SABİT ORTODONTİK TEDAVİ GÖREN BİREYLERDE OKSİDATİF

advertisement
SABİT ORTODONTİK TEDAVİ GÖREN
BİREYLERDE OKSİDATİF STRES
BELİRTEÇLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Sevil Sema Atuğ ÖZCAN
Ortodonti Anabilim Dalı
Tez Danışmanı
Prof. Dr. İsmail CEYLAN
Doktora Tezi-2013
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
SABİT ORTODONTİK TEDAVİ GÖREN BİREYLERDE
OKSİDATİF STRES BELİRTEÇLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Sevil Sema ATUĞ ÖZCAN
Ortodonti Anabilim Dalı
Doktora Tezi
Tez Danışmanı
Prof. Dr. İsmail CEYLAN
ERZURUM
2013
T.C.
AT ATURK UNiVERSiTESi
SAGLIK BiLiMLERi ENSTiTUSU
ORTODONTi ANABiLiM DALI
SABiT ORTODONTiK TEDAVi GOREN BiREYLERDE
OKSiDATiF STRES BELiRTE<;LERiNiN DEGERLENDiRiLMESi
Sevil Serna ATUG OZCAN
~
Tez Savunma Tarihi : 01.10.2013
Tez
Dam~mam
: Prof. Dr. ismail CEYLAN (Atatiirk Dniversitesi)C / f t )
Jiiri Uyesi
Jiiri Uyesi
Jiiri Uyesi
: Do~. Dr. Cenk Fatih ~ANAK~I (Atatiirk Universitesi)
Jiiri Uyesi
Onay
Bu ~ah~ma yukandaki juri taraf1ndan Doktora Tezi olarak kabul
Prof. Dr.
Y~m~GLAM
Enstitii Miidiirii -y,
Doktora Tezi
ERZURUM - 2013
edilmi~tir.
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR..............................................................................................................
V
ÖZET.........................................................................................................................
VI
ABSTRACT...............................................................................................................
VII
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ...........................................................
VIII
ŞEKİLLER DİZİNİ..................................................................................................
X
TABLOLAR DİZİNİ................................................................................................
XI
1. GİRİŞ.....................................................................................................................
1
2. GENEL BİLGİLER..............................................................................................
5
2.1. Sabit Ortodontik tedavi........................................................................................ 5
2.2. Ortodontik Diş Hareketi......................................................................................
5
2.2.1. Gerilim Bölgesi ................................................................................................ 7
2.2.2. Baskı Bölgesi....................................................................................................
9
2.2.2.1. Direk Kemik Rezorpsiyonu..........................................................................
9
2.2.2.2. İndirek Kemik Rezorpsiyonu........................................................................
10
2.3. Ortodontik Diş Hareketi Safhaları.......................................................................
12
2.4. Periodontal Sağlık................................................................................................ 13
I
2.5. Sitokinler.............................................................................................................. 13
2.5.1. İnterlökinler...................................................................................................... 16
2.5.2. Tümör Nekroz Faktör....................................................................................... 19
2.6. Reaktif Oksijen Türleri........................................................................................ 21
2.6.1. Serbest Radikallerin Oluşumu......................................................................... 25
2.6.2. Nitrik Oksit....................................................................................................... 27
2.6.3. Serbest Radikallere Karşı Savunma.................................................................. 31
2.6.4. ROT’ un Proteinler Üzerine Etkileri................................................................. 34
2.6.5. ROT’ un Lipitler Üzerine Etkileri.................................................................... 35
2.6.5.1. Malondialdehit.............................................................................................. 35
2.6.6. ROT’ un DNA’ da Meydana Getirdiği Hasarlar.............................................. 36
2.6.6.1. DNA Yıkım Ürünü Olarak 8- OHdG............................................................ 37
2.7. Dişeti Oluğu Sıvısı (DOS)................................................................................... 39
2.7.1. DOS’un içeriği.................................................................................................. 39
2.7.2. DOS’un Görevleri............................................................................................. 39
2.7.3. DOS ve Periodontal Klinik Durum İlişkisi....................................................... 40
2.7.4. DOS ve Ortodontik Tedavi............................................................................... 41
2.7.5. DOS Hacmi ve Akış Oranı............................................................................... 42
II
2.7.6. DOS Toplama Yöntemleri................................................................................ 42
2.8. Tükürük................................................................................................................ 45
2.8.1. Tükürüğün İçeriği............................................................................................. 45
2.8.2. Tükürüğün Görevleri........................................................................................ 46
2.8.3. Tükürük toplama yöntemleri............................................................................ 48
2.8.4. Tükürük saklama koşulları............................................................................... 49
3. MATERYAL VE METOT...................................................................................
50
3.1. Hasta Seçimi........................................................................................................ 50
3.2. Klinik Periodontal Değerlendirme...................................................................... 51
3.2.1. Plak İndeksi...................................................................................................... 51
3.2.2. Gingival İndeks................................................................................................ 51
3.2.3. Sondalamada Cep Derinliği............................................................................. 52
3.2.4. Klinik Ataşman Kaybı...................................................................................... 52
3.3. DOS Örneklerinin Alınması................................................................................ 53
3.4. Tükürük Örneklerinin Alınması.......................................................................... 53
3.5. Tükürük ve DOS’ da Biyokimyasal Parametrelerin Analizi............................... 54
3.5.1. Tükürük ve DOS’ da IL-1β Analizi................................................................. 54
3.5.2. Tükürük ve DOS’ da TNF -α Analizi............................................................... 55
III
3.5.3. Tükürük ve DOS Örneklerinde Nitrit/Nitrat Analizi........................................ 57
3.5.4. Tükürük ve DOS’ da MDA Analizi.................................................................. 59
3.5.5. Tükürükte 8-OHdG Analizi..............................................................................
61
3.6. İstatistiksel Analizler...........................................................................................
63
4. BULGULAR..........................................................................................................
65
5. TARTIŞMA...........................................................................................................
69
6. SONUÇ VE ÖNERİLER.....................................................................................
89
KAYNAKLAR..........................................................................................................
91
EKLER......................................................................................................................
116
EK-1. ÖZGEÇMİŞ...................................................................................................
116
EK-2. HASTA TAKİP FORMU..............................................................................
117
EK-3. BİLGİLENDİRİLMİŞ OLUR FORMU......................................................
118
EK-4. ETİK KURUL ONAY FORMU...................................................................
119
IV
TEŞEKKÜR
Çalışmamda bana her türlü yardım ve desteği sağlayan Ortodonti Anabilim Dalı
öğretim üyesi ve danışmanım Sayın Prof. Dr. İsmail CEYLAN’ a, doktora eğitimimdeki
katkılarından dolayı Ortodonti AD Başkanı Sayın Prof. Dr. Abdülvahit ERDEM’ e, Doç
Dr. Cenk Fatih ÇANAKÇI’ ya ve Yrd. Doç. Dr. İlhan Metin DAĞSUYU’ na teşekkür
ederim.
Çalışmamın biyokimyasal inceleme ve değerlendirmelerini gerçekleştiren
Biyokimya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Sayın Prof Dr. Abdülkadir YILDIRIM’ a ve
Araş. Gör. Nezahat KURT’ a, istatistiksel değerlendirmelerde yardımcı olan Sayın Prof.
Dr. Ömer AKBULUT’ a, bu çalışmayı 2011/37 BAP proje numarasıyla destekleyen
Atatürk Üniversitesi Araştırma Projeleri Koordinatörlüğüne, doktora süresince burs
desteği sağlayan TÜBİTAK’a, tez çalışmamda bana karşılıksız yardımcı olan sevgili
arkadaşım Araş. Gör. Filiz AKKABAK USLU’ ya, doktora programım süresince
birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum Ortodonti Anabilim Dalı’nın değerli
personeline, bana gönülden sağladıkları bilgi ve yardımlarından dolayı tüm
arkadaşlarıma ve dostlarıma teşekkür ederim.
Tezimin yazım aşamasında periodontoloji bilgisiyle yardımcı olan sevgili eşim
Dr. Erkan ÖZCAN’ a, bu dünyadaki en değerli varlıklarım olan biricik kızım İpek’ e ve
oğlum Ahmet’ e, her türlü desteğinin yanında varlığıyla bana güç veren annem
Müzeyyen ATUĞ’ a, görebilseydi benimle gurur duyacağına emin olduğum canım
babam Nuri ATUĞ’ a ve kardeşlerime minnet ve teşekkürlerimi sunarım.
S. Sema ATUĞ ÖZCAN
V
ÖZET
Sabit Ortodontik Tedavi Gören Bireylerde Oksidatif Stres Belirteçlerinin
Değerlendirilmesi
Amaç: Bu çalışmanın amacı sabit ortodontik tedavi gören bireylerin dişeti oluğu
sıvılarında (DOS) ve tükürüklerinde, enflamatuar sitokinlerden IL-1β, TNF-α, oksidatif
stres belirteçlerinden MDA, NO ve 8-OHdG seviyelerinin değişimini araştırmaktır.
Materyal ve Metot: Çalışmaya Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Ortodonti Anabilim Dalı’na başvuran ve sabit ortodontik tedavi ihtiyacı olan toplam 50
hasta alındı. Hastalardan tedavi öncesinde, tedavinin birinci ve altıncı ayında DOS ve
tükürük örnekleri alındı. Hastaların periodontal durumlarının belirlenmesi amacıyla
SCD, KAK, Pİ ve Gİ’ i içeren klinik periodontal parametrelerin ölçümü yapıldı.
Tükürük örneklerinin alınmasında uyarılmamış tam tükürük toplama yöntemi kullanıldı.
DOS örnekleri standart periopaper’lar ile alınarak hacim belirlenmesi Periotron 8000
cihazında yapıldı. Bütün DOS ve tükürük örneklerinin biyokimyasal analizi, IL-1β,
TNF-α ve 8-OHdG seviyelerinin belirlenmesinde ELİSA yöntemi, NO ve MDA
seviyelerinin belirlenmesinde ise spektrofotometrik yöntem kullanıldı.
Bulgular: Sabit ortodontik tedavinin altıncı ayında DOS’ da ölçülen IL-1β
seviyesi başlangıç seviyesine göre yüksek bulunurken (P<0.05) DOS’ da ve tükürükte
ölçülen diğer tüm biyokimyasal parametrelerin seviyelerinde tüm ölçüm zamanlarında
istatistiksel olarak anlamlı değişiklik gözlenmemiştir.
Sonuç: Ortodontik diş hareketi ve ortodontik tedavide kullanılan ortodontik
materyaller, gerek DOS’ da gerekse tükürükte oksidatif doku hasarını düşündürecek bir
moleküler değişikliğe neden olmamaktadır.
Anahtar Kelimeler: DOS, IL-1β, MDA, NO, ortodontik tedavi, reaktif oksijen
türleri, 8-OHdG, TNF-α, tükürük
VI
ABSTRACT
Evaluation of Oxidative Stress Biomarkers in Patients with Fixed
Orthodontic Appliances
Aim: The aim of this study was to examine the changes in the levels of
proenflamatuar cytokines; IL-1β, TNF-α and oxidative stress biomarkers MDA, NO, 8OHdG in gingival crevicular fluid (GCF) and saliva samples of patients with fixed
orthodontic appliances.
Material and Method: The subject population was consisted of 50 volunteers
which were attended Department of Orthodontics, Faculty of Dentistry, Atatürk
University in need of orthodontic treatment with fixed orthodontic appliances. GCF and
saliva samples were obtained from all individuals before treatment, at 1st month of
treatment and at 6th month of treatment. To determine clinical condition of each
individual PI, GI, PD and CAL were measured. Saliva samples were collected as
unstimulated saliva. GCF samples were collected with standard Periopaper strips and
the GCF amount on these strips was measured with Periotron 8000. All GCF and saliva
samples were investigated to detect IL-1β, TNF-α and 8-OHdG levels using ELISA
method, and NO and MDA levels using spectrophotometric method.
Results: Since IL-1β level detected in GCF at the 6th month of orthodontic
treatment is statistically significant according to baseline (P<0.05), all other
biochemical parameters detected both in saliva and in GCF, did not show any
significant change at any measurement periods.
Conclusion: Orthodontic tooth movement and materials used in orthodontic
treatment do not give oxidative damage detected both in GCF and in saliva.
Key Words: GCF, 8-OHdG, IL-1β, MDA, NO, orthodontic treatment, reactive
oxygen species, saliva, TNF-α
VII
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
DNA
: Deoksiribonükleik Asit
DOS
: Dişeti oluğu sıvısı
Gİ
: Gingival indeks
H2O2
: Hidrojen peroksit
OH-
: Hidroksil radikali
HOCL
: Hipoklorik asit
IL-1
: İnterlökin-1
IL-1-α
: İnterlökin-1 alfa
IL-1β
: İnterlökin-1 beta
LO.
: Lipit alkol radikal
LOOH
: Lipit hidroperoksid
LOO.
: Lipit peroksil radikal
LPO
: Lipit peroksit radikal
MDA
: Malondialdehit
MMP
: Matriks metalloproteinaz
µL
: Mikrolitre
μmol
: Mikromol
μM
: Mikromolar
VIII
mg
: Miligram
mL
: Mililitre
NSAİ
: Non steroidal anti-enflamatuar ilaçlar
NO
: Nitrik oksit
HO2
: Perhidroksil radikali
PDL
: Periodontal ligament
ONOO-
: Peroksinitrit
Pİ
: Plak indeksi
PMNL
: Polimorfonükleer lökosit
PG
: Prostaglandin
RNT
: Reaktif nitrojen türevi
ROT
: Reaktif oksijen türevi
ºC
: Santigrat Derece
8-OHdG
: 8-Hidroksideoksiguanozin
O2
: Singlet oksijen
SCD
: Sondlamada cep derinliği
O2-
: Süperoksit radikali
TBARS
: Thiobarbitürik asit reaktif substrat
TNF
: Tümör nekröz faktör
TNF-α
:Tümör nekröz faktör-alfa
IX
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil No
Sayfa No
Şekil 2.1. Ortodontik kuvvete bağlı oluşan kemik rezorpsiyon ve apozisyon
bölgeleri................................................................................................... 6
Şekil 2.2. iNOS’ ın indüklenerek yüksek miktarda NO üretimi ve toksisitesi....... 27
Şekil 2.3. Reaktif oksijen türleri ve antioksidan hücresel savunma enzimleri........ 31
Şekil 2.4. ROT ve antioksidan savunma................................................................ 33
Şekil 2.5. Oksidatif DNA hasarı göstergesi olarak 8-OHdG.................................. 37
X
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo No
Sayfa No
Tablo 2.1. Reaktif oksijen ve reaktif nitrojen türlerine ait bazı örnekler.................. 23
Tablo 4.1. Tükürükte değerlendirilen parametrelerinin tedavi öncesi, 1. ve 6. aya ait
tanımlayıcı istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları..................... 64
Tablo-4.2. DOS’ da değerlendirilen parametrelerinin tedavi öncesi, 1. ve 6. aya ait
tanımlayıcı istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları...................... 65
Tablo-4.3. Periodontal klinik parametrelerin tedavi öncesi, 1. ve 6. aya ait
tanımlayıcı istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları...................... 66
Tablo-4.4. Friedman test sonuçlarına göre anlamlı bulunan parametrelerin Wilcoxon test
sonuçları....................................................................................................67
XI
1. GİRİŞ
Ortodontik diş hareketi (ODH), dişlere uygulanan kontrollü mekanik kuvvetler
ile bu kuvvetlere karşı meydana gelen biyolojik cevabın sonucunda oluşmaktadır.
Ortodontik tedavi ile ilgili temel biyolojik çalışmalar, dişlerde ve destek dokularda
ortodontik kuvvet uygulanmasıyla oluşturulan mekanik enerjinin, dokularda biyolojik
reaksiyonlara dönüşüm mekanizmalarını anlamaya yöneliktir.1,
2
Uygulanan kuvvetler
ve mekanikler, istenilen diş hareketlerinin oluşmasını sağlarken kök rezorpsiyonu,
dişetlerinde enflamasyon, ataşman kaybı, dişeti çekilmeleri gibi yan etkiler
oluşturabilmektedir. Ortodontik tedavide dokular için daha az yan etki oluşturarak daha
kısa zamanda istenilen diş hareketinin elde edilebilmesi için, bu mekanik yüklemeye
verilen hücresel ve moleküler cevabın daha iyi anlaşılabilmesi gereklidir.3
Ortodontik diş hareketleri, gingiva, periodontal ligament, sement ve alveoler
kemikten oluşan ve periodonsiyum olarak adlandırılan dokularda birtakım değişiklikler
sonucunda oluşan hareketlerdir. Ortodontik tedavide ana amaç hastanın estetik
kaygılarının giderilmesi, fonksiyon ve fonasyonun düzeltilmesidir. Bu amaçla
uygulanan mekanik kuvvetler periodonsiyumun yumuşak ve sert dokularında yapım ve
yıkım süreçlerini içeren yeniden şekillenme (remodeling) adı verilen bir sürecin
gelişmesine neden olmaktadır.2
Periodontal ligament (PDL) zengin hücresel içeriği ve hızlı yapım yıkım
oranlarıyla periodontal dokuların yenilenmesi ve tamirinde oldukça önemlidir. Bu
nedenle PDL fizyolojik ve mekanik streslere cevapta önemli rol üstlenmektedir.4
Uygulanan mekanik kuvvetler kompleks olmasına rağmen periodontal dokularda esas
olarak gerilim ve basınç bölgesi olmak üzere iki bölge oluşturmaktadır.5 Gerilim bölgesi
köklerin hareketi sırasında periodontal ligament fibrillerinin gerilimi ile oluşurken,
1 kökün kemiğe ve periodontal fiberlere uyguladığı kuvvet sonucu da basınç bölgesi
oluşmaktadır. Periodonsiyumun yeniden şekillenmesi sırasında basınç bölgesinde
periodontal ligamente komşu alveoler kemikte rezorpsiyon, gerilim bölgesinde ise
apozisyon meydana gelmektedir. Bu yeniden şekillenme sürecinin oluşabilmesi için
periodontal ligamentin ve alveoler kemiğin ekstrasellüler matriksini yapabilecek ve
rezorbe edebilme kapasitesine sahip hücrelere ihtiyaç vardır.6 Mekanik kuvvetlerin
hücrelere transferiyle oluşan biyolojik cevapta sitokin adı verilen çok sayıda inflamatuar
mediyatör görev almaktadır.7 Sitokinler özellikle polimorfonükleer lökositler (PMNL),
makrofajlar ve monositler tarafından salgılanan moleküllerdir. Normal fizyolojik
turnover ve kemiğin remodeling sürecinde fibroblast ve osteoblast gibi periodontal doku
hücrelerinden de salınan sitokinlerin, özellikle enflamatuar olaylarda seviyelerinin
arttığı bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda sitokinlerin ortodontik kuvvetlerin etki ettiği
periodontal dokuların lokal mikro çevresel durumunu yansıttığı ve ortodontik
kuvvetlerin meydana getirdiği kemiğin yeniden şekillenmesi sürecinde kilit rol oynadığı
bildirilmektedir.3-5, 7
Ortodontik tedavide özellikle bu sitokinlerden IL-1β ve TNF-α’ nın, gerek
gingival oluk sıvısında gerekse de tükürükte değerlendirildiği çalışmalar bulunmaktadır.
Bu çalışmalarda,8,9 genel olarak ortodontik tedavinin başlangıç aşamalarında bu
sitokinlerin seviyelerinin arttığı, ilerleyen dönemlerde ise yeniden şekillenme sürecinin
azalmasına bağlı olarak azaldığı rapor edilmektedir.
Sitokinlerin üretilmesinde önemli rol oynayan enflamatuar hücreler, diş
hareketleri sırasında özellikle periodontal ligamentte bulunan genişlemiş kapillerlerden
periodontal dokulara göç ederler. Periodontal hastalığın patogenezi ile ilgili yapılan
çalışmalarda, enflamatuar hücrelerin aktive olmasıyla çok sayıda reaktif oksijen türünün
(ROT) açığa çıktığı ve bunların sitokinlerin salınımını uyardığı bildirilmektedir.3 ROT;
2 başta PMNL olmak üzere monositler, lenfositler, plateletler, osteoklastlar, hatta
fibroblastlardan da kaynaklanabilmektedir. Oluşan bu ROT dokuların oksidatif hasara
uğratılmasında önemli faktörler arasında gösterilmektedir.10 İnsan vücudunun her
hücresinde DNA nın günde 103 kez oksidatif hasara maruz kaldığı ancak bu durumun
DNA hasarı ve onarım arasındaki denge nedeniyle sağlıklı bireylerde de oluşan
fizyolojik bir olay olduğu bildirilmektedir. Periodontal hastalıklarda ise doku hasarı ve
onarımı arasındaki dengenin çeşitli faktörlere bağlı olarak bozulmasıyla doku yıkımı
meydana gelmektedir. Yapılan çalışmalarda ROT’ nin dokularda yaptığı hasarlar
değerlendirilmiş ve periodontitiste DNA hasarının arttığı rapor edilmiştir.10, 11
ROT genel olarak kısa ömürlüdür ve bu nedenle ROT’ nin seviyelerinin
belirlenmesinde ya daha uzun ömürlü son ürünlerinin ya da dokularda yaptıkları
hasarlar sonucunda açığa çıkan moleküllerin ölçümü yapılır. Örnek olarak nitrik oksit
radikalinin belirlenmesinde, son ürünü olan nitrat/nitrit ölçümü yapılır. Serbest
radikallerin oksidatif stres olarak adlandırılan doku hasarları ise lipid peroksidasyonu ve
DNA yıkım ürünlerinin belirlenmesiyle değerlendirilir. Dolayısıyla ROT’ un dokularda
oluşturduğu hasarın ölçümünde lipid peroksidasyonu ile açığa çıkan malondialdehit
(MDA) ve DNA yıkımı sonucunda şekillenen 8-hydroxy-deoxyguanosine (8-OHdG)
sıklıkla kullanılmaktadır.10, 12
Ortodontik tedavide periodonsiyumda mekanik kuvvetlerin etkisiyle çeşitli
sitokinlerin salındığı aseptik enflamasyon meydana gelmektedir.7 Literatürde ortodontik
diş hareketleriyle, dokularda aseptik inflamasyon sonucu meydana gelebilecek oksidatif
hasara ilişkin herhangi bir çalışmaya rastlanılamamıştır. Bu nedenle çalışmamızda DOS
ve tükürük kullanılarak ortodontik diş hareketinin meydana getirdiği periodontal doku
yıkımını da içeren yeniden şekillenme sürecinde oluşabilecek oksidatif hasarın
belirlenmesine yönelik bazı oksidatif stres belirteçlerinin seviyelerindeki değişimin
3 değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla tedavi öncesi ve tedavinin farklı
aşamalarında, DOS ve tükürükte enflamatuar aktiviteyi belirlemek için IL-1β ve TNF-α
seviyeleri ve oksidatif hasarın belirlenmesinde ise MDA, NO ve 8-OHdG
seviyelerindeki değişim incelenmiştir.
4 2. GENEL BİLGİLER
2.1. Sabit Ortodontik Tedavi
Günümüz ortodontisinde kullanılan sabit ortodontik tedavi mekaniklerinin
temeli, modern ortodontinin babası olarak bilinen Edward Angle’ ın Edgewise Sistemi‘
ne dayanmaktadır. E- Arch ile başladığı sabit tedavi çalışmalarına Pin and Tube ve
Ribbon Arch ile devam eden Edward Angle, ölümünden hemen önce geliştirdiği
Edgewise Sistem ile birikimini zirveye taşımıştır.13 Edgewise Sistemi; 1928 yılında
tanıtıldığı ilk günden sonra, daha kontrollü diş hareketlerinin yapılabilmesi ve daha kısa
zamanda sonuç alınabilmesi için çok defa modifiye edilmiştir.14 Kullanılan mekanikler
gibi teknik de Tweed, Andrews, Roth, Aleksander, Burstone ve daha birçok araştırıcı
tarafından değiştirilmiş ve güncellenmiştir. Kullanılan teknik ve mekaniklerdeki
çeşitliliğe rağmen, sabit ortodontik tedavi modifikasyonlarının tamamında amaç; diş ve
destek dokulara en az zararı vererek, en kısa zamanda ideal oklüzal ilişkiyi elde etmek,
bireyin fonksiyon, fonasyon ve estetiğine maksimum katkı sağlamaktır.
2.2. Ortodontik Diş Hareketi
Çeşitli büyüklük, sıklık ve sürekliliğe sahip ortodontik kuvvetlerin, gingival
doku, periodontal ligament, alveolar kemik ve sementten oluşan periodonsiyuma
uygulanmasıyla, dokularda mikroskobik ve makroskobik seviyede değişiklikler
meydana gelmektedir.5,
15
Ortodontik diş hareketi (ODH); bu değişimleri içeren ve
remodeling adı verilen bir yapım-yıkım mekanizmasının sonucunda oluşur.7, 16, 17
Fizyolojik koşullarda, çiğneme kuvvetlerine bağlı olarak diş destek dokularında
sürekli yeniden şekillenme görülür.6 Ortodontik kuvvet uygulamasında da fizyolojik diş
hareketine benzer doku reaksiyonları oluşsa da uygulanan kuvvetin fiziksel
5 karakteristiğine, periodontal ligamentin hacmine, diş kökünün yüzey morfolojisine,
alveoler kemiğin yoğunluğuna ve doku biyolojik cevabına bağlı olarak yeniden
şekillenme hızlı ya da yavaş bir şekilde gelişebilir.16, 18-20
Kontrollü ve kontrolsüz diş hareketi, rotasyon ve intikali hareket gibi farklı
ortodontik diş hareketi türlerinin tamamında, alveoler kemik ve periodontal ligamentin
yeniden şekillenme sürecinde görülen histolojik değişiklikler benzerlik gösterir. 21, 22
Ortodontik kuvvet uygulandığında, diş kökü alveol içinde hareket eder. Bu ilk
hareket periodontal ligament hücrelerinde ve matriksinde deformasyona neden olur.
6
Bu deformasyona bağlı olarak sinir uçlarından salınan nöropeptidler, kan damarlarının
geçirgenliğini değiştirerek lökositlerin periodontal ligamente göçünü uyarırlar.
Lökositlerden salınan TNF-α, interlökinler ve büyüme faktörleri gibi çeşitli sitokinler
ise fibroblast, osteoblast ve benzeri periodonsiyum hücrelerini uyararak hücresel
faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlarlar.15, 23
ODH ile ilgili histolojik ve biyokimyasal değişiklikleri açıklayan teorilerden biri
basınç-gerilim teorisidir.14,
24
Bu teoriye göre ortodontik kuvvetler, periodontal
dokularda esas olarak gerilim (tension) ve basınç (pressure) bölgesi olmak üzere iki
bölge oluşturmaktadır.16 Ortodontik kuvvetin uygulandığı yönde, diş kökünün alveoler
kemiğe doğru hareketiyle periodontal ligamentin sıkıştığı bölge basınç (pressure)
bölgesi, hareketin aksi yönünde
periodontal ligamentin esnediği bölge ise gerilim
(tension) bölgesi olarak adlandırılır. Basınç bölgesinde periodontal ligamentin
sıkışmasına bağlı olarak kan akımı ya azalır ya da tamamen kesilirken, gerilim
bölgesinde ise ligamentin genişlemesine bağlı olarak kan akımında artış meydana
gelir.25 Bu vasküler değişimler sonucu, kimyasal uyaranların ortaya çıkmasıyla gelişen
6 hücresel, moleküler ve doku düzeyindeki farklılaşmalar ortodontik diş hareketine neden
olur. 14,16, 26
Şekil 2.1. Ortodontik kuvvet uygulamasında kemik rezorpsiyon ve apozisyon bölgeleri
2.2.1. Gerilim Bölgesi
Ortodontik kuvvet uygulamasını takiben dişin hareket yönünün aksi tarafındaki
periodontal fiberler gerilir.27 Bu gerilim periodonsiyumdaki apozisyon faaliyetlerini
tetikleyen ana etkendir. Fiberlerin gerilimi ve periodontal aralığın genişlemesiyle
periodontal ligamentin esas hücreleri olan fibroblastların sayısı artar. Fibroblastlar, yeni
kollajen fibriller üreterek mevcut periodontal fiberlerin uzamasına ve dişin daha fazla
hareket edebilmesine imkan sağlarlar.21
Periodontal ligament diş hareketi boyunca orjinal genişliğini korumak ister.4
,6
Bu nedenle hem gerilim bölgesinde hem de baskı bölgesinde bu genişliği korumaya
yönelik olarak alveoler kemikte de yeniden şekillenme (remodeling) görülür.6
Kemik metabolik ve yapısal komutlara adapte olabilen, kompleks, yaşayan bir
dokudur. Alveoler kemikte eksternal kuvvetlere karşı fizyolojik remodeling olayları
7 gerçekleşmektedir. Kemik şekillenmesi bir kemiğin şeklinin, boyutunun ya da
pozisyonunun değişimi için gerekli olan bir adaptasyon süreci olarak tanımlanabilir. Bu
süreç
kemik
maturasyonu,
iskeletsel
bütünlüğün
korunması
ve
mineral
metabolizmasının devamlılığı için gerekli bir döngüdür.28
Normal kemik metabolizması osteoblast ve osteoklast aktivasyonunun
dengesiyle kontrol altındadır.6 Osteoblastik ve osteoklastik faaliyetlerin yürütülmesinde,
fibroblastlardan salınan sitokinler önemli rol oynamaktadırlar.4,
21, 29, 30
Mekanik
kuvvetlerle karşılaştıklarında, fibroblastlar osteoklastogenezisin düzenlenmesinde en
önemli rolü oynayan receptör activatör of nuclear factor kappa β ligand (RANKL) ve
osteoprotegerin (OPG) salgılarlar. Kemik matriksi osteoklastlar tarafından rezorbe
edilirken, osteoblastik faaliyetler sonucu kemik matriksinin organik içeriği salınarak
tekrar yerine konulur.31 Yeni kemik yapımından sorumlu olan osteoblastların
kaynağının ne olduğu tam olarak bilinmese de, periodontal ligamentteki mezenşimal
hücrelerden farklılaştıkları ya da hematojen kaynaklı oldukları düşünülmektedir.
Fizyolojik ya da mekanik uyaranlarla oluşan alveoler kemiğin yeniden şekillenmesinde
periodontal ligamentteki fibroblastların da osteoblastlara dönüşebildikleri öne
sürülmektedir.32
