Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Uygulaması

advertisement
ÇALIŞMA TEBLİĞİ NO: 12/13
Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları:
Türkiye Uygulaması
Mart 2012
Hülya SAYGILI
Gökhan YILMAZ
Sibel FİLAZİOĞLU
Hakan TOPRAK
© Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2012
Adres:
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
İdare Merkezi
Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü
İstiklal Caddesi No: 10
Ulus, 06100 Ankara, Türkiye
Telefon:
+90 312 507 54 02
Faks:
+90 312 507 57 33
Burada yer alan görüşler yazarlarına ait olup Türkiye
Cumhuriyet
Merkez
Bankasının
görüşlerini
yansıtmamaktadır. Tebliğler hakem değerlendirmesi
sürecinden geçmektedir. Hakemlik süreci Araştırma ve
Para
Politikası
Genel
Müdürlüğü
tarafından
yönetilmektedir.
Sektörel Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri:
Türkiye Uygulaması1
Hülya Saygılı
Gökhan Yılmaz
Sibel Filazioğlu
Hakan Toprak
MART 2012
Özet
Bu çalışmanın amacı Türk İmalat Sanayine ait sektörel reel efektif döviz kuru (REK)
endekslerini oluşturmaktır. Sektörlere özgü rekabet ve dış ticaret ortaklarının farklılaştığı
düşünüldüğünde, sektörel endekslerin imalat sanayi bütünü için hesaplanan endekslerden
farklı bir seyir izleyerek, sektörel rekabet gücü gelişmelerinin anlaşılmasında daha
bilgilendirici olması beklenmektedir. REK’ler dış ticaretimizde ilk 10 sırada yer alan imalat
sanayi sektörleri için hesaplanmıştır. Hesaplamalarda 38 ticaret ortağının 2004-2008 dönemi
ikili ticaret akımları kullanılmıştır. Ülkelerin sektörel efektif döviz kuru endeksleri içindeki
ağırlıkları hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazarlarına ait rekabeti yansıtacak şekilde
hesaplanmıştır. Son aşamada ise kurlar sektörel fiyat endeksleri kullanılarak fiyat etkilerinden
arındırılmıştır. Sonuçlar sektörel REK’lerin sadece sektörler arası değil aynı zamanda hem
ÜFE hem de TÜFE bazlı genel REK’lerden de önemli ölçüde farklılaştığını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Sektörel reel efektif döviz kurları; İmalat sanayi alt sektörleri; Türk İmalat
Sanayi Rekabet Gücü.
JEL Sınıflaması: C82, F31, L60.
1
Bu çalışmada ifade edilen görüşler yazarlara ait olup, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın görüşlerini yansıtmaz.
Yazarlar değerli katkılarından dolayı Cengiz Cihan, Mustafa Kılınç ve Soner Başkaya’ya teşekkür eder.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü, Ankara. e-posta:
hulya.saygili@tcmb.gov.tr ve gokhan.yilmaz@tcmb.gov.tr. Bağlantı kurulacak yazarlar: Hülya Saygılı ve Gökhan Yılmaz,
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü, İstiklal Caddesi, No:10, Ulus, 06100
Ankara, Türkiye.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara. e-posta: sibel.filazioglu@tcmb.gov.tr ve
hakan.toprak@tcmb.gov.tr.
1
1. Giriş
Nominal efektif döviz kuru (NEK), belirli bir ölçüt gözetilerek seçilmiş çift taraflı nominal
kurların uygun bir ağırlıklandırma yöntemi kullanılarak elde edilmiş ortalamasıdır (Turner ve
Van’t dack, 1993). Reel efektif döviz kuru (REK) ise, NEK’in ülkeler arasındaki göreli fiyat
farklılıkları veya maliyet unsurlarıyla düzeltilmiş halidir. Bu tanımdan da anlaşılabileceği
üzere, REK ülkeler arasındaki göreli fiyat farklılıkları veya maliyet gelişmeleri hakkında bilgi
içermekte ve dolayısıyla ekonomilerin rekabet güçlerinin değerlendirilmesinde kullanılan
anahtar makroekonomik göstergelerden birisi olarak kabul edilmektedir.2 Bu açıdan, REK’in
doğru bir şekilde ölçülmesi önemlidir.
2010 yılı Temmuz ayında, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) EVDS veri
tabanında yayınlamakta olduğu REK endekslerini güncelleyerek kamuoyu ile paylaşmaya
başlamıştır.3 Yapılan güncellemede çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından da izlenen
yöntem benimsenerek ülke kapsamı genişletilmiş ve ülke ağırlıkları yenilenmiştir. Bu
kapsamda, eski serilerde reel efektif döviz kuru endekslerinin ağırlık hesaplanmasında 19881990 dönemine ilişkin ticaret akımları kullanılırken yeni endekslerde 2006-2008 dönemi
ticaret verileri kullanılmış, eski endeks ağırlıklarının oluşturulmasında 19 ülke kapsanmakta
iken yeni endekslerde ülke sayısı TÜFE bazlı endeks için 36’ya, ÜFE bazlı endeks için ise
31’e çıkarılmış, yeni serilerde TÜFE ve ÜFE bazlı endekslere ek olarak birim işgücü bazlı
reel efektif döviz kuru endeksi türetilmiş, ayrıca TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi,
ülke ağırlıkları hesaplamalarına dâhil edilen gelişmiş ve gelişmekte olan ülke grupları için
ayrı ayrı hesaplanmıştır. Yeni seriler, TÜİK'in yayınladığı mevcut tüketici fiyatları endeksi
verileri ile uyumlu olacak şekilde 2003 yılından itibaren yayınlanmıştır.
Bu çalışmanın amacı TCMB’nin halen imalat sanayi bütününe ait dış ticaret verilerini
kullanarak yayınlamakta olduğu REK endekslerini sektörel detayda hesaplayarak, sektörel
reel kur endekslerini oluşturup politika yapıcıların araç setini ve analiz kapasitesini
arttırmaktır.
Sektörel reel kur endekslerinin sektörlere özgü rekabet ve dış ticaret ortaklarının
farklılaşacağı
düşünüldüğünde,
imalat
sanayi
2
bütünü
için
hesaplanan
genel
kur
Alternatif rekabet gücü ölçütleri için Fagerberg, Srholec ve Knell (2007), Siggel (2006), Clark ve Guy (1998), Porter
(1990), Di Bella, Lewis ve Martin (2007), Durand, Simon ve Webb (1992), Turner ve Van’t dack (1993) ve Yılmaz (2009)’a
bakılabilir.
3
Uygulanan güncelleme yönteme ilişkin detaylar için bakınız: Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010).
2
endekslerinden farklı bir seyir izlemesi beklenmektedir. Örneğin, belirli bir sektör için
oldukça
önemli
olan
bir
dış
ticaret
ortağı,
genel
reel
kur
hesaplamasında
önemsizleşebilecektir. Bu durum, sektörel endekslerin sektörel rekabet gücü gelişmelerinin
anlaşılmasında daha bilgilendirici olmasına neden olabilecektir.4
Sektörel endekslerin oluşturulmasında Türkiye’nin dış ticaretinde ilk 10 sırada yer alan
imalat sanayi sektörleri belirlenmiş ve bu sektörlere ait 38 ticaret ortağının 2004-2008
dönemi ikili ticaret akımları kullanılmıştır. Ülkelerin sektörel efektif döviz kuru endeksleri
içindeki ağırlıkları hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazarı rekabetini yansıtacak şekilde
hesaplanmıştır. Ayrıca, sektörel efektif döviz kurları sektörel fiyat endeksleri kullanılarak
fiyat etkilerinden arındırılmıştır.
Çalışmanın takip eden bölümünde sektörel REK hesaplamalarında ön plana çıkan konular
tartışılarak hesaplamalarda kullanılan yöntem sunulmuştur. Üçüncü kısımda hesapladığımız
sektörel REK endekslerindeki ülke ağırlıklarına ve sektörel REK gelişmelerine değinilmiş,
bulgular sonuç kısmında özetlenmiştir.
2. Yöntem
İktisat yazınındaki REK hesaplama yöntemleri beş ana noktada birbirinden farklılaşmaktadır.
