Almanya`da Devletin Yapısı ve Vergi Sisteminin Anayasal Temelleri

1
Almanya’da Devletin Yapısı ve
Vergi Sisteminin Anayasal Temelleri
İsmail CAN*
I-GİRİŞ:
Avrupa’nın ortasında yer alan ve 357 000 kilometrekare
yüzölçümü ile 82.1 milyon nüfusu bulunan Almanya Federal Cumhuriyeti
16 eyaletten oluşmaktadır. Bunlar, Baden-Württemberg, Bavyera, Berlin,
Brandenburg, Bremen, Hamburg, Hessen, Mecklenburg-Vorpommern,
Aşağı Saksonya, Kuzey Ren-Vestfalya, Rheinland-Pfalz, Saarland,
Saksonya, Saksonya-Anhalt, Schleswig-Holstein ve Thüringen’dir.
Berlin, Bremen ve Hamburg kent devletidir.
Almanya 1990 yılında birleşinceye kadar Federal Cumhuriyet 11
eyaletten oluşuyordu. 3 Ekim 1990’da Demokratik Alman Cumhuriyeti’nde bulunan 5 eyaletin de katılımıyla eyalet sayısı 16 olmuştur. Bu
eyaletler, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Saksonya, Saksonya Anhalt ve Thürüngen’dir. Bu arada Doğu Berlin de Batı Berlin’le
birleşmiştir.
Almanya Federal Cumhuriyeti’nin Anayasası (Grundgesetz für
die Bundesrepublik Deutschland) (bundan böyle “Anayasa” olarak
anılacaktır) 23.05.1949’da devlet yaşamına “geçici bir dönem” için yeni,
İsmail CAN: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu olup, Gelirler
Başkontrolörüdür. Gelirler Genel Müdürlüğü Denetim Hizmetleri Grubu Başkan
Yardımcısı, Gelirler Kontrolörleri Eğitim Birimi Başkanı, TASİŞ Genel Müdürlüğü Daire
Başkanı ve Genel Müdür Yardımcısı, Almanya Essen Maliye Ataşesi, Gelirler
Kontrolörleri Başkan Yardımcısı ve Maliye Bakanlığı Vergi Konseyi Üyesi olarak görevler
yapmıştır.
1
2
özgürlükçü-demokratik bir düzen vermek amacıyla kabul edilmişti.
Anayasa’da Alman halkından, kendi serbest iradesiyle “Almanya’nın
birliğini ve özgürlüğünü gerçekleştirmesi” isteniyordu.1
Anayasa’nın tekrar birleşme ereği 1990’da gerçekleşmiş ve
başlangıç bölümü ile son maddesi değiştirilerek tüm Almanya’da geçerli
hale getirilmiştir.2
Anayasa’da yeralan demokratik ilke ile egemenliğin tümüyle
halkın olduğu ve “halk egemenliğini, seçimler ve oylamalar aracılığıyla
ve yasama, yürütme ve yargı yetkileriyle donanmış özel organlar eliyle”
kullanacağı saptanmıştır.3
Öncelikle yasama görevi olan Anayasa organları, Federal Meclis
(Der Bundestag) ile Federal Konseydir (Der Bundesrat). Yürütme görevini, Federal Cumhurbaşkanı ile Federal Başbakan yönetimindeki
Federal Hükümet (Der Bundesregierung) ile Federal Cumhurbaşkanı
(Der Bundespräsident) yerine getirmektedir. Anayasa düzeyinde yargı
fonksiyonu
Federal
Anayasa
Mahkemesi’nin
(Des
Bundesverfassungsgerichts) yetkisindedir.
Bu çalışmada, Almanya’nın devlet yapısı ve bu yapı içinde vergi
sisteminin yeri ve esasları Anayasa hükümleri çerçevesinde incelenmiştir. Devletin yapısı, devlet düzenini oluşturan ilkelere uygun biçimde
şekillendiğinden, bu ilkelerin özellikleri ile yasama, yürütme ve yargı
organlarının mahiyeti, görev, yetki ve fonksiyonları ana hatlarıyla
açıklanmıştır.
Diğer taraftan, vergileme, devletle fertlerin karşılıklı hukuki
ilişkileri içinde gerçekleştirildiği için vergileme ile ilgili hukuki ilkelerin de
anayasa ve anayasa hukukundan kaynaklanması gerekmektedir. Bu
nedenle, vergi idaresi ile denetimini, vergi yasalarını ve vergi yargısını
kapsamına alan vergi sistemi, sistemi taşıyan vergi hukuku ilkeleriyle
birlikte, anayasal dayanakları yönünden incelemeye tabi tutulmuştur.4
1
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, Tatsachen über Deutschland,
Societäts-Verlag,Frankfurt/ Main, 1998, s.162.
2
Alman Anayasa’sında 2002 yılı sonuna kadar 51 yasayla çok sayıda madde
değiştirilmiş, yeni maddeler eklenmiş ve bazı hükümler yürürlükten kaldırılmıştır.
3
Anayasa’nın 20. maddesindeki bu hükmün değiştirilemeyeceği 79. maddede
düzenlenmiştir.
4
İsmail CAN, “Ekonomik Krizlere Karşı Uygulanması Gereken Vergi Politikası”,
Maliye Dergisi, Maliye Bakanlığı, Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu
Başkanlığı, Sayı: 142, Ocak-Nisan 2003, s.89.
2
3
II-ALMANYA’DA DEVLET DÜZENİNİN İLKELERİ:
Almanya’da devlet düzeni anayasa ile beş temel ilkeye
dayandırılmıştır. Bu ilkeler Anayasa’nın 20. maddesinde “Almanya
Federal Cumhuriyeti, demokratik ve sosyal bir federal Devlettir”
hükmüyle birlikte yine aynı maddede yer alan “hukuka bağlılıktır”.5
“Cumhuriyetçi devlet” şekli yukarıda belirtildiği üzere, kaynağını
Anayasa’daki “Almanya Federal Cumhuriyeti” ifadesinde bulmaktadır.
Devlet Başkanı Anayasa’nın 54. maddesi uyarınca seçimle gelen bir
federal Cumhurbaşkanı”dır.
Demokratik devlet şeklinin temeli, halkın egemenliği esasına
dayanmaktadır. Anayasa, egemenliğin tümüyle halka ait olduğunu ve
halkın egemenliğini, seçimler ve oylamalar aracılığıyla, yasama, yürütme
ile yargı yetkileriyle donatılmış özel organlar eliyle kullanacağını 20.
maddesinin ikinci fıkrasında hüküm altına almıştır. Halk oylaması ve
referandum gibi dolaysız demokrasi şekli, Anayasa’nın 29. maddesine
göre, federal toprakların yeniden düzenlenmesi gibi istisnai durumlarda
uygulanmaktadır.
Anayasa’daki federal devlet ilkesi, devlet niteliğine federal
devletle birlikte 16 federe eyaletin de sahip olduğu esasına
dayanmaktadır. Eyaletlerin de bazı alanlarda kısıtlı egemenlik hakları
bulunmaktadır. Eyaletler bu haklarını kendi yasama, idare ve yargı
erkleri ile kullanmaktadırlar.6 Ancak yasamanın ağırlığı merkezde, yani
federal devlette; yasaların uygulaması olan idari görevler de eyaletlerde
bulunmaktadır.7
Anayasa’da vücut bulan “hukuk devleti” ilkesinin temelini,
hukukun egemenliği fikri oluşturmaktadır. Bu egemenliğin gerçekleşmesi
de kuvvetler ayrılığına dayanmaktadır. Kuvvetler ayrılığı, devlet
hakimiyetinin karşılıklı denetim ve sınırlama esasına göre yürütülmesi
anlamına gelmektedir. Bu suretle fertlerin özgürlüğü sağlanmış ve
korunmuş olmaktadır.8 Anayasa’nın 20. maddesinin üçüncü fıkrasında,
5
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit.,s.166.
Ibid., s.168.
7
Anayasa’nın 30. maddesi “Bu Anayasadaki özel hükümler saklı kalmak üzere, devlet
yetkilerinin kullanılması ve görevlerinin yerine getirilmesi eyaletlere aittir.” hükmüne
amirdir.
8
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit.,s.168.
6
3
4
yasamanın anayasal düzene, yürütme ve yargı organlarının ise yasa ve
hukuka bağlı oldukları ifade edilmiş bulunmaktadır.9
Almanya’da “sosyal devlet” ilkesi, hukuk devleti fikrini tamamlayıcı bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Bu ilke devleti, sosyal
bakımdan zayıf kimseleri korumak ve sosyal adaleti sağlamakla yükümlü
kılmaktadır.10
Yukarıda açıklanan ve Alman Anayasasının 20. maddesinde yer
alan esaslara ilişkin bir anayasa değişikliğinin caiz olmadığı, Anayasanın
79. maddesinde hüküm altına alınmıştır.11
III-
ALMANYA
YAPISI:
FEDERAL
CUMHURİYETİNDE
DEVLETİN
Anayasa’nın 20. maddesi, “devlet egemenliğinin halktan geldiğini” belirterek; halkın “egemenliğini, seçimler ve oylamalar aracılığıyla
ve yasama, yürütme ve yargı yetkileriyle donanmış özel organlar eliyle”
kullanacağını hüküm altına almıştır. Federal düzeyde yasama görevini
Federal Meclis ve Federal Konsey yerine getirmektedir. Yürütme görevi,
Federal Cumhurbaşkanı ile Federal Başbakan yönetimindeki Federal
Hükümet tarafından gerçekleştirilmektedir. Federal düzeyde yargı fonksiyonu Anayasa Mahkemesi ile temyiz mercii olarak çeşitli mahkemelerin
yetkisindedir. Eyalet düzeyinde de çeşitli yasama, yürütme ve yargı
organları bulunmaktadır. Bunlara aşağıda ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
A-YASAMA:
Yasa yapma yetkisi Federal Devlet, eyaletler ve mahalli idareler
düzeyinde çeşitli meclisler aracılığıyla kullanılmaktadır. Anayasa’da kural
olarak hangi seviyede ne tür düzenleme yapılacağı belirlenmiştir. Ancak
bu yetkilerin daha üst organlarca kullanılmaması halinde daha alt
9
Bu prensip hükmünü Anayasa’nın 1/3, 19/4, 28/1, 79/3, 80/1, 93, 97/1 ve 101-109.
maddelerinde de görmek mümkündür. Peter SCHADE, Grundgesetz Mit
Kommentierung, 6.Auflage, Walhalla-Fachverlag, Regensburg, Berlin, 2003, s. 87.
10
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit.,s.169.
11
Anayasanın 79/3. maddesi uyarınca Federasyonun eyaletlere bölünmesine, eyaletlerin
yasamaya esasen katılmasına veya Anayasanın “insanın onur ve haysiyetinin
korunması”na ilişkin 1. ve “devletin ana ilkelerine” ilişkin 20. maddelerinin değiştirilmesi
mümkün olmayıp, diğer hükümlerin değiştirilmesi Federal Meclis üyelerinin üçte ikisinin
onayına ve Federal Konseyin oylarının üçte ikisine bağlı bulunmaktadır.
4
5
organlarca kullanılması mümkün bulunmaktadır. Aşağıda çeşitli düzeyler
itibariyle bu organların mahiyeti ve yetkileri ana hatlarıyla açıklanmıştır.
1-Federal Devlet Düzeyinde Yasama Organları:
Almanya’da Federal Devlet düzeyinde iki
yasama organı
bulunmaktadır. Esas organ “Federal Meclis” olup, eyaletlerin mali ve
yönetsel konularına ilişkin yasalarda “Federal Konsey” adını alan bir
diğer organın da onayı gerekmektedir.
a-Federal Meclis:
Federal Devletin yasama organı olan Federal Meclis’in
oluşumundan yasama faaliyetlerine kadar ki esaslar Anayasa’nın çeşitli
maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
aa-Meclis Üyeliğine Seçilme, Üyelerin Yasal Konumu ve
Meclis Çalışmaları:
Anayasa’nın 39. maddesi çerçevesinde Federal Meclis, dört yıl
için seçilmekte ve görevi yeni meclisin toplanmasıyla sona ermektedir.
Yeni seçim, yasama döneminin başlangıcından itibaren en erken 46 ay
ve en geç de 48 ay geçtikten sonra yapılmaktadır. Federal Meclisin feshi
halinde, yeni seçim 60 gün içinde yapılacaktır.
Milletvekilleri genel, doğrudan, serbest, eşit ve gizli oyla
seçilmektedir. Milletvekilleri bütün milletin temsilcileri olup, kimseden
emir ve talimat almazlar, yalnızca vicdanlarına karşı sorumludurlar.12
Meclisin süresinden önce dağılması, Anayasa’nın 68. maddesine
göre, güven oyu talebi reddedilen Federal Başbakanın önerisi üzerine
Federal Cumhurbaşkanınca 21 gün içinde feshi halinde mümkün
olabilmektedir.
Federal Meclisin en önemli görevleri yasa koymak, federal
başbakanı seçmek ve hükümeti denetlemektir.
Federal Meclis üyelerine ilişkin seçim sistemi “kişiselleştirilmiş
nispi temsil usulü” olarak nitelendirilmektedir. Önseçim bulunmamaktadır
ve adaylar usulen partiler tarafından belirlenmektedir. Ancak, bağımsız
aday olunması da mümkündür. Her seçmen iki oy kullanmaktadır. Birinci
oy ile seçim bölgesinin adayı, ikinci oy ile de partilerin eyalet listesinde
12
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.174.
5
6
belirlenen adaylar seçilmektedir.13 22.09.2002 tarihindeki 15. seçim
döneminde seçilen 603 üyenin 304’ü seçim bölgesi adayları arasından
299’u da listeden seçilmişlerdir.14
Partilerin mecliste temsil edilebilmeleri için “yüzde beş barajı”
olarak adlandırılan sisteme göre kullanılan geçerli oyların en az yüzde
beşini almaları veya seçim bölgesinden doğrudan seçilmiş üç üyesinin
bulunması gerekmektedir.
Anayasa’nın 48. maddesi uyarınca, Federal Meclise seçilmek için
aday olan herkesin, seçim hazırlığı için gereken izini talep etme hakkı
bulunmaktadır. Aynı maddede, “Seçilenlerin görevini kabul ve yerine
getirmesine engel olunamaz. Bu nedenle bir iş sözleşmesinin feshi veya
ilgilinin işine son vermek yasaktır.” hükmüne yer verilmiştir.
Milletvekillerinin mali bağımsızlığı, milletvekilliği görevinin önemine uygun bir aylık ödenmek suretiyle sağlanmaktadır. En az sekiz yıl
milletvekili olanlar yaş sınırına eriştiklerinde emekli aylığı almaktadır.15
Ayrıca, milletvekilleri devletin bütün ulaştırma araçlarından karşılıksız
faydalanma hakkına da sahiptirler.
Milletvekillerinin dokunulmazlığını düzenleyen Anayasa’nın 46.
maddesi uyarınca, milletvekilleri Federal Meclis veya onun komisyonlarından birinde verdiği oy veya açıkladığı bir düşüncesinden dolayı, adli
veya disiplin yönünden kovuşturmaya tabi tutulamazlar ve Federal
Meclis dışında bir başka şekilde hesap vermeye çağrılamazlar. Bu
dokunulmazlık sövmeli hakaretlerde uygulanmamaktadır. Milletvekilleri
suçüstü halinde veya ertesi günü tutuklanmış olmadıkça cezayı
gerektiren eylemlerinden dolayı ancak Federal Meclisin izniyle hesap
vermeye çağrılabilmekte veya tutuklanabilmektedirler.
13
Ibid., s.191; Bundes Wahlrecht Madde 1; Rupert SCHICK-Wolfgang ZEH, The
German Bundestag, NDV Neue Darmstädter Verlagsanstalt, Rheinbreitbach, 1999,
s.11.
14
15’inci Dönem Alman Parlamentosu seçimlerinde 603 sandalyenin 251’ini SPD, 248’ini
CDU/CSU, 55’ini İttifak 90/Yeşiller, 47’sini FDP ve 2’sini de PDS aldı. Milletvekillerinin
196’sı kadındır ve kadınlardan ikisi Türk asıllıdır. Deutscher Bundestag, Unsere
Abgeordneten, Media Consulta Deutschland GmbH, Berlin, 2003, s.4; Deutscher
Bundestag, Kürschners Volkshandbuch Deutscher Bundestag 15.Wahlperiode, 95.
Auflage, Berlin, 2003, s. 56, 59 ve 86; Deutscher Bundestag, Der Deutsche Bundestag,
JVA Geldern, 2003, s.2.
15
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.174; 2003 itibariyle aylık
huzur hakkı, vergiye tabi taban aylığı 7009 € ve vergiden istisna götürü ödenek 3503
€’dır. (Harenberg Lexikon Verlag, Aktuel 2004 Mit aktuellem Landerlexikon,
Dordmund, 2003, s.116.)
6
7
bb-Yasama Faaliyetleri:
Federal Meclis’in yasama yetkilerinin sınırları ile yasa önerilerinin
yapılışına ilişkin hükümler de Anayasa’da aşağıda belirtildiği gibi ayrıntılı
bir şekilde tespit edilmiştir.
(i) Federal Meclisin Yasama Yetkilerinin Sınırları:
Federasyon ile eyaletler arasındaki yetki ve görevlerin sınırı
Anayasa’nın 70-74. maddelerinde yasama yetkilerine ilişkin hükümlerle
belirlenmiştir.
Dış politika, savunma, seyahat özgürlüğü, göç, para rejimi,
gümrük ve ticaret birliği, posta ve telekomünikasyon gibi ülkenin
tamamını ilgilendiren konularda Federal Meclis’e ait bulunmaktadır. Bu
konular Anayasanın 73. maddesinde 11 bent halinde sayılmıştır.
Belirtilen konularda eyaletlerin, ancak federal bir yasanın kendilerine
açık bir şekilde izin vermesi halinde ve o yasanın öngördüğü ölçüde
yasama yetkileri bulunmaktadır. Vergide yasama yetkisine Anayasanın
105. maddesinde yer verilmiş olup, bu konudaki hükümler aşağıda ilgili
bölümde açıklanmıştır.
Anayasanın 74. maddesinde 26 bent halinde sayılan ve
genellikle mahalli işleri ilgilendiren konular ile 74a maddesinde belirtilen
kamu hizmeti, aylık ve emeklilik rejimi konularında federasyonun
öncelikli yasama hakkı bulunmaktadır. Federasyonun bu yasama
hakkını kullanmadığı hallerde ve ölçüde, eyaletler yasama yetkisine
sahiptirler. Ancak, Anayasa’nın 72. maddesinin 2 numaralı fıkrası
uyarınca, Federasyon, öncelikli yasama yetkisine, “Federasyon
topraklarında eşdeğer yaşam şartlarının sağlanması veya hukuki ve
ekonomik birliğin muhafazası bir federal düzenlemeyi yüksek devlet
yararının gerektirdiği hallerde ve ölçüde“ sahip bulunmaktadır.
(ii) Yasa Önerilerinin Yapılması ve Yasama Süreci:
Yasa önerileri Anayasanın 76. maddesi uyarınca Federal
Meclise, Federal Hükümet, Federal Meclis üyelerince veya Federal
Konsey tarafından sunulabilmektedir.
Federal Hükümetin yasa tasarıları önce Federal Konseye
sunulmakta, buradan normal olarak altı hafta içinde alınacak görüşle
birlikte Federal Meclise intikal ettirilmektedir.
7
8
Federal Konseyin yasa tasarıları, Federal Hükümetçe, kendi
görüşü ile birlikte normal olarak 6 hafta içinde Federal Meclise
sunulmaktadır.
