trafik kazasına uğrayan kişilerde akut stres bozukluğu belirtileri

K
R
İ
Z
Kriz Dergisi 6(1): 13-20
TRAFİK KAZASINA UĞRAYAN KİŞİLERDE AKUT STRES
BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ
Işık SAYIL*
Cahit PEKYARDIMCI"
Halise Devrimci-ÖZGÜVEN***
ÖZET
The Acut Stress Disorder Symptoms in Traffic
Accident Victims
SUMMARY
Bu ön araştırmanın amacı, trafik kazası geçiren
bireylerde "akut stres bozukluğu" belirtilerinin ve
sıklığının saptanmasıdır. Trafik kazası sonrasında
acil servise götürülen, 15-65 yaş arasındaki bilinci
açık bütün hastalara travma sonrası Stres Bozuk­
luğu Değerlendirme (TSSBD) Ölçeği ve sosyodemografik anket formu uygulanmıştır. Araştırmaya
alınan 23 hastanın %30.4'ü kadın, %69.6'sı erkek­
tir. Hastaların %34.8'i yaya olarak, %30.4'ü sürücü
olarak, %34.8'i arabada yolcu olarak kaza geçir­
mişlerdir. TSSBD Ölçeğinden aldıkları ortalama
puan 30.91 13.40 olup, vakaların %30,4'ü eşik al­
tında kalmış, yani TSSB tanı ölçütünü karşılama­
mış; %52.2'si sınırda puan almış, %17.4'ü ise eşi­
ğin üstünde kalmış, yani TSSB tanı ölçütlerini
karşılamıştır. TSSB Ölçeği Puanı, hastanın bu gö­
rüşme sırasında ağrısının olup-olmaması ve hasta­
nın kazadan sonra yeterince sosyal destek görüpgörmemesi ile istatistiksel bakımdan anlamlı dü­
zeyde ilişkili bulunmuştur.
The aim of this preliminary reseacrh is to determine of the signs and frequency of acute stress
disorder (ASD) in a group of patients who adminited to the emergency room of Ankara Acil Yardım
ve Travmatoloji Hospital, after a traffic accident.
Brief Instrument for Assessing Post-traumatic
Stress Disorder Scale (BIARSD) and sociodemographic data form were given the patients between 15-65 years with no consciousness problem.
30.4 % of the patients were female, 69.6% were
male. 34.8% of them were pedestrian, 30.4% were
driver and 34.8% were passenger. The mean
score of BIAPSD Scale was 30.91 13.40. 30.4% of
the patients had scores under the threshold vvhich
indicates that they had no ASD. 52.2 % of the pa­
tients had borderline scores. 17.4% of the patients
had scores över the threshold vvhich indicates the
they had no ASD. 52.2% of the patients had bor­
derline scores. 17.4% of the patients had scores
över the threshold vvhich indicates that they had
ASD. Higher scores vvere statistically related vvith
having pain during the intervievv and efficacy of social support after the accident.
Anahtar Sözcükler: Trafik kazası, akut stres
bozukluğu
+
33. Ulusal Psikiyatri Kongresi'nde Poster Bildiri ola­
rak sunulmuştur.
* Prof. Dr. AÜTF Psikiyatri Anabilim Dalı.
** Uzm. Dr. Ankara Acil Yardım ve Travmatoloji Hasta­
nesi.
*** Uzm. Dr. AÜ Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma
Merkezi.
Key vvords: Traffic accident, acute stress disor­
der
GİRİŞ
Ülkemizde trafik kazaları ciddi bir mortalite ve
morbidite nedenidir. 1980 yılından beri trafiğe
13
K
R
İ
çıkan yeni araç ve sürücü sayısındaki artış, ortaya
çıkan trafik kazalarının sayısındaki artış ile paralel­
dir. 1980 yılında ehliyet sahibi olan kişilerin oranı
%5.9 iken, bu oran 1995'te %15'e çıkmıştır.
1980'de her 10 000 araçtan 312'si trafik kazası
yapmış ve her 10 000 kişiden 5.2'si bu kazalarda
yaralanmış; 1995'de ise her 10 000 araçtan 442'si
trafik kazası yapmış ve her 10 000 kişiden 17'si bu
kazalarda yaralanmıştır (Türkiye Trafik Kazalarını
Önleme Demeği Faaliyet Raporu, 1996). Bu sayı­
lar trafik kazalarının önlenmesine yönelik çalışma­
ların yanında, bunların sonuçlarının incelenerek
ele alınmasının önemini vurgulamaktadır.