Bunlardan ilki, endekse dâhil edilecek mal çeşidinin saptanması; ikincisi ülke yelpazesinin
belirlenmesi; üçüncüsü hangi ağırlıklandırma sisteminin (ikili veya tek yönlü) kullanılacağı;
dördüncüsü kullanılacak fiyat endeksinin saptanması (TÜFE, ÜFE, birim işgücü maliyetleri,
sektörel fiyatlar) ve beşincisi hangi ortalama sistemiyle (aritmetik veya geometrik)
hesaplamaların yapılacağıdır. Bu bölümde, çalışmada kullanılan yöntem belirtilen farklılıklar
çerçevesinde kısaca özetlenecektir.
2.1. Dış Ticaret Kapsamı: Sektörel Ticaret
Ağırlık hesaplamalarında sektörel imalat sanayi dış ticaret verileri kullanılmaktadır. Fakat
son yıllarda, Türkiye’nin sektörel dış ticaret paylarında, önemli derecede kaymalar olmuştur.
İhracat payı ilk sıralarda yer alan tekstil, giyim gibi geleneksel sektörler, 2000’li yıllarda,
yerlerini ana metal sanayi ve motorlu kara taşıtları gibi yeni sektörlere bırakmış, ayrıca bu
sektörler en yüksek toplam ticaret payına sahip sektörler olmuştur (Tablo 1).5 Tekstil ve
giyim sektörlerinin 2003 yılında sırasıyla yüzde 8,52 ve 7,38 olan toplam ticaret içindeki
4
Türk İmalat Sanayi alt sektörlerine ait rekabet gücü ölçüm çalışmaları için Gönenç ve Yılmaz (2007), Gönenç ve Yılmaz
(2008) ve Yılmaz (2009)’a bakılabilir.
5
Sektörel dış ticaret kaymalarının nedenlerine yönelik tartışmalar için bakınız: Aydın, Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010).
3
payları, 2011 yılına gelindiğinde yüzde 5,27 ve 3,83’lere gerilemiştir. Öte yandan, ana metal
sanayinin 2003 yılında yüzde 9,60 olan dış ticaret payı yüzde 11,48’e ulaşmıştır. Motorlu
kara taşıtlarının payında hafif bir düşüş eğilimi görülse de dış ticaret payı halen ilk üç sırada
yer almaktadır. Bununla birlikte, kok kömürü ve elektrikli makine sektörlerinin dış ticaret
içindeki payları genellikle artış eğilimi içinde olmuştur. Söz konusu gelişmeler, genel imalat
sanayi verileri kullanılarak hesaplanan REK’lerin sektörel rekabet gücü dinamiklerini tam
olarak yansıtamayabileceğini göstermektedir.
Tablo 1: Sektörlerin Toplam Ticaret İçindeki Payı*
2003
ISIC
dizgisi
2004
2005
2006
2007
Sektör Adı
2008
2009
2010
2011
2003-2011
ISIC
dizgisi
Pay
27
Ana metal sanayi
9,60
11,14
10,81
11,73
12,78
14,69
11,69
11,05
11,48
11,66
27
34
Motorlu kara taşıtları
10,16
12,82
11,86
11,54
11,58
10,44
9,73
10,23
9,83
10,91
34
24
Kimyasal madde ve ürünler
11,29
11,01
10,67
10,25
9,98
9,58
10,56
10,93
10,64
10,55
24
29
Makine ve teçhizat
9,66
8,88
8,97
9,03
9,06
8,02
8,48
8,21
8,63
8,77
29
17
Tekstil ürünleri
8,52
7,33
6,68
5,99
5,81
4,92
5,72
5,67
5,27
6,21
17
18
Giyim eşyası
7,38
6,19
5,58
4,95
4,74
4,01
4,68
4,33
3,83
5,08
18
23
Kok kömürü, petrol vb.
3,25
3,21
4,22
4,90
5,20
6,33
5,80
6,00
6,50
5,05
23
31
Elektrikli makine ve cihazlar
2,79
2,96
3,23
3,47
3,76
3,69
4,41
4,36
4,05
3,64
31
15
Gıda ürünleri ve içecek
3,67
3,27
3,36
3,02
2,82
3,07
3,64
3,38
3,67
3,32
15
32
Radyo-TV
4,27
4,61
4,08
3,55
3,11
2,28
2,70
2,45
2,21
3,25
32
25
Plastik ve kauçuk ürünleri
2,49
2,43
2,43
2,49
2,54
2,46
2,77
2,80
2,86
2,58
25
28
Metal eşya sanayi
2,26
2,35
2,43
2,58
2,55
2,70
2,92
2,72
2,70
2,58
28
35
Diğer ulaşım araçları
1,34
2,02
1,91
2,02
1,79
1,94
2,35
2,35
2,26
2,00
35
36
1,95
1,88
1,90
1,86
1,98
1,83
1,99
1,94
1,92
1,92
36
1,99
1,89
1,94
1,87
1,78
1,76
2,02
1,84
1,56
1,85
26
33
Mobilya
Metalik olmayan diğer mineral
ürünler
Tıbbi aletler, hassas optik
aletler ve saat
1,34
1,39
1,48
1,39
1,34
1,28
1,44
1,42
1,37
1,38
33
21
Kağıt ve kağıt ürünleri
1,45
1,35
1,35
1,31
1,32
1,22
1,44
1,50
1,34
1,36
21
30
Büro, muhasebe vb.
1,07
1,13
1,33
1,29
1,11
0,89
1,12
1,09
0,91
1,11
30
19
Dabaklanmış deri, vb.
0,62
0,59
0,64
0,66
0,66
0,60
0,60
0,62
0,62
0,62
19
20
0,33
0,38
0,44
0,45
0,48
0,44
0,47
0,51
0,51
0,44
20
22
Ağaç ve mantar ürünleri
Basım ve yayım, plak,
kaset vb.
0,27
0,23
0,27
0,21
0,26
0,22
0,27
0,23
0,21
0,24
22
16
Tütün ürünleri
0,13
0,09
0,11
0,12
0,10
0,11
0,15
0,13
0,11
0,12
16
26
İlk 10 sektör toplam payı
70,59 71,42 69,46 68,43 68,84 67,03 67,40 66,62 66,11
68,43
* Toplam ticaret payı= (Sektörel ihracat + sektörel ithalat)/(toplam ihracat + toplam ithalat). Sektör sıralaması 2003-2011 ortalamasına göre
yapılmıştır.
Kaynak: Kendi hesaplamalarımız.
Sektörlere ait dış ticaret verileri iki aşamada elde edilmiştir. İlk aşamada Uluslararası
Standart Ticaret Sınıflaması USTS Rev. 3 (Standard International Trade Classification, SITC
Rev. 3) dizginli çift taraflı ihracat ve ithalat verileri Birleşmiş Milletler’in dış ticaret veri
4
tabanından (UN Comtrade) alınmıştır. İkinci aşamada ise Birleşmiş Milletler ve Eurostat
tarafından yayımlanan dizgi eşleştirme tabloları kullanılarak USTS Rev. 3 dizgisindeki
veriler 2 basamaklı sektörel Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması USSS Rev 3
(International Standard Industrial Classification, ISIC Rev. 3) dizgisine çevrilerek
toplulaştırılmıştır.
2.2. Dış Ticaret Ortakları
Dış ticaret içindeki sektörel paylar değişirken, küresel üretim yapısına bağlı olarak ülkelerin
sektörel ticaret ağırlıkları da zaman içinde farklılıklar göstermektedir. Burada uygulanması
gereken yaklaşım hem yakın dönem dış ticaret verilerini hem de mümkün olduğu kadar fazla
ticaret ortağını analize dâhil etmektir.
Ağırlık hesaplamalarına esas teşkil edecek ülkeleri belirlerken birkaç ölçüt uygulanmıştır. İlk
olarak 2004-2008 dönemi sektörel ihracat ve ithalat değerleri kullanılarak, Türkiye’nin dış
ticaretinde ilk 10 sırada yer alan ve Tablo 1’de daha koyu olarak vurgulanan sektörler
belirlenmiştir. Ağırlık hesaplamalarında, sektörel üretim değerlerinin tüm ülkeler için mevcut
olması nedeniyle 2004-2008 yıllarına ait veriler kullanılmıştır.6 İkinci aşamada, Türkiye’nin
bu 10 sektördeki ticaret ortaklarının geçici bir listesi oluşturulmuştur. Ülkeler, ticaret hacmi
içindeki paylarına göre sıralandıktan sonra ticaret ağırlıkları hesaplamalarına dâhil edilecek
56 ülke belirlenmiştir. Üçüncü aşamada, analize dâhil edilecek ülkelerin belirli kalitede
düzenli veri erişiminin mümkün olup olmadığı araştırılmıştır. Bu çerçevede, dış ticaret,
sektörel üretim veya sektörel fiyat verilerinde kalite ve istikrar sorunu olan birkaç ülkenin
listeden çıkarılması gerekmiştir.7 Yapılan ön analiz sonucunda 38 ülkelik bir grup
oluşturulmuştur. Elde edilen 38 ticaret ortağımız mal ticaretimizin yüzde 76’sını
kapsamaktadır.
2.3. Ağırlıklandırma Yöntemi: İkili Ağırlıklandırma
Sektörel REK endekslerinde kullanılacak ülke ağırlıklarının hesaplanmasında, BIS, IMF ve
ECB gibi uluslararası kuruluşların uygulamakta olduğu yöntem tercih edilmiştir. Bu yöntem
6
Saygılı ve diğ. (2010)’da genel imalat sanayi reel kur hesabında 2006-2008 dönemine ait 3 yıllık dış ticaret ve üretim