Ortodontik diş hareketinde gerilim bölgesinde yeni kemik oluşumu; osteoid
doku, demet kemiği ve lamelli kemik oluşumu olmak üzere üç aşamada meydana gelir.
Gerilim bölgesinde kalın fiber demetlerinin gerilimi, diş köküne komşu alveoler kemik
yüzeyindeki osteoblastların uyarılmasına neden olur. Osteoblastların ilk oluşturdukları
kemik dokusu osteoid olarak adlandırılır. Osteoidin kalınlığı arttıkça, altta kalan eski
osteoid doku kalsifiye olmaya başlar. Bu kalsifiye olmuş dokuya demetsi kemik
denilmektedir.21 Yeni hücreler ve fiberlerin katılımıyla, demetsi kemiğin kalınlığı artar
ve olgunlaşır. Organik matriksin mineralizayonu arttıkça, demetsi kemik lamina dura
8 üzerine paralel tabakalar şeklinde yığılır. Böylece lamelli kemik oluşur. Lamelli kemik
ilerleyen dönemlerde yeniden organize olarak Havers sistemli lamelli kemiğe döner.33
Kemik yapı olgunlaştıkça, osteoblastlar kemik içine hapsolarak osteositlere dönüşürler.
Gerilim bölgesindeki bu yeni kemik yapımıyla periodontal ligament orjinal kalınlığını
korumuş olur.34
2.2.2 Baskı Bölgesi
Dokulara en az zarar verilerek istenilen diş hareketinin sağlanabilmesi
ortodontik tedavinin ana hedefleri arasında yer almaktadır. Bu amaçla uygulanan
kuvvete optimal kuvvet adı verilir.16 Optimal ortodontik kuvvet; basınç değeri kapiller
kan basıncına (20-25 gr / cm2) eşit ya da bu basınçtan daha hafif olan kuvvettir. Baskı
bölgesindeki alveoler kemik rezorpsiyonu, uygulanan kuvvetin optimal kuvvet ya da
ağır bir kuvvet olmasına bağlı olarak ya direk kemik rezorpsiyonu ya da indirek kemik
rezorpsiyonu şeklinde meydana gelir. 6
2.2.2.1. Direk Kemik Rezorpsiyonu
Basınç bölgesine komşu alveoler kemiğin, hafif kuvvetlerle, osteoblastik ve
osteoklastik faaliyetler sonucu rezorpsiyonuna direk kemik rezorpsiyonu (frontal kemik
rezorpsiyonu) denir.33,6
Hafif ortodontik kuvvet uygulandıktan sonra, periodontal ligament sıvısı
sıkıştırılamadığından alveoler kemik mikro deformasyona uğrar. 1-2 saniye içinde
sıvının PDL dışına çıkmasıyla diş alveolü içinde hareket eder. Birkaç dakika içinde
PDL’ nin kan damarlarındaki sıkışmaya bağlı olarak kısmi oksijen basıncında düşmeyle
birlikte prostaglandin ve sitokin konsantrasyonunda artış olur.6
9 Optimal ortodontik kuvvet uygulanmasından 2-3 gün sonra basınç altındaki
alveoler kemik yüzeyi boyunca periodonsiyumda osteoklastlar görülmeye başlar.35
Osteoklastlar, hematopoetik kemik iliğinde yerleşmiş granülosit ve monositlerden
kaynaklanan çok çekirdekli, dev hücrelerdir.36 Baskı bölgesinde osteoklastların
formasyonu, alveoler kemikteki osteoblastlar ile PDL’ de bulunan fibroblastlar
tarafından29,
30
colony stimulating factor, reseptör aktivatör nükleer kappa B ligand
(RANKL) ve osteoprotegerin (OPG) salınımıyla düzenlenir.31, 32, 36-38 Osteoblastlar aynı
zamanda kollejenolitik proteazlar üreterek, non-mineralize dokuların yıkımını
sağlarken, osteoklastların bölgede mineralize dokulara girişini de sağlamaktadır.34
Yapılan çalışmalarda aktive olan osteoblastların kemik rezorpsiyonuna neden olan
PGE2, IL-1, IL-6, IL-8, NO ve TNF-α gibi inflamatuar mediatörleri ve serbest
radikalleri oluşturabileceği bildirilmektedir.17, 39,29
Ortodontik diş hareketinde fonksiyonu tamamlanmış osteoklastların dokulardan
hangi mekanizmayla temizlendiği tam olarak açıklığa kavuşmamış olsa da bu sürecin
hücre ölümüyle gerçekleştiği düşünülmektedir. Hücre ölümü ya hücrelerin hasarlanarak
ölmesi (nekroz) ya da fonksiyonlarını tamamladıktan sonra programlanmış hücre ölümü
(apoptoz) şeklinde gerçekleşir.40
2.2.2.2. İndirek Kemik Rezorpsiyonu
Ortodontik diş tedavisinde uygulanan kuvvetlerin, kapiller kan basıncından (2025g/cm3 kök yüzeyinde) fazla olması durumunda, baskı sahasında periodontal ligament
fibrilleri kök ile alveoler kemik arasında sıkışır. Uygulanan kuvvetin şiddeti arttıkça
ligamentteki basınç da artar; kan damarları tamamen tıkanır, kan akımı durur ve
hücresel ölümlere bağlı olarak nekroz gelişir.6 Basınç bölgesindeki periodontal
ligamentin nekrozuyla, hyalinizasyon dokusu olarak adlandırılan hücresiz, camsı
10 görünümde bir doku meydana gelir.5,
21
Genetik mateyalin sürekli hasara uğratılması
yaşlanmanın ilk basamağı olarak gösterilen oksidatif hasarın oluşmasına, mutajenik ve
karsinojenik değişikliklere yol açmaktadır.41 Bu nekrotik doku ortadan kaldırılmadığı
sürece ortodontik diş hareketi durur.21, 35 Birkaç gün içinde hyalinize alanı çevreleyen
dokularda hücresel değişimler başlar.6 Hyalinizasyon bölgesine komşu dokulardan
kimyasal mediatörler, nörotransmitterler ve inflamatuar mediatörler salınır. Bu durum
zarar görmemiş çevre dokulardaki makrofaj ve osteoklast gibi rezorptif hücrelerin
uyarılmasında büyük önem taşır.4 Hyalinizasyon bölgesindeki fibriller asit hidrolaz gibi
enzimlerle yıkılırken, nekrotik dokular makrofaj ve fibroblastlar tarafından ortadan
kaldırılır.5,
42
Kuvvet uygulamasını takip eden 20-30 saat içinde, kemik iç yüzeyine
komşu alanlarda ve kemik iliğinde osteoklastlar ortaya çıkar. Osteoklastlar kemiğin
organik ve inorganik yapısının ortadan kaldırılmasında görev yaparlar. Nekrotik PDL
bölgesine komşu kemiğin, alttan rezorbe edildiği bu sürece indirek kemik rezorpsiyonu
(undermining rezorpsiyon) adı verilmektedir.6,
16, 21
İndirek kemik rezorpsiyonu ile
hyalinizasyon bölgesine gelen basınç bir miktar azalır. Hyalinizasyon bölgesinde
yeniden hücrelerin görülmesi ve sayılarının artması, kuvvet uygulamasından yaklaşık 34 hafta sonra olmaktadır.27 Hyalinizasyon ve indirekt kemik rezorpsiyonu diş
hareketlerinin başlangıç safhasında görülür. Bundan sonraki kemik yıkımı direkt kemik
yıkımı şeklinde devam eder.33 Hyalinizasyon oluşumunda alveoler kemiğin yoğunluğu,
kemik metabolizması, periodontal ligamentin fibril yapısı ve hücresel faaliyetler gibi
bireysel faktörler de uygulanan kuvvetler kadar etkilidir.6,19
Ortodontik diş hareketi sırasında, periodontal ligamentin gerilim ve basınç
bölgesinde ekstrasellüler matriksde (EM) de yeniden şekillenme süreçleri meydana
gelmektedir. EM’i hedef alan doku proteazlarından Matriks metallo-proteaz (MMp /
çinko-kalsiyuma bağlı proteaz ailesinden) matriks proteinlerinin yıkımı ve yeniden
11 şekillenme olaylarında görev alır.37,
43
MMp’ların aktivasyonu, endojen protein olan
doku inhibitör matriks metalloproteazlar (TİMMp) tarafından düzenlenmektedir. MMp
ve TIMMp normal periodontal dokuların fizyolojik yapım yıkım sürecinde önemli rol
oynamaktadır ve ortodontik kuvvetlerin de bu süreci etkilediği bilinmektedir.37
2.3. Ortodontik Diş Hareketi Safhaları
Ortodontik diş hareketi safhaları, araştırıcılar tarafından farklı şekillerde
sınıflandırılmıştır. Reitan;21 diş hareketini, hyalinizasyon öncesi ve sonrası olmak üzere
iki safha olarak sınıflandırırken, Burstone;44 rezorpsiyon, hyalinizasyon ve apozisyon
gibi doku faaliyetlerini içeren ortodontik diş hareketini üç faza ayırarak incelemiştir.
Başlangıç fazı, kuvvet uygulamasını takip eden 24 saat ile 2 gün içinde görülür. Dişin
periodontal ligament boşluğunda hızlı hareketinin olduğu ya da alveoler kemiğin baskı
altında kaldığı dönemdir. Yavaş ilerleyen faz (Lag faz, duraklama fazı), kuvvet
uygulamasının 4 ile 20. günleri arasındaki dönemdir. Bu dönemde ya çok düşük oranda
diş hareketleri görülür ya da basınç bölgesinde periodontal ligamentin hyalinizasyonu
nedeniyle hiç diş hareketi olmaz. Duraklama sonrası faz (postlag fazı, hızlı faz) ise
hyalinize dokuların kaldırılması sonucunda, ortodontik diş hareketlerinin kademeli
olarak ya da aniden arttığı dönemdir.5, 16, 45 Ancak deneysel çalışmalarda lineer faz adı
verilen dördüncü bir fazın daha olduğu ve bu fazın başlangıç kuvvet uygulamasından
yaklaşık 60 gün sonra başladığı belirtilmektedir.46,
47
Araştırıcılar,19 3. fazda diş
hareketinin ivmeli olarak arttığını, periodontal ligament ve alveoler kemiğin yeniden
şekillenmesini içeren biyolojik sürecin maksimum kapasiteye ulaşmasından sonra ise
diş hareketinin belirli bir hızda devam ettiğini bildirmişler ve diş hareketinin sabit bir
hıza ulaştığı bu fazı da lineer faz olarak adlandırmışlardır.
12 2.4. Periodontal Sağlık
Ortodontik tedavide periodonsiyumun sağlığı, dişlerin istenilen yönde ve
miktarda hareketi açısından önemlidir. Ortodontik tedavi esnasında bakteri plağı
birikimine neden olabilecek birçok faktörün (band,braket,tel vs.) bulunması sebebiyle,
oral
hijyene
dikkat
edilmediğinde
periodontal
enflamasyon
gelişebilir
ve
şiddetlenebilir.48 Periodontal enflamasyon; diş ve destek dokularında hasara yol açtığı
gibi ortodontik diş hareketinde de azalmaya neden olmaktadır. Okamoto ve ark.49 rat
molarlarında
deneysel
periodontal
enflamasyon
geliştirdikleri
çalışmalarında,
enflamasyon oluşturulan dişlerdeki hareket miktarının kontrol grubundaki dişlere göre
azaldığını gözlemlemişlerdir. Yapılan histolojik incelemede, baskı sahasındaki
osteoklast sayısının enflamasyona bağlı olarak düşük olduğunu, diş hareket
miktarındaki azalmanın ise bu osteoklast sayısıyla ilişkili olduğunu bildirmişlerdir.
Periodontal olarak sağlıklı dokularda da mekanik kuvvetlerin uygulanmasıyla
periodonsiyumda çok sayıda kimyasal medyatör salınmakta ve bir enflamasyon tablosu
oluşmaktadır. Patolojik bir durum olmadığı halde gelişen bu enflamasyon ‘aseptik
enflamasyon’ olarak adlandırılır.15, 26, 50 Aseptik enflamasyonda da vasküler değişimler,
prostoglandin sentezi, sitokinlerin ve büyüme faktörlerinin salınımı gerçekleşmektedir.
Yeniden şekillenme sürecini aktive eden bu mediatörler aracılığıyla periodonsiyumda
hücresel değişiklikler oluşur ve ortodontik diş hareketi ortaya çıkar.
2.5. Sitokinler
Hücrelerarası ilişkileri ve hücresel fonksiyonları düzenleyen, yabancı ajan ve
antijenlere karşı organizmayı savunan, immün sistemin düzenlenmesinde ve
enflamatuar olaylarda rol oynayan, küçük protein yapıda moleküllere sitokin
denilmektedir.35, 39 Sitokinler, hormonlara benzeseler de özelleşmiş bir dokudan değil,
13 çeşitli hücrelerden salgılandıklarından hormon olarak kabul edilmezler.51 Sitokinler,
fizyolojik yapım-yıkımda ve mekanik stres altındaki kemiğin yeniden şekillenme
sürecinde aktive olmuş fibroblastlar, osteoblastlar ve genişlemiş PDL kapillerlerinden
göç eden inflamatuar hücreler tarafından salgılanırlar.35,
52
Önceleri lenfositlerden
salgılanan sitokinler lenfokin, monositlerden salgılananlar ise monokin olarak
adlandırılmışlardır. Ancak sonradan çok sayıda hücre tarafından salgılandıkları
görülmüş ve genel olarak sitokin denilmiştir. 51
Sitokinlerin Genel Özellikleri: 53
1. Farklı birçok hücre tarafından üretilebilirler. Üretiminde çeşitli hücreler
olduğundan genel olarak sitokin denilmesi uygundur.
2. Depolanmazlar. Sentezlendikten hemen sonra salınırlar.
3. Birçok hücre tipinde etkili olabilirler. Bu özelliklerine ‘pleotropizm’ adı
verilmektedir.
4. Diğer sitokinlerin sentezinde etkili olabilirler.
5. Diğer sitokinlerin etkilerini sinerjik olarak arttırabilir ya da inhibe ederek
antagonist etki gösterebilir.
6. Etkili oldukları hücrenin membranındaki reseptörlere bağlanarak etki
ederler.
7. Etkilerini üretildikleri hücreler (otokrin etki), komşu hücreler (parakrin etki)
ya da uzaktaki hücreler üzerinde (endokrin etki) gösterebilirler.
Sitokinlerin Sınıflandırılması:
Sitokinler işlevlerine göre dört gruba ayrılmaktadır:51
14 1. Doğal bağışıklığı düzenleyenler: Tip 1 interferonlar, IL-1, IL-6, TNF-α ve
kemokinler,
2. Lenfositlerin aktivasyonu, büyümesi ve farklılaşmasında görev alanlar: IL-2
(T hücresi büyüme faktörü), IL-4 (IgE sentez regülatörü), Transforming
büyüme faktörü (TGF-b),
3. Bağışıklık aracılığıyla enflamasyonu düzenleyenler: İnterferon-g (IFN-g
/Mononükleer fagositlerin birincil aktivatörü), Lenfotoksin (LT/ Nötrofil
aktivatörü), IL-10 (Mononükleer fagositlerin negatif regülatörü), IL-5
(Eusunofil aktivatörü), IL-12 (Natural Killer-NK ve T hücre stimülatörü),
4. Olgunlaşmamış lökositlerin büyüme ve farklılaşmasına aracılık edenler: C
kit ligand, IL-3 (Koloni stimüle eden faktör), Granülosit-makrofaj koloni
stimülatör faktör (M-CSF), Granülostimulatör faktör (G-CSF), IL-7 ve IL-9,
IL-11 bu grupta yer almaktadır.
Sitokinler bu sınıflandırmanın dışında ortodontik diş hareketinde aldıkları
görevler açısından da proenflamatuar ve antienflamatuar olmak üzere iki gruba
ayrılabilirler: 54, 55
1. Proenflamatuar sitokinler; TNF-α, IL-1, IL-2, IL-6, IL-8’ dir.
2. Antienflamatuar sitokinler; IL-4, IL-10 ve IL-13’ dür.7
Proenflamatuar sitokinler vasküler genişleme, geçirgenlik artışı ve enflamatuar
cevapta önemli rol oynarlar. Periodontal hastalıklar da enflamatuar karakter
taşıdıklarından, bu hastalıklarda lokal doku yıkımından proenflamatuar sitokinlerin
sorumlu olduğu ve bu sitokinlerin seviyelerinin gerek tükürükte gerekse dişeti oluğu
sıvısında arttığı bildirilmektedir.56,
57
Sitokinlerin birçok özelliği olmasına rağmen
15 ortodontik açıdan düşünüldüğünde, DOS’ da bulunan sitokinler, ortodontik kuvvetlerin
etki ettiği periodontal dokuların lokal durumunu yansıtması açısından da önem
taşımaktadırlar. Yapılan çalışmalarda,7,
37, 52
ortodontik kuvvetlerin periodonsiyumda
meydana getirdiği yeniden şekillenme olaylarında sitokinlerin kilit rol oynadığı
bildirilmektedir.
Sitokinler arasında en iyi bilinenleri lökositler arasında mesaj taşımakla görevli
olan interlökinlerdir.
2.5.1. İnterlökinler
İmmün sistemden salgılanan başlıca sitokinler olup, 1’ den 18’e kadar
numaralandırılmışlardır. Bunlardan IL-1; kemik yapım ve yıkım mekanizmasında en
önemli rolü oynayan interlökin olup; kemik rezorpsiyonunun düzenlenmesi sürecindeki
aktiviteleri nedeniyle ‘osteoklast aktive edici faktör’ (OAF) ailesi üyelerindendir.59 IL1;
 İmmünite, enflamasyon, doku hemostazı ve doku yıkımı gibi çok sayıda
hücresel olayda önemli rol oynayan proenflamatuar özellik gösteren,
polipeptid yapıda bir sitokindir.
 Özellikle makrofajlar, monositler, PMNL ve immün B hücreleri olmak üzere
fibroblastlar, düz kas hücreleri, endotel hücreleri, keratonositler, dendritik
hücreler ve nötrofiller gibi hemen hemen tüm hücreler tarafından
üretilebilmektedir.59
 Kemiğin yeniden şekillenme sürecinde lökositleri, hücresel mediatörleri ve
osteoklastik aktiviteyi en çok uyaran sitokin olarak gösterilmiştir. Mekanik
16 stres durumunda ise kemik yapım ve yıkımı düzenleyen immün
mediatördür.57, 60
 Osteoblastlardan RANKL/OPG salınım oranını artırarak kemik yıkımını
stimule eder.39 IL-1, osteoblastlardan alkalen fosfataz salınımını indükleyip
osteoklastik aktiviteyi uyararak, osteoklast öncü hücrelerinin çoğalmalarını
sağlayarak, osteoklast oluşumunu uyararak ve olgun osteoklastların
aktivitesini artırarak da kemik yıkımını stimule eder.7, 23, 39
 Fibroblast ve monosit gibi hücrelerden prostaglandin salınımını uyararak
kemik yıkımını artırır.23
 TNF-α, IL-1 üretimini indüklerken, IL-1 pozitif feed back mekanizmasıyla
kendi üretimini stimüle ederler.23, 35
 Akut ve kronik inflamasyonda önemli rol oynar.59 Bu işlemi nötrofil ve
lökosit gibi inflamatuar hücreleri doğrudan aktive etmek yerine, diğer
inflamatuar sitokinlerin salınımını uyarmak suretiyle nötrofil kemotaksisini
sağlayarak, mononükleer hücreleri ve endotel hücrelerini etkilemek suretiyle
de
lökositleri
aktive
eden
kemokinlerin
sentezini
uyararak
gerçekleştirirler.51,61
IL-1 ‘in IL-1 alfa (IL-1α) ve IL-1 beta (IL-1β) olmak üzere farklı proteinlerden
oluşan iki formu bulunmaktadır.35, 62 IL-1α ve IL-1β’ nın biyolojik aktiviteleri hemen
hemen aynı olsa da IL-1β’ nın insanlarda kemik yıkım etkisinin IL-1α’ ya oranla 10-15
kat daha fazla olduğu bildirilmiştir.35 IL-1β’ nın potansiyel kaynakları fibroblastlar,
makrofajlar, sementoblastlar, sementoklastlar, osteoblastlar ve osteoklastlardır.35, 63 Bu
hücreler IL-1β’yı sadece aktive olduklarında salarlar.64 IL-1β; kendi sentezini
17 indükleyerek otoregülasyon gösteren bir proteindir.35,
59
IL-1β dokulardaki yıkım
etkisini; PMNL degranülasyonunu kolaylaştırarak, PG sentezini artırarak, MMP
sentezini artırarak, kollajen sentezini inhibe ederek, T ve B lenfositleri aktive ederek
gerçekleştirir.
Ortodontik tedavi gören hastalarda IL-1 β’ nın gingival oluk sıvısı ve
tükürükteki seviyesinin incelendiği çalışmalarda, IL-1β’ nın osteoblastik ve osteoklastik
aktivitelerin düzenlenmesinde görev aldığı, dolayısıyla kemiğin yeniden şekillenme
sürecinde önemli rol oynadığı bildirilmektedir.15,
35, 50, 63, 65
Ortodonti hastalarında,
ortodontik tedavinin erken safhalarında mekanik kuvvetlerin uygulanmasıyla DOS’ da
IL-1α ve IL-1β’ nın arttığı ve yaklaşık 24 saat sonra en yüksek seviyelerine çıktıkları
gösterilmiştir.7, 19, 35 Jager ve ark.66 ratlarda yaptıkları çalışmada, IL-1β ve TNF-α’ nın
odontoblast ve osteoblastları aktive ederek ortodontik diş hareketinde etkili olduğunu,
bu sitokinlerin inhibe edilmesiyle ortodontik diş hareketinde %50’ ye yakın azalma
olduğunu belirtmişlerdir. Grieve ve ark.9, IL-1β’ yı ortodontik diş hareketinin bir
göstergesi olarak tanımlamıştır. Lee ve arkadaşları67 da DOS ‘da IL-1β gibi
medyatörlerin
seviyelerinin
yükselmesini,
ilgili
bölgedeki
kemiğin
yeniden
şekillenmesindeki artışla ilişkilendirmişlerdir. Tzannetau ve ark.50 RME uyguladıkları 9
hastanın molar, premolar ve keser dişlerinden DOS örneği alarak IL-1β seviyelerini
incelemişlerdir. Hem direk kuvvetin uygulandığı molar ve premolar bölgedeki hem de
indirek kuvvetin geldiği kesici diş bölgesindeki DOS IL-1β seviyelerinde artış olduğunu
bildirmişlerdir.
IL-1’in etkili olabilmesi için, hücre yüzeyindeki interlökin-1 reseptör 1 (IL-1 RI)
ve interlökin-1 reseptör II (IL-1 RII) olarak adlandırılan iki özel reseptöre bağlanması
gerekmektedir.7, 39 Bazı maddeler reseptör düzeyinde IL-1’e antogonist etki göstererek
fonksiyonlarını engellemektedir. Bunlar arasında alfa-monosit uyarıcı hormon (alfa18 MSH), transforming growth factor beta (TGF-B) ve kortikosteroidler sayılabilir.68 IL-1’
in reseptör antogonisti olan IL-1 Ra
da IL-1 ile yarışarak IL-1’in reseptörlere
bağlanmasını engeller.3, 39 Salla ve ark.7 ratlarda yaptıkları histolojik çalışmada, IL-1 Ra
uyguladıkları grupta kontrol grubuna göre ortodontik diş hareket miktarının ve
osteoklast sayısının daha düşük olduğunu bulmuşlardır. Araştırıcılar bu sonuca
dayanarak, IL-1 Ra ile ilgili çalışmaların geliştirilmesiyle ortodontik tedavi sonrası
relapsın önlenmesinde IL-1 Ra’ nın kullanılabileceğini öne sürmüşlerdir. Ayrıca
ortodontik diş hareketi boyunca IL-1β’nın ağrı üreten mediatörleri de indüklediği
gösterilmiştir.69
IL-1’ ler dışında diğer IL’ ler de immün regülasyonda ve enflamasyonda görev
almaktadırlar. IL-2; T-helper hücrelerinden kaynaklanan B hücrelerinin aktivasyonunda,
makrofajların, NK hücrelerinin, T hücrelerinin çoğalmalarının ve osteoklastik
aktivitenin uyarılmasında rol oynar. Bu özellikleri nedeniyle IL-2 periodontal hastalık
patogenezinde büyük öneme sahiptir.
IL-6; enflamasyon alanında immün cevabın
düzenlenmesinde rol oynayan bir diğer proenflamatuar sitokindir. Osteoklast oluşumu
ve
osteoklastik
aktivitenin
uyarılmasında,
otokrin
ve
parakrin
olarak
etki
göstermektedir. IL-8 ise esas olarak monositlerden salgılanır ve enflamasyonda
nötrofillerin aktivasyonunda ayrıca alveoler kemik rezorpsiyonunun düzenlenmesinde
görev alır. 70
2.5.2. Tümör Nekröz Faktör-α (TNF-α)
TNF, akut ve kronik enflamasyonun ve immün cevabın düzenlenmesinde önemli
rol oynayan, moleküler ağırlığı yaklaşık 17,000 kDa/monomer olan, nonglikolize bir
transmembran proteindir.51 TNF-α (kaşektin) ve TNF-β (lenfotoksin) olmak üzere iki
çeşit TNF vardır. TNF-α öncelikli olarak aktive olmuş monosit ve makrofajlardan
19 salınmakla beraber,51 adipoz doku hücreleri, osteoblastlar, endotel hücreleri, epitel
hücreleri ve fibroblaslar tarafından da üretilmektedir.15, 34 TNF-α inflamatuar durumda
ve doku yaralanmalarında nötrofilleri aktive etmekle görevlidir. 58
TNF etkilerini iki reseptörü aracılığıyla gerçekleştirmektedir. ‘Tümör nekroz
faktör reseptör tip-I’ (TNFR-I) ile sitotoksik aktiviteyi ve fibroblast proliferasyonunu
artırır ve osteoklastogenezisi indükler. ‘Tümör nekroz faktör reseptör tip-II’ (TNFR-II)’
ile ise osteoklastogenezisi inhibe eder.71 Bununla birlikte TNF reseptörlerinin
çözülebilen farklı bir formu olan soluble tümör nekroz faktör reseptör (STNFR) adı
verilen proteinler ise TNF’ nin etkilerini bloke edebilmektedir.51
TNF-α’ nın başlıca biyolojik özellikleri şunlardır; 72
• Anti tümor ve büyümeyi düzenleyici özelliği: Tümör hücrelerine ve
virüslerden enfekte olmuş hücrelere karşı selektif toksisite gösterirler.
 Immünomodülatör ve proenflamatuar özelliği: Antikor üretimini düzenlerken,
T hücrelerini stimüle ederler. Lökosit ve nötrofilleri mikropları öldürmeleri için
aktive eder.51
 Metabolik özellikleri: TNF-α kronik enfeksiyöz ve malign hastalıklarda ve
otoimmun hastalıkların patogenezinde önemli bir role sahiptir.
TNF-α, hücresel apoptoz, kemik rezorpsiyonu, MMP sekresyonu ve IL-6
üretiminin önemli bir komponenti olarak yıkıcı etkilerini gösterir. TNF-α, kendisini, IL1, IL-6 ve kemokinlerin sentezi için mononükleer fagositleri uyarır.51
TNF-α ve IL-1β’ nın periodontitise bağlı olarak serum değerlerinin yükseldiği
bilinmektedir. Bu yükselişin çeşitli sistemik hastalıkların ilerleyişiyle ilişkili olabileceği
20 belirtilmektedir. IL-1β ve TNF- α’ nın, romatoid artrit, osteomyelit, marjinal ve apikal
periodontitis gibi patolojik kemik rezorpsiyonunu içeren bazı kronik enflamatuar
hastalıkların
patogenezinde
rol
oynadığı
düşünülmektedir.35,73
Periodontitisin
immunopatolojisinde de çok sayıda proenflamatuar sitokin olmasına rağmen,
periodonsiyumdaki yıkımın en çok IL-1β ve TNF-α yoluyla gerçekleştiğine
inanılmaktadır. TNF-α, fibroblastlardan salınan ve organik matriksin yıkılmasına neden
olan enzimlerin miktarını ya da osteoklast stimülasyonuyla aktif kemik yıkımını
artırarak önceden var olan periodontal hastalığın şiddetlenmesine neden olabilir. IL-1β
ve TNF-α değerlerinin periodontal enflamasyonda yükseldiği, tedavinin ardından tekrar
sağlıklı dokudaki seviyelerine döndüğü birçok çalışmada gösterilmiştir. 74
IL-1 gibi TNF-α da ortodontik diş hareketlerindeki rolü nedeniyle araştırmalara
konu olan bir sitokindir. TNF-α’ nın, olgunlaşmış osteoklastları aktive ederek,
osteoklast prekürsörlerinde bulunan p55 reseptörlerine bağlanıp bu hücrelerin
farklılaşmasını ya da çoğalmasını sağlayarak ve osteoblastlardan kemokinlerin ve
RANKL salınmasını düzenleyerek; direkt ya da indirekt şekilde osteoklastogenesisi
indüklediği gösterilmiştir.15, 73 IL-1β ve TNF-α seviyeleri düşük olduğunda ortodontik
diş hareketinin yavaşladığı hayvan deneyleriyle gösterilmiştir.15
2.6. Reaktif Oksijen Türleri
Her atomun çevresinde elektronların yerleştiği, orbital adı verilen yörüngeler
bulunur. Bu yörüngelerden en dıştakinde tek sayıda elektron bulunduran atomlar, stabil
olmayan kararsız bir yapı gösterirler. Organizmada fizyolojik ve patolojik koşullarda
oksijen tüketimi sırasında oluşan, dış yörüngelerinde çiftleşmemiş tek elektronları
bulunan, oldukça reaktif ve kararsız yapıdaki kimyasal bileşiklere ‘serbest radikaller’
denir.75,
76
Serbest radikaller kararsızlıklarını giderebilmek için, diğer moleküllerle
21 reaksiyona girip elektron alış verişi yaparlar. 76, 77 Proteinler, lipitler, karbonhidratlar ve
nükleik asitler gibi komşu moleküllerle reaksiyon sonucu yeni serbest radikaller üretilir
ve bu üretim bir zincir reaksiyon şeklinde devam eder.
Reaktif serbest radikaller; ROT (Reaktif oksijen türevleri) ve RNT (Reaktif
nitrojen türleri) olmak üzere iki şekildedir. ROT ve RNT’ nin organizmaya yararlı ve
zararlı etkileri bulunmaktadır.75 ROT’ nin yararlı etkileri arasında, hücresel sinyal
iletiminde ve enfeksiyon ajanı gibi dış etkenlere karşı hücresel cevapta fizyolojik role
sahip olmaları sayılabilir. Zararlı etkileri ise hücrenin lipid, protein ve DNA gibi
yapılarına hasar vermeleridir.78 ROT ve RNT’ nin organizmada görülen bu zararlı
etkilerine “oksidatif stres” adı verilmektedir.41, 76
Vücutta
normal
metabolik
faaliyetler
sırasında
da
serbest
radikaller
oluşmaktadır. Ancak bu radikaller antioksidanlarla parçalanarak, etkisiz hale getirilir ve
oksidatif denge kurulur.79 Oksidan ve antioksidanlar arasında kurulan bu oksidatif
denge ile sitotoksisite önlenmiş olur. Ancak herhangi bir nedenle serbest radikal miktarı
arttığında veya antioksidan seviyesinde düşme olduğunda ya da her ikisinin birden
olması durumunda oksidatif denge bozulur; oksidatif hasar meydana gelir ve dokularda
yıkım oluşur.80
ROT’ un immün sistemde de önemli görevleri vardır. İlk görevleri enfeksiyona
neden olan mikroorganizmaların öldürülmesidir. Mikroorganizmalar düşük dereceli
ROT’ ne antioksidan defans sistemleri ile karşı koyabildiğinden, ROT’ nin hızlı ve
yeterli konsantrasyonlarda etki etmesi ve miktarlarının yüksek olması gerekmektedir.
İkinci görevleri ise immün sistem hücrelerini aktive ederek (özellikle T hücrelerini)
enflamasyon süresini uzatmak böylece dokuya karşı oluşan tehdidi elimine etmektir. Bu
22 sayede ROT’ nin kronik enflamasyon gibi hastalıkların patogenezinde rol oynadığı
belirtilmektedir.54, 81
Aerobik organizmalarda serbest radikallerin kaynağı moleküler oksijendir.
Canlılığın devamı için vazgeçilmez bir molekül olan oksijenin redüksiyonuyla ve bir
takım hücresel enzimatik tepkimeler sonucunda serbest radikaller ortaya çıkmaktadır.
Bu
radikaller,
hücrenin
ve
organizmanın
biyolojik
fonksiyonlarının
yerine
getirilmesinde hayati öneme sahiptir. 82
Önemli reaktif oksijen türleri şunlardır;
1. O2-
(Süperoksit anyonu)
2. H2O2 (Hidrojen peroksit)
3. OH-
(Hidroksil radikali)
4. HOCL (Hipoklorik asit)
5. O2
(Singlet oksijen)83
ROT oksijen radikallerini ve oksidan olan fakat radikal yapıda olmayan ve/veya
radikallere kolaylıkla dönüşebilen molekülleri de içeren bir terimdir. RNT ise nitrik
oksit, nitrojen dioksit radikallerini ve nitröz asit gibi radikal yapıda olmayan maddelerin
tümünü içermektedir.84
Radikaller diğer atom ya da moleküllerle etkileşimlerinde ya elektron (e-) alarak
indirgenir ya da e- vererek yükseltgenirler. Aerobik hücrelerde oksijenin bir elektron
alarak indirgenmesi sonucu süperoksit radikali (O2.-) şekillenir. Bu radikal O2’ nin
indirgenmesi ile oluşan ilk üründür. En önemli kaynağı mitokondrial elektron iletim
zinciridir.55
23 O2 + e- --→ O2.Oluşan bu süperoksit radikalinin bir elektron daha alması sonucu şekillenen
peroksit iki hidrojen atomu ile birleşerek hidrojen peroksit (H2O2) meydana gelir.
O2.- + e- + 2H+--→
H2O2
Tablo 2.1. Reaktif oksijen ve reaktif nitrojen türlerine ait bazı örnekler84
Reaktif oksijen türleri ve Reaktif nitrojen türleri
Reaktif oksijen türleri (ROT)
Radikaller
O2-
(Süperoksit anyonu)
OHRO2
RO.
.
Non-radikaller
H2O2
(Hidrojen peroksit)
(Hidroksil radikali)
HOCL (Hipoklorik asit)
(Peroksil)
O3
(Ozon)
(Alkoksil)
O2
(Singlet oksijen)
HO2. (Hidroperoksil)
Reaktif Nitrojen Türleri (RNT)
Radikaller
Non-radikaller
NO. (Nitrik oksit)
NO2. (Nitorjen dioksit)
HNO2 (Nitröz asit)
NO+
(Nitrozil katyon)
ONOO (Peroksinitrit)
Hidrojen peroksit molekülü çiftleşmemiş elektronu bulunmadığından radikal
türü değildir. Normalde alınan oksijenin %2’ si hidrojen peroksite dönüşmektedir.75 Bu
molekül hücresel membranlara penetre olabilmektedir. Hidrojen peroksit klinik pratikte
diş beyazlatma ve bazı gingival hastalıklarda dental plaktaki bakterilerin azaltılması
24 amacıyla da kullanılabilmektedir.32 Hidrojen peroksite üçüncü e- nin eklenmesi sonucu
hidroksil radikali (OH-) oluşur:
H2O2 + e---→ OH + OHBu bilinen en reaktif molekül olup; DNA sarmallarında kırılmalara,
hidroksilasyona ve gen mutasyonuyla sonuçlanabilen malign transformasyonlara veya
hücre ölümüne neden olabilir. Hidroksil su dahil ortamda rastladığı her molekülle
tepkimeye girebilir.55 Hidroksil radikali Fenton ya da Haber-Weiss reaksiyonu sonucu
hidrojen peroksitten türer. Hidrojen peroksit (H2O2), hidroksil (OH-) radikalinin ana
prekürsörüdür. Hidrojen peroksit, demir (Fe+2) gibi indirgenmiş metallerle reaksiyona
girmeye eğilimlidir. Bu reaksiyon sonucu hidroksil radikali oluşmaktadır. Bu olaya
Fenton reaksiyonu denir.
Fe2+ + H2O2 →
Fe3+ + .OH + OH- (Fenton reaksiyonu)75
Hidrojen peroksit, süperoksit (O2-)
anyonları ile reaksiyona girerek, hidroksil
radikalini oluşturmak üzere yıkılır. Bu reaksiyona Haber-Weiss reaksiyonu adı
verilmektedir.50,48
O2.- + H2O2
O2 + .OH + OH- (Haber-Weiss reaksiyonu)41
Hidroksil radikaline bir e- nin eklenmesiyle su (H2O) molekülü oluşur:83
OH- + e- + H+ --→ H2O
2.6.1. Serbest Radikallerin Oluşumu
ROT oluşumu bir çok etkene bağlı olmasına rağmen, genel olarak eksojen ve
endojen olmak üzere iki kaynaktan şekillenmektedir.75 ROT’ un eksojen kaynakları
