Slayt 1

ENDÜSTRİ ve BAKLAĞİL VİRÜS ve
BAKTERİ HASTALIKLARI
Prof. Dr. FİLİZ ERTUNÇ
YERFISTIĞI VİRÜS HASTALIKLARI
Yerfıstığı virüs ve bakteri
hastalıkları
Peanut bud necrosis tospovirus (Yerfıstığı
tomurcuk nekroz virüsü) TSWV
Partikülleri yuvarlak ,80-100 nm uzunluğunda ve bir
glikoproteinle zengin lipid membran ile kaplıdır. Kapsül
içinde küçük (2916nt), orta (4821nt) ve büyük (8897nt)
olmak üzere 3 RNA’sı bulunur. Yer fıstığı sürgün yanıklığı
virüsü yerfıstıklarında gözlenen ikinci tospovirüstür.
Büyük (L) RNA negatif karakterde olup orta (M) ve küçük
( S) RNA’lar ambiense özelliktedir. M ve S’nin
nükleokapsit protein geninin dizilimi konukçu dizisi ve
vektör Thrips türü bu iki virüsü birbirinden ayırır. Yayılışı,
Amerika, Avustralya, Avrupa ve Japonya’da yaygındır.
Her iki etmenin de geniş konukçu dizisi vardır. Bud
necrosis Asya’da gözlenmiş ve Hindistan’da 89 milyon
dolar ürün kaybına neden olmuş, TSWV ise USA’da,
Gürcistan’da 26 milyon dolar kayba neden olmuştur.
Simptomları:
Yerfıstığındaki belirtileri değişiktir. İlk belirtiler klorotik lekeler ve
ılımlı bir mozaik şeklindedir. Daha sonra nekrotik, klorotik halka ve
çizgiler oluşur. 30 ºC’nin üzerinde ki sıcaklıklarda uç sürgün nekroz
görülür ve nekroz zamanla tüm dokulara yayılarak bitkiyi kurutur.
Sekonder simptomlar ise bitkide bodurluk ve yan dal yapraklarında
küçülme, mozaik beneklenme ve klorozdur. Tohumlar büzülmüştür,
tohum kabuğunda benekler mevcuttur. Geç enfekteli bitkiler normal
tohum oluşturur ancak tohum kabuğu genellikle çatlar ve benekli
görülür. Teşhis konukçuları bakla olup konsantrik, nekrotik veya
klorotik lekeler ve Petunia hybrida’da nekrotik lekeler oluşturur.
Taşınma ve mücadelesi: Esas olarak 2 thrips türü Franklinella
occidentalis ve F. fusea tarafından taşınır. Kültürel önlemler, sık
dikimler kaçınmak hastalık oranını düşürür.
Peanut clump pecluvirus
Bu virüs 245 ve 190 nm x 21 nm boyutlarında iki partikülden
ibarettir. RNA-1 6000, RNA-2 ise 4000 nükleotitten ibarettir.
Hastalık Asya Afrika ülkelerinde yaygın olup 538 milyon dolar
kayba neden olmuştur.
Belirtileri: hasta bitkiler bodurlaşır ve koyu renk görünür. Bu
durum sıralar boyunca gözlenir. Yapraklarda beneklenme,
mozaik ve klorotik halkalar gözlenir. Yaprakçıklar mozaik ile
birlikte koyu yeşil bir hal alırlar. Bitkiler bodurlaşır ve nadiren
kapsül oluşturur. Virüsün oldukça geniş konuçu dizisi vardır.
Virüsün oldukça geniş konukçu dizisi vardır. Dikotilodonların
yanı sıra monokotilodonları da enfekte eder.
Yayılması:
Polymyxa sp. tarafından taşınır. Monokotilodonlar da
Polymyxa fungusu kolaylıkla çoğalır. Etmen tohum ile de
yayılır. Mısır, buğday ve rizomlu bitkilerde Cynadon
dactylon köklerinde Polymyxa kolaylıkla çoğalır. Mekaniksel
olarak özsu ile taşınır. Ancak virüs yerfıstığı ekstraktlarında
bulunmakla birlikte, mekaniksel taşınması zordur.
Toprak solarizasyonu hastalığı azaltır. 9000 yerfıstığı türü
etmene karşı denenmiş ancak hiçbiri dayanıklı olarak
saptanmamıştır. Erken ekim, münavebe virüsle mücadelede
ele alınacak önlemlerdir.