verileri kullanılmışken bu çalışmada 2004-2008 dönemine ait 5 yıllık veriler kullanılmıştır. Bunun temel nedeni, 5 yıllık
döneme ait veri kullanılmasıyla çalışmada kapsanan ülkelerdeki sektörel üretim teknolojileri kaymalarının daha iyi
gözlemlenebileceğinin düşünülmesidir.
7
Türkiye’nin dış ticaret yapısı son yıllarda hızla değişmekte, Ortadoğu, Afrika ve Asya gibi yeni pazarlara yapılan ticaretin
payları dikkat çekici oranda artış eğilimi içindedir. Bu saptamaya rağmen düzenli ve kaliteli veri erişiminin mümkün
olmadığı fakat ticaret ortaklarımız olarak önemi artan Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Suudi Arabistan, Sırbistan,
Arnavutluk, Azerbaycan, Ukrayna, İran, Irak, Gürcistan, Tunus, Cezayir, Mısır, Suriye, Fas, Yemen ve Etiyopya gibi
ülkeler analize dâhil edilememiştir.
5
ekonomi yazınında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada da metodolojik anlamda
temel olarak ECB’nin (Buldorini ve diğerleri, 2002), BIS’in (Elmar, 1984; Klau, 2006) ve
TCMB’nin (Saygılı ve diğerleri, 2010) yayımlamış oldukları çalışmalarda kullanılan yöntem
benimsenmiştir.8 Belirtilen çalışmaların temel avantajı hem ticaret ortaklarının kendi iç
piyasalarındaki rekabeti, hem de üçüncü ülke piyasasında yapmış oldukları rekabeti
endekslere yansıtabiliyor olmasıdır. Örneğin, Türkiye, Çin ve Almanya’dan oluşan bir
uluslararası ticaret ağı düşünüldüğünde, kullanılan hesaplama yöntemiyle hem Türkiye ve
Çin’in kendi iç pazarlarında yapmış oldukları rekabet, hem de Almanya pazarında yapmış
oldukları üçüncü ülke rekabeti dikkate alınmaktadır.
Öte yandan bu kuruluşlar tarafından ilan edilen REK endeksleri imalat sanayinin genelini
kapsamaktadır. Bu çalışmanın söz konusu çalışmalardan temel farkı ise REK endekslerini
imalat sanayi alt sektörleri için hesaplamasıdır.
İkili ticaret ağırlıklı REK hesaplamalarının ilk aşamasında, Türkiye’nin ticaretinde önemli
paya sahip ülkelerin karşılıklı ve dünyanın geri kalanıyla yaptıkları ticareti özetleyen sektörel
ihracat-üretim-ithalat matrisleri hesaplanmıştır. Bu matrislerin hesaplanması hakkında detaylı
bilgi için Saygılı ve diğerleri (2010) çalışmasına bakılabilir.9 10
İkili dış ticaret verileri Birleşmiş Milletler’in dış ticaret veri tabanından alınmıştır. Dış ticaret
verilerine ek olarak ülkelerin sektörel yurtiçi arzı da ağırlıkların hesaplanmasında önemli rol
oynamaktadır. Yurtiçi arz değeri yurtiçi sektörel üretime aynı sektörün toplam ithalatının
eklenip ihracatının çıkarılmasıyla elde edilmektedir. Ülkelerin kendi pazarına yaptığı arzın
8
IMF yöntemi imalat sanayi dışındaki mal ve hizmet ticaretini de ağırlık hesaplamalarına dâhil etmektedir. Ancak, veri
kalitesi problemlerinden dolayı diğer ulusal ve uluslararası kuruluşlar bu yöntemi tercih etmemektedir. IMF yöntemine
ilişkin daha geniş bilgi için bakınız: Bayoumi, T., Lee, J. ve Jayanthi S. (2005).
9
Bu yöntemde yaygın olarak yapılan varsayım, analize dâhil edilen ülkelerin birbirleri ile yaptıkları ticaretin, kur
ağırlıklarının hesaplanmasına temel oluşturmasıdır. Analize dâhil edilen ülkelerin dışında kalanlar tek bir ülke gibi
sınıflandırılarak “diğer ülkeler” adı altında yer almaktadır. Diğer ülkelerin ihracat (ithalat) değerleri ise analize dâhil edilen
ülkelerin dünya ticaretleri ile bu ülkelerin analize dâhil edilen ülkelere yaptıkları ihracat (ithalat) değerleri farkıdır. Diğer
ülkelerin yaptığı ihracat analiz dışında tutulmuştur. Burada dolaylı olarak, diğer ülkelerin ihracatçı veya üretici olarak
Türkiye ile rekabet etmedikleri, ama bir pazar olabildikleri ölçüde ağırlıkların belirlenmesinde etkili oldukları
varsayılmaktadır.
10
Ülkelerin beyan ettikleri ikili ticaret rakamları aynı veri tabanından (UN Comtrade) alınmakla birlikte zaman zaman
önemli farklılıklar göstermektedir. Bu gibi durumlarda genel kabul gören yöntem, gelişmişlik düzeyi daha yüksek olan
ülkenin verilerinin daha sağlıklı olduğu varsayımıyla hareket etmektir. Bu çerçevede, gelişmişlik düzeyini belirlemek
amacıyla Dünya Bankası’nın düzenli olarak yayınladığı Beşeri Kalkınma Endeksi (Human Development Index – HDI,
2010) kullanılmıştır. İkili ticarete ilişkin verilerin farklılaşması durumunda daha yüksek HDI seviyesine sahip ülkenin
verisi kullanılmıştır. ECB kişi başına geliri kullanmaktadır. Ancak, istatistiki veri kalitesi açısından HDI’nın daha uygun
olduğu düşünülmektedir. İkili ticaret matrisi, HDI’sı daha yüksek olan ülkelerin Comtrade’e beyan ettiği verileri kullanarak
oluşturulduğundan, her bir ülkenin kendi beyan ettiği ihracat-ithalat değerleriyle önemli sapmalar gösterebilmektedir.
Verilerin tutarlılığını sağlamak amacıyla analize dâhil edilen ülkelerin örneklem dışındaki ülkeleri de içeren toplam ihracat
ve ithalatı sapma oranıyla düzeltilmiştir. Sapma oranı ise “matriste hesaplanan 38 ülke ile ticaret hacmi/ülkenin bu grupla
yaptığını beyan ettiği ticaret hacmi” şeklinde belirlenmiştir. Bu yöntemle hata oranı en aza indirilmeye çalışılmıştır.
6
hesaplanmasında sektörel üretim değerleri kullanılmıştır. Bu değerler Birleşmiş Milletler
Sanayi Kalkınma Örgütü (The United Nations Industrial Development Organization UNIDO) veri tabanından alınmıştır.
İhracat-üretim-ithalat matrisi oluşturulduktan sonraki aşama, ikili ağırlıklandırma yöntemine
dayanan bir hesaplama yöntemini uygulamaktır. Bu yöntemde, bir ülkenin Türkiye’nin REK
endeksindeki ağırlığını, basit ithalat payı ve ikili ağırlıklandırma yöntemiyle hesaplanan
ihracat payı belirlemektedir. İhracatın payının hesaplanmasında hem Türkiye’nin ticaret
ortaklarının Türkiye’nin ihracat pazarlarındaki payı, hem de üçüncü ülkelerdeki karşılıklı
rekabetleri etkili olmaktadır. Böylece diğer ülke ihracatçıları kaynaklı rekabet baskısından
oluşan “üçüncü ülke etkisi” analize dâhil edilmektedir (Turner ve Van’t Dark, 1993). Son
aşamada ise ihracat ve ithalat ağırlıkları, ticaret ortaklarının Türkiye’nin dış ticaretindeki
payları kullanılarak REK ağırlıkları haline getirilmektedir. İthalat, ihracat ve bunların
birleşiminden oluşan genel ağırlıkların hesaplama formülleri aşağıda sunulmuştur.
Türkiye’nin “j” sektörü kur endeksindeki “i” ülkesinin ağırlığı aşağıdaki formüller yardımıyla
hesaplanmıştır. Formüllerde, “k” dış pazarları, “h” yabancı üreticileri göstermektedir (k > h).
Türkiye “j” sektöründe “i” ekonomisiyle çift taraflı dış ticaret yapmakta, ayrıca Türk
ihracatçıları “i” ekonomisinin ve diğer tüm “h” ülkelerinin ihracatçılarıyla “k” dış pazarda,
“j” sektörü özelinde rekabet etmektedir. Bu varsayımlar altında, Türkiye’nin ikili
ağırlıklandırma içeren sektörel efektif kur endeksinde “i” ülkesinin para biriminin ağırlığı
aşağıda gösterilmiştir.
“j” sektöründe “i” ülkesinin ithalat ağırlığı: w mji 
m ijTUR
(1.a)
m jTUR
“j” sektöründe “i” ülkesinin ihracat ağırlığı:
 x ijTUR
w 
 x jTUR

