mizaç ve karakterin şizofreni hastalarında sosyal işlevsellik, yaşam

advertisement
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU
İSTANBUL İLİ BAKIRKÖY BÖLGESİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ
GENEL SEKRETERLİĞİ BAKIRKÖY PROF. DR. MAZHAR OSMAN RUH
SAĞLIĞI VE SİNİR HASTALIKLARI EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
PSİKİYATRİ KLİNİĞİ
MİZAÇ VE KARAKTERİN ŞİZOFRENİ HASTALARINDA
SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE KLİNİK
BELİRTİLER ÜZERİNE ETKİSİ
Dr. Filiz DERE YILMAZ
TIPTA UZMANLIK TEZİ
Tez Danışmanları: Uz. Dr. Mehtap DELİCE ARSLAN
Doç. Dr. Erhan KURT
İSTANBUL - 2015
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU
İSTANBUL İLİ BAKIRKÖY BÖLGESİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ
GENEL SEKRETERLİĞİ BAKIRKÖY PROF. DR. MAZHAR OSMAN RUH
SAĞLIĞI VE SİNİR HASTALIKLARI EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
PSİKİYATRİ KLİNİĞİ
MİZAÇ VE KARAKTERİN ŞİZOFRENİ HASTALARINDA
SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE KLİNİK
BELİRTİLER ÜZERİNE ETKİSİ
Dr. Filiz DERE YILMAZ
TIPTA UZMANLIK TEZİ
Tez Danışmanları: Uz. Dr. Mehtap DELİCE ARSLAN
Doç. Dr. Erhan KURT
İSTANBUL - 2015
I. ÖNSÖZ
Eğitimim ve tez aşamam süresince yardımları için
klinik
şefim ve
tez
danışmanım Doç. Dr. Erhan KURT’ a,
Tez aşamasında yardımlarından
dolayı
tez
danışmanım
Dr. Mehtap
DELİCE’ye,
Psikiyatrinin öncellikle kendini tanıma aşaması ile başladığı konusunda
bana yol gösterici olan Dr. Cem KOÇAR’a,
Birçok konuda desteğini her zaman yanımda hissettiğim, asistanlığım
boyunca gösterdiği emekten ötürü Dr. K. Fatih YAVUZ’a ,
Asistanlığım süresince birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım, klinik
beceri ve tecrübesini esirgemeyen, deneyimlerinden yararlanma fırsatı bulduğum
Dr. Evrim ERTEN’e,
Tezimi hazırlama süreci de
dahil olmak üzere hep yanımda olan ve
birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım Hemş. Cavide ÇAKMAK ve Hemş. Aysel
ÖZER’e,
Asistanlığım boyunca birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum arkadaşlarım
Dr. Oktay ŞAHİN, Dr. Okan İPEK, Dr. Elif AYAZ, Dr. Halide ŞAHAN, Dr. Burcu
HAMURİŞÇİ, Dr. Özlem KARAARSLAN, Dr. İlknur GÜÇLÜ, Dr. Gözde
ÜNAL,
Dr. Ahmet NALBANT, Dr. Sevdenur CANSIZ, Dr. Eda KAYAPINAR’a,
Birlikte çalıştığım tüm 5. Psikiyatri asistanları, uzmanları, hemşireleri ve
personeline,
Her konuda desteğini her daim hissettiğim eşime,
Sonsuz teşekkürler...
Dr. Filiz DERE YILMAZ
İstanbul, 2015
I
II. İÇİNDEKİLER
Sayfa No
I. ÖNSÖZ..........................................................................................................................I
II. İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... II
III. ÖZET...................................................................................................................... III
IV. ABSTRACT ............................................................................................................. V
V. KISALTMALAR ................................................................................................... VII
VI. TABLO LİSTESİ ...................................................................................................IX
1. GİRİŞ VE AMAÇ...................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER .................................................................................................. 4
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
Şizofreni................................................................................................................. 4
Yaşam Kalitesi ...................................................................................................... 6
Şizofreni ve Yaşam Kalitesi................................................................................ 8
Kişilik, Mizaç ve Karakter Kavramları............................................................ 10
Şizofreni Hastalarının Mizaç ve Karakter Özellikleri ve Yaşam Kalitesine
Etkisi .................................................................................................................... 15
3. GEREÇ VE YÖNTEM ........................................................................................... 17
3.1. Yöntem................................................................................................................. 17
3.2. Gereçler................................................................................................................ 17
4. BULGULAR ............................................................................................................ 22
5. TARTIŞMA.............................................................................................................. 60
6. KAYNAKLAR......................................................................................................... 67
7. EKLER ..................................................................................................................... 73
EK 1 – ETİK KURUL ONAYI................................................................................... 73
EK 2 – KATILIMCILAR İÇİN BİLGİLENDİRME .................................................. 74
EK 3 – SOSYODEMOGRAFİK VERİ FORMU .................................................... 76
EK 4 – MİZAÇ VE KARAKTER ENVANTERİ....................................................... 77
EK 5 – WHOQOL-BREF ........................................................................................... 92
EK 6 – ROSENBERG BENLİK SAYGISI ÖLÇEĞİ .............................................. 100
EK 7 – POZİTİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ........................ 106
EK 8 – NEGATİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .................... 109
EK 9 – KİŞİSEL VE SOSYAL PERFORMANS ÖLÇEĞİ ..................................... 110
II
III. ÖZET
MİZAÇ VE KARAKTER ÖZELLİKLERİNİN ŞİZOFRENİ
HASTALARINDA SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE
KLİNİK ÜZERİNE ETKİSİ
Dr. Filiz DERE YILMAZ
AMAÇ: Günümüzde şizofreni hastalarının tedavisinde en önemli nokta hastaların
yaşam kalitelerini arttırabilmektir.Bu yüzden de son dönemde şizofreni hastalarının
yaşam kalitesi ile ilişkili faktörlerin araştırılması gündemdedir. Bu konuda yapılan
araştırmalar daha çok klinik özellikler ve uygulanan tedaviye yöneliktir, yine de
yeterli sonuçlar elde edilememiştir. Son dönemde şizofreni hastalarının
kişilik
özelliklerinin yaşam kalitesi ile ilişkisini değerlendiren çalışmalar yapılmaktadır, ancak
sayıları çok azdır.Bu çalışma şizofreni hastalarının kişilik özelliklerini Cloninger’in
psikobiyolojik kişilik modelinden
temel alınarak gelişitilen mizaç ve karakter
özelliklerini değerlendiren TCI envanterini kullanarak ölçmek; belirlenen farklı ya
da baskın mizaç ve karakter özelliklerinin yaşam kalitesi, yaşam kalitesini etkilediği
düşünülen klinik belirtiler ve özbenlik saygısı üzerine ilişkisini değerlendirmeyi
amaçlamaktadır.
YÖNTEM: Çalışmaya Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve
Sinir Hastalıkları Eğitim Araştırma
Hastanesi’nde ayaktan takipli DSM- V
tanı
kriterlerine göre şizofreni tanısı alan 100 hasta gönüllü ile daha önce hayatlarının
hiçbir döneminde ruhsal rahatsızlık nedeniyle tedavi başvurusu olmamış 100 sağlıklı
gönüllünün oluşturduğu 200 kişi dahil edildi. Her iki katılımcı grubuna da
Sosyodemografik Veri Formu, Mizaç ve Karakter Envanteri (MKE), Dünya Sağlık
Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu, Rosenberg Benlik
Saygısı Ölçeği uygulandı. Hasta katılımcılara farklı olarak klinik değerlendirme
yapabilmek için
Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Negatif Belirtileri
Değerlendirme Ölçeği, Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği uygulandı.
III
BULGULAR:Çalışmamızda
ruhsal, sosyal
şizofreni
hastalarının
yaşam
kaliteleri
bedensel,
ve çevresel alanların tümünde sağlıklı bireylerden daha düşük
saptanmıştır.Yine şizofreni hastalarının özbenlik saygıları, insanlara güven duyma,
tartışmaya katılabilme becerileri kontrol grubundan düşük, psişik izolasyon, kişiler
arası tehdit hissetme, hayalperestlik yüksek saptanmıştır. Şizofreni hastalarının
zarardan kaçınma (ZK) ve işbirliği yapabilme (İY) puanları sağlıklı bireylerden
daha yüksek yenilik arayışı (YA) ve sebat etme (SE) puanları daha düşük
saptanmıştır. ZK ve kendini yönetme (KY) puanlarının hem sağlıklı hem de hasta
grubu için yaşam kalite alanlarını etkilediği belirlenmiş, yapılan çok değişkenli
lineer regresyon analizinde sağlıklı grupta KY ile ilişki daha anlamlı iken; hasta
grubunda ZK ile ilişki daha anlamlı bulunmuştur. Şizofreni hastalarında ZK
puanlarındaki artış benlik saygısında azalma, depresif belirtiler, psikosomatik belirtiler
ve psişik izolasyonda artma ile pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Şizofreni
hastalarında KY puanları ile benlik saygısı pozitif anlamlı ilişki saptanmış, bu
durum
kontrol
grubunda da benzer saptanmıştır. ZK
puanları
ile şizofreni
hastalarının kişisel sosyal performanslarının negatif , negatif klinik puanlarının
pozitif anlamlı ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Şizofreni hastalarındaki KY
puanları ile hastalardaki negatif belirtilerin negatif ilişkili olduğu tespit edilmiştir.
SONUÇ: Bu çalışmada literatürle uyumlu olarak şizofreni hastalarının özellikle
ZK ve KY puanlarının yaşam kalitesi, benlik saygısı ve klinik belirtiler ile
ilişkili
olduğu
saptanmıştır. Ancak bu durum kontrol grubunda
da
benzer
bulunmakla birlikte hasta grubunda ZK puanlarının yaşam kalitesi ile ilişkisi ve
benlik
saygısına
psikososyal
destek
ilişkisi daha anlamlı saptanmıştır. ZK’ya
yönelik verilecek
çalışmalarının, hastaların yaşam kalitesini arttırma da önemli
olabileceğini düşünmekteyiz. Bunun birlikte çalışmamızın kesitsel olması ve MKE
puanlarını etkileyebileceğini düşündüğümüz depresyon, damgalama gibi parametrelere
bakılmamış olması çalışmamızın kısıtlılıklarındandır. Bu parametrelerin de
değerlendirildiği izlem çalışmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Şizofreni, Mizaç, Yaşam Kalitesi
İletişim Adresi: dr_flz@hotmail.com
IV
IV. ABSTRACT
EFFECT OF TEMPERAMENT AND CHARACTER FEATURES ON
SOCIAL FUNCTIONING, QUALITY OF LIFE AND CLINICAL
SITUATIONS IN PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA
Dr. Filiz DERE YILMAZ
OBJECTIVE: Today, the most important point in the treatment of patients with
schizophrenia is to improve patients quality of life. So on the agenda to
investigate the factors associated with quality of life of
patients with
schizophrenia in recent years. Studies which have done in this area so far are
mostly on treatment and clinical implications. However they have not been able
to obtain sufficient results. Recently, studies evaluating the relationship between
quality of life with the personality traits of patients with schizophrenia are
conducted but the number of such studies is very small. This study aims to
measure personality traits of patients with schizophrenia using the inventory TCI
which developed to assess temperament and character based on Cloninger’s
psychobiological model; and to asses the impact of different or dominant
temperament and character features on quality of life, on the relationship between
clinical symptoms considered to affect quality of life and the self-esteem.
METHODS: In this study, 100 patient volunteers who are outpatients in the
Bakırkoy Professor Dr. Mazhar Osman Mental Health and Neurological Disorders
Training and Research Hospital with diagnosis of schizophrenia according to
DSM-V and 100 healthy volunteers who had never taken treatment applications
for a mental illness in their lives voluntarily included as 200 participants. In
both participant groups socio-demographic data form, the Temperament and
Character Inventory (TCI), the World Health Organization Quality of Life ScaleShort Form Turkish Version (WHOQOL-Bref) and Rosenberg Self-Esteem Scale
was administered. For a different clinical evaluation Assessment of Positive
Symptoms Scale (SAPS), Assessment of Negative Symptoms Scale (SANS),
Personal and Social Performance Scale (PSP) were administered to patient
participants.
RESULTS: In our study quality of life patients with schizophrenia were lower
in all physical, mental, social and environmental areas than healthy individuals.
Also, self-esteem, relying on other people and skills to participate in the
discussion were lower whereas psychic isolation, feeling of interpersonally
theratened and visionary were higher in the patients with schizophrenia than the
control group. Scores of harm avoidance (HA) and cooperativeness (C) were
V
found higher in patient group but scores of NS and P were lower. Both in the
patient and healthy groups scores of HA and self directedness (S) were determined to
affect the fields of quality of life and after conducting a multivariate lineer regression,
we found that S was more significant in the healthy group while HA was more
significant in patient group. Higher HA scores in patient group was positively
significant with the decrease in self-esteem and increase in depressive symptoms,
psychosomatic symptoms and psychic isolation. Like in the control group, S scores
were positively associated with the self esteem in patient group. HA scores and
personal social performance of patients with schizophrenia have been found to
be significantly and negatively whereas SANS scores were positively associated. S
scores were negatively associated with the negative symptoms in the patient
group.
CONCLUSION: In this study, in accordance with the literature, it was found that
especially HA and S scores of patients with schizophrenia associated with selfesteem, quality of life and clinical symptoms. Despite the similar results in the control
group, HA scores were found to more significantly related with quality of life and self
esteem in the patient group. We think that psychosocial support to HA might be
important to increase the quality of life in paitents. Also we believe that being a crosssectional study and not looking to parameters which could affect TCI scores such as
depression and stigma were limitations of our study. For further evaluations,
follow-up studies which with these parameters supported are needed.
Key words: Schizophrenia, Temperament, Quality of Life
Contact address: dr_flz@hotmail.com
VI
V. KISALTMALAR
Ark.
: Arkadaş
BDI
: Beck Depression Inventory
BMI
: Beliefs toward Mental Ilness Scale
C
: Cooperativeness
CDSS
: Calgary Depression Scale for Schizophrenia
DSM
: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder
HA
: Harm Avoidance
İY
: İşbirliği Yapma
İY 1
: Sosyal kabullenme- Sosyal hoşgörüsüzlük
İY 2
: Empati duyma- Sosyal ilgisizlik
İY 3
: Yardımseverlik- Yardım sevmezlik
İY 4
: Acıma- İntikamcılık
İY 5
: Temiz kalplilik/vicdanlılık- Kendine yarar sağlama
KA
: Kendini Aşma:
KA 1
: Kendini kaybetme-Kendilik bilincinde yaşantı
KA 2
: Kişiler arası özdeşim- Kendi kendine ayrışma
KA 3
: Manevi kabullenme- Akılcı maddecilik
KY 1
: Sorumluluk alma-Kınama
KY 2
: Amaçlılık-Amaçsızlık
KY 3
: Beceriklilik
KY 4
: Kendini kabullenme-Kendisiyle çekişme
KY 5
: Aydınlanmış ikinci mizaç
KY
: Kendi Kendini Yönetme
MKE
: Mizaç ve Karakter Envanteri
NS
: Novelty Seeking
ÖB
: Ödül Bağımlılığı:
ÖB 1
: Duygusallık
ÖB 2
: Bağlanma
VII
ÖB 3
:Bağımlılık
P
: Persistence
PSP
: Personal and Social Performance Scale
RD
: Reward Dependence
S
: Self-directedness
SANS
: Scale for the Assessment of Negative Symptoms
SAPS
: Scale for the Assessment of Positive Symptoms
SE
: Sebat Etme
ST
: Self-transcendence
TCI
: Temperament Character Inventory
WHOQOL-BREF: World Health Organization Quality of Life Scale
YA 1
: Keşfetmekten heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık
YA 2
: Dürtüsellik- İyice düşünme
YA 4
: Düzensizlik- Düzenlilik
YA
:Yenilik Arayışı
YA3
: Savurganlık- Tutumluluk
ZK
: Zarardan Kaçınma
ZK 1
: Endişe ve karamsarlık-Sınırsız iyimserlik
ZK 2
: Belirsizlik korkusu
ZK 3
: Yabancılardan çekinme
ZK 4
: Yorulma ve dermansızlık
VIII
VI. TABLO LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 1: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Verilerinin
Karşılaştırılması................................................................................................ 22
Tablo 2: Şizofreni Hastalarına Uygulanan Ölçeklerin Minimum-Maksimum, Ortalama
ve Standart Sapma Değerlerinin Dağılımı ..................................................... 23
Tablo 3: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Mizaç Karakter Envanteri
Puanlarının Karşılaştırılması ............................................................................ 24
Tablo 4: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun WHOQOL-BREF Puanlarının
Karşılaştırılması................................................................................................ 25
Tablo 5: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun Rosenberg Benlik Saygısı
Puanlarının Karşılaştırılması ........................................................................... 26
Tablo 6: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Özelliklerinin
Mizaç Karakter Envanteriyle İlişkisi ............................................................. 27
Tablo 7:Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF
Arasındaki İlişki ............................................................................................... 30
Tablo 8: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki
İlişki .................................................................................................................. 34
Tablo 9: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek
Mizaç
Karakter
Envanteri
Değişkenlerinin
Çok
Değişkenli
Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 37
Tablo 10: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu........ 38
Tablo 11: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek
Mizaç
Karakter
Envanteri
Değişkenlerinin
Çok
Değişkenli
Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 39
Tablo 12: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek
Mizaç
Karakter
Envanteri
Değişkenlerinin
Çok
Değişkenli
Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 40
IX
Tablo 13: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek
Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
.......................................................................................................................... 41
Tablo 14: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek
Mizaç
Karakter
Envanteri
Değişkenlerinin
Çok
Değişkenli
Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 42
Tablo 15:
Şizofreni
Hastalarında
WHOQOL-BREF
Çevresel
Alana
Etki
Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli
Lineer Regresyonu........................................................................................... 43
Tablo 16:
Kontrol
WHOQOL-BREF
Çevresel
Alana
Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu.. 44
Tablo 17: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek
Mizaç
Karakter
Envanteri
Değişkenlerinin
Çok
Değişkenli
Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 44
Tablo 18: Kontrol WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu.. 45
Tablo 19: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki
Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 46
Tablo 20:
Kontrol
Grubunda
WHOQOL-BREF
Genel Sağlık Alanına Etki
Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer
Regresyonu ....................................................................................................... 47
Tablo 21: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg
Benlik
Saygısı Ölçeği Arasındaki İlişki .................................................................... 48
Tablo 22: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı
Ölçeği Arasındaki İlişki .................................................................................... 53
Tablo 23: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ile Klinik Ölçekler ve
Klinik Özellikler Arasındaki İlişki ................................................................. 57
X
1. GİRİŞ VE AMAÇ
Şizofreni bütün toplumlarda yaşam boyu %0.5-1 gibi yüksek bir oranda görülen
ruhsal bozukluklardan biridir (1). Düşünce, algı ve duygulanım alanında belirtilerle
seyreder. Hastalarda motivasyon eksikliği ve izolasyon, uyuma yönelik olmayan
davranışlar ve sosyal fonksiyon bozukluğu gibi hastalığın kalıntı belirtileri devam
edebilir.Tüm bu belirtilere ek olarak, hastalığın genellikle genç yaşta başlaması, yaşam
boyu sürmesi, ruhsal durumun hemen her alanında bozulmalarla seyretmesi, şizofreni
hastalarının sosyal uyum, iletişim becerileri, günlük yaşam aktiviteleri, üretkenlik
alanlarında ciddi sorunlar yaşamalarına sebep olur. Hastalar sosyal, mesleki ve eğitim
alanlarındaki rollerini yerine getirmekte zorlanırlar. Bütün bunlar gözönünde
bulundurulduğunda şizofreni hastalığı toplumsal, ekonomik ve duygusal maliyeti ağır
olan bir toplum sağlığı sorunudur (2).
Şizofreni hastalığının tedavisinde ilaçların kullanıma girmesi ile önemli
kazanımlar elde edilmiştir. Ancak hastalık öncesi işlevsellik düzeyine ulaşma ya da
beklenen rol performansını geliştirme üzerindeki etkisinin sınırlı oluşu, negatif belirtiler
üzerindeki etkilerinin yetersiz oluşu, hatta ikincil negatif belirtilere neden olabilmeleri
ve yan etkiler nedeniyle hastanın günlük yaşamını etkileyen olumsuzluklar, şizofreni
tedavisinde sorun olarak gündeme gelmeye başlamıştır.Bu ve buna benzer sorunlar
şizofreni hastasının uzun süre izlenmesinde, pozitif belirtilerle başetme ve yinelemelerin
önlenmesinden farklı beklentileri de gündeme getirmiştir. Şizofreni hastalarında yaşam
kalitesi kavramı bu beklentileri yansıtmaktadır (3). 1970’li yıllardan sonra toplum ruh
sağlığı programlarının yaşama geçirilmesiyle şizofreni hastalarında yaşam kalitesini
değerlendiren çalışmalar da artmıştır. Son yıllarda şizofreni hastalarının tedavi hedefi
belirtilerin azaltılmasından çok; yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelmiştir (4). Bu nedenle
şizofreni hastalarında yaşam kalitesini etkileyen faktörler önem kazanmaktadır. Bu
faktörleri tespit etmek amacıyla yapılan çalışmalarda özellikle hastaların sosyodemografik
özellikler (5), hastalık belirtileri ve tedavi ile ilişkisi araştırılmıştır (6).
1
Şizofrenide kişilik özellikleri
Kreapelin ve Bleuler’den beri merak edilen
konular arasında olmuştur (7-8).Pek çok çalışmada şizofreni hastalarının kişilik
özelliklerinin sağlıklı bireylerden farklı olduğu belirlenmiştir (9-11).Bazı çalışmalar da
kişilik yapısı, özerklik, hakimiyet, özyeterlilik, özsaygı gibi unsurların yaşam kalitesini
değerlendirmekte kullanabiliceği öne sürülmektedir (12-13). Bu nedenle şizofreni
hastalarında kişilik ile ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi, şizofreni hastalarına ait
yaşam kalitesini etkileyen durumları değerlendirebilmek için önemlidir. Kişilik
özelliklerinin
değerlendirilmesi
için
geliştirilen
bazı
psikobiyolojik
modeller
bulunmaktadır. Bunlardan biri de Cloninger’in kişiliğin iki temel bileşeni olan mizaç
ve karakterdeki normal ve anormal çeşitliliği açıklayan psikobiyolojik kişilik modelidir.
Bu psikobiyolojik modelde mizaç bileşeninde Yenilik
Arayışı (YA),
Zarardan
Kaçınma (ZK), Ödül Bağımlılığı (ÖB) ve Kararlılık (K); karakter bileşeninde ise,
Kendini Yönetme (KY), İşbirliği Yapma (İY) ve Kendini Aşma (KA) alt-boyutları
vardır.Bütün bu parametreleri değerlendirmek amacıyla Cloninger ve arkadaşları
tarafından MKE ölçüm aracı olarak geliştirilmiştir (14-16).
Şizofreni hastalarında TCI ölçeği kullanılarak yapılan çalışmalarda şizofreni
hastalarının sağlıklı bireylerden farklı mizaç ve karakter özellikleri gösterdiği
belirlenmiştir (10,17).Yine yapılan bu araştırmalarda şizofreni hastalarında farklılık
gösteren bazı mizaç ve karakter özelliklerinin, hastaların yaşam kalitesinin kötüleşmesi
ile anlamlı ilişkisi olduğu tespit edilmiştir (11,18,19). Klinik özellikler açısından mizaç
karakter ilişkisini değerlendirilen çalışmalarda pozitif ve negatif belirtilerle bazı mizaç
özelliklerin yakından ilişkili olduğu bildirilmiştir (9) .
Şizofrenide tedavinin temel hedeflerinden biri hastaların yaşam kalitesinin
arttırılmasıdır.Bu nedenle yaşam kalitesi ile ilişkili faktörlerin belirlenmesi tedaviye
yönelik önemli bir aşamadır. Cloninger ve arkadaşları (ark.) tarafından geliştirilen
psikobiyolojik model ilgi çekicidir, şizofreni hastalarında yapılmış bu model temelli
araştırmalar sınırlıdır. Bu çalışma şizofreni hastalarının kişilik özelliklerini TCI
envanterini kullanarak değerlendirmek; yaşam kalitesi ve klinik üzerine ilişkisini
belirleyebilmeyi amaçlamaktadır. Şizofreni hastalarının mizaç ve karakter özelliklerinin
sağlıklı bireylerden farklılık gösterdiğini düşünmekteyiz. Özellikle hastalarda sağlıklı
gruptan daha belirgin olabilecek mizaç ve karakter özelliklerinin hastalarının yaşam
2
kalitesini ve kliniğini doğrudan etkileyebileceğini hipotezledik. Bu kişilik özelliklerin
belirlenmesi, o yönde yapılacak psikososyal destekler ile hastaların yaşam kalitesinin
arttırılabilmesinin sağlanması açısından önemlidir.
3
2. GENEL BİLGİLER
2.1. ŞİZOFRENİ:
Eski çağlardan beri akıl hastalıkları tanımlanmaya çalışılmıştır.Sanskrit
yazılarında ve Hipokrat okuluna bağlı eski Yunan hekimlerinin yazılarında şizofrenik
türde ruh hastalığının tanımlandığı bildirilmektedir. Orta Çağ Avrupa’sında şeytana
tutulmuş diye zincirlere vurulduğu yada diri diri yakıldıkları bilinen kişilerin önemli bir
bölümünün şizofreni hastası olduğu düşünülmektedir (20). 17. yüzyılda Willis’in, 18.
yüzyılda Pinel’in bu belirtileri hastalık olarak değerlendirmeye başlaması ile bu kişiler
hasta olarak değerledirilmeye başlanıp; zincirlerinden kurtulmaya başlamışlardır
(21).18. yüzyıl başında İngiltere’de John Haslam ve George Man’ın gençlik çağında
başlayan içe kapanma ve düşünce bozukluğu ile ilişkili olarak tanımladıkları ve bir ad
veremedikleri bozukluğun şizofreni olduğu düşünülebilir (22).“Demence precoce”
(erken bunama) deyimini ilk olarak Morel 1860’da kullandı (23). 1871’de Hecker
“hebefreni”yi ve 1874’de Kahbaum “katatoni”yi tanımladıktan sonra, 1896’da
Kraepelin bu iki hastalık tipine paranoid ve basit tipleri de ekleyerek, hepsini “dementia
praecox” tanısı altında topladı. Bu deyime göre hastalıkta “erken başlama” ve “bunama”
olması gerekiyordu (20). 1911’de yayınladığı “Dementia Praecox veya Şizofreniler
Grubu” adlı kitabı ile İsviçreli Eugen Bleuler, Kraepelin’in sandığı gibi hastalığın erken
yaşlarda başlamasının ve bunama ile sonuçlanmasının zorunlu olmadığını gösterdi.Bu
hastalıkta kişinin ruhsal hayatındaki yarılmaya (schisme) önem vererek “schizophrenia”,
yani zihin bölünmesi, yarılması adını önerdi ve zamanla bu terim tutundu (24).