Federal Meclis’te bulunan siyasi parti grupları ve Meclis üyeleri
tarafından da yasa teklifinde bulunulabilmektedir.16
Yasaların ön çalışmaları, genellikle açık olmayan oturumlarla
meclis komisyonlarında yapılmaktadır. Bu çalışmalarda, siyasal irade ile
uzmanların konuya ilişkin bilgileri arasında uyum sağlanmaya
çalışılmaktadır.17 Federal Mecliste 15. seçim dönemi sonrasında 21
daimi ihtisas komisyonu kurulmuştur.18
Yasa tasarı ve teklifleri Federal Mecliste 3 defa görüşülmekte ve
usulen bir defa yetkili komisyonlara gönderilmektedir. Üçüncü
görüşmede oylamaya konulan ve verilen oyların çoğunluğunu alan yasa
(Anayasa değişiklikleri hariç) kabul edilmektedir. Ancak, eyaletlerin
görevleri ile ilgili yasaların Federal Konseyin onayına sunulması
gerekmektedir.19 Onaylanan yasalar Başbakanlıkça Federal Cumhurbaşkanlığına gönderilmekte ve Cumhurbaşkanlığınca tasdiki uygun
görülenler Başbakanlıkça Resmi Gazete’de yayımlattırılmaktadır.20
b-Federal Konsey:
Federal Konsey, federal düzeyde ikinci meclis olarak eyaletleri
temsilen yasal düzenlemelere katılmaktadır. Bu organın oluşumu ve
yasamadaki rolleri Anayasa’nın 51-53. maddelerinde ayrıntılı olarak
belirlenmiştir.
16
Deuscher Bundestag, Kürschners Volkshandbuch Deutscher Bundestag
15.Wahlperiode, 95. Auflage, Berlin, 2003, s.36.
17
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.171.
18
Bu komisyonlar ve üye sayıları: Seçim Denetimi, Dokunulmazlık ve İçtüzük (15),
Dilekçe (25), Dışişleri (37), İçişleri (37), Spor (15), Adalet (33), Maliye (33), Bütçe (44),
Ekonomi ve İstihdam (42), Tüketiciyi Koruma, Beslenme ve Tarım (30), Savunma (30),
Aile, Yaşlılar, Kadın ve Gençlik (30), Sağlık ve Sosyal Güvenlik (40), Ulaşım, İnşaat ve
İskan (40), Çevre Koruma, Doğayı Koruma ve Nükleer Güvenlik (33), İnsan Hakları ve
İnsani Yardım (17), Eğitim, Araştırma ve Teknoloji Değerlendirme (33), Ekonomik İşbirliği
ve Gelişme (23), Turizm (15), Avrupa Birliğ İşleri (33), Kültür ve Medya İşleri (15);
www.bundestag.de.
19
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.174.
20
Deutscher Bundestag, Die Gesetzgebung des Bundes, JVA Geldern, 1999, s.24-25.
8
9
aa-Oluşumu:
Federal Konsey, ABD ve İsviçre gibi diğer federal devletlerdeki
senato sisteminin aksine, seçilmiş halk temsilcilerinden değil, eyalet
hükümetlerinin üyeleri ya da onların temsilcilerinden meydana
gelmektedir. Bu üyeleri, eyalet hükümetleri atayıp görevden alabilmektedir.21
Federal Konseyde eyaletlerin oyu nüfus sayısına göre
belirlenmektedir. Her eyaletin en azından üç, nüfusu iki milyondan fazla
olan eyaletlerin dört, nüfusu altı milyondan fazla olanların beş ve nüfusu
yedi milyondan fazla olanların ise altı oyu bulunmaktadır.22 Her eyalet
sahip olduğu oy sayısı kadar üye gönderebilmektedir. Bir eyaletin oyları
ancak tek yönde ve yalnız hazır olan üyeler veya onların temsilcileri
aracılığıyla kullanılabilmektedir.
Federal Konsey, eyalet başbakanlarından birisini, belirli bir sıraya
göre bir yıl için başkan seçmektedir. Başkan, Anayasa’nın 57. maddesi
uyarınca, Federal Cumhurbaşkanı’nın bir mazereti olduğu zamanlarda
ve süresinden önce boş kalması halinde cumhurbaşkanlığına vekalet
etmektedir.
bb-Yasamada Rolleri:
Almanya’daki yasaların yarıdan fazlasının yürürlüğe girebilmesi
için Federal Konseyin onayı gerekmektedir. Özellikle eyaletlerin mali ve
idari egemenliklerini ilgilendiren yasalar Anayasa’nın 77. maddesi
çerçevesinde onaya muhtaçtır ve Federal Konseyin onayı olmadan yada
reddine rağmen yürürlüğe girememektedir.
Alman federalizminin tarihi gelişimi içinde Federal Anayasa’nın
yazıldığı dönemde çok iyi işleyen ve yasaların %10’unu geçmeyen bu
onay sisteminin günümüzde %60’ın üzerine çıkmasının yasaların
yapılmasını zorlaştırır hale getirdiği düşüncesiyle “federal yapıda
modernizasyon” çalışmaları başlatılmıştır.23
21
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.174.
Halen CDU/CSU’nun hakim olduğu 9 eyalette 41 ve SPD’nin hakim olduğu 7 eyalette
de 28 oy sözkonusudur. (Harenberg Lexikon Verlag, Aktuel 2004 Mit aktuellem
Landerlexikon, Dordmund, 2003, s.113.)
23
The Economist, “Germany’s federal constitution Untangling the system”, V.369,
N.8349, November 8th-14th 2003, p.27.
22
9
10
2-Eyalet Parlamentoları:
Her eyaletin bir kendi anayasası (Verfassung), parlamentosu,
hükümeti ve yargısı mevcuttur. Eyalet parlamentosu (Landtag) 16
eyalette doğrudan seçilen parlamenterlerden oluşmaktadır.24 Eyalet
parlamentolarının dört önemli fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar, yasa
yapma, eyalet başbakanını seçme, hükümet üyelerini seçme veya
onaylama ve hükümetin icraatını inceleyerek denetlemedir.25
Eyaletlerin kanun koyma yetkisi Anayasa’da belirtilmemiştir. Yasa
yapma konusunda Anayasanın 70. maddesi uyarınca eyaletler,
Federasyona yasama yetkisi tanınmayan hallerde yasama yetkisine
sahip bulunmaktadırlar. Federal Meclis ile ilgili açıklamalar sırasında
belirtildiği üzere, Federasyonun yasama yetkilerinin kullanılmadığı
hususlarda Eyalet Parlamentoları yasama yetkilerini kullanmaktadırlar.
Daha önce de belirtildiği üzere, bazı yasama alanları, devletin
çerçeve hükümleri içinde eyaletlere bırakılmıştır. Bu alanlar arasında
yüksekokullar, doğanın bakımı, çevre düzeni ve sular idaresi yer
almaktadır. İlgili bölümde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere eyaletler,
federal yasayla düzenlenen vergilerle aynı cinsten olmayan yerel tüketim
ve gider vergileri konusunda yasama yetkisine sahip bulunmaktadır.26
3-Mahalli İdarelerde Yasama:
Almanya’da mahalli idareler esas olarak belediyeler ve ilçeler
olmak üzere iki basamaktan meydana gelmektedir. İlçeler, küçük
belediyeler tarafından yerine getirilemeyen hizmetler ile belediyeler arası
özelliği bulunan görevleri yerine getiren mahalli idare birimi ve merkezi
yönetimin taşra teşkilatıdır. Bu nedenle mahalli idarenin ana unsurunu
belediyeler teşkil etmektedir.27
Anayasa’nın 28. maddesinde, eyaletlerdeki anayasal düzenin
Federal Anayasa’da belirlenen cumhuriyetçi, demokratik ve sosyal
hukuk devleti ilkelerine uygun olması zorunluluğu belirtilerek;
24
Bu parlamento, Bremen ve Hamburg’da “Bürgerschaft”, Berlin’de “Abgeordnetenhaus”
adını almaktadır.
25
Charlie JEFFERY; Ruth WHITTLE,Germany Today, JW Arrowsmith Ltd, Bristol,
1997, s..34, 122.
26
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit, s.182. Anayasa Madde 74,
105.
27
Doç. Dr. Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, Mahalli İdareler, Seçkin Yayıncılık San.
ve Tic. A.Ş., Ankara, 2001, s.61.
10
11
eyaletlerde, ilçe ve belediye ile köylerde genel, doğrudan, serbest, eşit
ve gizli oylamaya dayanan bir seçimle oluşturulan ve halkı temsil eden
kurumların bulundurulacağı hükmüne yer verilmiştir.
Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise aşağıdaki hüküm yer
almaktadır:
“Belediye ve köylerine, yasalar çerçevesinde, kendi sorumlulukları içinde yerel topluluğun bütün işlerini düzenleme hakkı verilmelidir.
Belediye ve köy birlikleri de, kendi yasal görev yetki sınırları içinde,
yasalara uygun olarak yerel yönetim hakkına sahiptirler. Yerel yönetimin
güvence altına alınması onun mali sorumluluğunun temellerini de
kapsar; bu temellere, belediye ile köylerin matrah belirleme hakkına
sahip olup, ekonomik gücüne bağlı olan bir vergi kaynağı dahildir.”
Günümüzde Almanya’da mahalli idare birimi olarak, ilçeler,
ilçeden bağımsız büyükşehirler ve belediyeler bulunmaktadır. Bu
birimlerin de karar mercii olarak meclisleri vardır.
a-İlçe Meclisleri:
Eyaletlerin tamamında ilçenin en üst organı ilçe meclisidir. Bu
meclis, ilçenin ve ilçe halkının siyasal temsilcisidir. Anayasanın 28.
maddesinin birinci fıkrası uyarınca, doğrudan seçimle oluşmaktadır. İlçe
meclisi, anayasa hukuku anlamında bir parlamento mahiyetinde değildir.
Bu itibarla da üyeleri yasama dokunulmazlığından yararlanamazlar.
Ancak, görevi özgürce yapma ilkesi onlar için de geçerlidir.28
Kamu hizmetlerinin önemli bir bölümü ilçe ve belediyeler
tarafından yerine getirilmektedir. İlçelerin birden fazla belediye üzerinde
etkileri olduğundan, belediyeler üstü görevleri bulunmaktadır. Anayasa’nın 28. maddesi hükümleri çerçevesinde, ilçe meclislerine yerine
getirecekleri yerel ve ortak nitelikli hizmetleri nasıl üretecekleri konusunda yetki verilmiştir.29 Bütçenin karara bağlanması, yönetici memurların atanması ve yasal düzenlemelerin yapılması meclislerin görevleri
arasındadır.30
28
Türk Belediyecilik Derneği-Konrad Adenauer Vakfı, Almanya’da Yerel Yönetimler,
Grafik Stüdyo Ltd.Şti., Ankara, 1992, s.82.
29
Doç. Dr. Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, op.cit., s.64; Charlie JEFFERY; Ruth
WHITTLE, op.cit., s114.
30
Kadir KOÇDEMİR, Yönetim Hakkı, Türk Erdem Vakfı Yayınları, Nurol Mat. A.Ş.,
Ankara, 1998, s.44.
11
12
b-Şehir Meclisleri:
İlçelerden bağımsız büyükşehirler, belediye hizmetleriyle ilçe
görevlerini birlikte yürüten, herhangi bir ilçeye bağlı olmayan mahalli
idarelerdir. Bunların yönetim modeli ile hak, yetki ve sorumlulukları ilçe
vesayetindeki belediyelerle aynıdır. Fakat, görevleri belediyelerle
ilçelerin görevlerinin toplamını oluşturmaktadır ve “büyükşehir belediye
başkanı” hem belediye meclisine başkanlık etmekte, hem de şehri temsil
yetkisine sahip bulunmaktadır.31
c-Belediye Meclisleri:
Alman idari yapılanması içinde beldeler çok önemli bir kademeyi
oluşturmaktadır. Beldelerdeki yönetim organizasyonu, temel yapısal
özellikleri itibariyle, ilçelerden bağımsız büyük şehir belediyelerinin
dışında üç değişik belediye modeli şeklinde ortaya çıkmaktadır. Ancak,
aynı model kapsamında bulunan belediyelerde bile yapılanma
farklılıklarına rastlanmaktadır. Bu teşkilatlanma şekillerini aşağıdaki gibi
belirtmek mümkündür.
aa- Güçlü Belediye Başkanı Sistemi:
Güney Almanya meclis sistemi olarak da adlandırılan bu sistemin
uygulandığı beldelerde(32) esas organlar belediye başkanı ve belediye
meclisidir. Belediye başkanı, doğrudan halk tarafından seçildiği için
meşruiyeti ve gücü fazla olup, aynı zamanda idarenin de başıdır.
Belde meclisi temel karar organıdır ve beldenin bütün önemli
işlerinde yetkilidir. Özellikle mahalli yasaların çıkarılması, bütçenin
kabulü ve belediye vergi, resim ve harçlarının kararlaştırılması gibi
konularda belediye meclisi kararı gerekmektedir.33 Belediyelerin yeni
vergi koyma yetkileri bulunmayıp, kanunların verdiği sınırlar içinde vergi
düzenlemesi yapma yetkileri bulunmaktadır.
bb- Lider Esasına Dayalı Sistem:
Kuzey Almanya meclis sistemi olarak da ifade edilen bu
sistemde34 temel organ belediye meclisidir. Meclis üyeleri, belde
sakinleri tarafından doğrudan seçilmek suretiyle oluşturulmaktadır.
Belediye başkanı ise meclisin kendi üyeleri arasından seçilmektedir. Bu
itibarla belediye başkanının yalnızca temsil görevi bulunmaktadır.
31
Doç. Dr. Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, op.cit., s.63.
Bu sistem esas olarak Baden –Württenberg ve Bayern eyaletlerinde uygulanmaktadır.
33
Ibid.,s.41.
34
Nordrhein-Westfalen ve Niedersachsen eyaletlerinde uygulanmaktadır.
32
12
13
Bu sistemde de belediye meclislerinin görev ve yetkileri “güçlü
belediye başkanı sistemi” belediye meclisleri ile aynıdır.
cc- Belediye Encümeni Sistemi:
Hessen’de ve Schleswig-Holstien’in kent belediyelerinde uygulanan bu sistemde belediye meclisinin yanında belediyenin yönetim
fonksiyonunu yerine getiren ve “Magistrat” denilen kollektif bir yürütme
kuruluşu mevcuttur. Belediye başkanı meclis üyelerinden birisi olup
“eşitler arasında birincidir”. Bu sistemde de temel karar organı meclistir
ve ilke olarak diğer sistemlerdeki görevleri yerine getirir.35
B-YÜRÜTME:
Almanya’da yürütme görevi, aşağıda ayrıntılı olarak açıklandığı
üzere, Federal Devlet düzeyinde Federal Cumhurbaşkanı ve Federal
Başbakanla Federal Hükümet tarafından yerine getirilmektedir. Eyalet
yönetimi Eyalet Başbakanı ile eyalet hükümetlerince gerçekleştirilecektir.
Mahalli idareler ise belediye başkanlarınca veya bazı eyaletlerde
belediye encümenince kollektif biçimde idare edilmektedir. Yürütme asıl
olarak federal hükümet ve federal idare, eyalet hükümetleri ve eyalet
idareleri ile belediyelerin görevidir.
1-Federal Devlet Düzeyinde Yürütme Organları:
a-Federal Cumhurbaşkanı:
Federal Cumhurbaşkanı, Anayasa’nın 38. maddesine göre sırf bu
maksatla toplanan Federasyon Kongresi (Die Bundesversammlung)
tarafından görüşmesiz olarak, 5 yıl süre ile Federal Meclis seçimlerinde
oy hakkı olan ve 40 yaşını doldurmuş bulunan Alman vatandaşları
arasından seçilmektedir.
Federasyon Kongresi, Anayasa’nın 54. maddesi uyarınca,
Federal Meclis üyelerinden ve toplam aynı sayıda eyalet parlamentolarının nisbi seçim sistemine göre seçecekleri üyelerden oluşmaktadır.
Federal Cumhurbaşkanı, uluslararası planda federasyonu temsil
etmekte; federal yargıçları, federal memurları, subay ve astsubayları
tayin ve azletmekte; mahkumları affedebilmekte; yasaların Anayasaya
uygun olup olmadığını inceleyip onayladıktan sonra Resmi Gazete’de
35
Ibid., s.66.
13
14
(Bundesgesetzblatt) yayımlamakta; Başbakanı belirleyerek onun önerisiyle federal bakanları göreve atamakta veya görevden almakta; Federal
Meclisi olağanüstü toplantıya çağırabilmekte ve Hükümetin güvenoyu
alamaması halinde Federal Başbakanın önerisi üzerine 21 gün içinde
Federal Meclisi feshedebilmektedir.36
Federal Cumhurbaşkanının en önemli görevi devleti temsil etmek
olmasına rağmen, denge sağlayıcı, tarafsız bir güç olarak günlük siyasal
faaliyetler üzerinde büyük bir kişisel otorite kazanabilmektedir. Ayrıca,
güncel konulara ilişkin görüşlerini açıklamak suretiyle günlük siyasi
işlerin ötesinde halkı olumlu yönde etkiliyebilmektedir.37
b-Federal Hükümet:
Federal Hükümet (Bundesregierung), Anayasa’nın 62. maddesinde belirtildiği üzere Federal Başbakan (Bundeskanzler-Şanşölye) ve
Federal Bakanlardan oluşmaktadır.
Anayasa’nın 63. maddesi uyarınca, Federal Başbakan, Federal
Cumhurbaşkanının önerisi üzerine Federal Meclis tarafından görüşmesiz
olarak seçilmektedir. Federal Meclis üyelerinin oylarının çoğunluğunu
elde eden aday seçilmekte ve Federal Cumhurbaşkanınca ataması
yapılmaktadır. Önerilen adayın seçilememesi durumunda, Federal
Meclis, oylamayı izleyen 14 gün içinde üyelerin salt çoğunluğu ile bir
Federal Başbakan seçebilmektedir. Bu süre içinde bir seçim
yapılamamışsa, yeni bir seçim turu daha yapılarak oyların çoğunluğunu
alan aday seçilmektedir. Çoğunluk oyu ile seçilen adayı Federal
Cumhurbaşkanı 7 gün içinde atamak durumundadır. Seçilen aday
çoğunluğu sağlayamamışsa, Federal Cumhurbaşkanı adayı atayabileceği gibi Federal Meclisi feshedebilecektir.
22 Eylül 2002 seçimlerinden sonra Federal Hükümeti, 603
milletvekilinin oluşturduğu Parlamentoda toplam 306 sandalyesi bulunan
SPD ile İttifak 90/Yeşiller Partisi kurmuştur. Hükümet halen 6’sı bayan
olmak üzere 13 bakandan oluşmaktadır. Bu bakanlıklar şunlardır:38
36
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.170; Harenberg Lexikon
Verlag, Aktuel 2004 Mit aktuellem Landerlexikon, Dordmund, 2003, s.113. Anayasa,
Madde 39/3, 58, 59, 60, 63, 68 ve 82.
37
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit.,s.171.
38
Bundesregierung, Deutschland, Aralık 2002/Ocak 2003, Societäts-Verlag, s.18.
14
15
1-Dışişleri Bakanlığı (Auswärtiges Amt) (Bakan aynı zamanda
Başbakan Yardımcısıdır),
2-İçişleri Bakanlığı (Bundesministerium des Innern),
3-Maliye Bakanlığı (Bundesministerium der Finanzen),
4-Adalet Bakanlığı (Bundesministerium der Justiz),
5-Savunma Bakanlığı (Bundesministerium der Verteidigung),
6-Eğitim ve Araştırma Bakanlığı (Bundesministerium für Bildung
und Forschung),
7-Tüketiciyi Koruma ve Tarım Bakanlığı (Bundesministerium für
Verbraucherschutz, Ernährung und Landwirtschaft),
8-Aile, Yaşlı, Kadın ve Gençlik Bakanlığı (Bundesministerium
für Familie, Senioren, Frauen und Jugend)
9-Sağlık ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Bundesministerium für
Gesundheit und Soziale Sicherung),
10-Çevre ve Doğa Koruma Bakanlığı (Bundesministerium für
Umwelt, Naturschutz u. Reaktorsicherheit)
11-Ulaştırma, İnşaat ve Konut Bakanlığı (Bundesministerium für
verkehr, Bau-und Wohnungwesen),
12-Ekonomi ve İstihdam Bakanlığı (Bundesministerium für
Wirtschaft und Arbeit),
13-Kalkınma ve İşbirliği Bakanlığı (Bundesministerium für
wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung).