x
ji

y ji

 y   x i
 ji
h jh

 xk
    jTUR
k i 

 x jTUR


x kji


 y   x k
 jk
h jh




(1.b)
“j” sektöründe “i” ülkesinin ikili genel ağırlığı:

m jTUR
w ji  
x
 jTUR  m jTUR
 m 
x jTUR
 w ji  

x

 jTUR  m jTUR
 x
 w ji


7
(1.c)
xijTUR (mijTUR )  Türkiye’nin “i” ülkesine “j” sektörü ihracatı (“i” ülkesinden “j” sektörü
ithalatı).
x jTUR (m jTUR )  Türkiye’nin “j” sektöründe toplam ihracatı (ithalatı).
x kji = “i” ülkesinden “k” ülkesine “j” sektörü ihracatı.
y ji = “i” ülkesinin “j” sektörü yurtiçi arzı (“j” sektörü üretimi artı ithalatı eksi ihracatı).
x
i
jh
= Türkiye hariç “h” ülkelerinden “i” ye olan toplam “j” sektörü ihracatı.
h
Bir ülkenin sektörel ithalat ağırlığı (1.a) o ülkenin sektörel ithalat içerisindeki basit ithalat
payı olarak değerlendirilmektedir. Sektörel ihracat ağırlıkları ise iki kısımdan oluşmaktadır:
“doğrudan ihracat rekabeti” ve “üçüncü piyasa rekabeti”. Yukarıdaki (1.b) denkleminin sağ
 x ijTUR
tarafındaki ilk terim, 
 x jTUR


y ji

 y   x i
 ji
h jh

 , Türkiye’nin “j” sektörü ihracatçıları ile “i”


ülkesinin yerli “j” sektörü üreticileri arasındaki doğrudan rekabeti, ikinci terim ise,
 x kjTUR
k i  x
 jTUR

x kji

 y   x k
 jk
h jh

 , üçüncü piyasa rekabetini ölçmektedir. Doğrudan etki “i”


 x ijTUR
ülkesinin Türkiye’nin “j” sektörü ihracatı içindeki payına 
 x jTUR


 ve o ülkenin “j”



y ji
sektörünün Türkiye dışındaki ülkelerden gelen ticarete açıklığına 
 y ji   x ijh
h


 göre


belirlenmektedir. Buna göre, bir ülkenin “j” sektöründeki doğrudan ihracat ağırlığı, söz
konusu ülkenin Türkiye’nin dış ticaretindeki payı arttıkça ve Türkiye dışındaki ülkelerle
ticarete açıklığı düştükçe artmaktadır. Böyle bir ülkenin “j” sektörü yurtiçi pazarında Türk
malları ile “i” ülkesi yerel malları daha fazla rekabet edeceklerdir. Diğer taraftan, “j”
sektöründe “i” ülkesi ile Türkiye arasındaki dolaylı rekabeti gösteren katsayı, Türkiye’nin ve
“i” ülkesinin üçüncü “k” ülke pazarlarındaki payına göre belirlenmektedir. Türkiye’nin “j”
 x kjTUR
sektörü ihracatında “k” ülkesinin payı 
 x jTUR


