1 Doğu Marmara Planlama Projesi: İlk hazırlanan bölge planıdır

1
Doğu Marmara Planlama Projesi:
İlk hazırlanan bölge planıdır. İstanbul’un büyümesinin kaçınılmaz olduğu ve özendirilmesi
gerektiği : İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Bursa, Balıkesir, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli
ve Çanakkale’yi kapsayan bölgede 4 ile öncelik verilmiştir.
Projenin özet önerileri: İstanbul’un Anadolu yakasının geliştirilmesi, sanayinin ise Derince,
İzmit ve Adapazarı’nı içine alan bir koridora kaydırılması şeklindedir. Planın hazırlıkları İmar
ve İskan Bakanlığı’nca yürütülmüştür.
Zonguldak Projesi:
Demir-çelik ve kömür üretim merkezi olan Zonguldak için hazırlanan plan, nüfus artışı ve
kalkınma hızı arasında bir bağlantı kurmayı, bölgedeki alt yapıyı geliştirmeyi, gelir
farklılıklarını azaltmayı, kentleşmeyi ve tarım dışı iş imkanlarını özendirmeyi, kamu ve özel
sektör yatırımları arasında bir denge sağlamayı amaçlamıştır.
Bu amaçları gerçekleştirmek için bölgenin balıkçılık, madeni eşya sanayii, ayakkabıcılık,
mobilyacılık, çimento ve yapı gereçleri gibi sanayi etkinliklerinin geliştirilmesi
öngörülmüştür. Bu proje için özel bir örgüt kurulmamış, İmar ve İskan Bakanlığı’nca
yürütülmüştür. Proje gerçekleştirilememiştir. Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme
Projesi olarak VII planda tamamlanmıştır.
Zonguldak –Karabük-Bartın Bölgesel Gelişme Projesi :
Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun küçültülmesi ve Karabük ve Ereğli Demir Çelik
İşletmeleri’in özelleştirilmesi ile meydana gelecek ekonomik ve sosyal sonuçlarının analiz
edilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, Türkiye, Güneydoğu Anadolu Bölgesinden
sonra, çok sektörlü, kamu-özel kesim işbirliğine dayalı Bölgesel Gelişme Projesi olarak
Zonguldak-Bartın-Karabük Projesi hazırlanması uluslar arası ihale ile gerçekleştirilmiştir.
Antalya Projesi:
Projenin amacı, Antalya, Isparta ve Burdur illerini içine alan bölgede ekonomik ve
toplumsal yönden dengeli bir gelişmeye temel olacak, “yatırım öncesi” araştırmaları yapmak,
hem başka bölgelerde yapılacak araştırmalar için, hem de Türk personelin planlama
yöntemleri konusunda yetiştirilmesini sağlamak üzere, bir pilot proje hizmeti görmekti. Proje,
DPT’nin yönetiminde, Birleşmiş Milletler Teşkilatı Kalkınma Fonu’ndan ve Dünya Tarım
Gıda Örgütü’nden (FAO) sağlanan parasal yardımlarla yürütülmüştür. Proje süresinde, DPT
bölgede bir büro kurmuştur. Uygulanamayan projenin çeşitli sektörlere ilişkin konuları
kapsayan çalışmalar arasında bir bütünlük sağlayabildiğini söylemek güçtür.
Çukurova Bölgesi Projesi:
Projenin başlıca amacı sektörlerarası geniş kapsamlı bir yaklaşımla bölge gelirinin artmasını
sağlayacak yatırım alanlarının belirlenmesi ve bölge içinde dengeli bir gelir dağılımının
gerçekleştirilmesidir. Proje bir Bölgesel Kalkınma Programı çalışmasıdır. Çukurova
Bölgesinin çok genel çizgileri ile, analitik etüt biçiminde bir portresi çizilmiştir. Bölgenin
2
kaynak envanteri yapılmış ve ayrıntılı bir toprak kullanma planı hazırlanmıştır. Planda, belirli
yatırım projeleri ile ilgili öneriler yapılmamıştır. Tarımsal kalkınma ve sanayi ağırlıklı
kalkınma, ana bölümler olarak işlenmiş, bölgedeki turizm potansiyeli incelenmiş ve
öneriler sıralanmıştır.
BYKP döneminde yapılan, ama kurumsallaşamayan bu bölge planlama çalışmalarından sonra
V. BYKP dönemine dek ciddi bir bölge planlama çalışması yapılmamıştır.
V. BYKP döneminde GAP kurumsallaşırken
VII. Plan döneminde; Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Projesi tamamlanmış,
Doğu Anadolu Projesi (DAP), Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi ve Doğu Karadeniz
Bölgesel Gelişme Projesi çalışmaları ise halen devam etmektedir.
Doğu Anadolu Projesi (DAP):
Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars,
Malatya, Muş, Tunceli, Van, Gümüşhane ve Bayburt illerini kapsamaktadır.
Doğu Anadolu Bölgesi (DAB) halen göreli olarak ülkemizin en az gelişmiş bölgesidir. Doğu
Anadolu Bölgesi coğrafi bölgeler arasında yüzölçümü itibariyle 158.972 km2 alanı ile birinci
durumda, 5.6 milyon (1997) nüfusu
ile yedinci sırada yer almaktadır.
Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Projesi (DOKAP):
Karadeniz Bölgesi, sosyoekonomik gelişmişlik sıralaması bakımından 7 bölgeli sıralamada
genelde 5. sırada yer alır. Bölgenin yıllardır varolan kronik sorunları; işsizlik ve buna bağlı
olarak bölge dışına olan sürekli göçler, fert başına düşen gelirin düşüklüğü, tek sektöre ve az
sayıda ürüne bağımlılık gibi bölge sorunlarıdır.
Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon’dan oluşan alanda hedef
yılı 2020 olmak üzere bir Entegre Bölge Gelişme Ana Planı hazırlanacak ve plan
doğrultusunda öncelikli sektörler ve uygun yatırım projeleri belirlenecektir.
Plan, “Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı” ve DPT arasında teknik işbirliği anlaşması
çerçevesinde hazırlanmaktadır. Plan çalışmalarına 1999 yılında başlanmış, bir yıl içinde
tamamlanması öngörülmüştür. Çalışmanın yürütülebilmesi için, DPT’nda ilgili sektör
uzmanlarının katılımıyla bir Danışma Grubu oluşturulmuştur. Ayrıca, ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarının, mahalli idarelerin, sanayi ve ticaret odalarının temsilcileri ile ülke çapında
bölgeyi temsil niteliğine sahip ve çalışmaya katkı sağlayabilecek olan sivil toplum
örgütlerinin katılımıyla iki yönlendirme komitesi kurulmuştur: biri Merkez Yönlendirme
Komitesi, diğeri ise Bölgesel Yönlendirme Komitesi’dir.
Ara Rapor’da Master plan kapsamındaki kalkınma proje ve planlarının amaçları üç başlık
altında sunulmuştur. Bunlar; “Mekansal Yapıda Dönüşüm” sağlanması, “Ekonomik Yapının
Güçlendirilmesi”, “Sosyal ve Çevresel Sorumluluklar”ın güçlendirilmesidir.
3
Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi:
Projenin coğrafi alanı Amasya, Çorum, Samsun, Tokat ve Yozgat illerini kapsayan
Yeşilırmak ve kollarının oluşturduğu havzadır.
Yeşilırmak ve kollarının yer aldığı havzada akış rejiminin düzensizliğinden kaynaklanan
taşkınlar, erozyon, su ve çevre kirliliği sorunları önemli boyutlara ulaşmıştır. Bu proje ile,
havzada ekolojik dengeyi bozmayacak en uygun ve ekonomik arazi kullanım planlamasının
yapılması, doğal kaynakların güncel takibinin ve yönetilmesinin sağlanması amaçlanmaktadır.
Bu kapsamda, erozyonun önlenmesi, su kirliliğinin belirlenmesi ve kontrolü, meraların ıslahı,
orman alanlarının belirlenmesi ve izlenmesi, şehirleşme ve sanayileşmenin takibi ile planlı
gelişme konularında sorunların çözümü önem arz etmektedir. Projenin coğrafi alanında yer
alan il valiliklerince 1997 yılında 97/9991 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Yeşilırmak
Havzası İl Özel İdareleri Hizmet Birliği kurulmuştur.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP):
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP); Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin,
Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Kilis illerini içine alan Güneydoğu Anadolu Proje Bölgesi’nin
(GAPB) topyekün sosyo-ekonomik kalkınmasını (bölge halkının daha iyi bir yaşam kalitesine
ulaşması ve diğer bölgelerle arasındaki gelişmişlik farkının ortadan kaldırılmasını) amaçlayan
bir bölgesel kalkınma projesidir.
Proje kapsamında, öncelikle Bölge’nin çok zengin su kaynaklarından olan Fırat ve Dicle
nehirleri sularının, sulama ve enerji üretimi amacıyla değerlendirilmesi, düzensiz akışı olan bu
iki nehrin sularının dizginlenmesi öngörülmüştür. Türkiye’de suları rasyonel şekilde kullanma
kararı 1930’lara kadar dayanmaktadır. Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde, ülkenin her alanda
değişim ve gelişim çabası içinde bulunduğu sıralarda, özellikle elektrik enerjisi gereksinimi
en belirgin ve öncelikli ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Bu amaçla, mevcut su kaynaklarından
elektrik enerjisi elde edilmesi için, 1936 yılında Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ)
kurulmuştur.
II. Dünya Savaşı sonrası yeni ihtiyaçların ortaya çıkması üzerine, 1954 yılında kurulan Devlet
Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) çalışmaları çerçevesinde de, Türkiye 26 havzaya ayrılarak,
etüd ve planlama çalışmaları sürdürülmüştür. 1960’tan sonra Fırat ve Dicle’nin sulama ve
enerji potansiyelini belirleyen raporlar hazırlanmış ve bu nehirlerden ne şekilde
faydalanılacağı açıklık kazanmıştır. Böylece bu iki su kaynağındaki projeler birleştirilerek
“Güneydoğu Anadolu Projesi” şeklinde adlandırılması benimsenmiştir.
1986 yılında Bölge’nin entegre bölgesel planlama çerçevesinde ele alınması, yürütülmekte
olan faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanması ve yönlendirilmesi görevi Devlet Planlama
Teşkilatı’na (DPT) verilmiştir. Bu çerçevede GAP Master Planı 1989 yılında hazırlanmış ve
bölgenin kalkınma stratejisi entegre-çok sektörlü planlama anlayışı çerçevesinde ortaya
konmuştur.