gibi bahanelerden bahsediyorlar. Ve sisteme girmek ya da sorunu çözmek için
şifrenizi e-postanın içindeki kutuya yazmanızı istiyorlar.
Bu kutuya yazıp gönderdiğiniz şifrenin asla sandığınız kuruma gitmeyeceğini, aksine bu sahte
mesajı hazırlayanların eline geçeceğini belirtelim. Zaten size e-posta atanlar adresinizi biliyordur,
bir de şifrenizi öğrenince artık sanal dünyada "sizmiş" gibi hareket etmelerinin önünde engel
kalmaz. E-postalarınızı kontrol edip orada sakladığınız önemli mesajları okuyabilir, aradıkları
bilgi burada yoksa üye olduğunuz kurumlara e-posta atıp sizin adınıza şifrenizi, vb. bilgilerinizi
isteyebilirler.
Açıkçası buna karşı yapılacak tek şey, size gelen kurumsal e-postalara şüpheyle yaklaşmanız.
Özellikle bu tip şifre sorgulamaları asla e-posta üzerinden yapılmaz, siteler her zaman
bunları kendi sayfalarında yaptırır. Tek yapacağınız bu tip mesajları silmeniz.
SPAYWARE, ADWARE, TROJAN VE HIJACKING NEDİR? KORUNMA VE
TEMİZLENMESİ
Adware (Reklam Pencereleri):
Bilgisayarınızın ekranında otomatik olarak reklam pencereleri açan yazılımlardır. Siz internet
tarayıcınızı kullanmıyor olsanız bile anlaşılmaz bir şekilde ekranınızda beliriverirler.
Spyware (Casus Yazılım):
Sizin bilginiz ve izniniz olmadan şahsi bilgilerinizi üçüncü kişilere gönderen bir yazılımlardır. En
basitinden, sizin internette dolaştığınız web siteleri hakkında bilgi veya size ait kullanıcı adı ve
şifreleri içerebilir.
Bilgisayarınıza Spyware Bulaştığında Neler Olur?
Asıl sorunun çoğu kullanıcının her iki yazılım türünün de bilgisayarlarında performans
düşüşlerine sebebiyet verdiğini düşünmesidir. Örneğin; İnternet Explorer artık düzgün çalışmaz,
bilgisayar daha sık kilitlenir veya bariz bir şekilde yavaşlar. Aslında Spyware yazılımını bir
bilgisayardan silmek, bulaşmaması için koruyucu tedbir almaktan daha zordur.
Adware ve Spyware genellikle makinenize şu iki metottan biriyle kurulurlar;
1. Kendisini kuracak olan bir bağlantıya (link’e) sizin fareyle tıklayarak kandırılmanız
sonucunda kurulur. Örneğin, makinenize Spyware kurmaya çalışan bir web sitesi Windows
Diyalog Kutusu (Windows İşletim sistemi, Word veya Excel de bir dosya açmak, kaydetmek
için açılan pencereler veya renk ayarları ya da yazdırma penceresi gibi) benzeri bir pencereyi
karşınıza açabilir. Ve sonra bu pencereyi siz “İptal” butonuna basarak kapatmak istediğinizde
sizi kandırmış olur ve kendisini sisteme kurar. Bazen de boş bir pencereye sahte bir başlık
çubuğu koyar ve siz bu pencereyi kapatmaya kalktığınızda Spyware makinenize kurulmuş
olur.
2. Kendisini içinde barındıran bir freeware (ücretsiz yazılım) programın kurulmasıyla
bilgisayarınıza Spyware kurulur. Örneğin siz ücretsiz bir dosya paylaşım programını
(Badblue, IMesh, Kazaa, eDonkey, ICQ File Share gibi) bilgisayarınıza kurduğunuzda
Spyware gizlice sisteminize kurulmuş olur. Dosya paylaşım programları Spyware taşınıp,
kurulması için iyi aracılardır.