x kji

pazar payı
 y jk   x kjh
h


 ve “i” ülkesinin “k” ülkesindeki “j” sektörü



 arttıkça, “i” ülkesinin Türkiye’nin REK endeksindeki payı


8
artmaktadır. Diğer bir anlatımla, Türkiye ve “i” ülkesinin “j” sektörü malları “k” pazarında
daha fazla rekabet içine girmektedir.
Genel ağırlık ise (1.c) denkleminde sektörel ihracat ve ithalat ağırlıklarının, sırasıyla, sektörel
ihracat ve ithalatın toplam sektörel ticaret içindeki paylarıyla ağırlıklandırılarak
hesaplanmaktadır.
2.4. Fiyat Deflatörleri
İktisat yazınında genel imalat sanayi REK endeksleri TÜFE, ÜFE, birim işgücü maliyetleri
ve dış ticaret fiyat endeksleri kullanılarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, dış ticarete konu olan
mallar ile olmayanların oranı ile ihracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına oranı da (dış ticaret
hadleri) dış ticaret rekabet göstergesi olarak kullanılabilmektedir.
Bu çalışmada sektörel fiyat endeksleriyle REK endeksleri hesaplanmıştır (sektörel
hesaplamalar için kullanılan veri kaynakları için bakınız: Ek 1). Sektörel fiyat endeksleri
mevcut olmayan ülkeler için genel TÜFE veya ÜFE kullanılmıştır.
Çalışmada sektörel REK endeksi 2003 yılı ortalaması baz yılı olarak belirlenmiştir. İmalat
sanayi genel REK endeksinin 2003 yılı bazlı olması nedeniyle, sektörel REK endekslerinin
de aynı yılı baz alması uygun görülmüştür. Çalışmada verilerin yayınlanma sıklığıyla uyumlu
olacak şekilde sektörel REK endeksleri çeyreklik dönemlerde hesaplanmıştır.
2.5. Ortalama Yöntemi
Literatürde REK endekslerinin hesaplanmasında aritmetik ve geometrik ortalama yöntemleri
yaygın olarak kullanılmaktadır. Aritmetik ortalama yöntemi, kur endeksini Türk Lirası’nın
Türkiye’nin her bir ticaret ortağının yerel parasına karşı reel değerinin doğrusal ortalaması
olarak hesaplamaktadır. Buna karşılık geometrik ortalama yönteminde kur endeksinin
logaritması her bir ülkenin ticaret ağırlığı göz önüne alınarak hesaplanmaktadır. Bu çalışmada
hesaplanan reel efektif döviz kuru endeksleri ülkemiz sektörel fiyat düzeyinin dış ticaret
yaptığımız ülkelerin sektörel fiyat düzeylerine oranının ağırlıklı geometrik ortalaması
alınarak hesaplanmaktadır. 11 Bu yöntem aşağıdaki matematiksel formül ile ifade edilebilir.
11
Literatürde genel kabul gören görüşe göre geometrik ortalama aritmetik ortalama yöntemine kıyasla daha tercih edilir
istatistiksel özelliklere sahiptir. Bu konudaki tartışmalar için Pietrobelli, C. (1991) ve Atuk ve Öğünç (2001)’e bakılabilir.
Pietrobelli (1991) tarafından yapılan REK hesaplanmasında geometrik ortalama aritmetik ortalamaya tercih edilmekte,
özellikle taban yılı seçiminde dikkate alınan denge yılının açıkça belirlenemediği durumlarda geometrik ortalamaya göre
hesaplamanın daha uygun olduğu belirtilmektedir. Aritmetik ortalama seçilen baz yılı ve REK hesaplanırken
ağırlıklandırmanın hangi aşamada yapıldığına bağlı olarak (tek tek kurların reelleştirildikten sonra ağırlıklı ortalamanın
hesaplanması ile ağırlıklı ortalama fiyatlar ve nominal kurlar kullanılarak REK hesaplanması) farklı sonuçlar vermektedir.
9
 PjTUR 
REK j   