ultraviole ışınları, iyonize radyasyon, çevre kirliliği, sigara ve alkol kullanımı gibi
25 çevresel etkenlerdir.41,85 Endojen kaynaklar ise mitokondri elektron transport zinciri,
sitokrom P450 enzim sistemi ve inflamatuar hücre aktivasyonudur. Radikal yapıda
olmayan ve süperoksit prekürsörü olan hidrojen peroksit molekülü mitekondride
şekillendiğinden, mitokondri süperoksitlerin primer kaynağıdır.75 Süperoksit radikalleri
mitokondrinin iç tabakasında, hidrojen peroksitin detoksifikasyonu amacıyla üretilir.41
Hücrede oksijenin %90’ ı oksidatif fosforilizasyon merkezi olan mitokondride tüketilir.
Bunların % 2’ si ROT’ ne dönüşür.82 Oksijen moleküllerinin %90-99’ u oksidatif
fosforilizasyon sırasında mitokondrial sitokrom oksidazlarıyla 4 e- alarak suya
dönüştürülmekte ve ATP sentezlenmektedir. Bu süreçte süperoksit, hidrojen peroksit ve
hidroksil gibi reaktif ara moleküller şekillenir.83
Mitokondriden başka süperoksit radikalinin diğer hücresel kaynaklarından olan
xhantin oksidaz (XO) oldukça reaktif bir enzimdir. XO serbest oksijen radikallerinin
önemli bir kaynağı olup; pürinlerin hidroksilasyonunu ve hypoxantinin xantine
dönüşmesini katalizler. Bu sırada moleküler oksijen azalarak süperoksit anyonları ve
ikinci basamakta da hidrojen peroksit oluşur.75
Sitokrom P450 reaktif oksijen türlerinin bir diğer kaynağıdır. Sitokrom P450 nin
indüksiyonuyla reaktif oksijen türlerinden özellikle süperoksit anyonları ve hidrojen
peroksit oluşmaktadır.41
ROT’ nin bir diğer kaynağı mikrozom ve peroksizomlardır. Mikrozomlar
hiperoksi alanlarında üretilen hidrojen peroksitin çoğunluğunu oluşturmaktadır.
Peroksizomlar hidrojen peroksit üretirler ancak süperoksit radikalini fizyolojik
durumlarda üretmezler. Karaciğer, peroksizomal hidrojen peroksitin primer üretildiği
yer olmasına rağmen peroksizom içeren diğer organlar da hidrojen peroksit
üretebilmektedir. Yağ asitlerinin peroksizomal oksidasyonu hidrojen peroksitin önemli
26 kaynağı olarak gösterilmektedir.75 ROT; mikrozom ve peroksizomlar gibi endojen
kaynakların dışında nötrofiller, özonofiller, ve makrofajlardan da salınmaktadır. Aktif
makrofajlarda oksijen alımı arttığında çeşitli derecelerde O2- ve NO gibi ROT salarlar.
41
2.6.2. Nitrik oksit (NO)
Orbitasında çiftleşmemiş elektron bulundurması nedeniyle serbest radikal olan
NO, vücutta çok küçük konsantrasyonlarda bulunan, renksiz bir gazdır.75 Küçük bir
molekül olduğundan, ideal bir intersellüler ve transsellüler biyolojik bir mesajcıdır.86
NO, L- arjinin terminal guanidin molekülü, oksijen ve nitrojen atomlarının tepkimesi
sonucunda sentezlenir.87, 88 Bu reaksiyon;
L arjinin +NADPH+O2
N-hidroksi L-arjinin + H2O + NADP+ + H+
N-hidroksi L-arjinin +NADPH+O2
L-sitrulin + NO + H2O şeklinde ifade
edilmektedir. 89, 90
NO sentezi; bazı hücrelerde bir reseptöre bir uyaranın bağlanmasıyla veya
nöronlarda bir sinir uyarısına yanıt olarak meydana gelir. NO, biyolojik dokularda
spesifik bir enzim olan nitrikoksit sentaz (NOS) katalizörlüğünde üretilir.88 NOS, sinir
dokuda, vasküler endotelyal dokuda, trombositlerde ve neredeyse tüm dokularda
bulunur. NOS’ un nöronal NOS (nNOS), endotelyal NOS (eNOS) ve indüklenebilir
NOS (iNOS) olmak üzere üç izoformu vardır.66 nNOS nöral iletide, eNOS düz kas
hücrelerinin gevşemesinde fonksiyon görürken, iNOS ise enflamasyonda hepatositler,
makrofajlar ve nötrofiller gibi birçok hücrenin, sitokinler veya endotoksinler tarafından
indüklenerek hızla ve bol miktarda NO üretmesine neden olur. iNOS sentezi, hücrelerin
27 TNF-α, IL-1 beta ve interferon gama gibi proenflamatuar sitokinlerce uyarılmasına
bağlıdır.
Şekil 2.2. iNOS’ ın indüklenerek yüksek miktarda NO üretimi ve toksisitesi
NO, sağlık ve hastalık durumunda hücresel fonksiyonların düzenlenmesinde rol
oynayan önemli bir moleküldür.91 NO hücre membranlarına kolay diffüz olabilen,
immün regülasyon, vazodilatasyon, kan basıncının düzenlenmesi ve nörotransmisyon
gibi fizyolojik süreçlerde önemli görevleri bulunmaktadır.61, 91 NO’ in hücreler üzerinde
hem yıkıcı hem de koruyucu etkileri vardır.92 iNOS vasıtasıyla oluşan NO, az miktarda
üretildiğinde, antimikrobiyal özellik göstererek doku savunmasında önemli rol
oynamaktadır. NO, bu antimikrobiyal özelliğini bakterilerin büyümesini engelleyerek ve
mikroorganizmaların DNA sentezini inhibe ederek ya da makrofaj kaynaklı
sitotoksisiteyi stimüle ederek göstermektedir.61 Düşük konsantrasyonlarda
nöronal
hücrelerde hücre koruyucu olarak görev yaptığı, yüksek konsantrasyonlarda
üretildiğinde ise iskemik ve nörodejeneratif hastalıklarda hücre ölümüne sebep olduğu,
doku ve kemik yıkımını arttırdığı bilinmektedir.66
Enflamatuar reaksiyon boyunca oksidatif patlama oluşursa immün sistem
hücreleri süperoksit anyonları ve nitrik oksit üretirler. Nitrosativ stres olarak
adlandırılan reaktif nitrojen türlerinin aşırı üretildiği bu süreçte, süperoksit radikalleri ve
NO reaksiyona girebilir ve peroksinitrit gibi (ONOO-) oksidatif olarak daha aktif
28 moleküllerin oluşmasına neden olabilirler.41,
75
Peroksinitrit ise DNA, protein ve
lipidlere oksidatif zarar vermektedir. 91
NO + O2-
ONOO- Peroksinitrit oluşumu
NO‘ in farklı konsantrasyonlarda farklı etkileri olan bir moleküldür. NO diğer
enflamatuar madyatörler gibi hem antienflamatuar hem de proenflamatuar özellikler
gösterir.NO‘ in hangi etkiyi göstereceği konsantrasyonuna, fizyolojik çevreye ve reaktif
oksijen türlerinin miktarına göre değişiklik gösterir. Örneğin; NO ve O2konsantrasyonları eşit olduğunda lipit peroksidasyonu oluşurken, konsantrasyonu fazla
olduğunda NO, lipofilik peroksil radikalleriyle reaksiyona girerek tam tersi bir etki ile
lipit peroksidasyonunu önler. 93
Lipidlerde çözünebilmesinden dolayı sitoplazma ve membran içerisine kolayca
diffüz olabilen NO, canlı hücrelerde ekstrasellüler alanda oksijen ve su ile reaksiyona
girerek daha stabil11 bileşikler olan nitrat ve nitrit anyonlarını oluşturur.75,94 NO’ in
yarılanma zamanı yaklaşık 4-15 saniye gibi oldukça kısa olduğundan ve organizmada
düşük konsantrasyonlarda bulunduğundan direk olarak NO seviyesinin tespit
edilebilmesi oldukça güçtür.61 Bu nedenle, NO’ in son ürünleri olan nitrit (NO2-) ve
nitrat (NO3-) seviyeleri tespit edilerek ölçümler yapılmaktadır. Nitrit ve nitratın oranları
oldukça değişken olduğundan, total NO ürünü olarak nitrit ve nitratın toplamı ifade
edilir. Nitrit ve nitrat; serum, idrar, sinoviyal sıvı, tükürük ve DOS’ da tesbit edilebilir
moleküllerdir. Tükürükte bulunan nitrat ve nitritin tükürüğün koruyucu özelliğini
muhafaza etmesinde önemli rol oynadıkları gösterilmiştir.61, 95
NO serbest radikallerin birçok karakteristik özelliğine sahip olduğundan, çok
sayıda hücre tipini ve biyolojik fonksiyonlarını etkileyebilir.94 Son yıllarda tıpta,
farmakolojide, toksikolojide ve biyokimya alanında NO üzerine yoğunlaşılmıştır. NO’
29 in Alzeihmer, tüberküloz, multiple skleroz ve kanser gibi bazı hastalıklardaki biyolojik
rolü araştırmalara konu olmuştur.96, 97
NO normal kemik fizyolojisinde hormonlara , mekanik kuvvetlere ve sitokinlere
cevap olarak bazal seviyede üretilir. NO’ in enflamatuar sitokinler ve siklooksijenaz,
matriks mettallo proteinaz gibi enzimlerle arasındaki ilişkiyi inceleyen çok sayıda
çalışmada, NO‘ in kemiğin yeniden şekillenme sürecinde de aktif rol oynadığı
bildirilmiştir.98 Bu çalışmalarda ortodontik diş hareketinin ve hızının çok çeşitli
biyomedyatörler
gösterilmiştir.98,
tarafından
99
düzenlendiği,
bunlardan
birinin
de
NO
olduğu
Mekanik stres altında hem osteoblastlar hem de osteoklastlar NO
üreterek NO’ e cevap verirler. Düşük konsantrasyonlardaki NO üretimi osteoklastik
aktivitenin düzenlenmesi için gerekliyken, çok yüksek konsantrasyonlarda üretimi ise
osteoklast oluşumunu ve matür osteoklastların aktivitelerini baskılayarak, osteoklastik
aktiviteyi engelleyebilmektedir.86, 100
Shirazi ve ark.99 NO’ in ortodontik diş hareketindeki rolünü araştırmak amacıyla
yaptıkları deneysel çalışmalarında, rat kesici ve molar dişleri arasına kapalı koil spring
yerleştirerek uyguladıkları kuvvet sonucunda, ortodontik diş hareket miktarını ve
histolojik değişimleri değerlendirmişlerdir. NO prekürsörü (L-arginine)
uygulanan
grupta diğer gruplara göre osteoklastik aktivitenin ve kemik yeniden şekillenmesinin
arttığını ve diş hareket miktarının daha fazla olduğunu, NOS inhibitörü (L-NAME)
uygulanan grupta ise osteoklastik aktivitenin ve diş hareket miktarının önemli ölçüde
azaldığını bildirmişlerdir.
Akın ve ark.98 da aynı amaçla ve benzer metotla yaptıkları rat çalışmasında
Shirazi ve ark.99 ile benzer bulgular elde etmişler ve NO prekürsörü uyguladıkları
grupta diğer gruplara oranla osteoklast sayısının, kapiller vaskülarizasyonun ve
30 ortodontik diş hareket miktarının anlamlı olarak arttığını bildirmişlerdir.
Tan ve ark.100 rat çalışmalarında, gerilim bölgesinde eNOS’ un kemik yapımını,
baskı sahasında iNOS’ un ise enflamasyonu düzenleyerek ortodontik kuvvet
uygulamasında kemikte görülen yeniden şekillenme sürecinin aktif medyatörleri
olduklarını öne sürmüşlerdir.
NO direk ya da indirek olarak proenflamatuar sitokinlerin üretimini etkileyerek
periodontal hastalıkların patogenezinde rol oynayabilir.101 Enflamatuar özellik taşıyan
ve periodontal hastalıklarda doku yıkımına sebep olan sitokinlerden IL-1β, TNF-α ve
PGE2’ nin uzun süreli üretiminin, NO üretiminde artışa neden olduğu bilinmektedir.66
2.6.3. Serbest Radikallere Karşı Savunma
Aerobik hücrelerde, hasarlı moleküllerin değiştirilmesi ya da ortadan
kaldırılması yoluyla gerçekleştirilen oksidatif hasar onarımı için hücresel düzeyde
küçük moleküller ve enzim sistemleri bulunmaktadır. Oksidatif reaksiyonu düzenleyen
ve oksidatif dengeyi sağlayan bu koruyucu ajanlar ve savunma mekanizmaları “antioksidan savunma sistemi” olarak adlandırılırlar. Hücresel savunmada antioksidan
savunma sistemlerinin hayati önemi bulunmaktadır.81
Reaktif oksijen türlerinin etkileri antioksidanlarla dengede tutulmaktadır. İdeal
bir antioksidan serbest radikallere etki ederken kolay bir şekilde absorbe edilebilmeli,
fizyolojik seviyede redoks metallerini temizleyebilmelidir.
Antioksidanlar oluşan ROT’ ni; daha az reaktif olan moleküllere çevirerek,
radikallere bir hidrojen aktarıp inaktif formlara dönüştürerek, reaktiflerin verdiği zararlı
etkileri azaltarak ve serbest radikalleri kendilerine bağlayıp zincirlerini kırmak suretiyle
fonksiyonlarını bozarak etkilerler. 89
31 Antioksidanlar, enzimatik ve non enzimatik olmak üzere iki grupta
incelenebilirler. En önemli enzimatik antioksidanlar, süperoksit dismutaz, katalaz ve
glutation peroksidazdır. Non enzimatik antiokasidanlar ise Vitamin C, Vitamin E,
karatenoidler ve melatonindir.41 ROT’ nin zararlı etkileri bu enzimatik ve non-enzimatik
antioksidanların aktiviteleriyle dengelenmektedir. Ancak hücrelerde bulunan bu
antioksidan savunma sistemine rağmen DNA, lipid ve proteinlerin uğradığı oksidatif
hasarın yaşam boyu birikerek; ateroskleroz, kanser, artritis ve nörodejeneratif
bozukluklar gibi hastalıkların ve yaşlanmanın patogenezinde rol oynayabildiği birçok
çalışmada gösterilmiştir.82, 102, 103, 97
Serbest radikallerin büyük çoğunluğu mitokondride üretildiğinden, bu organalde
glutatyon (GSH), süperoksit dismutaz (SOD) ve glutation peroksidaz (GPx) gibi
antioksidanlar yüksek miktarda bulunur. Süperoksit radikalleri, mitokondrinin iç
zarlarında
hidrojen
peroksit
ile
detoksifiye
edilerek
zararsız
moleküllere
dönüştürülürler.75
Şekil 2.3. Reaktif oksijen türleri ve antioksidan hücresel savunma enzimleri
Serbest radikallerin hücre dışında en çok zarar verdiği doku bileşeni kollajen ve
hyaluronik asittir. Superoksit dismutaz (SOD) enzimi bu hücre dışı yapıları serbest
32 radikallerin zararlı etkilerinden korur. Ancak extrasellüler ortamda bu enzim çok az
miktarda bulunduğundan oksijen radikalleri büyük zarara yol açabilirler.
Süperoksit anyonları, SOD enzimi varlığında spontan olarak hidrojen peroksite
dönüşür. Hidrojen peroksit ise glutatyon peroksidaz ve katalaz enzimleri ile suya
dönüştürülerek dokulardan uzaklaştırılır. 55
2O2.- + 2H+
2 H2O2
SOD
GSH-PX, KAT
H2O2 + O2
2 H2O2 + O2
Nötrofillerin granüllerinde bulunan myeloperoksidaz enzimi ile hidrojen peroksit
bir non radikal olan hipoklorik asite çevrilir. Hipoklorik asit, güçlü oksidan olma
özelliğinin yanında antibakteriyel etkileri de olan bir moleküldür.50 Hipoklorik asit çok
düşük konsantrasyonlarda bile bazı proteinlerin yapısını bozabilmektedir. Yüksek
konsantrasyonlarda ise hücrelerin lizisine neden olur ve nötrofil kollegenazı aktive
eder. 89
Oksidanlarla antioksidan savunma mekanizması arasındaki denge oksidanlar
lehine bozulduğunda, serbest radikaller karbonhidratlara, lipidlere, proteinlere ve DNA
molekülüne zarar verir. 77
Şekil 2.4. ROT ve antioksidan savunma
33 2.6.4. ROT’ un Proteinler Üzerine Etkileri
ROT proteinlerde de oksidatif hasar oluşturabilmektedir. ROT’ un doymamış ve
sülfür içeren moleküllerle reaktivitesi yüksek olduğundan, özellikle triptofan, tirozin,
fenilalanin, histidin, metionin ve sistein gibi aminoasit yapıdaki proteinler oksidatif
hasara yatkındır.104 Proteinlerin serbest radikal harabiyetinden ne derecede etkileneceği
aminoasitlerin kompozisyonuna, proteinlerin hücresel lokalizasyonuna ve radikalin
toksisite gücüne bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Serbest radikaller
proteinlerin
kalıcı
ya
da
geçici
olarak
parçalanmasına,
katlanmasına,
polimerizasyonuna, protein radikali oluşturarak aldehit yapılarının şekillenmesine neden
olabilmektedir.104,105
Ayrıca
reaktif
radikallerin
kollagen,
proteoglikanlar
ve
glikozaminglikanlar gibi ekstrasellüler periodontal dokuları oluşturan yapılarda yıkıma
neden olduğunu gösterilmiştir.105
Oksidatif protein hasarı sonucunda protein yapısında meydana gelen
değişiklikler; agregasyon ile fragmantasyonda artış, sekonder ve tersiyer yapının
değişikliğe uğraması olarak sıralanabilir. Bu değişiklikler sonucunda hücrelerde
proteolize yatkınlık ve fonksiyon kayıpları oluşabilmektedir.82
2.6.5. ROT’ un Lipidler Üzerine Etkileri / Lipid Peroksidasyonu
Lipidler reaktif oksijen hasarına oldukça hassas olan ve sıklıkla üzerinde
çalışılan bileşiklerdir.41, 106 Membrandaki kolesterol ve yağ asitlerinin doymamış bağları
,serbest radikallerle reaksiyona girerek perokside olurlar. Reaktif oksijen türlerinden
özellikle hidroksil radikallerinin ve peroksinitrit anyonlarının oluşumu ve doymamış
yağ asitleri üzerine direkt ya da indirekt etkileri ile peroksidatif yıkım ürünleri
şekillenir. Serbest radikallerin, yağ asitleri üzerinde bu şekilde etki ederek yeni ürünler
oluşturmasına lipid peroksidasyonu denilmektedir. Lipid peroksidasyonu sonrası oluşan
34 ürünler; LOOH (lipid hiperoksit), LOO (lipid peroksil radikal) ve LO (lipid alkol
radikal)’ dir.105
Antioksidan savunma sisteminin yetersizliğine bağlı olarak, hidrojen peroksit
gibi aktif hidroksil radikallerinin kaldırılamaması nedeniyle lipid peroksidasyonunun
hızlanmaktadır. Lipid peroksidasyonu sonucunda alkalenler, aldehitler (n-aldehitler, 2,
4-alkadienal, 4-hidroksil alkenal ve MDA) ve konjuge dienesler gibi toksik final
ürünleri oluşmaktadır.41 Lipit oksidasyon ürünlerinin yarı ömürleri hücreler arasında
taşınabilecek kadar uzun olduğundan, bu ürünlerin hücre ve dokularda oksidatif hasarı
arttırma potansiyeli olduğu bildirilmiştir. 84
2.6.5.1. Malondialdehit (MDA)
Malondialdehit (MDA), lipid peroksidasyon mekanizmasının son ürünü olan ve
serbest radikal hasarının görüldüğü bir çok hastalıkta seviyesi yükselen bir oksidatif
hasar belirtecidir.10, 106-108 MDA, linolenik asit ve araşidonik asit gibi ikiden fazla çift
bağ içeren poliansatüre yağ asitlerinin peroksidasyonuyla oluşmaktadır.24
MDA’ nın mutajenik ve karsinojenik etkileri olduğu bildirilmiştir.41 MDA,
membran komponentlerine etki etmek suretiyle iyon geçirgenliğinde, enzimatik
aktivitenin ve hücre yüzey bileşenlerinin özelliklerinde değişikliklere neden olarak etki
göstermektedir.24 Lipid peroksidasyonuyla meydana gelen membran değişiklikleri geri
dönüşümsüzdür.56,
41
MDA toksik etkilerini, hücrede proteinlerin amino gruplarına,
fosfolipidlere ve nükleik asitlere bağlanarak gösterir. MDA aynı zamanda DNA’nın
nitrojen bazları ile reaksiyona girebildiğinden, mutajenik, genotoksik ve karsinojenik
etkilere sahip olduğu da bildirilmiştir. 97
Periodontal hastalıklarla ilgili yapılan çalışmalar, MDA’ nın periodontal
enflamasyona bağlı olarak DOS’ da ve tükürükte arttığını göstermektedir.79, 11 Kara ve
35 ark.80 çalışmalarında, periodontal doku yıkımına neden olan oksidatif hasarın lipidlerin
peroksidasyonuna yol açtığını, bu nedenle dokulardaki MDA seviyesinin yükseldiğini
rapor etmişlerdir.
Lipid peroksidasyonunun değerlendirilmesi için en sık kullanılan yöntem MDA’
nın ölçülmesidir.79 MDA ölçümü, en yaygın olarak tiyobarbitürik asit ile reaksiyon
veren maddelerin (TBARS) ölçümü şeklinde yapılmaktadır.106
2.6.6. ROT’ un DNA’ da Meydana Getirdiği Hasarlar
Ökaryotik hücrelerin çekirdek ve mitokondrilerinde bulunan ve kromozomların
yapısını
oluşturan
DNA,
canlıların
kalıtsal
özelliklerinin
sonraki
kuşaklara
aktarılmasında, hücre yapısının korunmasında ve hücre faaliyetlerinin düzenlenmesinde
görev yapan stabil bir moleküldür. 109 İnsan vücudundaki her hücre DNA’ sının günde
103 kez oksidatif hasara uğradığı fakat DNA hasarı ve onarımı arasındaki denge
nedeniyle ancak çok düşük düzeylerde DNA hasarı saptanabildiği bilinmektedir.84
ROT’ ne karşı en hassas yapılardan biri olan DNA’ nın hidroksil radikali ve benzeri
oksidan moleküllerle etkileşimi; DNA’ nın pürin ve pirimidin bazlarının zarar
görmesine neden olur. Peroksinitrit ve hidroksil gibi serbest
radikaller tarafından
gerçekleştirilen DNA yıkım mekanizması ipliğin bozulması, yıkılması, temel çiftlerin
mutasyonu (pürin ve pirimidin), Guanin’ in DNA yıkım ürünlerinden biri olan 8OHdG’ e dönüşmesi, silmeler, eklemeler ve çentiklemeleri içermektedir.110, 111
Genetik materyalin sürekli hasara uğratılması, yaşlanmanın ilk basamağı olarak
gösterilen oksidatif hasarın oluşmasına, mutajenik ve karsinojenik değişikliklere yol
açmaktadır.41 Düşük seviyedeki oksidatif DNA hasarı fizyolojik olarak dengelenmekte,
orta düzeydeki hasarlarda kanser gelişimi gibi mutasyonlar gözlenmekte, çok aşırı
oksidatif hasar olduğunda ise hücre ölümü gerçekleşmektedir.
112
DNA’ da meydana
36 gelen kalıcı değişikliklere mutasyon adı verilir.109 DNA’ da oksidatif hasar sonucu
oluşan mutasyonlar, hücreyi tehdit eden bir potansiyele sahiptir. Organizma, bu oksidatif
hasarın etkilerini azaltarak ya da oluşan lezyonları tamir ederek kendini korur.111
Yaşayan hücrelerde zarar gören DNA, hücrenin fonksiyonunu tekrar kazanabilmesi
amacıyla enzimatik olarak onarılır.102 Onarılamayan oksidatif hasar; ateroskleroz,
nörodejeneratif hastalıklar, enfeksiyon, otoimmün hastalıklar, diabet, yaşlanma, hemoliz
ve kanser gibi birçok hastalığın patogenezinde rol oynayabilmektedir.113
2.6.6.1. DNA Yıkım Ürünü Olarak 8-OHdG
DNA çift sarmal yapıda uzun ipliksi bir moleküldür. Bu sarmal guanin, sitozin,
timin ve adenin nükleik asitlerinden oluşmaktadır. Nükleik asitlerin riboz ya da
deoksiriboz şekerleri ile birleşmesiyle deoksiadenozin, deoksitimidin, deoksisitidin ve
deoksiguanozin adı verilen nükleozidler oluşur.109 Oksidatif stres; nükleozitlerin
oksidasyonunu içeren DNA hasarına neden olabilmektedir.111 Son yıllarda, oluşan bu
oksidatif DNA hasarının belirlenmesinde DNA baz hasarları analiz edilmiştir.84 OHradikallerinin DNA sarmalına atakları sonucunda, hücresel ve mitokondrial DNA bazlı
yeni radikaller oluşur. Düşük iyonizasyon özelliğinden dolayı Guanin, oksidatif hasara
en fazla maruz kalan DNA bazıdır.84, 111 OH- radikalinin DNA bazlarından guanin ile
etkileşimi sonucunda oluşan C8-hydroxyguanin
(8-OHGua) ya da Deoksiguanozin
nükleozitinin 8 hisroksilasyonuyla ortaya çıkan 8-OHdG, DNA’ nın oksidatif hasarında
en çok gözlenen ve stabil olan ürünlerdir.102, 10
37 Şekil 2.5. Oksidatif DNA hasarı göstergesi olarak 8-OHdG
8- OHdG, İlk defa 1984 yılında Kasai ve Nishumura tarafından oksidatif DNA
hasarının göstergesi olarak tanımlanmıştır.102,
111
Vücut sıvılarında tespit edilebilmesi
için bir çok yöntem bulunduğundan, bu molekül sık kullanılan bir biyomarkırdır. 8OHdG, ROT ‘un DNA da yaptığı yaklaşık 23 adet oksidatif baz hasar ürününden en sık
karşılaşılan ve mutajenitesi en iyi bilinendir.111 DNA’ nın oksidatif hasarında çok sayıda
ürün ortaya çıksa da canlı hücrelerde rahatlıkla ölçülebilmesi nedeniyle en çok 8 OHdG
üzerine odaklanılmıştır. Son 30 yılda oksidatif stres, oksidatif DNA hasarı, serbest
oksijen radikallerinin, ROT’ nin ve 8 OHdG’ nin etkilerini araştıran çok sayıda
çalışma11,
12, 114
yapılmıştır. Bu çalışmalarda, 8-OHdG’nin dokularda ve vücut
sıvılarında, oksidatif DNA hasarının belirlenmesinde kullanılabileceği gösterilmiştir.
2.7. Dişeti Oluğu Sıvısı (DOS)
Dişeti oluğu sıvısı, gingival sulkus olarak adlandırılan diş ile dişeti kenarı
arasındaki dişeti oluğunda ya da periodontal cep içinde bulunan kan plazması kaynaklı
biyolojik bir sıvıdır.115 DOS, gingival dokularda bulunan kapiller damarların
geçirgenliğinin artmasıyla meydana gelmektedir.114 Periodonsiyumda oluşabilecek
enflamatuar değişikliklerin ve uygulanan tedavilerin etkilerine bağlı olarak, DOS’ un
38 içeriğinde ve hacminde değişiklikler olabildiğinden, ortodontik tedavide önemli bir yeri
bulunmaktadır.116
2.7.1. DOS’ un İçeriği
DOS esas olarak plazma kaynaklı olmasına rağmen içinde bakteriler, konak
doku hücreleri ve bu hücrelere ait metabolizma ürünleri de bulunmaktadır.117
Dolayısıyla
DOS
serum,
lökositler,
bakteriler
ve
periodonsiyumun
yapısal
hücrelerinden kaynaklanan maddelerin kompleks bir karışımıdır.114 Genel olarak DOS
içeriğinde; konak kaynaklı enzimler ve inhibitörleri, enflamatuar mediyatörler ve doku
cevabının düzenleyicileri, doku yıkım ürünleri, elektrolitler, iyonlar ve organik
bileşenleri bulunmaktadır.59,
antikonvülzan,
118
Ayrıca sistemik olarak uygulanan antibiyotiklerin,
antiepileptik
konsantrasyonlarından
daha
ve
az
antiinflamatuar
olacak
şekilde
DOS’
ilaçların
da
tespit
da
serum
edilebildiği
gösterilmiştir.132
2.7.2. DOS’ un Görevleri
DOS, hem dişeti oluğu ve çevresinin lokal savunmasında, hem de genel ağız
savunmasında önemli fonksiyon görmektedir. DOS’un dişeti oluğundaki varlığı, oluğun
ağız ortamından izolasyonu için gereklidir. Birleşim epiteli geniş hücrelerarası
boşluklara sahiptir. DOS bu geniş boşluklarda birikerek depolanmaktadır. Hem dişeti
oluğu içinde hem de birleşim epitelinin hücrelerarası boşluklarında bulunan DOS,
bakterilerin ve bakteriyel ürünlerin dokuya geçişini engellemektedir.119 Kendine has bir
akış özelliği bulunan DOS, bağ dokusu içinden bazal membrana, oradan birleşim
epiteline, sonrasında dişeti oluğuna ve dış ortama doğru akmaktadır. 120 DOS’un akış
yönünün
doku-sulkus-ağız boşluğu şeklinde olması, bakteri ve bakteri ürünlerinin
epitel içine geçişini engellerken, doku savunmasında önemli rol oynayan antikorların,
39 kompleman bileşenlerinin ve konak kaynaklı enzimlerin sulkusa geçişini de
kolaylaştırmaktadır.119 Diğer yandan DOS sıvısının bu akışı, gingival oluğu adeta
yıkayarak zararlı metabolitleri, antijenik maddeleri ve bakterileri ağız boşluğuna doğru
uzaklaştırmak suretiyle periodonsiyum için yararlı olmaktadır.117 DOS, akış yönü
sebebiyle tükürüğe katılarak genel ağız savunmasında da önemli rol üstlenmektedir.
2.7.3. DOS ve Periodontal Klinik Durum İlişkisi
DOS hacmi ve akış hızındaki değişiklikler, damar geçirgenliğindeki değişimlere
paralellik göstermekte olup klinik olarak sağlıklı dişetlerinin varlığında ya hiç bulunmaz
ya da oldukça az miktardadır. DOS hacmindeki artış, periodontal hastalığın bir
göstergesi olarak kabul edilmektedir.118 Periodontal olarak sağlıklı ve hastalıklı bölgeler
arasında DOS hacmi, akış hızı ve içeriği değişmektedir.121 Kapiller damarlarda
genişlemeye neden olan inflamatuar peridontal hastalıklarda DOS hacminin arttığı
bilinmektedir.122 Klinik periodontal durumun değerlendirilmesinde kullanılan subjektif
klinik indekslere ilave olarak, periotron cihazı kullanılmak suretiyle DOS hacmi
ölçülerek de klinik periodontal durumun belirlenebileceği bildirilmiştir.123
Periodontal hastalıklarda, DOS hacmi ve akış hızında değişikliklerin olmasına
paralel olarak, içeriğinde de farklılıklar gözlenmektedir. DOS’ un içeriğinde bulunan
sitokinler (IL-1α, IL-1β, IL-6, IL-8, IL-10, TNF-α gibi) bölgesel (site-specific)
düzeydeki hastalık aktivitesinin ideal göstergesi olarak değerlendirilmektedir.
2.7.4. DOS ve Ortodontik Tedavi
Ortodontik diş hareketine bağlı olarak periodonsiyumda meydana gelen
değişimler, DOS hacminin ve içeriğinin analizi ile belirlenebilmektedir.3,
değişimleri
sitokinlerin,15
inceleyen
çalışmalarda,
daha
çok
enzimlerin,
124
Bu
proteoglikanların,
transforming growth faktör,8 kondroitin sülfat, katepsin B, matriks
40 metalloproteinaz,34,
moleküllerin
125, 126
alkalen fosfataz85 ve laktat dehidrogenaz127 gibi bazı
periodonsiyumun yeniden şekillenme sürecinde aktif rol oynadığı ve
ortodontik diş hareketleriyle bu maddelerin DOS’ daki seviyelerinin değiştiği
bildirilmiştir. Ortodontik diş hareketlerinde alveoler kemik yıkım sürecinde etkili olan
interlökinler ve TNF-α gibi proinflamatuar sitokinlerin de DOS’ daki seviyelerini
inceleyen çok sayıda çalışma 35, 37, 59, 63 128 bulunmaktadır.
Ortodontik tedavi periodonsiyumun yeniden şekillenmesiyle DOS’ daki
muhtevanın değişmesine sebep olmasıyla birlikte tedavide kullanılan mekaniklerin plak
retansiyonunu artırmasına bağlı olarak gingival enflamasyonu da tetiklemektedir.
Bununla birlikte, plak birikimi ve plak içeriğindeki değişikliklere bağlı olarak gingival
enflamasyonun şiddetlenebileceği ve bu nedenle DOS hacminde
değişiklikler
olabileceği belirtilmektedir.129
Ortodontik tedavide uygulanan kuvvetlere bağlı olarak kök rezorpsiyonları da
görülebilmektedir. Kereshanan ve ark.130 ortodontik tedavi gören bireylerde kök
rezorpsiyonuna bağlı olarak meydana gelen değişimleri DOS’ da inceledikleri
çalışmalarında,
ortodontik
tedavi
ile
dentinin
yapısal
içeriğinde
bulunan
sialoproteinlerin DOS’ daki miktarlarının arttığını ve bu moleküllerin ortodontik
tedavide görülen aktif yıkımın değerlendirilmesinde kullanılabileceğini bildirmişlerdir.
Dilsiz ve ark. 131 leptin adı verilen bir adipokinin ortodontik tedavi ile DOS’ da bulunan
miktarının
arttığını
ve
bu
molekülün
ortodontik
tedavinin
aktif
yıkımın
değerlendirilmesinde markır olarak kullanılabileceğini öne sürmüşlerdir.
2.7.5. DOS Hacmi ve Akış Oranları
DOS hacmi ve akış hızındaki dalgalanmalar, damar geçirgenliğindeki değişim
ve gingival sulkus ile komşu dokular arsındaki osmotik basınç farkı nedeniyle
41 oluşmaktadır. DOS akış hızı (akış oranı) ve hacmi birbirinden farklı terimlerdir. DOS
akış hızı, DOS’ un dişeti oluğuna ve oral kaviteye doğru saatteki akış miktarını gösterir
ve mikrolitre/saat ile ifade edilir.117 DOS hacmi ise belirli bir zaman diliminde sulkus
veya cep içinde bulunan sıvı miktarıdır. Göllenmiş DOS (r DOS-rest DOS) hacmi,
DOS’un cep veya sulkus içinde birikmesiyle oluşan hacmi ifade eder.
117
Cebin sığ ya
da derin olması DOS akış hızını ve hacmini etkiler. Sığ ceplerde derin ceplere göre
DOS hacmi daha düşüktür. Hastanın cinsiyeti, yaşı, sistemik hastalıklar, periodontal
hastalıklar ya da periodontal tedaviler, sigara kullanımı, mekanik ya da kimyasal
uyaranlar, ilaç kullanımı, psikolojik stres ve DOS örneklerinin hangi yöntemle
toplandığı DOS hacmi ve akış hızını etkileyen diğer faktörlerdir. 132
2.7.6. DOS Toplama Yöntemleri
DOS ölçümlerinin sağlıklı yapılabilmesinde kontaminasyonun en aza indirilmesi
çok önemlidir. Tükürük, kan ve plak kontaminasyonu hacimsel ölçümleri ve sonrasında
yapılması planlanan biyokimyasal analizleri etkileyebilir. Bu nedenle tükürük
kontaminasyonunu azaltmak için pamuk rulo kullanımı, hava su spreyi ile diş
yüzeyindeki kan ve tükürüğün uzaklaştırılması ya da supragingival plağın diş
yüzeyinden, dişetine dokunmamaya özen göstererek uzaklaştırılması uygulanan
tedbirler arasındadır. Hava-su spreyini kullanırken, oluk sıvısını etkilememek için
spreyin diş yüzeyine dik konumlandırılması ve 5 sn. kadar kurutma yapılması tavsiye
edilmektedir. 122
Buharlaşma da örnek hacmini ve içeriğini etkileyebilmektedir. Bu amaçla
örnekleme yapılan odanın sıcaklığı, nemi, örneklerin tüpe alınmasına kadar geçen süre
konusunda da hassas davranılmalıdır.133
42 DOS’un toplanmasına ilişkin çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler;
120, 132