Bakanların sayısını ve görev alanlarını kural olarak Başbakan
belirlemektedir. Ancak, bazı Bakanlıklar Anayasa’da belirtilmiştir. Bu
bakanlıklar, Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı,
Maliye Bakanlığı ve Savunma Bakanlıklarıdır.39 Bunlardan son üçünün
kurulması anayasal bir zorunluluktur.40
Federal bakanlıkların idari yapısı genellikle aynıdır. Başbakanlık
dahil tüm bakanlıkların bir veya iki idari (memur) müsteşarları vardır.
Ancak, Dışişleri, İçişleri, Maliye ve Ulaştırma Bakanlıklarının idari
müsteşar yanında parlamento müsteşarları da bulunmaktadır. Federal
Dışişleri Bakanına bağlı iki parlamento müsteşarı Devlet Bakanı
düzeyindedir. İdari müsteşarlar sadece bakana vekalet etmekle
kalmayıp, özel idari tecrübeleri nedeniyle çoğunlukla bakanın yakın
danışmanları durumundadır.
39
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.177.
Anayasa Madde 65a Savunma Bakanlığını;Madde 96, 98 Adalet Bakanlığını; Madde
108,112 ve 114 Maliye Bakanlığının yetkilerini belirlemiş olup,bu bakanlıklar anayasal
kurum olarak tespit edilmişlerdir.
40
15
16
Bakanlıklar görevlerinin kapsamına göre genel müdürlüklere ve
dairelere ayrılmışlardır. Her bakanlıkta I. Kısım Genel Müdürlük olarak,
çoğunlukla idari işler, organizasyon ve personel işleri ile muhasebe
işlemlerine bakmaktadır. Genel müdürlükler ve daireler organizasyon
olarak özel kalem müdürlüğü bürosuna bağlıdırlar. Bu büro hem
bakanlık içi koordinasyonu ve hem de diğer bakanlıklarla ilişkileri
sağlamaktadır.41
Federal Başbakan, güçlü bir konumdadır ve bu gücünü hükümet
politikasının ilkelerini belirleme yetkisinden almaktadır. Bu suretle,
Federal Başbakan tespit ettiği politikanın sorumluluğunu da
üstlenmektedir. Her federal bakan kendisinin çalışma alanını, belirlenen
hükümet politikası çerçevesinde kendi sorumluluğu altında bağımsız
olarak yönetmektedir. Federal Bakanların görüş ayrılıkları konusunda
Federal Hükümet karar vermektedir. Federal Başbakan hükümet işlerini,
Anayasa’nın 65. maddesi uyarınca federal hükümetçe kabul edilmiş ve
Federal Cumhurbaşkanınca onaylanmış bir iç tüzüğe (Geschäftsordnung) göre yönetmektedir. Koalisyon hükümetlerinde, Başbakan
siyasal uygulamalarda koalisyon ortağı ile yapılan anlaşmaları dikkate
almak durumundadır.
Anayasa’nın 66. maddesine göre, hükümet üyelerinin bağımsızlığının sağlanması bakımından, Başbakan ve bakanların maaşlı bir
görevde bulunmaları, sanat ve meslek icra etmeleri, ticari veya sınai
faaliyette bulunmaları yasaklanmıştır. Federal Meclisin onayı olmadan
kâr amacı güden bir işletmenin denetim kuruluna katılmaları da yasak
kapsamına alınmıştır.
Federal Başbakan, kabinenin Meclis tarafından seçilmiş tek üyesi
olduğundan, Meclise karşı yalnızca o sorumludur. Başbakanın bu
konumu nedeniyle, Almanya’daki hükümet sistemine “başbakan
demokrasisi” denilmektedir. Anayasa’nın 67. maddesine göre, Federal
Meclis, Federal Başbakana güvensizlik oyunu ancak, üyelerinin salt
çoğunluğuyla ona bir halef seçmek ve Federal Cumhurbaşkanından
azlini istemek suretiyle verebilmektedir. Bu “yapıcı güvensizlik oyu
(Konstruktives Miβtrauensvotum)”, yalnızca hükümeti reddetme görüşünü paylaşan, ancak bir alternatif program konusunda birleşemeyen
41
Federal Alman Uluslar arası Gelişme Vakfı (Deutsche Stiftung Für Internationale
Entwicklung)’nın “Katma Değer Vergisi” konusunda Berlin’de 30 Ocak-16 Nisan 1977
tarihlerinde düzenlediği ve bizim de katıldığımız “Eğitim Programı”na Dr. Franz BABEL
tarafından sunulan “Federal Almanya Cumhuriyetinde Hükümet ve İdare”ye ilişkin teblig.
16
17
muhalif grupların
yöneliktir.42
hükümeti
düşürmelerine
engel
olma
amacına
c-Federal İdare:
Anayasa’nın 86. maddesine göre Federasyon, yasaları federal
idare aracılığıyla uygulayabileceği gibi Federasyona doğrudan doğruya
bağlı kamu tüzel kişileri veya kamu kurumları aracılığıyla da uygulamaya
koyabilir. Anayasanın 87. maddesinde, dışişleri, federal maliye idaresi ile
89. maddesinde belirtilen şartları taşıyan su yolları ve deniz
taşımacılığının, kendi altyapısı ile donatılmış federal idare tarafından
yürütülecek faaliyet konuları olduğu belirtilmiştir. Yine 87. maddede,
federal yasayla, federal sınır muhafızlığı makamları ile polis istihbarat ve
hizmetlerini, Anayasayı koruma amacıyla bilgi ve gerekli belgeleri
toplama hizmetlerini ve Federal Almanya Cumhuriyetinin dış çıkarlarını
şiddet uygulayarak veya buna yönelik hazırlık eylemleriyle tehlikeye
düşüren faaliyetlere karşı koruma hizmetlerini veren birimleri kurma
imkanı getirilmiştir. Ayrıca, Anayasaya 19.03.1956’da eklenen 87a
maddesi ile silahlı kuvvetlerin kurulması ve 87b maddesi ile de silahlı
kuvvetlerin idaresi; 06.02.1961’de eklenen 87d maddesi ile hava ulaşımı
yönetimi; 20.12.1993’de eklenen 87e maddesi ile federal demir yollarının
idaresi ve 30.08.1994’de eklenen 87f maddesi ile de posta ve iletişim
alanındaki egemenlik görevlerinin Federasyona ait birimlerce
yürütülmesi öngörülmüştür. Anayasa’ya 23.12.1959’da eklenen 87c
maddesi ise atom enerjisi üretimi ve ondan yararlanmanın federasyon
adına eyaletlerce uygulanması esasını getirmiştir.
Almanya’da kamu yönetiminin etkinliği ve verimliliğini artırmak
üzere, birleşme sonrası başlatılan reform çalışmaları çerçevesinde, 1991
yılından sonra bakanlıklardaki 3400 kadro ve federal seviyedeki 600
makamın 150’si iptal edilmiş; 300 bölüm ve alt seviyedeki 800 büro
kaldırılmıştır. Orduda gerçekleştirilen idari reformla da 350 şube
lağvedilmiştir. Bütün bu düzenlemelerin devlet bütçesine kazancı 1998
yılında 5.4 milyar mark olarak hesaplanmıştır.43
42
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung, op.cit., s.177; Federal Hükümet,
İşte Almanya, Societatsverlag, 2000, s.156; Peter SCHADE, op.cit., s. 166. “Yapıcı
Güvensizlik Oyu” 1972’de Willy Brandt’a, 1982’de de Helmut Schmidt’e karşı iki defa
denenmiş ve yalnızca birisinde Helmut Schmidt düşürülerek yerine Helmut Kohl
seçilmiştir.
43
Onur ÖYMEN, Geleceği Yakalamak Türkiye’de ve Dünyada Küreselleşme ve
Devlet Reformu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000, s.369.
17
18
Almanya’’da 2000-2002 yılları itibariyle kamu hizmeti görevini
yürütenlerin sayıları aşağıda Tablo:1’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Tabloda yer alan 2000 yılına ilişkin toplam sayının %37.9’u memur,
yargıç ve asker, %47.8’i sözleşmeli personel ve %0.71’i de işçi
statüsündedir. Yine toplam içinde %52.3’ü kadınlardan oluşmaktadır.44
Maliye idaresinin toplam personel sayısı 1996’da 272 400 iken 2001
yılında 263 000’e inmiştir.45
Tablo:1
KAMU KESİMİNDE ÇALIŞANLARIN SAYILARI
(İlgili Yıl Haziran Ayı Sonu İtibariyle-1000 kişi)
2002 YILI
MEMURİYET
ALANI
2000
YILI
TOPLAMI
2001
YILI
TOPLAMI
KAMU KURUMLARI
TOPLAM
5 044.8
4 744.6
4 627.7
4 221.1
829.5
688.2
614.2
552.4
489.8
62.6
Eyalet
2 312.5
2 199.6
2 173.7
2 156.0
1 973.4
182.6
17.7
Mahalli İdare
(**)
Dolaylı Hizmet.
1 902.8
1 856.8
1 839.8
1 512.7
1 112.3
400.4
327.1
1 154.4
1 193.1
1 259.5
588.0
588.0
-
671.6
72.9
74.5
75.1
-
-
-
75.1
GENEL
TOPLAM
Yarın-Gün
Çalışan.
6 272.0
6 012.3
5 962.4
4 809.1
4 163.5
645.6
1 153.3
1 462.9
1 475.1
1 522.3
1 288.2
1 117.8
475.1
919.2
Tam-Gün
Çalışan.
4 809.1
4 537.1
4 440.1
3 520.9
3 045.8
170.4
234.1
Federasyon
Bilim,
Araştırma ve
Kalkınma Kur.
ÖZEL
BÜTÇE
645.6
BAĞIMSIZ
ÜNİTELER
(*)
MERKEZİ
BÜTÇE
3 575.6
Federasyon,
Eyalet, Mahalli
İdareler (**)
TOPLAM
406.6
61.8
(*)Deutsche Telekom AG’nin dışındaki Özel Hukuki Statüde bulunan kuruluşlar ve belli
süreye bağlı çalışanlar dahil. Telekom’un 65 ülkede 250 000 çalışanı bulunmaktadır.
(www.telekom3.de)
(**)Mahalli otoritelere ait birlikler ile özel amaçlı birlikler dahil.
Kaynak: www.destatis.de
44
Federal Hükümet, op.cit., s. 180.
Harenberg Lexikon Verlag, Aktuel’99 Dortmund, 1998, s.68; Harenberg Lexikon
Verlag, Aktuel 2004 Mit aktuellem Landerlexikon, Dordmund, 2003, s.151.
45
18
19
Aralık 1999 yılında, hükümet tarafından “geleceğe kucak açmak
ve yenilenmek” sloganıyla başlatılan “Modern Devlet-Modern Yönetim
(Moderner Staat-Moderne Verwaltung)” programı ile kapasitesi yüksek,
maliyeti düşük ve şeffaf bir kamu yönetimi ile motivasyonu yüksek kamu
personeli oluşturacak şekilde resmi kurum ve kuruluşların yeniden
yapılandırılması amaçlanmış olup, bu program halen sürdürülmektedir.46
Bu yenileşme çalışmaları sırasında işsizliğin azaltılamaması ve
ekonomik büyümenin de çok düşük seviyelerde seyretmesi üzerine,
Hükümet 14 Mart 2003 tarihinde “Gündem 2010 (Agenda 2010)” adıyla
yeni bir reform paketini ortaya koymuştur. Bu paketle ekonomi, sağlık,
vergi, emeklilik, mahalli idareler ve işgücü piyasasında düzenlemeler ile
tüm kamu kesiminde “e-devlet”e geçiş öngörülmektedir. 2003 yılı sonuna
kadar, gerekli yasal düzenlemelerin üçte ikisi tamamlanmıştır.47
2-Eyalet İdareleri:
Daha önce de belirtildiği üzere, Almanya 16 eyaletten oluşmaktadır. Bu eyaletler aynı zamanda egemen birer devlettirler ve her
eyaletin kendi anayasası bulunmaktadır.
Eyaletlerin bir çoğunda idari yapılanma üç kademelidir. Eyalet
hükümeti ve eyalet bakanlıkları en üst eyalet birimleridir. Bölge
yönetimleri orta seviyede eyalet idari birimlerindendir. En alt eyalet
birimleri ise ilçeler ve bir ilçeye bağlı olmayan büyükşehirlerdir.48
Anayasa’nın 83. maddesi “Bu Anayasada aksine bir hüküm
bulunmadıkça veya izin verilmedikçe, eyaletler federal yasaları kendi
görevleri olarak yürütürler.” hükmüne amirdir.
Yasaların eyaletler tarafından uygulanmasına ilişkin esas da
Anayasanın 84. maddesinde belirlenmiş olup, bu hükme göre, idari
örgütlenme ve idari usullerin düzenlenmesi, Federal Konseyce onaylanmış federal yasalarda aksine bir hüküm bulunmadıkça, eyaletlere aittir.
Anayasada yer alan görev ve gider ayrımı ilkesinin istisnası da
Anayasa’ya sonradan eklenen 91a ve 91b maddeleri ile getirilmiştir.49 Bu
46
Die Bundesregierung, Modern State- Modern Administration, Progress Report
2002, Bonifatius Druck-Buch-Verlag, Paderborn, 2002, s.9.
47
The Federal Government, Agenda 2010 Questions and Answers, Brochure, Berlin
February 2004.
48
Hamburg, Berlin ve Bremen gibi şehir devletlerinin özel idari yapılanması, SchleswigHolstein ve Saarland’ın da orta kademe idari birim noksanlığı sözkonusudur.
49
Bu maddeler Anayasa’ya 12.05.1969’da eklenmiştir.
19
20
maddelerle bazı görevlerin merkez ve eyaletler tarafından birlikte yerine
getirilmesi sağlanmıştır. Bu suretle merkezi hükümet, eyaletlerin
aleyhine bazı görevleri üzerine almıştır. Bunların başlıcaları, üniversite
ve yüksek okullarla üniversite hastanelerinin genişletilmesi ve inşası,
bölgesel ekonominin altyapısının ıslahı, tarımsal altyapının ve kıyıların
korunmasıdır.
Eyaletlerde genel idare birimleri yanı sıra, sadece kanunların
öngördüğü konularda görev yürüten özel idari birimler de mevcuttur.
Teşkilatlanma bakımından eyaletler arasında farklılıklar olmakla birlikte,
iki eyalet dışında50, üst, orta ve alt kademe biçiminde üç kademeli
organizasyon tipi bulunmaktadır.51
a-Üst Kademe Yönetim:
Eyaletlerin Başbakanlığı ve görev alanlarına giren kültür ve
eğitim politikası (okul ve kilise sorunları, sanat ve bilim, radyo ve
televizyon) ve güvenlik (polis) işleri gibi konularda çeşitli bakanlıkları
vardır. Genellikle bu bakanlıklar, İçişleri, Maliye, Adliye, Kültür, Tarım,
Ulaştırma ile Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlıklarıdır.
Eyaletlerin yasa çıkarmaya yetkili oldukları konularla ilgili idareleri
vardır ki bu alanda merkezin eyalet idarelerine yön verme yetkisi
bulunmamaktadır.
b- Orta Kademe Yönetim:
Orta kademede eyalet idareleri “il”lere ayrılmıştır ve başında “il
müdürü” bulunmaktadır. Bunlar, özel bir idari kuruluşu olmayan tüm
konulara bakmaktadırlar. Orta kademe birimlerin ana görevi merkezi
birimler arasında koordinasyonu sağlamak ve alt birimlerle mahalli idare
birimlerinin denetimlerini gerçekleştirmektir. İl müdürü prensip itibariyle
eyalet içişleri bakanına bağlıdır. Ancak, ilgili görevleri sebebiyle diğer
bakanlıklara da bağlılığı söz konusudur.52
c- Alt Kademe Yönetim:
Devlet örgütünün alt kademesini “bağımsız iller” ve “ilçe idareleri”
oluşturmaktadır. Bu bağımsız il statüsünün, tarihsel gelişim sonucu, belli
50
Schleswig-Holstein ve Saarland Eyaletlerinde orta kademe idare bulunmamaktadır.
Kadir KOÇDEMİR, op.cit., s.28,29.
52
Ibid., s.29; Dr. Franz BABEL tarafından sunulan “Federal Almanya Cumhuriyetinde
Hükümet ve İdare”ye ilişkin tebliğ.
51
20
21
bir büyüklüğe ulaşan ilçelere verilen “şehir idaresi” statüsü ile ilgisi
bulunmamaktadır.
Bağımsız iller, öz-yönetim hakkına sahip kamu kuruluşları olup,
mahalli sorunlarla ilgili görevlere ilişkin birimler, halkın seçtiği idareciler
tarafından yönetilmektedir. Devlet görevleri ise yasa yolu ile devredilmiş
olup, bunları da yerine getirmekle yükümlüdürler. Bu devredilen görevler
arasında, İmar Müdürlüğü, Nüfus Müdürlüğü ve İktisat Müdürlüğü
bulunmaktadır.
İlçeler de bağımsız iller gibi kendi sorunlarını kendi yönetimleri ile
çözen idari birimlerdir. İlçe dahilindeki yolların yapımı ve bakımı; ulaşım,
su, gaz, temizlik, sağlık ve kültür işleri ile ilgili birimler kurulması ve
yürütülmesi ilçe idaresinin görevleri kapsamdadır. İlçelerin bu öz
görevleri yanında devlet adına devren yürüttükleri imar işleri, trafik gibi
görevler de vardır. Eyalet yasama faaliyetleri ile ilgili açıklamalar
sırasında belirtildiği üzere, ilçelerde idari memur kaymakamdır.
Kaymakam bazı eyaletlerde devlet memuru, bazı eyaletlerde de seçilen
belediye memurudur.53
C-YARGI:
Almanya Federal Cumhuriyeti hukukunun önemli bir bölümü
yazılı mevzuata dayanmakta olup, yaşamın bütün alanlarını kapsayarak
toplumsal gelişim ve değişime uyum sağlamaktadır. Federal Almanya
hukuku 1900 kanun ile 3000 tüzükten oluşmaktadır. Herkes
mahkemelerde davacı ve davalı olarak iddia ve savunma hakkına
sahiptir.54 Yargı ile ilgili esaslara Anayasanın 92. maddesinden 104
maddesine kadar olan maddelerinde yer verilmiştir.
Yargı yetkisi yargıçlara ait olup, bu yetki Federal Anayasa
Mahkemesi ve Anayasada öngörülen federal mahkemeler ile eyaletlerin
mahkemeleri aracılığıyla kullanılmaktadır. Yargı kapsamlı bir hukuk
güvencesi ile büyük ölçüde uzmanlaşmıştır. Federal ve eyalet
mahkemelerinin işleyişi, yargıç ve savcıların yetişme ve görev şartları
federal düzeyde düzenlenmiş olup, eyaletler arasında farklılıklar
bulunmamaktadır.55
53
Dr. Franz BABEL tarafından sunulan “Federal Almanya Cumhuriyetinde Hükümet ve
İdare”ye ilişkin tebliğ.
54
Federal Hükümet, op.cit., s.165.
55
Kadir KOÇDEMİR, op.cit., s.47.