i 1 
 Pji * ei ,TUR 
N
w ji
(2)
Bu denklemde w ji , PjTUR , Pji , ei ,TUR ve N sırasıyla “i” ülkesinin Türkiye’nin “j” sektörü
REK endeksindeki ağırlığını, Türkiye’nin “j” sektörü fiyat endeksini, “i” ülkesinin “j”
sektörü fiyat endeksini, TL cinsinden “i” ülkesi parasının kurunu12 ve analize dâhil edilen
ülke sayısını göstermektedir.13 Bu denklemlerde reel efektif kurun artışı TL’nin reel olarak
değer kazanmasını, diğer bir anlatımla “j” sektöründe Türk mallarının yabancı mallar
cinsinden fiyatının arttığını göstermektedir.
3. Bulgular
3.1. Sektörel REK Endekslerindeki Ülke Ağırlıkları
Tablo 2’de ülkelerin sektörel endeksler içindeki ağırlıkları sunulmuştur. Ülke sıralaması
Beşeri Kalkınma Endeksi (HDI, 2010) kullanılarak yapılmıştır. Analize dâhil edilen 38 ülke,
Tablo 2’nin alt bölümünde Uluslararası Para Fonu (IMF) tanımları kullanılarak coğrafi
bölgelere göre de toplulaştırılmıştır.
Görüldüğü üzere ülke ağırlıkları sektörlere göre farklılık göstermekle birlikte ilk sıralarda
genellikle ABD, Almanya, İtalya, İngiltere ve Fransa gibi ağırlıkla gelişmiş ülkeler yer
almaktadır. Bunlara ek olarak, Çin, tekstil, makine teçhizat, elektrikli makine ve cihazları ve
radyo-TV; Rusya, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ve ana metal; Norveç, kok kömürü,
rafine edilmiş petrol; Kore, giyim ve radyo-TV gibi sektörlerde ilk 5 içerisine girmişlerdir.
Tablo 2’nin alt bölümü ve Grafik 1 coğrafik bölgelerin sektörel dış ticaret içindeki paylarının
değiştiğine işaret etmektedir. Grafik 1.a Avrupa’nın her sektörde en yüksek ağırlığa sahip
bölge olduğunu gösterirken, Grafik 1.b dış ticaretimizde gelişmiş ülkelerin ön plana çıktığına
işaret etmektedir. Avrupa bölgesi içerisinde özellikle gelişmiş AB ülkeleriyle ticaretimiz ön
plana çıkmaktadır (Tablo 2). Avrupa, motorlu kara taşıtları ticaretinde yüzde 85 ağırlığa
sahipken, en düşük orana yüzde 45’le giyim eşyası sektöründe sahiptir. Buna karşılık Asya
Oysa ki, geometrik ortalama yönteminde ne endeksin baz yılı seçimi ne de ağırlıklandırmanın hangi aşamada yapılacağı
sonuçları etkilemektedir.
12
Türkiye’nin REK endeksine dâhil edilen iki ülke Yunanistan ve Slovenya analizin kapsandığı dönemde ulusal paralarından
Euro’ya geçmişlerdir. 2001 yılı başında Yunanistan, 2007 yılı başındaysa Slovenya Euro sistemine dâhil olmuştur. Bu
tarihten önce ve sonrası için verilerde para biriminin değişiminden dolayı bir kırıklık oluşmaması için bu iki ülkeye ilişkin
kur verisinin geriye doğru düzeltilmesi gerekmektedir. Eurostat’ın internet sayfasında bu iki ülke için ima edilen Euro
değerleri kullanılarak, söz konusu ülkelerin kur değerleri geriye doğru düzeltilmiştir.
13
Çarpım sonrasında elde edilen değerler 2003 yılı taban alınarak endeks haline getirilmiştir.
10
giyim ve radyo-TV vb. sektörlerinde yüzde 30’ları aşan bir ağırlığa sahiptir. Amerika ise en
yüksek ticaret ağırlığını giyim eşyası sektöründe elde etmektedir.
Tablo 2: Sektörel Endeksler İçinde Ülkelerin Ağırlıkları (%)
Sektörler*&
Norveç
Avusturalya
ABD
İrlanda
Hollanda
Kanada
Almanya
İsveç
Japonya
Kore
İsviçre
Fransa
İsrail
Finlandiya
Belçika
Danimarka
İspanya
Hong Kong
Yunanistan
İtalya
Avusturya
İngiltere
Singapur
Çek Cum.
Slovenya
Macaristan
Polonya
Portekiz
Romanya
Malezya
Bulgaristan
Rusya
Brezilya
Çin
Tayland
Endonezya
G. Afrika
Hindistan
Toplam
Avrupa
AB
Orta ve Doğu
Avrupa
Asya
Amerika
15
0,45
0,68
9,75(3)
0,51
3,28
0,60
19,72(1)
0,52
4,53
2,21
1,61
5,04(4)
0,64
0,33
2,21
0,82
3,68
0,28
1,06
11,96(2)
1,14
4,65(5)
0,22
0,63
0,09
1,39
2,55
0,19
1,56
2,27
1,49
2,48
2,17
3,63
1,54
2,85
0,44
0,85
100,00
17
0,36
0,23
5,93(5)
0,32
3,10
0,43
14,42(2)
0,80
0,58
2,12
0,82
5,57
0,64
0,30
3,04
1,13
3,78
2,17
1,22
15,14(1)
1,46
6,78(4)
0,13
1,10
0,22
0,42
1,81
1,08
1,90
0,70
1,01
1,67
0,26
12,45(3)
1,17
1,82
0,24
3,69
100,00
18
2,36
0,59
24,98(1)
0,07
1,28
0,46
3,63
0,08
1,07
7,41(4)
0,50
1,57
4,24
0,08
1,20
0,81
1,78
13,22(2)
1,31
10,25(3)
0,56
5,25(5)
0,18
0,89
1,57
0,40
1,80
1,12
3,85
0,27
2,94
1,74
0,56
0,85
0,02
0,22
0,09
0,78
100,00
23
39,66(1)
0,04
13,35(2)
0,01
0,60
0,26
2,86
0,46
3,05
1,81
0,02
1,30
1,00
0,00
0,25
0,01
0,62
0,01
0,70
10,39(3)
0,02
7,57(5)
0,06
0,16
0,19
0,14
0,44
0,19
2,47
0,32
0,33
7,80(4)
0,22
2,68
0,06
0,03
0,65
0,28
100,00
67,37
62,82
7,70
67,44
64,59
6,46
45,06
40,46
11,46
76,20
28,72
3,73
21,48
12,52
27,13
6,62
30,00
26,00
17,10
13,83
24
27
0,06
0,48
0,18
1,53
5,20
7,97(3)
1,57
0,30
5,89
1,50
0,21
1,61
16,61(1)
7,47(4)
1,26
0,77
1,18
0,82
2,34
1,87
5,72
0,26
7,15(3)
3,53
2,68
1,63
0,33
0,62
5,94(4)
2,52
0,46
0,14
4,35
5,73
0,05
1,00
1,21
2,03
7,47(2)
11,63(2)
0,84
1,22
5,81(5)
3,22
0,27
0,55
0,45
0,58
0,30
0,21
0,84
0,41
1,00
0,89
0,55
1,08
3,04
6,57(5)
0,78
0,25
1,51
4,40
5,08
11,91(1)
0,51
1,22
5,21
5,90
1,04
0,29
0,74
0,27
0,21
6,21
1,94
1,42
100,00
100,00
Bölgesel
77,44
67,47
66,58
54,82
7,14
13,05
21,33
5,93
25,91
10,79
29
0,40
0,18
6,24(4)
0,20
2,34
0,47
23,78(1)
1,54
4,21
2,74
2,56
6,10(5)
0,67
0,77
1,87
0,99
2,65
0,36
0,75
17,32(2)
1,97
5,25
0,31
0,79
0,32
0,47
1,21
0,23
1,39
0,30
0,66
1,36
0,70
7,23(3)
0,52
0,05
0,57
0,55
100,00
31
0,18
0,13
4,97
0,60
2,36
0,30
21,42(2)
1,60
2,30
1,22
1,24
8,67(4)
0,59
1,20
1,68
0,93
2,40
1,73
0,52
9,29(3)
1,79
6,04(5)
0,43
0,95
0,34
1,58
1,93
0,36
1,43
0,27
1,23
1,53
0,54
16,42(2)
0,44
0,45
0,29
0,63
100,00
32
0,42
0,08
2,88
0,52
6,36(4)
0,33
13,93(2)
3,93
3,44
5,46(5)
0,39
5,09
0,48
3,49
0,98
0,54
3,40
3,13
0,51
3,95
1,01
7,20(3)
1,21
1,79
0,15
5,20
2,44
0,42
0,99
1,31
0,17
0,15
0,29
16,20(1)
0,81
0,71
0,04
0,57
100,00
34
0,23
0,22
2,30
0,40
1,50
0,13
25,68(1)
1,37
4,89
3,85
0,18
13,80(2)
0,40
0,36
3,83
0,23
8,40(4)
0,03
0,43
10,29(3)
0,94
6,53(5)
0,05
1,23
0,33
1,38
3,88
0,55
1,59
0,04
0,24
1,92
0,55
0,70
0,75
0,03
0,47
0,29
100,00
74,92
70,59
4,83
69,28
66,34
7,47
63,05
62,09
10,75
85,30
82,96
8,66
18,29
7,41
26,02
5,81
33,48
3,50
12,96
2,98
Not: *:Sektör kodları Tablo 1’de verilmiştir. &: Toplam dış ticaret içinde yer alan ilk 5 sektörün sıralaması parantez içerisinde gösterilmiştir.
Kaynak: Kendi hesaplamalarımız.
Tablo 2’deki veriler, Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1 verileriyle kıyaslandığında,
gerek akademik çalışmalarda gerekse politika yapıcıların analizlerinde, sektörel REK
kullanımının yapacağı katkı netlik kazanmaktadır. Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1,
genel REK endeksleri (TÜFE ve ÜFE) bazında analize dâhil edilen ülkelerin ağırlıklarını
11
göstermektedir (Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1 için bakınız: Ek 2). Bu iki tablo
karşılaştırıldığında bazı ülkelerin genel endeks içindeki payları ile sektörel endeks içindeki
paylarının ciddi farklılıklar gösterdiği dikkat çekmektedir. Örneğin, her iki fiyat bazlı genel
REK endeksine göre Almanya’nın dış ticaret payı ilk sırada yer almaktadır: TÜFE bazlı
endekste değeri yüzde 16,36 olmuşken ÜFE bazlı endekste ise yüzde 19,78’dir. Yukarıdaki
Tablo 2 Almanya’nın ağırlığının sektörler arası farklılıklar gösterdiğine işaret etmektedir.
Gıda (19,72), kimyasallar (16,61), makine ve teçhizat (23,78), elektrikli makine (21,42) ve
