Menopoz Verileri Hakkında Karar Verebilen Bir

advertisement
Fırat Üniversitesi-Elazığ
MENOPOZ VERİLERİ HAKKINDA KARAR VEREBİLEN BİR SİSTEMİN
GELİŞTİRİLMESİ
Hikmet Özge BACAK1, Kemal LEBLEBİCİOĞLU1, Sinan BEKSAÇ2
1
2
Kadın Doğum Ana Bilim Dalı
Hacettepe Üniversitesi Üniversitesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
obacak@tai.com.tr, kleb@metu.edu.tr
beksac@hacettepe.edu.tr
kendine karar verebilme yeteneğine yardımcı olacak
bazı programlar da geliştirilmiştir.
ÖZET
Karar verebilen sistemlerin geliştirilmesi günümüzde
hem teknolojik açıdan hem de sosyal, medikal vb.
alanlarındaki süreçlerin kolaylaştırılması yönünden
önem arz etmektedir. Bu tür sistemlere duyulan ihtiyaç,
ulaşılmak istenilen sonuç hakkında bir tavsiye ya da
doğrudan karar verebilen akıllı algoritmalarla ilgili
çalışmaların ilerlemesine sebep olmuştur. Karar
vermenin zor olduğu düşünülen konulardan biri de tıbbi
konulardır. Tıp alanında, hastaların kan değerleri gibi
çeşitliliği çok olan verilerin değerlendirilmesiyle söz
konusu olduğu için, ilgili veri setlerinin çok büyük
boyutlarda olup, değerlendirmenin zorlaşmasına sebep
olmaktadır. Tıp alanındaki en önemli konulardan biri de
menopoz süreciyle ilgilidir. Hastaların bu süreçte
hormon alıp almamasıyla ilgili değerlendirmelerin
yapılması hekimler açısından zorluk taşımaktadır. Bu
çalışmada doktorlara karar vermelerinde yardımcı
olacak bir sistem tasarımı yapılmıştır. Bu bildiri, bu
çalışmanın detaylarını içermektedir.
Menopoz sürecinde kadınların bazı kan ve hormon
değerlerine bakılarak, hastaya ek olarak hormon tedavisi
verilip
verilmeyeceğine
karar
verilebilmesi
gerekmektedir. Bu bildiride, hekime bu konuda yardımcı
olması amacıyla kadınların menopozla ilgili olarak
yatırdıkları çeşitli test sonuçlarına bakarak hormon
tedavisi uygulanıp uygulanmaması konusunda karar
verebilen bir sistem geliştirilmesinden bahsedilmiştir.
Bildirinin ikinci bölümünde kümeleme ile ilgili
temel bilgilere, üçüncü bölümünde karar verebilen
sistemin oluşturulmasıyla ilgili bilgilere yer verilmiştir.
Dördüncü bölümde kullanılan veri setinden ve deneysel
sonuçlardan, en son bölümde ise genel değerlendirmeler
ve sonuçlardan bahsedilmiştir.
2.
Anahtar Kelimeler: Karar verebilen sistemler, menopoz,
bulanık C-kümeleme, katı C-kümeleme, K-ortalamalar
kümeleme, eksik veriler
1.
VERİ SETİ VE EKSİK VERİLERİN
BULUNMASI
Kümeleme işlemlerinde kullanılmak üzere ilk olarak
hastalardan toplanan verilerden bir veri seti
oluşturulmuştur. Bu veriler hastanın kan ve hormonla
ilgili laboratuar sonuçlarından elde edilen değerlerdir.
Bu değerler yaş, kilo, boy, adet süresi, FSH, LH,
estradiol, t3, t4, TSH, glikoz, kolesterol, trigliserid,
HDL, LDL, VLDL, hemoglobin, hematokrit, HRT
(hormon replasman tedavisi) ve HRT süresi değerleridir.
Veri seti yüksek boyutlu verilerin oluşturduğu bir settir.
Veri setini oluşturan her bir verinin, yani hastanın
değerleri tam olarak bilinmeyebilir. Bu yüzden veri
setinde eksik veriler de bulunmaktadır. Bu veri seti,
oldukça uzun bir süre boyunca Hacettepe Üniversitesi
Hastanesi, Kadın Doğum Servisinde, tedavi gören
hastalardan toplanmıştır.
GİRİŞ
Karar
verebilen
sistemlerin
geliştirilmesi
günümüzde hem teknolojik açıdan hem de sosyal,
medikal vb. alanlarındaki süreçlerin kolaylaştırılması
yönünden önem arz etmektedir. Bu tür çalışmaların
yapılması,
bilgisayarların
insan
zekası
gibi
davranabilmesine, yani “yapay zeka” çalışmalarının
gelişmesine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır.
İnsan beyni, bir konu hakkında geçmişte yaşanan
tecrübelerine göre karar verebilirken, makine/bilgisayar
gibi cihazlar bu tür karar verme becerilerini
matematiksel
işlemlerin
sonuçlarına
göre
yapabilmektedirler. Matematiksel açıdan doğruluk,
doğrunun gösterilebilir olması nedeniyle daha
güvenilirdir. Bu yüzden, karar vermede önemli tıbbi
çalışmalarda, hekimin tecrübelerine dayalı, kendi
284
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011
3.