21
22
Anayasa Mahkemesi yanısıra, adli, idari, vergi, iş ve sosyal
konularda yargı kısımları için en yüksek mahkemeler olarak Federal
Temyiz Mahkemesi, Federal İdare Mahkemesi, Federal Vergi
Mahkemesi, Federal İş Mahkemesi ve Federal Sosyal Mahkemesi
kurulması Anayasa’nın 95. maddesinde öngörülmüştür. Ayrıca, 96.
madde sınai hakların korunması, silahlı kuvvetler için askeri ceza ve
federasyona kamu görevleri nedeniyle bağlı olan görevliler için disiplin
ve şikayet işleri bakımından Federal Mahkemeler kurulmasına imkan
vermektedir. Yine aynı maddenin 2002 yılında değiştirilen 5. fıkrası
uyarınca, soykırım, insanlık suçları, savaş suçları, halkların bir arada
barış içinde yaşamalarını engellemek ve özellikle bir saldırı savaşını
hazırlamak eğilimindeki eylemler ile devletin güvenliğinin korunması
suçları hakkındaki ceza davaları eyalet mahkemelerince Federasyon
adına görülebilecektir.56
Mahkemelerde, hukuk, ceza ve idare yargılamalarında farklı
usuller uygulanmaktadır. 1999 yılında başlatılan “Modern Devlet-Modern
Yönetim” programı çerçevesinde “yargı sistemine yüksek performans”
getirilmesi amacıyla medeni hukuk ve ceza ile ilgili işlemlerde reform,
güçlü bir karar verme mekanizması geliştirilmesi çalışmaları yürütülmektedir.57
Yukarıda belirtilen Anayasa hükümleri çerçevesinde, mahkemeleri aşağıdaki şekilde guruplandırmak mümkündür.
1-Federal Mahkemeler:
Federal düzeydeki mahkemeler aşağıda sıralandığı üzere, altı
ana dalda uzmanlaşmıştır. Anayasa Mahkemesi dışındaki Federal
Mahkemeler temyiz mahkemesi niteliğindedir ve yargı içtihatlarının
birleştirilmesini sağlamak üzere bu mahkemelerden bir Ortak Daire
kurulmuştur.
a-Anayasa Mahkemesi (Bundesverfassungsgerichts).
b-Federal Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) (Bundesgerichtshof).
c-Federal İdare Mahkemesi (Danıştay) (Bundesverwaltungsgericht).
56
Değişiklik 01.08.2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Bundesgesetzblat
26.07.2002-Is. 2863.
57
Die Bundesregierung, Modern State- Modern Administration, Progress Report
2002, Bonifatius Druck-Buch-Verlag, Paderborn, 2002, s.39.
22
23
d-Federal Vergi Mahkemesi (Sayıştay) (Bundesfinanzhof).
e-Federal İş Mahkemesi (Bundesarbeitsgericht).
f-Federal Sosyal Mahkeme (Bundessozialgericht).
2-Eyalet Mahkemeleri:
Eyalet mahkemeleri de aşağıda sıralandığı üzere, Federal
Mahkemelere paralel olarak organize edilmiştir.
a-Eyalet Anayasa Mahkemeleri (Verfassungsgerichte der
Bundesländer).
b-Eyalet Hukuk ve Ceza Mahkemeleri (Zivil-gerichtsbarkeit/
Straf-gerichtsbarkeit).
i-Yüksek Eyalet Mahkemesi (Oberlandesgericht),
ii-Asliye Mahkemesi (Landgericht),
iii-Sulh Mahkemesi (Amstgericht).
c-Eyalet İdari Mahkemeleri (Verwaltungsgerichtsbarkeit).
i-Yüksek
İdare
Mahkemesi
veya
Danıştay
(Oberverwaltungsgericht oder Verwaltungsgerichtshof),
ii-İdare Mahkemesi (Verwaltungsgericht).
d-Vergi Mahkemeleri (Finanzgericht).
e-İş Konularındaki Mahkemeler (Arbeitsgerichtsbarkeit).
i-Eyalet İş Mahkemesi (Landesarbeitsgericht),
ii-İş Mahkemesi (Arbeitsgericht).
f-Sosyal Konulardaki Mahkemeler (Sozialgerichtsbarkeit).
i-Eyalet Sosyal Mahkemesi (Landessozialgericht),
ii-Sosyal Mahkeme (Sozialgericht).
IV- VERGİ İDARESİNİN TEŞKİLAT YAPISI VE İŞLEVLERİNİN
ANAYASAL TEMELLERİ :
Anayasa’nın X. Bölümünde “Mali Rejim“ başlığı altında oniki farklı
madde ile bütçe, vergi ve borçlanma konularıyla birlikte “Maliye
İdaresi“ne ilişkin hususlar ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Maliye
idaresi ile ilgili düzenlemenin yer aldığı 108. maddede esas olarak „vergi
idaresi“ne ilişkin hükümler yer almaktadır.
Yine denetim konusunda da 114. madde ile Sayıştay’ın görevleri
düzenlenmiştir. Anayasa’nın söz konusu madde hükümleri çerçevesinde
“vergi idaresi” ve “denetimi” ile ilgili hususlara aşağıda ayrıntılı olarak yer
verilmiştir.
23
24
A-VERGİ İDARESİ:
vergi idaresine ilişkin Anayasa hükümleri ile bu hükümler
çerçevesinde federal ve eyaletler düzeyindeki idari yapı ve organizasyon
aşağıda açıklandığı gibidir.
1-Anayasa’da Vergi İdaresi İle İlgili Hükümler:
Anayasa’nın 108. maddesinde aynen aşağıdaki hükümler yer
almaktadır.
“(1) Gümrükler, mali tekeller, federal yasayla düzenlenen ithal
katma değer vergisi dahil tüketim vergileri ve Avrupa Toplulukları
çerçevesindeki vergiler, federal mali makamlarca yönetilir. Bu
makamların kuruluşu federal bir yasayla düzenlenir. Orta dereceli
seviyelerde bulunan yönetimlerin başına atanacakların tespitinde ilgili
eyalet hükümetinin görüşü alınarak atama gerçekleştirilir.
(2) Diğer vergi işleri eyalet mali makamlarınca yürütülür. Bu
makamların kuruluşu ve görevlilerinin her yerde aynı olacak şekildeki
eğitimi, Federal Konseyin onayına bağlı federal bir yasayla
düzenlenebilir. Orta seviyede bulunan yöneticilerin başına yapılacak
atamalarda Federal Hükümetle anlaşarak gerekli atama yapılır.
(3) Gelirleri tamamen veya kısmen Federasyona ait olan vergi
işleri eyalet mali makamları tarafından yürütüldüğü takdirde, eyaletler,
Federasyon adına hareket ederler. 85. maddenin 3. ve 4. fıkra
hükümleri,58 Federal Hükümetin Federal Maliye Bakanınca temsil
edileceği şeklinde uygulanır.
(4) Vergilerin idaresinde, vergi yasalarının ifasının esaslı şekilde
kolaylaştırılması veya iyileştirilmesi amacıyla, Federal Konseyin onayına
bağlı federal bir yasa ile federal maliye idaresi ile eyalet maliye idaresi
arasında bir işbirliği yapılması veya bu maddenin 1. fıkrasındaki vergi
işlerine eyalet mali makamları ve diğer vergi işlerine Federasyon mali
makamlarınca yürütülmesi esası getirilebilir. Sadece belediye ve köylere
(belediye ve köy birliklerine) iletilecek olan vergilerde, eyalet mali
makamlarına ait olan idare yetkileri tamamen veya kısmen belediye ve
köylere (belediye ve köy birliklerine) devredilebilir.
58
Anayasa’nın 85. maddesinin 3 ve 4 numaralı fıkra hükümleri: “(3) Eyalet makamları,
yetkili en üst federal makamların talimatlarına tabidirler. Talimatlar, Federal Hükümetin
ivedi olarak nitelendirmesi hali dışında, eyaletin en yüksek makamlarına verilmelidir; bu
makamlar, talimatların yerine getirilmesini sağlamakla yükümlüdürler.” “(4)
Federasyonun denetimi, uygulamanın yasallığına ve alınan tedbirlerin amacına
uygunluğuna ilişkindir. Federal Hükümet, bu amaçla rapor verilmesini, dosyaların
gönderilmesini isteyebilir ve bütün makamlara temsilci gönderebilir.”
24
25
(5) Federal mali makamlarınca uygulanacak usuller, federal bir
yasayla düzenlenir. Eyalet mali makamları ve bu maddenin 4. fıkrasının
2. cümlesinde belirtilen yetki devri halinde belediye ve köyler (belediye
ve köy birlikleri) tarafından uygulanacak usuller ise, Federal Konseyin
onayına bağlı federal bir yasayla düzenlenir.
(6) Vergi yargısı, federal bir yasayla her yerde aynı olacak
şekilde düzenlenir.
(7) Federal Hükümet, vergi idaresi eyalet mali makamlarına veya
belediye ile köylere (belediye ve köy birliklerine) ait bulunduğu ölçüde
Federal Konseyin onayını almak şartıyla, genel idari hükümler
çıkartabilir.”
2-Vergi İdaresinin Yapısı ve Organizasyonu:
Anayasa, Almanya’nın federal özelliğine uygun olarak, Federal
devletin ve eyaletlerin kendi alanlarına giren vergilerin tespiti ve
toplanması için ayrı örgütler kurmalarını zorunlu tutmuştur. Bunun
yanısıra belediyeler de, geleneksel öz-yönetim hakları uyarınca,
kendilerine gelir getiren vergilerin toplanması için vergi dairelerini
kurmuşlardır. Federal ve eyalet maliye örgütleri üç kademeden
oluşmaktadır. Maliye Bakanlıkları en üst mali mercilerdir. Orta kademe
mali merciler Yüksek Maliye Müdürlükleri (Oberfinanzdirektion) ve yerel
mali merciler de vergi daireleridir (Finanzamt).59
a-En Üst Mali Merciler :
Almanya’da en üst mali merciler, federal seviyede Federal Maliye
Bakanlığı (Bundesministerium der Finanzen) ve eyaletlerde de Eyalet
Maliye Bakanlıklarıdır. Orta kademe mali merciler ile mahalli mali
merciler her iki bakanlıkla da irtibatlıdır.
aa-Federal Maliye Bakanlığı:
Federal Maliye Bakanlığı merkez teşkilatı ekonomi politikası ile
birlikte60 maliye politikası, para ve kredi politikası, sermaye piyasası ve
59
Maliye idaresi 30.08.1971 tarihli Federal bir yasa olan “Gesetz über die
Finanzverwaltung” ile düzenlenmiştir.
60
Almanya’da ayrıca Ekonomi ve İstihdam Bakanlığı bulunduğundan, ekonomi politikası
uygulamalarında zaman zaman iki bakanlık arasında sorunlar yaşanmaktadır. 1998
seçimlerinde SPD Başkanı olmasına rağmen, Yeşillerle kurdukları hükümette
Schöreder’in Başbakan olmasını sağlayarak kendisi de Maliye Bakanı olan ve 1999’da
hem parti başkanlığından hem de Maliye Bakanlığından istifa eden Oskar LAFONTAİNE,
istifasının nedenlerini açıkladığı kitabında “işsizlerin sayısı sürekli artıyorsa ekonomi ve
25
26
özelleştirme, milli emlak ve inşaat uygulamalarının yürütüldüğü bir
Bakanlıktır. Maliye politikası uygulamasında da bütçe, borçlanma ve
vergi ile gümrük politikaları bir bütün olarak bu bakanlık bünyesinde
yürütülmektedir.
Federal Maliye Bakanlığında ikisi parlamento ve üçü de idari
olmak üzere beş müsteşar bulunmaktadır. Parlamento müsteşarları
bütçe ve vergi politikaları ile ilgilenmektedirler. İdari müsteşarlar ise
genel müdürlük şeklinde teşkilatlanan on idari birim ile ilgilenmektedirler.61
En üst mali idari birimlerin ikinci derece otoritelerinden olan
Gümrük Kriminal Dairesi (Zollkriminalamt), Federal Maliye Dairesi
(Bundesamt für Finanzen), Federal Tekel ve Alkollü İçkiler İdaresi
(Bundesmonopolverwaltung für Branntwein), Federal Maddi Haklar ve
Emisyon Tasfiye Dairesi (Bundesamt zur Regelung offener Vermögensfragen), Federal Menkul Kıymetler İdaresi (Bundeswertpapierverwaltung), Federal Kredi İşleri Denetleme Dairesi (Bundesaufsichtsamt für das Kreditwesen), Federal Sermaye Piyasası
Denetleme Dairesi (Bundesaufsichtsamt für den Wertpapierhandel) ve
Federal Sigorta Denetleme Dairesi (Bundesaufsichtsamt für das
Versicherungswesen) Maliye Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlardandır.62
bb-Eyalet Maliye Bakanlıkları:
Şehir devleti dışındaki eyaletlerde maliye bakanlıkları bulunmaktadır. Şehir devletlerinde ise maliye senatörlükleri sözkonusudur. Yüksek
maliye daireleri bu bakanlık veya senatörlüğe idari yönden bağlıdırlar.
b-Orta Kademe Mali Merciler:
Eyaletlerde en az birer Yüksek Maliye Müdürlükleri bulunmaktadır. Büyük eyaletlerde bu sayı iki veya üçtür. Halen 12 Maliye Yüksek
Müdürlüğü bulunmaktadır.63
finans politikası yanlıştır” diyerek, “asıl sorun haline gelen Ekonomi ve Maliye Bakanlığı
arasındaki görev dağılımıydı” diye de ilave etmektedir. Oskar LAFONTAİNE, Yürek
Solda Atar, Çev. A.Gergin, B. Atatanır, E.Tezel, S.Kavakçı, Gendaş A.Ş., 2003, s.16,
74.
61
Organisationsplan des Bundesministeriums der Finanzen. Stand: Juli 2003
(aktualisiert: 24. September 2003); Bundesministerium der Finanzen, Das
Bundesministerium der Finanzen, Berlin, 2001, s.11, 14, 15.
62
Bundesministerium der Finanzen, Steuern von A bis Z, Berlin, 2002, s.28,29.
63
Bundesministeriun der Finanzen, Die Bundesfinanzverwaltung, Berlin, 2002, s.43.
26
27
Yüksek Maliye Müdürlükleri eyalet sınırları içinde yetkili olup,
yerel mali mercileri idari ve mesleki açıdan denetlemektedirler. Hem
federal ve hem de eyalet kurumu olarak gümrük başmüdürlükleri, milli
emlak ve inşaat daireleri ve vergi dairelerinin idaresi ve denetimi bu
müdürlüklere aittir. Vergi daireleri dışındaki birimler federal seviyede
müdüriyettirler. Ayrıca eyalet seviyesinde milli emlak ve inşaat
müdürlükleri de bulunmaktadır.
c-Yerel Mali Merciler:
Alman maliye idaresinin organizasyonuna göre vergi daireleri gümrükler ve tüketim vergileri ile belediye vergileri dışında- bütün
vergilerin tarh, tahakkuk ve tahsil edildiği yerlerdir. İdarenin yeniden
yapılandırılması çalışmalarına başlamadan önce 650 olan vergi dairesi
sayısı halen 572’dir.64
B-VERGİ DENETİMİ:
Vergi denetimi, geniş anlamıyla, yönetimin ve mükelleflerin
yasalarla saptanan ilkeler çerçevesinde hareket edip etmediklerinin
belirlenmesidir. Bu anlamda denetim, vergi yönetiminin teftişi, vergi
incelemesi ve vergi kontrolüdür.65 Almanya’da “teftiş” nitelikli denetim
Sayıştay tarafından ve vergi incelemesi de vergi dairesinde bulunan
inceleme elemanlarınca gerçekleştirilmektedir.
1-Sayıştay Denetimi:
Almanya’da devlet ve eyaletlerin bütçe ve ekonomi yönetimini
denetleme görevi Federal Sayıştay ile 16 eyaletin sayıştayları tarafından
yerine getirilmektedir.66
Federal Maliye Bakanı, Anayasanın 114. maddesi çerçevesinde,
Federal Hükümetin ibrası için Federal Meclis ve Federal Konseye bütün
gelirler ve giderler, hazinenin malları ve borçları konusunda ilgili dönemi
izleyen mali yıl içinde Sayıştay denetim sonuçlarına dayanarak hesap
vermek durumundadır.
64
Capital Das Wirtschaftsmagazin, “Vorsicht Finanzamt”, Nr.11, 13.5-26.5.2004, s.87.
İsmail CAN, “Türkiye’de Vergi Denetimi Uygulaması ve Eleştirisi”, Maliye Dergisi,
Maliye Tetkik Kurulu,
Sayı;53, Eylül-Ekim 1981, s.66.
66
Federal Hükümet, op.cit., s.187.
65
27
28
Federal Sayıştay (Der Bundesrechnungshof), hesap ve bütçenin
ekonomik yerindeliği ile usule uygunluğunu denetleyerek Federal
Hükümet ile Federal Meclis ve Federal Konseye her yıl rapor
vermektedir. Federal Meclis tarafından Hükümetin aklanması bu rapora
dayandırılmaktadır. Federal Sayıştayın bu görevleri yanında denetlenen
makam ve Federal Meclise danışma hizmeti verme ve mali kontrol
tecrübelerine dayanarak öneriler getirme görevleri de bulunmaktadır.67
Halen 9 bölgede faaliyet gösteren Federal Sayıştay üyeleri yargıç
bağımsızlığına sahiptirler. Toplam 52 ünitede yaklaşık 600 denetçi görev
yapmaktadır.68
Federal Sayıştay, vergi daireleri üzerinde “teftiş” nitelikli denetimle birlikte “performans denetimini” de yürütmektedir.
Eyalet Sayıştaylarının da Federal Sayıştay’a benzer görev ve
yetkileri bulunmaktadır. Federal Sayıştay ile Eyalet Sayıştayları
arasında, denetlemelerin zaman ve içerik bakımından birbirleriyle
uyumunu sağlatacak denetim planlamaları yapılmaktadır.69
2- Vergi İncelemeleri (Betriebsprüfung):
Vergi incelemesini, aşağıda ilgili bölümde açıklandığı üzere,
Anayasanın 3/1’inci maddesinde yer alan “Bütün insanlar kanun önünde
eşittir” ilkesinin bir sonucu olarak, vergi sisteminin “eşit vergi yükümlemesini garanti altına alacak kontrol imkanlarıyla desteklenmesi”
ihtiyacının bir şekli biçiminde düşünmek mümkündür.
Almanya’da vergi incelemeleri beyana dayalı vergilerde yürütülmektedir. Mükellefler ciro, kâr ve aktif toplamı gibi bazı ölçüler dikkate
alınarak büyük, orta, küçük ve en küçük işyerleri olmak üzere sınıflandırılmışlardır. Büyük işletmeler azami 5 yıl içinde tüm dönemler itibariyle
incelenmekte; orta işletmelerde inceleme süresi 12 yıla kadar çıkmaktadır. Aşağıda Tablo:2’de 2002 yılı itibariyle mükellef grupları yönünden
sayıları, incelenenlerin sayısı, inceleme periyodu ile bulunan matrah
farkları gösterilmiştir.70
67
Ibid., s.187.
http://www.bundesrechnungshof.de/english/kurzinfo.html, 03.03.2001.
69
Dr. Heinrich-OTTO PLINKE, Prüfung der Finanzämter durch den Rechnungshof,
Berlin, 1978, s.2.
70
Bundesfinanzministerium, Ergebnis der steuerlichen Betriebsprüfung 2002 , 30.Juli
2003.
68
28
29
Tablo:2
2002 YILINDA GRUPLAR İTİBARİYLE
MÜKELLEF SAYILARI VE
DENETİM SONUÇLARI
Büyük
İşletme
179.562
Orta
İşletme
779.772
Küçük
İşletme
1.178.599
Çok Küçük
İşletme
4741.658
6879.591
İncelenen
İşletme
Sayısı
37.376
63.640
117.001(*)
-(*)
218.017
İnceleme
Periyodu
(Yıl)
4.8
12.25
-(**)
-(**)
-
9.670
1.528
613
751
12.562
İşletme
Sayısı
Bulunan
Matrah Farkı
(Milyon Euro)
Toplam
(*) Çok küçük işletmeler dahil.