motorlu taşıtlar (25,68) gibi sektörlerde Almanya dış ticaretimizde ilk veya ikinci sırada yer
alırken, giyim (3,63) ve kok kömürü ve petroldeki (2,86) payı genel endekslerin oldukça
altındadır.
Grafik 1: Sektörel Ağırlıkların Bölgesel Payları (%)
a. Bölgesel Ağırlıklar
b. Gelişmişlik Düzeyine Göre Ağırlıklar
Kaynak: Kendi hesaplamalarımız.
3.2. Sektörel Reel Efektif Döviz Kuru Endekslerindeki Gelişmeler
Çalışmanın bu kısmında, 2003ç1-2011ç2 dönemi için, önceki bölümlerde anlatılan yöntem
çerçevesinde hesaplanan sektörel reel kur endeksleri sunulacaktır. Fakat sonuçlar sunulmadan
önce, sadece sektörel REK aracılığıyla rekabet gücü gelişiminin analiz edilmesinin kısıtlı
bilgi sağlayabileceğini ve tek bir gösterge ile ilgili sektör bütünü için yapılan
değerlendirmelerde ihtiyatlı olunması gerektiğini belirtmek yanlış olmayacaktır. Zira bu
gösterge, firma seviyesindeki ürün kalitesi, yenilik kapasitesi ve marka algısı gibi yapısal
rekabet gücü belirleyicilerini ve diğer üretim faktörlerindeki gelişmeleri ihmal etmektedir
(Buldorini, Makrydakis ve Thimann (2002), Yılmaz (2009)). Ayrıca, dikey uzmanlaşma bazlı
bir uluslararası üretim zincirinin olduğu bir ortamda ticaret ağırlıklarıyla elde edilen sektörel
REK göstergelerinin yanlı sonuçlar verebileceği de belirtilmelidir (Saygılı ve diğerleri, 2010).
12
Bununla birlikte, firmaların ve dolayısıyla ilgili sektörlerin dış ticaret performanslarının
nominal döviz kuru, fiyat ve maliyet gelişmelerinden de etkilenmesi nedeniyle,
hesapladığımız sektörel REK’lerin sektörel rekabet gücü analizinde takip edilmesi gereken ve
politika yapıcıların analiz setini zenginleştiren önemli bir araç olacağı düşünülmektedir.
Grafik 2’de ilgili sektörün ismiyle gösterilen sektörel reel kur endeksleri (kok kömürü ve
rafine edilmiş petrol vb. sektörü için enerji ismi kullanılmış) ile (genel imalat sanayi) ÜFE
bazlı REK endeksinin zaman içindeki gelişimi görülmektedir.
Grafik 2: Sektörel REK ve ÜFE Bazlı REK
Kaynak: Kendi hesaplamalarımız.
Grafik 3’te ise sektörel reel kur endeksleriyle TÜFE bazlı (genel imalat sanayi) REK
endekslerinin zaman içindeki gelişimi görülmektedir.
13
Grafik 3: Sektörel REK ve TÜFE Bazlı REK
Kaynak: Kendi hesaplamalarımız.
İncelenen dönemde sektörlere özgü reel efektif kur endekslerinin farklı patikalar izlediği
görülmektedir. Dönemsel ortalama değerler giyim sektöründe 103, ana metalde 121,
kimyasallarda 94, enerjide 133, radyo-TV sektöründe 92, gıdada 112, makine ve teçhizatta
110, taşıtta 98, elektrikli makinelerde 121 ve tekstil sektöründe 109 olmuştur. Aynı dönemde
ÜFE bazlı genel endeksin ortalama değeri 113, TÜFE bazlı genel endeksin değeri ise 115
olarak gerçekleşmiştir.
Her iki genel endekste, 100’ün üzerinde gerçekleşen değerler nedeniyle, 2003ç1-2011ç2
döneminde ekonomi genelinde rekabet kaybının olduğuna işaret etmektedir. Aynı dönemde
kimyasallar, radyo-TV ve taşıtlarda genel olarak rekabet kazancı olurken, diğer sektörlerde
farklı derecelerde rekabet kaybı yaşandığı saptanmıştır. En yüksek rekabet kaybı ise enerji
sektöründe gerçekleşirken, bunu ana metal ve elektrikli makineler sektörleri takip etmiştir.
4. Sonuç
Türk imalat sanayinin alt sektörlerine özgü rekabet koşulları ve dış ticaret ortakları
birbirlerinden önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Buna bağlı olarak sektörel reel kur endeksleri
hem ÜFE hem de TÜFE bazlı genel imalat sanayi REK’lerinden önemli ölçüde
farklılaşmaktadır. Bu nedenle sektörel performansların anlaşılmasında oluşturulan sektörel
endekslerin kullanılması daha anlamlı olacaktır.
14
Kaynakça
Atuk, O., ve Öğünç, F. (2001). Reel Efektif Kur Hesaplamaları: Türkiye Uygulaması. 2.
İstatistik Kongresi Bildiriler Kitabı, 2-6 Mayıs 2001 Antalya, Türkiye.
Aydın, F., Saygılı, H., Saygılı, M. ve Yılmaz, G. (2010). Dış Ticarette Küresel Eğilimler ve
Türkiye Ekonomisi. TCMB Çalışma Tebliği, No: 10/01.
Bayoumi, T., Lee, J. ve Jayanthi S. (2005). New Rates from New Weights. IMF Working
Paper, WP/05/99.
Buldorini, L., Makrydakıs, S. ve Thimann, C. (2002). The Effective Exchange Rates of the
Euro. ECB Occasional Paper Series, No.2.
Clark, J., ve Guy, K. (1998). Innovation and Competitiveness: A Review. Technology
Analysis and Strategic Management. 10(3), 363-395.
Di Bella, G., Lewis, M. ve Martin, A. (2007). Assessing Competitiveness and Real Exchange
Rate Misalignments in Low Income Countries. IMF WP Series, No 07/201.
Durand, M., Simon, J. ve Webb, C. (1992). OECD’s Indicators of International Trade and
Competitiveness. OECD Economics Department WP Series, No 120.
Elmar, K. (1984). The Measurement of Effective Exchange Rates. Bank of International
Settlements WP Series, No 10.
Fagerberg, J., Srholec, M. ve Knell, M. (2007). The Competitiveness of Nations: Why Some
Countries Prosper While Others Fall Behind?. World Development, 35 (10), 1595-1620.
Gönenç, R., ve Yılmaz, G. (2007). The Evolution and Determinants of Profitability in
Turkish Manufacturing Industry, 1997-2006. CBRT Research Department WP, No: 07/01.
Gönenç, R., ve Yılmaz, G. (2008). How did the Turkish Industry Respond to Increased
Competitive Pressures, 1998-2007?. CBRT Research Department WP, No: 08/04.
Klau, M. (2006). The New BIS Effective Exchange Rate Indicies. BIS Quarterly Review,
March.
Siggel, E. (2006). International Competitiveness and Comparative Advantage: A Survey and
a Proposal for Measurement. Journal of Industry, Competition and Trade, 6(2), 137-159.
Pietrobelli, C. (1991). Real Effective Exchange Rates: Methodological Proposals for a
Computable Index and an Application to Chile (1973-1986). Economia Internazionale, Vol,
44(1), s, 57-85.
Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York, Free Press,
Macmillan.
Saygılı, H., Saygılı, M. ve Yılmaz, G. (2010). Türkiye İçin Yeni Reel Efektif Döviz Kuru
Endeksleri. TCMB Çalışma Tebliği, No:10/12.
15
Turner, P. ve Van’t dack, J. (1993). Measuring International Price and Cost Competitiveness.
Bank of International Settlements Economic Paper Series, No. 39.
Yılmaz, G. (2009). A New Competitiveness Measurement: Turkish Experience in 1998-2008.
İktisat İşletme ve Finans, 283, 41-58.
16
Ek 1: Veri Kaynakları
Sektörel Üretici Fiyat Endeksleri: Türkiye’nin sektörel üretici fiyat endeksleri Türkiye
İstatistik Kurumu (TÜİK) veri tabanından alınmıştır. İrlanda, Hollanda, Almanya, İsveç,
Fransa, Finlandiya, Belçika, Danimarka, İspanya, Yunanistan, İtalya, Avusturya, İngiltere,
Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Macaristan, Polonya, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Norveç
ve İsviçre için Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) veri tabanı sektörel üretici fiyat endeksi (total
output price index) kullanılmıştır. ABD, Avustralya ve Güney Kore için ise bu ülkelerin
istatistik kurumlarınca üretilen sektörel üretici fiyat endekslerinden yararlanılmıştır. Kanada,
Japonya, Hong Kong, Singapur, Malezya, Brezilya, Çin, Tayland, Endonezya, Güney Afrika,
Hindistan ve İsrail için sektörel bazda üretici fiyat endeksleri bulunmadığından IMF
Uluslararası Finansal İstatistikler (IFS-International Financial Statistics) veri tabanından