Groundnut rosette disease
Hastalık 2 virüs etmeni (Groundnut rosette GRoV ve groundnut rosette
assistor virus GRo assistor ) ve bir uydu RNA birlikteliği sonucunda ortaya
çıkar.
GRoV-4019 nt uzunluğundadır. GRo assistor virus ise afitlerle taşınmaya
yardımcı olur. Uydu RNA 900 nt uzunluğunda olup rozet belirtisinin
oluşumundan sorumludur.
Hastalık Afrika, Hindistan, Endonezya, ve Filipinler’de mevcuttur.
Hastalığın tipik belirtisi rozetleşmedir.(Klorotik, mozaik veya yeşil) Klorotik
rozetleşmede ılımlı kloroz gözlenir, yaprakçıklar sarı olup damarları
yeşildir. Küçük klorotik kıvrılmış ve deforme yaprak meydana gelir. Geç
enfeksiyon bitkilerde hastalık birkaç dalda veya bitkinin uç kısımlarında
kalır.
Erken enfeksiyon sonucu bitkilerde şiddetli bodurluk gözlenir. Nadiren
kapsül oluşur. Bitkide şiddetli bodurluk gözlenir.
Yayılması: Etmen virüsler Aphis craccivora ile persistent sirkülatif olarak
yayılır.
Mücadelesi: Erken ekim, kültürel önlemler (sıra arası ve sıra üzeri mesafesi)
vektör mücadelesi yapılmalıdır. Bilinen tüm varyeteler hastalığa hassastır.
Peanut mottle potyvirus (PMV) ,(Yerfıstığı beneklilik virüsü)
Etmen 750x12 nm uzunluğunda partiküllere sahiptir. Oldukça
geniş bir yayılımı olup yerfıstığı yetiştirilen her yerde
mevcuttur.
Belirtiler: Genç yapraklarda mozaik veya düzensiz koyu yeşil
kabarcıklar şeklinde gözlenir. Bazı çeşitlerde yapraklarda içe
doğru kıvrılma gözlenir. Bitkiler hafifçe bodurlaşır ve hastalık
%40 oranında ürün kaybına yol açar. Teşhis bitkisi fasulye olup
yapraklarda kırmızımsı kahverengi lekeler gözlenir.
Hastalık mekaniksel olarak özsu ile ve birkaç afid türü ile nonpersistent olarak taşınır. %1 oranında tohuma da geçmektedir.
Enfekteli tohum primer inokulum kaynağıdır. Bu nedenle temiz
tohum kullanmak gerekir.
Peanut stripe potyvirus (PStV) Yerfıstığı çizgi virüsü
Etmenin partikülleri yerfıstığı beneklilik virüsüne benzer. Genom 10.059 nt.
Oluşur. Asya, Çin ve Hindistan’da yaygındır. Çin’de yılda 100 milyon
dolarlık bir kayba neden olmaktadır. Etmen yer fıstığı yaprakçıklarında yan
damarlar boyunca koyu yeşil kesik çizgiler oluşturduğundan dolayı bu adla
anılmaktadır. Bitkide bodurlaşmaya ve %50 oranında ürün kaybına neden
olur. Centrosema pubescens, C. macrocarpum başta olmak üzere bazı
yabancı otlarda kışlar. Fasulye üzerinde lokal leke oluşturmaz. Ve bu belirti
ile diğer virüslerden ayrılır .
Mekaniksel olarak özsu ile non-persistent olarak birçok virüs türü ile taşınır.
Dayanıklı genotip mevcut değildir.
Peanut stunt cucumo virus
25-30 nm çapında yuvarlak partiküllere sahip olup, 4
tek sarmal RNA içerir. Çin, Sudan ve USA de rapor
edilmiştir. Üründe ;%75 düşüşe neden olur ancak
nadiren görülür.
Bitkide bariz bodurluk oluşturur. Karakteristik belirtisi,
yaprak sapında kısalma, yaprak boyutunda azalma,
kloroz ve deformasyondur. Belirtiler tospoviruslara
benzer. Birkaç kapsül üretir ve ürünün pazar değeri
yoktur.
Börülcede sistemik mozaik, epinasty ve deformasyona
neden olur.
Myzus persicae, Aphis craccivora, A. spiraecola
tarafından taşınır.
Tohumla taşınma oranı %0.2’dir. Beyaz taş yoncası
primer inokulum kaynağıdır. Yerfıstığı tarlaları baklagil
tarlalarından uzakta olmalıdır.