(**) Bunlar için belirli bir zaman periyodu bulunmamaktadır.
Kaynak: Bundesfinanzministerium, “Ergebnis der steuerlichen Betriebsprüfung
2002”deki tablolardan yararlanılmıştır; www.bundesfinanzministerium. de.
Vergi denetimi Almanya’da Yüksek Maliye Dairesine bağlı az
sayıda ve Vergi Dairesi kadrolarında bulunan çok sayıda denetim
elemanlarınca yürütülmektedir. Bu arada mükellef bildirimlerini kabul
eden elemanların da sınırlı bir biçimde hata ve eksiklikleri düzeltme
yönünde yetkileri bulunmaktadır. Asıl incelemeler Vergi Dairesinde
bulunan inceleme elemanlarınca yürütülmektedir. Yüksek Maliye
Dairesine bağlı vergi kaçakçılığı takip memurları diğer inceleme
elemanlarına göre daha farklı ve geniş yetkilere sahiptirler. Bu arada
eyaletlerin inceleme elemanları dışında Federal Maliye Bakanlığının da
eyaletler arası incelemeleri yürütmek üzere denetim elemanları
mevcuttur.71 2000 yılı başı itibariyle, toplam denetim elemanı kadrosu
71
İsmail CAN, loc.cit., s.70.
29
30
14.783 olup, fiilen denetim yapan eleman sayısı 10.985’dir. Federal
Maliye Bakanlığında 109 eleman görevli bulunmaktadır.72
Almanya’da vergi yönetiminin etkinliğine paralel olarak mükelleflerin vergiye karşı olan duyarlıkları vergi kayıp ve kaçağı sorununu
önemli ölçüde azaltmış bulunmaktadır. Bu arada vergilemenin etkinliği
bakımından, Mali Müşavirlerin (Wirtschaftsprüfer) de önemli rolü olduğunu belirtmek gerekmektedir.73
V-VERGİ YASALARI VE SİSTEMİ TAŞIYAN HUKUKİ İLKELER
İLE BUNLARIN ANAYASAL TEMELLERİ:
A-VERGİDE YASAMA YETKİSİ:
Anayasa’nın 105. maddesine göre, vergi ile ilgili olarak yasama
yetkisini federal meclis ile birlikte eyalet meclisleri ve mahalli idare
meclisleri kullanmaktadır.
Diğer yasama çalışmalarında olduğu gibi, vergi ile ilgili yasama
çalışmalarını da Federal Hükümet yapmaktadır.
Yasa tasarısını ilgili bakanlık hazırlayıp, bunu eyalet temsilcileri
konseyine sunmaktadır. Burada yasanın eyalet çıkarlarına uygun olup
olmadığı incelenmektedir.
1-Federal Meclisin Vergi Konusunda Yasama Yetkisi:
Federal Meclisin aşağıda belirtilen konularda yasama yetkisi
bulunmaktadır. Ancak gelirleri tamamen veya kısmen eyaletlere ve
belediye ile köylere (belediye ve köy birliklerine) ait olan vergiler
konusundaki federal yasalar, Federal Konseyin onayına bağlıdır.
a-Münhasıran Yasama Yetkisi:
Gümrük (Zölle) ve mali tekeller (Finanzmonopole) konusunda
yasama yetkisi Federasyona ait bulunmaktadır.
72
Bundesfinanzministerium,
“Information:
Ergebnis
der
steuerlichen
Betriebsprüfung 1999” 16.12.2000.
73
İsmail CAN, loc.cit., s.70; Prof. Dr. Manfred E. STREIT, Dr. Dieter C. UMBACH, Prof.
Dr. Richard BARTLSPERGER, Wie funktioniert das? Die Wirtschaft heute, Meyers
Lexikonverlag, 3. Aufl., Mannheim, 1984, s.100.
30
31
b-Öncelikli Yasama Yetkisi:
aa-Vergi Gelirlerinin Kısmen Veya Tamamen Federasyona
Ait Olması Hali:
Vergi gelirlerinin tamamen veya kısmen kendisine ait olması
durumunda yasama yetkisi Federal meclis tarafından kullanılmaktadır.
bb-Federal Yasa Koymayı Gerektiren Bir Durumun Bulunması Hali:
Federal Meclis’in yasama yetkilerinin sınırları ile ilgili açıklamalar
sırasında da belirtildiği üzere, Anayasa’nın 72. maddesinin ikinci
fıkrasında yer alan “Federasyon topraklarında eşdeğer yaşam
koşullarının sağlanması, hukuki ve ekonomik birliğin muhafazası veya
yüksek devlet yararının bir federal düzenlemeyi gerektirdiği” hallerde
Federasyonun öncelikle yasa yapma yetkisi bulunmaktadır. Maddede
belirtilen şartların bulunması durumunda getirilecek vergilerle ilgili olarak
Federasyonun yasama yetkisini kullanması mümkündür.
2-Federal Konseyin Vergi Konusunda Yetkileri:
Gelirleri tamamen veya kısmen eyaletlere ve belediye ile köylere
(belediye ile köy birliklerine) ait olan vergiler konusundaki federal
yasalar, Federal Konseyin onayına bağlıdır. Eyaletler, Federal Konsey
aracılığıyla, federasyonun yasama ve idaresine ve Avrupa Birliğinin
işlerine katılmaktadırlar.
3-Eyalet Meclislerinin Vergi Konusunda Yasama Yetkisi:
Eyaletler, Anayasa’nın 105. maddesinin (2a) işaretli fıkrası
uyarınca federal yasayla düzenlenen vergilerle aynı cinsten olmayan
yerel tüketim ve gider vergileri konusunda yasama yetkisine sahiptirler.
Bu yetki merkezin yarışan yetkisinin izin verdiği ölçüde ve
merkezin yarışan yetkisini kullanmadığı durumlarda merkezi yasalarla
düzenlenmiş vergilere benzemeyen bölgesel tüketim ve harcama
vergileri için kullanılmaktadır. Eyaletler ayrıca Kilise Vergisi konusunda
yasama yetkisini haizdirler.74
74
Anayasa’nın 140. maddesindeki hüküm çerçevesinde, Weimar Anayasasının 137/6 ve
8. maddesi.
31
32
4-Mahalli İdarelerin Durumu:
Belde meclisi temel karar organıdır ve beldenin bütün önemli
işlerinde yetkilidir. Özellikle mahalli yasaların çıkarılması, bütçenin
kabulü ve belediye vergi, resim ve harçlarının kararlaştırılması gibi
konularda belediye meclisi kararı gerekmektedir.75 Belediyelerin yeni
vergi koyma yetkileri bulunmayıp, kanunların verdiği sınırlar içinde vergi
düzenlemesi yapma yetkileri bulunmaktadır.
B-VERGİ SİSTEMİNİ TAŞIYAN HUKUKİ İLKELER:
Vergileme, kamu giderlerinin finansmanı için devletin siyasi
gücüne dayanılarak kişilerin gelir ve malları üzerinden pay alınması
işlemi olduğundan, devletle fertlerin karşılıklı hukuki ilişkilerini ortaya
çıkarmaktadır. Bu nedenle de vergileme ile ilgili hukuki ilkelerin devletin
anayasasından ve dolayısıyla anayasa hukukundan kaynaklanması
gerekmektedir.
“Magna Carta Libertatum” (Büyük Hürriyet Fermanı) ile ortaya
çıkan “temsilsiz vergi olmayacağı” prensibi76 zamanla çağdaş anayasa
hukuku içinde yerini almıştır. Yine Almanya köylüleri ile şehir halkının
Mart 1525’de topluca mücadeleye başlayarak gerçekleştirilmesini
istedikleri 12 maddelik programın 8. maddesi “... tarhedilen vergilerin
ağırlığından şikayetçiyiz. Bu köylülerin servetlerini kaybetmelerine yol
açmaktadır.. Bundan ötürü, senyörlerin sözü geçen mal mülkü
inceleyerek adil vergi tarhetmelerini ve böylece aldığı ücrete layık olan
herkesin boşu boşuna çalışmamasını istiyoruz.” talebinde77 yer alan
“vergi adaleti” kavramı, modern anayasalarda temel hukuk değerlerinin
benimsenmesiyle beraber bu kavramı da hukuken yorumlanabilir hale
getirmiştir. Bu yönüyle konu değerlendirildiğinde, diğer kıta Avrupası
ülkeleri gibi Almanya da bir sosyal devlet olup, vergi adaletinin anayasal
temelini özgürlük, eşitlik ve sosyal dayanışmadan meydana gelen ortak
temel değerler üçlüsü biçiminde ortaya koymak mümkündür.78
75
Doç. Dr. Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, op.cit., s.65; Kadir KOÇDEMİR, op.cit.,
s.41.
76
İngiltere’de 19 Haziran 1215’ kral yurtsuz John’ a karşı baronların müşterek cephe
alarak imzalattıkları ferman’da “Kraliyet meclisi olan Magnum Concilium’un rıza ve
muvafakatı olmaksızın vergi toplanamaz.” ifadesine yer verilmiştir. Bu konuda bkz.: Doç.
Dr.İlhan ARSEL, Anayasa Hukukunun Umumi Esasları, 1. Kitap Demokrasi, Güven
Matbaası, Ankara, 1955, s.115.
77
Nihat FALAY, Maliye Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1989, s.49.
78
Prof. Dr.Joachim LANG, “Verfassungsrechtliche Bestimmung Der
Steuergerechtigkeit”, (“Vergi Adaletinin Anayasal Temelleri”,Çev.Dr.Funda Başaran),
32
33
1-Verginin Yasallığı:
Verginin yasallığı ilkesine Alman Anayasası’nda açıkça yer
verilmemiştir. Bu ilke, yürütme organının keyfi ve takdiri uygulamalarını
önleyerek fertlerin özgürlüklerini devlete karşı koruyan güvenlik
sınırlarını belirlediğinden, Anayasanın 2, 14 ve 20. maddelerinden
çıkarılabilmektedir.79
Anayasa’nın “Temel Haklar”a ilişkin bölümünün, “yaşam hakkı,
kişiliğin korunması ve kişi özgürlüğü” ile ilgili 2. maddesine göre, “herkes
başkalarının haklarını ihlal etmemek, anayasal düzene veya ahlak
kurallarına aykırı düşmemek şartıyla, kişiliğini serbestçe geliştirme”
hakkına sahiptir.” Yine aynı maddeye göre “kişi özgürlüğüne dokunulamaz” ve bu haklar, ancak bir yasaya dayanılarak sınırlandırılabilir.
Anayasal anlamda, kişiliğin geliştirilmesi ile ilgili özgürlük, sadece
hareket özgürlüğü olmayıp, anayasal temele dayanmayan ve devlet
gücüyle getirilen düzenlemelerle yükletilen külfetleri de engelleyecek
kapsamdadır. Kamusal güç vergileme yoluyla her bir ferdin yatırım
yapma, tüketme ve tasarrufta bulunma gibi ekonomik özgürlüklerini
etkilediğine göre yasa dışı ya da yasa karşıtı olarak kullanılması
anayasaya aykırı olacaktır.80
Yine Anayasanın 14. maddesinde, “mülkiyet ve miras haklarının
güvence altında” olduğu belirtilerek, “bu hakların kapsam ve sınırlarının
yasalarla belirleneceği” ifade edilmiştir. Aynı maddede, kamulaştırmanın,
“ancak toplumun yararı için olanaklı olduğu”, bunun “yalnız tazminatın
biçim ve ölçüsünü düzenleyen bir yasayla veya bir yasaya dayanılarak
yapılabileceği”, tazminatın, “toplumun ve ilgililerin yararları adaletli bir
biçimde denkleştirilerek belirleneceği” hüküm altına alınmıştır.
Ayrıca, verginin yasallığı ilkesinin bir diğer dayanağı Anayasa’nın
20. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan ve devletin ana ilkelerinden
olan “yasama, anayasal düzene, yürütme ve yargı organları ise yasa ve
hukuka bağlıdırlar” hükmüdür.
XIII.Türkiye Maliye Sempozyumu Anayasal Mali Düzen, 14-16 Mayıs 1998, Marmara
Üniversitesi, İstanbul, 2000, s.4, 36.
79
Doç.Dr.Gülsen GÜNEŞ, Verginin Yasallığı İlkesi, ALFA Basım Yayım Dağıtım,
İstanbul, 1998, s.64.
80
Ibid., s.64,65.
33
34
2-Kanun Önünde Eşitlik ve Özel Ayrımcılık Yasağı:
Almanya’da vergi adaleti ilkesi, esas olarak Anayasanın 3.
maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesine dayandırılmaktadır. Madde şu
hükümlere amir bulunmaktadır:
“(1) Bütün insanlar kanun önünde eşittir.
(2) Erkek ve kadınlar eşit haklara sahiptirler. Devlet, kadın ve
erkek eşitliğinin gerçek anlamda sağlanmasını özendirir ve mevcut
dezavantajların giderilmesi için çaba gösterir.
(3)Hiç kimse, cinsiyeti, soyu, ırkı,dili, yurdu ve kökeni, inancı, dini
veya siyasi görüşleri dolayısıyla mağdur edilemez ve hiç kimseye
ayrıcalık tanınamaz. Hiç kimse özür ve sakatlığından dolayı mağdur
edilemez.”
Birinci fıkra kanunların herkese eşit şekilde uygulanmasını
düzenlemektedir. Federal Anayasa Mahkemesi çok öncesinden “maddi
hukuku devletin gerçekleştirmesi ve böylece kanunun eşitliği bizzat
sağlaması gereğini” benimsemiştir. Anayasa Mahkemesi içtihatları,
özellikle vergi kanunlarının eşitlik ilkesine uygunluğuyla ilgilidir. Söz
konusu fıkrada yer alan “hukuku uygulamada eşitlik” anlamında Federal
Anayasa Mahkemesi kararları yakın tarihlidir. Bu konudaki kararlar
“faizlerin tam olarak vergilendirilmemesi sorununda” ele alınarak
değerlendirilmiştir.81 Konuya ilişkin bir kararda aşağıdaki değerlendirme
yapılmıştır:82
“Eşitlik ilkesi, vergi hukuku bakımından vergi mükelleflerinin vergi
kanunları yoluyla hukuki ve fiili açıdan eşit şekilde vergilendirilmesini
gerektirmektedir. Vergileme eşitliğinin bileşenleri, normatif vergi
mükellefiyeti eşitliği ile verginin tahsili esnasında bu mükellefiyetin yerine
getirilmesi eşitliğidir. Bu nedenle, kanun koyucunun vergi ahlakını/vergi
dürüstlüğünü (Steuerehrlichkeit), eşit vergi yükümlemesini garanti altına
alacak kontrol imkanlarıyla desteklenmesi zorunludur.”
81
Prof. Dr.Joachim LANG, op.cit., s. 14-16
Federal Anayasa Mahkemesi İkinci Senato’nun faizlerin eksik vergilendirilmesine
ilişkin 27.06.1991 tarihli Kararı. Zikreden, Prof. Dr.Joachim LANG, op.cit., s.5,37.
82
34
35
3-Verginin Mali Güçle Orantılı Olması:
Anayasanın 3. madde ikinci fıkrasında yer alan ayrımcılık
yapılması yasağı, vergi adaletinin kapsamını açıkça somutlaştırılmasını
ve bu suretle onun yargılama sırasında uygulanabilmesini sağlamakla
birlikte, genel eşitlik ilkesi anayasa hukukçularına geniş bir yorum alanı
yaratmaktadır. Federal Anayasa Mahkemesi, genel eşitlik ilkesini
“keyfilik yasağı” anlamında şu şekilde yorumlamaktadır: “Eşitlere keyfi
olarak eşit olmayan şekilde ve eşit olmayanlara da keyfi olarak eşit
şekilde davranmak yasaktır.”83
Federal Anayasa Mahkemesi içtihatlarına ve vergi hukuku
doktrinine göre, “vergi devletinde eşitlik kuralının uygulanmasında
karşılaştırma kriteri verginin mali güçle orantılı olması ilkesidir.” Bu
nedenle söz konusu ilke, eşitlik ilkesine kenetlenmiş vergi adaletinin de
esas prensibidir. Eşitlik ilkesinin bu özelliği, uluslararası insan hakları
standartlarına da uygundur.84
C-VERGİ TÜRLERİ VE BUNLARIN ANAYASAL
DAYANAKLARI:
Anayasa’nın 106. maddesinde federasyon, eyalet ve belediyelerin kamu gelirleri üzerindeki hükümranlık hakları ve gelir türleri itibariyle
dağılımları düzenlenmiştir. 107. maddede de eyaletlerle belediyeler
arasındaki gelir farklılıklarının giderilmesi için “mali denkleştirme”
esasları yer almaktadır. Söz konusu anayasal hükümlerin uygulanmasında iki prensip esas alınmaktadır. Bunlardan birincisi “Ayırma
Prensibi” (Trennysystem) olarak nitelendirilen ve vergi hükümranlığının
federasyon ile eyaletler arasında dağılımının açıkça belirtildiği hallerdir ki
bu haller Anayasanın 106. maddesinin 1, 2 ve 6 numaralı fıkralarında
yer almaktadır. Diğer prensip de “Birlik Prensibi” (Verbundsystem) olup,
vergi hükümranlığı federasyon veya eyalette olmakla birlikte,
Anayasa’nın 106. maddesinin 3 ve 5 numaralı fıkralarında yer aldığı
üzere, bir paylaşım mevcuttur.85
Vergi türlerine Alman Anayasasında ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
Bu itibarla, aşağıda, önce Anayasa’nın ilgili 106. maddesine aynen yer
verilmiş ve daha sonra bu vergilerin sınıflandırması yapılarak halen
83
Prof. Dr.Joachim LANG, op.cit., s.9,40.
Ibid., s.9,41
85
Peter SCHADE, op.cit., s. 248.
84
35
36
uygulanmakta olan vergilerle yürürlükten kaldırılan vergi, resim ve
harçlar belirtilmiştir.
1-Anayasa’da
Hükümler:
Vergi
Türlerine İlişkin Olarak
Yer
Alan
Alman Anayasasında vergi türlerine, Anayasanın 106. maddesinde “vergi gelirlerinin dağılımı” ile ilgili olarak, aşağıda belirtildiği üzere
ayrıntılı bir şekilde yer verilmiştir:
“(1) Mali tekellerin ve aşağıdaki vergilerin gelirleri Federasyona
aittir:
1. Gümrükler;
2. 2. fıkraya göre eyaletlere, 3. fıkraya göre Federasyon ve
eyaletlere ortaklaşa veya 6. fıkraya göre belediye ile köylere ait
olmadığı takdirde tüketim vergileri;
3. Karayollarında eşya taşıma vergileri;
4. Sermaye dolaşım vergileri, sigorta ve poliçe vergileri;
5. Bir defa ödenmek üzere konan varlık vergileri ve eyaletlerarası
mali yüklerin dengeleştirilmesi için konan vergiler;
6. Gelir ve kurumlar vergisini tamamlayan ek vergi;
7. Avrupa Topluluğu çerçevesinde konan vergiler;
(2)Aşağıdaki vergilerin gelirleri eyaletlere aittir:
1.Varlık vergisi;
2. Veraset vergileri;
3. Motorlu taşıtlar vergisi;
4. 1. fıkraya göre federasyona veya 3. fıkraya göre Federasyon
ve eyaletlere ortaklaşa ait olmadığı takdirde dolaşım vergileri;
5. Bira vergisi;
6. Kumarhane vergisi;
(3) 5. fıkra gereğince gelir vergisinin gelirleri ve 5a fıkrasının
gereğince katma değer vergisinin gelirleri belediye ile köylere
tahsis edilmedikçe, gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma
değer vergisinin gelirleri ortaklaşa Federasyon ve eyaletlere
aittir (ortak vergiler). Gelir vergisi ve kurumlar vergisinin
gelirleri Federasyon ve eyaletler arasında yarı yarıya
bölüşülür. Federasyon ve eyaletlerin katma değer
vergisindeki payları, Federal Konseyin onayına bağlı federal
bir yasayla tespit edilir. Bu tespit aşağıdaki ilkelere göre
yapılır:
1. Cari gelirlerin çerçevesinde, Federasyon ve eyaletler
eşit olarak kendilerine düşen gerekli giderlerinin
karşılanma hakkına sahiptirler. Bu bağlamda,
36
37
giderlerin miktarı birkaç yıllık mali bir planlama
gözetilerek hesaplanır.