Şizofreni kişinin düşünce, algılama, duygulanım ve davranışları ile iş,
kişilerarası ilişkiler ve kendine bakım gibi önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya yol
açan, kronik bir ruhsal bozukluktur (25). İnsanı, gençlik yıllarından başlayarak üretim
dışına itebilen ve çevresiyle önemli uyumsuzluk ve çatışmalar yaşamasına yol açabilen
bu bozukluğun topluma maliyeti oldukça yüksektir. Şizofreni, çok geniş bir yelpaze
içerisinde yer alan ruhsal belirtileri içermesi nedeniyle, psikiyatrinin en ilgi çekici
konularından biri olarak önemini korumaktadır (26).
4
Şizofreni her toplum ve her coğrafi bölgede görülen bir bozukluktur.
Karşılaştırmalı verilerin toplanmasındaki güçlüklere karşın, şizofreninin nokta
yaygınlığı binde 5 civarındadır (27). Son dönemde dünyanın her yerinde benzer sıklıkta
görüldüğü ve cinsiyetler arası farklılık göstermediği yolundaki klasik bilgiler tekrar
gözden geçirilmekte ve sıklığın heterojenite gösterdiği, kadın ve erkekler arasında eşit
olmadığı, şehirleşme, göç hatta yaşanılan bölgedeki gelir eşitsizlikleri ile değişebildiği
yolundaki veriler çoğalmaktadır (28).Yapılan bir çalışmada şizofreni sıklığının erkek/
kadın oranın 1.4 olduğu bildirilmiştir (29).
Şizofreni genellikle 45 yaşın altında ortaya çıkar. Şizofrenin en sık ortaya
çıktığı yaş dönemi erkeklerde 15-25, kadınlarda ise 25-35 yaşlarıdır. Ancak son
yıllarda yapılan araştırmalar, geç başlangıçlı şizofreninin sanıldığı kadar ender
olmadığını göstermektedir. Geç başlayan olgular, genellikle süregen ve ilerleyici bir
gidiş göstermemeleri ve daha az yıkıma uğramalarıyla, erken başlangıçlı olgulardan
ayrılırlar (25-30).
Şizofreni etyolojisi tam olarak aydınlatılmamış olmakla birlikte günümüzde
şizofreni nörobiyolojisi ile ilgili çalışmalar genetik, anatomi, nöron işlevleri,
nöropatoloji, elektrofizyoloji, nörokimya, nörofarmakoloji ve gelişimsel nörolojiyi de
içerecek biçimde çok yönlü olarak sürmektedir ve elde edilen bulgular, konuya ilişkin
önemli bilgiler sunmaktadır (26). Şizofreni çok etkenli bir hastalık olarak kabul
edilmektedir. Şizofreni genetik ve perinatal etkilerle yaşamın erken döneminde
belirlenen psikobiyolojik bir yatkınlık sonucu ortaya çıkmaktadır. Yatkınlık oluştuktan
sonra, hastalığın başlangıcı ve gidişi biyolojik ve psikososyal etkenlerin etkileşimiyle
olmaktadır. Bu etkenler, ergenlik ve erken erişkinlik döneminde nörogelişimsel olarak
hastalığa yatkınlığı olan bireyde psikozun ortaya çıkmasını tetikleyebilir (31).
Şizofreni hastalarının klinik belirtileri ve hastalığın gidişi hastadan hastaya
farklılık gösterir. Klinik belirtiler konuşmada, düşüncede, davranışta, kognisyonda,
harekette, algılamada yani ruhsal durumun her alanında bozulmaların ortaya çıkması ile
oluşur. Şizofreninin ilk belirtileri sıklıkla hastalık öncesi belirtiler olmakla birlikte
bunlar ancak hastalık başlangıcından sonra geriye dönük olarak bakıldığında fark
edilirler. Bu belirtiler en tipik olarak ergenlikte başlar ve günler veya aylar içerisinde
yerini hastalığın prodromal belirtilerine bırakırlar (25,26).
5
Şizofreni klasik olarak alevlenme ve remisyonlarla gider. İlk psikotik epizodun
ardından hasta giderek iyileşir ve uzun süre görece normal bir işlevsellik düzeyini
sürdürebilir. Buna karşın hasta genellikle yeni bir epizod geçirir ve tanı konulduktan
sonraki ilk 5 yıl içerisindeki hastalık biçimi genellikle hastalığın gidişinin nasıl olacağı
hakkında fikir verir. Geçirilen her psikotik epizod hastanın işlevselliğinde daha fazla
yıkıma neden olur. Bazen psikotik epizodu depresyon izler. Zaman içerisinde hastalığın
pozitif belirtilerinin şiddeti azalma eğilimi gösterebilir. Ancak sosyal yıkıma neden olan
negatif belirtiler şiddetlenebilir (26,32).
Şizofreni, genellikle süregen ve yeti yitimine neden olan bir hastalıktır.
Hastaların önemli bir bölümünde belirtilerde alevlenme, yineleyen hastane yatışları,
major duygudurum epizodları ve özkıyım girişimleri ile belirli kötü sonlanışlar görülür.
Buna karşın şizofreni her zaman kötüleşme ve yıkım ile sonuçlanmaz (26,32).
Şizofrenide iyileşme oranları %10-60 arasında bildirilmektedir ve tüm hastaların %20
ile 30'unun bir biçimde normal bir yaşam sürdürebildiği tahmin edilmektedir. Hastaların
yaklaşık yarısında ise şizofreniye bağlı belirgin yıkım oluşur. Ayrıca şizofreni özkıyım,
fiziksel hastalık ve erken ölüm riskinin artmasına da yol açar. Hastalarda ortalama
yaşam süresi 10 yıl kadar kısalmıştır (26).
Şizofreni hastaları; ruhsal hastalık tanısı alan bireyler içinde en çok damgalanan
ve en çok dışlanan hastalardır. Bunun en önemli sebeplerinden biri de toplumun
şizofreni hastalarının saldırgan ve tehlikeli olduklarına dair algısıdır (33). Bu da
hastaların öz benlik saygılarının azalmasına, toplumsal ilişkiler, arkadaş edinme ve
sürdürme güçlüklerine yol açmaktadır. Çalışmak için motivasyonu ve gücü olan hasta
bile engellerle karşılaşır. Bu hastalar iş bulma/sürdürme, mekan edinme alanlarında
ayrımcılığa tabi tutulurlar. Tüm bunların sonucu olarak hasta ve yakınları hastalığı
kabul etmekte isteksiz davranırlar, tedavi gerçekleştirilemez ya da aksatırlar (34).
2.2. YAŞAM KALİTESİ
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre yaşam kalitesi (quality of life) bireyin temel
gereksinimlerinin, toplumsal beklentilerinin
karşılanması ve yaşadığı toplumun
sunduğu olanaklardan yararlanması olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle yaşam
kalitesi; bireyin amaç, beklenti, ilgi ve standartları ile belirlenen konumunu, kültür ve
6
değer sistemi içinde anlayış biçimidir. Sağlık; sadece bir hastalığın olmayışı değil, aynı
zamanda bedensel, ruhsal ve toplumsal olarak tam bir iyilik hali içinde bulunmaktır.Bu
tanımıyla sağlık tüm yaşam kalitesi kavramını içermektedir (35). Sağlıkla ilgili yaşam
kalitesi, bireyin bir tıbbi durum veya tedaviden etkilenen, genel ya da beklenen fiziksel,
duygusal ve sosyal iyilik halinin ifadesidir ve bireyin günlük olağan yaşamını ve
işlevlerini yerine getirmesini esas alır (36). Yaşam kalitesi kavramının iki boyutu vardır.
Bireyin kendini iyi hissetmesi öznel boyutunu oluştururken; bağımsız yaşayabilme,
kişiler arası ilişkiler, üretken olma gibi kavramlar nesnel boyutunu oluşturmaktadır (37).
Genel Tıpta Yaşam Kalitesi:
Yaşam kalitesi sözcüğünün bilimsel tıbbi dergilerde ilk kez kullanılışı 1966
yılında transplantasyon tıbbının sorunlarını tartışırken Elkinton tarafından ele alınmıştır.
Esasen aynı dönemde, sosyalbilimciler, felesefeciler ve politikacılar yaşam niteliği
kavramına ilgi göstermeye başlamışlardır. Bu ilgi 1990’lı yıllarda daha da artmış ve
1992 yılında International Society of Quality of Life Research dergisi yayınlanmaya
başlamıştır.Albrecht ve Fitzpatrick,tıpta yaşam kalitesi kavramının kullanım biçimlerini;
hastanın klinik bakımının planlanması, klinik çalışmalar ve sağlık hizmetleri
taramalarında sonuç ölçütü olarak; toplumun sağlık gereksinimlerinin belirlenmesi ve
kaynakların saptanması olarak özetlemişlerdir (38).
Psikiyatri ve Yaşam Kalitesi:
Psikiyatride hastaların toplum içinde tedavisinin gündeme geldiği 1960’lı
yıllarla birlikte, hastaların değerlendirilmesinde, sadece hastalığa ait belirti şiddetinin
değil hastaların kendilerini psikolojik, sosyal, fiziksel ve çeşitli çevre koşullarıyla nasıl
değerlendirildiğinin, yani yaşam kalitesinin de önemi ortaya çıkmış ve bu gelişimleri
takiben, psikiyatrik bozukluklarda yaşam kalitesi çalışmaları başlamıştır (39,40).
Tedavinin vazgeçilmez parçası haline gelmiştir.
7
2.3. ŞİZOFRENİ VE YAŞAM KALİTESİ
Şizofrenide yaşam kalitesi çalışmaları, 1960’lı yıllarda “kurumlarda tedavi”
anlayışından “toplum içinde” tedavi anlayışına geçilmesi ile başlamıştır. Ancak buna
rağmen yaşam kalitesi çalışmaları şizofrenide uzunca bir süre hakkettiği
ilgiyi
görememiştir. Şizofreni tedavisinde semptomları azaltmanın ötesinde başka ne
yapılabilir ki tarzında önyargıların olması, şizofreninin tedavi ve rehabilitasyonunda
uygulanacak olan psikososyal programların çok ciddi çabalar gerektirmesi, yaşam
kalitesi üzerinde belirleyici olabilen negatif belirtiler ve bilişsel yetersizliklere yeterince
ilgi gösterilmemiş olması, klinik ilaç araştırmalarının genellikle kısa süreli olması, uzun
süreli olanlarda da daha çok yineleme oranının değerlendirilmesi gibi durumlar
şizofrenide yaşam kalitesi kavramının gelişimini geciktirmiştir (41).
1970’li yıllarda toplum ruh sağlığı programlarının yaşama geçirilmesini takiben
şizofreni hastalarının yaşam kalitesini değerlendirmek üzere ölçekler geliştirilmeye
başlanmıştır (42,43,44). 1994’de yayımlanan “Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi
Ölçeği”, hızla yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (45).
Günümüzde şizofreni yaşam kalitesinin en çok çalışıldığı ruhsal hastalıklardan
olmuştur. Yaşam kalitesi ile şizofrenide sadece psikososyal tedavi yaklaşımları değil,
psikofarmakolojik
tedavinin
sonuçları
da
değerlendirilebilmektedir.
Şizofreni
hastalığında tedavinin hedefi belirtileri azaltmaktan çok yaşam kalitesini arttırmaya
yönelmiştir. Bu nedenle de yaşam kalitesi kavramının daha iyi tanımlanması için
modeller geliştirilmiş ve yaşam kalitesini etkileyecek faktörler ilgili çalışmalara hız
verilmiştir.
Şizofreni hastalarının yaşam kalitesi, genel popülasyondan ve bedensel hastalığı
olan bireylerinkinden daha düşük bulunmuştur. Az sayıda çalışmada ise arada bir fark
olmadığı bildirilmiştir (3).
Şizofreni hastalarında yaşam kalitesi ile sosyodemografik verilerin ilişkisinin
araştırıldığı çalışmaların birçoğunda anlamlı ilişki saptanmamıştır (46,47). Ancak bu
çalışmaların yanı sıra bir çalışmada bekar erkek olan şizofreni hastalarının yaşam
kalitesinin daha düşük olduğu saptanmıştır(48). Hastaların sosyoekonomik durumlarının
yaşam kalitesini etkilediğine dair çalışmalar da bulunmaktadır (5,49).
8
Klinik çalışmalarda hastalık süresi uzadıkça yaşam kalitesinin kötüleştiği
gösterilmiştir (37). Yaşam kalitesi ve hastalığın negatif ve pozitif belirtileri arasında
kesin ilişki saptanmıştır (6). İlk atak şizofreni hastalarıyla yapılan bir çalışmada negatif
belirtilerin pozitif ve dezorganize belirtilere göre daha fazla yaşam kalitesi ile ilişkili
olduğu bulunmuştur (50). Hastalarda anksiyete, depresyon ve negatif sendromun
varlığının, yaşam kalitesini azalttığı tespit edilmiştir (51). Bir diğer durumda hastalık
süresince bilişsel yetilerinde azalma olan hastaların (özellikle sözel akıcılık ve dikkat
alanlarında) yaşam kalite puanları düşmektedir. Daha az yan etkisi olan ilaçlarla birlikte
uygulanan psikososyal tedaviler yaşam kalitesini arttırmaktadır (52). Damgalanmanın,
hastanın yaşam kalitesini düşürdüğü saptanmıştır. Toplumsal destek programları ile
tedavileri toplum içinde sürdürülen hastaların yaşam kalitesi, kurumlarda tedavi edilen
hastalarınkinden daha iyi bulunmuştur (3).
Şizofreni hastalarında tedavinin yaşam kalitesi üzerine etkisini araştıran
çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalar daha çok negatif belirtiler üzerine etkinliği
ve yan etkiler bakımından birinci kuşak antipsikotik ilaçlar (BKAP) ile ikinci kuşak
antipsikotiklerin (İKAP) karşılaştırılması üzerinedir. İKAP daha fazla kullanılmaya
başlanması ile, hastalarda ilaca bağlı yan etkiler daha az görülmeye başlamış olmasının,
hastaların yaşam kalitesini arttıracağı varsayılarak yapılan çalışmalar vardır. İKAP
arasından da klozapin, olanzapin ve risperidon ile yapılan çalışmalar çoğunluktadır
(53).Depo antipsikotik ilaç uygulanan hastalarda yapılan bir çalışmada ilaç yan etkileri
ile yaşam kalitesi arasında herhangi bir ilişki bulunmamıştır (54). Bununla birlikte
yapılan başka bir çalışmada ilaç yan etkileri ile yaşam kalitesi arasında ters yönde bir
ilişki saptamıştır (55).
Şizofreni hastalarının topluma yeniden uyum sağlayabilme düzeyini ve
uygulanan tedavilerinin sonuçlarını değerlendirebilme olanağı sunması açısından
şizofreni hastalarında yaşam kalitesini saptamak çok önemlidir. Bu nedenle hastaların
yaşam kalitelerinin ölçümlerinin; rutin değerlendirmenin bir parçası haline gelmesinde
yarar vardır.Şizofreni hastalarında yaşam kalitesi konusu; tanımı, kavramsallaştırılması,
ölçülebilirliği, tedavi ya da diğer hangi etkenlerle değişebilir olduğu gibi alanlarda pek
çok yanıt bekleyen soru içermektedir.
9
2.4. KİŞİLİK, MİZAÇ VE KARAKTER KAVRAMLARI
Cloninger’in Geliştirdiği Mizaç ve Karakter Modeli:
Kişilik kavramı, insanın biyolojik ve ruhsal yapılarının, davranış biçimlerinin,
ilgi, tutum, yetenek ve becerilerinin bir arada, en iyi biçimde bütünleşmesini ifade eder.
Başka bir tanımlamayla kişilik, bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayrımını
sağlayan uyum ve yaşam biçimini oluşturan bilinçli ya da bilinçdışı biliş, duygulanım
ve davranış örüntülerinin tümüdür. Kişilik, karmaşık yapısına rağmen, bireyleri,
davranışın birçok bileşeni aracılığıyla diğer bireylerden ayırır. Kişilik geniş kapsamlı
bir kavramdır. Bu yüzden araştırmacılar kişiliği tanımlamak ve değerlendirmek için
birçok kuram ve model geliştirmişlerdir. Kişiliği tanımlamak için geliştirilen bu
modeller arasında Cloninger’in modeli altta yatan sosyal ve biyolojik belirleyicileri
dikkate alma, belleğin tiplerini ayırt etmeyi de içerecek geniş kapsamlı olması ile diğer
modellerden ayrılmıştır. Cloninger, kişliliğin iki temel bileşeni olarak mizaç ile
karakterdeki normal ve anormal varyasyonları açıklayan psikobiyolojik kişilik modeli
tanımlamıştır. Cloninger’in kişilik kuramı psikometrik kişilik çalışmaları kadar, ikizler
ve ailelerde yapılan uzunlamasına gelişimsel çalışmalar, nörofarmakolojik ve
nörodavranışsal öğrenme çalışmalarından
elde edilen bilgilerin sentezi üzerine
kurulmuştur (14-16).
Bu model, genetik olarak birbirinden bağımsız, yaşam boyunca orta düzeyde
durağan, sosyokültürel etkiler karşısında değişmez oldukları ve algısal bellekte kavram
öncesi yanlılıkları içerdikleri varsayılan dört mizaç boyutu (yenilik arayışı, zarardan
kaçınma, ödül bağımlılığı ve sebat etme) ve yetişkinlikte olgunlaştıkları ve kendilik
kavramları hakkında içgörü öğrenmesi ile kişisel ve sosyal etkinliği etkiledikleri
varsayılan üç karakter boyutunu (kendini yönetme, iş birliği yapma ve kendini aşma)
içermektedir.
Mizaç boyutları, yenilik, tehlike ya da ceza ve ödüle yanıt olarak çağrışımsal
öğrenmedeki bireysel farklılıklara göre tanımlanmaktadır. Bu yolla temel duyguların
algısal bilgi süreçlerini değiştirdiği, özellikle şartlı uyaranlara verilen bilinçdışı yanıtlar
gibi erken öğrenme özelliklerini biçimlendirdiği tespit edilmiş ve bellek sistemleri
tarafından işlenen bilginin kalıtsal eğilimleri yansıtılmıştır. Mizaç boyutları özgül bir
merkezi monoaminerjik sistem aktivitesi ile korelasyon göstermektedir. Yenilik arayışı
düşük dopaminerjik aktivite ile, zarardan kaçınma yüksek serotonerjik aktivite ile ve
10
ödül bağımlılığı düşük noradrenerjik aktivite ile ilişkili bulunmuştur (14). Karakter
kişiliğin kavramsal özüdür ve neokorteks ile hipokampus tarafından düzenlenen
soyutlama, simgeleştirme, yorumlama, çözümleme, tüme varma gibi daha yüksek
bilişsel işlevleri kapsar. Bu işlevler, mizaçla düzenlenen duygulanım, duyusal algılar ve
bilişsel süreçler için önemlidirler ve dış dünya ile benlik hakkındaki kavramların
gelişmesine yol açarlar. Karakter; değerlendirme, yapılandırma, soyut sembollerin
uyumu ve mantık süreçlerine uyan bilginin mantıksal-kavramsal sunumunu temsil eder
(15).
Mizaç Alt Boyutları
1.Yenilik Arayışı -YA (Novelty Seeking-NS)
Yeniliğe yönelik isteğin başlangıcı ya da aktivasyonunda, dürtüsel karar verme,
ödül alma olasılığı ortaya çıktığında aşırılık, çabuk sinirlenme, ceza sinyallerinden aktif
kaçınma gibi davranışların kalıtsal yatkınlığını gösterir. Şartlandırılmış ceza
sinyallerinden kaçınmayı, ödül sinyallerine yaklaşımı yansıtır (15,16).
YA puanları yüksek olanlar; duyguları hızlı değişen, meraklı, heyecanlı,
coşkulu, yeni keşiflerden zevk alan, kolay sıkılan, dürtüsel ve düzensizdirler.
YA puanları düşük olanlar; duyguları yavaş değişen, heyecansız, duygusal
olmayan, düşünceye önem veren, meraksız, monotonluğa tahammüllü, sistematik,
düzenli ve tutumludurlar.
Yenilik arayışının 4 alt boyutu vardır:
1.1 YA 1: Keşfetmekten heyecan duyma- Kayıtsız bir katılık:
1.2 YA 2: Dürtüsellik- Düşünerek hareket etme:
1.3 YA 3: Savurganlık- Tutumluluk
1.4 YA 4: Düzensizlik - Düzenlilik
2. Zarardan Kaçınma –ZK (Harm Avoidance-HA)
Zarardan kaçınma; engelleyici, ödül olmayan veya ceza sinyallerine verilen
yanıtlarda davranışın ketlenmesine kalıtımsal yatkınlığı gösterir (15,16).
11
ZK puanları yüksek olan bireyler; tedbirli, gergin, korkulu, çekingen, cesaretsiz,
olumsuz, kötümser, utangaç, onay ve cesaretlendirme beklentisi içinde, eleştiriye ve
cezaya hassastırlar.
ZK puanları düşük olan bireyler; tedbirsiz, rahat, sakin, iyimser, cesur, güvenli,
dışa dönük, dinçtirler.
ZK’nın 4 alt boyutu vardır:
2.1 ZK 1 Beklenti Kaygısı ve Kötümserlik - Sınırsız İyimserlik
2.2 ZK2 Belirsizlik Korkusu
2.3 ZK 3 Yabancılardan çekinme
2.4 ZK 4 Yorulma ve dermansızlık
3. Ödül Bağımlılığı –ÖB (Reward Dependence-RD)
Ödül Bağımlılığı; sosyal bir ödülün harekete geçirdiği aşırı duygusallık, sosyal
bağlılık ve diğerlerinin onayına bağımlılık
gibi davranışlarının yanıtının ve
devamlılığının kalıtsal yatkınlığını gösterir (15,16).
ÖB puanları yüksek olan bireyler; sevecen, sıcak, duyarlı, bağımlı ve
sosyaldirler.
ÖB puanları düşük olan bireyler; pratik, soğuk, sosyal olarak duyarsızdırlar, tek
başına olmaktan memnun ve mesafelidirler.
ÖB’nin 3 alt boyutu vardır:
3.1 ÖB 1: Duygusallık
3.2 ÖB 3: Bağlanma- Bağlanamama
3.3 ÖB 4: Bağımlılık
4. Sebat Etme –SE (Persistance-P)
Sebat etme daha önce ödül bağımlılığı içindeyken, modelin geliştirilmesi ayrı bir
alt grup olarak değerlendirilir. Engellenme, yorgunluk ve aralıklı olarak pekiştirilmeye
rağmen davranışın devamlılığındaki kalıtsal eğilimi gösterir. Sebat eden bireyler insanı
12
engelleyen ödül yokluğu durumlarıyla karşılaştıklarında bu davranışın sönmesine karşı
direnç sergilerler (15,16).
SE puanları yüksek olan bireyler; engellenmeye rağmen üretken, çalışkan,
kararlı ve sebatkârdırlar. Ödül beklentisi içindeyken bu çabalarını
yoğunlaştırırlar.
Engellenme ve yorulma ile daha çok kamçılanırlar. İşkoliktirler. Koşullar istikrarlı ve
ödüller aralıklı ise sebat etme adaptiftir, koşullar hızlı değişiyorsa maladaptiftir.
SE puanları düşük olan bireyler; tembel ve üşengeçtirler. İşlere nadiren gönüllü
olurlar. Kolay bir işi başlatmakta bile yavaş davranırlar. Ellerinde olandan daha fazlası
için uğraşmazlar. Ödül alacaklarını bilseler bile çalışmalarını arttırmazlar. Koşullar çok
sık değişiyorsa adaptif, ödül uzun dönemde ve aralıklı olarak veriliyorsa maladaptiftir.
Karakter Alt Boyutları
1.Kendi Kendini Yönetme- KY (Self-Directedness- SD)
Kendini yönetme; kişinin kendi tercihleri konusunda sorumluluğunu kabul
etmesi, bireysel açıdan anlamlı amaçlarının belirlenmesi ve sorunları çözmede beceri ve
güvenin gelişimi ile kendini kabullenmeden oluşur (15,16).
KY puanları yüksek olan bireyler; olgun, kendine yeten, sorumlu, güvenilir ve
amaçlıdırlar. Kendilerine saygı ve güvenleri yüksektir. Davranışları, bireysel seçim ve
hedefleri ile uyumludur. Etkindirler ve liderliğe oynarlar. Otorite karşısında asi olarak
algılanabilirler.
KY puanları düşük olan bireyler; olgunlaşmamış, kırılgan, suçlayıcı, sorumsuz
ve güvenilmezdirler.Başlarında güvenilir bir liderleri olmadığında bu özellikleri
gösterirler. İçsel organize edici bir sisteme sahip değil gibidirler. Anlamlı hedefler
tanımlamak ve bunları sürdürmekte güçlük çekerler.