Z
ve sıklığının saptanması ve bu klinik tabloda etkili
olan faktörlerin belirlenmesidir. Bu makale, araştır­
manın pilot çalışma verilerini içermekte olup, çalış­
ma halen tarafımızdan sürdürülmektedir.
YÖNTEM
Araştırma Modeli ve Grubu
Tanımlayıcı modelde yapılan bu araştırmanın
denek grubunu, Ankara Acil Yardım ve Travmatolo­
ji Hastanesi'ne trafik kazası yaralanması sonucu
acilen başvuran ve en az 1 haftadır hastanede
yatan kişiler oluşturmaktadır. Araştırma grubuna
alınan kişilerde en az ilkokul mezunu olma, 15-65
yaşları arasında olma, kazada en fazla 15-30 daki­
ka süreli bilinç kaybı yaşamış olma ve araştırmaya
katılmayı kabul etme şartları aranmıştır.
Trafik kazalarının ekonomik kayıplar ve beden­
sel yaralanmalarla sonuçlanmasının yanısıra ruh­
sal ve duygusal zararları da vardır. Bu konuda ya­
pılmış bazı alan çalışmaları, trafik kazası
kurbanlarının önemli bir bölümünde kazadan son­
raki 1-5 yıl içinde sürücü ya da yolcu olarak yolcu­
luk etme anksiyetesi yaşamasının ve araç kullan­
ma davranışlarında değişiklikler olmasının sık
rastlanılan bir durum olduğunu (Mayou et al 1991;
Mayou and Bryant 1994), kurbanların bir bölümün­
de ise travma sonrası stres bozukluğu geliştiğini
göstermektedir (Norris 1992; Breslau and Davis
1992; Breslau et al 1991). Mayou ve arkadaşları
yaptıkları çalışmalarda trafik kazasından sonraki 1
yıl içinde kurbanların yaklaşık %10'unda travma
sonrası stres bozukluğu saptamışlardır (Mayou et
al 1993; Mayou et al 1996).
Araştırma grubuna alınan 23 vakanın demogra­
fik özellikleri Tablo 1'de gösterilmiştir. Tablo 1'de
görüldüğü gibi, araştırma grubunun %69.6'sı
(n=16) erkek, %30.4'ü (n=9) ise kadındır. Yaşları
16 ile 60 arasında değişen bu grubun yaş ortala­
ması 33.74±9.88 olup, %21.7'si (n=5) bekar,
%78.3'ü (n=18) evlidir, %56.5'i (n=13) ilköğretim,
%30.4'ü (n=7) ortaöğretim, %13.04ı (n=3) yüksek
öğretim mezunu olan araştırma grubunun %34.8'i
(n=8) ev hanımı-öğrenci-emekli, %26.1'i (n=6) üc­
retli, %21.7'si (n=5) serbest meslek sahibi, %17.4'ü
(n=4) ise şofördür.
Bu çalışmalarda trafik kazası kurbanlarında
duygusal ve ruhsal sorunlar gelişmesinde etkili
olan faktörler de araştırılmış ve kaza öncesinde
psikolojik ve sosyal sorunların olmasının, hastada
kaza sonucunda çoklu yaralanma olmasının, yara­
lanmanın ağırlığının, komplikasyonlar ortaya çık­
masının ve bedensel iyileşmenin tam olmaması­
nın, kazanın kötü anlarının hatırlanmasının (kaza
sonrasında duygusal ve ruhsal sorunlar ortaya çık­
masında) istatistiksel bakımdan anlamlı derecede
etkili olduğu saptanmıştır (Mayou et al 1996;
Mayou et al 1993; Mayou and Bryant 1994, Bres­
lau and davis 1992).