2. Federasyon ve eyaletlerin mali yüklerini karşılama
ihtiyaçları, adil bir dengenin kurulması, vergi yükümlülerinin haddinden fazla yük altında bırakılmaması ve
Federasyon topraklarındaki yaşam koşullarının
bağdaşıklığı sağlanmak suretiyle ayarlanır.
Ayrıca, federasyon ve eyaletlerin katma değer vergisindeki
paylarının tespitinde, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren çocukların
gelir vergisi mevzuatında dikkate alınmasından dolayı eyaletlerin
uğradıkları vergi kayıpları da gözetilir. Ayrıntıları 3. cümle
gereğince federal bir yasayla düzenlenir.
(4) Federasyon ve eyaletlerin gelir ve giderleri arasındaki orantı
hissedilir biçimde değiştiği takdirde, federasyon ve eyaletlerin
katma değer vergisindeki payları yeniden tespit edilir; bu
bağlamda, 3. fıkranın 5. cümlesi gereğince katma değer
vergisindeki payların tespitine dahil edilen vergi kayıpları
dikkate alınmaz. Federal bir yasayla eyaletlere ek giderler
yüklendiği veya gelirler kesildiği takdirde, bu fazla yük, kısa
bir süreyle sınırlı olmak üzere, Federal Konseyin onayına
bağlı federal bir yasayla Federasyonun bazı mali
kaynaklarının tahsisatıyla giderilebilir. Yasada, tahsisat
miktarının tespiti ve eyaletlere dağıtım ilkeleri düzenlenir.
(5) Belediye ile köylere gelir vergisi gelirlerinden bir pay düşer;
bu pay eyaletler tarafından belediyelere, nüfuslarının gelir
vergisi ödemeleri ölçüsünde aktarılır. Konunun ayrıntıları,
Federal Konseyin onayına bağlı federal bir yasayla
düzenlenir. Yasa, belediyelerin, kendi payları için matrahları
ve kurallarını tespit edeceğini öngörebilir.
(5a) Belediye ile köyler, 1 Ocak 1998 tarihinden itibaren katma
değer vergisinden pay alırlar. Pay, eyaletler tarafından belediye
ve köylere ekonomi ve yere göre tespit edilen bir ölçüye
dayanarak iletilir. Ayrıntıları, Federal Konseyin onayına bağlı
federal bir yasayla düzenlenir.
(6) Gayrimenkul ve ticari işletme vergilerinin gelirleri belediye ve
köylere, yerel tüketim ve gider vergilerinin gelirleri belediye ile
köylere veya eyalet yasalarındaki ölçüler oranında belediye
ile köy birliklerine aittir. Belediye ile köylere, yasalar
çerçevesinde gerçek vergilerin tarh kurallarını tespit etme
hakkı verilir. Bir eyalette belediye veya köy idaresi
37
38
bulunmadığı takdirde, arazi ve ticari işletme vergileri ve
bölgesel tüketim ve gider vergilerinin gelirleri eyaletlere aittir.
Federasyon ve eyaletler, ticari işletme vergisi gelirlerinin
taksimine katılabilirler. Taksimin ayrıntıları, Federal Konseyin
onayını gerektiren federal yasayla düzenlenir. Eyalet
yasalarındaki ölçüler oranında, gayrimenkul ve ticari işletme
vergileri ile gelir ve katma değer vergilerindeki belediye ile
köy payları, taksim işlemlerine esas olarak alınabilir.
(7) Ortak vergilerin gelirlerinin tümünden, eyaletlerin payından
belediye ile köy ve belediye ile köy birliklerine, eyalet yasaları
tarafından tespit edilen belirli bir yüzde aktarılır. Ayrıca eyalet
yasaları, eyalet vergilerinin gelirinden belediye ile köylerin
(belediye ile köy birliklerinin) paylarını ve miktarını tespit
ederler.
(8) Federasyon, münferit eyalet veya belediye ile köylerde
(belediye ile köy birliklerinde) bu eyalet veya belediye ile
köylere (belediye ile köy birliklerine) doğrudan doğruya fazla
masraf ve daha az gelire (olağanüstü harcamalar) sebep
olacak özel tesisler kurdurduğunda, yapılan bu olağanüstü
harcamaların eyalet veya belediye ile köyler tarafından
karşılanması beklenemeyecek gibi ise, gereken denkleştirmeyi yapar. Bu tesislerin kuruluşuyla ilgili olarak üçüncü
kişiler tarafından ödenen tazminatlar ve bu eyalet veya
belediye ile köylerin edindikleri mali menfaatler denkleştirmede gözönünde tutulur.
(9) Eyaletlerin bu maddedeki anlamda gelir ve giderleri, belediye
ile köylerin (belediye ile köy birliklerinin) gelir ve giderlerini de
ifade eder.”
2-Vergilerin Sınıflandırılması:
Halen Almanya’da uygulanmakta olan vergileri yukarıda belirtilen
Anayasa hükümleri çerçevesinde değişik şekillerde sınıflandırmak
mümkündür.
38
39
a-Vergi Geliri Elde Etmeye Yetkililer Yönünden Sınıflandırma:
Bu sınıflandırmaya göre vergiler aşağıdaki gibi ayırıma tabi
tutulabilecektir.86
1.
2.
3.
4.
5.
Federasyon vergileri (Bundessteuern),
Eyalet vergileri (Landersteuern),
Topluluk vergileri (Gemeinschaftsteuern),
Mahalli vergiler (Gemaindesteuern),
Kilise vergileri (Kirchensteuer).
Bu sınıflandırma kapsamına giren vergilerin mahiyetlerine
aşağıda “Vergi Türlerinin Alfabetik Sıralaması” sırasında yer verilmiştir.
b-“Gelir, Servet ve Muamele Vergileri” Sınıflandırması:
Klasik sınıflandırma sistemi olan bu ayırıma göre vergiler aşağıda
gösterildiği üzere tasnife tabi tutulmaktadır.87
1. Gelir ve Servet Vergileri (Besitzsteuern):
i-Gelir Üzerinden Alınan Vergiler (vom Einkommen):
-Gelir Vergisi (Ücret ve gayrimenkul kıymet artış vergisi
dahil)
(Einkommensteuer-einschlieβlich
Lohnsteuer
und
kapitalertragsteuer),
-Kurumlar vergisi (Körperschaftsteuer),
-Dayanışma zammı (Solidaritätszuschlag),
-İşletme vergisi (Gewerbesteuer),
-Kilise vergisi (Kirchensteuer).
ii-Servet vergileri (vom Vermögen):
-Veraset vergisi (Erbschaftsteuer),
-Emlak vergisi (Grundsteuer),
-Kilise vergisi (Kirchensteuer).
2.Muamele Vergileri (Verkehrsteuern):
-Katma değer vergisi (İthalat KDV hariç)
(Umsatzsteuer- ohne Einfuhrrumsatzsteuer),
-Emlak alım vergisi (Grunderwerbsteuer),
-Motorlu taşıtlar vergisi (Kraftfahrzeugsteuer),
86
Heinrich RAUSER, Klaus-Dieter RAUSER, Erika RAUSER, Steuerlehre für
Ausbildung und Praxis, 23., überarbeitete und erweiterte Auflage, Bremen/Reutlingen,
1996, s. 18.
87
Bundesministerium der Finanzen, Steuern von A bis Z, Berlin, 2002, s.20.
39
40
-Bahis ve piyango vergisi (Rennwett- und Lotteriesteuer),
-Kumarhane resmi (Spielbankabgabe),
-Sigorta vergisi (Versicherungsteuer),
-Yangına karşı koruma vergisi (Feurschutzsteuer).
c-Gümrük ve Tüketim Vergileri Sınıflandırması:
Gümrükte alınan vergilerle tüketim vergileri sınıflandırması
kapsamına aşağıdaki vergiler girmektedir.88
1.Gümrük (Zölle): İthalat ve ihracat üzerindeki gümrük resimleri
(für Ein- und Ausfuhr).
2.Tüketim vergileri (Verbrauchsteuer):
-Konyak vergisi (Branntweinsteuer),
-Bira vergisi (Biersteuer),
-Köpüklü şarap vergisi (Schaumweinsteuer),
-Ara mamül vergisi (Zwischenerzeugnissteuer),
-Akaryakıt vergisi (Mineralölsteuer),
-Elektrik vergisi (Stromsteuer),
-Tütün vergisi (Tabaksteuer),
-Kahve vergisi (Kaffeesteuer).
3.İthalatta (auf Einfuhren): İthalat katma değer vergisi
(Einfuhrumsatzsteuer).
d-Diğer Sınıflandırmalar:
Almanya’da uygulanan vergileri yukarıda belirtilenlerin dışında
aşağıdaki çeşitli sınıflandırmalara ayırmak mümkündür.
1.Vasıtasız/Vasıtalı Vergiler (Direkte Steuern/ indirekte Steuern):
Örnek: Ücret vergisi (Lohnsteuer)/ Tütün vergisi (Tabaksteuer).
2.Kişisel (Subjektif) vergiler [Personen (=Subjekt-)steuern]/
Nesnel (Objektif) Vergiler [Real (=Objekt-)steuern]: Örnek: Gelir vergisi
(Einkommensteuer)/ Emlak vergisi (Grundsteuer).
3.Kazanç üzerinden alınan vergiler (Vom Gewinn zu entrichtende
Steuern)/ Maliyet unsurunu esas alan vergiler (Kostensteuern): Örnek:
Gelir vergisi (Einkommensteuer)/ İşletme vergisi (Gewerbesteuer).
4.Genel amaçlı vergiler (Allgemeine Steuern)/ Tek amaçlı vergiler
(zweckgebundene Steuern): Örnek: Gelir vergisi (Einkommensteuer)/
Akaryakıt vergisi (kısmen) [Mineralölsteuer (teilweise)].
88
Ibid., s.21.
40
41
5.Sürekli vergiler (Laufende Steuern)/ Bir defaya mahsus vergiler
(einmalige Steuern): Örnek: Gelir vergisi (Einkommensteuer)/ Emlak
alım vergisi (Grunderwerbsteuer).
3- Vergi Türleri ve Bunların Yasa Koyucusu, Tahsis Yeri İle
Yetkili İdaresi:
Almanya’da halen uygulanmakta olan vergiler Anayasa’nın 106.
maddesi çerçevesinde yasayı koymaya yetkili olan ve gelirinin tahsis
edildiği yerler ile vergiyi uygulayan idareler de belirtilmek suretiyle
aşağıda Tablo:3’de gösterilmiştir.89
Tablo:3
VERGİ TÜRLERİ İLE BUNLARIN ÜZERİNDEKİ
HÜKÜMRANLIK HAKLARI
Sıra
No
Vergi Türü
1
Akaryakıt Vergisi
(Mineralölsteuer)
(Mineral oil duty)
Ara Mamul Vergisi
(Zwischenerzeugnissteur)
(Intermediate products tax)
Av ve Balıkçılık Vergisi (Jagdund
Fischereiststeuer) (Hunting and
fishing tax)
Bahis ve Piyango Vergisi
(Rennwett- und
Lotteriesteuer) (Betting and
lottery tax)
Bira Vergisi (Biersteuer)
(Beer duty)
2
3
4
5
Yasa Koyucu
Gelirin
Tahsis Yeri
Yetkili İdare
Federasyon
Federasyon
Federasyon
(Gümrük)
Federasyon
Federasyon
Federasyon
Eyalet
İlçe/Belediye
İlçe/Belediye
Federasyon
Eyalet
Eyalet
Federasyon
Eyalet
Federasyon
(Gümrük)
89
Ibid., s.22-23; Bundesministerium der Finanzen, An ABC of Taxes, Berlin, 2002, s.2223; Richard A.MUSGRAVE, Peggy B.MUSGRAVE, Lore KULLMER, Die öffentlichen
Finanzen in Theorie und Praxis 1, Tubingen, 1990, s.31-32; Turgay ÖMÜR,
“Almanya’da Uygulanan Özel Tüketim Vergileri”, Vergi Sorunları Dergisi, Maliye
Gelirler Kontrolörleri Derneği, Sayı 83, Ağustos 1995, İstanbul, s.58-77; Hasan DOĞAN:
“Almanya’da Toplu ve Sürekli Servet Vergisi”, Mükellefin Dergisi, Lebib Yalkın Yay.,
Sayı 95, Kasım 2000, İstanbul, s.23-31.
41
42
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Dar mükellefiyette Tevkifat
(Abzugsteuern bei beschränkt
Steuerpflichtigen) (Witholding
taxes on income of nonresidents)
Dayanışma Zammı (Vergisi)
(Solidaritätszuschlag) (Solidarity surcharge)
Eğlence Vergisi
(Vergnügungsteuer)
(Entertainment tax)
Elektrik Vergisi (Stromstuer)
(Electricity duty)
Emlak Vergisi (Grundsteuer)
(Real property tax)
Emlak Alım Vergisi
(Grunderwerbsteuer)
(Real property transfer tax)
Gayrimenkul Kıymet Artış
Vergisi (Kapitalertragsteuer) (Capital yields tax)
Gelir Vergisi
(Einkommensteuer)
(Incıme tax)
Gümrük Resimleri (Zölle)
(Customs duties)
İçki Vergisi
(Schankeriaubnissteuer)
(Licensing tax)
İhracat (Çıkış) Resmi
(Ausfuhrabgaben)
(Export levies)
İkinci Ev Vergisi
(Zweitwohnungsteuer)
(Secondary home tax)
İşletme Vergisi (Gewerbesteuer)
(Trade Tax)
İthalat (Toptan) Satış
Vergisi(Einfuhrumsatzsteuer) (Import turnover tax)
Kahve Vergisi (Kaffeesteuer)
(Coffee duty)
Katma Değer Vergisi
(Umsatzsteuer)
(Value- added tax)
Kilise Vergisi (Kirchensteuer)
(Church tax)
Konyak Vergisi
(Branntweinsteuer)
(Sprits duty)
Köpek Vergisi (Hundesteuer)
(Dog tax)
Köpüklü Şarap Vergisi
(Schaumweinsteuer)
(Sparkling wine duty)
Federasyon
Federasyon/
Eyalet
Eyalet*
Federasyon
Federasyon
Eyalet*
Eyalet
Belediye
Belediye
Federasyon
Federasyon
Federasyon
Belediye
Federasyon
Eyalet**
Federasyon
(Gümrük)
Eyalet/
Belediye
Eyalet
Federasyon
Federasyon/
Eyalet
Eyalet*
Federasyon
Federasyon/
Eyalet***
Eyalet*
AB/
Federasyon
Eyalet
AB
Federasyon
(Gümrük)
İlçe/Belediye
AB/
Federasyon
AB
Federasyon
(Gümrük)
Eyalet
Belediye
Belediye
Federasyon
Belediye****
Federasyon
Federasyon/
Eyalet
Eyalet/
Belediye
Federasyon
(Gümrük)
Federasyon
Federasyon
Federasyon
Federasyon/
Eyalet
Eyalet
Kilise
Federasyon
Federasyon
Eyalet
Belediye
Belediye
Federasyon
Federasyon
Federasyon
(Gümrük)
İlçe/Belediye
Federasyon
(Gümrük)
Eyalet*
Eyalet/
Kilise
Federasyon
(Gümrük)
42
43
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Kumarhane Resmi
(Spielbankabgabe)
(Gambling casinos levy)
Kurumlar Vergisi
(Körperschaftsteuer)
(Corparation tax)
Meşrubat Vergisi
(Getränkesteuer)
(Beverage tax)
Motorlu Taşıtlar Vergisi
(Kraftfahrzeugsteuer) (Motor
vehicle tax)
Sigorta vergisi
(Versicherungsteuer)
(Insurance tax)
Süt Kotası Resmi
(Milchgarantiemengen-abgabe)
(Milk quota levy)
Şeker Üretim Resmi (ZukkerProductionsabgabe) (Sugar
production tax)
Tarım Resmi (Agrarabgaben)
(Agricultural levis)
Tütün Vergisi (Tabaksteuer)
(Tobacco duty)
Ücret Vergisi (Lohnsteuer)
(Wages tax)
Veraset ve İntikal Vergisi
(Erbschaft- und
schenkungsteuer) (Inheritance
and gift tax)
Yangına Karşı Koruma Vergisi
(Feuerschutzsteuer) (Fire protection tax)
Federasyon/
Eyalet
Eyalet
Eyalet
Federasyon
Federasyon/
Eyalet
Eyalet*
Eyalet
Belediye
Belediye
Federasyon
Eyalet
Eyalet
Federasyon
Federasyon
Eyalet*
AB/
Federasyon
AB
Federasyon
(Gümrük)
AB/
Federasyon
AB
Federasyon
(Gümrük)
AB
Federasyon
Federasyon
AB
Federasyon
Federasyon
Federasyon/
Eyalet***
Eyalet
Federasyon
(Gümrük)
Federasyon
(Gümrük)
Eyalet*
Federasyon
Eyalet
Federasyon
Eyalet
Eyalet
* Federasyon görevi olarak.
** Belediyeler ve Belediye Birlikleri Eyalet yasaları vasıtasıyla emlak vergisinden pay
alırlar.
*** Belediye payı dahil.
**** Federasyon ve eyaletlere tevzi ile birlikte.
4-Yürürlükten
Vergiler:
Kaldırılan
veya
Uygulaması
Sona
Eren
Almanya’da çok sayıda vergi gerçekleştirilen reformlarla birlikte
vergilemenin basitleştirilmesi, belirli alanların teşviki ve çeşitli ekonomik
ve sosyal amaçlarla yürürlükten kaldırılmış veya süreli getirildikleri için
43
44
uygulama imkanı kalmamıştır. Bu vergilere aşağıda uygulandıkları yıllar
da belirtilmek suretiyle yer verilmiştir.90
1. Ambalaj Vergisi (Verpackungsteuer) (Packaging tax) (19921998).
2. Arsa Vergisi (Baulandsteuer) (Building land tax) (1961-1962).
3. Asetik Asit Vergisi (Essigsäuresteuer) (Acetic acid tax) (19091981).
4. Berlin Acil Durun Resmi (Notopfer Berlin) (Berlin emergency
levy) (1948-1958).
5. Borsa Muamele Vergisi (Börsenumsatzsteuer) (Stock
exchange transactions tax) (1949-1990).
6. Çay Vergisi (Teesteuer) (Tea tax) (1871-1992).
7. Dondurma Vergisi (Speiseeissteuer) (Ice cream tax) (1971).
8. Ek (maaşlardan kesilen munzamm) Vergi
(Ergänzungsabgabe) (Payroll tax) (1955-1977).
9. İpotek Kazanç Resmi (Hypothekengewinnabgabe) (Mortgage
profit levy) (1923-1979).
10. İstikrar Zammı (Stabilitätszuschlag) (Stability surcharge)
(1973).
11. Işıklandırma Araçları Vergisi (Leuchtmittelsteuer) (Lamp tax)
(1909-1993).