KY 5 alt gruptan oluşur:
1.1 KY 1 Sorumluluk alma- Kınama
1.2 KY 2 Amaçlılık- Amaçsızlık
1.3 KY 3 Beceriklilik –Atıllık
13
1.4 KY 4 Kendini kabullenme- Kendisiyle çekişme
1.5.KY 5 Aydınlanmış ikinci mizaç- Olumsuz alışkanlıklar
2. İşbirliği Yapma –İY (Cooperativeness-C)
Sosyal kabul, empati, yardımseverlik, sevecenlik ve vicdanlı olmayı içerir
(15,16).
İY puanları yüksek olan bireyler; eşduyumlu, sevecen, tahammüllü, destekleyici,
ilkeli ve adildirler. Başkalarının hizmetinde olmayı severler ve işbirliği içindedirler.
Başkalarının ihtiyaçlarını anlar ve saygı duyarlar. Ekip çalışmalarına ve sosyal
ortamlara uygun bireylerdir.
İY puanları düşük olan bireyler; tahammülsüz, eleştirel, intikamcı ve
fırsatçıdırlar.
Başka insanların haklarını, düşüncelerini ve duygularını dikkate
almazlar.
Kendileri ile ilgilidirler.
İY’nin 5 alt boyutu vardır:
2.1 İY 1 Sosyal kabullenme- Sosyal hoşgörüsüzlük
2.2 İY 2 Empati duyma- Sosyal ilgisizlik
2.3 İY 3 Yardımseverlik- Yardımsever olmama
2.4 İY 4 Acıma-İntikamcılık
2.5 İY 5 Vicdanlılık- Kendine yarar sağlama
3. Kendini Aşma –KA (Self-Transcendence-ST)
Kendini Aşma; kendini kaybetmeye karşı kendilik bilincinde yaşantı, kişiler
arası özdeşime karşı kendini ayrıştırma, manevi kabullenmeye karşı akılcı maddeciliği
içerir (15,16).
KA puanları yüksek olan bireyler; tatmin olmuş, sabırlı ve yaratıcı bireylerdir.
Belirsizliğe
tahammül
edebilirler.
Başarısızlıklarını
kabullenmeye
hazırdırlar.
14
Yetersizlikleri ile barışıktırlar. Bu özellik acı ve ölüm karşısında adaptif olmayı getirir,
yaşlılıkla birlikte önemi artar.
KA puanları düşük olan bireyler; materyalist, hayal kuramayan, kendisiyle
fazlasıyla meşgul, belirsizliğe ve sürprizlere tahammülsüz bireylerdir. Her şeyi kontrol
etmeye çalışırlar. Sahip olduklarından tatmin olmazlar. Ölümü kabul etmekte güçlük
çekerler. İlerleyen yaşla birlikte sorun yaşayabilirler.
KA’nın 3 alt boyutu vardır:
3.1 KA 1 Kendini kaybetme- Kendilik bilincinde yaşantı
3.2 KA 2 Kişiler arası özdeşim- Kendi kendine ayrışma
3.3 KA 3 Manevi kabullenme- Akılcı Maddecilik
2.5. ŞİZOFRENİ HASTALARININ MİZAÇ VE KARAKTER
ÖZELLİKLERİ VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ
Şizofreni hastalarında klinik, prognoz, yaşam kalitesi, tedaviye yanıt hastadan
hastaya çok fazla farklılık göstermektedir. Yapılan çalışmalarda kliniği, yaşam kalitesini
etkileyen faktörler incelendiğinde kesin sonuçlar elde edilememiş ve etkisi olabileceği
düşünülen bir çok farklı sonuç ortaya çıkmıştır. Daha çok araştırmalarda üzerinde
durulan konular sosyodemografik veriler ile uygulanan ilaç tedavisi, nörobilişsel
bozulmalar gibi belli başlı konuların ilişkisini belirlemek üzerinedir. Son dönemde
araştırmacılar bu çeşitliliğin hastaların farklı kişilik özelliklerine sahip olması ile ilişkili
olabileceğini düşünerek bu konuya yönelik çalışmalar yapmaya başlamışlardır. Yapılan
çalışmalarda şizofreni hastalarında özellikle bazı mizaç ve karakter özelliklerinin daha
belirgin olduğu saptanmıştır. Bu araştırmalarda hastalık öncesi ya da hastalık sırasındaki
kişilik özelliklerinin sosyal işlevselliği azaltma riskini
arttırdığı; hastanın klinik
özellikleri ile etkileşim içinde olabileceği öne sürülmüştür (18).
MKE kullanılarak yapılan çalışmalarda
şizofreni hastaları, birinci derece
akrabaları ve sağlıklı bireyler karşılaştırılmış, şizofreni hastalarının daha fazla zarardan
kaçınma gösterdikleri ve teşhis konulmamış ancak genetik açıdan yüksek riskli
bireylerde de çekingen davranış tepkilerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir (11,17).
15
Yine yapılan bazı çalışmalarda şizofreni hastalarının ödül bağımlılığı konusunda daha
düşük puanlar aldığı tespit edilmiş (11,17), bazı çalışmalarda da yenilik arayışının
şizofrenilerde düşük olduğu saptanmıştır (9,11). Yüksek ZK puanları bu çalışmalarda en
sık tekrarlayan bulgudur. Yüksek ZK'yı, "şizofreni ile ilişkili endofenotip" olarak
gösteren kanıtların çok kuvvetli olduğu düşünülmektedir (19,60,72).
Karakter özellikleri açısından bakıldığına yapılan bir araştırmada şizofreni
hastalarında düşük KY ve İY, yüksek KA saptanmıştır (9,11,72). Yine yapılan bu
araştırmalarda yüksek ZK ve KA, düşük KY’nin yaşam kalitesini kötüleştirdiği tespit
edilmiştir
(11,18,19).
Klinik
özellikler
açısından
mizaç
karakter
ilişkisini
değerlendirilen çalışmalarda pozitif belirtilerin yüksek KA ile ilişkili olduğu (9,72),
negatif semptomların ise yüksek ZK (72,73) ve düşük KY ile ilişkili olduğu
bildirilmiştir (9,74).
16
3. GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışma için Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir
Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nden 01.04.2014 tarihinde 389 protokol no
ile Etik Kurul onayı alınmıştır.
3.1. YÖNTEM
Çalışma Evreni:
Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları
Hastanesi Rahşit Tahsin Psikotik Bozukluklar Merkezi’ne Mart 2014 - Haziran 2014
tarihleri arasında gelen DSM- V tanı kriterlerine göre şizofreni tanısı alan 420 hasta
arasından ardışık olarak 210 hasta incelendi. 210 hastadan testin anlaşılabilirliği açısından;
eğitim durumu en az ilkokul mezunu olmayan ve yaşları 18-65 arasında olmayan 35 hasta;
testleri güvenilir şekilde dolduramayacak kadar konfüze, ajite olan 12 hasta; yaşam
kalitesine belirgin etkisi olabileceği çalışmada kısıtlılık oluşturabileceği düşünüldüğünden
ilaç yan etkisine bağlı hareket bozukluğu olan 10 hasta; son 6 ay içinde klinik tablosunda
ilaç değişikliğine sebebiyet verecek düzeyde bozulma olan 23 hasta ve birinci kuşak
antipsikotik kullanan 20 hasta çalışmaya dahil edilmemiştir. 10 hasta da çalışmaya gönüllü
katılımı kabul etmemiştir, geriye kalan 100 hasta çalışmaya dahil edilmiştir. Daha önce
hayatlarının hiçbir döneminde ruhsal rahatsızlık nedeniyle tedavi başvurusu olmamış 18 -65
yaş arası 100 sağlıklı gönüllü çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılan 100 sağlıklı ve
100 hasta gönüllünün hiçbirinde eşlik eden genel tıbbi durum bozukluğu, zeka geriliği,
alkol ve psikoaktif madde kullanımı bulunmamaktaydı.
3.2. GEREÇLER
1- Sosyodemografik Veri Formu
Tüm katılımcılara uygulanan sosyodemografik veri formu katılımcıların kimlik
bilgileri, yaşları, cinsiyetleri, eğitim süreleri, medeni durumları gibi verileri toplamak
17
amacıyla geliştirilmiştir. Hasta katılımcılara verilen formda hastalık sürecini
değerlendirmek
amacını güden sorular da bulunmaktadır. Sosyodemografik veri
formları hasta katılımcılar için toplam 16
maddeden; sağlıklı katılımcılar için 13
maddeden oluşmaktadır.
2- Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu
(World Health Organization Quality of Life Scale WHOQOL- Bref ) :
Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Grubu tarafından geliştirilmiştir. Dünya
Sağlık Örgütü dünyadaki 15 farklı merkezin yardımıyla yaşam kalitesi için WHOQOL100 ve WHOQOL-BREF olarak 2 ölçek geliştirmiştir (45). Ülkemizde de geçerlik ve
güvenilirlik çalışması Eser ve ark. tarafından yapılmıştır (56). WHOQOLBREF;WHOQOL-100 içinden seçilen 26 soru ve 4 alanı kapsamaktadır. Türkçe
versiyonu 1 ulusal soru ile 27 sorudan oluşmaktadır. Bu 4 alan bedensel, psikolojik,
sosyal ilişkiler ve çevre alanlarıdır. Ölçek likert tipi kapalı uçlu yanıtlar içermektedir.
Kişinin kendi doldurduğu ölçektir. Kişinin hastalığın yarattığı somut ve fiziksel
bulguları nasıl algıladığını ve yaşadığını, hastalık ile fiziksel aktivite, sosyal ilişkiler ve
çevrenin nasıl bir ilişki içinde olduğunu ölçmektedir. Yanıtlar hastanın yaşadıklarının
şiddetini,
sıklığını,
yaşadıklarına
ilişkin
hastanın
yorumunu
ve
kapasitesini
içermektedir.
Bedensel alanda gündelik işleri yürütebilme, ilaçlara ve tedaviye bağımlılık,
canlılık ve bitkinlik, hareketlilik, ağrı ve rahatsızlık, uyku ve dinlenme, çalışabilme
gücü ile ilgili 7 soru, psikolojik alanda; olumlu ve olumsuz duygular, benlik saygısı,
beden imgesi ve dış görünüş, kişisel inançlar ve dikkat ile ilgili 6 soru, sosyal ilişkiler
alanında ise diğer kişilerle ilişkiler, sosyal destek ve cinsel yaşam ile ilgili 3 soru; çevre
boyutunda ev ortamı, fiziksel güvenlik ve emniyet, maddi kaynaklar, sağlık hizmeti
alabilme, boş zamanları değerlendirme, fizik çevre ve ulaşım ile ilgili 8 soru
bulunmaktadır.Alan puanları, o alanı oluşturan maddelerin ortalamasının 4 ile
çarpılması ile elde edilmektedir. Alan puanları 4-20 arasında değişmektedir.
3- Mizaç ve Karakter Envanteri (Temperament and Character Inventory-TCI):
Cloninger tarafından geliştirilmiştir. Cloninger kişiliğin iki temel bileşeni olan
mizaç ve karakterdeki normal ve anormal varyasyonları açıklayan boyutsal,
psikobiyolojik bir kişilik modeli temel alarak geliştirmiştir (14). 240 soruluk bir ölçektir
18
ve sorular hasta tarafından “doğru, yanlış” şeklinde cevaplandırılır. Türkiye’de
geçerlilik güvenirlilik çalışması Köse ve ark. (57) tarafından yapılmıştır. TCI içerik
olarak 15 yaş ve üstü bireyler için uygulama alanına sahiptir. TCI ölçeğinin
değerlendirilmesinde
bazı
maddeler
tersine
puanlanmaktadır.
Bu
maddelerin
puanlanmasında Yanlış seçeneği işaretlenen maddeler 1 puan alır. Ayrıca TCI içinde
yer
aldıkları
halde
puanlanmayan
maddeler
(69,75,101,111,118,134,140,
170,176,190,213,230,239,240) bulunmaktadır.
4- Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği:
Çoktan seçmeli 63 madde ve 12 alt ölçekten oluşan, deneklerin kendilerinin
doldurduğu bir ölçektir. Rosenberg (58) tarafından geliştirilmiştir. Ülkemizde geçerlilik
ve güvenilirlik çalışması Çuhadaroğlu (59) tarafından yapılmıştır. Alt ölçekleri şöyledir:
D1-Benlik saygısı, D2-Kendilik (self) kavramının sürekliliği, D3-İnsanlara güvenme,
D4- Eleştiriye duyarlılık, D5-Depresif duygulanım, D6- Hayalperestlik, D7Psikosomatik belirtiler, D8-Kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme, D9-Tartışmalara
katılabilme derecesi, D10-Anne-baba ilgisi, D11- Babayla ilişki, D12-Psişik izolasyon.
Benlik saygısı alt ölçeği dışındaki diğer alt ölçeklere ait maddeler yanıt
anahtarına göre değerlendirilir ve her doğru yanıta '1' puan verilir. Benlik saygısı alt
ölçeğinde ise yanıtlar 0-6 puan arasında değerlendirilir. 0-1 puan yüksek, 2-4 puan orta,
5-6 puan düşük benlik saygısı düzeyini gösterir. Bu çalışmada; çalışmanın amacı
doğrultusunda anne- baba ilgisi ve babayla ilişki dışındaki tüm alt ölçekler
kullanılmıştır.
5- Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (Scale for the Assessment of
Positive Symptoms- SAPS):
Ölçek şizofreni hastalarının pozitif belirtilerinin düzeyini, dağılımını ve şiddet
değişimini değerlendirmektedir. Andreasen (60) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe
formunun güvenilirliği Erkoç ve ark. (61) tarafından yapılmıştır. Görüşmecinin
değerlendirdiği, 4 alt ölçeği olan ve 34 madde içeren, altılı likert tipi ölçüm sağlayan bir
ölçektir. Alt ölçekler varsanılar, hezeyanlar, garip davranış ve formal düşünce
bozukluğudur. Her maddenin puanlaması 0-5 arası değişmektedir. 1-7 arası maddeler
varsanılar, 8-20 arası maddeler hezeyanlar, 21-25 arası maddeler garip davranış ve 2634 arası maddeler formal düşünce bozukluğu alt ölçeklerine aittir. Alt ölçek
19
maddelerinin toplanması ile alt ölçek toplam puanları ve alt ölçek toplam puanlarının
toplanması ile ölçek toplam puanı elde edilir. Toplam puan 0-170 arasında
değişmektedir. Bu çalışmada ölçek toplam puanları kullanılmıştır.
6- Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (Scale for the Assessment of
Negative Symptoms - SANS ) :
Ölçek şizofreni hastalarının negatif belirtilerinin düzeyini, dağılımını ve şiddet
değişimini değerlendirmektedir. Andreasan (60) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe
formunun güvenilirliği Erkoç ve ark. (62) tarafından yapılmıştır. Görüşmecinin
değerlendirdiği, 5 alt ölçeği olan ve 25 madde içeren, altılı likert tipi ölçüm sağlayan bir
ölçektir.Alt ölçekler affektif küntleşme, aloji, apati, anhedoni ve dikkat eksikliğidir. Her
maddenin puanlaması 0-5 arası değişmektedir. 1-8 arası maddeler affektif küntleşme, 913 arası maddeler aloji, 14-17 arası maddeler apati, 18-22 arası maddeler anhedoni ve
23-25 arası maddeler dikkat eksikliği alt ölçeklerine aittir. Alt ölçek maddelerinin
toplanması ile alt ölçek toplam puanları ve alt ölçek toplam puanlarının toplanması ile
ölçek toplam puanı elde edilir. Toplam puan 0-125 arasında değişmektedir. Bu
çalışmada ölçek toplam puanları kullanılmıştır.
7- Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği (Personal and Social Performance
Scale - PSP):
Ölçek şizofreni, bipolar bozukluk, obsesif-kompulsif bozukluk başta olmak
üzere ağır ruhsal bozukluğu olan hastalarda sosyal işlevselliğin pratik bir biçimde
ölçülmesini sağlar. Morosini ve ark. (63) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe formunun
geçerlilik ve güvenilirliği Aydemir ve ark. (64) tarafından yapılmıştır. PSP 1 ile 100
arasında bir bireysel ve sosyal işlevsellik puanı verir ve yüksek puan iyi işlevselliği
gösterir. Bu genel değerlendirme üç basamakta yapılır. Birinci basamakta dört boyutta
altılı sıralı (yok ile çok şiddetli arasında) değerlendirme ile işlevsellik düzeyi belirlenir.
Bu dört boyut; sosyal açıdan yararlı etkinlikler, bireysel ve sosyal ilişkiler, öz-bakım ile
rahatsız edici ve saldırgan davranışlar boyutlarıdır. Her bir boyut değerlendirildikten
sonra, bu boyutların bozulma derecelerinin kombinasyonlarına göre her biri 0 ile 10
puan arasında değerlendirmeler yapılır. Bu değerlendirmeler için ayrıntılı bir yönerge
bulunmaktadır. Buradan yola çıkılarak, görüşmecinin genel yargısını da hesaba katan
bir işlevsellik puanı verir. Ölçeğin değerlendirilmesinde son bir ay göz önünde
20
bulundurulur. Ölçek toplam puanında işlevsellik düzeyi 71-100 arası puan tam
işlevsellik veya çok hafif düzeyde işlevsellik yitimi, 51-70 arası puan belirgin düzeyde
işlevsellik yitimi ve 50 puanın altında düzey ise şiddetli veya aşırı şiddetli işlevsellik
yitimi kabul edilmektedir.
İşlem:
Her iki katılımcı grubuyla da bireysel görüşme yapıldı. Tüm katılımcılara
Sosyodemografik Veri Formu, Mizaç ve Karakter Envanteri, Dünya Sağlık Örgütü
Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu, Rosenberg Benlik Saygısı
Ölçeği uygulandı. Hasta katılımcılara farklı olarak klinik değerlendirme yapılabilmesi
için
Pozitif
Belirtileri Değerlendirme Ölçeği,
Negatif Belirtileri Değerlendirme
Ölçeği, Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği uygulandı.
İstatistiksel Değerlendirme
Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için
SPSS 16 for Windows kullanılmıştır. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı
istatistiksel metodların (Ortalama, Standart sapma, frekans) kullanıldı. Normal dağılım
gösteren parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Student t test, normal dağılım
göstermeyen parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Mann Whitney U testi
kullanıldı.Niteliksel
verilerin
karşılaştırılmasında
ise
Ki-Kare
testi,
beklenen
frekansların karşılanmaması durumunda Fisher Exact testi kullanıldı. Çalışmada nitel ve
nicel ilişkilerin karşılaştırılmasında normal dağılmayan verilerin karşılaştırılmasında ise
Sperarman’s rho kullanıldı. Çalışmaya katılanların WHQOL-BREF puanlarının
yordanması için adımsal eklemeli lineer regresyon analizi kullanıldı. Tüm analizlerin
sonuçları anlamlılık p<0.05 ve p<0.01 düzeyinde değerlendirildi.
21
4. BULGULAR
Çalışmaya katılanların sosyodemografik değişkenlerin dağılımı tablo 1’de
gösterildiği gibidir.
Tablo 1: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Verilerinin
Karşılaştırılması
Şizofreni (n=100)
Kontrol (n=100)
Ort±Ss
Ort±Ss
z
p
39.14±8.50
35.54±12.02
-3.126
0.002**
+
9.57±3.92
11.88±4.09
-4.110
0.001**
+
6.15±7.19
9.75±10.07
-2.111
0.035*
X2
p
0.023
0.880
29.095
0.001**
18.916
0.001**
58.413
0.001**
30.273
0.001**
54.037
0.001**
27.773
0.001**
Yaş
Eğitim Süresi
Çalışma Süresi
++
Cinsiy
Kadın
Erkek
Bekar
Medeni
Evli
Durum
Boşanmış/Dul
Yok
Çocuk
Var
++
İş
Çalışmıyor
Durumu Çalışıyor
Anne-Baba
+++
Kimin Eş-Çocuk
le
Çocuk
yaşadığı Yalnız
Diğer
Elverişsiz
+++
Asker
Sorunlu
lik
Tamamlamış
Durumu
Sorunsuz
(N:135)
Tamamlamış
+++
Aile
Yok
Öyküsü
Var
et
+
N
32
68
71
16
13
76
24
79
21
69
17
3
5
6
31
%
32
68
71
16
13
76
24
79
21
69
17
3
5
6
45.6
N
33
67
39
52
9
46
54
25
75
33
51
4
7
5
0
%
33
67
39
52
9
46
54
25
75
33
51
4
7
5
0
8
11.8
0
0
29
42.6
67
100
76
24
76
24
100
0
100
0
Mann-Whitney U ++Ki-Kare +++Fisher’s Exact Ki-Kare, *p<0.05, , **p<0.01
22
Şizofreni hastalarının yaş ortalaması, kontrol grubundan istatistiksel olarak
anlamlı derecede yüksektir(p<0.01). Kontrol grubunun eğitim (p<0.01) ve çalışma
süresi (p<0.05) şizofreni hastalarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir.
Şizofreni hastalarında bekar olanların oranı kontrol grubunda göre istatistiksel
olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Kontrol grubunda çocuğu olanların oranı
şizofreni hastalarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir(p<0.01).
Şizofreni hastalarında çalışamayanların oranı kontrol grubuna göre yüksektir (p<0.01).
Kontrol grubunda eşi-çocuğu ile yaşayanların oranı şizofreni hastalarına göre
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Kontrol grubunda askerliğini
sorunsuz tamamlayanların oranı şizofreni hastalarına göre daha yüksektir(p<0.01).
Şizofreni hastalarında aile öyküsü olanların oranı kontrol grubuna göre istatistiksel
olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin
dağılımı Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 2: Şizofreni Hastalarına Uygulanan Ölçeklerin Minimum-Maksimum, Ortalama ve
Standart Sapma Değerlerinin Dağılımı
N=100
Kişisel-Sosyal Performans
Ölçeği
Pozitif Belirtiler Ölçeği
Negatif Belirtiler Ölçeği
Min-Max
Ort±Ss
45-80
65.04±7.86
0-47
8.61±9.25
3-98
48.85±21.49
Şizofreni hastalarına uygulanan ölçeklerden aldıkları minimum, maksimum
puanları, ortalama ve standart sapmaları Tablo 2’ de gösterildiği gibidir.
23
Tablo 3: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Mizaç Karakter Envanteri Puanlarının
Karşılaştırılması
Şizofreni
(n=100) Ort±SS
Kontrol
(n=100)
Ort±SS
z
p
(YA)Yenilik arayışı
(YA1)Heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık
(YA2)Dürtüsellik-İyice düşünme
(YA3)Savurganlık-Tutumluluk
(YA4)Düzensizlik-Düzenlilik
16.76±3.57
4.89±2.16
4.21±1.87
4.28±1.88
3.38±1.45
18.30±4.68
5.73±1.89
3.88±1.78
4.61±2.13
4.08±1.68
-2.770
-2.879
-0.984
-1.385
-3.025
0.007**
0.004**
0.325
0.166
0.002**
(ZK)Zarardan kaçınma
(ZK1)Endişe ve karamsarlık-İyimserlik
(ZK2)Belirsizlik korkusu
(ZK3)Yabancılardan çekinme
(ZK4)Yorulma ve dermansızlık
21.20±7.55
5.92±2.58
5.18±1.43
4.75±2.47
5.33±2.38
16.17±5.42
5.13±2.07
3.82±1.54
3.43±2.04
3.79±1.82
-4.888
-2.071
-5.983
-3.932
-4.531
0.001**
0.038*
0.001**
0.001**
0.001**
(ÖB)Ödül bağımlılığı
(ÖB1)Duygusallık
(ÖB3)Bağlanma
(ÖB4)Bağımlılık
12.72±3.55
6.27±2.03
3.81±1.95
2.61±1.50
13.26±3.19
6.38±2.00
4.34±1.59
2.54±1.67
-1.533
-0.371
-2.004
-0.562
0.125
0.711
0.045*
0.574
(S)Sebat etme
3.89±2.05
5.31±1.95
-4.723
0.001**
(KY)Kendi kendini yönetme
(KY1)Sorumluluk alma-Kınama
(KY2)Amaçlılık-Amaçsızlık
(KY3)Beceriklilik
26.16±7.36
4.40±2.22
5.11±1.87
2.34±1.46
26.07±6.56
4.17±2.01
5.25±1.79
3.15±1.41
-0.470
-0.775
-0.586
-3.824
0.639
0.439
0.558
0.001**
(KY4)Kendini kabullenme - Kendisiyle çekişme
5.95±2.75
5.41±2.30
-1.275
0.202
(KY5)Aydınlanmış ikinci mizaç
8.37±2.19
8.09±2.19
-1.049
0.294
(İY)İşbirliği yapma
27.70±6.05
25.61±6.92
-2.108
0.035*
(İY1)Sosyal kabullenme - Sosyal hoşgörüsüzlük
5.59±1.79
5.16±1.95
-1.604
0.109
(İY2)Empati duyma-Sosyal ilgisizlik
(İY3)Yardımseverlik-Yardım sevmemezlik
(İY4)Acıma-İntikamcılık
(İY5)Vicdanlılık-Yarar sağlama
3.59±1.73
4.56±1.52
7.36±2.40
6.61±1.44
4.15±1.41
4.09±1.52
6.48±2.58
5.73±1.86
-2.310
-1.927
-2.536
-3.569
0.021*
0.054
0.011*
0.001**
(KA)Kendi kendini aşma
(KA1)Kendini kaybetme - Kendilik bilincinde
yaşantı
17.01±6.56
17.55±5.57
-0.721
0.471
5.35±2.75
6.03±2.24
-1.837
0.066
(KA2)Kişilerarası özdeşim-Kendi kendine ayrışma
4.56±2.32
5.03±2.24
-1.520
0.128
(KA3)Manevi kabullenme - Akılcı maddecilik
7.10±2.92
6.49±2.73
-1.301
0.193
(N=200)
Mizaç Karakter Envanteri
Mann Whitney U
*
p<0.05, **p<0.01
24
Şizofreni
hastalarında,
zarardan
kaçınma
toplam,
belirsizlik
korkusu,
yabancılardan çekinme, yorulma-dermansızlık (p<0.001) ve endişe- karamsarlık
(p<0.05) puanları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir.