Kümeleme işlemlerinde kullandığımız bulanık Cortalamalar (FCM), katı C- ortalamalar (HCM), Kortalamalar ve benzerlik tabanlı kümeleme yöntemleri
eksik veri setlerinde kullanılamadığı için, kümeleme
işlemlerinden önce ön işlem olarak eksik verilen
tamamlanması işlemleri gerçekleştirilmiştir. Veri setinde
eksik olan verilerin yerine, o verinin tüm hastalar için
toplamı alınmış ve toplam hasta sayısına bölünerek
ortalama bir değer bulunmuştur. Bulunan bu değerler,
eksik olan verilerin yerine yerleştirilerek veri seti
böylece tamamlanmıştır.
KÜMELEME
Kümeleme, en çok bilinen ve en yaygın olarak
kullanılan
denetlemesiz
öğrenme
(unsupervised
learning) yöntemlerinden biridir [2], [3]. Kümeleme
analizlerinin amacı, belirlenen küme sayısı kadar
oluşturulacak olan anlamlı grup merkezlerini ve bu
gruplara ait olan verileri bulmaktır. Matematiksel
hesaplamalarda kolaylık olması açısından, veri seti
olarak genellikle matris formundaki gösterimlerden
yararlanılır. Veriler arasındaki benzerlikler, uzaklık
fonksiyonu
kullanılarak
hesaplanır.
Uzaklık
fonksiyonunda
gelen
olarak
Euclid
uzaklığı
kullanılmakla
birlikte,
Manhattan,
Chebyshev,
Minkowski vb. gibi uzaklık fonksiyonlarını da
kullanabilmek mümkündür. Kümeleme analizlerinde
temel olarak birbirine benzer olan verilerin aynı kümede
toplanması, benzer olmayan verilerin de farklı
kümelerde olması beklenmektedir.
4.
KARAR VEREBİLEN SİSTEM TASARIMI
Küme merkezlerinin üçüncü bölümde anlatılan
metotlarla bulunmasıyla birlikte karar verebilen bir
sistem tasarlanmıştır. Bu sistem, istenilen her bir verinin,
Euclid uzaklığı kullanılarak hangi küme merkezine ve
dolayısı ile de kümeye en yakın olduğunu
bulabilmektedir. Bu uzaklık ne kadar küçükse, veri o
kümeye o kadar aittir. Hangi kümeye ait olduğunun
bulunmasıyla birlikte, o küme için önerilen tıbbi tedavi
yöntemi, seçtiğimiz veri için de uygulanabilmektedir.
Bulunan kümelerin her biri için “hormon verilmeli” ya
da “hormon verilmemeli” gibi sonuçlar bulunmuştur.
Kümeleme işlemlerinde bulduğumuz beş kümeden
hangisine en yakın olduğu bulunan veri için, yakın
olduğu kümenin tedavisi uygulanacaktır.
İkinci
bölümde
belirtilen
veri
setinin
tamamlanmasıyla birlikte çeşitli kümeleme teknikleri
veri setine uygulanmıştır. Uygulanan bu teknikler
bulanık C-ortalamalar [1], [4], [11], [12], [13], [14], katı
C- ortalamalar [1], [10], K-ortalamalar [8], [9] ve
benzerlik tabanlı kümeleme yöntemleridir [15].
Bu yöntemler sırasıyla küme sayısı üç, dört ve beş
seçilerek uygulanmıştır. Küme merkezleri için FCM,
HCM ve K-ortalamalar kümeleme yöntemleri birbirine
çok benzer sonuçlar vermişlerdir. Tıbbi açıdan da bu
yöntemler anlamlı olup, küme sayısını beş alarak
bulunan sonuçların tıbbi açıdan en anlamlı sonuçlar
olduğu bulunmuştur. Bu yüzden küme sayısının beş
olarak bulunduğu uygulamalarda bulunan küme
merkezleri üzerinden karar verebilen sistem tasarımına
geçmek uygun görülmüştür. Bu beş küme merkezinin
tıbbi açıdan verdiği sonuçlar aşağıdaki gibi
belirtilebilmektedir.
Hastanelerde tasarlanması düşünülen bu sistem için bir
ara yüz programı tasarlanmıştır. Bu programın ilk
bölümünde, doktorun hasta ile ilgili bilmesi
gerekenlerden oluşan bir soru bölümü hazırlanmıştır. Bu
bölümdeki sorulara verilen cevaplara göre programın
ikinci bölümü aktive olmaktadır. Burada ise hastanın,
bildirinin ikinci bölümünde belirtilen bilgilerinin
girilmesiyle birlikte hangi kümeye ait olduğu
bulunmaktadır. Bu bilgilere göre program sonuç
vermektedir. Ara yüz programıyla ilgili bazı resimler
aşağıda verilmiştir.
• Birinci Küme: Spontan menopoza uyumludur.