12. Kibrit ve Çakmak Vergisi (Zündwarensteuer) (Matches and
lighters tax) (1909-1981).
13. Konjonktür Zammı (Konjunkturzuschlag) (Anticyclical
surcharge) (1971-1974).
14. Krediden Kazanç Vergisi (Kreditgewinnabgabe) (Credit profits
levly) (1974).
15. Kupon Vergisi (Kuponsteuer) (Coupon tax) (1984-1985).
16. Menkul Kıymet Güvence Vergisi (Wertpapiersteuer)
(Securities tax) (1964-1965).
17. Oyun Kağıdı Vergisi (Spielkartensteuer) (Playing card tax)
(1714-1981).
18. Sakarin Vergisi (Süβstoffsteuer) (Saccharin tax) (1922-1965).
19. Senet Kırdırma Vergisi (Wechselsteuer) (Bills of exchange
tax) (1822-1990).
20. Sermaye (Varlık) Resmi (Vermögensabgabe) (Property levy)
(1922-1979).
21. Şeker Vergisi (Zuckersteuer) (Sugar tax) (1841-1992).
90
Bundesministerium der Finanzen, Steuern von A bis Z, Berlin, 2002, s.118-132;
Bundesministerium der Finanzen, An ABC of Taxes , Berlin, 2002, s.114-127.
44
45
22. Şirketler Vergisi (Gesellschafttsteuer) (Company tax) (19091992).
23. Taşıma (Ulaştırma) Vergisi (Beförderungsteuer) (Transport
tax) (1917-1968)
24. Toplam Ücretten Alınan Vergi (Lohnsummensteuer)
(Surcharge on personal and corparate income tax) (1968-1977).
25. Tuz Vergisi (Salzsteuer) (Salt tax) (1867-1992).
26. Varlık (Sermaye) Vergisi (Vermögensteuer) (Net worth tax)
(1997).
27. Yatırım Vergisi (Investitionsteuer) (Capital investment tax)
(1973-1974).
5- Vergi Reform Çalışmaları ve Vergi Gelirlerine İlişkin
Veriler:
a-Vergi Reform Çalışmaları:
Bütün dünyada toplumun ekonomik ve sosyal ihtiyaçları göz
önünde bulundurularak oluşturulan vergi sistemleri, çeşitli amaçları
gerçekleştirmede birer araç olarak kullanılırlar. Bu amaçların başlıcaları;
kamu görevleri için gelir sağlama; vergilemeyi, sosyal politika, konjonktür
politikası, bayındırlık politikası ve altyapı politikası gibi çeşitli politikalara
yön verme ve müdahale aracı olarak kullanma; gelir ve servet dağılımını
etkilemedir.
Toplumdaki gelişme ve değişimlere paralel olarak istenilen
amaçların gerçekleştirilmesi için vergi sisteminde sürekli düzenlemeler
yapılması gerekmektedir.
Almanya’da da yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda sürekli
diyebileceğimiz vergi ile ilgili düzenlemeler yapılmakta, sistem reforma
tabi tutulmaktadır.
Günümüz Alman vergi sisteminin oluşumu ile ilgili olarak, 1995
yılında Federal Maliye Bakanlığı organizasyon yapısında gerçekleştirilmeye başlayan değişiklikler 2000’li yıllarda vergilerdeki değişikliklerle
devam etmiş, 2001 yılının sonunda eyaletlerin orta seviyeli yönetimlerinin başına atamalarla ilgili olarak Anayasa değişikliği de yapılmıştır.91
91
Das Bundesministerium der Finanzen, Aufgaben und Organisation, Bonn, 1995.
Anayasa’nın 108. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarının son cümleleri 26.11.2001
tarihinde değiştirilmiştir.
45
46
“Modern Devlet- Modern Yönetim” programına paralel olarak,
“geleceğin güvence altına alınması için değişim” adı verilen reform
çalışmaları çerçevesinde Temmuz 2000’de kabul edilen “Vergi Reformu
2000 (Steuerreform 2000)” ile 2005 yılına kadar vergi mükelleflerinin
vergi yükünün kademeli bir şekilde indirilmesi öngörülmüştür. İndirimler
üç aşamada 2002, 2003 ile 2005 yıllarında yapılacak ve 1998 yılındaki
duruma göre mükelleflerin vergi yükü 93 milyar mark azalacaktı. Vergi
reform çalışmalarına paralel olarak federal bütçede de orta vadeli mali
planlama ile 2000 yılından itibaren dört yıl içinde 160 milyar marktan
fazla tasarruf sağlanması öngörülmüştü.92 Yine, 2000’li yıllardan itibaren
başlatılan çeşitli reform projeleri arasında yer alan “Ekolojik Vergi
Reformu” ile emeklilik sigortasının finansmanına katkıda bulunmak
suretiyle, iş piyasasının yükünü azaltarak uluslar arası rekabet yeteneğinin artırılması ve sosyal sigorta primlerinin düşürülmesi hedeflenmiştir.93
Vergi reform paketi ile istihdamın sürekliliği ve artırılması
sağlanmak istenilmiş; vergiye gönüllü uyumun temini amaçlanmıştır.94
Daha sonra vergi reform uygulamasının ilk aşaması öne
çekilerek 2001 yılından başlatılmıştır.95 Ancak, sel felaketi nedeniyle,
2003 yılı uygulamaları 2004 yılına ertelenmiştir. 2003 yılı sonuna doğru
Alman ekonomisi ile ilgili olarak “The Economist “ dergisi aşağıdaki
yorumu yapmaktadır.96
“Ekonomi, bürokrasinin fazlalığı, kural çokluğu ve sayısız
vergilerle kötüleşti. Yaklaşık 3 milyon civarındaki kamu personeli sayısı
oldukça yavaş bir tempoda azaltılıyor. Vergi tevkifatları düşürülmesine
rağmen, kurumlar ve gelir vergisi hala bu ülkede yaşamayı veya iş
yapmayı pahalı hale gelmekten alıkoyamıyor. Ortalama büyüme
oranında 1970’den bu yana her 10 yılda bir önemli düşüş meydana
geldi.”
Yine aynı derginin 2004 yıllığında yer alan bir grafikte “Avrupanın
hasta adamı” başlığı altında, İngiltere, Fransa, Almanya ile Avrupa
92
Federal Hükümet, op.cit., s.139.
Ibid., s.141.
94
Yrd. Doç. Dr. Ali DEĞİRMENDERELİ, “Vergi Reformu 2000 (Steuerreform 2000)
Vergi İndirimleri Konusunda Almanya’daki Gelişmeler”, Vergi Sorunları Dergisi,
Maliye Gelirler Kontrolörleri Derneği, , Sayı 181, Ekim 2003, s. 121.
95
Bundesministerium der Finanzen, Innenansichten- Die Steuerreform 2000, Berlin,
2001, s.4.
96
The Economist, “A long, hard climb”, October 18th-24th. 2003, s.28.
93
46
47
Birliği’ndeki “Reel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla” seyri yıllar itibariyle
gösterilmekte ve 1998’den sonra en düşük gelişmenin Almanya’da
olduğu belirtilmektedir.97
Almanya ekonomisindeki olumsuz gelişmeler üzerine yeni bir
reform paketi “Gündem 2010” uygulamaya konulmuştur. Bu yeni reform
paketinde “Düşük vergiler- büyümeyi birlikte finanse” hedefine yönelik
olarak şu esaslara yer verilmiş bulunmaktadır.98
“-Çalışanlar ve iş yerleri üzerindeki vergi yükü vergi reformu ile
getirilen indirimlerle azaltılacaktır.
-Vergi kaçıranlarla vergi ahlakı arasında bir köprü kurulacaktır.”
Ücretli kesim için 1998’de %25.9 olan ve 2003’te %19.9 olarak
uygulanan oran 1 Ocak 2004’ten itibaren %16’ya çekilmektedir. En
yüksek vergi oranı ise 1998’de %53 iken 2004’de %45’e indirilmektedir.
Bu oranlar 2005’te sırasıyla %15 ve %42’ye indirilecek. Vergi
indirimlerinin toplam tutarı 2004’te 15 milyar Euro, 2005’te de 6.5 milyar
Euro’yu bulacağı tahmin edilmektedir.99
Mahalli idarelere daha fazla kaynak sağlanması da “Gündem
2010” un hedefleri arasında bulunmaktadır. Bu amaçla 19 Aralık 2003’te
yürürlüğe konulan yasa ile yerel yönetimlerin çeşitli vergilerden aldıkları
paylar artırılmaktadır.100
Vergi kaçıranlarla vergi ahlakı arasında kurulmak istenilen köprü
çerçevesinde 23 Aralık 2003 tarihinde yürürlüğe konulan bir yasa ile
vergi affı öngörülmüş bulunmaktadır. Yasadan yararlanılabilmesi için
1993-2002 yılları beyan dönemlerine ilişkin olarak yurt içinde kara para
kazanıp yüksek faiz karşılığı çalıştıran ve özellikle Almanya dışına
vergilendirilmemek için kaçırılan paranın ülkeye getirilmesi ve belli
süreler içinde hesaplanacak verginin ödenmesi gerekmektedir. Yasaya
göre beyan dışı bırakılan gelir, kurumlar, veraset ve katma değer
vergilerinin “Cezai Yaptırımlardan Arındırıcı Beyan” adı verilen
beyanname ile 2004 yılı içinde beyanı halinde %25, 2005 yılının üçüncü
97
The Economist, The World in 2004, London, 2003, s.37.
The Federal Government, Annual Report of the Federal Government of Germany
2002/2003 Germany is Taking action,, Berlin, August 2003, s.11.
99
The Federal Government, Agenda 2010 Questions and Answers, Berlin, February
2004, s.9.
100
www.bundesfinanzministerium.de, “Gemaindefinanzreformgesetz”, Januar 2004;
The Federal Government, Annual Report of the Federal Government of Germany
2002/2003 Germany is Taking action,, Berlin, August 2003, s.11.
98
47
48
ayı sonuna kadar bildirimde bulunulması durumunda da %35 oranında
vergi alınacak; ilgililer hakkında cezai takibat yapılmadığı gibi vergilere
gecikme faizi uygulanmayacaktır. 101
b-Vergi Gelirlerine İlişkin Veriler:
Almanya’da kamu harcamalarının karşılanmasında vergi
gelirlerinin önemli bir yeri bulunmaktadır. Ancak son yıllarda büyük
ölçüde borçlanma trendine de girilmiş bulunmaktadır. Aşağıda
Tablo:4’ün incelenmesinde de görüleceği üzere 2000 yılına göre 2004
yılında toplam kamu kesimi harcamalarında %42’lük bir artış olacağı
tahmin edilmesine rağmen toplam gelirlerde %2’lik bir azalış ortaya
çıkacağı hesaplanmaktadır. Bu duruma göre de toplam mali açığın
%100’e yakın bir oranda artış göstermesi beklenmektedir.
Sözkonusu tabloda görülen mali açığın 0,3 milyar €’luk kısmı
ufaklık para ihtiyacının karşılanması için madeni para basılmak suretiyle
emisyon yoluyla sağlanacağı tahmin olunmaktadır. Yine tabloda 2004
yılı ile ilgili olarak, 227 milyar €’luk Federal Devlet gelirlerinin 197 milyar
€’luk bölümü vergi, 30 milyar €’luk bölümü de ekonomik faaliyetler, faiz
gelirleri ve kredi geri dönüşümleri gibi diğer gelirlerden oluşmaktadır.102
TÜRÜ
Federal Devlet
Eyaletler
Mahalli
İdareler
Kamu Kesimi
Toplamı
Tablo: 4
KAMU BÜTÇE DENGESİ
(Milyar €)
MASRAFLAR
GELİRLER
2000
2004*
2000
2004*
244.4
257.0
220.5
227.0
250.7
258.0
240.4
228.0
146.1
148.0
148.0
142.0
599.1
623.0
565.1
554.0
MALİ AÇIK
2000
2004*
-23.9
-29.0
-10.4
-30.0
1.9
-6.0
-34.0
-69.0
(*) 2004 yılı tahmin.
Kaynak: Bundesministerium der Finanzen, Monatsbericht des BMF April 2004, Berlin,
2004, s.92.
101
Bundesministeriun der Finanzen, Monatsbericht 01.2004, Berlin, 2004, s.63,;
http://www2.dw-world.de/turkish/wirtschaft; Bundesministeriun der Finanzen, “Merkblatt
zur Anwendung des Gesetzes über die strafbefreinende ErklärungStrafbefeiungserklärungsgesetz (StraBEG)”, 3 Februar 2004; Bundesministeriun der
Finanzen, “Strafbefreiende Erklärung”, Berlin.
102
Bundesministerium der Finanzen, Monatsbericht des BMF April 2004, Berlin, 2004,
s.92.
48
49
Almanya’da vergi gelirlerinin tahsis yerleri itibariyle genel seyri,
1970 yılından 2000 yılına kadar 10’ar yıllık periyotlar ve 2001 ile 2004
yılları için aşağıda Tablo:5’de gösterilmiştir.
Tablo:5
ÇEŞİTLİ YILLARDA VERGİ GELİRLERİNİN DAĞILIMI
(Milyar €)
TÜRÜ
Müşterek
Vergiler
Federal
Vergiler
Eyalet Vergileri
Mahalli İd.
Vergileri
Denkleştirme
Resmi
TOPLAM
VERGİ
GELİRLERİ
1970
1980
1990
2000
2001
2004*
51.1
136.7
205.9
333.3
309.8
311.2
14.1
23.5
37.3
78.9
82.5
88.1
4.8
8.0
8.2
18.2
12.9
24.9
18.4
36.7
19.6
34.3
19.3
34.3
0.8
0.04
-
-
-
-
78.8
186.6
281.0
467.3
446.2
452.9
(*) Tahmin. Mahalli idare vergileri tarafımızdan bir önceki yıla eşit olarak alınmıştır.
Kaynak : Bundesministerium der Finanzen, Steuern von A bis Z, Berlin, 2002,
s.24 ve 25. Bundesministerium der Finanzen, Monatsbericht des BMF
April 2004, Berlin, 2004, s.18.
Anayasa’nın yukarıda belirtilen 106. maddesinin tetkikinden de
anlaşılacağı üzere, eyaletler ve mahalli idareler kendileri tarafından
toplanan vergilerin oranlarını belirleyebilmekte, ancak müşterek olup da
paylaşılan vergiler yönünden alacakları payları tespit imkanları
bulunmamaktadır. Bu itibarla, mali bakımdan güçlü eyaletlerle daha
güçsüz eyaletler arasındaki farklılığın giderilmesi çeşitli yöntemlerle
49
50
idareler arası transferlerle sağlanmaktadır. Bunun için üç yöntem
uygulanmaktadır.103
1-Katma değer vergisinden eyaletlere ayrılan kısmının üçte ikisi
nüfusa göre eyaletlere paylaştırılmakta, kalan üçte biri de transfer
yoluyla daha güçsüz eyaletlere dağıtılmaktadır.
2-Tespit edilen eyaletlerin “kişi başı mali kapasite ortalaması”na
göre “standart eşleşme ölçütü” altındaki eyaletlere, diğerlerinin yardımda
bulunması sağlanmaktadır.
3-Federal devlet, yukarıda belirtilen transferlere rağmen gelir
yetersizliği içinde olan eyaletlere “tamamlayıcı yardım” veya bunların
özel ihtiyaçları için doğrudan yardım yapmaktadır.
Almanya’da yıllar itibariyle vergi yükü ile vergi yapısının vasıtasız
ve vasıtalı vergiler itibariyle oranları aşağıda Tablo:6’da gösterilmiştir.
Tablodan da anlaşılacağı üzere 2001 yılından itibaren denge vasıtasız
vergiler aleyhine bozulmuştur.
Tablo: 6
YILLAR İTİBARİYLE VERGİ YÜKÜ VE
VASITASIZ-VASITALI VERGİLERİN ORANI
VERGİ YÜKÜ
VERGİ TÜRÜ
YIL
VERGİ
MALİ
VASITASIZ VASITALI
GELİRLERİ YÜKÜMLER* VERGİLER VERGİLER
23,5
35,6
53,6
46,4
1970
24,5
40,7
58,5
41,5
1980
22,1
38,2
56,7
43,3
1990
24,6
43,2
52,1
47,9
2000
23,0
41,5
49,0
51,0
2001
22,6
41,1
47,9
52,1
2002
22,0
41,0
47,4
52,6
2003**
22,0
40,0
48,1
51,9
2004***
(*)
Genel vergi yükü olup, ulusal düzeydeki kamu gelirlerine
hesaplanmıştır.
(**) Kasım 2003 itibariyle geçici rakamlar.
(***)Tahmin.
Kaynak: Bundesministerium der Finanzen, Monatsbericht 03.2004, s.96
göre
103
Dr.Ülkü ARIKBOĞA, Yönetimler Arası Mali İlişkiler, Yaylacık Mat., İstanbul, 2004,
s.76.
50
51
VI-VERGİ YARGISI:
Almanya’da vergi ihtilafları, önceleri eyaletlerde bulunan ve hem
idari, hem de kazai görev yapan özel komisyonlar marifetiyle
çözümleniyordu. 1949 Anayasasının 108. maddesinin 6 numaralı fıkrası
ile “Vergi yargısı, federal bir yasayla bağdaşık olarak düzenlenir” hükmü
ile anayasal zemine oturtulmuştur. Bu suretle daha evvel Vergi Usul
Yasası çerçevesinde kullanılan yargı hakkı federal bir yasa ile tamamen
bağımsız bir biçimde düzenlenmiştir.104
Almanya’da vergi uyuşmazlıkları öncelikle idari aşamada
çözümlenmeye çalışılmakta ve sonuç alınamaması halinde yargıya
başvurulmaktadır. İdari yolda talep iki türlü ortaya çıkmaktadır. Vergi
tahakkuku ile ilgili düzeltme taleplerinin öncelikle vergi dairesine
yapılması gerekmektedir. Vergi dairesine yapılan düzeltme talebi itiraz
servisince karara bağlanmaktadır. Diğer mali ve idari işlemlerde de
şikayet hakkı bulunmaktadır. Şikayet konusu Yüksek Maliye Dairesince
karara bağlanmaktadır.105
Düzeltme talebi ve şikayetler üzerine idarenin verdiği bütün
kararlar bir ay içinde dava edilebilmektedir. Yargı yoluna başvurulabilmesi için idari yollardan uyuşmazlığın çözümü yönünde başvuruda
bulunulduğu ve bu başvurunun reddedildiğinin belgelendirilmesi
gerekmektedir. Vergi yargısı iki dereceli olup, ilk dereceli merci vergi
mahkemeleridir (Finanzgerichte). Vergi mahkemesi usulüne uygun
olarak mükellefin ve vergi idaresinin savunmasını alarak, kendisi de
gerek gördüğü araştırmaları yaptıktan sonra esas ve usul üzerinde
hüküm vermektedir. İkinci derece vergi yargısı ise vergi yargıtayı
görevini üstlenmiş bulunan Federal Vergi Mahkemesidir (Federal
Sayıştay) (Bundesfinanzhof).106
Vergi Mahkemeleri beş hakimden oluşmakta ve bunların üçü
meslekten hakim, ikisi de belirli şartları taşıyanlardan seçilmiş fahri
hakimdir. Bu sistemin getirilmesinin nedeni, meslekten hakimler
profesyonel maliye mesleğinden gelenlerden oluştuğundan, maliye
dışındaki alanlarla ilgili konuların değerlendirilebilmesi içindir. Vergi
104
Prof. Dr. Şerafettin AKSOY, Vergi Yargısı ve Türk Vergi Yargısı Sistemi, Filiz
Kitabevi, İstanbul, 1999, s.31.
105
Harro MUUSS, Ministertialrat, “Vergi Usul Hukukunun Ana Hatları”, 9.2.1977,Berlin,
s.7.
106
Prof. Dr. Şerafettin AKSOY, op.cit., s.32.