Kağıt şerit yöntemi

Kapiller tüp yöntemi

Dişeti yıkama yöntemi

Modifiye dişeti yıkama yöntemi
Bu yöntemlerden en çok kağıt şerit yöntemi uygulanmaktadır.39 Kağıt şeritlerle
örnekleme yapılmasının birçok avantajı vardır. Hızlı, basit ve minimal invaziv bir
yöntem
olup
bölgesel
olarak
da
uygulanabilir.
Kullanılan
kağıt
şeritlerin
standartizasyonu yapılan çalışmanın sağlığı açısından önemlidir. Bu amaçla çeşitli
boyut ve emiciliğe sahip farklı özelliklerde farklı ticari firmaların ürettiği (Durapore®,
periotron, Oraflow, Whatman gibi) kağıt şeritler bulunmaktadır. Yöntem oluk içi ve
oluk dışı olmak üzere iki şekilde uygulanabilmektedir.
Oluk içi yöntem iki şekilde uygulanabilmektedir. Deep intracrevicular yöntem
adı verilen derin oluk içi yöntemde, kağıt şeritler gingival oluk içinde pasif direnç
hissedilene kadar ilerletilir. Orifice adı verilen ikinci yöntemde ise kağıt şeritler oluk
girişine yerleştirilerek mekanik irritasyondan kaçınılmış olur. Genel olarak oluk içi
yöntem, oluk dışı yönteme göre örnekleme sürelerinin daha kısa olması ve daha fazla
miktarda örnek elde edilebilmesi açısından avantajlıdır. Bu nedenle intra-crevicular
yöntem daha çok tercih edilebilmektedir.80, 122
DOS elde edilmesi amacıyla uygulanan bu yöntemlerde, kağıt şeritlerin gingival
oluk içerisinde ne kadar kalacağına ilişkin standart bir süre bulunmamaktadır.
43 Literatürde farklı çalışmalarda 3 sn. ile 3 dk. arasında değişen sürelerin kullanıldığı
görülmektedir.122
Elde edilen DOS örneklerinin hacimlerinin hesaplanması için kullanılan farklı
yöntemler bulunmaktadır. Genel olarak bu yöntemler;

Periotron ile hacim belirlenmesi,

Kağıt şeritlerin hassas terazi ile tartılması,

Kağıt şeritlerin ninhidrin boyası ile boyanmasının ardından mikroskop ile
incelenmesi,

Kağıt şeritlerin ıslak yüzey alanlarının ölçülmesi şeklindedir.
Bu yöntemlerden çoğunlukla periotron ile hacim belirleme yöntemi tercih
edilmektedir.116 Periotron ile belirlenen değerler, periotron ünitesi (pü) olarak ya da
bilgisayar programıyla mikrolitreye çevrilerek kullanılmaktadır. Periotron cihazının
kalibrasyonunda, insan DOS’ na en yakın özellikteki sıvı olan serumun kullanılmasının
uygun olabileceği bildirilmiştir.134 Periotrondaki kontaminasyon riskinin azaltılması için
her ölçümden sonra periotron kutuplarının arasının kurulanması tavsiye edilmektedir.
Periotron 8000 cihazı
Periopaper
44 2.8. Tükürük
Tükürük ağız içinde ve çevresinde yer alan minör ve major tükürük bezlerinden
ağız boşluğuna salgılanan biyolojik bir sıvıdır.135 Major tükürük bezleri parotis,
submandibular ve sublingual bezlerdir. Minör tükürük bezleri ise yanak, damak ve ağız
mukozasının farklı yerlerine dağılmış, sayıları yaklaşık olarak 700-1000 kadar olan ve
tükürüğün %10’unu oluşturan bezlerdir. Sağlıklı bireylerde dakikada 0.5 ml akış hızıyla
günlük yaklaşık 0.5 - 1.5 lt. tükürük üretimi olmaktadır.61 Ancak fizyolojik ve hormonal
durum, çiğneme, oral hijyen, kullanılan ilaçlar, yaş, kalıtsal faktörler, tat ve koku
stimülasyonu gibi çeşitli fizyolojik ve patolojik koşullarda tükürüğün kalitesi ve kantitesi
değişiklik gösterebilmektedir.
2.8.1. Tükürüğün İçeriği
Tükürüğün %99’ u su, %1’ i ise protein ve tuzlardan oluşmaktadır.61 Tükürükte
organik ve inorganik maddeler, protein, non-protein ve lipid yapıda moleküllerle
hormonlar bulunmaktadır. İnorganik içerik güçlü ve zayıf iyonlar (Na+, K+, Mg+, Ca2+,
Cl-, HCO3-, HPO3-)’ dan meydana gelirken, organik içeriği nonprotein yapılar ve lipidler
oluşturmaktadır.
Glikoz,
aminoasitler,
laktat,
kolesteroller,
proteinler,
lizozoinlaktoperoksidaz, immünglobülünler, müsinler, plazmada tespit edilebilen steroid,
nonsteroid, peptit yapıda protein hormonları da tükürüğün yapısında yer almaktadır.76
2.8.2. Tükürüğün Görevleri
İçerdiği moleküller ve pH yapısı nedeniyle tükürüğün ağızda önemli görevleri
bulunmaktadır. Bunlar;136
1. Koruma fonksiyonu

Lubrikasyon etkisi: Musinler, prolinden zengin glikoprotienler ve su ile137
45 
Antimikrobiyal
etki:
Amilaz,
komplemanlar,
lizozimler,
laktoferrin,
laktoperoksidaz, müsinler, sistatin, histatin, prolin, zengin glikoproteinler,
sekretör Ig A, sekretör lokosit proteaz inhibitör, steterin, trombospontin,
büyüme faktörleri; Epidermal growth faktör (EGF), transforming growth
faktör a (TGF-a), transforming growth faktör b (TGF-b), İnsülinlike growth
faktör a (IGF-I ve IGF-II), nerve growth faktör (NGF) ile

Mukoza bütünlüğü: Müsinler, elektrolitler ve su ile137

Yıkama ve temizleme: Su ile 61

Tamponlama: Bikarbonatlar, fosfat iyonlar ve proteinler ile61

Remineralizasyon: Kalsiyum, fosfat ve proteinler ile 138 sağlanmaktadır.
2. Besinler ve konuşma ile ilgili görevleri