Bilgisayarınıza kurulan Spyware yazılımı size ait bilgileri karşı tarafa aktarır ve her an karşınıza
çıkan reklamları bilgisayarınıza indirir. Sonra siz İnternet Tarayıcınızı (internet Explorer,
Netscape vb gibi) açtığınızda varsayılan sayfa olarak gelmesini istediğiniz sayfa ayarlarını
değiştirir ve İnternet Tarayıcınıza her girdiğinizde artık sizin istemediğiniz bir ana sayfa karşınıza
gelir.
Spyware ve Adware Tipi Yazılımlara Karşı Korunma
Yardım almaksızın bunlarla başa çıkamazsınız. Hatta eski anti virüs programları Adware
yazılımları virüs veya worm (solucan) gibi düşünmediği için onlardan sizi koruyamaz. Öncelikle
Spyware ve adware ’lar aldatıcı oldukları için istemeden siz kurulması için onlara izin verirsiniz.
Onlar bir virüs gibi hareket etmezler, performansı düşürmekten başka bilgisayara zarar vermezler
ve adres defterinizdeki adresleri alarak bir worm (solucan) gibi davranarak kendilerini çoğaltıp,
yaymazlar (Bazı tür Adware yazılımları antiadware programlarını bozabilmektedirler).
Ama her şeye rağmen durum daha iyiye gidiyor. Çoğu popüler anti virüs programları virüs
taraması yanında Adware ve Spyware taraması da içermektedir. Üniversitemizde kullanılmakta
olan Mcafee virüs tarama ve silme programı bazı Adware ve Spyware yazılımları
tarayabilmektedir.
İstenmeyen Kurulumlardan Korunma
Adware ve Spyware yazılımlarını bilgisayarınıza kurmak isteyen firmalar sizin ücretsiz yazılım
kurmadaki istekliliğinize ve saflığınıza güvenirler. Bu nedenle;
1. Kuracağınız programların Adware taşımadığından emin olun: Kuracağınız freeware
programların çoğu bu tarz programları içerir. Lisans sözleşmelerini dikkatlice okuyun. İlgili
programın web sitesini dikkatlice kontrol edin. Haber gruplarına üye olarak kurmak
istediğiniz freeware yazılımlar hakkında bilgi edinmeye çalışın. Eğer bütün bunlardan sonra
kuracağınız freeware yazılımın Adware veya freeware bir program içermediğinden eminseniz
belki o zaman kurabilirsiniz.
2. Adware ve Spyware Pop-up (aniden ekranda beliren) pencerelerinden korunmak için
sisteminize bir Pop-up durdurucu program kurun: Çoğu Spyware yazılımları Pop-up bir
pencerede bulunan ve sizi aldatan bir linke tıkladıktan sonra kurulurlar. Bilgisayarınıza bir
pop-up durdurucu program kurun. Bu sayede siz bu tür bağlantılara tıklamak zorunda
kalmayacaksınız dolayısı ile kandırılmayacaksınız (işletim siteminiz Windows XP ise service
pack 2 ile birlikte internet Explorer için Pop-up durdurucu gelir). Pop-up durdurucu
programlarından en güvenilir olanlar Google Toolbar (http://toolbar.google.com) ve MSN
Toolbar (http://toolbar.msn.com) program-larıdır. Windows Xp (service pack 2) kullanıcısı
değilseniz sisteminize bu araç çubuklarını kurmanız faydalı olacaktır.
3. İstemeden bir Adware veya Spyware kurmayın!: Zararsız gibi gördüğünüz bir linke
tıkladığınızda ve aşağıdaki gibi bir pencereyle karşılaştığınızda eğer yayımcıya
güveniyorsanız veya Adware yada Spyware barındırmadığına inanıyorsanız yazılımı kurmak
için “Yes” butonuna basabilirsiniz. Ama kuşkularınız varsa kesinlikle “No” butonuna
basmanız gerekmektedir.
Bilgisayarınızı Kontrol Edin!