Hastaya HRT verilmemeli fakat destek tedavisi
verilmelidir.
• İkinci
Küme:
Metabolizma
dengeye
girmemiştir. Hastaya HRT verilmelidir.
• Üçüncü Küme: Hastaya destek tedavisi
verilmeli, HRT tedavisi ise gözden geçirilmelidir.
• Dördüncü Küme: Hasta geçiş döneminde
bulunduğu için beklenmeli, HRT için sonra karar
verilmelidir.
• Beşinci Küme: Hastaya HRT verilmeye devam
edilmelidir.
285
Fırat Üniversitesi-Elazığ
göstergesidir. Bu sonuçların başarı oranına da bakılarak,
tasarlanan bu sistemin hastalara uygulanacak tedavi
yönteminin
bulunması
amacıyla
hastanelerde
kullanılabileceğine karar verilmiştir.
6.
[1] Kanade, PM, Hall, LO, 2007, Fuzzy Ants and
Clustering, IEEE Transactions on Systems, Man,
and Cybernetic Part A: Systems and Humans, cilt
37, No.5.
[2] Bishop C, 2006, Pattern Recognition and Machine
Learning, Singapore: Springer.
[3] Duda, RO, Hart, PE, Stork, DG, 2006, Pattern
Classification, Wiley.
[4] Sarkar, M, Leong, T, Fuzzy K-Means Clustering
with Missing Values, Department of Computer
Science, School of Computing, National University
of Singapore.
[5] Allison, PD, 2001, Missing data, Sage University
Papers Series on Quantitative Applications in the
Social Sciences, Thousand Oaks, California, USA.
[6] Little, RJA, Rubin, DB, 2002, Statistical Analysis
with Missing Data, second ed., Wiley, NJ, USA.
[7] Schafer, JL, 1997, Analysis of Incomplete
Multivariate Data, Chapman & Hall, Florida, USA.
[8] Likas, A, Vlassis, N, Verbeek, J, 2002, The Global
K-means Clustering Algorithm, Pattern Recognition
Letters, cilt 36, sayfa 451 – 461.
[9] Jain, AK, 2009, Data Clustering: 50 Years Beyond
K-means, Journal of the Pattern Recognition
Society, Pattern Recognition Letters, cilt 31, sayfa
651–666.
[10] Park, H, Jun, C, 2008, A Simple and Fast Algorithm
for K-medoids Clustering, Expert Systems with
Applications, cilt 36, sayfa 3336–3341.
[11] Tari, L, Baral, C, Kim, S, 2008, Fuzzy c-means
Clustering with Prior Biological Knowledge,
Journal of Biomedical Informatics, cilt 42, sayfa
74–81.
[12] Flores-Sintas, A, Cadenas JM, Martin, F, 1997,
Membership Functions in the Fuzzy c-means
Algorithm, Fuzzy Sets and Systems, cilt 101, sayfa
49-58.
[13] Fan, J, Zhen, W, Xie, W, 2002, Suppressed Fuzzy
c-means Clustering Algorithm, Pattern Recognition
Letters, cilt 24, sayfa 1607–1612.
[14] Baraldi, A, Blonda, P, 1999, A survey of fuzzy
clustering algorithms for pattern recognition. I,
IEEE Trans. Syst., Man, Cybern. B, Cybern., cilt
29, no. 6, sayfa 778–785.
Şekil 1: Ara yüz programı – İlk Bölüm
Şekil 2: Ara yüz programı – İkinci Bölüm
5.
KAYNAKLAR
SONUÇLAR
Elimizde bulunan tıbbi veri setine uyguladığımız
kümeleme yöntemleri ve bu kümelerin sonuçlarıyla karar
verebilme yeteneğinin kazandırılmasıyla birlikte tıbbi
açıdan hastalara hormon takviyesi uygulanmasına
yönelik bir akıllı sistem oluşturulmuştur. Bu sistem
hekime karar verebilmesinde yardımcı olması amacıyla
tasarlanmıştır. Sonuçlar kendi alanında uzman doktorlar
tarafından değerlendirilmiş ve doktorlara uygun tedaviyi
vermeleri konusunda yardımcı olarak kullanabileceği
fikrine varılmıştır.
Veri
setinde,
kümeleme
işlemleri
sırasında
kullanılmayan
veriler
test
verileri
olarak
kullanılmışlardır. Bu test verileri için karar verici
sistemin bulduğu kararlar kaydedilmiştir. Daha sonra bu
kararların Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde
alanında
uzman
doktorlar
tarafından
da
değerlendirilmesi istenilmiştir. Bulduğumuz sonuç,
doktorların sonuçlarıyla karşılaştırıldığında 95%
başarıya ulaşıldığı görülmüştür.
Kümeleme ve karşılaştırma ile tasarladığımız sistemin
sonuçları, karar verebilen bir sistem oluşturulduğunun
286
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011
[15] Yang, M, Wu, K, 2004, A Similarity Based Robust
Clustering Method, IEEE Transactions on Pattern
Analysis and Machine Intelligence, cilt 26, No. 4.
287
Download