CMV
CMV’nin 2 ırkının Çin’de yerfıstığını enfekte
ettiği görülmüştür.
İlk belirtiler yaprakçıklarda klorotik lekeler ve
yukarı doğru kıvrılmadır. Yeni gelişen
yaprakçıklarda, sarımsı bir aya ve yan damarlar
boyunca yeşil çizgiler gözlenir. Yapraklar deforme
olur, bitkiler bodurlaşır. Yaşlı yapraklarda ise
herhangi bir belirti gözlenmez.
CMV özsu ve afitlerle taşınır. Tohumla taşınma
%4 civarındadır. Enfekteli bitkilerden alınan
tohumlar ekilmemelidir. Şeffaf polietilen örtülerle
malçlama, hastalıklı bitkilerin ortamdan
uzaklaştırılması hastalığın yayılmasına mani olur.
Dayanıklı çeşit saptanmamıştır.
AYÇİÇEĞE VİRÜS VE BAKTERİ
HASTALIKLARI
Ayçiçeği mozaik virüsü (Sunflower mosaic virus)
Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa (Rusya)’ da yaygın
olarak görülen bir hastalıktır. %43 oranında tohumla
taşınır. Özsu ve tohumla taşınır. Thrips tabaci, M.
persicae ve Trialeurades vaporiorum etmenin
vektörleridir. Beneklenme, yapraklarda uzama, damar
bantlaşması ve yaprak saplarında dönme gözlenir.
26-28 °C ‘de bitkiler hızla ölür. Hastalıklı tohumlarla
çeşitli ülkelere taşınmıştır. Hastalık Hindistan’da Bemicia
tabaci ile taşınmaktadır.
BWYV
Afitlerle persistent olarak taşınır ve yapraklarda donuk sarı renkli
bölgeler oluşur ve bunu yaprak uçlarında ve üzerindeki nekrozlar
takip eder.
CMV
Mozaik oluşturur. Genç yapraklarda mozaik, klorotik halka lekeler
oluşur. Gövdede ve yaprak saplarında kahverengi lekeler
gözlenir. Gelişme yavaşlar. Etmen (CMV-SF) mekaniksel olarak
taşınır, börülcede sistemik enfeksiyon oluşturur, fasülyeyi enfekte
etmez. Çok yıllık ayçiçeği Helianthus decapetalus L.V. multiformis
CMV’nin alternatif konukçusudur.
Tobacco rattle virus
Enfekteli yapraklarda orta düzeyde nekroz oluşturur. Mekaniksel
olarak ve Trichodorus cinsi nematodlarla taşınır.
TSWV
Bitkinin her tarafında belirti oluşturur. Bitkide bodurluk gözlenir,
damarlar arasında sarı-donuk yeşil beneklenme gözlenir, sapta
halkalı lekeler oluşur. İletim demetleri nekroze olur. Boğumlar
arası kısalır, baş oluşmaz veya küçük kalın ve aşağı düşer kırılır.
TuMV: Bulgaristan’da saptanmıştır. Alt ve orta yapraklarda,
yaprak ayasında sararmaya neden olur. Ancak hastalık bitkinin
gelişmesini ve ürün oluşturmasını olumsuz olarak etkilemez.
Susam phyllody (fitoplazma) (Sesame phyllody)
Hastalık etmeni fitoplazmadır. Hastalık Asya, Afrika, Hindistan ve
Tayland’da yaygındır.
Belirtileri: hastalığın en karakteristik belirtisi yeşillenmiş bulunan
anormal büyük çiçeklerin adeta yaprak şekline dönüşmesidir.
Ayrıca enfekteli susam bitkilerinin boyunda bodurlaşma, çalılaşma
simptomu görülür ve bitkilerde bazen şiddetli kıvrılma (distorsion),
sapın yassılaşması (fasciation) ve yaprak kıvırcıklığı belirtileri de
görülür.
Yayılması: Hastalık etmeni tohum ve makanik olarak taşınmaz.
Fakat O. albicinctus yaprak pireleri, küsküt ve aşı yoluyla hastalıklı
bitkiden sağlıklı bitkiye geçebilirler.
Mücadelesi: Vektörler ile mücadele edilmelidir.
Hop mosaic carlavirus (şerbetçi otu mozaik virüsü)
650x14 nm boyutlarında ipliğimsi partiküllere sahiptir. SS-RNA yapısındadır.