Özellikle Spyware ve Adware için yazılmış bir program olan Ad-aware programını
(http://www.lavasoft.com) adresinden indirebilirsiniz. Eğer tarama sonucunda bilgisayarınızda bu
tür programlar bulursa nasıl yok edebileceğinizi size göstermektedir.
Daha fazla anti Adware ve Spyware programını Spyware yazılımlardan korunma ve Yok etme
hakkındaki bilgiyi (http://www.firewallguide.com/spyware.htm) adresinde bulabilirsiniz. Bu
adreste ayrıca konuyla ilgili çeşitli faydalı makaleler de bulabilirsiniz. Bilgisayarınızı güvenli
moda açıp, taramanızı bu moda gerçekleştirin!
Aşağıda Spyware (casus yazılım) ile nasıl mücadele edilebileceği ve sizin ona karşı neler
yapabileceğiniz anlatılmaktadır.
http://www.microsoft.com/athome/security/spyware/default.mspx
Hijacking (İnternet tarayıcı çalınması):
Kötü niyetli yazılımı kapsar ve sizin internet internet tarayıcınızın ayarlarını değiştiren harici bir
koddur. Genellikle sizin ilk açılış sayfanızın adresini değiştirir ve “sık kullanılanlar menüsüne
kendisini ekler ve içeriği güvenilmez olan sitelere sürekli olarak sizi yönlendirir. Çoğu
durumlarda da sizin işletim sisteminizin registry entry (kayıt girişi) ayarlarını değiştirir. Bu da
sizin, internet tarayıcı adres satırından gitmek istediğiniz sitenin adresini yazsanız bile yine
istemediğiniz siteye ulaşmanıza sebep olur. Bu noktadan sonra siz bir antiadware programı
indirmek için gerçekten güvenilir bir siteye gitmeye kalktığınızda bunu size artık yaptırmaz.
İnternet tarayıcı çalınmasına karşı tedbirler:
1. Bir anti virüs programı kullanın ve kesinlikle güncelleyin,
2. Kullandığınız anti virüs programının “otomatik koruma” özelliğinden faydalanın,
3. Acil durumlar için bir anti-hijack (internet tarayıcı çalınmalarına karşı) yazılımı bulundurun,
4. İnternet Explorer’ın güvenlik ayarlarını düzenleyin,
5. Alternatif bir internet tarayıcı kullanmayı deneyin.
Çoğu web internet tarayıcı hırsızları bir web sayfasından gelen ActiveX scriptlerini çalıştırmak
için İnternet Explorer’ın yeteneklerini kullanırlar. (ActiveX, Microsft firmasının COM
teknolojisini kullanarak geliştirmiş olduğu ve çoğunlukla internette kullanılmak için geliştirilen
programlara verilen addır. Terminolojik olarak aktif içerik, statik HTML sayfalarının aksine
sunucuda bir programı çalıştıran içeriklerdir. ActiveX kontrolleri, işletim sisteminin web
sayfasından doğrudan çalıştırdığı ses, resim, grafik, web formu gibi nesneleri içeren program
parçacıklarıdır). Genellikle bu zararlı programlar, siz belirli bir siteye eriştiğinizde kendilerini
kurmak için açılan pop-up pencere vasıtasıyla hileyle elde edecekleri bir izne ihtiyaç duyarlar.
Eğer siz kazara böyle bir izini sağlamış olursanız, İnternet Explorer sizin internet ayarlarınızı
değiştiren bilgisayarınızdaki programı çalıştıracaktır. Bu zararlı yazılımların bazılarıysa
kendilerini bilgisayarına kurmak için sizin internette aktif olmamanıza rağmen İnternet
Explorer’ın güvenlik açıklarını kullanabilir. Daha kötüsü bunlar sizin asla ekranınızda görmek
istemediğiniz pop-up pencereden yüklenebilir.