Benzer şekilde şizofreni hastalarının işbirliği yapma toplam, acıma-intikamcılık
(p<0.05) ve vicdan-yarar sağlama (p<0.01) puanları kontrol grubundan istatistiksel
olarak anlamlı derecede yüksektir.
Kontrol grubunun yenilik arayışı toplam, heyecan duyma-kayıtsızlık, düzenlilik
düzensizlik, sebat etme, beceriklilik (p<0.01), bağlanma ve empati duyma-sosyal
ilgisizlik puanları şizofreni hastalarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede
yüksektir. Bu karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 4: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun WHOQOL-BREF Puanlarının
Karşılaştırılması
Şizofreni (n=100)
Kontrol (n=100)
Ort±SS
Ort±SS
Fiziksel Sağlık
12.44±2.40
Ruhsal Sağlık
WHOQOL-BREF
z
p
15.07±2.76
-6.212
0.001**
12.91±2.51
14.20±3.18
-3.331
0.001**
Sosyal İlişkiler
10.46±3.14
14.25±3.68
-6.874
0.001**
Çevre
12.89±2.10
13.96±3.00
-2.995
0.003**
Genel Yaşam
3.22±0.84
3.35±0.93
-0.791
0.429
Genel Sağlık
3.28±0.92
3.12±1.04
-1.118
0.235
Mann Whitney U
**
p<0,01
Kontrol grubunun WHOQOL-BREF fiziksel sağlık, ruhsak sağlık, sosyal
ilişkiler ve çevre puanları şizofreni grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecece
yüksektir (p<0,01). Genel yaşam ve genel sağlık puanları açısından iki grup arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p>0.05).Bu karşılaştırmalara
ilişkin verilerin dağılımı Tablo 4’ te verilmiştir.
25
Tablo 5: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun Rosenberg Benlik Saygısı
Puanlarının Karşılaştırılması
Şizofreni (n=100)
Kontrol (n=100)
Ort±SS
Ort±SS
Benlik Saygısı
1.29±0.94
Kendilik Kavramı
Rosenberg Benlik
Saygısı Ölçeği
z
p
0.83±0.77
-3.909
0.001**
2.51±1.57
2.56±1.20
-0.321
0.748
İnsanlara Güven
1.82±0.89
2.14±1.07
-2.315
0.021*
Eleştiriye Duyarlılık
1.88±1.12
2.00±1.05
-0.705
0.481
Depresif Duygudurum
2.12±1.60
2.03±1.60
-0.379
0.705
Hayalperestlik
1.33±1.51
0.76±0.99
-2.507
0.012*
Psikosomatik Belirtiler
2.66±2.55
3.40±2.46
-2.342
0.019*
Kişilerası İlişkilerde
Tehdit Hissetme
1.86±0.95
1.51±1.04
-2.433
0.015*
Tartışmaya Katılabilme
Becerisi
0.32±0.66
0.79±0.86
-4.260
0.001**
Psikşik İzolasyon
0.74±0.76
0.39±0.65
-3.553
0.001**
Mann Whitney U
*
p<0.05, **p<0.01
Şizofreni grubunun Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, benlik saygısı, psişik
izolasyon (p<0.001), hayalperestlik, kişilerarası ilişkilerde tehdit hissetme (p<0.05)
puanları kontrol gurubuna göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir.
Kontrol grubunun insanlara güven, psikosomatik belirtiler (p<0.05) ve
tartışmaya katılabilme becerisi (p<0.001) puanları şizofreni grubundan istatistiksel
olarak anlamlı derecede yüksektir. Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo
5’ te verilmiştir.
26
Tablo 6: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Özelliklerinin Mizaç
Karakter Envanteriyle İlişkisi
Çalışma Grubu
Mizaç Karakter Envanteri
Kontrol Grubu
(YA)
(YA1)
(YA2)
(YA3)
(YA4)
-0.209*
-0.172
-0.152
-0.022
-0.038
Eğitim
Süresi
-0.046
0.129
-0.186
-0.040
-0.016
(ZK)
0.044
-0.191
-0.103
0.126
-0.009
0.030
(ZK1)
-0.002
-0.101
-0.117
0.112
Yaş
İş Süresi
Yaş
-0.103
0.054
-0.085
0.031
-0.250*
-0.177
0.095
-0.188
-0.064
-0.363**
Eğitim
Süresi
-0.091
0.105
-0.193
0.147
-0.331**
İş Süresi
-0.206*
0.132
-0.137
-0.132
-0.440**
-0.004
0.061
**
0.155
0.229*
(ZK2)
0.167
-0.145
-0.078
0.286
(ZK3)
0.032
-0.150
-0.148
-0.023
-0.087
-0.144
-0.102
-0.042
-0.063
-0.004
0.050
-0.067
0.007
-0.157
**
(ZK4)
0.014
-0.235
(ÖB)
0.053
0.006
**
-0.210
*
-0.336**
(ÖB1)
0.080
-0.032
0.077
-0.291
(ÖB3)
0.024
-0.011
0.020
0.080
0.135
-0.004
(ÖB4)
-0.061
-0.003
0.057
0.044
0.090
0.014
(SE)
0.167
0.096
0.091
-0.075
-0.043
-0.019
**
**
**
(KY)
(KY1)
(KY2)
-0.056
-0.036
-0.151
0.274
0.299**
0.284**
0.133
0.189
0.057
0.342
0.089
0.294**
0.426
0.195
0.414**
0.272**
0.064
0.201*
(KY3)
0.077
0.227*
0.102
0.410**
0.348**
0.312**
(KY4)
0.007
0.109
0.145
0.177
0.309**
0.290**
(KY5)
0.055
0.078
-0.045
0.212*
0.280**
0.108
(İY)
0.063
0.121
0.127
-0.074
0.055
-0.010
(İY1)
0.146
0.210*
0.257**
-0.006
0.051
0.058
(İY2)
-0.005
0.100
-0.001
-0.067
0.043
-0.020
(İY3)
0.191
0.057
0.149
-0.066
-0.064
-0.125
(İY4)
-0.035
-0.005
0.015
-0.140
0.028
-0.082
(İY5)
-0.016
-0.125
0.088
-0.062
-0.014
-0.018
(KA)
0.117
-0.152
-0.017
-0.284**
-0.318**
-0.213*
(KA1)
0.171
-0.104
0.028
-0.097
-0.187
0.041
(KA2)
0.012
-0.007
0.034
-0.436**
-0.325**
-0.393**
(KA3)
0.074
-0.206*
-0.104
-0.154
-0.287**
-0.186
Spearmans Rho
*p<0.05, **p<0.01
27
Şizofreni hastalarının yaşı Mizaç Karakter Envanteri yenilik arayışı toplam puan
ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05).
Şizofreni hastalarının eğitim süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08,
düşük büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte
etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki)
(p<0.05) puanları ile pozitif yönde, yorulma- dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05,
düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) puanı ile negatif yönde istatistiksel
olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.05).
Şizofreni hastalarının iş süresi Mizaç Karakter Envanteri sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük puanı ile pozitif yönde (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki,
p<0.01), düzensizlik-düzenlilik puanları (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki,
p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarının hastalık süreleri ve yatış sayıları ile Mizaç Karakter
Envanteri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05).
Kontrol grubundaki katılımcıların yaşı Mizaç Karakter Envanteri belirsizlik
korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam
puan (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki, p<0.05) ile pozitif yönde; düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü
r2:0.13, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte
etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) ve
manevi kabullenme-maddecilik (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki) ile
negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.01).
Kontrol grubundaki katılımcıların eğitim süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi
kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.18, orta büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü
28
r2:0.12, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta
büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte
etki) (p<0.01) ile pozitif yönde; düzensizlik-düzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta
büyüklükte etki) , kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte
etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki),
manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki)
(p<0.01) ve duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki, p<0.05) puanı
ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Kontrol grubundaki katılımcıların iş süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi
kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük büyüklükte etki), beceriklilik
(Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), amaçlılık-amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki, p<0.05) ile pozitif yönde; düzensizlikdüzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki büyüklüğü
r2:0.11, orta büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) ve kendi kendini aşma toplam puan (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir. Bu karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 6’da verilmiştir.
29
Tablo 7: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki
İlişki
Mizaç
Karakter
Envanteri
(YA)
(YA1)
Fiziksel
Sağlık
Ruhsal
Sağlık
Sosyal
İlişkilier
Çevre
Genel Yaşam
Genel Sağlık
0.097
0.100
0.216*
0.029
-0.141
-0.051
**
0.148
0.066
0.118
*
-0.140
-0.139
-0.141
-0.187
0.301
**
*
0.300
**
(YA2)
-0.219
(YA3)
0.077
-0.030
0.124
0.043
-0.140
-0.128
(YA4)
-0.013
0.076
0.081
0.016
-0.052
0.110
(ZK)
-0.488**
-0.568**
-0.458**
-0.395**
-0.310**
-0.413**
(ZK1)
-0.375**
-0.549**
-0.358**
-0.366**
-0.305**
-0.435**
(ZK2)
--0.354**
-0.393**
-0.306**
-0.218*
-0.340**
-0.369**
(ZK3)
-0.467**
-0.475**
-0.495**
-0.332**
-0.252*
-0.296**
(ZK4)
-0.440**
-0.470**
-0.292**
-0.353**
-0.197
-0.295**
(ÖB)
0.183
0.241*
0.172
0.126
0.059
0.184
(ÖB1)
0.138
0.121
0.194
0.113
-0.003
0.193
(ÖB3)
0.229
*
*
0.193
0.151
0.133
(ÖB4)
-0.051
-0.085
-0.162
-0.112
-0.091
-0.184
(SE)
0.241*
0.241*
0.281**
0.106
0.088
0.233*
(KY)
0.457**
0.466**
0.116
0.363**
0.294**
0.378**
(KY1)
0.449**
0.300**
0.044
0.382
-0.100
-0.217
(KY2)
0.495
**
**
0.245
*
**
0.399**
(KY3)
0.337**
0.347**
0.119
0.193
0.251*
0.329**
(KY4)
0.155
0.024
0.042
-0.025
-0.048
0.109
(KY5)
0.170
0.474**
0.112
0.336**
0.383**
0.443**
(İY)
0.196
0.171
0.197
0.142
0.094
0.223*
(İY1)
0.341**
0.231*
0.296**
0.349**
0.154
0.227*
(İY2)
0.261**
0.248*
0.265**
0.132
0.135
0.247*
(İY3)
0.118
0.173
0.150
0.117
0.037
0.089
(İY4)
0.025
0.044
0.102
-0.042
0.039
0.216*
(İY5)
-0.129
-0.044
-0.122
-0.150
-0.059
0.042
(KA)
-0.144
-0.021
0.143
-0.069
-0.051
0.015
(KA1)
-0.166
-0.055
0.079
-0.070
-0.036
0.042
0.060
0.050
0.175
-0.137
-0.119
-0.122
(KA2)
(KA3)
Spearmans Rho
*
-0.237
0.343
0.364
0.522
**
0.044
0.156
-0.191
-0.110
0.238
0.295
**
0.041
0.306
**
0.343
**
p<0.05, p<0.01
30
Şizofreni hastalarında, WHOQOL-BREF bedensel sağlık puanları Mizaç
Karakter Envanteri heyecan duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.090, orta
büyüklükte etki), kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r 2:0.21, orta büyüklükte etki),
sorumluluk alma-kaçınma (etki büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), beceriklilik (Etki
büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki
büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), empati duyma-sosyal ilgisizlik (Etki
büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05,
düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.24, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.14,
orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.14, orta büyüklükte etki),
yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF ruhsal sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri heyecan
duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), bağlanma (Etki
büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam puan (Etki
büyüklüğü r2:0.22, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta
büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.27, yüksek büyüklükte
etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci
mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.22, orta büyüklükte etki) (p<0.01), ödül bağımlılığı (Etki
büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük
büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam puan (Etki
büyüklüğü r2:0.38, yüksek büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.30, yüksek büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.15, orta
büyüklükte etki), yabancılardan kaçınma (etki büyüklüğü r 2:0.23, orta büyüklükte etki),
yorulma ve dermansızlık (etki büyüklüğü r 2:0.22, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile
negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF sosyal ilişkiler puanları Mizaç Karakter Envanteri heyecan
duyma-kayıtsız katılık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), sebat etme (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki
31
büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), empati duyma-ilgisizlik (Etki büyüklüğü
r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.08,
düşük büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.20, orta büyüklükte etki), endişe ve
karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (etki
büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü
r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük
büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
WHOQOL-BREF çevre puanları Mizaç Karakter Envanteri Kendi kendini
yönetme toplam (etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), Amaçlılık-amaçsızlık
(Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), Aydınlanmış ikinci mizaç (Etki
büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) ve Sosyal kabullenme-Hoşgörüsüzlük (Etki
büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki) ile pozitif yönde (p<0.01), Zarardan kaçınma
toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki
büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü
r2:0.11, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta
büyüklükte etki) (p<0.01) ve belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
WHOQOL-BREF genel yaşam puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık(Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç
(Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü
r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam
(Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.09, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.11, orta
büyüklükte etki) (p<0.01) ve yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
32
WHOQOL-BREF genel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık
(Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta
büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.19, orta büyüklükte
etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), işbirliği
yapma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), empati duyma-ilgisizlik
(Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam
(Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.19, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta
büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte
etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01)
ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu
karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 7’de verilmiştir.
33
Tablo 8: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki İlişki
Mizaç
Karakter
Envanteri
Fiziksel
Sağlık
Ruhsal
Sağlık
Sosyal
İlişkilier
Çevre
Genel Yaşam
Genel Sağlık
(YA)
-0.124
-0.063
-0.135
-0.155
-0.317**
-0.083
(YA1)
-0.044
0.101
-0.004
0.000
-0.155
-0.064
(YA2)
-0.262**
-0.257**
-0.189
-0.313**
-0.332**
-0.165
(YA3)
-0.022
0.074
-0.062
-0.062
-0.132
0.059
(YA4)
-0.092
-0.089
-0.101
-0.139
-0.216*
-0.031
(ZK)
-0.242*
-0.325**
-0.319**
-0.220*
-0.150
-0.230*
(ZK1)
-0.242*
-0.295**
-0.313**
-0.167
-0.144
-0.320**
(ZK2)
-0.160
-0.161
-0.190
-0.193
0.012
-0.046
(ZK3)
-0.104
-0.203*
-0.219*
-0.106
-0.083
-0.159
**
*
-0.138
-0.125
-0.195
(ZK4)
-0.248
**
-0.311
-0.208
(ÖB)
-0.043
-0.027
0.071
0.062
-0.148
-0.005
(ÖB1)
-0.005
0.063
0.088
0.051
-0.073
0.086
(ÖB3)
0.025
-0.029
0.070
0.000
-0.171
0.019
(ÖB4)
-0.150
-0.159
-0.117
0.001
-0.079
-0.213*
(SE)
0.163
0.259**
0.221*
0.162
0.182
0.094
**
**
**
**
**
0.350**
(KY)
0.390
(KY1)
0.329**
0.377**
0.336**
0.193
0.242*
0.299**
(KY2)
0.388**
0.464**
0.310**
0.423**
0.378**
0.361**
0.238
*
0.116
0.181
0.122
0.181
*
0.166
0.147
0.124
0.048
(KY3)
0.173
0.470
0.339
0.358
0.333
(KY4)
0.143
0.209
(KY5)
0.331**
0.346**
0.230*
0.285**
0.248*
0.302**
(İY)
0.254*
0.266**
0.220**
0.117
0.068
0.187
(İY1)
0.094
0.197
*
0.173
0.049
0.021
0.221*
(İY2)
(İY3)
0.190
0.162
0.183
0.003
0.086
0.102
0.139
0.164
0.091
0.025
0.006
0.067
*
0.174
0.121
0.045
0.172
(İY4)
0.290
**
0.256
(İY5)
0.132
0.135
0.114
0.088
0.030
0.143
(KA)
-0.120
-0.103
-0.112
-0.122
-0.109
0.033
(KA1)
-0.060
-0.074
-0.039
-0.019
-0.010
-0.052
(KA2)
-0.165
-0.098
-0.142
-0.157
-0.225*
-0.044
(KA3)
-0.049
-0.053
-0.082
-0.087
-0.012
0.153
Spearmans Rho
*p<0.05, **p<0.01
34
Kontrol grubunun, WHOQOL-BREF bedensel sağlık puanları Mizaç Karakter
Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki),
sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.11,
orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki)
(p<0.01), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05)
ile pozitif yönde, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.6, düşük büyüklükte etki),
yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.01),
zarardan kaçınma toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), endişe ve
karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF ruhsal sağlık puanları Mizaç Karakter sebat etme (Etki
büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü
r2:0.22, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte
etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), aydınlanmış
ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05,
düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.03, düşük
büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki)
(p<0.05) ile pozitif yönde, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük
büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte
etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan
kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ile negatif yönde istatistiksel
olarak anlamlı ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF sosyal ilişkiler puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi
kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.11, orta büyüklükte etki), sorumluluk
alma (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü
r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte
35
etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta
büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki)
(p<0.01), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki),
yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile
negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF çevre puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık
(Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) ile pozitif yönde (p<0.01), dürtüsellik-iyice
düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve zarardan kaçınma
toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
WHOQOL-BREF genel yaşam puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık
(Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki) (p<0.01), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü
r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, yenilik arayışı (Etki
büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü
r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.04,
düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
WHOQOL-BREF genel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13,
orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05,
düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, endişe ve karamsarlık (Etki
büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki) (p<0.01), zarardan kaçınma toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve bağımlılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) puanları ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir. Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 8’de verilmiştir.
36
Tablo 9: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Df(F)
Sabit
Adım 2
Zarardan
Kaçınma
Toplam
Kendi kendini
yönetme
Toplam
0.247
2,97
(F= 23.222**)
0.324
B
S.E
12.184
1.246
-0.113
0.030
0.102
0.031
ß
Güven Aralığı
Alt
Üst
t
p
9.780
0.001
9.711
14.656
-0.355
-3.788
0.001
-0.173
-0.054
0.311
3.312
0.001
0.041
0.163
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Bedensel Alan puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97
F=23.222, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %25’ini
açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin
eklenmesi ile %32’ye ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarar görme toplam puanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Bedensel alan puanında 0.355 birimlik bir azalmaya
neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.311 birimlik bir
artışa neden olmaktadır.
37
Tablo 10: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
Adım 1
R2
Sabit
Güven Aralığı
Df(F)
B
1,98
Kendi kendini
yönetme
0.164
(F= 19.160**)
S.E
10.650
1.041
0.169
0.039
ß
0.404
t
p
Alt
Üst
10.234
0.001
8.585
12.715
4.377
0.001
0.093
0.246
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Bedensel Alan puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre ve Kendi
kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=19.160, p<0.01). Kendi
kendini yönetme toplam tek başına varyansın %16’sını açıklamaktadır.
Diğer
değişkenler
sabit
kaldığında
kendi
kendini
yönetme
toplam
değişkenindeki bir birim artış WHOQOL_BREF Bedensel alan puanında 0.404 birimlik
bir artışa neden olmaktadır.
38
Tablo 11: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Zarardan
Kaçınma
Toplam
0.324
Kendi kendini
yönetme
Toplam
0.405
2,97
B
S.E
13.046
1.221
-0.141
0.029
0.109
0.030
ß
t
p
Alt
Üst
10.688
0.001
10.623
15.469
-0.423
-4.805
0.001
-0.199
-0.083
0.463
5.170
0.001
0.049
0.169
(F= 32.953**)
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Ruhsal Alan puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97
F=32.953, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %32’sini
açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin
eklenmesi ile %41’e ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Ruhsal Alan puanında 0.423 birimlik bir azalmaya neden
olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.320 birimlik bir artışa
neden olmaktadır.
39
Tablo 12: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter
Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
R2
Değişken
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Kendi kendini
yönetme
Toplam
0.214
Zarardan
Kaçınma
Toplam
0.253
2,97
(F=
16.426**)
B
S.E
11.244
1.720
0.189
0.045
-0.123
0.055
ß
t
p
Alt
Üst
6.537
0.001
7.830
14.657
0.392
4.196
0.001
0.100
0.279
-0.209
-2.242
0.027
-0.232
-0.014
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Ruhsal Alan puanlarını yordamak
için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine
alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97
F=16.426, p<0.01). Kendi kendini yönetme toplam puanı tek başına varyansın %21’ini
açıklarken modelle açıklanan varyans, Zarardan kaçınma toplam değişkeninin
eklenmesi ile %25’e ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Ruhsal Alan puanında 0.209 birimlik bir azalmaya
neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.392 birimlik bir
artışa neden olmaktadır.
40
Tablo 13: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Zarardan
Kaçınma
Toplam
0.223
Yenilik
Arayışı
Toplam
0.255
2,97
(F=
16.605**)
B
S.E
11.956
1.554
-0.194
0.037
0.157
0.077
ß
t
p
Alt
Üst
7.693
0.001
8.871
15.040
-0.466
-5.319
0.001
-0.267
-0.122
0.178
2.031
0.045
0.004
0.310
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Sosyal Alan puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma toplam, ve yenilik arayışı toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=16.605,
p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %22’sini açıklarken
modelle açıklanan varyans, yenilik arayışı toplam değişkeninin eklenmesi ile %26’ya
ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınmanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Sosyal Alan puanında 0.466 birimlik bir azalmaya neden
olmaktayken, yenilik arayışı toplamda bir birimlik artış 0.178 birimlik bir artışa neden
olmaktadır.
41
Tablo 14: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter
Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Kendi kendini
yönetme
Toplam
0.129
Adım 3
Zarardan
Kaçınma
Toplam
0.177
Yenilik
Arayışı
Toplam
0.211
3,96
(F=
8.581**)
B
S.E
17.376
3.072
0.125
0.056
-0.213
-0.160
ß
t
P
Alt
Üst
5.656
0.001
11.278
23.474
0.223
2.217
0.029
0.013
0.236
0.071
-0.314
-3.005
0.003
-0.354
-0.072
0.078
-0.203
-2.050
0.043
-0.315
-0.005
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Sosyal Alan puanlarını yordamak
için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine
alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. Üçüncü adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma, Kendi kendini yönetme ve yenilik arayışı nihai modele alınmıştır (df:3,96
F=8.581, p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %13’ünü açıklarken
modelle açıklanan varyans, zarardan kaçınma değişkeninin eklenmesi ile %18’e, yenilik
arayışının eklenmesi ile %21’e ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınmanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF sosyal alan puanında 0.213 birimlik, yenilik arayışının bir
birim artması 0.160 birimlik bir azalmaya neden olurken, Kendi kendini yönetme
değişkeninin bir birim artması 0.125 birimlik bir artışa neden olmaktadır.
42
Tablo 15: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Zarardan
Kaçınma
Toplam
0.169
Kendi kendini
yönetme
Toplam
0.210
2,97
B
S.E
12.989
1.178
-0.086
0.028
0.065
0.029
ß
t
p
Alt
Üst
11.023
0.001
10.650
15.327
-0.307
-3.024
0.003
-0.142
-0.029
0.229
2.256
0.026
0.008
0.123
(F= 12.921**)
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Çevresel Alan yordamak için
Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=12.921, p<0.01).
Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %17’sini açıklarken modelle
açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin eklenmesi ile %21’e
ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Çevresel Alan puanında 0.307 birimlik bir azalmaya
neden olmaktayken, kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.229 birimlik
bir artışa neden olmaktadır.
43
Tablo 16: Kontrol WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter
Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
Adım 1
R2
Sabit
Güven Aralığı
Df(F)
B
1,98
Kendi kendini
yönetme
0.140
(F= 15.921**)
S.E
9.509
1.149
0.171
0.043
ß
0.374
t
p
Alt
Üst
8.278
0.001
7.230
11.789
3.990
0.001
0.086
0.255
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Çevresel Alan puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre ve Kendi
kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=15.921, p<0.01). Kendi
kendini yönetme tek başına varyansın %14’ünü açıklamaktadır.
Diğer
değişkenler
sabit
kaldığında
kendi
kendini
yönetme
toplam
değişkenindeki bir birim artış WHOQOL_BREF çevresel alan puanında 0.374 birimlik
bir artışa neden olmaktadır.
Tablo 17: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
Adım 1
R2
Sabit
Zarardan
Kaçınma
Güven Aralığı
Df(F)
1,98
0.116
(F= 12.800**)
B
S.E
4.029
0.240
-0.038
0.011
ß
-0.340
t
p
Alt
Üst
16.793
0.001
3.553
4.505
-3.578
0.001
-0.059
-0.017
İleri Doğru Adımsal Ekleme
44
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel yaşam puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre Zarardan
Kaçınma değişkeni nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=12.800, p<0.01). Zarardan
kaçınma tek başına varyansın %12’sini açıklamaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma değişkenindeki bir birim
artış WHOQOL_BREF Genel Yaşam puanında 0.340 birimlik bir azalmaya neden
olmaktadır.
Tablo 18: Kontrol WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç Karakter
Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Yenilik
Arayışı
Toplam
0.128
Kendi kendini
yönetme
0.209
2,97
B
S.E
3.434
0.516
-0.063
0.018
0.041
0.013
ß
t
p
Alt
Üst
6.653
0.001
2.409
4.458
-0.315
-3.452
0.001
-0.099
-0.027
0.288
3.158
0.002
0.015
0.067
(F= 12.849**)
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Yaşam puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre yenilik
arayışı ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=12.849, p<0.01).
Yenilik arayışı puanı tek başına varyansın %13’ünü açıklarken modelle açıklanan
varyans, Kendi kendini yönetme değişkeninin eklenmesi ile %21’e ulaşmaktadır.