Veri Toplama Araçları
Hastalardan veri toplanmasında sosyodemografik ve kaza ile ilgili bilgileri edinebilmek amacı ile 36
soruluk bir anket formu kullanılmıştır. Ayrıca hastalardaki travma sonrası stres bozukluğu belirtilerini
taramak maçı ile Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Değerlendirme (TSSBD) Ölçeği uygulanmıştır. Bu
ölçek 10 maddeden oluşan yedili likert tipi bir ölçek
olup, Fao ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir
(Foa et al 1993). Ölçeğin Türkçe'ye çevirisi tarafı­
mızdan yapılmış olup, henüz geçerlik-güvenirlik ça­
lışması yoktur. Elde edilen puanın artması, hasta­
nın travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin
şiddetlendiği anlamına gelmektedir. Ölçek için bir
kesim puanı bildirilmemekle birlikte, 10 maddenin 1
ila 3'ünde 4 ve üzeri puanları işaretlemiş olan has­
talar vaka olarak kabul edilmemekte, 4 ila 6'sında 4
AMAÇ
Bu araştırmanın amacı, Ankara Acil Yardım ve
Travmatoloji Hastanesi'ne trafik kazası sonrası aci­
len başvuran kişilerde, trafik kazasını izleyen ilk
hafta içindeki "akut stres bozukluğu" belirtilerinin
14
K
R
İ
Z
Tablo 1 :Hastalara İlişkin Demografik Veriler
DEĞİŞKEN
GRUP
Cinsiyet
Yaş
Kadın
Erkek
15-29
30-49
50-65 *-
Eğitim
İlk
Medeni Durum
Orta
Yüksek
Bekar
Evli
Dul
Meslek
Emekli-Ev Hanımı-Öğrenci
Ücretli
Serbest Meslek
Şoför
DAĞILIM
n
7
16
5
17
1
13
7
3
5
18
0
8
6
5
4
%
30.4
69.6
21.7
73.9
4.3
56.5
30.4
13.0
21.7
78.3
0
34.8
26.1
21.7
17.4
BULGULAR
ve üzeri puanları işaretlemiş olan hastalar sınırda
vaka olarak kabul edilmekte, 7 ila 10'unda 4 ve
üzeri puanları işaretlemiş olan vakalar ise travma
sonrası stres bozukluğu olarak kabul edilmekte­
dir.
Araştırma grubuna ait demografik bilgiler yön­
tem bölümünde ayrıntılı olarak sunulmuştur.
Araştırmada kazaya ilişkin ve psikiyatrik morbidite ile ilişkili olabilecek risk faktörleri sorgulanmış­
tır. Kazaya ilişkin özellikler Tablo 2'de gösterilmiş­
tir.
İşlem
Ocak 1997 ve Mart 1997 tarihleri arasında An­
kara Acil Yardım ve Travmatoloji Hastanesi'ne tra­
fik kazası yaralanması sonucu acilen başvuran ki­
şilerden, kazadan 5-7 gün sonra halen hastanede
yatan, bedensel durumu görüşme yapmaya izin
veren ve araştırmaya katılmayı kabul eden kişiler
araştırma kapsamına alınmıştır. Bu kişiler ile trafik
kazası geçirmelerinden 1 hafta sonra görüşülerek,
sosyodemografik ve kazaya ilişkin bilgileri tarayan
anket
doldurulduktan
sonra Travma Sonrası
Stres Bozukluğu Değerlendirme Ölçeği uygulan­
mıştır.
Hastaların %34.8'i (n=8) yaya olarak, %30.4'ü
(n=7) sürücü olarak, %34.8'i (n=8) arabada yolcu
olarak kaza geçirmişler ve kazaların %52.2'si
(n=12) şehir içinde, %47.8'i (n=11) şehir dışında ol­
muştur. Daha önce trafik kazası geçirmiş olanların
oranı %34.89 (n=8), geçirmemiş olanların oranı ise
%65.2'dir (n=15). Kaza sonucunda hastaların
%4.3'ü (n=1) hafif, %78.3'ü (n=18) orta şiddette,
%17.4'ü (n=4) ise ağır yaralanmıştır. Kazaların
%56.5'inde (n=13) başka yaralanan ve ölen olma­
mış, %34.8'inde (n=8) başka yaralananlar olmuş,
%8.7'sinde (n=2) ise hem ölenler, hem de yarala­
nanlar olmuştur.
Verilerin Analizi
Hastaların %78.3'ü (n=18) kazayı anımsamak­
ta, %21.7'si (n=5) anımsamamaktadır. Kazadan
sonra korku ve panik yaşayanlar hastaların %
43.5'ini (n=10), üzüntü ve çaresizlik yaşayanlar
Araştırma verilerinin çözümlenmesi SPSS bilgi­
sayar programı ile, Mann VVhitney U ve Kruskal
VVallis H testleri kullanılarak yapılmıştır.