Bunun önüne geçebilmek için İnternet Explorer ekranında “Araçlar=Tools” menüsünden
“İnternet Seçenekleri…=Internet Options…”ni seçin. Karşınıza gelen pencerede
“Güvenlik=Security” sekmesine tıklayın. Bu penceredeki “Özel Düzey…=Custom Level…”
butonuna basarak “Güvenlik Ayarları=Security settings” penceresine gelin. Bu pencerede
“ActiveX denetimleri ve eklentileri=ActiveX Controls and plug-ins” satırını bulun. Bu kısımda
alt başlık olarak “İmzasız ActiveX denetimlerini yükle=download unsigned Active-X controls”
ve “Güvenli olarak işaretlenmemiş ActiveX denetimlerini başlat ve komut dizinlerinde
kullan=initialize and script Active-X controls not marked as safe” satırları altındaki “Devre dışı
bırak=disabled” seçeneğini işaretleyin.
Web sayfasını çalan kişi (hijacker) sizin internete erişiminizde ana sayfayı ve İnternet Explorer’ın
ayarlarını değiştirmeye ilaveten bilgisayarınızdaki Host (sunucu) dosyasındaki girişleri de
değiştirir. Bu özel dosya doğrudan DNS adreslerini IP adreslerine çevirir. Bu nedenle bu dosyada
meydana gelen değişim sonucunda siz internet tarayıcınızın adres satırında ne yazarsanız yazın
sizi doğrudan dosyaya yerleştirdiği adrese (herhangi bir firma veya adult siteler) yönlendirir.
Bazı hijecker’lar Adware veya Spyware yazılımları meşru bir programmış gibi bilgisayarınıza
kurarak, Denetim Masası’nda Program Ekle-Kaldır penceresinde listeler. İnternet tarayıcı çalma
işi ne bir virüs ya da ne bir Adware olduğu için siz bilgisayarınızı kullanırken her şeyin farkında
olmak zorundasınız. Onu durdurmayı, kendisini izleyen bir yazılıma bırakmak da çözüm değildir.
Onlar gizli dosya ayarları veya registry (kayıt) ayarlarını kullandıkları için siz onları silseniz bile
tekrar kurulurlar.
Bu tür sorunlarla karşılaşmamak için siteminizi mutlaka güncel tutun. Bunu yapabilmek için
masa üstünde (Desktop) Bilgisayarım (My Computer) ikonunun üzerine sağ tıklayarak açılan
menüden Özellikleri (Properties) seçin, karşınıza gelecek pencerede Otomatik Güncelleştirmeler
(Automatic Updates) sekmesini seçerek aşağıda, şekilde görülen seçenekleri siz de aynen
uygulayın.
Böylece sisteminiz sürekli güncel kalacak, güvenlik açıkları böylelikle en aza indirilmiş olacaktır.
Daha sonra Sistem Geri Yükleme (System Restore) sekmesini seçerek Bütün sürücülerdeki
Sistem Geri Yükleme’yi kapat (Turn off System Restore on all drives) seçeneğini işaretleyin.
Bu işlemi yaptıktan sonra bilgisayarına bulaşmış virus, spayware, adware ve trojan
programlarının kendilerini yeniden çalıştırmalarına olanak sağlayan durumlardan birisine engel
olursunuz.
İnternet tarayıcınızın çalınması durumunda size yardımcı olacak anti hijack yazılımlarından olan
Hijackthis veya CWShredder programlarını ücretsiz olarak indirip, internet tarayıcınızın eski
haline getirilmesinde faydalanabilirsiniz.
Trojan (Truva atı):
İki kısımdan oluşan ve bilgisayarları uzaktan kumanda etme amacıyla yazılmış programlardır.
Bu programların birinci kısmı uzaktaki bilgisayarı kontrol etmeye yararken diğer kısmı ise
uzaktan yönetilecek bilgisayarla kontrol kısmı arasında bağlantı kurmasını sağlayacak açıklık
yaratır. Yani bizim problemimiz Trojan programının bilgisayarımızda açık port bırakan kısmıyla
ilgilidir.
Bu program sayesinde Windows kullanmaya yeni başlayan bir insan bile bilgisayarınızda birçok
yetkiye sahip olabilir. Size ait verilere rahatlıkla ulaşabilir.