51
52
kararlarına itiraz yürütmeyi durdurmamaktadır. Ancak, vergi idaresi veya
vergi mahkemesi yürütmeyi durdurma kararı alabilmektedir.107
Federal Vergi Mahkemesi (Sayıştay), vergi mahkemelerinin
vermiş olduğu kararlardan ihtilaf tutarının belirli bir miktarı aşması
halinde ve müracaat edilmesi durumunda, kararların temyizi niteliğinde
yargı işlerine bakmaktadır. Ancak, mükelleflerin, vergi idaresinin
mevzuatın uygulanmasına ilişkin idari tasarruflarına karşı “haklarının
ihlal edildiğini veya zarar gördüklerini ileri sürerek” önce üst mercie ve bu
merciin kararına karşı da Federal Vergi Mahkemesine” başvurma
imkanları da mevcuttur. Yine, Federal Vergi Mahkemesi vergi yargısının
içtihat yaratma fonksiyonunu yerine getirmekte ve mali kanunlarla ilgili
istişari nitelikte mütalaalar vermektedir.108
VII- SONUÇ:
Almanya’da devletin yapısı “Temel Yasa” niteliğinde olan ve
Almanca’da da bu anlama gelen Federal Anayasa ile belirlenmiştir.
Anayasa’da devletin yapısını oluşturan düzenin ilkeleri “cumhuriyet”,
“demokrasi”, “federal devlet”, “”hukuk devleti” ve “sosyal devlet” olmak
üzere beş unsur halinde tespit edilmiştir.
Anayasa’da devletin egemenliğini halktan aldığı belirtilmektedir.
Bu hak, yasama, yürütme ve yargı erklerinin “özel organları” eliyle
kullanılmaktadır.
“Federal devlet” ilkesi, devlet özelliğine, yalnızca federal devletin
değil, 16 eyaletin de sahip olduğu anlamına gelmektedir. Eyaletlerin de
bazı alanlarda sınırlı egemenlik hakları bulunmaktadır. Eyaletler bu
haklarını kendi yasama, yürütme ve yargı erkleri aracılığıyla
kullanmaktadırlar. Ancak, devletin görev ve yetkilerinin Federal Anayasa
çerçevesinde dağılımında yasamanın ağırlığı merkezde kalmış,
eyaletlere ise yasaların uygulaması ile ilgili idari görevler verilmiştir.
“Hukuk devleti” ilkesinin temelini hukukun egemenliği fikri
oluşturmaktadır. Bunun gerçekleşmesi de kuvvetler ayrılığı esasına
uygun olarak, yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinden
bağımsız yürütülmesine dayalı bulunmaktadır. Bu suretle devlet
hakimiyeti, karşılıklı denetim ve sınırlamalarla ılımlı hale gelerek fertlerin
107
Ibid., s..33; Heinrich RAUSER, Klaus-Dieter RAUSER, Erika RAUSER, op.cit., s.623625; Harro MUUSS, op.cit.,s.7.
108
Prof. Dr. Şerafettin AKSOY, op.cit., s.34-36.
52
53
özgürlükleri korunmuş olmaktadır. Yine, hukuk devleti ilkesi, devletin
bütün faaliyetlerinde kesin olarak hukukun üstünlüğünün esas olmasıdır.
“Sosyal devlet” ilkesi ise, devletin sosyal yönden güçsüz olanları
koruma ve sosyal adaleti sağlama yükümlülüğüdür. Son yıllardaki
birtakım tıkanıklılara rağmen bu ilkenin dünyada en iyi uygulandığı
ülkelerden birisi Almanya’dır.
Devletin yapısını oluşturan yasama, yürütme ve yargı
organlarının oluşumu ve faaliyetleri, ilgili bölümlerde geniş olarak
açıklandığı üzere, Anayasa’da ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır.
Yasama organı hem federal ve hem de eyaletler düzeyinde
bulunmaktadır. Federal düzeyde “Federal Meclis” ve “Federal Konsey”
olmak üzere iki ayrı yasama organı mevcuttur. Federal Meclis doğrudan
halk tarafından seçilmekte; Federal Konsey adını alan diğer meclis de
eyalet hükümetlerinin üyeleri ya da onların temsilcilerinden meydana
gelmektedir. Eyaletlerin mali ve idari egemenliklerini ilgilendiren yasaların yürürlüğe girebilmesi için Federal Konseyin onayı gerekmektedir.
Eyalet parlamentoları da seçimle oluşturulmaktadır.
Yürütme, federal düzeyde Federal Cumhurbaşkanı, Federal
Hükümet ve federal idare tarafından gerçekleştirilmektedir. Eyaletler
düzeyinde de üst seviyede eyalet hükümeti ve eyalet bakanlıkları; orta
seviyede eyalet idari birimleri ve en alt seviyede de ilçeler ile ilçelere
bağlı olmayan büyükşehirler mevcuttur. Eyaletlerdeki idari yapılarda,
özellikle mahalli idarelerin yapısında farklılıklar mevcuttur. 2002 yılı
itibariyle Almanya’da toplam kamu çalışanı sayısı 4.809.100’dür.
Federal bakanlıkların sayısını ve görev yerlerini Federal
Başbakan belirlemekle birlikte Adalet, Maliye ve Savunma Bakanlıklarının kurulması Anayasal zorunluluktur. Halen 13 federal bakanlık
bulunmaktadır.
Federal Başbakan Federal Cumhurbaşkanının önerisi üzerine
Federal Meclis tarafından seçilmekte ve Federal Cumhurbaşkanı
tarafından atanmaktadır. Hükümete güvensizlik oyu, meclis üyelerinin
salt çoğunluğuyla başbakana bir halef seçmek ve Federal Cumhurbaşkanından azlini istemek suretiyle verilebilmektedir. Bu esas Anayasa’da
“yapıcı güvensizlik oyu” ilkesi olarak düzenlenmiştir.
Almanya’da yargı yetkisi yargıçlara ait olup, bu yetki Federal
Anayasa Mahkemesi ve Anayasa’da öngörülen federal mahkemeler ile
53
54
eyaletlerin mahkemeleri aracılığıyla kullanılmaktadır. Yargı ile ilgili yasal
düzenlemeler tüm ülke için aynı olup, eyaletler arasında farklılıklar
bulunmamaktadır.
Vergi sisteminin unsurlarını oluşturan, vergi idaresi, vergi
mevzuatı ve vergi yargısı ile ilgili olarak Federal Anayasa’da oldukça
ayrıntılı düzenlemeler yapılmıştır. Ancak, vergi sistemini taşıyan
“verginin yasallığı”, “kanun önünde eşitlik ve özel ayrımcılık yasağı” ile
“verginin mali güçle orantılı olması” ilkeleri bazı ülke anayasalarında ve
kısmen bizim Anayasamızda olduğu gibi vergi ile ilgili özel hükümler
arasında yer almamaktadır. Almanya’da bu ilkeler genel hükümler
çerçevesinde Anayasa Mahkemesi kararları ile somutlaştırılmıştır.
Maliye idaresi ile ilgili olarak Anayasa’da ayrıntılı düzenlemeler
yapılarak, hangi vergilerin hangi idarelerce yürütüleceği ve kimlerin nasıl
atanacakları belirlenmiştir.
Vergi idaresi “en üst, “orta kademe” ve “yerel mali merciler”
olmak üzere üç kademeye ayrılmıştır. En üst merciler Federal Maliye
Bakanlığı ile eyalet maliye bakanlıklarıdır. Federal Maliye Bakanlığı,
sadece maliye politikasını tespit ve uygulamakla kalmamakta, ekonomi
politikasının koordinasyonunu sağlamakta ve bununla ilgili tüm birimler
ana hizmet birimi veya ilgili kurum ya da kuruluş şeklinde bu Bakanlığa
bağlı bulunmaktadır. Bakanlıkta ikisi parlamento ve üçü de idari olmak
üzere beş müsteşar görev yürütmektedir. Maliye personeli toplam sayısı
2001 yılı itibariyle 263.000’dir.
Vergi denetimi, vergi dairelerine bağlı inceleme elemanlarınca
yapılmakta, teftiş ve performans ağırlıklı denetim ise Sayıştay tarafından
gerçekleştirilmektedir. 2000 yılı başı itibariyle, vergi inceleme elemanı
kadro sayısı 14.783 olup, 10.985’i fiilen denetim yapmaktadır. 2002
yılında 6.879.591 işletmenin 218.017’si incelenmiş ve 12.6 milyar
Euro’luk matrah farkı bulunmuştur.
Almanya’da halen 37 değişik ad altında vergi bulunmaktadır.
Günümüze kadar da 27 çeşit verginin yürürlüğü sona erdirilmiş veya
süreleri dolduğu için uygulama imkanı kalmamıştır.
Vergi sistemlerinin mali, ekonomik, sosyal ve çeşitli politika
amaçları için kullanılması mümkün olduğundan, bütün dünyada olduğu
gibi Almanya’da da toplumsal gelişme ve değişmelere paralel olarak
sürekli düzenlemeler yapılmaktadır. 1995 yılında Federal Maliye Bakanlığı organizasyon yapısında gerçekleştirilmeye başlanılan düzenlemeler,
54
55
Ekim 1998 seçimlerinin ardından, “Almanya’yı yenilemek” ilkesi çerçevesinde büyüme ve sosyal istikrarın sağlanması amacıyla izlenen
politikayla toplumda ve ekonomide yenilenme hareketi ile sürdürülmüştür.
Hazırlanan “Modern Devlet- Modern Yönetim” programına paralel
olarak “geleceğin güvence altına alınması için değişim” adıyla anılan
reform çalışmaları çerçevesinde gerçekleştirilen “Vergi Reformu 2000”
ile 2005 yılına kadar vergi mükelleflerinin vergi yükünün kademeli bir
şekilde indirilmesi öngörülmüştür. Yine bu reform paketi ile istihdamın
sürekliliği ve artırılması ile vergiye gönüllü uyumun temini de
amaçlanmıştır. Ancak, sel felaketiyle birlikte ortaya çıkan ekonomik
olumsuzlukların programı aksatması üzerine 2003 yılında “Gündem
2010” adıyla yeni bir reform paketi ortaya konulmuştur. Bununla, düşük
vergilerle büyümeyi finanse ederek, yatırımları hızlandırmak suretiyle
istihdamı artırmak ve işsizliği azaltmak hedeflenmiştir. Bu arada, 19932002 beyan dönemlerine ilişkin vergilendirilmemiş kazançlar için vergi
affı niteliğinde bir düzenleme de yapılmıştır.
2004 yılı ile ilgili olarak, Almanya’da vergi gelirlerinin 452.9 milyar
Euro ve kamu kesimi toplam bütçe açığının 69 milyar Euro olacağı
tahmin edilmektedir.
Almanya’da verginin yapısı, 1980 yılında %58.5 vasıtasız
vergilerden oluşurken, bu oran 2003 yılında %47’ye düşmüştür. Vergi
yükü de 2003 yılı itibariyle %22’dir.
Bugün Almanya’da vergi ile ilgili uyuşmazlıklar öncelikle vergi
idaresi ile mükellefler arasında görüşmelerle çözümlenmeye çalışılmakta, bir sonuca ulaşılamadığı takdirde idareye yapılan ön itiraz sonrası
yargıya gidilebilmektedir. Vergi yargısı iki dereceli olup, ilk dereceli merci
vergi mahkemeleridir. İkinci derece vergi yargısı ise vergi yargıtayı
görevini yürüten Federal Vergi Mahkemesi (Sayıştay) tarafından yürütülmektedir.
Vergi Mahkemeleri beş hakimden oluşmakta ve bunların üçü
meslekten gelmekte, ikisi de maliye dışındaki mesleklerden fahri olarak
seçilmektedir.
55
56
KAYNAKÇA
AKSOY, Prof. Dr. Şerafettin: Vergi Yargısı ve Türk Vergi Yargısı
Sistemi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1999.
ARIKBOĞA, Dr. Ülkü: Yönetimler Arası Mali İlişkiler, Yaylacık Mat.,
İstanbul, 2004.
ARSEL, Doç. Dr.İlhan: Anayasa Hukukunun Umumi Esasları, 1. Kitap
Demokrasi, Güven Matbaası, Ankara, 1955.
BABEL, Dr. Franz :
İdare”, Berlin, 1977.
“Federal Almanya Cumhuriyetinde Hükümet ve
Bundesfinanzministerium: Ergebnis der steuerlichen Betriebsprüfung
2002 , 30.Juli 2003.
____________________: “Information: Ergebnis der steuerlichen
Betriebsprüfung 1999” 16.12.2000.
Bundesgesetzblat 26.07.2002-Is. 2863.
Bundesministerium der Finanzen: An ABC of Taxes, Berlin, 2002.
__________________________:
Finanzen, Berlin, 2001.
Das
Bundesministerium
der
__________________________: Die Bundesfinanzverwaltung, Berlin,
2002.
__________________________: Innenansichten- Die Steuerreform
2000, Berlin, 2001.
__________________________: “Merkblatt zur Anwendung des
Gesetzes
über
die
strafbefreinende
ErklärungStrafbefeiungserklärungsgesetz (StraBEG)”, 3 Februar 2004;
__________________________: Monatsbericht 01.2004, Berlin, 2004.
__________________________: Monatsbericht 03.2004, Berlin, 2004.
__________________________: Monatsbericht des BMF April 2004,
Berlin, 2004.
56
57
__________________________: Steuern von A bis Z, Berlin, 2002.
__________________________: “Strafbefreiende Erklärung”, Berlin.
Bundesregierung: Deutschland, Aralık 2002/Ocak 2003, SocietätsVerlag.
CAN, İsmail: “Türkiye’de Vergi Denetimi Uygulaması ve Eleştirisi”,
Maliye Dergisi, Maliye Tetkik Kurulu, Sayı;53, Eylül-Ekim 1981.
__________: “Ekonomik Krizlere Karşı Uygulanması Gereken Vergi
Politikası”, Maliye Dergisi, Maliye Bakanlığı, Araştırma Planlama ve
Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Sayı: 142, Ocak-Nisan 2003.
Capital Das Wirtschaftsmagazin, “Vorsicht Finanzamt”, Nr.11, 13.526.5.2004.
Das Bundesministerium der Finanzen: Aufgaben und Organisation,
Bonn, 1995.
DEĞİRMENDERELİ, Yrd. Doç. Dr. Ali: “Vergi Reformu 2000
(Steuerreform 2000) Vergi İndirimleri Konusunda Almanya’daki
Gelişmeler”, Vergi Sorunları Dergisi, Maliye Gelirler Kontrolörleri
Derneği, , Sayı 181, Ekim 2003.
Deutscher Bundestag: Der Deutsche Bundestag, JVA Geldern, 2003.
_________________: Die Gesetzgebung des Bundes, JVA Geldern,
1999.
_________________:
Kürschners
Volkshandbuch
Bundestag 15.Wahlperiode, 95. Auflage, Berlin, 2003.
Deutscher
_________________: Unsere Abgeordneten, Media Consulta
Deutschland GmbH, Berlin, 2003.
Die Bundesregierung: Modern State- Modern Administration,
Progress Report 2002, Bonifatius Druck-Buch-Verlag, Paderborn, 2002.
DOĞAN, Hasan: “Almanya’da Toplu ve Sürekli Servet Vergisi”,
Mükellefin Dergisi, Lebib Yalkın Yay., Sayı 95, Kasım 2000.
FALAY, Nihat. Maliye Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1989.
57
58
Federal Hükümet. İşte Almanya, Societatsverlag, 2000.
GÜNEŞ, Doç.Dr.Gülsen: Verginin Yasallığı İlkesi, ALFA Basım Yayım
Dağıtım, İstanbul, 1998.
Harenberg Lexikon Verlag: Aktuel’99 Dortmund, 1998.
_____________________: Aktuel 2004 Mit aktuellem Landerlexikon,
Dordmund, 2003.
http://www.bundesrechnungshof.de/english/kurzinfo.html, 03.03.2001.
http://www2.dw-world.de/turkish/wirtschaft.
JEFFERY, Charlie; WHITTLE, Ruth: Germany Today, JW Arrowsmith
Ltd, Bristol, 1997.
KOÇDEMİR, Kadir: Yönetim Hakkı, Türk Erdem Vakfı Yayınları, Nurol
Mat. A.Ş., Ankara, 1998
LAFONTAİNE, Oskar: Yürek Solda Atar, Çev. A.Gergin, B. Atatanır,
E.Tezel, S.Kavakçı, Gendaş A.Ş., 2003.
LANG, Prof. Dr.Joachim: “Verfassungsrechtliche Bestimmung Der
Steuergerechtigkeit”,
(“Vergi
Adaletinin
Anayasal
Temelleri”,Çev.Dr.Funda Başaran), XIII.Türkiye Maliye Sempozyumu
Anayasal Mali Düzen, 14-16 Mayıs 1998, Marmara Üniversitesi,
İstanbul, 2000.
MUSGRAVE, Richard A.; MUSGRAVE, Peggy B.; KULLMER, Lore:Die
öffentlichen Finanzen in Theorie und Praxis 1, Tubingen, 1990.
MUUSS, Harro: Ministertialrat, “Vergi Usul Hukukunun Ana Hatları”,
9.2.1977,Berlin.
Organisationsplan des Bundesministeriums der Finanzen. Stand: Juli
2003 (aktualisiert: 24. September 2003).
OTTO PLINKE, Dr. Heinrich: Prüfung der Finanzämter durch den
Rechnungshof, Berlin, 1978.
58
59
ÖMÜR, Turgay:“Almanya’da Uygulanan Özel Tüketim Vergileri”,
Vergi Sorunları Dergisi, Maliye Gelirler Kontrolörleri Derneği, Sayı 83,
Ağustos 1995.
ÖYMEN, Onur: Geleceği Yakalamak Türkiye’de ve Dünyada
Küreselleşme ve Devlet Reformu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.
Prese-und Informationsamt der Bundesregierung: Tatsachen über
Deutschland, Societäts-Verlag,Frankfurt/ Main, 1998.
RAUSER, Heinrich; RAUSER, Klaus-Dieter; RAUSER, Erika:
Steuerlehre für Ausbildung und Praxis, 23., überarbeitete und
erweiterte Auflage, Bremen/Reutlingen, 1996.
SCHADE, Peter: Grundgesetz Mit Kommentierung, 6.Auflage,
Walhalla-Fachverlag, Regensburg, Berlin, 2003.
SCHİCK, Rupert; ZEH, Wolfgang: The German Bundestag, NDV Neue
Darmstädter Verlagsanstalt, Rheinbreitbach, 1999.
STREIT, Prof. Dr. Manfred E.; UMBACH, Dr. Dieter C.;
BARTLSPERGER, Prof. Dr. Richard: Wie funktioniert das? Die
Wirtschaft heute, Meyers Lexikonverlag, 3. Aufl., Mannheim, 1984.
The Economist: “A long, hard climb”, October 18th-24th. 2003.
_____________: “Germany’s federal constitution Untangling the
system”, V.369, N.8349, November 8th-14th 2003.
_____________: The World in 2004, London, 2003.
The Federal Government: Agenda 2010 Questions and Answers,
Brochure, Berlin February 2004.
____________________: Annual Report of the Federal Government
of Germany 2002/2003 Germany is Taking action,, Berlin, August
2003.
Türk Belediyecilik Derneği-Konrad Adenauer Vakfı: Almanya’da Yerel
Yönetimler, Grafik Stüdyo Ltd.Şti., Ankara, 1992.
ULUSOY, Doç. Dr. Ahmet; AKDEMİR , Tekin: Mahalli İdareler, Seçkin
Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş., Ankara, 2001.
59
60
www.bundesfinanzministerium.de: “Gemaindefinanzreformgesetz”,
Januar 2004.
www.bundestsg.de
www.destatis.de
www2.dw-world.de/turkish/wirtschaft
www.telekom3.de
60