45
Diğer değişkenler sabit kaldığında yenilik arayışının bir birim artış göstermesi
WHOQOL_BREF Genel Yaşam puanında 0.315 birimlik bir azalmaya neden
olmaktayken Kendi kendini yönetme değişkeninde bir birimlik artış 0.288 birimlik bir
artışa neden olmaktadır.
Tablo 19: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek
Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Df(F)
Sabit
Adım 2
B
S.E
2.867
0.498
0.042
0.012
-0.032
0.012
ß
t
p
Güven Aralığı
Alt
Üst
5.751
0.001
1.877
3.856
0.334
3.409
0.001
0.017
0.066
-0.263
-2.685
0.009
-0.056
-0.008
2,97
Kendi kendini
yönetme
0.207
Zarardan
Kaçınma
0.261
(F= 17.168 **)
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Sağlık Alanı puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan
kaçınma ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=17.168, p<0.01).
Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %21’ini açıklarken modelle açıklanan
varyans, zarardan kaçınma değişkeninin eklenmesi ile %26’ya ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış
göstermesi WHOQOL_BREF Genel Sağlık puanında
0.263 birimlik bir azalmaya
neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.334 birimlik bir
artışa neden olmaktadır.
46
Tablo 20: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek Mizaç
Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu
Değişken
R2
Güven Aralığı
Df(F)
Sabit
Adım 2
Kendi kendini
yönetme
0.107
Kendi
Kendini
Aşma
0.157
2,97
(F= 9.003 **)
B
S.E
0.399
0.696
0.072
0.017
0.048
0.020
ß
t
p
Alt
Üst
0.573
0.568
-0.983
1.781
0.453
4.228
0.001
0.038
0.106
0.256
2.392
0.019
0.008
0.088
İleri Doğru Adımsal Ekleme
Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Sağlık Alanı puanlarını
yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon
analizine alınmıştır.
Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi
kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm
değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre Kendi
kendini yönetme ve kendi kendini aşma nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=9.003,
p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %11’ini açıklarken modelle
açıklanan varyans, kendi kendini aşma değişkeninin eklenmesi ile %16’ya ulaşmaktadır.
Diğer değişkenler sabit kaldığında kendi kendini yönetme değişkeninin bir birim
artış göstermesi WHOQOL_BREF Genel Sağlık Alanı puanında 0.453 birimlik, kendi
kendini aşma değişkeninde de bir birimlik artış 0.256 birimlik bir artışa neden
olmaktadır.
47
Tablo 21: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı
Ölçeği Arasındaki İlişki
Mizaç
Karak
ter
Envan
(YA)
teri
(YA1)
Kendil
ik
Kavra
m
İnsanlara
Güven
Eleştir
iye
Duy.
0.146
-0.126
-0.047
-0.167
-0.055
-0.178
(YA2)
0.173
0.120
(YA3)
-0.004
0.238*
Benlik
Saygısı
-0.084
Depres
if
Duygu
D.
Hayal
perestl
ik
Psikos
omatik
Tehdit
Hiss
Tartış
ma
Beceri
Psişik
İzolasy
on
0.050
0.209*
0.108
-0.015
-0.045
-0.060
-0.133
-0.137
-0.018
-0.006
-0.035
0.060
-0.369**
0.091
-0.014
0.197*
0.079
0.036
0.061
-0.278**
0.215*
-0.220*
0.101
-0.107
0.098
0.193
0.072
-0.041
0.117
0.265
**
-0.005
-0.052
0.129
0.055
0.267
**
**
0.193
-0.141
0.313**
(YA4)
-0.122
-0.015
(ZK)
(ZK1)
(ZK2)
0.483
**
**
0.126
0.267
0.526**
0.355**
0.090
0.234*
0.357**
0.223*
0.376**
0.176
-0.139
0.246*
**
**
0.018
0.180
0.229
*
0.175
0.123
0.086
-0.121
0.217*
(ZK3)
0.385**
0.272**
0.138
0.201*
0.256*
0.302**
0.246*
0.203*
-0.208*
0.359**
(ZK4)
0.347**
0.343**
0.132
0.289**
0.330**
0.212*
0.293**
0.153
-0.040
0.228*
(ÖB)
(ÖB1)
-0.192
-0.012
-0.035
0.050
-0.156
-0.020
-0.077
-0.054
0.138
-0.286**
-0.148
0.037
-0.106
0.078
0.019
0.032
-0.002
-0.097
0.212*
-0.073
(ÖB3)
-0.236
*
-0.124
-0.156
0.092
0.048
-0.405**
(ÖB4)
0.340
0.371
0.285
0.015
0.012
**
0.121
0.369
**
-0.290
**
0.321
-0.116
-0.060
-0.015
0.191
0.170
0.024
0.116
-0.015
-0.015
0.015
-0.010
-0.112
-0.102
(SE)
-0.275**
-0.170
-0.119
-0.138
-0.082
0.027
-0.024
-0.148
0.236*
-0.170
(KY)
-0.502**
-0.394**
-0.072
-0.306**
-0.412**
-0.314**
-0.490**
-0.036
-0.309
-0.346**
(KY1)
-0.416**
-0.343**
-0.048
-0.304**
-0.376**
-0.288**
-0.497**
0.072
-0.026
-0.315**
(KY2)
-0.446**
-0.296**
-0.177
-0.225*
-0.391**
-0.183
-0.353**
-0.033
0.172
-0.359**
(KY3)
-0.417**
-0.309**
-0.135
-0.205*
-0.271**
-0.181
-0.283**
0.063
0.048
-0.393**
(KY4)
-0.163
-0.116
0.049
-0.245*
-0.072
-0.254*
-0.132
-0.165
-0.170
0.044
(KY5)
-0.400**
-0.441**
-0.021
-0.051
-0.380**
-0.131
-0.431**
-0.013
-0.025
-0.326**
(İY)
-0.301**
0.083
-0.129
-0.131
-0.136
-0.155
-0.271**
-0.053
0.023
-0.386**
(İY1)
-0.304**
-0.087
-0.123
-0.133
-0.158
-0.257**
-0.418**
-0.107
-0.036
-0.367**
(İY2)
-0.235*
-0.101
-0.117
-0.100
-0.157
-0.187
-0.154
-0.138
0.264**
-0.312**
(İY3)
-0.211*
-0.181
0.026
-0.102
-0.177
-0.098
-0.117
-0.024
-0.052
-0.242*
(İY4)
-0.184
-0.017
-0.096
-0.076
-0.052
-0.036
-0.064
0.041
0.003
-0.140
(İY5)
-0.089
0.017
-0.079
-0.071
-0.007
-0.025
-0.093
0.035
-0.059
-0.152
*
-0.069
0.024
0.072
(KA)
0.022
0.187
-0.136
0.190
0.080
0.154
0.227
(KA1)
0.070
0.214*
-0.100
0.246*
0.073
0.204*
0.227*
0.062
0.024
0.072
(KA2)
-0.169
0.048
-0.193
0.101
-0.019
0.084
0.141
-0.153
0.181
-0.131
(KA3)
0.119
0.168
-0.055
0.091
0.133
0.122
0.218*
-0.104
0.076
0.185
Spearmans Rho
*p<0.05, **p<0.01
48
Şizofreni hastalarında Rosenberg benlik saygısı ölçeği puanları Mizaç Karakter
Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.23, orta büyüklükte etki),
endişe- karamsarlık(Etki büyüklüğü r2:0.27, yüksek büyüklükte etki), belirsizlik
korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki
büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12,
orta büyüklükte etki) (p<0.001) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r 2:0.05,
düşük büyüklükte etki), empati duyma (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük büyüklükte etki),
yardımseverlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05),
sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme
toplam (Etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19,
orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta büyüklükte etki),
aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.16, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma
toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme (Etki
büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak
anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarında kendilik kavramı puanları Mizaç Karakter Envanteri,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü
r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), savurganlık-tutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki) ve kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme
toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü
r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük
büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki),
aydınlanmış ikincil mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.19, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile
negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarında insanlara güven puanları Mizaç Karakter Envanteri
savurganlık-tutumluluk puanları ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir (Etki büyüklüğü r2:0.5, düşük büyüklükte etki) (p<0.05).
49
Şizofreni hastalarında eleştiriye duyarlılık puanları Mizaç Karakter Envanteri,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme
(Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde
yaşantı (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde,
kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki),
sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.06,
düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
Şizofreni hastalarında depresif duygu puanları Mizaç Karakter Envanteri,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), dürtüsellik-iyice düşünme (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.05,
düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük
büyüklükte etki), (p<0.05) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük
büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta
büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r 2:0.14, orta büyüklükte etki),
amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki
büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü
r2:0.14, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarında hayalperestlik puanları Mizaç Karakter Envanteri,
düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), zarardan
kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yabancılardan
çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04,
düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü
50
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme
toplam, sorumluluk alma, sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (p<0.01) ve kendini
kabullenme-çekişme (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
Şizofreni hastalarında psikosomatik belirti puanları Mizaç Karakter Envanteri,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), endişe ve
karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan çekinme (Etki
büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü
r2:0.05, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki
büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki
büyüklüğü r2:0.04 düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini
yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.24, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü
r2:0.12, orta büyüklükte etki), becerililik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte
etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.18, orta büyüklükte etki), işbirliği
yapma (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarında Kişilerarası İlişkilerde Tehdit Hissetme puanları Mizaç
Karakter Envanteri yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte
etki) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.05).
Şizofreni hastalarında Tartışmaya Katılabilme Becerisi puanları Mizaç Karakter
Envanteri, empati duyma-sosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte
etki) (p<0.01), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve sebat
etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde,
dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01),
yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile
negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarında psişik izolasyon puanları Mizaç Karakter Envanteri,
zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan
51
çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki) (p<0.01), endişe ve karamsarlık
(Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, heyecan duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü
r2:0.13, orta büyüklükte etki), ödül bağımlılığı toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük
büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendi
kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.12, orta büyüklükte etki), sorumluluk
alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.15, orta
büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte
etki), işbirliği yapma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenmesosyal hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), empati duymasosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve yardım
severlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif
yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Elde edilen bulgular Tablo
21’de gösterildiği gibidir.
52
Tablo 22: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği
Arasındaki İlişki
Mizaç
Karak
ter
Envan
(YA)
teri
Benlik
Saygıs
ı
0.026
Kendil
ik
Kavra
m *
0.199
İnsanl
ara
Güven
Eleştir
iye
Duy.
0.011
-0.155
Depres
if
Duygu
D.
0.112
Hayal
perestl
ik
Psikos
omatik
Tehdit
Hiss
Tartış
ma
Beceri
Psişik
İzolasy
on
0.087
0.096
-0.218**
0.282**
0.150
*
**
0.011
*
-0.216
(YA1)
-0.090
-0.140
-0.080
-0.078
-0.111
-0.068
-0.217
(YA2)
0.096
0.154
0.092
-0.046
0.229*
0.404**
0.303**
0.087
-0.037
0.134
(YA3)
-0.122
0.183
0.007
-0.223*
-0.005
-0.176
-0.002
-0.312**
-0.342**
0.054
(YA4)
0.230*
0.300**
0.058
-0.153
0.201*
0.163
0.161
-0.130
0.056
0.111
(ZK)
-0.034
0.052
0.049
0.145
0.225*
-0.035
0.238*
0.157
-0.057
0.063
(ZK1)
0.029
0.030
0.071
0.248*
0.222*
-0.012
0.193
0.118
-0.010
0.032
0.081
-0.002
-0.039
**
0.349
(ZK2)
-0.069
-0.011
-0.062
0.143
0.080
-0.128
(ZK3)
-0.006
0.068
0.060
0.120
0.200*
0.016
0.131
0.165
-0.163
0.108
(ZK4)
0.033
0.174
0.077
0.125
0.248*
0.112
0.267**
0.237*
-0.098
0.144
(ÖB)
-0.193
0.186
0.008
0.085
-0.067
-0.065
-0.123
-0.043
0.216*
0.010
(ÖB1)
-0.037
0.265**
-0.033
0.069
-0.013
0.138
-0.032
0.032
0.055
0.019
(ÖB3)
-0.261**
-0.035
-0.037
-0.108
-0.137
-0.259**
-0.112
-0.212*
0.305**
-0.056
(ÖB4)
0.009
0.084
0.145
0.117
0.024
-0.067
0.057
0.177
0.005
0.190
(SE)
-0.140
-0.046
0.008
0.054
-0.072
-0.150
-0.145
(KY)
-0.496
**
-0.290
**
-0.402
**
0.052
-0.156
-0.315
-0.354
**
-0.439
**
-0.323
**
-0.433
**
-0.062
0.069
-0.040
-0.437
**
-0.145
0.102
-0.167
-0.374
**
-0.210
*
0.065
-0.161
-0.344
**
-0.099
0.097
-0.094
*
-0.098
(KY2)
-0.426
**
-0.191
0.211
*
-0.081
-0.208
(KY3)
-0.289**
-0.231*
-0.045
0.009
-0.154
-0.218*
-0.178
-0.157
0.141
-0.164
(KY4)
-0.363**
-0.408**
-0.092
-0.016
-0.137
-0.220*
-0.340**
-0.083
0188
-0.067
(KY5)
-0.371**
-0.243**
0.116
-0.091
-0.294**
-0.276**
-0.324**
-0.118
0.006
-0.120
(İY)
-0.298**
-0.205*
-0.242*
-0.185
-0.210*
-0.139
-0.318**
-0.099
0.108
-0.075
(İY1)
-0.223*
-0.131
-0.254*
-0.091
-0.111
-0.030
-0.178
0.097
0.041
-0.168
-0.025
-0.118
-0.193
0.115
-0.064
(KY1)
-0.235
-0.328
**
**
0.276
**
*
**
(İY2)
-0.102
-0.006
-0.079
-0.328
(İY3)
-0.051
-0.032
-0.061
-0.226*
-0.138
-0.247*
-0.069
-0.230*
0.175
-0.065
(İY4)
-0.333**
-0.306**
-0.164
-0.174
-0.137
-0.025
-0.359**
-0.044
0.020
0.068
(İY5)
-0.182
-0.124
-0.145
-0.131
-0.128
-0.061
-0.282**
0.076
0.169
-0.038
(KA)
0.077
0.263**
0.019
-0.042
0.118
0.289**
0.201*
0.110
-0.064
0.038
(KA1)
0.070
0.143
0.000
0.114
0.125
0.185
0.263**
0.150
0.095
-0.095
(KA2)
0.212*
0.275**
0.005
-0.072
0.132
0.385**
0.139
-0.079
-0.002
0.184
(KA3)
-0.085
0.163
0.038
-0.132
0.006
0.179
0.079
0.121
-0.157
0.033
Spearmans Rho
-0.282
*p<0.05, **p<0.01
53
Kontrol grubunda Rosenberg benlik saygısı ölçeği puanları Mizaç Karakter
Envanteri, düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki),
kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.04 , düşük büyüklükte etki) (p<0.05)
ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi
kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.25, yüksek büyüklükte etki), sorumluluk
alma (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.18, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük
büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.13, orta büyüklükte etki),
aydınlanmış ikincil mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.13, orta büyüklükte etki), işbirliği
yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki
büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük
(Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel
olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Kontrol grubunda kendilik kavramı puanları Mizaç Karakter Envanteri,
düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki
büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü
r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük
büyüklükte etki) (p<0.01) ve yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.16,
orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük
büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki)
(p<0.01), ,sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki),
beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve işbirliği toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak
anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Kontrol grubunda insanlara güven puanları Mizaç Karakter Envanteri amaçlılıkamaçsızlık puanları ile pozitif yönde (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki)
(p<0.05), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve
sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) ile
negatif yönde (p<0.05) istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
54
Kontrol grubunda eleştiriye duyarlılık puanları Mizaç Karakter Envanteri,
endişe- karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif
yönde, sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), empati duymasosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki) (p<0.01), savurganlıktutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.5, düşük büyüklükte etki) ve yardımseverlik-sevmezlik
(Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel
olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Kontrol grubunda depresif duygu puanları Mizaç Karakter Envanteri,
dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), düzensizlikdüzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, orta büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam
(Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), endişe karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki), yorulma dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki)
(p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta
büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki),
aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), empati
duyma-sosyal ilgisizlik (p<0.01), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte
etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
Kontrol
gurubunda
hayalperestlik
puanları
Mizaç
Karakter
Envanteri,
dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendi kendini
aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşimayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile pozitif yönde,
bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme
toplam (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü
r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta
büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte
etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini
kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) , yardım severliksevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
55
Kontrol grubunda psikosomatik belirti puanları Mizaç Karakter Envanteri,
dürtüsellik –kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), belirsizlik
korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme (Etki büyüklüğü r2:0.7,
düşük büyüklükte etki) (p<0.01), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05,
düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde; kendi kendine yönetme toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma-kaçınma (Etki büyüklüğü
r2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta
büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte
etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), işbirliği
yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık(Etki
büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), vicdanlılık-yarar sağlama (Etki büyüklüğü
r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki göstermektedir.
Kontrol grubunda Kişilerarası İlişkilerde Tehdit Hissetme puanları Mizaç
Karakter Envanteri yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte
etki) (p<0.05) pozitif yönde, yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki), savurganlık-tutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki)
(p<0.01), heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki),
bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yardım severlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü
r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki göstermektedir.
Kontrol grubunda Tartışmaya Katılabilme Becerisi puanları Mizaç Karakter
Envanteri, yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki),
heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), bağlanma (Etki
büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), ödül bağımlılığı toplam (Etki
büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, savurganlıktutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir.
56
Kontrol grubunda psişik izolasyon puanları Mizaç Karakter Envanterinin hiç bir
altölçeği ile anlamlı bir ilişki göstermemektedir. Elde edilen bulgular Tablo 22’de
gösterildiği gibidir.
Tablo 23: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ile Klinik Ölçekler ve Klinik
Özellikler Arasındaki İlişki
(N=100)
Mizaç Karakter Envanteri
(KA)
(KA1)
Kişisel
Sosyal
Perform
ans
SAPS
SANS
Hastalık
Süresi
Yatış
Sayısı
-0.200**
0.090
0.069
0.153
(KA2)
-0.322
-0.015
-0.033
*
-0.122
-0.099
0.186
0.296
**
-0.017
0.066
-0.135
**
-0.239
(KA3)
-0.020
-0.016
-0.027
0.026
-0.087
(KA4)
*
0.137
0.160
-0.380
**
*
(ZK1)
-0.305
**
(ZK2)
-0.220*
(ZK3)
**
-0.231
(ZK)
-0.402
(ZK4)
0.321
**
0.046
0.139
**
0.127
-0.045
0.195
0.248
*
0.060
-0.041
0.146
0.240*
0.162
-0.150
*
0.401
**
0.102
-0.001
0.340
**
0.097
-0.032
*
-0.002
-0.043
0.077
0.039
-0.043
-0.085
0.222
0.222
0.151
0.369
(ÖB)
0.167
-0.164
-0.249
(ÖB1)
0.153
-0.116
-0.173
(ÖB3)
0.245
*
-0.256
*
(ÖB4)
-0.148
0.106
-0.358
**
0.120
-0.211
*
-0.137
0.101
0.088
**
(KY)
0.332
**
-0.134
-0.159
(KY1)
0.368**
-0.240*
-0.359**
-0.164
-0.129
(KY2)
**
**
-0.359
**
-0.129
-0.036
-0.261
**
-0.038
-0.045
0.361
-0.248
-0.037
0.272
(SE)
*
*
**
-0.317
-0.305
(KY3)
0.239
*
-0.245
(KY4)
0.120
0.025
-0.078
0.002
-0.084
(KY5)
0.188
-0.195
-0.152
-0.073
-0.156
*
-0.121
-0.147
0.041
-0.155
(İY1)
0.365
**
-0.203
*
0.067
-0.179
(İY2)
0.209*
-0.101
-0.164
0.003
-0.010
(İY3)
0.124
-0.020
-0.103
0.025
-0.078
(İY4)
0.069
-0.087
-0.033
0.002
-0.085
(İY5)
-0.059
-0.034
0.119
0.020
-0.187
(KA)
0.008
-0.086
0.059
0.114
0.055
(KA1)
0.048
-0.108
0.018
0.167
0.008
(KA2)
0.166
-0.198
*
-0.135
0.012
0.053
(KA3)
-0.171
0.043
0.229*
0.112
0.084
(İY)
Spearmans Rho
0.238
*
-0.203
-0.268
**
*p<0.05, **p<0.01
57
Şizofreni hastalarında, Kişisel Sosyal Performans puanları Mizaç Karakter
Envanteri yenilik arayışı (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki), dürtüsellikiyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam
(Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.16, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) ve düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte
etki) (p<0.05) ile negatif yönde; yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta
büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi
kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki
büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13,
orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta
büyüklükte etki) (p<0.01), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki),
beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam
(Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve empati duyma (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki göstermektedir.
Şizofreni hastalarının SAPS puanları ile Mizaç Karakter Envanteri zarardan
kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan kaçınma (Etki
büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde; bağlanma (Etki
büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük
büyüklükte etki), kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte
etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), beceriklilik
(Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme (Etki büyüklüğü
r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05) ve amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta
büyüklükte etki, p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
göstermektedir.
Şizofreni hastalarının SANS puanları ile Mizaç Karakter Envanteri heyecan
duyma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), ödül bağımlılığı (Etki
büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük
büyüklükte etki) (p<0.05), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki),
58
kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma
(Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü
r2:0.13, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte
etki), sosyal kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ile
negatif yönde; dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte
etki), zarardan kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yabancılardan
çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), yorgunluk-dermansızlık (Etki
büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), endişe-karamsarlık (Etki büyüklüğü
r2:0.06, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük
büyüklükte etki) ve manevi kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.0%, düşük büyüklükte
etki) (p<0.05) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu
karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 23’te verilmiştir.
59
5. TARTIŞMA
Bu çalışmada şizofreni hastalarının mizaç ve karakter özelliklerinin; hastaların
yaşam kalitesi ile ilişkisinin değerlendirilmesi için TCI envanteri puanları ile yaşam
kalitesi puanları ilişkisine bakılmıştır. Aynı zamanda önceden yapılmış çalışmalarda
yaşam kalitesini etkilediği tespit edilen sosyodemografik özellikler, özbenlik saygısı
puanları ve klinik puanların TCI puanları ile ilişkisine bakılmıştır. Bu durum sağlıklı
bireylerle karşılaştırılmıştır.
Şizofreni hastalarında, hastalığın başlangıç yaşının erken olması ve birçok
hastada negatif belirtilerin ve bilişsel kayıpların hastalığa eşlik ediyor olması
değerlendirildiğinde;evlilik oranlarının, eğitim ve mesleki sürelerinin düşük saptanması
beklediğimiz bir durumdur. Çalışmamızda da hasta grubunun ortalama eğitim ve
çalışma süreleri kontrol grubundan kısa saptanmıştır. Yine hasta grubunda evlilik oranı
daha düşük saptanmıştır. Klinik süreç dışında hastaların mizaç ve karakter özelliklerinin
de hastaların eğitim, meslek edinme ya da evlilik gibi süreçlerini etkilemesi olasıdır.
Şizofreni hastalarının eğitimlerine devam edememesi; çoğunun meslek sahibi
olamaması ya da mesleklerini bırakmak zorunda kalmaları gibi durumların yaşam
kalitesini olumsuz etkilemesi beklenilebilir. Bu konu ile ilgili şizofreni hastalarının yaş,
cinsiyet, medeni durum, eğitim ve iş durumları gibi sosyodemografik özelliklerinin
yaşam kalitesi ile ilişkisini değerlendiren çalışmaların çoğunda anlamlı ilişki
bulunmamış (46,47); bazı çalışmalarda ise sosyoekonomik durumun yaşam kalitesini
etkilediği; meslek sahibi olan hastaların kendilik duygularının güçlenmesi sonucu
yaşam kalitesi puanlarında yükseliş olduğu saptanmıştır (48). Çalışmamızda hasta ve
sağlıklı bireylerin sosyodemografik özelliklerinin TCI ile ilişkisine bakıldığında;
kontrol grubunda eğitim süresi ile KY puanları pozitif anlamlı ilişkili saptanmış,
şizofreni hastalarında bu durum sadece KY1 (sorumluluk alma) ile pozitif anlamlı
ilişkili saptanmıştır. Bununla birlikte kontrol grubunda KA puanları ile eğitim süresi
negatif ilişkili saptanmıştır. Kontrol grubunda iş süresi ve yaş; KY ve özellikle KY3
(beceriklilik) ile pozitif anlamlı ilişkili saptanırken; hasta grubunda bu sosyodemografik
60
özelliklerin TCI ile ilişkisi saptanmamıştır. KY bireylerin kendi tercihleri konusunda
sorumluluğu alabilme, sorunları çözebilme becerisini değerlendiren karakter alt
birimidir ve KY puanları yüksek olan bireylerin mi eğitim ve mesleki kariyerlerini
sürdürmekte daha başarılı olduğu; yoksa eğitimlerini sürdüren, mesleklerini devam
ettiren bireylerin KY puanlarının bunlarla arttığı çelişkilidir, her iki durumda birbiriyle
etkileşim içinde olabilir. Çalışmamızda kontrol grubunda KY ve alt birimleri iş ve
eğitim ile ilişkili saptanırken, şizofreni hastalarında kişinin karakter özelliklerinden
etkilenebileceğini düşündüğümüz iş ve evlilik gibi sosyodemografik özelliklerin
hiçbirinin TCI envanteri puanları ile ilişkisinin saptanmamış olması; hastaların işe
başlaması ya da sürdürmesi, evlenmesi gibi süreçlerin; klinik belirtilerin hastalardaki
yıkımı, hastaları damgalama ya da hastaların damgalanma korkusu gibi diğer durumlar
ile daha çok ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.
