Teleskop

TELESKOP
Teleskop, uzaktaki cisimlerden gelen ışığı toplayıp odaklayarak onları gözlemleyebilmek için
elverişli görüntülerini elde etmeyi sağlayan bir optik alettir. Teleskop kelimesi Yunanca ‘tele:
uzak’ ve ‘skopein: bakmak veya görmek’ kelimelerinden gelmektedir. Teleskop, cisimlerin
açısal büyüklüklerini ve parlaklıklarını artırır. Pratik olarak işler durumdaki ilk teleskop
Hollandalı mercek yapımcısı Hans Lippershey tarafından 1608 yılında yapılmıştır. 1609
yılında Galileo Galilei ise astronomik amaçlar için teleskop kullanmıştır. Daha sonra
Johannes Kepler merceklerin optik özelliklerini tanımlayarak iki dışbükey mercekten oluşan
bir teleskop yapmıştır.
Î Temel olarak iki tür teleskop vardır:
1. Görüntü oluşturmak için merceklerin bir birleşimini kullanan kırıcı teleskoplar.
2. Görüntü oluşturmak için bir mercek ve küresel bir ayna kullanan yansıtıcı teleskoplar.
Burada kırıcı teleskoplardan bahsedeceğiz. Kırıcı bir teleskop iki mercekten oluşur. Birinci
mercek ışığı toplar ve uzaktaki bir cismin gerçek bir görüntüsünü verir. Bu merceğe objektif
denir. Teleskopun ikinci merceğine ise ön mercek (oküler) denir. Ön mercek, objektifin
verdiği gerçek görüntüyü incelemek için kullanılan bir büyüteçtir. Uzaktaki bir cismin objektifte
vereceği gerçek ve ters görüntüsü, ikinci merceğin odak düzlemine düşecek şekilde bu iki
mercek yerleştirilir.
Uzaktaki (objektif merceğin 2f uzaklığından ötedeki) cisim ile objektif arasındaki açı θ1 ve
objektifin odak uzaklığı f1 ise objektifin oluşturacağı görüntünün boyu; h1 = f1θ1 olur. Bu
görüntü iyi bir yaklaşıklıkla objektifin odak düzlemindedir. Görüntü ters çevrilmiş ve
küçülmüştür. Cismin uzaklığı odak uzaklığına göre ne kadar büyükse görüntünün boyuda o
kadar küçük olur. Ön merceğin odak uzaklığına da f2 diyelim. Objektifin vereceği görüntünün
ön merceğin odak düzleminde olacak şekilde ayarlanması için bu iki mercek birbirinden f1 + f2
kadar uzaklığa konmalıdır. Bu uzaklık teleskop tüpünün uzaklığıdır. Ön merceğin
düzleminde oluşan bu görüntüden göze paralel ışın demetleri gelir. Boyu h1 olan ilk görüntü
ön mercekten h1 / f2 büyüklüğünde görülür. Buna göre, teleskopun toplam açısal
büyütmesi, ön merceğin açısal büyütmesinin, objektif merceğin açısal büyütmesine oranı
olarak verilir.
Aysuhan Ozansoy, Ankara Üniversitesi, 2005
Uzaktaki
cisimden gelen
ışınlar
Odak
düzlemi
Ön mercek
objektif mercek
göz
θ1
h1
f1
f2
f2
θ2
Objektifin verdiği
görüntü (ilk görüntü)
Son görüntü
Objektif merceğin açısal büyütmesi: θ1 = -h1 / f1
Ön merceğin açısal büyütmesi: θ2 = h1 / f2 Î θ2 = -θ1 f1 / f2
Teleskopun açısal büyütmesi: m = θ2 / θ1 = - f1 / f2
Buradaki (-) işareti görüntünün ters çevrildiğini gösterir. Burada objektifin açısal büyütmesi
olan θ1 ve ön merceğin açısal büyütmesi olan θ2 yazılırken küçük açı yaklaşımı kullanılmıştır.
Göz merceği sonuç olarak ön mercekte büyütülen görüntüyü görür.
Kaynaklar
1. SERWAY,R.A., Physics For Scientists and Engineers , Palme Yayıncılık 1996,
Birinci baskı, s.1040-1041
2. Frank S, Crawford Jr., DALGALAR,Berkeley Fizik Dersleri Cilt 3 ,Bilim Yayınları,
Dördüncü Baskı, s. 376
3. http://astrwww.astr.cwru.edu/nassau.html
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Telescope
Aysuhan Ozansoy, Ankara Üniversitesi, 2005