Trojan Bulaşmasını Engellemek:
Öncelikle hiç bir Trojan siz izin vermediğiniz sürece sizin bilgisayarınızda çalışamaz. Öncelikle
sizin yapmanız gereken temel şart şudur: Tanımadığınız kişilerden e-mail yoluyla gelen hiç bir
dosyayı almayın. İş bununla kalmıyor. Bunun yanı sıra bir anti virüs programınız mutlaka
olmalı ve kesinlikle sürekli güncellenmelidir. Çünkü trojanlar, istenilen herhangi bir programın
içerisine bulaştırılabildiği için siz farkında olmadan herhangi bir yerden yüklediğiniz program
içinde bilgisayarınıza taşınır.
Özet olarak tanımadığınız kişilerden (genelde IRC, ICQ programlarının kullanımı sırasında)
herhangi bir dosya almayarak (özellikle sonu “.ini” ve “.exe” olarak biten dosyaları) ve de
kaliteli bir antivirus programı ve firewall programı kurarak Trojan tehlikesini büyük ölçüde
atlatmış olursunuz.
Eğer siz bilgisayar kullanıyor ve internette geziniyorsanız mutlaka anti virüs programları ve nasıl
güncelleneceği konusunda makale okumanız, birkaç araştırma yapmanız gerekmektedir.
NOT: anti virüs programları genelde yeni çıkan Trojan ve virüsleri tanımazlar. Bu yüzden
kurduğunuz antivirus programının web sayfasını düzenli olarak ziyaret edip programınızı
güncellemeyi unutmayın.
Bilgisayarda Trojan varmı?
Bunu anlamanın birçok yolu vardır. Örneğin bilgisayarımızda kontrolümüz dışında çalışmalar
oluyorsa: İnternetteyken siz herhangi bir işlem yapmamanıza rağmen bilgisayarınız bir şeyler
yüklemeye devam ediyor, CD-ROM kapağınız açılıp kapanıyor, fare imleciniz isteğinizin dışında
hareket ediyor, ekranınıza resim veya yazılar geliyorsa… Yani bilgisayarınızda sizin kontrolünüz
dışında herhangi bir olay gerçekleşiyorsa “bilgisayarınızda Trojan vardır” diyebiliriz ama yine de
bu kesindir diye bir yargıya varılamaz.
Anti Trojan Programları
Bir anti Trojan programıyla bilgisayarınızı taratarak trojanları bulabilirsiniz. Ancak genelde yeni
çıkan trojanlar bu tip programlarla bulunamıyor. Bu yüzden sürekli olarak programı resmi web
sayfasından update etmekte yarar var.
Bilgisayarınızda Başlat (Start) tuşundan Programlar (Programs), oradan da Başlangıç (Startup)
satırına ulaştığınızda, bilgisayarınızın açılışıyla birlikte çalışan programları görürsünüz. Eğer
burada bizim kurmadığımız herhangi bir program varsa, bu program bir Trojan olabilir.
Diğer ve en kesin yöntemlerden birisi ise dos moduna geçip (siyah ekran diye tabir edilen) komut
satırında “ntstat –a” yazmaktır. Bu komut sizin bilgisayarınız internette kimlerle, hangi porta
bağlı olduğunu gösterir. Eğer bu program bilgisayarınızda çalışmıyorsa herhangi bir problem yok
demektir. Eğer 0.0.0.0:12345 gibi bir sonuç veriyorsa bilgisayarınızda “netbus” isimli bir Trojan
vardır. Bu Trojan bilgisayarınıza bağlanmak için 12345 portunu kullanır. Bunun gibi daha birçok
port üzerinden çalışan trojanlarla karşılaşmak mümkündür.
Yapı olarak insana benzediği düşünülen bilgisayarın şematik görünüşü Şekil-1’de ve
bilgisayarın temel elemanları Şekil-2’de gösterilmiştir.
Şekil–1: Bilgisayarın insana benzer yapısı
Şekil–2: Bilgisayarın Temel Elemanları
Download