Hasta ve kontrol grubunun mizaç ve karakter özellikleri karşılaştırıldığında
çalışmamızda şizofreni hastalarının ZK ve İY puanları kontrol grubundan istatistiksel
olarak anlamlı yüksek saptanmıştır. ZK kalıtsal bir eğilim özelliği olan, davranışın
önlenmesi ya da durdurulmasıyla ilişkilidir. Kendisini gelecek sorunlara ilişkin
karamsar bir endişelilik hali, belirsizlik korkusu, yabancılardan çekinme ve çabuk
yorulma gibi pasif kaçınma davranışları ile gösterir. Klinik gözlemlerimizde şizofreni
hastalarının çoğunda yabancılardan çekinme, eyleme başlama ya da sürdürmedeki
zorluklar dikkat çekmektedir, bu durumun zemindeki bu mizaç özelliği ile ilişkisi
olabileceğini düşündürmektedir. Çalışmamızla uyumlu olarak yapılan diğer çalışmaların
çoğunda ZK puanları şizofreni hastalarında yüksek saptanmıştır (9,10,17,65). Hatta
şizofreni hastaları ve birinci derece yakınları ile yapılan bazı çalışmalar, yüksek ZK
puanlarının şizofreni ile ilişkili endofenotip olabileceğini savunmaktadır (65). Yine aynı
çalışmalarda, çalışmamızdan farklı olarak İY puanları şizofreni hastalarında düşük
saptanmıştır;hatta birinci derece akrabalar ile yapılan çalışmalarda düşük İY puanlarının
psikoz gelişmesi açısından risk oluşturabileceği belirtilmiştir (9). İY puanları kişinin
toplum içinde kendini anlayabilmesi, toplumdaki diğer bireylerle işbirliği içerisinde
olmasını temsil eden karakter özelliği puanlarıdır.Aslında çalışmamızda hastalara
uygulanan Rosenberg özbenlik saygısı ölçeğinin alt grubu olan psişik izolasyon
puanlarının hastalarda sağlıklı bireylerden yüksek olması, yaşam kalitesi alanlarından
sosyal alan puanlarının sağlıklı bireylerden düşük olması hastaların İY puanlarının
61
düşük; ZK puanlarının yüksek olmasını beklentilendirmektedir. Ancak çalışmamızda İY
puanlarının sağlıklı bireylerden yüksek saptanmış olması şaşırtıcıdır. Hastaların İY ile
ilgili sorulara olumlu yanıtlar verirken, bunu davranışsal olarak uygulayamamış
olmaları damgalanma korkusu ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Aynı
zamanda çalışmanın ikinci basamak biriminde düzenli takip edilen hastalar arasından
seçilmiş olmasıyla da ilişkili olabilir. Çalışmamızda YA ve SE puanları hastalarda
istatistiksel olarak anlamlı düşük saptanmıştır. SE engellenme ve yorgunluğa karşın
sebat etmeye olan kalıtsal eğilimdir. Sebat eden bireyler insanı engelleyen ödül yokluğu
durumlarıyla karşılaştıklarında bu davranışın sönmesine karşı direnç sergilerler. YA;
kalıtsal bir yatkınlık göstererek, davranışsal aktivasyon sistemi ile ilişkilidir ve yeni bir
uyarana yanıtta keşfedici bir etkinliği, dürtüsel karar verme, ödül ipuçlarına yaklaşımda
aşırıya kaçma, çabucak öfkelenme ile engellenmeden aktif kaçınmayı içerir. Şizofreni
hastalarında bu özelliklerin düşük saptanması klinik olarak gözlemlediğimiz bir
durumdur.Literatürde de çalışmamızla uyumlu olarak YA ve SE puanları şizofreni
hastalarında düşük saptanmıştır (9).Çalışmamızdan farklı olarak bazı çalışmalarda ÖB
ve KY puanları şizofreni hastalarında düşük saptanmıştır (10,15,66), çalışmamızda bu
özellikler için kontrol ve hasta grupları arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır.
ÖB kalıtsal eğilim özelliği olduğu kabul edilen, davranışsal sürdürme sistemi ile
ilişkilidir ve duygusallık, sosyal bağlanma, başkalarının onayına bağımlılık ile kendisini
gösterir. Hastalardaki negatif belirtiler, duygularını ifade etmekteki zorlukları gibi
durumlar düşünüldüğünde ÖB puanlarının düşük olması beklenilmektedir, ancak
çalışmamızda
bu
saptanmamıştır.
Hastalarda
yine
otonom
bir
birey
olma,
sorumluluklarını alma gibi karakter özelliklerini temsil eden KY puanlarının şizofreni
hastalarında eşlik eden negatif belirtiler, bilişsel işlev kayıpları gibi durumlar
düşünüldüğünde sağlıklı bireylerden düşük olması beklenilmektedir. Bu durumun
çalışmamızda farklı saptanmamış olması alınan hasta grubunun ikinci basamak
biriminden takipte olan hastalar olup; tedavi
takiplerinin daha düzenli olması ve
çoğunun hastalık başlangıcından beri tedavi görüyor olması ile ilişkili olabilir.
Çalışmamızda hasta ve kontrol gruplarının yaşam kaliteleri karşılaştırıldığında;
beklenildiği gibi şizofreni hastalarının bedensel alan, ruhsal alan, sosyal alan ve çevresel
alan yaşam kalite puanları kontrol grubundan anlamlı düşük saptanmıştır. Genel yaşam
ve genel sağlık puanlarında her iki grup için de anlamlı farklılık saptanmamıştır.
62
Hastaların tüm yaşam kalite alanlarının düşük olmasına rağmen, genel puanlarının
kontrol grubu ile benzer olması, geneli değerlendiren soruların tek soru olması ve
ayrıntılara girilmedikçe değerlendirmede hastaların
yetersiz olabilecekleri ya da
beklentilerinin düşüklüğü ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür. Yapılan pek çok
çalışmada da şizofreni hastalarının yaşam kalitesinin fiziksel hastalığı olan bireylerden
ve normal popülasyondan daha düşük olduğu saptanmıştır (46). Şizofreni hastaları ve
kontrol grubunun yaşam kalite puanlarının mizaç ve karakter özellikleri ile ilişkisi
değerlendirildiğinde; şizofreni hastalarında yaşam kalitesinin bedensel alan puanları KY
puanları ile pozitif, ZK puanları ile negatif klinik anlamlı ilişkili saptanmıştır. Kontrol
grubunda bedensel alan sadece KY ile pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Hasta
grubunda ruhsal alan yaşam kalite puanları ile KY pozitif, ZK ile negatif yüksek klinik
anlamlı ilişki bulunmuştur. Kontrol grubunda ise yine hasta grubundaki gibi KY ile orta
düzey pozitif anlamlı ilişki ve ZK ile orta düzey pozitif anlamlı ilişki saptanmıştır.
Şizofreni hastalarının sosyal alan yaşam kalite puanları ile ZK puanı ile negatif anlamlı
ilişkisi saptanmıştır. Kontrol grubunda sosyal alan yaşam kalite puanları KY ile orta
düzey pozitif anlamlı ilişkili ve ZK ile orta düzey pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır.
Çevresel alan yaşam kalite puanları her iki grup içinde KY puanları ile pozitif anlamlı
ilişkili, hasta grubu için farklı olarak ZK ile
negatif
anlamlı ilişki saptanmıştır.
Çalışmamızda özellikle ZK puanın artışı yaşam kalitesinin dört alanın düşmesi ile
ilişkili saptanmış, bu durum kontrol ve şizofreni hastaları için de benzer bulunmuştur.
KY puanları kontrol grubunda yaşam kalitesinin tüm alanlarını etkilerken; hasta
grubunda sosyal alanlarla ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Yaşam kalitesi
alanlarının hem kontrol hem de hasta grubunda özellikle KY ve ZK puanları ile anlamlı
ilişkisi saptanmış olması nedeniyle TCI puanları ile ilişkisini daha iyi belirleyebilmek
için çok değişkenli regresyon analizi yapılmıştır ve sosyal alan yaşam kalitesi dışında
şizofreni hastalarının yaşam kalitesinin ZK puanları ile daha ilişkili saptanırken, kontrol
grubunda ise KY puanları daha ilişkili saptanmıştır. Sosyal alan yaşam kalitesi puanları
her iki grup içinde ZK puanları ile daha ilişkili saptanmıştır. Literatürde yapılan
çalışmalarının bir kısmında da çalışmamızla uyumlu olarak ZK yüksek olan şizofreni
hastaları ile düşük yaşam kalitelerinin olması ilişkilendirilmiş (67), ancak bir çalışmada
ise farklı olarak şizofreni hastalarının yaşam kalitesi ile mizaç ve karakter özellikleri
arasında anlamlı bir ilişki saptanmadığını belirtmiştir (10). Literatürde bir çalışmada
kendini yönetme puanları ile yaşam kalitesi arasında pozitif ilişkili olduğu saptanmıştır
63
(18,19). Bizim çalışmamızda da şizofreni hastalarında bedensel alan ve ruhsal alan
yaşam kalitesi puanları ile KY puanları arasında pozitif anlamlı ilişki saptanmıştır. Bir
çalışmada da yüksek KA puanları ile düşük yaşam kalitesi
ile anlamlı ilişkili
bulunmuştur (11), bizim çalışmamızda KA puanları yaşam kalitesinin hiçbir alanında
anlamlı ilişki bulunmamıştır. Ancak yapılan çalışmalarda yaşam kalitesini bütünsel
değerlendiren ölçeklerin kullanılmış olması ve WHOQOL-Bref ölçeğinin kullanılmamış
olması, alanların ayrı ayrı değerlendirilmemiş olması literatürle karşılaştırma yapmak
için sınırlılık teşkil etmektedir.
Yaşam kalitesinin direkt mizaç ve karakter özellikleri ile ilişkisinin
değerlendirilmesinin yanı sıra; yaşam kalitesini etkileyebileceğini düşündüğümüz benlik
saygısı, insanlara güven duyma, eleştiriye duyarlılık , kendilik kavramı gibi bölümleri
içeren Rosenberg ölçeğini kullanarak hasta ve kontrol gruplarında, bu alanlar
karşılaştırılmış; TCI ile ilişkisine bakılmıştır. Şizofreni hastalarının benlik saygısı,
insanlara güven duyma, tartışmaya katılabilme becerilerinin kontrol grubundan düşük;
kişiler arası tehdit hissetme, psişik izolasyon, hayalperestlik alt birimlerinin puanlarının
kontrol grubuna göre yüksek olduğu saptanmıştır. Farklı olarak psikosomatik belirtilerin
kontrol grubunda daha yüksek olduğu saptanmıştır, bu durumun takip edilen hastaların
düzenli olarak depresyonu değerlendiren ölçeklerle değerlendirilmesi ve büyük bir
çoğunluğunun antidepresan tedavisi görmesi ile ilişkisi olabileceği düşünülmüştür.
Şizofreni hastalarının benlik saygılarının azalması ile ZK puanlarının yüksek olması ve
KY puanlarının düşük olması arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Yine şizofreni
hastalarında kendilik kavramı, psişik izolasyon, depresif belirtiler ZK puanları ile
pozitif, KY puanları ile negatif klinik anlamlı ilişki saptanmıştır. Ayrıca KY puanları
ile eleştiriye duyarlılığın negatif ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Şizofreni hastalarında
olduğu gibi kontrol grubunda da benlik saygısı ve kendilik kavramının KY mizaç
özelliği ile pozitif yönde anlamlı ilişkisi saptanmış; ZK mizaç özelliğinin benlik saygısı
ve diğer parametreler ile olan ilişkisi kontrol grubunda saptanmamıştır. Hastaların ZK
puanlarının sağlıklı bireylerden fazla olduğu, aynı zamanda ZK arttıkça dört yaşam
kalitesi alanında da düşme yaşandığı araştırmamızda saptanılmıştır. Rosenberg ölçeği
uygulanarak baktığımız benlik saygısı, insanlara güven duyma, tartışmaya katılabilme
becerisi, kişiler arası tehdit hissetme, psişik izolasyon, hayalperestlik alt birimleri
aslında kişinin diğer insanlarla ilişki kurma sosyal olabilme, kendilik kavramının
64
gelişmesi yani bireysel olgunlaşmasını değerlendiren yani kişinin sosyal ilişkiler
kurabilmesi, eğitim ya da mesleki hayatını sürdürebilmesi gibi durumlarla, hastaların
yaşam kalitesi ile birebir ilişkisi olduğunu düşündüğümüz noktalardır. Bu alt birimlerin
şizofreni hastalarında sağlıklı bireylerden daha düşük saptanması ve ZK mizaç özelliği
ile bu düşüklüğün anlamlı ilişkisinin saptanmış olması önemlidir. Aynı zamanda da
kontrol grubunda ZK ile bu alanların ilişkisinin saptanmamış olması da önemlidir.
Yaşam kalitesi üzerine etkisinde olduğu gibi KY karakter özelliği her iki grup içinde
benlik saygısını arttıran; kendilik kavramını arttıran bir durum olarak tespit edilmiştir.
Şizofreni hastalarında yapılan çalışmalarda hastalığın pozitif ve negatif belirtileri
ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olduğu gösterilmiştir (6). Yine hastalarla
yapılan çalışmaların bazılarında klinik belirtilerin hastaların mizaç ve karakter
özelliklerinin bazıları ile doğrudan ilişkisi olduğu saptanmıştır. Çalışmamızda klinik
belirtileri değerlendirmek için hastalara BSP , SAPS ve SANS ölçekleri uygulanarak, bu
puanların mizaç ve karakter
özellikleri ile ilişkisine bakılmıştır. Hastaların BSP
puanları ZK puanları ile negatif; KY puanları ile pozitif yönde klinik anlamlı ilişki
saptanmıştır. Hastaların pozitif klinik belirtileri ile TCI puanları arasında klinik anlamlı
ilişki saptanmamıştır. Negatif klinik belirtilerle KY negatif ilişkili ve ZK pozitif ilişkili
saptanmıştır. Literatürde de çalışmamızla uyumlu olarak yüksek ZK ve düşük KY
negatif belirtilerle ilişkili saptanmıştır (9,19,66). Ayrıca bir kısım çalışmada yüksek KA
değerlerinin şizofreni hastalarında pozitif belirtilerle ilişkili olduğu belirtilmiştir (9,68).
Çalışmamızda KA ile klinik belirtiler arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır. Aynı
zamanda hastaların yatış sayısı ve hastalık süreleri ile TCI puanları arasında anlamlı
ilişki saptanmamıştır.
Sonuç olarak çalışmamızda saptamış olduğumuz; mizaç özelliği alt birimi olan
ZK’nın
hem yaşam kalitesi, hem klinik hem de özbenlik saygısı üzerine anlamlı
etkisinin olduğudur. Bu konuda yapılacak çalışmaların arttırılması, bu mizaç özelliği
açısından verilebilecek psikososyal destek çalışmalarının düzenlenmesinin hastalarda
yaşam kalitesini arttırma açısından önemli bir unsur teşkil ettiğini düşünmekteyiz.
Karakter alt birimi KY’nin klinik , yaşam kalitesi, özbenlik saygısı ile anlamlı ilişkisi
tespit edilmiş ancak kontrol grubunda da benzer ilişki saptanmıştır. Literatürden farklı
olarak karakter özellikleri alt birimi İY puanlarının hasta grubunda yüksek saptanması,
KA ve İY ile yaşam kalitesi ve klinik üzerine etkisinin tespit edilmemiş olması
65
şaşırtıcıdır.
Çalışmamızda
mizaç
ve
karakter
özelliklerini
etkileyebileceğini
düşündüğümüz hasta grubu için damgalama ve depresyon, kontrol grubu için de
depresyon
değerlendirilmesi
yapılmamış
olması
çalışmamızı
kısıtlamaktadır.
Çalışmamıza katılan hasta grubunun yaş ortalamasının kontrol grubundan yüksek
olması çalışmada bir kısıtlılık yaratabilir ancak hasta grubunda yaş ile TCI ilişkisi
saptanmamış olması kısıtlılığı azaltmaktadır.
Aynı zamanda çalışmamızın kesitsel
olması da çalışmamızın kısıtlılıklarındandır. Daha fazla izlem çalışmalarıyla
çalışmamızın desteklenmesi gerekmektedir.
66
6. KAYNAKLAR
1.
Andreasen NC, Black DW: Introductory Textbook of Psychiatry, Washington,
DC American Psychiatric Press, 2006.
2.
Knapp M, Almond S, Perducani M: Costs of schizophrenia: A review in
Schizophrenia , WPA series evidence and experience in psychiatry. M Maj, N
Sartorius (Ed), England , John & Wileysons, 1999; 407-454.
3.
Katschnig H: schizophrenia and quality of life. Acta Psychiatr Scand, 2000; 102
( Suppl 407): 33-37.
4.
Bulinger M, Hasford J: Evaluating quality of life measures for clinical trials in
Germany . Control Clin Trials 1991; 12: 91-105.
5.
Lam JA, Rosenheck RA: Correlates of improvement in quality life among
homeless persons with serious mental illness. Psychiatry Services 2000; 51:116118.
6.
Bow-Thomas CC, Velligan DI, Miller AL, Olsen J. Predicting quality of life
from symptomatology in schizophrenia at exacerbation and stabilization.
Psychiatry Research 1999; 86:131-142.
7.
Kreapelin E. Psychiatrie 8th ed. Leipzig , Barth: 1913.
8.
Bleuler E: Dementia praecox or the group of schizophrenias. Oxford, England :
International Universities Press; 1950.
9.
Guillem F, Bicu M, Semkovska M, Debruille JB: The dimensional symptom
structure of schizophrenia and its association with temperament and character.
Schizophrenia Research, 2002;56:137-147.
10. Kurs R, Farkas H, Ritsner M: Quality of life and schizophrenia : Comparative
study of patients, their siblings and controls . Quality of Life Research, 2005;
14:433-440.
11. Margetic BA, Jakovljevic M, Ivance D, Margetic B: Temperament, character
and quality of life patients with schizophrenia and their first- degree relatives.
Comprehensive Psychiatry, 2011;52:425-430.
12. Barry MM, Zissi A: Quality of life as an outcome measure in evaluating mental
health services: A revew of empirical evidence. Soc Psychiatry Psychiatr
Epidemiol 1997; 32: 38-47.
67
13. Kentros MK, Terkelsen K, Hull J, Smith TE, Goodman M: The relationship
between personality and quality of life in persons with shizoaffective disorder
and schizophrenia. Qual Life Res 1997; 6:118-122.
14. Cloninger CR.A systematic method for clinical description and classification of
personality variants. A proposal. Arch Gen Psychiatry 1987; 44:573-588.
15. Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR: A psychobiological model of
temperament and character. Arch Gen Psychiatry, 1993; 50: 975-989.
16. Cloninger CR, Pryzeck TR, Svrakic DM, Wetzel RD: The Temperament and
Character Inventory (TCI): A guide to its development and use. Center for
Psychobiology of Personality Department of Psychiatry, Washington University
School of Medicine, 1994.
17. Van Ammers EC, Sellman JD, Mulder RT: Temperament and substance abuse
in schizophrenia : Is there a relationship ? Journal of Nervous Mental Disease,
1997; 185:283-288.
18. Eklund M, Hansson L, Bengtsson-Tops A: The influence of temperament and
character on functioning and aspects of psychological health among people with
schizophrenia , European Pschiatry, 2004;19:34-41.
19. Ritsner M. , Farkas H. , Gibel A. , Satisfaction with quality of life varies with
temperament types of patients with schizophrenia, Journal of Nervous and
Mental Disease, 2003 ; 191: 668-674.
20. Erkoç Ş: Tarihçe, Şizofreni(1) Erkoç Ş, Oral T(ed), Okyanus Yayınları, İstanbul,
1998; 6-21.
21. Adasal R: Psikozlar(45), AÜTF Yayınları, Örnek Matbaası, Ankara, 1955; s
294.
22. Redlich FC, Friedman DX: The Theory and Practice of Psychiatry, 1986.
23. Özmenler N, Battal S: Şizofreni Tarihçesi, Yüksel N.(ed), Çizgi Tıp Yayınevi,
1998; s. 5-16.
24. Bleuler E: Dementia Preacox or the group of schizophrenias. New York,
Internetional Universities Press, 1955.
25. Çetin M, Ceylan ME. Genel Bilgiler. Ceylan ME, Çetin M (Editörler).
Araştırma ve klinik uygulamada biyolojik psikiyatri, şizofreni-I'de. 3. baskı.
İstanbul: Yerküre Tanıtım ve Yayıncılık Hizmetleri. 2005; 83-124.
68
26. Kültür S, Mete L, Erol A, Köroğlu E, Güleç C, (Editörler). Psikiyatri temel
kitabı'nda. 2. baskı. Ankara: HYM Basın Yayım. 2007; 184-204.
27. Eaton WW, Chen C. Epidemiology. In: Lieberman JA, Stroup TS, Perkins DO,
eds. The American Psychiatric Publishing textbook of schizophrenia. 1st ed.
Washington, DC: American Psychiatric Pub., 2006; 17-37.
28. Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C, et al. Heterogeneity in incidence rates of
schizophrenia and other psychotic syndromes: findings from the 3-center
AeSOP study. Arc Gen Pschiatry. 2006; 63(3):250-258.
29. Aleman A, Kahn RS, Selten JP: Sex differences in the risk of schizophrenia:
evidence from meta-analysis. Arch Gen Psychiatry.2003; 60(6):565-571.
30. Arıhan AG: Şizofreni epidemiyolojisi. Şizofreni Dizisi.1998;2:64-74.
31. Nuechterlein KH, Dawson ME. A heuristic vulnerability/ stress model of
schizophrenic episodes. Schizophr Bull 1984; 10:300-312.
32. Ceylan ME, Çetin M (Editörler). Araştırma ve klinik uygulamada biyolojik
psikiyatri, İizofreni-II'de. 3. baskı. İstanbul: Yerküre Tanıtım ve Yayıncılık
Hizmetleri; 2005;1313-32.
33. Taşkın EO: Damgalama, ayrımcılık ve ruhsal hastalık. Psikiyatri Psikoloji
Psikofarmakoloji dergisi. 2004; 12(ek3):5-12.
34. Soygür H, Özalp E: Şizofreni ve Damgalama Sorunu Türkiye Klinikleri Dahili
Tıp Bilimleri Dergisi Psikiyatri, 2005;1(12):74-80.
35. The WHOQOL Group. The World Health Organization Quality of life
Assessment (WHOQOL): position paper from the World Health Organization.
Soc. Sci. Med. 1995; 41:1403-1409.
36. Patrick DL, Erickson P: Health Status and Health Policy: Quality of Life İn
Health care evaluation and resource allocation. New York: Oxford University
Press. 1993.
37. Katschnig H: How useful is the concept of quality of life in psychiatry. Quality
of Life in Mental Disorders, Katschnig H., Freeman H., Sartorius N editors.
England, John Wiley&Sons, 1999; 3- 16.
38. Albrecht GL, Fitzpatrick R: A sociological perspective on health-related qulaity
of life research, Advanced in Medical Sociology, Quality of life in health care.
GL Albrecht, R Fitzpatrick (Ed), London, UK, Greenwich CT, Jai Press, 1994;
121.
69
39. Malm U, May PRA, Dencker SJ: Evaluation of the quality of life of the
schizophrenic outpatient: A checklist. Schitz Bull. 1981;7:477-487.
40. Baker F, Intagliata J. Quality of life in evaluation of community support
systems, Eval. Prog. Planning. 1982; 5:69-79.
41. Meltzer HY, Bond DD: Quality of life in schizophrenia: Importance for
psychopharmacology research and practise. News Quality of life Letter, 1994;
9:9-10.
42. Dupuy HJ. Self–representation of general psychological well-being of American
adults, papers presented at the American Public Association Meeting, Los
angeles, 1978.
43. Bigelow DA, Brodsky G., Stewart L, Olson MM. The concept and measurement
of quality of life as a dependent variable in evaluation of mental health services,
in Innovative Approaches to Mental Health Evaluation Stahler GJ, Tash WR
editors. New York: Academic Press Inc; 1982. p.345-366.
44. Lehman AF, Ward NC, Linn LS . Chronic mental patients: The quality of life
issue. Am J Psychiatry, 1987;139:1271-1276.
45. The WHOQOL Group . The development of the World Health Organization
Quality of Life Intrument in Quality of Life Assesment: International
perpectives. J Orley&W Kuyken, Springer Verlag, Heidelberg, 1994; 41-61.
46. Browne S, Roe M, Lane A ve ark. : Quality of life in schizophrenia:
Relationship to sociodemographic factor, symptomatology and tardive
dyskinesia. Acta Psychiatr Scand, 1996; 94:118-124.
47. Bengtsson-Tops A, Hansson L: Subjective quality of life in schizophrenic
patiens
living in the community: relationship to clinical and social
characteristics. Eurpoean Psychiatric . 1999; 14:256-263.
48. Salokangas R, Honkonen T, Stengard E, Koivisto A: To be or not to be married
that is the question of quality life in men with schizophrenia. Social Psychiatry
and Psychiatric Epidemiology. 2001; 36:381-390.
49. Awad AG, Voruganti LNP. Quality of life and new psychiotics in
schizophrenia- are patients better off? International Journal of Social Psychiatry,
1999;45:268-276.
50. Ho B, Nopoulos P, Flaum M, Arndt S, Andreasan NC: Two year outcome in
firsepisode schizophrenia: predictive value of symptoms for quality of life.
American Journal of Psychiatry. 1998; 155:1196-1201.
70
51. Huppert JD, Weiss KA, Lim R ve ark.: Quality of life in schizophrenia:
Contributions of anxiety and depression. Schizophr Res, 2001; 1;51:171-180.
52. WHOQOL Group: Development of the World Health Organization WHOQOLBREF quality of life assessment. The WHOQOL Group . Psychol Med. 1998;
28(3):551-558.
53. Meltzer HY, Burnett S, Bastani B ve ark.: Effects of six months of clozapine
treatment on the quality of life of chron- ic schizophrenic patients. Hosp
Community Psychiatry,1990; 41:892-897.