alınan ÜFE verisi kullanılmıştır.14 Sektörel bazda verisi kullanılan ABD, Fransa, İsviçre ve
İrlanda için, 2005 yılı ilk çeyrek dönemi öncesinde ilgili verinin bulunmadığı sektörler için
IFS ÜFE artış oranları kullanılıp sektörel üretici fiyat endeksi tahmin edilerek türetilmiştir.
Çin için IFS ÜFE verisinde sadece değişim oranı verilip endeks bilgisi yer almadığından
2001 ilk çeyrek verisi 100 kabul edilmiş, izleyen dönemdeki değişimlerle endeks
oluşturulmuştur. Rusya için yayınlanan ÜFE verisi bulunmadığından IFS TÜFE endeksi
kullanılmıştır.
Kurlar: Norveç, Avustralya, ABD, İrlanda, Hollanda, Kanada, Almanya, İsveç, Japonya,
İsviçre, Fransa, Finlandiya, Belçika, Danimarka, İspanya, Yunanistan, İtalya, Avusturya,
İngiltere ve Portekiz için TCMB EVDS veri tabanından üç aylık ortalama döviz alış kurları
kullanılmıştır. Güney Kore, İsrail, Hong Kong, Singapur, Çek Cumhuriyeti, Macaristan,
Polonya, Romanya, Malezya, Bulgaristan, Rusya, Brezilya, Çin, Tayland, Endonezya, Güney
Afrika ve Hindistan için 2009 yılı ikinci çeyreğinden itibaren tarihinden itibaren TCMB
EVDS veri tabanından “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca Alım Satıma Konu
Olmayan Dövizlere İlişkin Bilgi Amaçlı Kur Tablosu” kullanılmıştır. Önceki dönemler için
14
Gıda ürünleri alt sektöründe Norveç, İsviçre ve Avustralya; Radyo televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları alt
sektöründe Norveç, Avustralya ve ABD; Giyim eşyası alt sektöründe Norveç, Portekiz, İsveç ve Avustralya; Başka yerde
sınıflandırılmamış elektrikli makina ve cihazlar alt sektöründe Norveç, Avustralya, İsviçre ve ABD; Kok kömürü,
rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar alt sektöründe Norveç, ABD, Finlandiya, Bulgaristan, Danimarka,
İrlanda ve Portekiz; Tekstil ürünleri alt sektöründe Norveç ve Portekiz; Kimyasal madde ve ürünler alt sektöründe
Norveç; Motorlu kara taşıtları ve römorklar alt sektöründe İsviçre için sektörel bazda üretici fiyat endeksi
bulunmadığından IFS veri tabanından alınan ÜFE verisi kullanılmıştır.
17
ilgili para birimlerinin ABD dolar karşılıkları Oanda (www.oanda.com)’dan alınmış Türk
lirasına dönüştürülmüştür. Slovenya’nın 2007 ilk çeyreğinden itibaren Euro kurları
kullanılmış, öncesi dönemler ise Oanda’dan dönüştürülmüştür.
Dış Ticaret Verileri: REK ülke ağırlıklarına esas teşkil eden dış ticaret verileri için Birleşmiş
Milletler’in dış ticaret veri tabanı (UN Comtrade) kullanılmıştır. Comtrade veri tabanında
ISIC bazında veri olmadığından SITC-3 bazında 2004-2008 dönemi için indirilen ihracat ve
ithalat verileri sınıflandırma kodları kullanılarak ISIC koduna dönüştürülmüştür.
Sektörel üretim: Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Örgütü (The United Nations Industrial
Development Organization - UNIDO) veri tabanı kullanılmıştır.
Beşeri Kalkınmışlık Endeksi (Human Development Index - HDI): Comtrade veri
tabanından elde edilen ikili ticaret verileri beyana bağlıdır. Bu nedenle zaman zaman
ülkelerin birbirlerinden
yaptığını raporladıkları ticaret istatistikleri önemli ölçüde
farklılaşabilmektedir. Literatürdeki benzer uygulamalarla paralel olarak ikili ticaret
rakamlarının belirlenmesinde Dünya Bankası’nın hazırladığı 2009 yılı HDI endeksi ülke
sıralaması kullanılmıştır. Burada, HDI sıralamasında daha yukarıda olan ülkenin istatistiğinin
daha az hata içerdiği varsayılarak bu ülkenin beyan ettiği ikili ticaret istatistikleri
hesaplamalara esas teşkil etmiştir.
18
Ek 2: Genel Endeksler Bazında Ülkelerin Ağırlıkları (%)
TÜFE
Almanya
Çin
İtalya
ABD
Fransa
İngiltere
İspanya
Rusya
Belçika
Hollanda
Japonya
Kore
Romanya
İsviçre
Polonya
Hindistan
Avusturya
İsveç
Macaristan
Bulgaristan
Tayvan
Yunanistan
Çek Cum.
Tayland
İsrail
Finlandiya
Kazakistan
İran
Suudi Arabistan
Danimarka
İrlanda
Endonezya
Malezya
Slovakya
Mısır
Portekiz
Ülke Sayısı
36
ÜFE
16,36
10,91
8,04
7,21
6,95
5,41
4,10
3,85
3,70
3,62
2,96
2,86
1,99
1,87
1,72
1,56
1,34
1,34
1,14
1,08
1,05
0,95
0,93
0,86
0,85
0,82
0,80
0,74
0,74
0,73
0,68
0,66
0,63
0,58
0,55
0,41
Toplam
100
Almanya
İtalya
ABD
Fransa
İngiltere
İspanya
Belçika
Hollanda
Japonya
Kore
Romanya
İsviçre
Polonya
Hindistan
Avusturya
İsveç
Macaristan
Bulgaristan
Yunanistan
Çek Cum,
Tayland
İsrail
Finlandiya
Kazakistan
Danimarka
İrlanda
Endonezya
Malezya
Slovakya
Mısır
Portekiz
Ülke Sayısı
31
Kaynak: Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010).
19
19,78
9,72
8,71
8,41
6,54
4,96
4,48
4,38
3,58
3,46
2,41
2,26
2,08
1,88
1,62
1,62
1,38
1,30
1,15
1,13
1,05
1,03
0,99
0,97
0,88
0,83
0,79
0,76
0,71
0,66
0,50
Toplam
100
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Son Dönemde Yayınlanan Çalışma Tebliğleri
Çalışma Tebliğlerinin tamamına Banka İnternet sitesinden (http://www.tcmb.gov.tr) ulaşılabilir.
Price Search, Consumption Inequality and Expenditure Inequality over the Life Cycle
(Yavuz Arslan, Temel Taşkın Working Paper No. 12/12, March 2012)
Housing Prices and Transaction Volume
(H. Çağrı Akkoyun, Yavuz Arslan, Birol Kanık Working Paper No. 12/11, March 2012)
Ins and Outs of Unemployment in Turkey
(Gönül Şengül Working Paper No. 12/10, March 2012)
Short-Term Inflation Forecasting Models For Turkey and a Forecast Combination Analysis
(Kurmaş Akdoğan, Selen Başer, Meltem G. Chadwick, Dilara Ertuğ, Timur Hülagü, Sevim Kösem, Fethi Öğünç,
Mustafa Utku Özmen, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/09, February 2012)
Common Movement of the Emerging Market Currencies
(Meltem G. Chadwick, Fatih Fazilet, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/07, January 2012)
Trade Openness, Market Competition, and Inflation: Some Sectoral Evidence From OECD Countries
(Mahir Binici, Yin-Wong Cheung, Kon S. Lai Working Paper No. 12/06, January 2012
Trend Shocks, Risk Sharing and Cross-Country Portfolio Holdings
(Yavuz Arslan, Gürsu Keleş, Mustafa Kılınç Working Paper No. 12/05, January 2012
An Empirical Study on Liquidity and Bank Lending
(Koray Alper, Timur Hülagü, Gürsu Keleş Working Paper No. 12/04, January 2012)
Learning, Monetary Policy and Housing Prices
(Birol Kanık Working Paper No. 12/03, January 2012)
Stylized Facts for Business Cycles in Turkey
(Harun Alp, Yusuf Soner Başkaya, Mustafa Kılınç, Canan Yüksel Working Paper No. 12/02, January 2012)
Oil Prices and Emerging Market Exchange Rates
(İbrahim Turhan, Erk Hacıhasanoğlu, Uğur Soytaş Working Paper No. 12/01, January 2012)
Global Imbalances, Current Account Rebalancing and Exchange Rate Adjustments
(Yavuz Arslan, Mustafa Kılınç, M. İbrahim Turhan Working Paper No. 11/27, December 2011)
Optimal Monetary Policy Rules, Financial Amplification, and Uncertain Business Cycles
(Salih Fendoğlu Working Paper No. 11/26, December 2011)
Price Rigidity In Turkey: Evidence From Micro Data
(M. Utku Özmen, Orhun Sevinç Working Paper No. 11/25, November 2011)
Arzın Merkezine Seyahat: Bankacılarla Yapılan Görüşmelerden Elde Edilen Bilgilerle Türk
Bankacılık Sektörünün Davranışı
(Koray Alper, Defne Mutluer Kurul,Ramazan Karaşahin, Hakan Atasoy Çalışma Tebliği No. 11/24, Kasım 2011)
Download