Su ve müsin yardımıyla besinlerin hazırlanması,

Amilaz ve lipaz gibi enzimlerle sindirime yardımcı olması,

Su ile tat almaya yardımcı olması

Su ve müsin ile konuşmaya yardımcı olması şeklindedir.
Tükürük, glandüler tükürük ve tam tükürük olmak üzere iki farklı tiptedir.
Glandüler tükürük, 3 major tükürük bezinden salgılanan tükürüğü, tam tükürük ise ağız
boşluğunda toplanan tükürüğün tamamını ifade etmektedir.137 Glandüler tükürük, daha
çok ilgili bezlere ait patolojilerin saptanmasında, tam tükürük ise sistemik hastalıkların
değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Tam tükürük major ve minör tükürük salgılarına
ilave olarak bakterileri ve ürünlerini, virüsleri, mantarları, gıda artıklarını, deskuamatif
46 hücreleri, serum ve kandan kaynaklanan çeşitli hücreleri, DOS’ u, nazal ve bronşiyal
sıvıları ve mukozal transudayı içermektedir.136
İçerik bakımından oldukça zengin olan tükürüğün analizi, çeşitli hastalıkların
teşhisi
ve
uygulanan
tedavilerin
etkinliklerinin
değerlendirilmesinde
kullanılabilmektedir.79 Bu nedenle sistemik olarak kanserlerin teşhisinde, diabette, renal
hastalıklarda, ilaç kullanımının gösterilmesinde, psikiyatrik tedavi gören bireylerde ve
daha bir çok sistemik durumun belirlenmesinde kullanılabildiği gibi,76, 136 lokal ağız ve
dişeti hastalıklarında139 ve çürük riski belirlenmesinde138 de sıklıkla kullanılan bir teşhis
aracıdır. Genel olarak çalışmalarda teşhis aracı olarak tükürüğün seçilmesinin nedenleri;
140, 141
1. Spesifik hastalıklar için çok çeşitli biyomarkırlar içermesi,
2. Geniş toplum kitlelerinin çalışmalara dahil edilebilmesi,
3. Sistemik hastalıkları yansıtabilmesi,
4. Oral ve periodontal hastalıkların patolojisinin değerlendirilebilmesi,
5. Örnek toplanmasının non invaziv ve oldukça kolay bir metot olması şeklinde
sıralanabilir.
2.8.3. Tükürük Toplama Yöntemleri
Tükürük toplanmadan en az 30 dakika önce hastanın yeme-içmeyi tamamlamış
ve dişlerini fırçalamış olması gerekmektedir. Tükürük toplama yöntemleri uyarılmış ve
uyarılmamış olmak üzere ikiye ayrılır.137, 142
1. Uyarılmış Tükürük Toplama Yöntemleri:
47 a. Hastaya parafin mum, nötral sakız ya da kauçuk bantlar gibi bazı maddeler
çiğnettirilerek aktive edilen tükürüğün bir tüp içinde biriktirilmesi,
b. Dilin laterodorsal yüzeylerine 120 sn. boyunca her 30 sn. de bir olmak üzere
%2’ lik sitrik asit uygulanmasıyla elde edilen tükürüğün bir tüp içine alınması
şeklindedir.
2. Uyarılmamış Tükürük Toplama Yöntemleri:
a. Hasta hafif öne doğru eğilmiş otururken ağzında biriken tükürüğün bir tüpte
toplanması,
b. Steril bir preselle pamuk pelet ağız boşluğunda tutularak tükürüğün
toplanması şeklindedir.
Toplama
yöntemlerine
göre
tükürüğün
içeriği
de
değişebilmektedir.143
Tükürüğün içeriği ve salınımı otonom sinir sistemi aktivitesiyle düzenlenmektedir.
Parasempatik uyaranlarla akış hızı artarken, organik ve inorganik içeriği azalmaktadır.
Sempatik uyaranlarda ise protein ve potasyumdan zengin fakat akış hızı düşük tükürük
üretimi olmaktadır.144
2.8.4. Tükürük Saklama Koşulları
Analiz öncesinde tükürük saklama koşullarını belirlemede en önemli kriter,
çalışılması planlanan moleküldür. Bazı molekül ve markırlar kısa zaman diliminde
bozulabilirken,145 bazıları uzun süre bozulmadan tükürük içinde kalabilmektedir.146
En ideal tükürük saklanması, örneklemenin hemen ardından tükürüğün
dondurulması ile yapılabilmektedir. Buzdolabı içinde muhafaza edilen örneklerdeki
moleküllerin konsantrasyon ve içeriğinin korunması sağlanırken, bakterilerin çoğalması
48 da
engellenmiş
olmaktadır.144
Buzdolabında
saklama
derecesi,
molekülün
konsantrasyonunda ve yapısında değişikliğe neden olabileceğinden önem taşımaktadır.
Örnek olarak kortizonun oda sıcaklığında 1 ay sonra konsantrasyonu % 9 azalırken, 5
ºC’ lik bir sıcaklıkta muhafaza edildiğinde 3 ay sonra bile konsantrasyonunda farklılık
olmadığı bildirilmiştir.145 Genel olarak; tükürüğün içeriğinin bozulmaması için 30-90 dk
içinde çalışılacaksa oda sıcaklığında, 3-6 saat içinde çalışılacaksa +4 derecede, gün-aylar
içinde çalışılacaksa - 20 ºC ile - 80 ºC arasında saklanması uygun olmaktadır.144
49 3. MATERYAL VE METOT
3.1. Hasta Seçimi
Çalışmamız Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim
Dalı’na tedavi amacıyla başvuran, yaşları 13 ile 20 arasında değişen 27 bayan, 23 erkek
toplam 50 hasta üzerinde yapılmıştır. Araştırmaya dahil edilen tüm hastalara
araştırmanın amacı ve yöntemi hakkında sözlü ve yazılı bilgi verildikten sonra katılım
için yazılı olarak aydınlatılmış onamları alınmıştır. Çalışmaya dahil edilen hastalarda;
1. Herhangi bir sistemik hastalığın olmaması,
2. Son altı aylık dönemde antibiyotik ve antienflamatuar dahil herhangi bir ilaç
kullanmamış olmaları,
3. Herhangi bir madde bağımlısı olmamaları, sigara kullanmamaları,
4. Kooperasyonlarının iyi olması,
5. Ağız hijyenlerinin iyi seviyede olması,
6. Pubertal büyüme atılımları sona ermek üzere ya da sona ermiş olması,
7. Sabit ortodontik tedavi uygulanacak olmaları gibi kriterler aranmıştır .
Çalışmaya dahil edilen hastalara tedaviye başlamadan önce ve tedavi süresince,
aralıklarla oral hijyen eğitimi verildi. Hastalarda ortodontik tedavi öncesinde, ortodontik
tedavinin birinci ve altıncı ayında olmak üzere üç defa klinik periodontal parametreler
ölçüldü. Ayrıca DOS ve tükürük örnekleri alındı. Tedavi öncesi ilk ölçümlerin
yapılmasını takiben tüm hastalarda çekimsiz alt üst sabit tedavi uygulamasına başlandı.
50 3. 2. Klinik Periodontal Değerlendirme
Araştırmaya katılan tüm hastaların öncelikle klinik muayeneleri yapıldı. Bu
kapsamda her hastanın periodontal durumunun değerlendirilmesi amacıyla Silness ve
Löe’nin Plak İndeksi (Pİ), Löe ve Silness’in Gingival İndeksi (Gİ) kullanıldı ve
sondlamada cep derinliği (SCD) ile klinik ataşman kaybı (KAK) kaydedildi.
3.2.1. Plak indeksi (Silness-Löe)
Plak indeksi diş yüzeyleri hava su spreyi ile hafifçe kurutularak alındı.
 Diş yüzeyinin dişeti bölgesinde hiç bakteri plağı olmadığı durumlar 0,
 Diş yüzeyinde gözle görülebilir bakteri plağı olmamasına rağmen sond diş
üzerinde gezdirildiğinde minimal plak bulunması 1,
 Gözle görülebilir bir bakteri plağı bulunması 2,
 Dişeti oluğu ve interdental bölgeyi de kaplayacak şekilde bol miktarda plak
bulunması 3 olarak skorlandı.
Pİ = Tüm dişlerdeki plak değerleri toplamı / Mevcut diş sayısı x 4 formülü ile
hesaplandı.
3.2.2.Gingival İndeks (Löe ve Silness)
Gingival enflamasyonun varlığının ve şiddetinin belirlenmesinde gingival indeks
kullanılmıştır.
Gingival İndeks;
 Sağlıklı dişeti varlığında 0,
51  Hafif iltihap, hafif renk değişikliği ve ödem varlığına rağmen sondlamada
kanama yoksa 1,
 Dişetinin parlak, kırmızı ve ödemli olduğu orta dereceli iltihap varlığında,
sondlamada da kanama varsa 2,
 Dişetinin belirgin kırmızı ve ödemli olduğu şiddetli iltihap varlığında, spontan
kanamaya eğilim varsa 3 olarak skorlandı.
Gİ = Tüm dişlerdeki Gİ değeri toplamı / Mevcut diş sayısı x 4 formülü ile
hesaplandı.
3.2.3. Sondlamada Cep Derinliği (SCD)
Bu ölçüm tüm dişlerin mezial, vestibül, distal ve lingual (veya palatinal) olmak
üzere toplam dört bölgesinden, cep tabanı ile dişeti kenarı arasındaki mesafe Williams
periodontal sondu (Hu Friedy, Chicago, Illinois, USA) kullanılarak yapıldı. Ölçüm
esnasında periodontal sondun dişin uzun aksına paralel olmasına ve aşırı kuvvet
uygulanmamasına dikkat edildi.
SCD = Cep derinlikleri toplamı / Mevcut diş sayısı x 4 formülü ile hesaplandı.
3.2.4. Klinik Ataşman Kaybı (KAK)
Klinik ataşman kaybı tüm dişlerin mezial, vestibül, distal ve lingual (veya
palatinal) olmak üzere toplam dört bölgesinden, mine-sement sınırı ile cep tabanı
arasındaki mesafenin Williams sondu kullanılarak ölçülmesiyle belirlendi.
KAK = KAK toplamı / Mevcut diş sayısı x 4 formülü ile hesaplandı.
52 3.3. DOS Örneklerinin Alınması
DOS hacminin etkilenmemesi amacıyla plak indeksi dışındaki tüm klinik
değerlendirmeler DOS örneklerinin alınmasından sonra yapıldı. DOS örneği alınmadan
önce dişler pamuk rulolar ile izole edildi. Diş yüzeyinde supragingival plak olup
olmadığı incelenerek mevcut plaklar pamuk pelet yardımıyla uzaklaştırıldı. Hava-su
spreyi diş yüzeyine dik olarak konumlandırılıp, tükürük ve varsa kan 5 sn. boyunca hava
püskürtülerek uzaklaştırıldı. Maksiller kesici ve kanin dişlerinin mesial ve distal
yüzeylerinden DOS örnekleri alınmasında deep intracrevicular yöntemi kullanıldı. Kağıt
konlar (standart periopaper) (ORAFLOW, Smithtown, NY 11787) DOS sıvısı alınacak
dişlerin dişeti oluğuna herhangi bir dirençle karşılaşılıncaya kadar nazikçe itilerek 30 sn.
beklendi. Kan ya da tükürük ile kontamine olan konlar kullanılmadı. Konlar,
örneklemenin ardından buharlaşmanın olmaması için 5 sn. içinde Periotron 8000
cihazında okutularak elde edilen ölçüm değerleri (PERİO.EXE programını çalıştıran
bilgisayardaki MLCONVRT.EXE programı kullanılarak) mikrolitreye çevrildi. Konlar,
periotronda okutulmalarının ardından içinde fosfat buffer solüsyonu bulunan eppendorf
tüplere konuldu. Örnekler biyokimyasal analizin yapılacağı güne kadar – 80º C’de
muhafaza edildi.
3.4. Tükürük Örneklerinin Alınması
Tüm hastalardan uyarılmamış tükürük toplama yöntemine göre tükürük örnekleri
alındı. Diş macunu içeriğindeki herhangi bir maddenin, incelenecek moleküllerle
etkileşimini önlemek için hastalardan dişlerini macunsuz olarak fırçalamaları ve
ağızlarında toplanan tükürüğü bir tüpte biriktirmeleri istendi. Toplanan örnekler
biyokimyasal analiz yapılana kadar -80º C’ de saklandı.
53 3.5. Tükürük ve DOS Örneklerinde Biyokimyasal Parametrelerin Analizi
3.5.1. Tükürük ve DOS’ da IL-1β Analizi
Tükürük ve DOS örneklerinde IL-1β Analizi; DIAsource IL-1β- EASIA Kit (
KAP 1211 DIAsource ImmunoAssays S.A. Rue du Bosquet, 2, B-1348 Louvain-laNeueve, Belgium) kullanılarak ELİSA yöntemiyle yapıldı. Bu yöntemde kullanılan kitin
prospektüsüne göre 10 serum örneğinin ölçüm içi ve ölçümler arası CV (Coefficient of
Variation)’ si sırasıyla % 2.3 ve % 4.9 olarak belirtilmiştir. Ölçüm öncesinde tüm
örnekler oda sıcaklığına getirildi ve vortekslendi.
Reaktif Hazırlanması:
1. Kalibratörler: Kalibratörler 2 mililitre (ml) distile su ilave edilerek hazırlandı
2. Kontroller: Kontroller 2 ml distile su ile hazırlandı.
3. Numune dilusyonu: Numune dilusyonu distile su ile sulandırıldı.
4. Yıkama Solusyonu: 1 volüm yıkama solusyonu, distile su ile 200 kat dilüe
edildi. Manyetik çubuk ile homojenize edildi.
5. Revelasyon Solusyonu: Substrat buffer içine 0.2 ml kromojen TMB
pipetlendi.
IL-1β Ölçümü:
1. Kullanılması planlanan strip sayısı belirlendi.
2. Uygun mikro kuyucuklara 200 mikrolitre (μl) kalibratörler, kontroller ve
örnekler pipetlendi.
54 3. Mikro kuyucuklara 50 μl anti- IL-1β HRP konjugat pipetlendi.
4. Plateler oda sıcaklığında horizontal shaker üzerinde 2 saat inkübe edildi.
5. Tüm mikro kuyucuklardan solusyonlar aspire edildi.
6. Her bir mikro kuyucuğa 0.4 ml yıkama solusyonu konulup, aspire edilerek 3
defa yıkama yapıldı. Tüm mikro kuyucuklardaki içerik aspire edildi.
7. Yıkama işlemini takiben 15 dakika içinde mikro kuyucuklara 200 μl
revelasyon solusyonu pipetlendi.
8. Plate horizontal shaker üzerinde oda sıcaklığında, direk güneş ışığı gelmesi
engellenerek 15 dakika inkübe edildi.
9. Tüm mikro kuyucuklara 50 μl stop solusyonu eklendi.
10. Absorbans değerleri 450 nanometre (nm) - 490 nm’ de okundu.
3.5.2. Tükürük ve DOS’da Tümör Nekro Faktör- Alfa (TNF-α ) Analizi
Tükürük ve DOS örneklerinde TNF-α Analizi; DIAsource TNF-α - EASIA Kit (
KAP 1751 DIAsource ImmunoAssays S.A. Rue du Bosquet, 2, B-1348 Louvain-laNeueve,
Belgium)
kullanılarak
ELİSA
yöntemiyle
yapıldı.
Kullanılan
kitin
prospektüsüne göre 20 serum örneğinin ölçüm içi CV’ si % 6.6 ve 24 serum örneğinin
ölçümler arası CV’ si % 4.5 olarak belirtilmiştir. Ölçüm öncesinde tüm örnekler oda
sıcaklığına getirildi ve vortekslendi.
Reaktif Hazırlanması:
1. Kalibratörler: Sıfır kalibratörü ve diğer kalibratörler 2 ml distile su ilave
edilerek hazırlandı.
55 2. Kontroller: Kontroller 2 ml distile su ile hazırlandı.
3. Konjugat Solusyonu: Kullanılacak mikro kuyucukların sayısı belirlendikten
sonra temiz bir cam tüpte konsantre konjugat, konjugat tamponuyla dilüe edildi.
4. Yıkama Solusyonu: 1 volüm yıkama solusyonu, distile su ile 200 kat dilüe
edildi. Manyetik çubuk ile homojenize edildi.
5. Revelasyon Solusyonu: Substrat buffer içine 0.2 ml kromojen TMB
pipetlendi.
Tnf-α Ölçümü:
1. Kullanılması planlanan strip sayısı belirlendi.
2. Mikro kuyucuklara 50 μl inkübasyon tampon pipetlendi.
3. Uygun mikro kuyucuklara 200 μl kalibratörler kontroller ve örnekler
pipetlendi.
4. Plateler oda sıcaklığında horizontal shaker üzerinde 2 saat inkübe edildi.
5. Tüm mikro kuyucuklardan solusyonlar aspire edildi.
6. Her bir mikro kuyucuğa 0.4 ml yıkama solusyonu konulup, aspire edilerek 3
defa yıkama yapıldı.
7. Tüm mikro kuyucuklara 100 μl sıfır kalibratör pipetlendi.
8. Tüm mikro kuyucuklara 50 μl anti- TNF-α HRP konjugat pipetlendi.
9. 2 saat oda sıcaklığında inkübasyona bırakıldı.
56 10. Tüm mikro kuyucuklardan solusyonlar aspire edildi.
11. Her bir mikro kuyucuğa 0.4 ml yıkama solusyonu konulup, aspire edilerek 3
defa yıkama yapıldı.
12. Yıkama işlemini takiben 15 dakika içinde mikro kuyucuğa 200 μl revelasyon
solusyonu pipetlendi.
13. Plate horizontal shaker üzerinde oda sıcaklığında 30 dakika inkübe edildi.
14. Tüm mikro kuyucuklara 50 μl stop solusyonu eklendi.
15 . Absorbans değerleri 450 nm-490 nm’ de okundu.
3.5.3. Tükürük ve DOS’ ta Nitrit / Nitrat Analizi
Tükürük ve DOS örneklerinde Nitrat / Nitrit Analizi Analizi; Nitrate/Nitrite
Colorimetric Assay Kit (Item no:780001 Cayman Chemical Company 1180 E.
Ellsworth Rd. Ann Arbor. MI 48108) kullanılarak spektrofotometrik yöntemle yapıldı.
Kullanılan kitin prospektüsüne göre 84 örneğin ölçüm içi CV’ si % 2.7 ve 5 örneğin
ölçümler arası CV’ si % 3.4 olarak belirtilmiştir.
Ölçüm Öncesi Hazırlık:
1. Assay Buffer (ölçüm tamponu): Ölçüm tamponu tüp içeriği saf su ile toplam
hacim 100 ml olacak şekilde dilüe edildi. Bu tampon ölçümden önce gerekli ise
numunelerin sulandırılması için de kullanıldı.
2. Nitrat Redüktaz Enzim Hazırlanması: Tüp içeriği 1.2 ml’lik ölçüm tamponu
ile tekrar oluşturuldu. Kullanım esnasında buz içerisinde saklandı. Kullanılmadığı
zamanlarda -20 Co’de saklandı.
57 3. Nitrat Redüktaz Kofaktörlerinin Hazırlanması: Tüp içeriği 1.2 ml’lik assay
buffer
ile
tekrar
oluşturuldu.
Kullanım
esnasında
buz
içerisinde
saklandı.
Kullanılmadığı zamanlarda -20 ºC’ de saklandı. Bu solusyonun dondurulması ve
eritilmesi bir kez ile sınırlandırıldı.
4. Nitrat Standardı: Tüp içeriğindeki lipofilize edilmiş toz 1.0 ml’lik assay buffer
ile tekrar oluşturuldu. Kapakta hiç toz artığı kalmayacak şekilde tüm tüp içeriği
solüsyonun içine karıştırılarak vortekslendi ve +4 ºC’ de saklandı. Bu esnada herhangi
bir dondurma işlemine tabi tutulmadı.
5. Nitrit Standardı: Lipofilize edilmiş toza en az zarar verecek şekilde tüpün
kapağı yavaşça açıldı. Tüp içeriği 1.0 ml’lik assay buffer ile tekrar oluşturuldu. Kapakta
hiç toz artığı kalmayacak şekilde tüm tüp içeriği solüsyonun içine karıştırılarak
vortekslendi ve +4 ºC’ de saklandı. Bu esnada herhangi bir dondurma işlemine tabi
tutulmadı.
6. Griess Reaktifleri R1 Ve R2 (Tüp 6 Ve 7): Bu tüplere her hangi bir solüsyon
ya da assay buffer eklenmedi. +4 ºC’ de herhangi bir dondurma işlemine tabi
tutulmadan saklandı.
Nitrit /Nitrat ölçümü:
1. Kör olarak kullanılan mikro kuyucuğa 200 μl ölçüm tamponu ilave edildi. Bu
kuyucuğa daha sonra her hangi bir reaktif eklenmedi.
2. Test mikro kuyucuklarına 80 μl örnek ya da örnek dilüsyonu eklendi.
3. Mikro kuyucuklardan her birine 10 μl enzim kofaktör karışımı ilave edildi.
4. Mikro kuyucuklardan her birine 10 μl nitrat redüktaz karışımı ilave edildi.
58 5. Plateler, plate örtücü ile kapatıldı ve 1 saat oda sıcaklığında inkübasyona
bırakıldı.
6. Daha sonra her bir mikro kuyucuğa 50 μl Griess Reaktifi( RI) eklendi.
7. Her bir mikro kuyucuğa 50 μl Griess Reaktifi (RII) eklendi.
8. Renk oluşumu için oda sıcaklığında 10 dakika bekletildi.
9. Absorbans
540 nm – 550 nm’ de plate okuyucuda okundu.
3.5.4. Tükürükte ve DOS’ da MDA Analizi
Tükürük ve DOS örneklerinde TBARS Analizi; TBARS Assay Kit ( Item no:
10009055 Cayman Chemical Company 1180 E. Ellsworth Rd. Ann Arbor. MI 48108)
kullanılarak spektrofotometrik yöntemle yapıldı. Kullanılan kitin prospektüsüne göre 10
örneğin ölçüm içi CV’ si % 5.5 ve 8 örneğin ölçümler arası CV’ si % 5.9 olarak
belirtilmiştir.
Reaktif Hazırlanması:
1. Thiobarbitürik Asit: Tüpler 2 gr. TBA içerdiklerinden renk reaktifini
hazırlamaya uygundu.
2. Asetik Asit: iki adet 20 ml konsantre asetik asit bulunduran viallere 160 ml
HPLC grade su eklenerek 200 ml’ ye tamamlandı. Bu solusyon renk reaktifi hazırlamak
için kullanıldı.
3. Sodyum hidroksit:.20 ml NaOH solusyonu 180 ml HPLC grade su ile dilüe
edildi. Bu solusyon renk reaktifi hazırlamak için kullanıldı.
59 4. Malondaldehit Standardı: 500 mikromol (μM) MDA standardı bulunan stok
solusyondan seri dilusyonlar yapılarak 8 standart hazırlandı. Bunlarla standart eğri
hazırlandı.
5. SDS Solusyonu: % 8.1 ‘lik SDS solusyonu kullanıldı.
6. Renk solusyonu: Her 24 numune için 530 mg TBA ya 50 ml dilue asetik asit
solusyonu ve 50 ml dilue sodium hidroksit solusyonu eklendi ve TBA’ nın tamamen
çözünmesi sağlandı.
Tbars Ölçümü:
1. Tüplerin başlıklarını örneklerin tanımlanabilmesi için numaralandırıldı.
2. Her 100 μl örnek ya da standart numaralandırılmış 5 ml lik tüplere konuldu.
3. Tüpe 100 μl SDS solusyonu eklendi ve karıştırıldı.
4. Her bir tüpe 4 ml renk reaktifi eklendi.
5. Her tüpün ağzı kapatıldı ve kaynama esnasında dik durmaları için sporlara
yerleştirildi.
6. Tüpler 1 saat boyunca kaynayan suyun içinde bırakıldı.
7. 1 saat sonra tüpler kaynayan sudan çıkarılarak reaksiyonu durdurmak için
buz banyosunda 10 dakika bekletildi.
8. Tüpler 10 dakika + 4 ºC’ de santrifüj edildi.
9. 30 dakika oda sıcaklığında bekletildi.
10. Kolorimetrik ölçüm için her tüpten 150 μl örnek şeffaf plate’ lere pipetlendi.
60 11. 530- 540 nm’ de absorbans değerleri okundu.
3.5.5. Tükürükte 8-OHdG Analizi
Çalışmamızda tükürükte 8-OHdG tesbit edilmesi amacıyla ‘Higly Sensitive 8OHdG ELISA kit’ kullanıldı. Toplanan tükürük örnekleri incelenmeden önce
çalkalanarak 2ml’ lik ependorf tüplere aktarılarak 10 dakika santrifüj edildi. Elde edilen
üst faz, dereceli mikropipet yardımıyla başka bir ependorf tüpe aktarılarak ELISA testi
ile 8-OHdG miktarı ölçüldü. 8-OHdG Elisa Kiti (Highly Sensitive 8-OHdG Check,
Japan Institute For the Control of Aging, Japonya) oksidatif DNA yıkımını dokularda,
plazmada, tükürük ve diğer vücut sıvılarında ölçmek amacıyla kullanılan bir kittir.
Highly Sensitive 8-OHdG ölçümü aşağıda anlatılan şekilde gerçekleştirildi:
1. Plate üzerindeki 8-OHdG’le kaplanmış mikro kuyucuklara 8-OHdG
monoklonal antikorları ve analiz edilecek tükürük örnekleri ilave edildi ve bir saat
boyunca inkübasyona bırakıldı. Tükrükteki 8-OHdG ve 8-OHdG monoklonal antikorları
mikro kuyucuklardaki 8-OHdG’lerle bağlanmak için inkübasyon süresince yarışır.
Tükürük örneği içerisinde yüksek seviyede 8-OHdG varsa mikro kuyucuklardaki 8OHdG’lere monoklonal antikorlar daha az bağlanacaktır.
2. Örnek içerisindeki 8-OHdG’lere bağlanmış 8-OHdG monoklonal antikorları,
mikrokuyucuklardaki 8-OHdG ile bağlanan antikorlardan ayırmak amacıyla yıkanarak
ortamdan uzaklaştırıldı.
3. Enzimle işaretli sekonder antikorlar mikro kuyucukların kaplı olduğu 8OHdG’lere bağlanmış monoklonal antikorlara bağlanması amacıyla mikrokuyucuklara
ilave edildi.
61 4. Bağlanması olmayan sekonder antikorlar tekrar yıkama işlemi ile ortamdan
uzaklaştırıldı.
5. Substrat solusyonunun mikrokuyucuklara ilavesiyle renkli bir bileşik meydana
gelir ve mikro kuyucuklara bağlanan antikorların miktarı ile orantılı bir renk yoğunluğu
oluşur. Reaksiyon fosforik asit
ve renklenme ile sonuçlanır. Oluşan renklenmenin
absorbansı 450 nm dalga boyunda ölçüldü.
8-OHdG Ölçümü:
1. Bütün kit ajanları ve örnekler analiz öncesi oda sıcaklığına getirildi.
2.Primer antikorlar, primer antikor çözeltisiyle sulandırılarak çözünmesi
sağlandı.
3. Her mikro kuyucuk içerisine 50 µl örnek veya standart ilave edildi.
4. Her mikro kuyucuğa primer antikor (monoklonal antikor) çözeltisinden 50 µl
eklendi ve plate’in üstü yapışkan bir bantla sıkı bir şekilde kapatılarak +37 ◦C’ de 1 saat
boyunca inkübasyona bırakıldı.
5. İnkübasyon sonrası plate içeriği boşaltıldı. Her mikro kuyucuk 300 µl yıkama
çözeltisiyle yıkandı. Plate temiz bir kağıt havlunun üzerinde ters çevrilerek yıkama
çözeltisinin tamamen uzaklaşması sağlandı.
7. Sekonder antikorlar, sekonder antikor çözeltisiyle sulandırılarak tamamen
çözünmesi sağlandı.
8. Her mikro kuyucuğa sekonder antikor solüsyonundan 100 µl eklendi ve
plate’in üstü yapışkan bir örtü yardımıyla sıkı bir şekilde kapatılarak +37 ◦C’ de 1 saat
inkübasyona bırakıldı.
62 9. İnkübasyon sonrası dördüncü adımda olduğu gibi yıkama işlemi tekrarlandı.
10. Konsantre renklendirici substrat çözeltisi prosedürde belirtilen oranda
seyreltme çözeltisi ile seyreltildi. Hazırlanan substrat çözeltisinden her kuyucuğa 100 µl
ilave edildi. Dikkatlice çalkalanarak iyice karışması sağlandı.
11. Daha sonra oda sıcaklığında karanlık bir ortamda 15 dakika inkübasyona
bırakıldı.
12. 100’er µl reaksiyon sonlandırıcı solusyon ilave edildi ve çalkalanarak iyice
karışması sağlandı.
14. Reaksiyonun sonlandırılmasından sonra absorbans değerleri 450 nm’de
okundu.
15. Test örneklerindeki 8-OHdG seviyelerinin miktarının saptanmasında standart
grafik kullanıldı. 8-OHdG konsantrasyonu standart grafik yardımıyla ELISA plate
okuyucu yazılım programıyla otomatik olarak hesaplandı.
3.6. İstatistiksel Analizler
Biyokimyasal
ve
klinik
değişkenlerin
normal
dağılıma
uygunlukları
Kolmogorov-Smirnov analizi ile test edilmiştir. Plak ve Gingival indeks, SCD ve KAK
değerleri skorlanarak verilen formüllere göre ortalamaları kullanılmıştır. Yapılan analiz
sonucunda,
incelenen
parametrelerin
büyük
çoğunluğu
normal
dağılım
göstermediğinden istatistiksel analizler, non-parametrik testler kullanılarak yapılmıştır.
Cinsiyetler
arasındaki
değerlendirilmiştir.
farklılığın
Yapılan
analiz
önem
düzeyi,
sonucu,
Mann-Whitney
cinsiyetler
arasında
U
testi
önemli
ile
fark
olmadığından kız ve erkek grupları birleştirilerek birleşik grup üzerinde analizler
yapılmıştır. Çalışmamızda kullanılan tüm parametreler için her kayıt döneminde ayrı
63 ayrı olmak üzere ortalama ve standart sapmaları ihtiva eden tanımlayıcı istatistiksel
analizler yapılmıştır. İncelenen parametrelerin üç farklı değerlendirme dönemi arasında
fark gösterip göstermediği, Friedman testi ile analiz edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler
sonucunda istatistiksel olarak anlamlı parametreler için hangi dönemler arasında önemli
farklılık olduğu, Wilcoxon Rank testi ile belirlenmiştir. Klinik parametreler ve
laboratuvar parametreleri arasındaki korelasyonlar Spearman Rank Korelasyon Analizi
ile incelenmiştir. Verilerin analizinde; MS-Excel, SPSS for Win. Ver. 20.00 (SPSS Inc.,
IL., USA) paket programı kullanılmıştır. Güç analizleri için G Power 3.1.3. versiyon
kullanılmıştır. İstatistiksel analizlerde p<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul
edilmiştir.
64 4. BULGULAR
Çalışmamıza dahil edilen, yaşları 13 ile 20 arasında değişen 23 erkek, 27 bayan
toplam 50 hastanın yaş ortalaması 14.88 ± 1.47 yıldır.
Sabit ortodontik tedavi uygulanan hastaların tedavi öncesinde, tedavinin 1.
ayında ve 6. ayında tükürük ve DOS örnekleri alınmıştır. Tükürükte araştırılan
biyokimyasal parametrelerin tedavi öncesinde, tedavinin 1. Ayında ve 6. ayında
belirlenen ortalama ve standart sapma değerleri ve bu dönemlerin birbirleriyle
karşılaştırılmalarına ilişkin Friedman testi sonuçları Tablo-4.1’ de verilmiştir. Buna göre
tedavinin farklı aşamalarında tükürükte ölçülen tüm parametreler için (IL-1β, TNF-α,
MDA, Nitrit ve 8-OHdG) dönemler arasında önemli bir farklılık olmadığı belirlenmiştir
(P>0.05).
Tablo-4.1: Tükürükte değerlendirilen parametrelerin tedavi öncesi, 1. ve 6. aya ait
tanımlayıcı istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları
TÜKÜRÜK
Tedavi Öncesi
Tedavinin 1. Ayı
Tedavinin 6. Ayı
N
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
P değeri
IL- 1 β
50
40.80 ± 41.16
51.86 ± 61.20
40.98 ± 33.56
0.474
TNF-α
50
18.99 ± 14.31
25.58 ±25.66
21.18 ± 18.78
0.256
MDA
50
3.76 ± 2.48
3.87 ±3.06
3.60 ± 2.45
0.984
NİTRİT
50
4.58 ± 3.97
4.47 ± 4.25
3.78 ± 3.29
0.565
8-OHdG
50
4.73± 4.15
5.38 ± 5.77
4.64 ± 4.03
0.942
BİYOKİMYASAL
PARAMETRELER
DOS’ da araştırılan biyokimyasal parametrelerin tedavi öncesinde, tedavinin 1.
ve 6. ayında
belirlenen ortalama ve standart sapma değerleri ve bu dönemlerin
birbirleriyle karşılaştırılmalarına ilişkin Friedman testi sonuçları Tablo-4.2’ de
65 verilmiştir. Buna göre tedavinin farklı aşamalarında DOS’ ta ölçülen IL-1β ölçümü
dışındaki tüm parametreler için dönemler arasında önemli bir farklılık olmadığı
belirlenmiştir (P>0.05). IL-1β ölçümünde ise dönemler arasında önemli bir farklılık
olduğu belirlendi (P<0.05).
Tablo-4.2:.DOS’ da değerlendirilen parametrelerinin tedavi öncesi, 1. ve 6. Aya
ait tanımlayıcı istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları
DOS
Tedavi Öncesi
Tedavinin 1. Ayı
Tedavinin 6. Ayı
N
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
P değeri
IL- 1 β
50
10.69 ± 5.11
11.99 ± 6.74
13.41 ± 6.74
0.041*
TNF- α
50
6.83 ± 9.58
6.66 ±3.80
6.81 ± 3.96
0.254
NİTRİT
50
3.18 ± 1.71
3.56 ± 1.70
3.62 ± 2.07
0.096
BİYOKİMYASAL
PARAMETRELER
* P<0.05
Sondalamada cep derinliği, plak indeksi, gingival indeksi içeren klinik
periodontal parametrelerin ve DOS hacmi ölçümlerinin tedavi öncesinde, tedavinin 1. ve
6. ayında belirlenen ortalama ve standart sapma değerleri ve bu dönemlerin birbirleriyle
karşılaştırılmalarına ilişkin Friedman testi sonuçları ise Tablo-4.3’ de verilmiştir. Buna
göre tüm periodontal klinik parametrelerin tedavi öncesi ve tedavinin farklı aşamalarında
istatistiksel olarak önemli farklılıklar gösterdiği saptanırken (P<0.05), DOS hacminde
istatistiksel olarak önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05). Klinik parametrelerden
olan KAK (Klinik ataşman kaybı) hastaların tüm kayıtlarında 0.0 milimetre olarak
ölçüldüğünden istatistiksel olarak değerlendirme dışında bırakılmıştır.
66 Tablo-4.3: Periodontal klinik parametrelerin tedavi öncesi, 1. ve 6. aya ait tanımlayıcı
istatistik değerleri ve Friedman testi sonuçları
Tedavi Öncesi
Tedavinin 1. Ayı
Tedavinin 6. Ayı
N
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
Ort. ± s.sap.
P değeri
PI
50
0.12 ± 0.14
0.31 ± 0.28
0.20 ± 0.30
0.000*
GI
50
0.07 ± 0.08
0.27 ± 0.28
0.31 ± 0.30
0.000*
SCD
50
1.48 ± 030
1.64 ± 0.30
1.73 ± 0.33
0.000*
DOS- hacmi
50
0.07 ± 0.02
0.08 ± 0.03
0.09 ± 0.07
0.136
KLİNİK
PARAMETRELER
* P<0.05
Friedman test sonuçlarına göre istatistiksel olarak önemli bulunan parametrelerin
hangi dönemler arasında önemli farklılık gösterdiğinin belirlenmesi için yapılan
Wilcoxon testi sonuçları Tablo-4.4’ te verilmiştir. Buna göre DOS’ da ölçülen IL-1β
seviyesinin tedavi öncesi- tedavinin 6. Ayı arasında önemli derecede arttığı (P
0.01),
PI, GI ve SCD ölçümlerinde ise tedavi öncesi – tedavinin 1. ayı arasında ve tedavi
öncesi – tedavinin 6. ayı arasında önemli artış olduğu belirlenmiştir (bu artışlardaki
önemlilik yalnızca SCD ölçümünde tedavinin 1. - 6. ayları arasında P
iken , diğer dönemler arasında P
0.05 düzeyinde