54. Larson EB, Gerlach J. : Subjective experience of teatment side-effects, mental
state and quality of life issue in chronic schizophrenic out-patients treated with
depot neuroleptics. Acta Psychiatr Scand, 1996; 93:381-388.
55. Sullivan GS, Wells KB, Leake B. : Clinical factors associ- ated with better
quality of life in a serious mentally ill popu- lation. Hosp Community
Psychiatry, 1992; 43:794-798.
56. Eser E, Fidaner H, Fidaner C, Yalçın Eser S, Elbi H, Göker E : Yaşam
Kalitesinin Ölçülmesi, WHOQOL-100 ve WHOQOL-Bref . 3 P (Psikiyatri
Psikoloji Psikofarmakoloji) Dergisi. 1999; 7(ek):5-13.
57. Köse S, Sayar K, Ak İ, Aydın N, Kalelioğlu Ü, Kırpınar İ, Reeves R
Przybeck T, Cloninger R: Mizaç ve karakter envanteri (Türkçe TCI): Geçerlik,
güvenirliği ve faktör yapısı. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 2004; 14:107-131.
58. Rosenberg M: Society and the Adolescent Self-Image. Princeton, New Jersey:
Princeton University Pres. 1965; p.12-32.
59. Cuhadaroğlu F. : Adolesanlarda benlik saygısı. Uzmanlık tezi. Hacettepe
Universitesi Tıp Fakültesi, Ankara, 1986
60. Andreasen NC: Methods for assessing positive and negative symptoms. Mod
Probl Pharmacopsychiatry 1990; 24:73-88.
61. Erkoç Ş, Arkonaç O,Ataklı C, Özmen E: Pozitif Semptomları Değerlendirme
Ölçeği güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991; 4:20-24.
62. Erkoç Ş, Arkonaç O, Ataklı C, Özmen E: Negatif Semptomları Değerlendirme
Ölçeği güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991; 4:16-19.
63. Morosini PL, Magliano L, Brambilla L, Ugolini S, Pioli R: Development,
reliability and acceptability of a new version of the DSM-IV Social and
Occupational Functioning Assessment Scale (SOFAS) to assess routine social
functioning. Acta Psychiatr Scand 2000;101:323-329.
71
64. Aydemir Ö, Esen Danacı A, Deveci A, İçelli İ: Calgary Şizofrenide Depresyon
Ölçeği’nin Türkçe versiyonunun duyarlılığı ve özgüllüğü.Nöropsikiyatri Arşivi
2000; 37:210-213.
65. Ritsner M, Susser E. Tempererament types are associated with weak selfconstruct, elevated distress and emotion-oriented coping in schizophrenia:
evidence for a complex vulnerability marker? Psyhiatr Res 2004; 128: 219-28.
66. Hori H, Noguchi H, Hashimoto R, Nkabayashi T, Saitoh O, Murray RM, et al.
Personality in schizophrenia assesed with the the Temperament and Character
ınventory ( TCI ) Psychiatry Res 2008 ; 160: 175-83
67. Hansson L, Eklund M, Bengtsson-Tops A: The relationship of personality
dimension as measured by the TCI and quality of life in individuals with
schizophrenia or schizoaffective disorder living in the community. Qual Life
Res 2001; 10:133-139.
68. Smith MJ, Cloninger CR, Harms MP, Csernansky JG: Temperament and
character as schizophrenia–related endophenotypes in non- psychotic siblings.
Schizophrenia Research, 2008;104:198-205.
72
7. EKLER
EK 1 – ETİK KURUL ONAYI
73
EK 2 – KATILIMCILAR İÇİN BİLGİLENDİRME
Mizaç ve Karakterin Şizofreni Hastalarında Sosyal İşlevsellik, Yaşam Kalitesi ve
Klinik Belirtiler Üzerine Etkisi
Yapmayı planladığımız bu çalışmada, sizin gibi hastanemize başvuran kişilerde “Mizaç
ve Karakterin Şizofreni Hastalarında Sosyal İşlevsellik, Yaşam Kalitesi ve Klinik
Belirtiler Üzerine Etkisi” konusunu araştırmayı amaçladık. Bu çalışma bir kontrol
çalışması olup hastalığınızla ilişkili ölçeklerin uygulanması planlanmıştır. Bu çalışmaya
katılmayı reddetme hakkına sahipsiniz.
Şizofreni hastalığında yaşam kalitesini , hastalığın klinik durumunu etkileyen birçok
sebep bulunmaktadır. Karakter özelliklerinin bu konular üzerine etkisini değerlendirmek
amacı ile araştırma yapmak istemekteyiz.
Gönüllü olarak katılmaya karar verirseniz size doktorunuz tarafından yaş, cinsiyet, iş
durumunuz ve mevcut yaşam koşullarınızı içeren genel bilgiler, hastalığınız ile bilgiler,
sorulacak, hastalığınız, karakter özelliklerinizi ve yaşam kalitenizi değerlendirmek için
ölçekler (Mizaç ve Karakter Envanteri, Kişisel ve Sosyal Performans Ölçeği, Pozitif ve
Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Dünya
Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Formu Türkçe Versiyonu, uygulanacaktır.
Araştırma için sizden herhangi bir maddi talepte bulunulmadığı gibi sağlık güvencenize
de hiçbir maddi külfet yüklenmemektedir.
Bu çalışmadaki kayıtlarınız yasaların öngördüğü şekilde gizli tutulacaktır. Bu
araştırmanın sonuçları kongrelerde sunulabilir veya yayınlanabilir. Ancak bu durumda
kimlik bilgileriniz hiçbir şekilde açıklanmayacaktır. Bu çalışmaya katılıp katılmamak
tamamen sizin seçiminizdir. Bu çalışmaya katılmak istemezseniz veya herhangi bir
aşamasında çalışmadan
ayrılmak isterseniz
görüşmeyi
herhangi
bir noktada
sonlandırabilirsiniz. Bu takdirde tedavi ve bakımınız bu durumdan hiçbir şekilde
etkilenmeyecektir.
74
Katılımcı Bilgilendirilmiş Onam Formu
Bu bilgilere dayanarak bu izleme çalışmasında gönüllü olarak haklarımı ve
sorumluluklarımı anladım. Herhangi bir zamanda neden belirtmeksizin onayımı geri
çekebilirim. Bu koşullarda söz konusu araştırmaya kendi rızamla, hiçbir baskı ve
zorlama olmaksızın katılmayı kabul ediyorum. Bu onay formumun bir nüshasını
aldığımı beyan ederim.
Gönüllünün;
Adı Soyadı:
Adresi:
Telefonu:
Tarih:
İmzası:
Yasal Vekilinin (varsa);
Adı Soyadı:
Adresi:
Telefonu:
Tarih:
İmzası:
Onayı (oluru) Alan Araştırıcının;
Adı Soyadı:
Adresi:
Telefonu:
Tarih:
İmzası:
75
EK 3 – SOSYODEMOGRAFİK VERİ FORMU
Adı- soyadı:
Yaşı:
Cinsiyeti:
Eğitimi:
Medeni Durumu:
Çocuk Sayısı:
Kardeş Sayısı:
Meslek:
Sosyal Güvence:
Çalışma Durumu:
Çalışma Süresi:
Birlikte Yaşadığı Kişiler:
Askerlik:
Ailede Hastalık Öyküsü:
Hastalık Başlangıcı:
Hastaneye Yatış Sayısı:
76
EK 4 – MİZAÇ VE KARAKTER ENVANTERİ
(Türkçe TCI)
Bu anket formunda kişilerin kendi tutumlarını görüşlerini ilgilerini ya da kişisel
duygularını tanımlarken kullanabilecekleri ifadeleri bulacaksınız.
Her ifade DOĞRU ya da YANLIŞ olarak yanıtlanabilir. İfadeleri okuyunuz ve hangi
seçeneğin sizi en iyi tanımladığına karar veriniz. Sadece su anda nasıl hissettiğiniz değil
ÇOĞU ZAMAN ya da genellikle nasıl davrandığınız ve hissettiğinizi tanımlamaya
çalışınız.
Bu anket formunu kendi basınıza doldurunuz. Lütfen tüm soruları yanıtlayınız.
ANKET FORMU NASIL DOLDURULUR
Yanıtlamak için her sorudan sonra yalnızca “D” ya da “Y” seçeneğini daire içine
almanız yeterlidir. Bir örnek:
ÖRNEK
DOGRU
YANLIŞ
Bu anket formunu nasıl dolduracağımı biliyorum. D Y
(Bu anket formunu nasıl dolduracağınızı biliyorsanız ifadenin DOĞRU olduğunu
göstermek için “D”yi daire içine alınız.)
***************************************************************
Tüm ifadeleri dikkatlice okuyunuz ancak yanıtlarken çok zaman harcamayınız.
Yanıttan emin olmasanız bile her ifadeyi yanıtlamaya çalışınız.
Doğru ya da yanlış yanıtlar olmadığını unutmayınız ve sadece kendi kişisel görüş ve
duygularınızı belirtiniz.
Copyright © 1987 1992 C. R. Cloninger
Türkçe TCI © 2001 Samet Köse Kemal Sayar
Türkçe TCI’nin eser sahipliği hakları Samet Köse ve Kemal Sayar’a aittir. Yazarların
izni olmaksızın her türlü kullanımı eser sahipliğinden doğan hakların ihlalini oluşturur
ve etik değildir.
77
1. Çoğu kimseye zaman kaybı gibi gelse de sırf eğlence ya da heyecan olsun diye çoğu zaman
yeni şeyler denerim. D Y
2. Çoğu kimseyi kaygılandıran durumlarda bile genellikle her şeyin iyiye gideceğine güvenirim.
DY
3. Çoğu zaman güzel bir konuşma ya da şiirden derinden etkilenirim. D Y
4. Çoğu zaman koşulların kurbanı olduğumu düşünürüm. D Y
5. Benden çok farklı olsalar bile genellikle başkalarını olduğu gibi kabul ederim. D Y
6. Mucizelerin olabileceğine inanırım. D Y
7. Beni inciten kimselerden intikam almak hoşuma gider. D Y
8. Bir şeye yoğunlaştığımda çoğu zaman vaktin nasıl geçtiğinin farkına varmam. D Y
9. Çoğu zaman yaşamımın pek az bir amacı ya da anlamı olduğunu düşünürüm. D Y
10. Herkesin karsısına çıkabilecek sorunlara çözüm bulmakta yardımcı olmak isterim. D Y
11. Belki de yaptığımdan daha fazlasını başarabilirim ancak bir şeye ulaşmak için kendimi
gereğinden fazla zorlamada bir yarar görmüyorum. D Y
12. Başkaları endişelenecek bir şey olmadığını düşünseler bile tanıdık olmayan ortamlarda çoğu
zaman gergin ve endişeli hissederim. D Y
13. İşleri yaparken geçmişte nasıl yapıldığını düşünmeksizin çoğu zaman o anda nasıl
hissettiğime bakarak yaparım. D Y
14. İşleri başkalarının arzularına bırakmaktansa genellikle kendi tarzıma göre yaparım. D Y
15. Çoğu zaman çevremdeki kimselerle öylesine bağlantılı olduğumu düşünürüm ki sanki
aramızda bir ayrılık yokmuş gibi gelir. D Y
16. Benden farklı düşünceleri olan kimselerden genellikle hoşlanmam. D Y
17. Çoğu durumda doğal tepkilerim geliştirmiş olduğum iyi alışkanlıklara dayanır. D Y
18. Birçok eski arkadaşımın güvenini kaybedecek olsam bile zengin ve ünlü olmak için yasal
olan hemen her şeyi yapardım. D Y
19. Çoğu kimseden daha çok tedbirli ve denetimliyimdir. D Y
20. Bir şeylerin yanlış gidebileceğinden endişelendiğim için çoğu zaman yapmakta olduğum isi
bırakmak zorunda kalırım. D Y
21. Yaşantı ve duygularımı kendime saklamak yerine arkadaşlarımla açıkça tartışmaktan
hoşlanırım. D Y
22. Çoğu kimseden daha az enerjiye sahibim ve daha çabuk yorulurum. D Y
78
23. Yapmakta olduğum ise kendimi fazla kaptırıp başka her şeyi unuttuğumdan çoğu zaman
“dalgın” olarak adlandırılırım. D Y
24. Ne yapmak istediğimi seçmede kendimi nadiren serbest hissederim. D Y
25. Bir başkasının duygularını çoğu zaman kendiminkiler kadar dikkate alırım. D Y
26. Bir kaç saat sessiz ve hareketsiz kalmaktansa çoğu zaman biraz riskli şeyler (sarp tepeler ve
keskin virajlar üzerinde araba kullanmak gibi) yapmayı tercih ederim. D Y
27. Tanımadığım kimselere güven duymadığım için çoğu zaman yabancılarla tanışmaktan
kaçınırım. D Y
28. Başkalarını edebileceğim kadar çok memnun etmekten hoşlanırım. D Y
29. Bir is yaparken “yeni ve geliştirilmiş” yollardan çok eski “denenmiş ve doğru” yolları tercih
ederim. D Y
30. Zaman yokluğu nedeniyle genellikle isleri önemlilik sırasına göre yapamam. D Y
31. Çoğu zaman hayvanları ve bitkileri yok olmaktan korumaya yarayacak isler yaparım. D Y
32. Çoğu zaman başka herkesten daha zeki olmayı dilerim. D Y
33. Düşmanlarımın acı çektiğini görmek bana hoşnutluk verir. D Y
34. Her ne zaman olursa olsun çok düzenli olmak ve kişiler için kurallar koymaktan hoşlanırım.
DY
35. Dikkatim çoğu kez başka bir şeye kaydığı için uzunca bir süre aynı ilgilerimi sürdürmem
güçtür. D Y
36. Bir şeyi tekrar tekrar uygulamak çoğu zaman bana anlık dürtüler ya da telkinlerden daha
güçlü alışkanlıklar kazandırdı. D Y
37. Genellikle o kadar kararlıyımdır ki başkaları vazgeçtikten sonra bile çalışmaya devam
ederim. D Y
38. Yaşamda bilimsel olarak açıklanamayan birçok şeye hayran olurum. D Y
39. Bırakabilmeyi dilediğim birçok kötü alışkanlığım var. D Y
40. Sorunlarıma çoğu zaman bir başkasının çözüm D Y sağlamasını beklerim.
41. Çoğu zaman nakit param bitinceye ya da aşırı kredi kullanıp borçlanıncaya değin para
harcarım. D Y
42. Gelecekte bir hayli şanslı olacağımı düşünürüm. D Y
43. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten çoğu kimseye göre daha geç kurtulurum. D Y
44. Yalnız olmak beni her zaman rahatsız etmez. D Y
79
45. Kendimi rahatlamış hissederken çoğu zaman beklenmedik iç görü ya da anlayış parıltıları
yasarım. D Y
46. Başkalarının benden ya da isleri yapma tarzımdan hoşlanıp hoşlanmadıklarına pek
aldırmam. D Y
47. Herkesi memnun etmek mümkün olmadığı için genellikle kendim için ne istiyorsam sadece
onu edinmeye çalışırım. D Y
48. Görüşlerimi kabul etmeyen kimselere karsı sabırlı değilimdir. D Y
49. Çoğu kimseyi pek de iyi anladığım söylenemez. D Y
50. Ticarette başarılı olmak için sahtekar olmak zorunda değilsiniz. D Y
51. Bazen kendimi doğayla öylesine bağlantılı hissederim ki her şey tek bir canlı organizmanın
parçasıymış gibi görünür. D Y
52. Konuşmalarda konuşmacı olmaktan çok iyi bir dinleyiciyimdir. D Y
53. Çoğu kimseden daha çabuk öfkelenirim. D Y
54. Bir grup yabancıyla tanışmak zorunda olduğumda çoğu kimseden daha sıkılganımdır. D Y
55. Çoğu kimseden daha duygusalımdır. D Y
56. Bazen neler olacağını sezmeme olanak veren bir “altıncı his”e sahipmişim gibi gelir. D Y
57. Birisi beni bir şekilde incitti mi genellikle acısını çıkartmaya çalışırım. D Y
58. Tutumlarımı büyük ölçüde denetimim dışındaki etkiler belirler. D Y
59. Her gün amaçlarıma doğru bir adım daha atmaya çalışırım. D Y
60. Çoğu zaman başka herkesten daha güçlü olmayı dilerim. D Y
61. Karar vermeden önce isler konuşunda uzunca süre düşünmeyi tercih ederim. D Y
62. Çoğu kimseden daha çok çalışırım. D Y
63. Çok kolay yorulduğumdan çoğu zaman kısa uykulara ya da ek dinlenme dönemlerine
gereksinim duyarım. D Y
64. Başkalarının hizmetinde olmaktan hoşlanırım. D Y
65. Üstesinden gelmem gereken geçici sorunlara aldırmaksızın daima her şeyin yolunda
gideceğini düşünürüm. D Y
66. Çok miktarda para biriktirmiş olsam bile kendim için para harcamaktan hoşlanmakta güçlük
çekerim. D Y
67. Çoğu kimsenin bedensel olarak tehlike hissettiği durumlarda genellikle sakin ve güvenli
kalırım. D Y
80
68. Sorunlarımı kendime saklamaktan hoşlanırım. D Y
69. Kişisel sorunlarımı çok az ya da kısa bir süre tanıdığım kişilerle tartışmakta sakınca
görmem. D Y
70. Seyahat etmek ya da yeni yerler araştırmaktansa evde oturmaktan hoşlanırım. D Y
71. Kendilerine yardımı dokunamayan zayıf kimselere yardım etmenin zekice olduğunu
düşünmüyorum. D Y
72. Bana haksız davranmış olsalar bile başkalarına haksızca davranırsam zihinsel huzurum
kalmaz. D Y
73. İnsanlar genellikle bana nasıl hissettiklerini anlatırlar. D Y
74. Çoğu zaman sonsuza değin genç kalabilmeyi dilerim. D Y
75. Yakın bir arkadaşı kaybedince genellikle çoğu kimseden daha çok üzüntü duyarım. D Y
76. Bazen sanki zaman ve mekanda sonu ve sınırı olmayan bir nesnenin parçasıymışım hissine
kapılırım. D Y
77. Bazen başkalarına karsı sözcüklerle açıklayamadığım bir bağlantı hissederim. D Y
78. Bana geçmişte haksızlık yapmış olsalar bile başka kimselerin duygularını dikkate almaya
çalışırım. D Y
79. Katı kurallar ve düzenlemeler olmaksızın insanların her istediklerini yapabilmeleri hoşuma
gider. D Y
80. Bir grup yabancıyla bulusunca bana dostça davranmadıkları söylenmiş olsa bile rahat ve
açık sözlü olmayı sürdürürdüm. D Y
81. Gelecekte bir şeylerin kötüye gideceği konuşunda genellikle çoğu kimseden daha
endişeliyimdir. D Y
82. Bir karara varmadan önce genellikle her olguyu etraşıca düşünürüm. D Y
83. Başkalarına karsı sempatik ve anlayışlı olmanın pratik ve katı düşünceli olmaktan daha
önemli olduğunu düşünürüm. D Y
84. Çoğu zaman etrafımdaki tüm nesnelere karsı güçlü bir bütünlük duyusu hissederim. D Y
85. Çoğu zaman “Süperman” gibi özel güçlerimin olmasını dilerim. D Y
86. Başkaları beni çok fazla denetliyor. D Y
87. Öğrendiklerimi başkalarıyla paylaşmaktan hoşlanırım. D Y
88. Dinsel yaşantılar yaşamımın gerçek amacını anlamama yardımcı olmuştur. D Y
89. Çoğu zaman başkalarından çok şey öğrenirim. D Y
90. Bir şeyi tekrar tekrar uygulamak pek çok şeyde iyi ve başarılı olmama olanak vermiştir. D Y
81
91. Söylediğimin abartılı ve gerçek olmadığını bilmeme rağmen genellikle başkalarının bana
inanmalarını sağlayabilirim. D Y
92. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten kurtulmak için daha fazla dinlenme destek ya da
güvenceye gereksinim duyarım. D Y
93. Yaşamın kurallarının olduğunu ve hiç kimsenin sonunda bedelini ödemeksizin bu kuralları
çiğneyemeyeceğini bilirim. D Y
94. Başka herkesten daha çok zengin olmak istemem. D Y
95. Dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için kendi yaşamımı severek riske ederdim. D Y
96. Bir şey hakkında uzunca süre düşündükten sonra bile mantıksal nedenlerimden çok
duygularıma güvenmeyi öğrendim. D Y
97. Bazen yaşamımın herhangi bir insandan daha büyük bir manevi güç tarafından yönetildiğini
düşünürüm. D Y
98. Bana adice davranan birisine genellikle adice davranmaktan hoşlanırım. D Y
99. Son derece pratik ve duygularına göre hareket etmeyen birisi olarak tanınırım. D Y
100. Birisiyle konuşurken düşüncelerimi düzenlemek benim için kolaydır. D Y
101. Beklenmedik haberlere çoğu zaman öylesine güçlü tepki veririm ki pişmanlık duyduğum
şeyler söyler ya da yaparım. D Y
102. Duygusal yakarışlardan (kötürüm kalmış çocuklara yardım istendiğindeki gibi) oldukça
çok etkilenirim. D Y
103. Yapabileceğimin en iyisini yapmak istediğim için genellikle kendimi çoğu kimseden daha
çok zorlarım. D Y
104. Öyle çok kusurluyum ki bu yüzden kendimi pek de sevmem. D Y
105. Sorunlarıma uzun vadeli çözümler aramak için çok az zamanım var. D Y
106. Sırf ne yapılacağını bilmediğim için çoğu zaman sorunların gereğine bakamam. D Y
107. Çoğu zaman zamanın akısını durdurabilmeyi dilerim. D Y
108. Yalnızca ilk izlenimlerime dayanarak karar vermekten nefret ederim. D Y
109. Biriktirmektense para harcamayı yeğlerim. D Y
110. Bir öyküyü daha gülünç hale getirmek ya da birisine saka yapmak için doğruları eğip
bükmeyi genellikle iyi beceririm. D Y
111. Sorunlar olsa bile bir arkadaşlığın hemen her zaman sürüp gitmesi için çalışırım. D Y
112. Utandırılır ya da aşağılanırsam çok çabuk atlatırım. D Y
82
113. Çok gergin yorgun ya da endişeli olacağım için işleri genelde yürütme tarzımdaki
değişmelere uyum sağlamam son derece güçtür. D Y
114. İşleri eskiden olduğu gibi yapmayı bırakmadan önce genellikle çok gerçekçi gerekçeler
talep ederim. D Y
115. İyi alışkanlıklar edinebilmem için beni eğiten kişilerden çok fazla yardıma gereksinim
duyarım. D Y
116. Duygu-dışı algılamanın (telepati ya da önceden bilme gibi) gerçekten de mümkün
olduğuna inanırım. D Y
117. Candan ve yakın arkadaşlarımın çoğu zaman benimle birlikte olmasını isterim. D Y
118. Uzun zaman pek başarılı olmasam bile çoğu zaman aynı şeyi defalarca yeniden denemeyi
sürdürürüm. D Y
119. Hemen herkes korksa bile ben hemen her zaman rahat ve tasasız kalırım. D Y
120. Hüzünlü şarkıları ve filmleri epeyce sıkıcı bulurum. D Y
121. Koşullar çoğu zaman beni irademin dışında bir şeyler yapmaya zorlar. D Y
122. Benim için benden farklı olan insanlara katlanmak güçtür. D Y
123. Mucize denilen çoğu şeyin sadece şans eseri olduğunu düşünürüm. D Y
124. Birisi beni incitirse intikam almaktansa kibar davranmayı yeğlerim. D Y
125. Çoğu zaman yaptığım isin o kadar etkisinde kalırım ki zaman ve mekandan kopmuş gibi o
an içinde kaybolurum. D Y
126. Yaşamımın gerçek bir amacı ve önemi olduğunu sanmıyorum. D Y
127. Başkalarıyla olabildiğince is birliği yapmaya çalışırım. D Y
128. Başarılarımdan dolayı içim rahattır ve daha iyisini yapmak için pek istekli değilimdir. D Y
129. Başkaları pek tehlike olmadığını düşünse de tanıdık olmayan ortamlarda çoğu zaman
gergin ve endişeli hissederim. D Y
130. Tüm ayrıntıları bütünüyle düşünmeksizin çoğu zaman içgüdülerimi önsezi ve sezgilerimi
izlerim. D Y
131. İnsanlar benden beklediklerini yapmadığımda çoğu zaman benim aşırı bağımsız olduğumu
düşünürler. D Y
132. Çoğu zaman etrafımdaki tüm kişilerle güçlü manevi ve duygusal bağlantım olduğunu
hissederim. D Y
133. Benden farklı değer yargıları olan insanları sevmek benim için genellikle kolaydır. D Y
134. Başkaları benden daha çok is beklese bile olabildiğince az iş yapmaya çalışırım. D Y
83
135. İyi alışkanlıklar benim için “ikincil huy” olmuştur ve hemen her zaman otomatik ve
kendiliğinden davranışlardır. D Y
136. Başkalarının bir şey hakkında benden daha çok bilmesi gerçeğinden çoğu zaman
rahatsızlık duymam. D Y
137. Genellikle kendimi başkalarının yerinde hayal etmeye çalışır böylece onları gerçekten
anlayabilirim. D Y
138. Tarafsızlık ve dürüstlük gibi ilkeler yaşamımın bazı yönlerinde
pek az rol oynarlar. D Y
139. Para biriktirmede çoğu kimseden daha iyiyimdir. D Y
140. Kendimi nadiren öfkelenmiş ve engellenmiş hisseder isler yolunda gitmediğinde hemen
başka etkinliklere dalarım. D Y
141. Çoğu kimse önemli olmadığını düşünse bile çoğu zaman islerin değişmez ve düzenli
biçimde yapılmasında ısrar ederim. D Y
142. Hemen her sosyal durumda kendimi oldukça güvenli ve emin hissederim. D Y
143. Özel düşüncelerimden nadiren söz ettiğimden arkadaşlarım duygularımı anlamakta güçlük
çekerler. D Y
144. Çoğu kimse bana yeni ve daha iyi bir yol var olduğunu söylese bile isleri yapış tarzımı
değiştirmekten nefret ederim. D Y
145. Bilimsel olarak açıklanamayan şeylere inanmanın akıllıca olmadığını düşünürüm. D Y
146. Düşmanlarımın acı çektiğini hayal etmekten hoşlanırım. D Y
147. Çoğu kimseden daha fazla enerjim var ve daha geç yorulurum. D Y
148. Yaptığım her iste ayrıntılara dikkat etmekten hoşlanırım. D Y
149. Endişeye kapıldığımda arkadaşlarım her şeyin yolunda gideceğini söyleseler bile yapmakta
olduğum isi bırakırım. D Y
150. Çoğu zaman başka herkesten daha güçlü olmayı dilerim. D Y
151. Genellikle ne yapacağımı seçmede serbestimdir. D Y
152. Çoğu zaman kendimi yapmakta olduğum ise o kadar kaptırırım ki bir an nerede olduğumu
unuturum. D Y
153. Bir ekibin üyeleri kendilerine düsen payı nadiren eşit biçimde alırlar. D Y
154. Bir kaç saat sessiz ve hareketsiz kalmaktansa çoğu zaman riskli şeyler (planörle uçmak ya
da paraşütle atlamak gibi) yapmayı tercih ederim. D Y
84
155. Çoğu zaman dürtüsel olarak o kadar çok para harcarım ki tatil yapmak gibi özel planlar
için bile para biriktirmek bana güç gelir. D Y
156. Başkalarını memnun etmek için kendi bildiğimden şaşmam. D Y
157. Yabancılarla birlikteyken hiç sıkılgan değilimdir. D Y
158. Çoğu zaman arkadaşlarımın arzularına boyun eğerim. D Y
159. Zamanımın çoğunu gerekli gibi görünen ancak benim için gerçekte önemsiz olan şeylere
harcarım. D Y
160. Ticari kararlarda neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilişkin dini ya da ahlaki ilkelerin etkin
olması gerektiğini düşünmem. D Y
161. Başkalarının yaşantılarını daha iyi anlamak için çoğu zaman kendi yargılarımı bir kenara
koymaya çalışırım. D Y
162. Alışkanlıklarımın çoğu bana değerli amaçlara ulaşmada zorluk çıkarır. D Y
163. Dünyayı daha iyi bir yer yapmak için savaş yoksulluk ya da haksızlıkları önlemeye
çalışmak gibi gerçekten de kişisel fedakarlıklar yaptım. D Y
164. Gelecekte olabilecek kötü şeyler hakkında hiç endişelenmem. D Y
165. Kendi denetimimi yitirecek kadar hemen hiç heyecanlanmam. D Y
166. Düşündüğümden daha uzun sürerse çoğu zaman o isi bırakırım. D Y
167. Başkalarının benimle konuşmalarını beklemektense konuşmaları kendim başlatmayı tercih
ederim. D Y
168. Bana yanlış davranan birisini çoğu zaman çabucak bağışlarım. D Y
169. Davranışlarımı büyük ölçüde denetimim dışındaki etkiler belirler. D Y
170. Yanlış bir önsezi ya da hatalı bir ilk izlenim nedeniyle çoğu zaman kararlarımı değiştirmek
zorunda kalırım. D Y
171. İşlerin yapılması için bir başkasının ön ayak olmasını beklemeyi tercih ederim. D Y
172. Genellikle başkalarının görüşlerine saygı duyarım. D Y
173. Yaşamdaki rolümün berraklaşmasına yol açan kendimi daha coşkulu ve mutlu hissettiğim
yaşantılarım olmuştur. D Y
174. Kendim için bir şeyler satın almak eğlendiricidir. D Y
175. Duygu dışı algılar yaşantıladığıma inanırım. D Y
176. Beynimin düzgün çalışmadığına inanırım. D Y
177. Davranışlarıma yaşamım için koyduğum belli amaçlar güçlü şekilde yol gösterir. D Y
85
178. Genellikle başkalarının başarısına ön ayak olmak aptalcadır. D Y
179. Çoğu zaman sonsuza değin yaşamak isterim. D Y
180. Genellikle soğukkanlı ve başkalarından ayrı kalmaktan hoşlanırım. D Y
181. Hüzünlü bir film seyrederken ağlama ihtimalim çoğu kimseden daha fazladır. D Y
182. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten çoğu kimseye göre daha çabuk kurtulurum. D Y