15
K
R
İ
Z
Tablo 2:Kazaya İlişkin Özellikler
DEĞİŞKEN
GRUP
DAĞILIM
n
%
8
34.8
7
30.4
8
34.8
12
52.2
11
47.8
8
34.89
15
65.2
1
4.3
18
78.3
4
17.4
13
56.5
8
34.8
2
8.7
18
78.3
5
21.7
10
43.5
2
8.7
2
8.7
9
39.1
1
4.3
16
69.6
6
26.1
Yaya
Sürücü
Yolcu
Kazanın Yeri
Şehir İçi
Şehir Dışı
Hastanın Daha Önce Trafik
Geçirmiş
Kazası Geçirip-Geçirmediği
Geçirmemiş
Kazanın Hastadaki Bedensel Hafif Yaralanma
Sonuçları
Orta Şiddette Yaralanma
Ağır Yaralanma
Kazanın Diğer
Başka Yaralanma-ölüm Yok
Kurbanlardaki Bedensel
Yaralananlar Var
Sonuçları
Yaralanma ve Ölüm Var
Hastanın Kazayı Anımsayıp- Anımsıyor
Anımsamadığı
Anımsamıyor
Korku ve Panik
Hastanın Kazadan Sonraki
İlk Duygulan
Üzüntü ve Çaresizlik
Bu Duyguların Hepsi
Anımsamıyor
Hiçkimseden
Kazadan Sonra Kimlerden
Yakınlarından
Destek Gördüğü
Kaza Yerinde Bulunan
Yabancılardan
Kaza Sonrasında Psikolog ya Gereksinim Duyanlar
14
da Psikiyatrisi ile Görüşme
Gereksinim Duymayanlar
9
Gereksinimi Duyanlar
Hastanın Bu Görüşme
Ağrısı Vardı
14
Sırasında Ağrısının OlupAğrısı Yoktu
9
Olmadığı
Hastanın Kazadaki Konumu
Tablo 3:Hastaların TSSBD Ölçeği Puanları
n
x
23
30.91
16
53
13.40
60.9
39.1
60.9
39.1
max-min
15-62
K
R
İ
Z
Tablo 4:Hastaların TSSBD ölçeğine Göre Gruplandırılması
Grup
n
Sınırın Altında Kalanlar (4 Belirtiden Az)
7
Sınırda Vakalar (4-6 Belirti)
12
Sınırın Üstünde Kalanlar(6 Belirtiden Çok)
4
%
30.4
52.2
17.4
Tablo 5TSSBD ölçeğinin İki Değerlendirme Biçiminin(Puanlama ve
Gruplandırma) Birbiriyle Uyumu((Kruskal VVallis H-testi)
Değişken
Grup
sd
K
TSSB Puanı Sınırın Altında Kalanlar (4 Belirtiden Az)
2
14.44
Sınırda Vakalar (4-6 belirti)
Sınırın Üstünde Kalanlar(6 Belirtiden Çok)
Tablo 6:TSSBD Ökpeğinin Bazı Değişkenler
Değişken
Grup
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Medeni Durum
Bekar
Evli
Şehir İçi
Kazanın Yeri
Şehir Dışı
Hastanın Daha
Geçirmiş
Önce Trafik
Geçirmemiş
Kazası GeçiripGeçirmediği
Hastanın Kazayı
Anımsıyor
AnımsayıpAnımsamıyor
Anımsamadığı
Kaza Sonrasında
Gereksinim
Psikolog ya da
Duyanlar
Psikiyatrist ile
Görüşme
Gereksinim
Gereksinimi
Duymayanlar
Duyanlar
Hastanın Bu
Ağrısı Vardı
Görüşme
Ağrısı Yoktu
Sırasında
Ağrısının OlupOlmadığı
17
P
0.00T
ile İlişkisi (Mann VVhitney U-testi)
n
U
P
7
0.50
0.62
6
5
0.11
0.91
18
12
0.09
0.93
11
8
0.65
0.52
15
18
5
0.30
0.77
14
1.36
0.17
2.21
0.03*
9
14
9
K
R
İ
Z
Tablo 7 :TSSBD Ölçeği'nin Bazı Değişkenler ile İlişkisi (Kruskal VVallis H-testi)
n
sd
Değişken
Grup
K
P
2
0.46
0.79
Yaş
15-29
5
30-49
17
50-65
1
13
2
0.58
0.75
Eğitim
İlk
Orta
7
Yüksek
3
3
2.13
0.55
Meslek
Emekli-Ev Hanımı-Öğrenci
8
6
Ücretli
5
Serbest Meslek
4
Şoför
8
2
3.93
0.14
Hastanın
Yaya
7
Kazadaki
Sürücü
8
Konumu
Yolcu
1
2
3.26
0.20
Kazanın
Hafif Yaralanma
18
Hastadaki
Orta Şiddette Yaralanma
4
Bedensel
Ağır Yaralanma
Sonuçları
Kazanın Diğer
Başka Yaralanma-ölüm Yok
13
2
1.10
0.58
8
Kurbanlardaki
Yaralananlar Var
2
Bedensel
Yaralanma ve Ölüm Var
Sonuçları