0.001 düzeyindedir).
67 Tablo-4.4: Friedman test sonuçlarına göre anlamlı bulunan parametrelerin Wilcoxon test
sonuçları
WİLCOXON SIGNED RANKS TEST
Tedavi öncesi- 1. ay
*P
Tedavi 1. - 6. ay
Tedavi öncesi- 6. Ay
Z
Sig.
Z
Sig.
Z
Sig.
IL- 1 β (DOS)
-1.78
0.074
-1.34
0.181
-3.05
0.002**
Pİ
-4.70
0.000***
-0.056
0.955
-4.41
0.000***
Gİ
-5.16
0.000***
-1.27
0.203
-5.48
0.000***
SCD
-3.79
0.000***
-2.14
0.032*
-4.61
0.000***
0.05 , ** P
0.01 , ***P
0.001
Non parametrik Wilcoxon Rank test sonuçlarına göre anlamlı bulunan değerlerin
Güç analizleri için G Power 3.1.3 versiyon kullanıldı. Güç analizleri 0.91-0.96 aralığında
bulundu.
68 5. TARTIŞMA
Ortodontik diş hareketleri esnasında meydana gelen kemiğin yeniden şekillenme
sürecinde periodontal sağlık, uygulanan ortodontik kuvvetler ve kullanılan mekanikler
gibi pek çok faktör etkilidir.18 Ortodontik diş hareketleri apozisyon ve rezorpsiyon
proseslerinin oluşturduğu yeniden şekillenme sürecinin bir sonucu olduğundan,147 bu
süreçle ilgili her türlü faktör ortodontik diş hareketini de etkileyecek ve belirli bir denge
halinde bulunan periodontal çevrede önemli değişimleri tetikleyecektir.99 Ortodontik diş
hareketlerini hızlandırmak, dişlere ve destek dokulara en az zararla tedaviyi
sonlandırmak ortodontik tedavinin ana hedeflerindendir.42 Bu amaç doğrultusunda yeni
metotların geliştirilebilmesi için, bu süreçte oluşan biyolojik cevabın iyi bilinmesi
gereklidir.
Ortodontik kuvvetlerin periodonsiyuma iletilmesiyle meydana gelen alveoler
kemiğin ve yumuşak dokuların yeniden şekillenme süreci, kompleks biyolojik
mekanizmalarla gerçekleşir.63 Ortodontik diş hareketi esnasında dişlere gelen kuvvetler
periodontal ligamentin distorsiyonuna, ekstrasellüler matrikste değişimlere ve lokal doku
yaralanmasına yol açarak, periodonsiyumun kılcal damarlarında vazodilatasyona ve
geçirgenlik artışına neden olmaktadır.7 Böylece periodonsiyumda, enflamatuar
hücrelerin migrasyonu ve interlökin-1β ile TNF-α gibi önemli enflamatuar sitokinlerin
salınmasıyla karakterize aseptik enflamatuar bir tablo oluşmaktadır.26,
65
Sitokinler,
immün sistem hücreleri arasında sinyal taşıyan proteinlerdir.63 Bu proteinler, ortodontik
diş hareketleri boyunca aseptik enflamatuar süreçte periodonsiyum hücrelerinin
farklılaşmasına, aktivasyonuna ve apoptozis gelişmesine neden olurlar.15 İn vivo ve
invitro çalışmalar, IL-1β ve TNF-α gibi bazı sitokinlerin kemik rezorpsiyonu ve kemik
depozisyonundaki görevleri nedeniyle, kemiğin yeniden şekillenmesinde önemli
69 olduklarını, ayrıca ortodontik tedavi ile oluşan aseptik enflamasyona bağlı olarak
tedavinin erken safhalarında, bu sitokinlerin arttığını göstermektedir.36,
52, 57, 64
Ortodontik tedavide seviyelerinin arttığı bildirilen bu sitokinlerin bir diğer kaynağı da
periodontal enflamasyondur.15 Ortodontik tedavide kullanılan materyallerin plak
tutuculuğunu arttırdığı ve oral mikrobiyolojik durumu etkilediği, dolayısıyla periodontal
enflamasyona neden olduğu bilinmektedir. Plağa bağlı olarak gelişen bu enflamasyon
nedeniyle, DOS ve tükürükte IL-1β ve TNF-α seviyelerinin yükseldiği rapor
edilmiştir.148
Fizyolojik süreçte vücuttaki tüm dokularda serbest radikaller üretilmektedir.
Serbest radikallerin zararlı etkileri antioksidan mekanizma ile dengelenmektedir. Bu
dengenin serbest radikaller lehine değişmesiyle, oksidatif denge bozulmakta ve
oksidatif strese bağlı oksidatif doku hasarı meydana gelmektedir.11,
41
Oksidatif stresin
çok sayıda sistemik hastalığın patolojisiyle ilişkili olduğu görülmüş, bu nedenle üre, kan
ve tükürük gibi vücut sıvılarında seviyeleri ölçülmüştür.12,
82, 88, 102, 106, 149
Diş
hekimliğinde de özellikle periodontoloji alanında olmak üzere oksidatif stres ile
periodontal
enflamasyon
ilişkisini
inceleyen
çalışmalar10,
78,
99,
150
bulunmaktadır.Ortodonti alanında ise daha çok kullanılan materyallerin oluşturduğu
oksidatif strese ilişkin birkaç in vitro çalışma99,
113
bulunmakla birlikte, ortodontik
tedavide görülen enflamasyona bağlı olarak açığa çıkabilecek oksidatif stres ve
oksidatif
hasara
ilişkin
insanlar
üzerinde
yapılmış
herhangi
bir
çalışmaya
rastlanılmamıştır. Bu nedenle, çalışmamızda periodontal enflamasyon gelişimini takip
etmek için hem klinik periodontal parametreler ve DOS hacmini, hem de
proenflamatuar sitokinlerden olan IL-1β ve TNF-α seviyelerini değerlendirerek,
ortodontik tedavinin farklı zamanlarında hastaların tükürük ve DOS örneklerinde
oksidatif stres belirteçlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmaya katılan
70 hastalardan tedavi öncesinde, tedavinin birinci ve altıncı aylarında DOS ve tükürük
örnekleri alınmıştır.
Ortodontik
diş
hareketi
farklı
araştırıcılar
tarafından
birkaç
tanımlanmıştır. Hyalinizasyon öncesi ve sonrası olmak üzere iki safhada
başlangıç fazı,lag ve postlag faz olmak üzere üç safhada
20, 25, 44, 46, 151
safhada
21
ya da
tanımlamıştır.
Ancak deneysel bazı çalışmalarda lineer faz adı verilen dördüncü bir safhadan da
bahsedilmektedir.19, 46, 152 Genel olarak bu tanımlamaların ortak özelliği 2-3 hafta kadar
devam eden bir hyalinizasyon safhasını kapsamalarıdır. Daha sonra yaklaşık 20 -70 gün
arasında değişen bir hızlanma fazı (3. Safha) görülmekte, 70 günden sonra ise lineer faz
(4. Safha) adı verilen ve diş hareketinin belirli bir hızda devam ettiği safha
gelmektedir.19 Bu bilgilerin ışığı altında çalışmamızda, kontrol amaçlı olarak yapılan ilk
ölçümler tedavi öncesinde, hızlanma fazındaki diş hareketinin etkilerini değerlendirmek
için ikinci ölçümler tedavinin 1. ayında, üçüncü ölçümler ise lineer fazdaki diş hareketini
değerlendirmek için tedavinin 6. ayında yapılmıştır.
Cinsiyet ve yaş gibi faktörler, sitokinlerin, hormonların ve serbest radikallerin
seviyesini ve aktivitesini değiştirerek, oksidatif hasar üzerinde etkili olabilirler. Ren ve
ark.30 ortodontik diş hareketinin DOS’ da bulunan sitokinlere etkilerini ve bu sitokinlerin
seviyelerinin yaşa bağlı değişimini incelemişlerdir. Bu çalışmada, ilk 24 saatte sitokin
seviyesinin hem juvenil hem de yetişkinlerde arttığını, ancak jüvenillerde yetişkinlere
göre daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmacılar jüvenillerde görülen hızlı diş
hareketlerinin, sitokin seviyelerinin yüksekliği ile ilişkili olabileceğini rapor etmişlerdir.
Oksidatif doku hasarına ilişkin çalışmalarda ise, yaşlanma ile oksidatif DNA hasarının
artabileceği belirtilmektedir.10,
mutasyonlarının
artmasına,
82
Yaşa bağlı olarak artan 8-OHdG’ nin DNA
organ
fonksiyonlarının
azalmasına
ve
dejeneratif
hastalıkların ortaya çıkmasına neden olduğu bildirilmektedir.153
71 Cinsiyet de yaş gibi oksidatif stres ve sitokin seviyelerine etki edebilecek bir
faktördür. Cinsiyet hormonları kan damarlarının sayısında ve geçirgenliğinde artışa
sebep olduklarından, her iki cinste de hormonal dalgalanma dönemi olan pubertal atılım
döneminde, periodonsiyumda ve özellikle dişetinde bu hormonların etkileri daha bariz
olarak görülmektedir. Mariotti ve Mawhinney,154 araştırmalarında bireylerin ağız hijyeni
değişmemesine rağmen cinsiyet hormonlarının seviyelerindeki değişimin gingival
hastalıkların prevelansında artışa yol açtığını bildirmişlerdir. Araştırıcılar, pubertal
büyüme atılımında görülen hormonal dalgalanmaların ya da bireyin hormon ilacı
kullanımının, enflamasyonlu ve enflamasyonsuz periodonsiyumda DOS hacminde de
artışa
neden
metabolizması
olabileceğini
da
belirtmişlerdir.
hormonal
faaliyetlerden
Dişetinin
yanısıra
etkilenmektedir.
alveoler
Kemiğin
kemik
yeniden
şekillenmesi, rezorpsion ve depozisyon faaliyetlerinin bir sonucudur.147 Hormonlar,
osteoklastik ve osteoblastik aktiviteleri etkileyerek kemik metabolizmasının ve
dolayısıyla ortodontik diş hareketlerinin seyrini değiştirebilmektedir. Östrojen, androjen
ve kalsitonin gibi bazı sistemik hormonlar, kemik mineral içeriğini arttırarak ve kemik
rezorpsiyonu azaltarak ortodontik diş hareketlerini geciktirebilmektedir.155 Diğer yandan
tiroid hormonlarının ve kortikosteroidlerin osteoklastik aktiviteyi arttırarak ve
osteoblastik
aktiviteyi
inhibe
ederek
ortodontik
diş
hareketini
hızlandırdığı
gösterilmiştir.24 Enflamatuar hastalıklar ve hormonlar, dişeti oluğu sıvısındaki sitokin
seviyelerini de değiştirebilmektedirler. Daltaban ve ark.155 östrojen hormon seviyeleri
yeterli ve yetersiz olan iki ayrı grupta gingivitis ve periodontitisli bireylerin DOS’ unda
IL-1β seviyesini incelemişlerdir. Araştırıcılar periodontal dokulardaki IL-1β seviyesinin,
östrojen hormonundan etkilendiğini ve periodontitisli hastaların DOS IL-1β seviyesinin
gingivitisli hastalardan daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir.
72 Bu çalışmalar, cinsiyet ve yaşın ortodontik diş hareketi üzerinde etkili
olabileceğini düşündürürken, yaş ve cinsiyetin oksidatif stres üzerinde herhangi bir
etkiye sahip olmadığını rapor eden çalışmalar da bulunmaktadır12, 106, 156 Van Gastel ve
ark.157 yaş ortalaması 14,5 olan bir grupta dişeti oluğu sıvısında sitokin seviyelerini
inceledikleri çalışmalarında genel olarak önemli bir cinsiyet farklılığının olmadığını
bulmuşlardır. Çalışmamızda da cinsiyete bağlı önemli farklılıkların olabileceği
düşüncesiyle iki ayrı grup oluşturulmuş, bununla birlikte yapılan istatistiksel analiz
sonucunda incelediğimiz hiçbir parametrede önemli cinsiyet farklılığı bulunmadığından
her iki grup birleştirilerek tüm değerlendirmeler birleşik grup üzerinde yapılmıştır.
Pubertal büyüme atılımı dönemindeki hormonal dalgalanmaların etkisini en aza
indirebilmek için çalışmamıza dahil ettiğimiz hastalarda pubertal büyüme atılımının
sona ermek üzere ya da sona ermiş olmasına dikkat edilmiştir.
Sigara kullanımı ve alkol gibi kötü alışkanlıklardan kemik metabolizmasının ve
diş hareketlerinin etkilenebileceğini bildirilen hücre kültürü ve rat çalışmalarında158, 159
bu alışkanlıklarla rezorpsiyon sürecinde ortaya çıkan RANKL/OPG salınımının ilişkili
olduğu gösterilmiştir. Bu çalışmalarda nikotinin PGE üretimini artırarak kemik yıkımını
ve diş hareket miktarını artırdığı bildirilmiştir. Ayrıca nikotinin IL-1 gibi kemik
rezorpsiyonunda görevli sitokinlerin salınımını da indüklediği gösterilmiştir.158
Sigara içen bireylerdeki kanser risk artışının, sigara dumanındaki serbest
radikaller tarafından arttırılan oksidatif hasar ile ilişkili olduğu bildirilmektedir.111
Dhotre ve ark.150 sigara içen ve içmeyen hastalarda, serum lipid peroksit ile nitrik oksit
seviyelerini
ve
bazı
antioksidanları
değerlendirdikleri
çalışmada,
sigaranın
periodontitiste oksidatif stresi arttırdığını rapor etmişlerdir. Sorensen ve ark.160 ise sigara
içen sağlıklı bireylerde, idrar 8-OHdG miktarının arttığını belirtmişlerdir. Sigaranın
sitokinler ve serbest radikal üretimi ile ilgili bu etkilerinden dolayı, çalışmamıza dahil
73 edilen bireylerin sitokin seviyelerinin ve oksidatif stres belirteç seviyelerinin
maskelenmemesi için sigara kullanmıyor olmalarına dikkat edilmiştir.
Ortodontik diş hareketi periodonsiyum hücreleri ve metabolizmasıyla doğrudan
ilişkili olduğundan, sistemik hastalıklar ile bu hastalıklarda kullanılan ilaçlar ve
periodontal enflamasyon gibi lokal hastalıklar direkt ya da indirekt olarak dokuların
yeniden şekillenme sürecini etkilemekte ve ortodontik diş hareketinin yavaşlamasına ya
da hızlanmasına neden olabilmektedir.161 Diabet, koroner arter hastalığı ve Romatoid
artrit gibi sistemik hastalıkların, periodontal hastalıkların patogenezinde etkili
olabilecekleri yapılan çalışmalarda162, 163 gösterilmiştir. Sistemik hastalıklarda kullanılan
ilaçlarla ilgili çalışmalarda,161,164-168 bu ilaçların kemik yapım ve yıkım proçeslerini
etkileyerek ortodontik diş hareketleri üzerine olumsuz etkilerinin olabileceği
gösterilmiştir. Bronşial astımı olan bireylerin uzun süreli kortikosteroid kullanımlarının,
prostoglandin sentezinin inhibe etmek suretiyle osteoblastik aktiviteyi baskılayarak diş
hareketinde gecikmelere ve kemik yıkımında artışa sebep olabileceği bildirilmiştir.
161,
164
Verna ve ark.165 kortikosteroid kullanımına bağlı olarak, osteoklastik aktivitenin
arttığını, osteoblastik aktivitenin ise azalarak kemik yapım-yıkım dengesinin
bozulduğunu belirtmişlerdir. Araştırıcılar kortikosteroid kullanan bireylerde ortodontik
tedavilerinin ilaç kullanımının sonrasına ertelenmesini önermişlerdir.
Osteopeni ve osteopöroz gibi kemik metabolizma hastalıklarında kullanılan
bifosfanatların da kemikte osteoklast sayısını azaltarak diş hareketlerini sınırlandırdığı
belirtilmektedir.166, 167
Nonsteroidal anti enflamatuar ilaç (NSAİ) kullanan ortodontik tedavi
hastalarında, bu ilaçların araşidonik asit metabolizmasını değiştirerek enflamasyonu
74 inhibe ettiği bildirilmiştir.161 Knop ve ark.168 da ortodontik tedavide ağrı algısının
azaltılması amacıyla kullanılan NSAİ ‘ lerin Howship lakünlerinin, osteoklast benzeri
hücrelerin ve kan damarlarının sayısını azalttığını, bu nedenle kemiğin yeniden
şekillenme sürecini geciktirebileceğini rapor etmişlerdir. Fenitoin, siklosporin ve
antihipertansif gibi ilaçların ise sitokinlerin seviyelerinde değişime neden olarak dişeti
büyümesinde etkili oldukları bildirilmiştir. Bununla birlikte kısa süreli ilaç
kullanımlarında diş hareketlerinin etkilenmeyeceğini bildiren araştırmalar
23, 169, 170
da
bulunmaktadır. Bu nedenle çalışmamıza dahil edilen bireylerin sistemik bir hastalığının
bulunmamasına ve herhangi bir ilaç kullanmamalarına dikkat edilmiştir.
Çalışmamızda, enflamatuar sitokinlerin ve oksidatif stres belirteçlerinin
değerlendirilmesi amacıyla DOS ve tükürük örnekleri alınmıştır. DOS, lokal hücresel
metabolik faaliyetleri, mevcut periodontal durumu, immün ve enflamatuar reaksiyonları
yansıtan
önemli
bir
kaynaktır.52
Periodontal
dokuların
sağlık
durumunun
belirlenmesinde, geleneksel olarak radyografiler ve periodontal klinik indeksler
kullanılmaktadır. Bu radyografi ve indeksler, periodontal dokularda oluşmuş yıkımı
yansıtırken, mevcut periodontal hastalık şiddetinin belirlenmesinde ve ilerleyen süreçte
oluşabilecek destek doku kaybının tahmininde yetersiz kalmaktadır.
120, 171
Bu klinik
değerlendirmelerdeki subjektif ölçümlere bağlı yetersizlik, daha duyarlı yeni tanısal
yöntemlerin geliştirilmesi ihtiyacını ortaya koymuştur. Bu anlamda güvenilir bir yöntem
olarak DOS içeriğinin değerlendirilmesinin önemi giderek artmaktadır.123
Ortodontik diş hareketleriyle ilişkili olarak DOS’ da matriks metallo
proteinazlar34, 172, interlökinler56, 70 ve TNF-α64 gibi birçok molekül incelenebilmektedir.
Ortodontik diş hareketine bağlı periodonsiyumun yeniden şekillenme sürecinde açığa
çıkan bu mediatörler, periodontal dokulardan dişeti oluğuna yayıldığından, DOS analizi
75 ortodontik kuvvetlere karşı diş ve çevre dokuların cevabının değerlendirilmesinde de
kullanılmaktadır.3, 65
DOS içeriğinin ve hacminin belirlenmesi ve analizinde farklı uygulamalar
yapılsa da, DOS’un periopaper ile toplanması ve periotron cihazı ile hacminin
belirlenmesi sıklıkla tercih edilen bir yöntemdir.3, 55
Tükürük de DOS gibi toplaması kolay olan ve invaziv işlem gerektirmeyen bir
diğer tanı aracıdır.140 Greabu136 ve ark.’ nın tanımıyla tükürük, hastalıkta ve sağlıkta
vücuda açılan diagnostik bir penceredir.DOS, diş ve destek dokularının lokal durumunu
yansıtırken, tükürük de ağız ortamı hakkında genel bir fikir vermektedir.100 Sistemik ve
oral hastalıklarda olduğu gibi
olarak kullanılabileceği
140
periodontal hastalıklarda da tükürüğün bir tanı aracı
bilinmektedir.139 Bunların yanında tükürük ve DOS örneği
toplanmasının non invasiv yöntemler olmaları,140 uygulanmalarının
kolaylığı, oral
kaviteden rahatlıkla ulaşılabilmeleri ve çok ekipman gerektirmemeleri141 gibi avantajları
çalışmamızda olduğu gibi birçok çalışmada da bu materyallerin tanı aracı olarak tercih
edilmelerine sebep olmuştur.
Yapılan çalışmalarda,.65,
173 64, 174
ortodontik tedavi gören bireylerden DOS
örneklemesinin genellikle çekimli vakalarda, kanin distalizasyonu safhasında ve kanin
dişinin mesial ya da distalinden alındığı gözlenmiştir Bu tercihin kanin dişinin
distalizasyonu esnasında periodonsiyumun baskı ve gerilim sahalarının çok belirgin
olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Dudic ve ark.124 çekimsiz ortodontik
tedavi gören bireylerde yaptıkları çalışmada, her yarım çeneden rastgele bir diş seçerek,
bu dişlerin mesial ve distallerinden DOS örneği almışlardır. Marcaccini ve ark.55 da
benzer bir uygulama yapmışlardır. Çalışmamızda da, çekimsiz sabit ortodontik tedavi
gören bireylerden DOS örneklemesi yapılmış ve posterior dişlere göre daha kolay
76 ulaşılabilmesi, izolasyonun ve örneklemenin daha rahat yapılabilmesi gibi avantajları
nedeniyle üst anterior bölge dişleri tercih edilmiştir.
Ortodontik tedavi gören bireylerde, sabit ortodontik apareylerin uygulanmasını
takiben oldukça sık görülen dişeti büyümesi, daha çok sabit apareylerden dolayı oral
hijyenin sağlanmasındaki güçlük ve plak birikimine bağlanmaktadır. Tedavide
kullanılan materyallerin bu plak tutucu özellikleri gereği, gingival enflamasyonun
oluşmasına, ilerlemesine ve hatta periodontal ataşman kaybına neden olabilecekleri
belirtilmektedir. Ancak oral hijyeni kontrol altında olan bireylerde de dişeti büyümesi
gözlenmesinin, tamamen mekanik strese ve ortodontik diş hareketinin neden olduğu
yeniden şekillenmeye bağlı olabileceği öngörülmektedir.43
DOS’ da bulunan sitokinler,
hem periodontal enflamasyondan kaynaklanan
değişimleri hem de biyomekanik stresten kaynaklanan immün ve enflamatuar
reaksiyonları yansıtırlar. Bu nedenle, Tzannetou ve ark.50’ nın yaptıkları gibi
araştırmamızda da plağa bağlı inflamatuar değişikliklerden ziyade, ortodontik
kuvvetlere bağlı değişimlerin incelenmesi hedeflendiğinden özellikle ağız hijyeni iyi
olan hastalar seçilmiş ve van Gastel ve ark.157 ile Ristic ve ark.148’ nın çalışmalarıyla
benzer şekilde hastaların motivasyonu için oral hijyen eğitimi, tedavi boyunca devam
ettirilmiştir. Çalışmamızda, oral hijyen kontrolü amacıyla, sabit ortodontik tedavi öncesi
ve tedavinin farklı aşamalarında, plak indeks, gingival indeks, sondalamada cep
derinliği ve ataşman kaybı ölçümleri yapılmıştır.
Bant, braket ve ark telleri gibi ortodontik materyaller plak birikimini
kolaylaştırdıkları gibi, plağın uzaklaştırılmasını da olumsuz yönde etkilemektedirler.175
Bu nedenle sabit ortodontik tedavi gören hastalarda, oral hijyen motivasyonu çok iyi
olsa da gingival enflamasyon oluşması neredeyse kaçınılmazdır.176,
177
Ayrıca, sabit
77 ortodontik tedavide kullanılan bantların ve yapıştırma ajanlarının gingival sulkus içine
fazla ilerletilmeleri de oral hijyenin sağlanmasını zorlaştırdığından, plak gelişimi ve
patojenitesi açısından risk oluşturabilmektedir.
55, 147
Zachrisson ve zachrisson178 oral
hijyen uygulamaları mükemmel olan hastalarda da genellikle ortodontik tedavinin 1-2.
ayı içinde hafif ya da orta dereceli gingivitis olabileceğini rapor etmişlerdir. Gastel ve
ark.179 da ortodotontik tedavinin uzun dönemde klinik periodontal parametrelerde
değişikliklere neden olduğunu bildirmişlerdir. Tzannetou ve ark.50 hızlı genişletme
yaptıkları hastaların DOS’ unda IL-1β ve β glikorinidaz seviyelerinin ortodontik kuvvet
ile arttığını ancak periodontal profilaksi ile bunun azaldığını rapor etmişlerdir.
Araştırıcılar sitokin seviyelerinin artışında, ortodontik ve ortopedik kuvvetlerin yanı sıra
plak birikiminin de etkili olabileceğini vurgulamışlardır.
Maksimum oral hijyenin sağlanması ve sürdürülmesi zor olmakla birlikte
imkansız değildir. Iwasaki ve ark.3 yaptıkları çalışmada 84 gün boyunca takip ettikleri
hastalarda oral hijyenin çok iyi olduğunu bu nedenle GI skorlarının sürekli 0 olarak
kaldığını rapor etmişlerdir. Petti ve ark.180 ise gingivitise doğru bir eğilim olmakla
birlikte bunun çok önemli olmadığını belirtmişlerdir. Zachrisson ve ark.176 ile Ristic ve
ark.148 da sabit ortodotontik tedavi gören bireylerde önemli bir ataşman kaybının
olmadığını bildirmişlerdir. Araştırıcılar ataşman kaybı olmayışını, ortodontik tedavinin
periodonsiyumda görülen etkilerinin genellikle dişetiyle sınırlı olduğu ve daha derin
periodontal
dokuları
olumsuz
yönde
etkilemediği
şeklinde
açıklamışlardır.
Araştırmamızda da bu çalışmalarla uyumlu olarak, hiçbir hastada ataşman kaybının
gözlenmemesi, ağız hijyeni iyi olan hastalarda ortodontik tedavinin periodontal yıkıma
neden olmadığı fikrini desteklemektedir.
Alexander,181 ortodontik tedaviden sonra cep derinliğinde artış olduğunu, bu
artışın ise ataşman kaybından ziyade dişeti büyümesinden kaynaklı olduğunu
78 bildirmişlerdir. Çalışmamızda tüm ölçüm zamanlarında sondalamada cep derinliğinde
anlamlı artış tesbit edilmiştir. Hastaların tüm ölçüm zamanlarında ataşman kaybı
görülmemesine rağmen, sondalamada cep derinliğinde artış olmasının, dişeti
büyümesiyle ilişkilendirilebileceği düşüncesini desteklemektedir.
DOS hacmi; kullanılan ilaçlar, sistemik hastalıklar, hormonal dalgalanmalar ve
periodontal enflamasyon gibi birçok faktörden etkilenebilmektedir.154,
174
Enflamatuar
durumlarda dokular arasındaki osmotik basınç değişimine bağlı olarak, damar sayısı ve
geçirgenliğinin artışıyla gingival sulkustaki enflamatuar sıvı artmaktadır.63, 85 Gingival
enflamasyonu DOS hacmindeki değişimin daha iyi yansıttığı bilinmektdtir.174,
182
Bu
amaçla çalışmamızda klinik periodontal indekslerin yanı sıra DOS hacmi de
değerlendirilmiştir. Ortodontik diş hareketleri sonucunda ortaya çıkan aseptik
enflamasyonda ise DOS hacmindeki değişimle ilgili farklı görüşler bulunmaktadır.
118
Ortodontik kuvvetlerin DOS hacminde artışa yol açtığı yönünde görüşler olduğu gibi,
DOS hacmini etkilemediği görüşleri de bulunmaktadır. Başaran ve ark.64 ortodontik
kuvvet uygulamasının DOS volümünü arttırdığını bildirmişlerdir. Gastel ve ark.157
ortodontik tedavinin başlangıcında, braketler çıkarıldığında ve 3 ay sonrasında
periodontal parametreleri incelemiş ve braketler çıkarıldığında, başlangıça göre DOS
hacminin arttığını, 3 ay sonra da başlangıca göre hala daha yüksek seviyede olduğunu
rapor etmişlerdir. Karaçay ve ark.183 ortodontik kuvvet uyguladıktan 1 saat ve 24 saat
sonra DOS hacminin başlangıca göre arttığını, 1 hafta sonra ise 1. saate göre düştüğünü
bildirmişlerdir. Almeide ve ark.118 ise ortodontik tedavi gören bireylerdeki DOS hacmi
artışını
diş
hareketinden
ziyade
enflamatuar
durum
ile
ilişkilendirmişlerdir.
Araştırmacılar, DOS hacminin ortodontik diş hareketlerinden bağımsız olduğunu ve
periodontal hastalığı kontrol altına alınmış olan ortodontik tedavi hastalarında DOS
hacminin değişmediğini bildirmişlerdir. Drummond ve ark.184 DOS hacmindeki
79 değişimin, ortodontik diş hareketlerinden mi yoksa ortodontik materyallerin oluşturduğu
plak artışına bağlı enflamasyondan mı kaynaklandığını incelemiş, sonuç olarak DOS’ un
ortodontik tedaviye bağlı doku yeniden şekillenmesini yansıtabilecek güvenilir bir
parametre olmadığını bildirmişlerdir. Perinetti ve ark.115 da aynı görüşte olduklarını
ifade etmişlerdir. Ortodontik diş hareketi ile DOS hacminin değişmediğini bildiren
çalışmalarla
farklı
30, 60, 173, 184
dönemlerindeki
uyumlu olarak, çalışmamızda da tedavi öncesi ve tedavinin
tüm
ölçümlerde
DOS
hacminde
önemli
bir
değişim
gözlenmemiştir. Bu nedenle DOS hacminin, enflamasyondan bağımsız olarak sadece
ortodontik diş hareketlerine bağlı değişimlerin değerlendirilmesinde tek başına güvenilir
bir kriter olmadığı söylenebilir. Luppanopornlarp ve ark.173 ortodontik tedavi süresince
DOS hacminde değişim gözlenmemesinin, hastaların iyi oral hijyenlerinin bir göstergesi
olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda da ortodontik tedaviye bağlı olarak DOS
hacminde herhangi bir değişim ve ataşman kaybı olmaması, hastalarımızda ortodontik
tedavi esnasında periodontal enflamasyon gelişmediğini düşündürmektedir. Bununla
birlikte araştırmamızda plak indeks, gingival indeks ve sondalamada cep derinliğinde
istatistiksel olarak artış olması çelişkili bir durum gibi görünse de bu değerlerin
periodontal olarak sağlık sınırları (GI 1 mm, SCD 2 mm) içinde kalması bu
görüşümüzü desteklemektedir. Çalışmamızın bu bulguları, ortodontik tedavide
kullanılan materyallerin plak birikimini artıran lokal faktörler olduğunu ancak tedavi
öncesi ve esnasında hasta motivasyonuyla bu faktörlerin elimine edilebeileceği görüşünü
desteklemektedir.
Ortodontik
kuvvetlerin
periodonsiyumda
oluşturduğu
mekanik
stres,
periodonsiyum hücrelerinde farklılaşmaya ve sitokinler gibi medyatörlerin salınımına
yol açmaktadır.35 Proenflamatuar sitokinlerden IL-1β ve TNF-α, mekanik strese verilen
doku cevabında önemli rol oynayan ve ortodontik diş hareketinin periodonsiyumdaki
80 etkilerinin değerlendirilmesinde DOS’ da en çok incelenen parametreler arasındadır.34, 37,
63, 185, 186
IL-1‘ in biyolojik aktiviteleri birbirine benzeyen IL-1α ve IL-1β olmak üzere iki
formu bulunmakla birlikte, IL-1β’ nın kemik yıkımında IL-1α’ ya göre 10- 15 kat daha
aktif olduğu ve kemik yapımını daha fazla inhibe ettiği bilindiğinden,
3, 35, 39
çalışmamızda IL-1β’ nın incelenmesi tercih edilmiştir. IL-1β, osteoklastların
aktivasyonunda, kemik rezorpsiyonunda ve ortodontik kuvvetlere verilen biyolojik
cevapta önemli görevleri olan bir sitokindir.187 TNF-α ise akut ve kronik
enflamasyonda15 ve mekanik yükleme altında monositler ve makrofajlar yanı sıra
osteoblastlardan da salınarak kemik rezorpsiyonunda da rol alan bir sitokindir.183, 186, 188,
189
Başaran ve ark.64 ortodontik kuvvet uygulanmasını takiben diş hareketlerinin erken
dönemlerinde (12-24 saat) IL-1β ve TNF-α’ nın seviyelerininin arttığını bildirirken,
Jager ve ark.66 da rat çalışmalarında, bu sitokinlerin odontoblast ve osteoblastları aktive
ederek ortodontik diş hareketinde etkili olduklarını ve inhibe edilmeleriyle ortodontik
diş hareketlerinde % 50’ ye varan bir azalma olduğunu belirtmişlerdir. Giannapoulou ve
ark.177 sabit ortodontik tedavi gören bireylerin IL-1β ve IL-8 seviyelerinin, kontrol
grubuna göre daha yüksek olduğunu ve bu sitokinlerin ortodontik diş hareketleriyle
periodonsiyumda artan biyolojik aktiviteyi gösterdiğini bildirmişlerdir. Bletsa ve ark.35
ortodontik tedavinin 1. gününde IL-1β ve TNF-α seviyesinin yükseldiğini rapor
etmişlerdir. Ren ve ark.186 da ortodontik kuvvet uygulamasını takiben DOS’ da IL-1β
ve TNF-α seviyelerinin 24. saatte en üst seviyeye ulaştığını ancak sonraki süreçte
seviyeleri yükselse dahi bunun önemli olmadığını bildirmişlerdir. Yine Karaçay ve
ark.183 ile Sung Ho ve ark.4 ortodontik tedaviye bağlı olarak TNF-α seviyesinin arttığını
rapor etmişlerdir. Alhashimi ve ark.63 da ortodontik tedaviyi takiben 3. günde TNF-α
81 seviyesinin maksimum seviyeye ulaştığını, 7 ve 10 gün sonra ise başlangıç seviyesine
döndüğünü bildirmişlerdir.
Ortodontik
diş
hareketinde
sitokinlerin
etkinliğini
değerlendiren
bu
araştırmaların genellikle birkaç ay gibi kısa bir dönemi kapsamaları nedeniyle söz
konusu çalışmaların,
23, 35, 52, 187, 190
ortodontik tedavinin lineer fazında sitokinlerin
seviyesindeki değişimlerin değerlendirilmesinde yetersiz oldukları söylenebilir.186 Bu
nedenle çalışmamızda, tedavinin lineer fazını da içine alabilecek şekilde 6 aylık bir
dönem boyunca sitokin seviyelerindeki değişim incelenmiştir.
Ortodontik diş hareketine bağlı olarak sitokin seviyelerindeki değişimin uzun
dönemde değerlendirildiği sınırlı sayıda çalışmaya rastlanılmıştır.64,157,186 Ren ve ark.186
ortodontik tedavinin ilk 3 ayındaki, Başaran ve ark.64 ilk 7 aydaki, Gastel ve ark 157 ise
ilk 1 yıldaki sitokin değişimlerini incelemişlerdir. Bu çalışmalarda da sitokin