Etmen Avrupa ve Amerika’da yaygındır. Urtica urens, C. album, Plantago
major, Stellaria media yabancı otlarında saptanmıştır. Damarlarda renk
açılması ve soluk yeşil-sarı lekeler damarlar arasındaki alanlarda oluşur.
Yapraklarda dönme görülür, bitki bodurlaşır ve çalımsı bir görünüm alır.
Yayılması: Hastalıkla bulaşık bitki materyali ve M. persicae, M. euphorbiae
türü afitlerle olur. Virüsten ari bitki kullanmak ve afit vektörlerine karşı
kimyasal mücadele gerekir.
Apple mosaic virus
Etmen tabii olarak şerbetçi otunda oluşur. Bitkide klorotik veya nekrotik
sistemik mozaik meydana getirir. Bitki bodurlaşır.
Hop stunt viroid (HSVd)
Küçük yuvarlak bir RNA olup, 297 nt.’den ibarettir. TIN 84°C, İöu 4°C de 3
gündür. Bağ viroidi ve hıyar soluk meyve viroidi HSVd benzer.
Belirtileri : Üst yapraklarda sararma ve kıvrılma gözlenir. Boğumlar arası
kısalır, bitki cüceleşir. %50 ürün kaybı yaşanır. Salatalık ve Benincasa hispida
teşhis bitkileridir.
Bulaşık bitkilerle ve sürgünlerle bahçe oluşturulması sonucunda yayılır.
Tohumla veya vektörle yayıldığına dair bir bulgu yoktur. Küskütlede
yayılmaktadır. Bahçe tesis edilirken temiz bitkilerin seçimine özen
gösterilmelidir, hasat sırasında özsu ile de taşındığından dolayı dikkatli
olunmalıdır.
Soya fasülyesi
Soybean Mosaic Potyvirus (Soya fasülyesi mozaik virüsü-SoMV)
Etmen Ortalama 750x15 nm uzunluğunda olup 300-900 nm. arasında
değişir, 656 nm. olanı en zararlı olanıdır. Etmen soya fasülyesi yetişen
her yerde gözlenir. Kuru yapraklarda bile 7 gün canlı kalır. iyi
immunogeniktir. Birçok ırkı vardır.
Soya fasülyesi yetişen her yerde görülen hastalık %50 oranında üründe
düşüşe neden olur. Ayrıca Rhizobium bakterilerinin topraktaki N
fiksasyonunu %50 oranında azaltır. Nodülasyonda da %80 üzerinde
azalmaya neden olur. Enfekteli bitkilerden elde edilen tohumların kalitesi
düşük olur.
Etmen soya fasülyesini ve bunun yabani akrabalarını enfekte eder.
Leguminacae familyası üyelerini deneysel olarak enfekte eder ve
bunlarda sistemik enfeksiyon oluşturur(Lupen, fasülye).Yabani otlardan
ise Amaranthus sp. , C.album, C. quinoa, Physalis sp. ‘yi enfekte eder.
Belirtiler : Enfeksiyon zamanına virüsün strainine ve iklim
koşullarına bağlı olarak değişir. Sistemik olarak damarlarda renk
açılması görülür. Hastalık geliştikçe yapraklar kıvrılır, yaprak
ayası aşağıya kıvrılır, yapraklar küçülür. Bitki bodurlaşır. Nekroz
gelişir ve birkaç kapsül oluşturur. Simptomlar en iyi 18-20°C’de
görülür. Enfekteli bitkilerin tohumlarında koyu renkli lekeler
oluşur.
Aşılı fasulye yapraklarında nekrotik lokal lekeler oluşur. C. quina
ve C. album yapraklarında lokal lekeler meydana gelir.
Patolojisi: Etmen enfekteli tohumla taşınır. Çiçeklenmeden önce
enfekte olan bitkilerde tohumla taşınma oranı yükselir.
Çiçeklenmeden sonra enfektelenen bitkilerden tohumla taşınma
oranı düşer. Tohumda virüs iki yıl canlı kalır. 31 afit türü ile non
persistent olarak taşınır. (A. pisum, A. fabaci, A. craccivora, M.
persica önemli türlerdir.)
Mücadelesi: Temiz tohumluk kullanmak ve vektör böceklerle
mücadele etmek gerekir.
Diğer virüsler
Soybean dwarf luteovirus
Soyybean chlorotic mottle caulimovirus
AMV, BYMV, CMV