Hastanın
Korku ve Panik
10
3
2.55
0.47
Kazadan
Üzüntü ve Çaresizlik
2
Sonraki İlk
Bu Duyguların Hepsi
2
Duyguları
Anımsamıyor
9
Kazadan Sonra Hiçkimseden
1
2
7.68
0.02*
Kimlerden
16
Yakınlarından
Destek
6
Kaza Yerinde Bulunan
Gördüğü
Yabancılardan
%8.7'sini (n=2), bu duyguların hepsini yaşayanlar
%8.7'sini (n=2) ve duygularını hatırlamayanlar
%39.1'ini (n=9) oluştumaktadır. Hastaların %4.3'ü
(n=1) kazadan sonra hiçbir destek görmediklerini,
%26.1'i (n=6) tanımadıkları kişilerden geçici olarak
destek gördüklerini, %69.6'sı (n=16) ise aile ve ar­
kadaşlarından yeterli destek gördüklerini bildirmiş­
lerdir. Kaza sonrasında psikolojik yardıma gereksi­
nim duyduklarını söyleyenlerin oranı %60.9 (n=14),
böyle bir gereksinim duymadıklarını söyleyenlerin
oranı ise %39.1'dir (n=9). Hastalara bu görüşme sı­
rasında ağrılarının olup-olmadığı da sorulmuş ve
%60.9'unun 5n=14) ağrısının olduğu, %39.1'inin
(n=9) ise ağrısının olmadığı saptanmıştır.
Hastaların TSSBD Ölçeği'nden aldıkları puanlar
ve bu ölçeğe göre yapılan gruplandırma Tablo 3 ve
4'de verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi hastların
TSSBD ölçeğinden aldıkları puan ortalaması
30.91 13.40'dir. Ölçekte pozitif olarak işaretlenen
18
K
R
İ
Z
TSSBD Ölçeği puanı ile anlamlı ilişki içinde olan
değişkenler, ağrı yakınmasının varlığı ve yakınla­
belirti (yani madde) sayısına göre yapılan gruplandırmaya göre, vakaların %30.4'ü (n=7) eşik altında
kalmış, yani tanı ölçütünü karşılaşmamış; %52.2'si
(n=12) sınırda puan almış, %17.4'ü (n=4) ise eşi­
ğin üstünde kalmış, yani tanı ölçütlerini karşılamış­
tır. Tablo 5'de görülebileceği gibi TSSBD ölçeğinin
iki değerlendirme biçimi birbiri ile istatistiksel ba­
kımdan anlamlı ölçüde ilişkilidir.
rından yeterli destek almama olarak belirlenmiştir.
Travma sonrası ruhsal sorunların ortaya çıkmasın­
da bu iki değişkenin etkili olduğu görülmektedir.
Ağrı, bireyi bedensel ve duygusal yönden zorlayan
ve ruhsal sorunları şiddetlendiren bir faktör gibi gö­
rünmektedir.
TSSBD Ölçeğinin araştırılan değişkenlerle ilişki­
si Mann Vvhitney U-testi ve Kruskal vvallis H-testi
ile incelenmiştir. Sonuçlar Tablo 6 ve Tablo 7'de
gösterilmiştir.
Böylesi zorlu bir deneyimi izleyen günlerde bi­
reyler kendilerini çok daha duyarlı ve destek gerek­
sinimi içinde bulurlar. Yakınların ilgisi ve desteği
zorlu dönemi atlatmada birey için önemli bir yar­
dımcıdır. Araştırmamızda elde edilen sonuçların
bunu desteklediği görülmektedir.
Tablo 6 ve Tablo 7'de görülebileceği gibi, TSSB
Ölçeği Puanı, hastanın bu görüşme sırasında ağrı­
sının olup-olmaması ve hastanın kazadan sonra
yeterince sosyal destek görüp-görmemesi ile ista­
tistiksel bakımdan anlamlı düzeyde ilişkili bulun­
muştur. Görüşme sırasında ağrı yakınması olan ve
kazadan sonra yeterince sosyal destek görmeyen
hastalarda TSSB Ölçeği Puanları istatistiksel ba­
kımdan anlamlı düzeyde daha yüksektir.