seviyesinin ilk 24 saatte pik yaptığı, daha sonra başlangıç seviyesine yaklaştığı
bildirilmiştir. Uzun dönemi içeren bu çalışmalarla uyumlu olarak, çalışmamızda da
tükürükte incelenen IL-1β ve TNF-α seviyesinde tüm ölçüm zamanlarında önemli bir
farklılık gözlenmezken, DOS’ ta yalnızca 6. ayda ölçülen IL-1β seviyesinde başlangıca
göre önemli bir artış olduğu bulunmuştur. Bu bulgumuz da kemik yıkımında görev
aldıkları ve sinerjik etki gösterdikleri18 bilinen bu sitokinlerden IL-1β’ nın TNF-α’ ya
oranla mekanik streslere daha duyarlı olduğu bulgusuyla uyumludur.35
Serbest radikaller, kısa ömürlü ve reaktif
bileşikler olduğundan vücutta
doğrudan ölçümleri oldukça zordur. Bu nedenle genellikle proteinler, lipitler ve DNA
gibi moleküllerle etkileşimlerinden açığa çıkan son ürünler değerlendirilerek
incelenebilirler. 47 Bu amaçla çalışmamızda, oksidatif hasar belirteci olarak bir serbest
radikal olan NO‘ in ürünleri nitrit ve nitrat’ ı, serbest radikallerin DNA ile
82 tepkimesinden kaynaklanan 8- OHdG‘ ni ve lipit peroksidasyon ürünü olan MDA
seviyesindeki değişimler incelenmiştir.
Hücrelerarası etkileşimde, makrofaj ve osteoklastlar gibi birçok hücre tarafından
salınan ve bazı biyolojik süreçlerde aktif rol oynayan NO, tüm vücut sıvılarında
incelenebilmektedir.90 Diş hekimliğinde ise özellikle periodontoloji alanında ve
tükürükte incelendiği çalışmalar bulunmaktadır.94,
enflamasyonun
belirlenmesinde
NO’
in
150
Bu çalışmalarda periodontal
potansiyel
bir
parametre
olarak
değerlendirilebileceği bildirilmiştir.
Shirazi ve ark.99 NO’ in ortodontik diş hareketindeki rolünü araştırmak amacıyla
yaptıkları rat çalışmasında, NO prekürsörü (L-arginine) uygulanan grupta diğer gruplara
göre osteoklastik aktivitenin ve diş hareket miktarının arttığını, NOS inhibitörü (LNAME) uygulanan grupta ise osteoklastik aktivitenin ve diş hareket miktarının
azaldığını bildirmişlerdir.
Akın ve ark.98 ile Hayashi ve ark.191 da aynı amaçla ve benzer metotla yaptıkları
rat çalışmalarında Shirazi ve ark.99 ile benzer bulgular elde etmişlerdir
Nilforoushan ve ark.192 ile Tan ve ark.100 da yine ratlar üzerinde yaptıkları
çalışmalarda, NOS’ un ortodontik diş hareketinin erken safhalarında daha yüksek
seviyede olduğunu, 24. ile 48. saatler arasında en üst seviyeye ulaştığını ve tedavi
süresince tekrar başlangıç seviyesine döndüğünü bildirmişlerdir. D’Atillio ve ark.87 ise
ortodontik tedavi gören bireylerde, NOS seviyesinin ortodontik tedavinin erken
safhalarında (2. Haftada) yüksek olduğunu bildirilmişlerdir. Bu çalışmaların birkaç gün
ile bir kaç haftalık kısa dönemleri kapsadığı, çalışmamızın ise uzun dönem çalışması
olduğu göz önüne alındığında, NO seviyesinde tedavinin ilerleyen sürecinde önemli bir
83 farklılık gözlenmemesi açısından bulgularımız, Nilforoushan ve ark.192 ve D’Atillio ve
ark.87’ nın bulguları ile uyumlu kabul edilebilir.
NO ve ortodontik tedavi ilişkisini inceleyen D’Atillio ve ark.87’ nın araştırması
dışındaki çalışmaların hemen hemen tümü hayvan deneyi olup insanlarda NO’ in
değerlendirildiği herhangi bir çalışmaya rastlanılamamıştır. Bu özelliği nedeniyle ilk
olan araştırmamızda, ortodontik tedavinin birinci ve altıncı ayında NO seviyesinde
önemli bir değişim olmaması, ortodontik tedaviyle sağlanan diş hareketlerine ve
kullanılan materyallere bağlı olarak periodonsiyumdaki serbest radikal seviyesinin
fizyolojik sınırlar içinde kaldığı şeklinde yorumlanabilir.
Oksidatif strese bağlı olarak dokularda meydana gelen olaylardan biri de DNA
hasarıdır. 8-OHdG, günümüzde oksidatif DNA hasarının belirlenmesinde en çok
kullanılan moleküldür.10,
78, 149, 193
8-OHdG molekülünün incelenmesinde idrar,195
serum196 ve tükürük78 gibi vücut sıvıları yaygın olarak kullanılmakla birlikte, dişeti
oluğu sıvısında bu molekülün incelenmesinin uygun olmadığı rapor edilmiştir.193, 197 Bu
nedenle çalışmamızda 8-OHdG molekülü yalnızca tükürükte incelenmesi uygun
görülmüştür.
8-OHdG, periodontal enflamasyonda da oksidatif hasarın belirlenmesinde son
yıllarda popüler olan bir moleküldür. Sawamoto ve ark.193
periodontal
durumun
ya
da
uygulanan
periodontal
8-OHdG’ nin mevcut
tedavinin
etkinliğinin
değerlendirilmesinde kullanılabilecek bir parametre olabileceğini bildirmişlerdir.
Takane ve ark.197 da periodontitisli hasta tükürüklerinde, 8-OHdG seviyesinin sağlıklı
bireylere göre daha yüksek olduğunu ve periodontal tedavi ile enflamasyonun
giderilmesinin ardından bu seviyenin önemli düzeyde azaldığını rapor etmişlerdir.
Çanakçı ve ark.11 da kronik periodontitisli hastaların tükürüklerindeki 8- OHdG ve
84 MDA seviyelerini, sağlıklı bireylere göre önemli derecede yüksek bulmuşlardır.
Çanakçı ve ark.10 kronik periodontitisli bireylerde yaptıkları diğer
bir çalışmada,
enflamatuar aktivasyona bağlı olarak artan oksidatif stresin DNA molekülü üzerinde
hasar meydana getirebileceğini belirtmişlerdir.
Genetik faktörler, oral hijyen alışkanlıkları ve mikrobiyolojik faktörlere bağlı
olarak periodontitis geçirmiş bireylerin tekrar periodontitis olma ihtimallerinin, sağlıklı
bireylere göre daha fazla olduğu bilinmektedir.147 Bu faktörlere ilave olarak
periodontitiste oluşabilecek oksidatif hasarın da periodontal dokularda mutasyonlara
neden olarak periodontitise yatkınlık oluşturabileceği ileri sürülmektedir.198 Özcan198
farklı tedavi yöntemleri uyguladığı periodontitisli hastaların tükürük örneklerinde 8OHdG seviyesini incelediği çalışmasında, periodontal enflamasyon tamamen giderilse
bile, periodontitis geçirmiş bireylerdeki DNA hasarının fizyolojik sınırların üzerinde
olduğunu rapor etmiştir. Araştırıcı bu sonuca dayanarak, periodontal enflamasyonun
dokularda meydana getirdiği oksidatif hasarın, DNA mutasyonlarına neden olarak kalıcı
olabileceğini ve periodontitis geçirmiş bireylerdeki periodontitise yatkınlığın bu
oksidatif DNA hasarı olabileceğini öne sürmüştür.
Literatürde, ortodontik tedaviden kaynaklanan aseptik enflamasyonun meydana
getirebileceği oksidatif DNA hasarının araştırıldığı bir çalışmaya rastlanılamamıştır.
Çalışmamızda, tedavinin farklı dönemlerinde değerlendirilen tükürük 8-OHdG seviyesi
incelenen tedavi sürecinde önemli bir değişim göstermemiştir. Bu sonuca dayanarak;
ortodontik diş hareketinin ve tedaviye bağlı olarak gelişen aseptik enflamasyonun,
periodonsiyum DNA’sında oksidatif hasara yol açmadığı söylenebilir. Ayrıca
periodontal enflamasyonda yükseldiği bilinen 8-OHdG seviyesinin önemli bir değişimin
göstermemesi, ortodontik tedavi uyguladığımız bireylerde önemli bir periodontal
hasarın oluşmadığının göstergesi sayılabilir.
85 Oral çevre, ortodontide kullanılan metallerin biyolojik parçalanması için termal,
biyolojik ve enzimatik özellikleri nedeniyle ideal bir ortamdır. Sabit ortodontik
materyaller çeşitli oranlarda nikel, kobalt ve krom içermektedir. Bu metallerin sitotoksite
gibi biyolojik yan etkileri de bulunmaktadır.199 Yapılan çalışmalarda13,14,78 bazı
metallerin oksidatif DNA hasarı üretmek, DNA’ nın replikasyonunu engellemek ya da
DNA hasarının onarılmasını önlemek gibi genotoksik etkileri olduğu bildirilmiştir.
Ortodontik diş hareketlerine bağlı olarak gelişen enflamasyonun DNA hasarına etkileri
kapsamlı olarak incelenmemiş olmakla birlikte, ortodontik materyallerin dokular üzerine
etkileri araştırmalara konu olmuştur.92,
113, 199
Bu çalışmalarda genel olarak metallerin
neden olduğu toksisite ve karsinojenite incelenmiş ve bu toksisitenin reaktif oksijen
türlerinin üretimindeki rolü araştırılmıştır.
Buljan ve ark.113 oksidatif stres belirteci olarak 8-OHdG düzeyini inceledikleri
invitro çalışmada, içerdikleri demir ve nikel gibi elementler nedeniyle farklı braket
çeşitlerinin oksidatif stres kaynağı olabileceğini, ancak full metal ve polimerik
braketlerin daha fazla oksidatif stres oluşturduğunu rapor etmişlerdir. Faccioni ve ark.199
braket ve ark tellerinden salınan nikel ve kobalta bağlı olarak yanak mukozasında DNA
hasarı tespit etmişlerdir. Takane ve ark.78 ise ortodontik materyallerin saldığı metal
iyonlarının tükürük, kan ve idrarda tespit edilebildiği, ancak bunların toksik
konsantrasyonlarda olmadığı rapor edilmiştir. Bu çalışmalara paralel olarak incelenen
tedavi sürecinde 8-OHdG seviyesinde önemli bir değişimin olmaması, çalışmamızda
kullanılan full metal braket, tüp ve tellerin oksidatif DNA hasarı gösterecek kadar toksik
olmadıkları görüşünü desteklemektedir.
Reaktif oksijen türevlerinin en çok zarar verdiği hücresel bileşenlerden biri de
lipitlerdir. Oksidan ve antioksidan dengesinin bozulmasıyla oluşan oksidatif stres lipid
peroksidasyonuna neden olmaktadır.80 Lipid peroksidasyon sürecinin son ürünü olan
86 MDA, serbest radikallerin lipitlere verdiği oksidatif hasarın ölçülmesinde sıklıkla
kullanılan bir parametredir.79,
106
MDA’nın ölçümünde ise en yaygın kullanılan test,
tiyobarbitürik asit reaktif substances testi (TBARS)‘ dir.200, 201 Daha önce yapılan bazı
çalışmalarda, tüberküloz gibi sistemik hastalıklarda serum MDA seviyesinin arttığı,
ayrıca periodontal hastalıklarda da tükürük MDA seviyesinde önemli yükselme olduğu
gösterilmiş77 ve MDA seviyesindeki bu artışın periodontal dokulardaki yıkımın önemli
bir
göstergesi
olduğu
belirtilmiştir.80
Tükürük
MDA
seviyesinin
analizi
periodonsiyumun genel sağlığıyla ilgili bir fikir vermesi açısından da önemlidir. Khalili
ve Biloklytska79 sağlıklı ve periodontal olarak hafif, orta ve şiddetli periodontitisli
bireylerdeki tükürük MDA seviyelerini araştırdıkları çalışmalarında, sağlıklı bireylerin
MDA seviyelerinin enflamasyonlu bireylerdekine göre düşük olduğunu bildirmişlerdir.
Çalışmamızda da, farklı tedavi dönemlerinde tükürük MDA seviyesinde önemli bir
farklılık bulunamamıştır.
Bu sonuca dayanarak, ortodontik kuvvetlerin ve tedavide
kullanılan materyallerin, tedavinin ilk altı ayı içinde dokuların lipit bileşenlerinde
oksidatif hasar oluşturmadığı söylenebilir. Bu durum, ortodontik tedavi gören hastalarda
periodontal enflamasyon gelişmediğinin de bir göstergesi kabul edilebilir.
87 6. SONUÇ VE ÖNERİLER
1. Sabit ortodontik tedavi gören bireylerde, ortodontik diş hareketine ve tedavide
kullanılan materyallere bağlı olarak açığa çıkabilen oksidatif stres göstergelerinden 8OHdG, MDA ve NO’ in DOS ve tükürük seviyelerinde, incelenen tedavi periyodu
boyunca önemli bir değişim gözlenmemiştir. Bu durum, ortodontik diş hareketlerinin ve
tedavide kullanılan materyallerin, periodonsiyumu da kapsayan ağız içi dokularda kalıcı
bir hasara yol açmadığı şeklinde yorumlanabilir.
2. Proenflamatuar sitokinlerden olan IL-1β ve TNF-α’ nın tükürükteki
seviyelerinde araştırma süresince önemli bir değişim görülmemiştir. Bu durum,
ortodontik tedavi gören bireylerde şiddetli bir periodontal enflamasyon gelişmediğini
göstermektedir. Ancak tedavinin 6. ayında DOS IL-1β seviyesinde gözlenen önemli
artış, ortodontik kuvvetlere IL-1β’nın TNF-α’ ya göre daha duyarlı olduğu şeklinde
yorumlanabilir.
3. Çalışmamızın bulgularına göre gingival indeks, plak indeksi ve sondalamada
cep derinliği gibi klinik parametrelerde artış gözlenmiştir. Bu artış ortodontik tedavi
gören bireylerin oral hijyen eğitimleri aralıklarla tekrarlansa da, kullanılan materyallere
bağlı olarak
oral hijyenin kısmen bozulabileceğini göstermektedir. Ancak klinik
parametrelerdeki bu artışın, periodontal sağlık sınırları içinde kalması, oral hijyeni iyi
seviyedeki hastalarda, ortodontik tedavinin tek başına periodontal enflamasyon sebebi
olmadığını göstermektedir.
4. Çalışma periyodu boyunca tükürük 8-OHdG seviyesinde önemli bir değişim
olmaması, uygulanan tedaviye bağlı olarak kalıcı bir DNA hasarı oluşmadığını ve
ortodontik tedavinin tek başına periodontal hastalığa herhangi bir yatkınlık
oluşturmadığını düşündürmektedir.
88 5. Periodontal enflamasyonun bir göstergesi olan DOS hacminin, incelenen süreç
boyunca bir artış göstermemesi, tedavi gören hastalarda herhangi bir enflamasyonun
gelişmediği
ya
da
bu
parametrenin
ortodontik
tedaviye
bağlı
değişimlerin
değerlendirilmesinde tek başına kullanılabilecek kadar güvenilir bir kriter olmadığı
şeklinde yorumlanabilir.
6. Tükürük ve DOS’ da incelediğimiz oksidatif stres parametreleri ve sitokinlerin
seviyesinde incelenen tedavi süresi boyunca önemli bir değişim olmaması, oral hijyeni
iyi olan hastalarda, ortodontik kuvvetlere bağlı olarak periodonsiyumda meydana gelen
değişimlerin fizyolojik sınırlar içinde kaldığını düşündürmektedir.
7. Oksidatif stres düzeyine etki edebilecek çok sayıda bireysel ve çevresel faktör
bulunabileceği,
bu
nedenle
tek
başına
ortodontik
tedavinin
oksidatif
stres
parametrelerindeki değişimi izah edemeyeceği de akıldan çıkarılmamalıdır.
8. Ortodontik diş hareketleri kompleks biyolojik mekanizmalar sonucunda ortaya
çıkmaktadır. Bu mekanizmaların derinlemesine araştırılması, ortodontik tedavinin en
kısa sürede ve dokulara en az zararla gerçekleştirilmesi hususunda ortodontistlere yol
gösterecektir. Bu itibarla söz konusu süreci aydınlatacak ve geniş örnek grupları
üzerinde yapılacak kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
89 KAYNAKLAR
1.
Meikle M.C. The tissue, cellular, and molecular regulation of orthodontic tooth
movement: 100 years after Carl Sandstedt. European Journal of Orthodontics,
2006, 28: 221-240.
2.
Davidovitch Z, Krishnan V. Role of basic biological sciences in clinical
orthodontics: a case series. American Journal Of Orthodontics And Dentofacial
Orthopedics, 2009, 135: 222-31.
3.
Iwasaki LR, Haack JE, Nickel JC, Reinhardt RA, Petro TM. Human interleukin1 beta and interleukin-1 receptor antagonist secretion and velocity of tooth
movement. Archives of Oral Biology, 2001, 46: 185-94.
4.
Sung-Ho Kook Y-SJ, Jeong-Chae Lee. Human Periodontal Ligament Fibroblasts
Stimulate Osteoclastogenesis in Response to Compression Force Through TNFa-Mediated Activation of CD4+T Cells.. Journal of Celluler Biochemistry, 2011,
112: 2891-901.
5.
Zainal Ariffin SH, Yamamoto Z, Zainol Abidin IZ, Megat Abdul Wahab R,
Zainal Ariffin Z. Cellular and molecular changes in orthodontic tooth
movement. TheScientificWorldJournal, 2011, 11: 1788-803.
6.
Cardaropoli D, Gaveglio L. The Influence of Orthodontic
Movement to
Periodontal Tissues Level. Seminars in Orthodontics, 2007, 13: 234-45.
7.
Salla JT, Taddei SR, Queiroz-Junior CM, Andrade Junior I, Teixeira MM, Silva
TA. The effect of IL-1 receptor antagonist on orthodontic tooth movement in
mice. Archives of Oral Biology, 2012, 57: 519-24.
8.
Uematsu S, Mogi M, Deguchi T. Increase of transforming growth factor-beta 1
in gingival crevicular fluid during human orthodontic tooth movement. Archives
of Oral Biology, 1996, 41: 1091-96.
90 9.
Grieve WG, 3rd, Johnson GK, Moore RN, Reinhardt RA, DuBois LM.
Prostaglandin E (PGE) and interleukin-1 beta (IL-1 beta) levels in gingival
crevicular fluid during human orthodontic tooth movement. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1994, 105: 369-74.
10.
Canakci CF, Canakci V, Tatar A, Eltas A, Sezer U, Cicek Y, et al. Increased
salivary level of 8-hydroxydeoxyguanosine is a marker of premature oxidative
mitochondrial DNA damage in gingival tissue of patients with periodontitis.
Archivum İmmunologiae et Therapiae Experimentalis, 2009, 57: 205-11.
11.
Canakci CF, Cicek Y, Yildirim A, Sezer U, Canakci V. Increased levels of 8hydroxydeoxyguanosine and malondialdehyde and its relationship with
antioxidant enzymes in saliva of periodontitis patients. European Journal of
Dentistry, 2009, 3: 100-6.
12.
Dandona P, Thusu K, Cook S, Snyder B, Makowski J, Armstrong D, et al.
Oxidative damage to DNA in diabetes mellitus. Lancet, 1996, 17: 444-49.
13.
Graber S. Biomechanical Principles and Reactions In: Graber TM (eds).
Biomechanical Principles and Reactions, 1st ed. Philedelphia, W.B. Saunders
Company, 1969: 346-70.
14.
Proffit WR, Biomechanics and mechanics. In: Proffit WR (eds). Contemporary
Orthodontics, 4th ed. Canada, Mosby, Inc., 2007: 296-326.
15.
Jr IA, Taddei SR, Souza PEA. Inflammation and Tooth Movement: The Role of
Cytokines, Chemokines, and Growth Factors. Seminars in Orthodontics, 2012,
18: 257-70.
16.
Krishnan V, Davidovitch Z. Cellular, molecular, and tissue-level reactions to
orthodontic force. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 2006, 129: 469-501.
91 17.
Henneman S, Von den Hoff JW, Maltha JC. Mechanobiology of tooth
movement. European Journal of Orthodontics, 2008, 30: 299-306.
18.
Iwasaki LR, Chandler JR, Marx DB, Pandey JP, Nickel JC. IL-1 gene
polymorphisms, secretion in gingival crevicular fluid, and speed of human
orthodontic tooth movement. Orthodontics & Craniofacial Research, 2009, 12:
129-40.
19.
Pilon JJ, Kuijpers-Jagtman AM, Maltha JC. Magnitude of orthodontic forces and
rate of bodily tooth movement. An experimental study. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1996, 110: 16-23.
20.
Kilic N, Oktay H, Ersoz M. Effects of force magnitude on tooth movement: an
experimental study in rabbits. European Journal of Orthodontics, 2010, 32: 15462.
21.
Reitan K. Biomechanical Principles and Reactions. In: Graber TM.(eds).
Biomechanical Principles and Reactions, 1st ed. Philedelphia, W.B. Saunders
Company, 1969: 15-213.
22.
Ülgen M. Anomaliler, Sefalometri, Etiyoloji, Büyüme ve Gelişim, Tanı. 3.Baskı
İstanbul, 1999: 43-72.
23.
Polat O, Karaman AI. Ortodontik diş hareketi ve biyokimyasal ajanlar. Türk
Ortodonti Dergisi, 2004, 17: 140-47.
24.
Masella RS, Chung PL. Thinking Beyond the Wire: Emerging biologic
relationships in orthodontics and periodontology. Seminars in Orthodontics,
2008, 14: 290-304.
25.
Huang JC, King G, Kapila S. Biological mechanisms in orthodontic tooth
movement. In: Nanda R (eds). Biomechanics and Esthetic Strategies in Clinical
Orthodontics Philedelphia, Elsevier Saunders, 2005: 17-28.
92 26.
Baba S, Kuroda N, Arai C, Nakamura Y, Sato T. Immunocompetent cells and
cytokine expression in the rat periodontal ligament at the initial stage of
orthodontic tooth movement. Archives of Oral Biology, 2011, 56: 466-73.
27.
Yoshida Y, Sasaki T, Koji Yokoya1, Hiraide T, Shibasaki Y. Cellular roles in
relapse processes of experimentally-moved rat molars. Journal of Electron
Microscopy, 1999, 48: 147-57.
28.
W. Eugene Roberts SH, and Jeffery A. Roberts. Bone Modeling: Biomechanics,
Molecular Mechanisms, and Clinical Perspectives. Seminars in Orthodontics,
2004, 10: 123-61.
29.
Tripuwabhrut P, Mustafa K, Brudvik P, Mustafa M. Initial responses of
osteoblasts derived from human alveolar bone to various compressive forces.
European Journal of Oral Sciences, 2012, 120: 311-19.
30.
Ren Y, Maltha JC, Van't Hof MA, Von Den Hoff JW, Kuijpers-Jagtman AM,
Zhang D. Cytokine levels in crevicular fluid are less responsive to orthodontic
force in adults than in juveniles. Journal of Clinical Periodontology, 2002, 29:
757-62.
31.
Arnett TR. Update on bone cell biology. European Journal of Orthodontics,
1990, 12: 81-90.
32.
Choe Y, Yu JY, Son YO, Park SM, Kim JG, Shi X, et al. Continuously
generated H2O2 stimulates the proliferation and osteoblastic differentiation of
human periodontal ligament fibroblasts. Journal of Cellular Biochemistry, 2012,
113: 1426-36.
33.
Aslan NG. Prednisolon ve İsoflavonun'un Ortodontik Diş Hareketleri ve
Pekiştirme Tedavisi Üzerine Etkilerinin Histopatolojik Olarak İncelenmesi.
93 Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ortodonti Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Erzurum:
Atatürk Üniversitesi, 2006.
34.
Ingman T, Apajalahti S, Rice D, Sorsa T. Gingival crevicular fluid, matrix
metalloproteinases, and their bioactive regulators as potential adjunctive chairside point-of-care biomarkers in orthodontic tooth movement. Seminars in
Orthodontics, 2012, 18: 270-8.
35.
Bletsa A, Berggreen E, Brudvik P. Interleukin-1alpha and tumor necrosis factoralpha expression during the early phases of orthodontic tooth movement in rats.
European Journal of Oral Sciences, 2006, 114: 423-32.
36.
Garlet TP, Coelho U, Repeke CE, Silva JS, Cunha Fde Q, Garlet GP.
Differential expression of osteoblast and osteoclast chemmoatractants in
compression and tension sides during orthodontic movement. Cytokine, 2008,
42: 330-5.
37.
Garlet TP, Coelho U, Silva JS, Garlet GP. Cytokine expression pattern in
compression and tension sides of the periodontal ligament during orthodontic
tooth movement in humans. European Journal of Oral Sciences, 2007, 115: 35562.
38.
Brooks PJ, Nilforoushan D, Manolson MF, Simmons CA, Gong SG. Molecular
markers of early orthodontic tooth movement. The Angle Orthodontist, 2009, 79:
1108-13.
39.
Hughes FJ, Turner W, Belibasakis G, Martuscelli G. Effects of growth factors
and cytokines on osteoblast differentiation. Periodontolog 2000, 2006, 41: 4872.
94 40.
Noxon SJ, King GJ, Gu G, Huang G. Osteoclast clearance from periodontal
tissues during orthodontic tooth movement. American Journal of Orthodontics
and Dentofacial Orthopedics, 2001, 120: 466-76.
41.
Grigorov B. Reactive oxygen species and their relation to carcinogenesis. Trakia
Journal of Sciences, 2012, 10: 83-92.
42.
von Bohl M, Kuijpers-Jagtman AM. Hyalinization during orthodontic tooth
movement: a systematic review on tissue reactions. European Journal of
Orthodontics, 2009, 31: 30-6.
43.
Surlin P, Rauten AM, Mogoanta L, Silosi I, Oprea B, Pirici D. Correlations
between the gingival crevicular fluid MMP8 levels and gingival overgrowth in
patients with fixed orthodontic devices. Romanian Journal of Morphology and
Embryology = Revue Roumaine de Morphologie et Embryologie, 2010, 51: 5159.
44.
Burstone, Biomechanics of orthodontic appliance. In: Graber TM.(eds).
Biomechanical Principles and Reactions, 1st ed. Philedelphia, W.B. Saunders
Company, 1969: 120-171.
45.
Florez-Moreno GA, Isaza-Guzman DM, Tobon-Arroyave SI. Time-related
changes in salivary levels of the osteotropic factors sRANKL and OPG through
orthodontic tooth movement. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 2013, 143: 92-100.
46.
van Leeuwen EJ, Maltha JC, Kuijpers-Jagtman AM. Tooth movement with light
continuous and discontinuous forces in beagle dogs. European Journal of Oral
Sciences, 1999, 107: 468-74.
95 47.
von B€ohl M, Maltha JC, Von Den Hoff JW, AM. K-J. Focal hyalinization
during experimental tooth movement in beagle. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2004, 125: 615-23.
48.
Pender N, Samuels RH, Last KS. The monitoring of orthodontic tooth
movement over a 2-year period by analysis of gingival crevicular fluid.
European Journal of Orthodontics, 1994, 16: 511-20.
49.
Okamoto A, Ohnishi T, Bandow K, Kakimoto K, Chiba N, Maeda A, et al.
Reduction of orthodontic tooth movement by experimentally induced
periodontal inflammation in mice. European Journal of Oral Sciences, 2009,
117: 238-47.
50.
Tzannetou S, Efstratiadis S, Nicolay O, Grbic J, Lamster I. Comparison of levels
of inflammatory mediators IL-1beta and betaG in gingival crevicular fluid from
molars, premolars, and incisors during rapid palatal expansion. American
Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2008, 133: 699-707.
51.
Guner I, Ozmen D, Bayındır O. Sitokinler. Türkiye Klinikleri Journal of Medical
Sciences, 1997, 17: 65-10.
52.
Ren Y, Vissink A. Cytokines in crevicular fluid and orthodontic tooth
movement. European Journal of Oral Sciences, 2008, 116: 89-97.
53.
Ikram N, Hassan K, Tufail S. International Journal of Pathology, 2004, 2: 4758.
54.
Bartold PM, Narayanan AS. Molecular and cell biology of healthy and diseased
periodontal tissues. Periodontology 2000, 2006, 40: 29-49.
55.
Marcaccini AM, Amato PA, Leao FV, Gerlach RF, Ferreira JT.
Myeloperoxidase activity is increased in gingival crevicular fluid and whole
96 saliva after fixed orthodontic appliance activation. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2010, 138: 613-6.
56.
Kinane DF, Winstanley FP, Adonogianaki E, Moughal NA. Bioassay of
interleukin 1 (IL-1) in human gingival crevicular fluid during experimental
gingivitis. Archives of Oral Biolog, 1992, 37: 153-6.
57.
Preiss DS, Meyle J. Interleukin-1 beta concentration of gingival crevicular fluid.
Journal of Periodontology, 1994, 65: 423-8.
58.
Yağız H. Plağa Bağlı Gı̇ ngı̇ vı̇ tı̇ slı̇ , Kronı̇ k Perı̇ odontı̇ tı̇ slı̇ ve Perı̇ odontal Olarak
Sağlıklı Bı̇ reylerı̇ n Dı̇ ş Etı̇ Oluğu Sıvısı ve Tükrük Örneklerı̇ nde Nı̇ trı̇ k Oksı̇ t ve
Tümör Nekrozı̇ s Faktör alfa Sevı̇ yelerı̇ nı̇ n Değerlendı̇ rı̇ lmesı̇ . Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Periodontoloji Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk
Üniversitesi, 2006.
59.
Delaleu N, Bickel M. Interleukin-1 beta and interleukin-18: regulation and
activity in local inflammation. Periodontology 2000, 2004, 35: 42-52.
60.
Davidovitch Z, Nicolay OF, Ngan PW, Shanfeld JL. Neurotransmitters,
cytokines, and the control of alveolar bone remodeling in orthodontics. Dental
Clinics of North America, 1988, 32: 411-35.
61.
Mobarak EH, b DMA. Saliva nitric oxide levels in relation to caries experience
and oral hygiene. Journal of Advanced Research, 2011, 2: 357-62.
62.
Dinarello CA. The biological properties of interleukin-1. European Cytokine
Network, 1994, 5: 517-31.
63.
Alhashimi N, Frithiof L, Brudvik P, Bakhiet M. Orthodontic tooth movement
and de novo synthesis of proinflammatory cytokines. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2001, 119: 307-12.
97 64.
Basaran G, Ozer T, Kaya FA, Kaplan A, Hamamci O. Interleukine-1beta and
tumor necrosis factor-alpha levels in the human gingival sulcus during
orthodontic treatment. The Angle Orthodontist, 2006, 76: 830-6.
65.
Leethanakul C, Kittichaikarn C, Charoemratrote C, Jitpukdeebodintra S. Effects
of continuous and ınterrupted orthodontic force on ınterleukin-1β and
ınterleukin-8 secretion in human gingival crevicular fluid. Journal of Oral
Biosciences, 2008, 50: 230-8.
66.
Jager A, Zhang D, Kawarizadeh A, Tolba R, Braumann B, Lossdorfer S, et al.
Soluble cytokine receptor treatment in experimental orthodontic tooth movement
in the rat. European Journal Of Orthodontic, 2005, 27: 1-11.
67.
Lee KJ, Park YC, Yu HS, Choi SH, Yoo YJ. Effects of continuous and
interrupted orthodontic force on interleukin-1beta and prostaglandin E2
production in gingival crevicular fluid. American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics, 2004, 125: 168-77.
68.
Baykal Y, Karaayvaz M, Kutlu M. İnterlökinler. Türkiye Klinikleri Journal of
Medical Sciences, 1998, 18: 77-84.
69.
Krishnan V. Orthodontic pain: from causes to management--a review. European
Journal of Orthodontics, 2007, 29: 170-9.
70.
Basaran G, Ozer T, Kaya FA, Hamamcı O. Interleukins 2, 6, and 8 levels in
human gingival sulcus during orthodontic treatment. Romanian Journal of
Morphology and Embryology, 2010, 51: 515-9.
71.
Abu-Amer Y, Erdmann J, Alexopoulou L, Kollias G, Ross FP, Teitelbaum SL.
Tumor necrosis factor receptors types 1 and 2 differentially regulate
osteoclastogenesis. The Journal of Biological Chemistry, 2000, 275: 27307-10.
98 72.
Taşdelen P. Obezite ve Periodontal Hastalık Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Periodontoloji Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Ankara:
Ankara Üniversitesi, 2005.
73.
Azuma Y, Kaji K, Katogi R, Takeshita S, Kudo A. Tumor necrosis factor-alpha
induces differentiation of and bone resorption by osteoclasts. The Journal of
Biological Chemistry, 2000, 18: 4858-64.
74.
Nishimura F, Iwamoto Y, Mineshiba J, Shimizu A, Soga Y, Murayama Y.