183. Cezalandırılmayacağımı sandığımda çoğu zaman kuralları ve düzenlemeleri ihlal ederim.
DY
184. Çoğu ayartıcı durumda kendime güven duyabilmem için iyi alışkanlıklar geliştirmemi
sağlayacak çok sayıda uygulama yapmam gerekir. D Y
185. Keşke başkaları bu kadar çok konuşmasalar. D Y
186. Önemsiz ya da kötüymüş gibi görünseler bile herkes itibar ve saygı ile muamele
görmelidir. D Y
187. Yapılması gerekli olan isleri sürdürebilmek için çabuk kararlar vermekten hoşlanırım. D Y
188. Yapmaya çalıştığım her şeyde genellikle sansım yaver gider. D Y
189. Çoğu kimsenin tehlikeli nitelendirebileceği şeyleri (ıslak ya da buzlu bir yolda hızlı araba
kullanmak gibi) genellikle kolayca yapabileceğime dair kendime güvenirim. D Y
190. Başarılı olma sansı olmadıkça bir şey üzerinde çalışmayı sürdürmede bir yarar
görmüyorum. D Y
191. İşleri yaparken yeni yollar araştırmaktan hoşlanırım. D Y
192. Eğlence ya da heyecan için para harcamaktansa biriktirmekten zevk alırım. D Y
193. Bireysel haklar herhangi bir grubun gereksinimlerinden daha önemlidir. D Y
194. Kendimi ilahi ve olağanüstü bir manevi güçle temas içinde hissettiğim yaşantılarım oldu. D
Y
195. Ansızın var olan her şeyle berrak ve derinden bir aynılık duygusu yasadığım epeyce
coşkulu anlarım oldu. D Y
196. İyi alışkanlıklar isleri istediğim şekilde yapmamı kolaylaştırır. D Y
197. Çoğu kimse benden daha çok becerikli görünür. D Y
198. Sorunlarım için çoğu zaman başkalarını ve koşulları sorumlu tutarım. D Y
199. Bana kötü davranmış olsalar bile başkalarına yardım etmekten hoşnutluk duyarım. D Y
200. Çoğu zaman tüm yaşamın kendisine bağlı olduğu manevi bir gücün parçasıymışım hissine
kapılırım. D Y
86
201. Arkadaşlarla birlikteyken bile çok fazla “açılmamayı” tercih ederim. D Y
202. Kendimi zorlamaksızın genellikle tüm gün boyunca bir şeylerle “meşgul” kalabilirim. D Y
203. Başkaları çabuk bir karar vermemi isteseler bile karar vermeden önce hemen her zaman
tüm olgular hakkında ayrıntılı düşünürüm. D Y
204. Bir şeyi yanlış yaparken yakalandığımda, sorundan kurtulmayı beceremem. D Y
205. Çoğu kimseden daha mükemmeliyetçiyimdir. D Y
206. Bir şeyin doğru mu yanlış mı olduğu sadece bir görüş meselesidir. D Y
207. Şimdiki doğal tepkilerimin genellikle ilkelerim ve uzun vadeli amaçlarımla tutarlı
olduğunu düşünürüm. D Y
208. Tüm yaşamın bütünüyle açıklanamayacak bir manevi düzen ya da güce bağlı olduğuna
inanırım. D Y
209. Bana kızgın oldukları söylenmiş olsa bile yabancılarla tanıştığımda güvenli ve rahat
olacağımı düşünürüm. D Y
210. İnsanlar yardım sempati ve sıcak bir anlayış bulmak için bana yaklaşmanın kolay olduğunu
söylerler. D Y
211. Yeni düşünceler ve etkinliklerden heyecan duymada çoğu kimseye göre daha geriyimdir. D
Y
212. Bir başkasının duygularını incitmemek için söylenecek olsa bile yalan söylemekte sıkıntı
yasarım. D Y
213. Hoşlanmadığım bazı insanlar vardır. D Y
214. Başka herkesten daha fazla hayran olunmak istemem. D Y
215. Sıradan bir şeye bakarken çoğu zaman olağan üstü bir şey olur ve sanki onu ilk kez
görüyormuşum duygusuna kapılırım. D Y
216. Tanıdığım çoğu kimse başkalarının incinebileceğine aldırmaksızın yalnızca kendisini
düşünür. D Y
217. Yeni ve alışılmadık bir şey yapmak zorunda olduğumda genellikle gergin ve endişeli
hissederim. D Y
218. Çoğu zaman kendimi tükenmişlik sınırına dek zorlar ya da gerçekte yapabileceğimden
daha fazlasını yapmaya çalışırım. D Y
219. Kimileri para konuşunda aşırı cimri ya da eli sıkı olduğumu düşünür. D Y
220. Mistik yaşantı söylentileri muhtemelen sadece birer hüsnü kuruntudan ibarettir. D Y
221. Sonucunda acı çekeceğimi bilsem bile irade gücüm çok güçlü ayartmaların üstesinden
gelmeyecek kadar zayıftır. D Y
87
222. Herhangi bir kişinin acı çektiğini görmekten nefret ederim. D Y
223. Yaşamımda ne yapmak istediğimi biliyorum. D Y
224. Yaptığım isin doğru mu yanlış mı olduğunu düşünüp taşınmak için düzenli olarak zaman
ayırırım. D Y
225. Çok dikkatli olmazsam benim için isler çoğu zaman ters gider. D Y
226. Kendimi keyifsiz hissettiğimde yalnız kalmak yerine arkadaşlarla birlikte olduğumda
genellikle daha iyi hissederim. D Y
227. Aynı şeyi yaşantılamayan birisiyle duyguları paylaşmanın mümkün olmadığını düşünürüm.
DY
228. Çevremde olup bitenlerden bütünüyle haberdar olmadığım için başkalarına çoğu zaman
sanki başka bir dünyadaymışım gibi gelir. D Y
229. Keşke başka herkesten daha iyi görünüşlü olsam. D Y
230. Bu anket formunda çok yalan söyledim. D Y
231. Arkadaş canlısı oldukları söylenmiş olsa bile genellikle yabancılarla tanışmak zorunda
kalacağım sosyal ortamlardan uzak dururum. D Y
232. Baharda çiçeklerin açmasını eski bir arkadaşı yeniden görmek kadar severim. D Y
233. Zor durumları genellikle bir meydan okuma ya da fırsat olarak değerlendiririm. D Y
234. Benimle ilgili kimseler isleri benim tarzıma göre yapmayı öğrenmek zorundadırlar. D Y
235. Sahtekar olmak yalnızca yakalandığınızda sorun yaratır. D Y
236. Hafif rahatsızlık ve gerginlikten sonra bile genellikle çoğu kimseden daha fazla güvenli ve
enerjik hissederim. D Y
237. Herhangi bir kağıdı imzalamam istendiğinde her şeyi okumaktan hoşlanırım. D Y
238. Yeni bir şey olmadığında genellikle heyecan ya da coşku verici bir şeyler aramaya
başlarım. D Y
239. Bazen keyifsiz olurum. D Y
240. Ara sıra insanların arkasından konuşurum. D Y
88
TCI Derecelendirme Anahtarı
Tüm ölçekler için pozitif olarak puanlandırılan (D= 1, Y= 0) maddelerin altı çizilmemiş,
negatif olarak puanlandırılan maddelerin altı çizilmiştir (D= 0, Y= 1). Aşağıdaki
maddeler ise TCI’ın bir bölümü olarak puanlanmamıştır: 69, 75, 101, 111, 118, 134,
140, 170, 176, 190, 213, 230, 239, 240.
Yenilik Arayışı (Novelty Seeking)
NS1 Keşfetmekten heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık (11 madde)
1, 29, 52, 70, 99, 114, 144, 167, 191, 211, 238
NS2 Dürtüsellik-İyice düşünme (10 madde)
13, 35, 61, 82, 108, 130, 148, 187, 203, 237
NS3Savurganlık-Tutumluluk (9 madde)
19, 41, 66, 109, 139, 155, 174, 192, 219
NS4 Düzensizlik-Düzenlilik (10 madde)
34, 53, 79, 91, 110, 141, 165, 183, 204, 212
NS Toplam Yenilik Arayışı Puanı (40 madde): NS1 + NS2 + NS3 + NS4
Zarardan Kaçınma (Harm Avoidance)
HA1 Beklenti endişesi ve karamsarlık-Sınırsız iyimserlik (11 madde)
2, 20, 42, 65, 81, 112, 119, 149, 164, 188, 225
HA2 Belirsizlik korkusu (7 madde)
12, 26, 67, 129, 154, 189, 217
HA3Yabancılardan çekinme (8 madde)
27, 54, 80, 100, 142, 157, 209, 231
HA4 Çabuk yorulma ve dermansızlık (9 madde)
22, 43, 63, 92, 113, 147, 182, 202, 236
HA Toplam Zarardan Kaçınma Puanı (35 madde): HA1 + HA2 + HA3 + HA4
89
Ödül Bağımlılığı (Reward Dependence)
RD1 Duygusallık (10 madde)
3, 28, 55, 83, 102, 120, 158, 181, 210, 224
RD3Bağlanma (8 madde)
21, 44, 68, 117, 143, 180, 201, 226
RD4 Bağımlılık (6 madde)
14, 46, 71, 131, 156, 193
RD Toplam Ödül Bağımlılığı Puanı (24 madde): RD1 + RD3 + RD4
Sebat Etme (Persistence)
P Sebat etme (8 madde)
11, 37, 62, 103, 128, 166, 205, 218
Kendi Kendini Yönetme (Self-Directedness)
S1 Sorumluluk alma-Kınama (8 madde)
4, 24, 58, 86, 121, 151, 169, 198
S2 Amaçlılık-Amaçsızlık (8 madde)
9, 30, 59, 105, 126, 159, 177, 223
S3 Beceriklilik (5 madde)
40, 106, 171, 197, 233
S4 Kendini kabullenme- Kendisiyle Çekişme (11 madde)
32, 60, 74, 85, 94, 107, 136, 150, 179, 214, 229
S5 Aydınlanmış ikinci mizaç (12 madde)
17, 36, 39, 90, 104, 115, 135, 162, 184, 196, 207, 221
S Toplam Kendi Kendini İdare Etme Puanı (44 madde): S1 + S2 + S3 + S4 + S5
90
İş Birliği Yapma (Cooperativeness)
C1 Sosyal kabullenme-Sosyal hoşgörüsüzlük (8 madde)
5, 16, 48, 89, 122, 133, 172, 234
C2 Empati duyma-Sosyal ilgisizlik (7 madde)
25, 49, 73, 137, 161, 185, 227
C3Yardımseverlik-yardım sevmemezlik (8 madde)
10, 47, 64, 87, 127, 153, 178, 216
C4 Acıma-intikamcılık (10 madde)
7, 33, 57, 78, 98, 124, 146, 168, 199, 222
C5 Temiz kalplilik vicdanlılık-Kendi kendine yarar sağlama (9 madde)
18, 50, 72, 93, 138, 160, 186, 206, 235
C Toplam İş Birliği Puanı (42 madde): C1 + C2 + C3 + C4 + C5
Kendi Kendini Aşma (Self-Transcendence)
ST1 Kendini kaybetme-Kendilik bilincinde yaşantı (11 madde)
8, 23, 45, 76, 96, 125, 152, 173, 195, 215, 228
ST2 Kişiler arası Özdeşim-Kendi kendine ayrışma (9 madde)
15, 31, 51, 84, 95, 132, 163, 200, 232
ST2 Manevi kabullenme-Akılcı maddecilik (13 madde)
6, 38, 56, 77, 88, 97, 116, 123, 145, 175, 194, 208, 220
ST Toplam Kendi Kendini Aşma Puanı (33 madde): ST1 + ST2 + ST3
91
EK 5 – WHOQOL-BREF (TR)
92
93
94
95
96
97
98
99
EK 6 – ROSENBERG BENLİK SAYGISI ÖLÇEĞİ
D–1
MADDE 1
1. Kendimi en az diğer insanlar kadar değerli buluyorum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu düşünüyorum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
3. Genelde kendimi başarısız bir kişi olarak görme eğilimindeyim.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
MADDE 2
4. Ben de diğer insanların birçoğunun yapabildiği kadar birşeyler yapabilirim.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
5. Kendimde gurur duyacak fazla birşey bulamıyorum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
MADDE 3
6. Kendime karşı olumlu bir tutum içindeyim.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
MADDE 4
7. Genel olarak kendimden memnunum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
MADDE 5
8. Kendime karşı daha fazla saygı duyabilmeyi isterdim.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
MADDE 6
9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe yaramadığını düşünüyorum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir insan olmadığımı düşünüyorum.
a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ
100
D–2
11. Kendiniz hakkındaki düşünceleriniz değişkenlik gösterir mi, yoksa her zaman aynı
mıdır ?
a.ÇOK DEĞİŞİR b.ZAMAN ZAMAN DEĞİŞİR c.ÇOK AZ DEĞİŞİR
d.HİÇ
DEĞİŞMEZ
12. Hiç kendiniz hakkında bir gün bir görüşe, başka bir gün farklı bir görüşe sahip
olduğunuzu farkettiğiniz olur mu ?
a. Evet, sık sık olur b. Evet, bazen olur c. Evet, nadiren olur d. Hayır, hiç olmaz
13. Kendim hakkındaki görüşlerimin çok çabuk değiştiğini farkettim.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
14. Kendim hakkında bazı günler olumlu bazı günlerse olumsuz düşüncelere sahip
oluyorum.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
15. Şu günlerde kendim hakkındaki görüşlerimi hiç birşeyin değiştiremeyeceğini
düşünüyorum.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
D–3
16.Başınıza
gerçekten
bir
şey
geldiğinde
kimse
sizin
durumunuzla
pek
ilgilenmeyecektir.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
17. İnsan doğasında yardımlaşma gerçekten vardır.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
18. Dikkatli davranmazsanız insanlar sizi kullanacaklardır.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
19. Bazı kişiler, insanların büyük çoğunluğunun güvenilebilir olduğunu, bazıları ise
insanlarla ilişkilerinde çok güvenilemeyeceğini söylerler. Siz bu konuda ne
düşünüyorsunuz ?
a. İnsanların çoğuna güvenilebilir.
b. İnsanlarla ilişkilerde çok güvenilemez.
20. İnsanlar daha çok başkalarına yardım etmeye mi, yoksa kendi çıkarlarını düşünmeye
mi eğilimlidirler ?
a. Başkalarına yardım etmeye
101
b. Kendi çıkarlarını düşünmeye
D–4
21. Eleştiriye karşı ne kadar hassassınızdır ?
a. Çok fazla hassas
b. Oldukça hassas c. Az hassas d. Hassas değil
22. Eleştiri ya da azarlama beni çok fazla incitir.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
23. Yanlış yaptığınız bir şey için biri size güldüğünde veya suçladığında ne kadar
rahatsız olursunuz ?
a. Çok fazla
b. Oldukça
c. Rahatsız olmam
D–5
24. Genelde ne kadar mutlusunuzdur ?
a. Çok mutlu
b. Mutlu
c. Pek mutlu değil
d. Çok mutsuz
25. Genelde oldukça mutlu bir kişi olduğumu düşünüyorum.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
26. Genel olarak kendinizi neşeli bir ruh hali içinde mi, yoksa neşesiz bir ruh hali içinde
mi hissedersiniz ?
a. Çok neşeli bir ruh hali içinde
c. Ne neşeli ne de neşesiz ruh halinde
b. Oldukça neşeli bir ruh hali içinde
d. Oldukça neşesiz ruh halinde
27. Hayattan çok zevk alıyorum.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
28. Ben de mutlu gördüğüm diğer kişiler kadar mutlu olabilmeyi isterdim.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
29. Kendinizi kederli ve karamsar hissettiğiniz olur mu ?
a. Çok sık
b. Sık
c. Ara sıra
d. Nadiren
e. Hiçbir zaman
D–6
30. Çoğu zaman başka bir şey yapmaktansa oturup hayal kurmayı tercih ediyorum.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
31. Bana hayalperest denilebilir.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
32. Zamanımın büyük bir kısmını hayal kurmakla geçiririm.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
102
33. Gelecekte nasıl bir insan olacağınız konusunda hayal kurar mısınız ?
a. Çok sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
D–7
34. Hiç uykuya dalma ya da uykunun sürekliliği açısından sorununuz oldu mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
35. Hiç ellerinizin sizi rahatsız edecek kadar titrediği olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
36. Hiç sizi rahatsız edecek kadar sinirlendiğiniz olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
37. Hiç sizi rahatsız edecek kadar çarpıntı hissettiğiniz olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
38. Hiç sizi rahatsız edecek kadar başınızın içinde basınç hissettiğiniz olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
39. Şu sıralarda hiç tırnak yiyor musunuz ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
40. Egzersiz veya çalışma zamanları dışında hiç sizi rahatsız edecek kadar nefes darlığı
hissettiğiniz olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
41. Hiç sizi rahatsız edecek kadar ellerinizde terleme olur mu ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
42. Hiç rahatsız edici baş ağrıları çeker misiniz ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
43. Hiç rahatsız edici kabuslar görür müsünüz ?
a. Sık sık
b. Bazen
c. Nadiren
d. Hiçbir zaman
D–8
44. Ulusal veya uluslar arası önemli bir konuda görüşünüzü belirttiğinizde birisi size
gülerse ne hissedersiniz ?
a. Çok incinirim ve rahatsız olurum.
b. Biraz incinirim ve rahatsız olurum.
c. Beni pek fazla etkilemez.
45. Ulusal veya uluslar arası sorunlar tartışıldığında genellikle kötü izlenim bırakacak
bir şey söylemektense hiçbir şey söylememeyi tercih ederim.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
103
46. Toplumsal konularla ilgili tartışmalarda insanları kızdıracak bir şey söylemektense
hiçbir şey söylememeyi tercih ederim.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
D–9
47. Uluslar arası konuları tartışır mısınız ?
a. Pek çok
b. Oldukça
c. Çok az
d. Hiçbir zaman
48. Arkadaşlarınızla birlikte uluslar arası konuları tartıştığınız zaman tutumunuz nasıl
olur ?
a. Sadece dinlerim
b. Arada bir görüş bildiririm
c. Konuşmaya eşit oranda katılırım d. Diğerlerini ikna etmeye çalışırım
D – 10
49. Siz 10 – 11 yaşlarınızdayken anneniz arkadaşlarınızı tanır mıydı ?
a. Hepsini tanırdı
c. Bazılarını tanırdı
b. Çoğunu tanırdı
d. Hemen hemen hiçbirini tanımazdı
50. Bu dönemde babanız arkadaşlarınızı tanır mıydı ?
a. Hepsini tanırdı
c. Bazılarını tanırdı
b. Çoğunu tanırdı
d. Hemen hemen hiçbirini tanımazdı
51. 5. – 6. sınıflardayken karneniz iyi olduğunda anneniz çoğu zaman ilgilenmezdi.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
52. 5. – 6. sınıflardayken karneniz iyi olduğunda babanız çoğu zaman ilgilenmezdi.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
53. 5. – 6. sınıflardayken karneniz kötü olduğunda anneniz çoğu zaman ilgilenmezdi.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
54. 5. – 6. sınıflardayken karneniz kötü olduğunda babanız çoğu zaman ilgilenmezdi.
a. DOĞRU
b. YANLIŞ
55. Sizce diğer aile bireyleri sizin söylediğiniz şeylerle ne kadar ilgilenirler ?
a. Çok ilgilenirler
b. Oldukça ilgilenirler
c. İlgilenmezler
104
D – 11
56. Büyümekte olduğunuz dönemde babanızın en çok tuttuğu çocuğu kimdi ?
a. Ben
b. Ağabeyim
e. Kız kardeşim
c. Ablam
d. Erkek kardeşim
f. Bildiğim kadarıyla çok tuttuğu birisi yoktu
57. Bu dönemde babanız arkadaşlarınızı tanır mıydı ?
a. Hepsini tanırdı
b. Çoğunu tanırdı
c. Bazılarını tanırdı
d. Hiçbirini tanımazdı
58. Anne ve babanızın hangisi ile daha rahat konuşabiliyorsunuz ?
a. Babamla çok daha fazla
b. Babamla biraz daha fazla
c. Her ikisi ile eşit oranda
d. Annemle biraz daha fazla
e. Annemle çok daha fazla
59. Anne ve babanızın hangisi sizi daha çok över ?
a. Babam çok daha fazla
b. Babam biraz daha fazla
c. Her ikisi eşit oranda
d. Annem biraz daha fazla
e. Annem çok daha fazla
60. Anne ve babanızın hangisi size daha çok şefkat gösterir ?
a. Babam çok daha fazla
b. Babam biraz daha fazla
c. Her ikisi eşit oranda
d. Annem biraz daha fazla
e. Annem çok daha fazla
61.Anne ve babanız anlaşamadıkları zaman siz genellikle hangisinden yana olursunuz ?
a. Çok daha fazla olarak babamdan yana b. Biraz fazla olarak babamdan yana
c. Eşit oranda her ikisinden yana
d. Biraz fazla olarak annemden yana
e. Çok daha fazla olarak annemden yana
D – 12
62. Yalnız bir insan olmaya eğilimli misinizdir ?
a. Evet
b. Hayır
63. İnsanların çoğu sizin nasıl bir kişi olduğunuzu bilirler mi, yoksa çoğunun sizi
gerçekten tanımadıklarını mı düşünürsünüz ?
a. Çoğu benim nasıl biri olduğumu bilir.
b. Çoğu gerçekten beni tanımaz.
105
EK 7 – POZİTİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
(SAPS/ PBDÖ)
106
107
108
EK 8 – NEGATİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
(SANS/ NBDÖ)
109
EK 9 – KİŞİSEL VE SOSYAL PERFORMANS ÖLÇEĞİ (PSP)
110
111
Download