Başka çalışmalarda psikiyatrik morbiditeyi an­
lamlı düzeyde etkilediği saptanmış olan (Mayou et
al 1996; Mayou et al 1993; Mayou and Bryant
1994, Breslau and Davis 1992); hastanın yaralan­
ma düzeyi, kaza öncesi psikososyal sorunların var­
lığı ve kazayla ilgili kötü anıların bulunması gibi de­
ğişkenler, bizim çalışmamızda TSSBD Ölçeği
puanlarıyla ilişkili bulunmamıştır. Ancak bu sonuç
vaka sayısının yetersizliği ile ilgili olabilir.
TARTIŞMA ve SONUÇ
Bir pilot çalışma olması nedeniyle, bu sonuçlar­
la genellemelere gidilemese de, uygulamalarda
pratik değeri olan bazı çıkarımlar yapılabilir. Özel­
likle hastanın acısının etkin şekilde giderilmesi hastalardaki psikiyatrik semptomları azaltabilir. Hasta­
ların %60.9'u kaza sonrasında bir psikolog ya da
psikiyatrist ile görüşmüş olmayı istediklerini bildir­
mişlerdir. Bu dönemde hastalara profesyonel bir
psikolojik destek verilmesi koruyucu ruh sağlığı ba­
kımından yararlı olabilir. Kazayı takiben hastanın
yakınları ile en çabuk biçimde ilişkiye geçilmesi ve
ailenin desteğinin teşvik edilmesi de ruh sağlığını
koruyucu bakımdan öneme sahiptir.
23 denek üzerinde gerçekleştirilmiş olan pilot
çalışma bulguları dikkate alındığında, hastaların
%17.4'ünün (n=4) TSSBD Ölçeği'ne göre, "Travma
Sonrası Stres Bozukluğu" ölçütlerini karşıladıkları
gölmektedir. Ancak hastalar ile kazadan sonraki ilk
1 hafta içinde görüşüldüğü için, hastalarda sapta­
nan tabloya "Travma Sonrası Stres Bozukluğu" ye­
rine "Akut Stres Bozukluğu" demek daha doğru
olacaktır. Literatürde trafik kazası geçiren kişilerde
ilk 5 yılda Travma Sonrası Stres Bozukluğu yay­
gınlığı ortalama %10 olarak bildirilmektedir.
(Mayou et al 1993; Mayou et al 1996). Bizim pilot
çalışmamızda saptanan oran daha yüksektir,
ancak ölçeğin uygulandığı dönem, kazadan sonra­
ki akut dönem olduğu için daha yüksek bir oran
saptanmış olabilir ve kazadan sonra aradan geçen
zaman ile bu oranın düşebileceği öngörülebilir.
Bu makalede trafik kazalarının ruh sağlığına et­
kileri ile ilgili araştırmanın pilot çalışma sonuçları
sunulmuş olup, çalışma bu sonuçlar dikkate alına­
rak yeniden düzenlenmiştir ve halen sürdürülmek­
tedir.
19
K
R
İ
KAYNAKLAR
Z
Mayou RA, Bryant BM, Duthie R: Psychiatric consequences of road traffic accidents. British Medical Jour­
nal, 307:647-651,1993.
Breslau N, Davis GC: Post-traumatic stress disorder
in an urban population of young adults: risc factor for
chronicity. Am J Psychiatry, 149:671-675,1992.
Mayou RA, Bryant BM: Effects of road traffic acci­
dents on travel. Injury, 25: 457-460,1994.
Breslau N, Davis GC, Peterson E: Traumatic events
and post-traumatic stress disorder in an urban poyulation of young adults. Arch Gen Psychiatry, 48: 216-222,
1991.
Mayou RA- Tyndel S, Bryant BM: Long term outcome
of motor vehicle accident injury. 1996 (Submitted for
publication).
Foa EB, Riggs DS, Dancu CV, Rothbaum BO: Reliability and validity of a brief instrument for assessing posttraumatic stress disorder. J Traumatic Stress, 6: 459473,1993.
Norris FH: Epidemiology of trauma: frequency and
impact of different potentially traumatic events on different demographic groups. J Consult Clin Psychology,
60:409-418,1992.
Mayou RA, Simkin S, Threlfall J: Effects of road traffic accidents on driving behaviour, Injury, 22:365-368,
1991.
Türkiye Trafik Kazalarını Önleme Derneği Faaliyet
Raporu, 1996.
20