Periodontal disease and diabetes mellitus: the role of tumor necrosis factor-alpha
in a 2-way relationship. Journal of Periodontology, 2003, 74: 97-102.
75.
Valko M, Rhodes CJ, Moncol J, Izakovic M, Mazur M. Free radicals, metals and
antioxidants
in
oxidative
stress-induced
cancer.
Chemico-Biological
İnteractions, 2006, 160: 1-40.
76.
Iannitti T, Rottigni V, Palmieri B. Role of free radicals and antioxidant defences
in oral cavity-related pathologies. Journal Of Oral Pathology & Medicine,
2012, 41: 649-61.
77.
Fentoğlu O, Koçak H, Sütçü R, Kırzıoğlu FY. Periodontal hastalıklı ve
hiperlipidemili bireylerde salya malondialdehit, süperoksit dismutaz, glutatyon
ve glutatyon peroksidaz seviyelerinin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2010, 1: 69-81.
78.
Takane M, Sugano N, Iwasaki H, Iwano Y, Shimizu N, Ito K. New biomarker
evidence of oxidative DNA damage in whole saliva from clinically healthy and
periodontally diseased individuals. Journal of Periodontology, 2002, 73: 551-4.
79.
Khalili J, Biloklytska HF. Salivary malondialdehyde levels in clinically healthy
and periodontal diseased individuals. Oral Disease, 2008, 14: 754-60.
99 80.
Kara A, Akman S, Ozkanlar S, Tozoglu U, Kalkan Y, Canakci CF, et al.
Immune modulatory and antioxidant effects of melatonin in experimental
periodontitis in rats. Free Radical Biology & Medicine, 2013, 55: 21-526.
81.
Halliwell B. Free radicals and antioxidants - quo vadis? Trends in
Pharmacological Sciences, 2011, 32: 125-30.
82.
Ogut S, Atay E. Yaşlılık ve oksidatif stres. Süleyman Demirel Üniversitesi Tip
Fakültesi Dergisi, 2012, 19: 68-74.
83.
Esen Ç. Kronik Periodontitis Ve Romatoid Artritin Serum Ve Dişeti Oluğu
Sıvısı Total Antioksidan/Oksidan Ve Oksidatif Stres İndeksi Üzerine Etkileri.
Sağlık Bilimleri Enstütüsü, Perodontoloji Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Kayseri:
Erciyes Üniversitesi, 2011.
84.
Andican G. Oksidatif DNA Hasarının Göstergesi Olan 8-OHdG' nin Analiz
Yöntemi ve STZ Sıçanlara Uygulanması. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Biyokimya
Anabilim Dalı. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2000.
85.
Insoft M, King GJ, Keeling SD. The measurement of acid and alkaline
phosphatase in gingival crevicular fluid during orthodontic tooth movement.
American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1996, 109:
287-96.
86.
Kendall HK, Marshall RI, Bartold PM. Nitric oxide and tissue destruction. Oral
Diseases, 2001, 7: 2-10.
87.
D'Attillio M, Di Maio F, D'Arcangela C, Filippi MR, Felaco M, Lohinai Z, et al.
Gingival endothelial and inducible nitric oxide synthase levels during
orthodontic treatment: a cross-sectional study. The Angle Orthodontist, 2004, 74:
851-8.
100 88.
Aladag MA, Turkoz Y, Ozerol IH. Nitrik oksit ve nörofizyopatolojik
etkileri.Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 2000, 20: 107-12.
89.
Kılınç G. Kardiyovasküler Hastalığı Olan Periodontitisli Bireylerde Antioksidan
Enzim Ve Malondialdehit Düzeyleri. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Periodontoloji
Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009.
90.
Marletta MA. Nitric oxide synthase structure and mechanism. The Journal of
Biological Chemistry, 1993, 268: 12231-4.
91.
Wiley JW. The many faces of nitric oxide: cytotoxic, cytoprotective or both.
Neurogastroenterology and Motility, 2007, 19: 541-4.
92.
Vitral JC, Fraga MR, de Souza MA, Ferreira AP, Vitral RW. In-vitro study of
cellular viability and nitric oxide production by J774 macrophages stimulated by
interferon gamma with ceramic, polycarbonate, and polyoxymethylene brackets.
American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2010, 137:
665-70.
93.
Karataş F. Tavşanın Ağız Mukozası Kesi Yara İyileşmesinde Antioksidan
Mekanizma ve Nitrat Düzeyleri. Saglık Bilimleri Enstitüsü, Fizyoloji Anabilim
Dalı. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2009.
94.
Aurer A, Aleksic J, Ivic-Kardum M, Aurer J, Culo F. Nitric oxide synthesis is
decreased in periodontitis. Journal of Clinical Periodontology, 2001, 28: 565-73.
95.
Radcliffe CE, Akram NC, Hurrell F, Drucker DB. Effects of nitrite and nitrate
on the growth and acidogenicity of Streptococcus mutans. Journal of Dentistry,
2002, 30: 325-31.
96.
Yao D, Vlessidis AG, Evmiridis NP. Determination of nitric oxide in biological
samples. Microchimica Acta, 2004, 147: 1-20.
101 97.
Tandon R, J.K. Mishra, Shankar M, Khanna HD. Lipid peroxidation products
and nitric oxide in the evaluation of benign and malignant pleural effusion.
Journal of Stress Physıology & Bıochemıstry, 2012, 8: 139-45.
98.
Akin E, Gurton AU, Olmez H. Effects of nitric oxide in orthodontic tooth
movement in rats. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 2004, 126: 608-14.
99.
Shirazi M, Nilforoushan D, Alghasi H, Dehpour AR. The role of nitric oxide n
orthodontic tooth movement in rats. The Angle Orthodontist, 2002, 72: 211-16.
100.
Tan SD, Xie R, Klein-Nulend J, van Rheden RE, Bronckers AL, KuijpersJagtman AM, et al. Orthodontic force stimulates eNOS and iNOS in rat
osteocytes. Journal of Dental Researc, 2009, 88: 255-60.
101.
Breman P, Thomas G, Langdon J. The rol of nitric oxide in oral diseases.
Archives of Oral Biology, 2003, 48: 93-100.
102.
Valavanidis A, Vlachogianni T, Fiotakis C. 8-hydroxy-2' -deoxyguanosine (8OHdG): A critical biomarker of oxidative stress and carcinogenesis. Journal Of
Environmental Science And Health Part C, Environmental Carcinogenesis &
Ecotoxicology Reviews, 2009, 27: 120-39.
103.
Öztürk M, Güzelhan Y, Sayar K, Tüzün Ü. Yaygın gelişimsel bozukluğu olan
çocuklarda plazma malondialdehit ve glutatyon düzeylerinin araştırılması. Bull
Clinical Psychopharmacol, 2001, 11: 155-64.
104.
Kavas G. Serbest radikaller ve organizma üzerine etkileri. Türkiye Klinikleri,
1989, 9: 1-8.
105.
Özcan E, Özdemir A, Çanakçı C. Periodontal doku yıkımında reaktif oksijen
türlerinin rolü. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 2011, 21:
255-61.
102 106.
Eker B, Aydın M, Kuşçu K. Şizofreni hastalarında oksidatif stres ve serbest
radikal hasarının göstergesi olarak ı̇ drarda malondialdehit ölçümü. Marmara
Medical Journal, 2012, 25: 64-8.
107.
Gök M, Yapıcı İ, Uzun K, Erdem S, Ünlü A, Büyükbaş S. Aktif tüberküloz
hastalarında total antioksidan kapasitesi ve malondialdehit seviyeleri. Tıp
Araştırmaları Dergisi, 2006, 2: 22-4.
108.
Horowitz MC, Xi Y, Wilson K, Kacena MA. Control of osteoclastogenesis and
bone resorption by members of the TNF family of receptors and ligands.
Cytokine & Growth Factor Review, 2001, 12: 9-18.
109.
Tekşen F. Tıbbi Biyoloji ve Genetik Ders Kitabı, 2. Baskı. Ankara, Ankara
Üniversitesi Basımevi, 2006: 4.
110.
Chapple L.C., J.B. M. The role of reactive oxygen and antioxidant species in
periodontal tissue destruction. Periodontology 2000, 2007, 43: 160-232.
111.
Yokus B, Cakır DÜ. İnvivo oksidatif dna hasarı biyomarkerı; 8-hydroxy-2’deoxyguanosine. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri, 2002, 22: 535-43.
112.
Park JW, Floyd RA. Lipid peroxidation products mediate the formation of 8hydroxydeoxyguanosine in DNA. Free Radical Biology & Medicine, 1992, 12:
245-50.
113.
Buljan ZI, Ribaric SP, Abram M, Ivankovic A, Spalj S. In vitro oxidative stress
induced by conventional and self-ligating brackets. The Angle Orthodontist,
2012, 82: 340-5.
114.
Celecova V, Kamodyova N, Tothova L, Kudela M, Celec P. Salivary markers of
oxidative stress are related to age and oral health in adult non-smokers. Journal
Of Oral Pathology & Medicine, 2013, 42: 263-6.
103 115.
Perinetti G, Primozic J, Castaldo A, Di Lenarda R, Contardo L. Is gingival
crevicular fluid volume sensitive to orthodontic tooth movement? A systematic
review of split-mouth longitudinal studies. Orthodontics & Craniofacial
Research, 2013, 16: 1-19.
116.
Barbieri G, Solano P, Alarcon JA, Vernal R, Rios-Lugo J, Sanz M, et al.
Biochemical markers of bone metabolism in gingival crevicular fluid during
early orthodontic tooth movement. The Angle Orthodontist, 2013, 83: 63-9.
117.
Goodson JM. Gingival crevice fluid flow. Periodontology 2000, 2003, 31: 4354.
118.
Almeida R, Santos D, Teles R, Capelli JC. Gingival crevicular fluid volume
evaluation in patients with controlled periodontal disease submitted to
orthodontic treatment. Journal of the World Federation of Orthodontists, 2012,
1: 9-12.
119.
Griffiths GS. Formation, collection and significance of gingival crevice fluid.
Periodontology 2000, 2003, 31: 32-42.
120.
Akpınar A, Marakoğlu I. Dişeti oluğu sıvısı ve toplama yöntemleri Cumhuriyet
Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 2002, 5: 45-8.
121.
Ozkavaf A, Aras H, Huri CB, Mottaghian-Dini F, Tozum TF, Etikan I, et al.
Relationship between the quantity of gingival crevicular fluid and clinical
periodontal status. Journal Of Oral Science, 2000, 42: 231-8.
122.
Deinzer R, Mossanen BS, Herforth A. Methodological considerations in the
assessment of gingival crevicular fluid volume. Journal of Clinical
Periodontology, 2000, 27: 481-8.
123.
Tsuchida K, Hara K. Clinical significance of gingival fluid measurement by
"Periotron". Journal of Periodontolog, 1981, 52: 697-700.
104 124.
Dudic A, Kiliaridis S, Mombelli A, Giannopoulou C. Composition changes in
gingival crevicular fluid during orthodontic tooth movement: comparisons
between tension and compression sides. European Journal Of Oral Sciences,
2006, 114: 416-22.
125.
Capelli J, Jr., Kantarci A, Haffajee A, Teles RP, Fidel R, Jr., Figueredo CM.
Matrix metalloproteinases and chemokines in the gingival crevicular fluid during
orthodontic tooth movement. European Journal of Orthodontics, 2011, 33: 70511.
126.
Ingman T, Apajalahti S, Mantyla P, Savolainen P, Sorsa T. Matrix
metalloproteinase-1 and -8 in gingival crevicular fluid during orthodontic tooth
movement: a pilot study during 1 month of follow-up after fixed appliance
activation. European Journal of Orthodontic, 2005, 27: 202-7.
127.
Alfaqeeh SA, Anil S. Lactate dehydrogenase activity in gingival crevicular fluid
as a marker in orthodontic tooth movement. The Open Dentistry Journal, 2011,
5: 105-9.
128.
Giannopoulou C, Dudic A, Kiliaridis S. Pain discomfort and crevicular fluid
changes induced by orthodontic elastic separators in children. The Journal of
Pain, 2006, 7: 367-76.
129.
Gong Y, Lu J, Ding X. Clinical, microbiologic, and immunologic factors of
orthodontic treatment-induced gingival enlargement. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2011, 140: 58-64.
130.
Kereshanan S, Stephenson P, Waddington R. Identification of dentine
sialoprotein in gingival crevicular fluid during physiological root resorption and
orthodontic tooth movement. European Journal of Orthodontics, 2008, 30: 30714.
105 131.
Dilsiz A, Kilic N, Aydin T, Ates FN, Zihni M, Bulut C. Leptin levels in gingival
crevicular fluid during orthodontic tooth movement. The Angle Orthodontist,
2010, 80: 504-18.
132.
Hatipoğlu H. Dişeti oluğu sıvısı elde etme sürecine etki eden faktörler. Ege
Üniversitesi Diş Hekimliği Dergisi, 2010, 31: 69-81.
133.
Tozum TF, Hatipoglu H, Yamalik N, Gursel M, Alptekin NO, Ataoglu T, et al.
Critical steps in electronic volume quantification of gingival crevicular fluid: the
potential impact of evaporation, fluid retention, local conditions and repeated
measurements. Journal Of Periodontal Research, 2004, 39: 344-57.
134.
Chapple IL, Landini G, Griffiths GS, Patel NC, Ward RS. Calibration of the
Periotron 8000 and 6000 by polynomial regression. Journal of Periodontal
Research, 1999, 34: 79-86.
135.
Zhang J, Zhou S, Zheng H, Zhou Y, Chen F, Lin J. Magnetic bead-based
salivary peptidome profiling analysis during orthodontic treatment durations.
Biochemical and Biophysical Research Communications, 2012, 421: 844-9.
136.
Greabu M, Battino M, Mohora M, Totan A, Didilescu A, Spinu T, et al. Saliva-a diagnostic window to the body, both in health and in disease. Journal Of
Medicine And Life., 2009, 2: 124-32.
137.
Lamy E, Mau M. Saliva proteomics as an emerging, non-invasive tool to study
livestock physiology, nutrition and diseases. Journal of Proteomics, 2012, 19:
4251-8.
138.
Gopinath VK, A.R. A. Saliva as a Diagnostic Tool for assessment of dental
caries. Archives of Orofacial Sciences, 2006, 1: 57-9.
139.
Ozmeric N. Advances in periodontal disease markers. Clinica Chimica Acta,
2004, 343: 1-16
106 140.
Streckfus CF, Bigler LR. Saliva as a diagnostic fluid. Oral Disease, 2002, 8: 6976.
141.
Mittal A, Bansal V, Garg S. The diagnostic role of saliva Journal of Clinical and
Experimental Dentistry, 2011, 3: 314-20.
142.
Navazesh M. Methods for collecting saliva. Annals of the New York Academy of
Sciences, 1993, 694: 72-7.
143.
Petoumenou E, Arndt M, Keilig L, Reimann S, Hoederath H, Eliades T, et al.
Nickel concentration in the saliva of patients with nickel-titanium orthodontic
appliances. American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics,
2009, 135: 59-65.
144.
Chiappin S, Antonelli G, Gatti R, De Palo EF. Saliva specimen: a new
laboratory tool for diagnostic and basic investigation. Clinica Chimica Acta;
İnternational Journal Of Clinical Chemistry, 2007, 383: 30-40.
145.
Garde AH, Hansen AM. Long-term stability of salivary cortisol. Scandinavian
Journal of Clinical and Laboratory İnvestigation, 2005, 65: 433-6.
146.
Morris M, Cohen B, Andrews N, Brown D. Stability of total and rubella-specific
IgG in oral fluid samples: the effect of time and temperature. Journal of
İmmunological Methods, 2002, 266: 111-6.
147.
Krishnan V, Ambili R, Davidovitch Z, Murphy NC. Gingiva and orthodontic
treatment. Seminars in Orthodontics, 2007, 13: 257-71.
148.
Ristic M, Vlahovic Svabic M, Sasic M, Zelic O. Clinical and microbiological
effects of fixed orthodontic appliances on periodontal tissues in adolescents.
Orthodontics & Craniofacial Research, 2007, 10: 187-95.
107 149.
Lunec J, Holloway KA, Cooke MS, Faux S, Griffiths HR, Evans MD. Urinary 8oxo-2'-deoxyguanosine: redox regulation of DNA repair in vivo? Free Radical
Biology & Medicine, 2002, 33: 875-85.
150.
Dhotre PS, Suryakar AN, Bhogade RB. Oxidative Stress in Periodontitis.
International Journal of Dermatology, 2012, 9: 81-4.
151.
Ren Y, Maltha JC, Van 't Hof MA, Kuijpers-Jagtman AM. Age effect on
orthodontic tooth movement in rats. Journal of Dental Research, 2003, 82: 3842.
152.
Von Bohl M, Maltha J, Von den Hoff H, Kuijpers-Jagtman AM. Changes in the
periodontal ligament after experimental tooth movement using high and low
continuous forces in beagle dogs. The Angle Orthodontist, 2004, 74: 16-25.
153.
Fraga CG, Shigenaga MK, Park JW, Degan P, Ames BN. Oxidative damage to
DNA during aging: 8-hydroxy-2'-deoxyguanosine in rat organ DNA and urine.
Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of
America, 1990, 87: 4533-7.
154.
Mariotti A, Mawhinney M. Endocrinology of sex steroid hormones and cell
dynamics in the periodontium. Periodontology, 2013, 61: 69-88.
155.
Daltaban O, Saygun I, Bal B. Effects of serum ostradiol levels on gingival
crevicular fluid ıl-1 and alp levels in postmenapousal women. Gazi Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 2006, 23: 105-9.
156.
Hirano T, Yamaguchi R, Asami S, Iwamoto N, Kasai H. 8-hydroxyguanine
levels in nuclear DNA and its repair activity in rat organs associated with age.
The Journals of Gerontology Series A, Biological Sciences and Medical
Sciences, 1996, 51: 303-3077.
108 157.
van Gastel J, Teughels W, Quirynen M, Struyf S, Van Damme J, Coucke W, et
al. Longitudinal changes in gingival crevicular fluid after placement of fixed
orthodontic appliances. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 2011, 139: 735-44.
158.
Sodagar A, Donyavi Z, Arab S, Kharrazifard MJ. Effect of nicotine on
orthodontic tooth movement in rats American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics, 2011, 139: e261-5.
159.
Tang TH, Fıtzsımmons TR, PM B. Effect of smoking on concentrations of
receptor activator of nuclear factor κ B ligand and osteoprotegerin in human
gingival crevicular fluid. Journal of Clinical Periodontology, 2009, 36: 713-8.
160.
Sorensen LT, Jorgensen S, Petersen LJ, Hemmingsen U, Bulow J, Loft S, et al.
Acute effects of nicotine and smoking on blood flow, tissue oxygen, and aerobe
metabolism of the skin and subcutis. The Journal Of Surgical Research, 2009,
152: 224-30.
161.
Krishnan V, Vijayaraghavan N, Manoharan M, Raj M, Davidovitch Z. The
effects of drug ıntake by patients on orthodontic tooth movement. Seminars in
Orthodontics, 2012, 18: 278-85.
162.
Southerland JH, Taylor GW, Moss K, Beck JD, Offenbacher S. Commonality in
chronic inflammatory diseases: periodontitis, diabetes, and coronary artery
disease. Periodontology 2000, 2006, 40: 130-43.
163.
Mercado FB, Marshall RI, Klestov AC, Bartold PM. Relationship between
rheumatoid arthritis and periodontitis. Journal of Periodontology, 2001, 72: 77987.
109 164.
Kalia S, Melsen B, Verna C. Tissue reaction to orthodontic tooth movement in
acute and chronic corticosteroid treatment. Orthodontics & Craniofacial
Research, 2004, 7: 26-34.
165.
Verna C, Hartig LE, Kalia S, Melsen B. Influence of steroid drugs on
orthodontically induced root resorption. Orthodontics & Craniofacial Research,
2006, 9: 57-62.
166.
Iglesias-Linares A, Yanez-Vico RM, Solano-Reina E, Torres-Lagares D,
Gonzalez Moles MA. Influence of bisphosphonates in orthodontic therapy:
Systematic review. Journal Of Dentistry, 2010, 38: 6036-47.
167.
Liu L, Igarashi K, Haruyama N, Saeki S, Shinoda H, Mitani H. Effects of local
administration of clodronate on orthodontic tooth movement and root resorption
in rats. European Journal of Orthodontics, 2004, 26: 469-73.
168.
Knop LAH, Shintcovsk RL, Retamoso LB, Ribeiro JS, Tanaka OM. Nonsteroidal and steroidal anti-inflammatory use in the context of orthodontic
movement, European Journal of Orthodontics, 2012, 34: 531-34.
169.
Kohli SS, Kohli VS. Effectiveness of piroxicam and ibuprofen premedication on
orthodontic patients' pain experiences. The Angle Orthodontist, 2011, 1: 1097102.
170.
Arantes GM, Arantes VM, Ashmawi HA, Posso IP. Tenoxicam controls pain
without altering orthodontic movement of maxillary canines. Orthodontics &
Craniofacial Research, 2009, 12: 14-9.
171.
Subrahmanyam MV, Sangeetha M. Gingival crevicular fluid a marker of the
periodontal disease activity. Indian Journal Of Clinical Biochemistry, 2003, 18:
5-7.
110 172.
Yamaguchi M, Yoshii M, Kasai K. Relationship between substance P and
interleukin-1beta in gingival crevicular fluid during orthodontic tooth movement
in adults. European Journal Of Orthodontic, 2006, 28: 241-6.
173.
Luppanapornlarp S, Kajii TS, Surarit R, Iida J. Interleukin-1beta levels, pain
intensity, and tooth movement using two different magnitudes of continuous
orthodontic force. European Journal of Orthodontics, 2010, 32: 596-601.
174.
Grant M, Wilson J, Rock P, Chapple I. Induction of cytokines, MMP9, TIMPs,
RANKL and OPG during orthodontic tooth movement. european journal of
orthodontics, 2012, 17: 34-7.
175.
Babacan H, Sokucu O, Marakoglu I, Ozdemir H, Nalcaci R. Effect of fixed
appliances on oral malodor. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 2011, 139: 351-5.
176.
Zachrisson BU. Cause and prevention of injuries to teeth and supporting
structures during orthodontic treatment. American Journal of Orthodontics,
1976, 69: 285-300.
177.
Giannopoulou C, Mombelli A, Tsinidou K, Vasdekis V, Kamma J. Detection of
gingival crevicular fluid cytokines in children and adolescents with and without
fixed orthodontic appliances. Acta Odontologica Scandinavica, 2008, 66: 16973.
178.
Zachrisson S, Zachrisson BU. Gingival condition associated with orthodontic
treatment. The Angle Orthodontist, 1972, 42: 26-34.
179.
van Gastel J, Quirynen M, Teughels W, Coucke W, Carels C. Longitudinal
changes in microbiology and clinical periodontal parameters after removal of
fixed orthodontic appliances. European Journal of Orthodontic, 2011, 33: 15-21.
111 180.
Petti S, Barbato E, Simonetti D'Arca A. Effect of orthodontic therapy with fixed
and removable appliances on oral microbiota: a six-month longitudinal study.
The New Microbiologica, 1997, 20: 55-62.
181.
Alexander SA. Effects of orthodontic attachments on the gingival health of
permanent second molars. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 1991, 100: 337-40.
182.
Yeung SC, Howell S, Fahey P. Oral hygiene program for orthodontic patients.
American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1989,
96:
208-13.
183.
Karacay S, Saygun I, Bengi AO, Serdar M. Tumor necrosis factor- alpha levels
during two different canine distalization techniques. The Angle Orthodontist,
2007, 77: 142-7.
184.
Drummond S, Canavarro C, Perinetti G, Teles R, Capelli J, Jr. The monitoring
of gingival crevicular fluid volume during orthodontic treatment: a longitudinal
randomized split-mouth study. European Journal of Orthodontics, 2012, 34:
109-13.
185.
Saito M, Saito S, Ngan PW, Shanfeld J, Davidovitch Z. Interleukin 1 beta and
prostaglandin E are involved in the response of periodontal cells to mechanical
stress in vivo and in vitro. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics, 1991, 99: 226-40.
186.
Ren Y, Hazemeijer H, de Haan B, Qu N, de Vos P. Cytokine profiles in
crevicular fluid during orthodontic tooth movement of short and long durations.
Journal of Periodontology, 2007, 78: 453-8.
112 187.
Bertolini DR, Nedwin GE, Bringman TS, Smith DD, Mundy GR. Stimulation of
bone resorption and inhibition of bone formation in vitro by human tumour
necrosis factors. Nature, 1986, 319: 516-8.
188.
Pavasant P, Yongchaitrakul T. Role of mechanical stress on the function of
periodontal ligament cells. Periodontology 2000, 2011, 56: 154-65.
189.
Lowney JJ, Norton LA, Shafer DM, Rossomando EF. Orthodontic forces
increase tumor necrosis factor alpha in the human gingival sulcus. American
Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 1995, 108: 519-24.
190.
Perinetti G, Serra E, Paolantonio M, Brue C, Meo SD, Filippi MR, et al. Lactate
dehydrogenase activity in human gingival crevicular fluid during orthodontic
treatment:
a
controlled,
short-term
longitudinal
study.
Journal
of
Periodontology, 2005, 76: 411-7.
191.
Hayashi K, Igarashi K, Miyoshi K, Shinoda H, Mitani H. Involvement of nitric
oxide in orthodontic tooth movement in rats. American Journal of Orthodontics
and Dentofacial Orthopedics, 2002, 122: 306-9.
192.
Nilforoushan D, Manolson MF. Expression of nitric oxide synthases in
orthodontic tooth movement. The Angle Orthodontist, 2009, 79: 502-8.
193.
Sawamoto Y, Sugano N, Tanaka H, Ito K. Detection of periodontopathic
bacteria and an oxidative stress marker in saliva from periodontitis patients. Oral
Microbiology and Immunology, 2005, 20: 216-20.
194.
Erhola M, Toyokuni S, Okada K, Tanaka T, Hiai H, Ochi H, et al. Biomarker
evidence of DNA oxidation in lung cancer patients: association of urinary 8hydroxy-2'-deoxyguanosine excretion with radiotherapy, chemotherapy, and
response to treatment. FEBS Letters, 1997, 409: 287-91.
113 195.
Song S, Paek D, Park C, Lee C, Lee JH, Yu SD. Exposure to ambient ultrafine
particles and urinary 8-hydroxyl-2-deoxyguanosine in children with and without
eczema. The Science of the Total Environment, 2013, 458: 408-13.
196.
Bolner A, Pilleri M, De Riva V, Nordera GP. Plasma and urinary HPLC-ED
determination of the ratio of 8-OHdG/2-dG in Parkinson's disease. Clinical
Laboratory, 2011, 57: 859-66.
197.
Takane M, Sugano N, Ezawa T, Uchiyama T, Ito K. A marker of oxidative stress
in saliva: association with periodontally-involved teeth of a hopeless prognosis.
Journal of Oral Science, 2005, 47: 53-7.
198.
Özcan E. Periodontitisli Hastalarda Başlangıç Ve Cerrahi Periodontal Tedavinin
Tükürük 8-Ohdg Seviyesi Değişimi İle İlişkisinin İncelenmesi. Saglık Bilimleri
Enstitüsü, Periodontoloji Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Ankara: GATA, 2008
199.
Faccioni F, Franceschetti P, Cerpelloni M, Fracasso ME. In vivo study on metal
release from fixed orthodontic appliances and DNA damage in oral mucosa
cells. American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 2003,
124: 687-93; discussion 93-4.
200.
Rumley AG, Paterson JR. Analytical aspects of antioxidants and free radical
activity in clinical biochemistry. Annals of Clinical Biochemistry, 1998, 35: 181200.
201.
Kurtis B, Tuter G, Serdar M, Pinar S, Demirel I, Toyman U. Gingival crevicular
fluid prostaglandin E(2) and thiobarbituric acid reactive substance levels in
smokers and non-smokers with chronic periodontitis following phase I
periodontal
therapy
and
adjunctive
use
of
flurbiprofen.
Journal
of
Periodontology, 2007, 78: 104-11.
114 EKLER
EK-1. ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı : Sevil Sema ATUĞ ÖZCAN
Doğum tarihi : 22.06.1980
Doğum yeri : Ankara
Medeni hali : Evli, 2 çocuk
Uyruğu : T.C.
Adres : Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Ortodonti Anabilim
Dalı, 25240
Tel : 0442 231 18 20
Faks : 0449 236 00 00
E-mail : sevilsema@hotmail.com
Eğitim
Lise : Ankara Atatürk Lisesi (1998)
Lisans : Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi (1998-2003)
Doktora : Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Ortodonti Anabilim
Dalı (2008-2013)
Yabancı Dil Bilgisi
İngilizce : İyi derecede (KPDS 88, 2010)
Üye Olunan Mesleki Kuruluşlar
AAO, EOS
İlgi Alanları ve Hobiler
Müzik, kitap okumak
115 EK-2. HASTA TAKİP FORMU
116 EK-3. BİLGİLENDİRİLMİŞ OLUR FORMU
TARİH :
Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim Dalı’ nda
“Sabit ortodontik tedavi gören bireylerde oksidatif stres belirteçlerinin
değerlendirilmesi” adlı çalışmayı gerçekleştiriyoruz.
Sizin bu çalışmaya katılmanızı öneriyoruz. Bu çalışmaya katılıp katılmamakta
serbestsiniz. Çalışmaya katılım gönüllülük esasına dayanır. Kararınızdan önce araştırma
hakkında sizi bilgilendirmek istiyoruz. Bu bilgileri okuyup anladıktan sonra araştırmaya
katılmak isterseniz formu imzalayınız.
Bu çalışmada amacımız sabit ortodontik tedavi gören hastaların dişeti oluğu
sıvısı ve tükürüklerinde bazı moleküllerin (IL-1 beta, TNF alfa, NO, Malondialdehit, 8OHdG) seviyelerinin araştırılmasıdır. Bu çalışmaya katılmanız durumunda sizden
gingival oluk sıvısı ve tükürük örneği alınacaktır. Ayrıca dişeti sağlığınızın
değerlendirilmesi amacıyla klinik ölçümler (Plak indeksi, gingival indeks, sondlanan
cep derinliği, klinik ataçman kaybı) yapılacaktır. Bu ölçümler tedaviden önce, tedavinin
1. Ayında ve tedavinin 6. Ayında tekrarlanacaktır. Bunun dışında herhangi başka
hiçbirşey yapılmayacaktır. Çalışmaya katılsanız da katılmasanız da sizin için gerekli
rutin tedavileriniz yapılacaktır.
Bu çalışmaya katılmanız için sizden herhangi bir ücret istenmeyecektir.
Çalışmaya katıldığınız için size ödeme de yapılmayacaktır. Bu belge ile araştırmaya
kendi rızanız ile katıldığınızı beyan etmektesiniz.
Yukarıda gönüllüye araştırmadan önce verilmesi gereken bilgileri gösteren
metni okudum. Bunlar hakkında bana yazılı ve sözlü açıklamalar yapıldı. Bu koşullarda
söz konusu Klinik Araştırmaya kendi rızamla, hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın
katılmayı kabul ediyorum.
Gönüllünün Adı, İmzası, Adresi (varsa telefon no)
Açıklamaları yapan araştırmacının Adı, İmzası
117 EK-4. ETİK KURUL ONAYI
118 
Download