5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 Yayın Geliş Tarihi / Article

_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date
11.05.2017
Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
25.06.2017
Arş. Gör. Makbulenur BEKAR
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü
mnurbekar@gmail.com
Prof. Dr. Cengiz ACAR
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü
cenland2@gmail.com
BAL ORMANLARI İÇİN ÖNEMLİ OLAN BİTKİLERİN TRABZON
BÖLGESİNDE İNCELENMESİ
Öz
Artan yapılaşma ve beraberinde gelen aşırı kentleşme ile azalan yeşil alanlar arasındaki dengenin kurulmasını ve doğru yeşil alan planlamasını günümüzde gerekli
kılmaktadır. Kentlerin potansiyellerinin korunup planlanabilmesi için sürdürülebilir
yaklaşımlar gerçekleştirilmektedir. Ormanlar ise bu planlamanın en önemli parçasıdır. “Bal ormanları” ise, ekonomik, ekolojik ve aynı zamanda estetik değeri olan
ormanlar arasındadır. bu ormanların ekosisteme kattığı ekolojik ve sürdürülebilir
desteklerinin yanı sıra renk, biçim, form, doku, çizgi ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerleri de dikkat çekmektedir. Aynı zamanda bu bitkilerin kültürel karakteri temsil kabiliyetleri ve özgün olma düzeyleri karakteristik özellikleri arasındadır. Ülkemiz, gerek sahip olduğu çok farklı iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde
gerekse Akdeniz, Avrupa-Sibirya, İran-Turan gibi üç farklı bitki alanının kesişme
noktasında bulunması nedeniyle dünyada benzerine nadiren rastlanır bir bitki çeşitliliğine sahiptir. Yapılan bu çalışmaya konu olan Trabzon, zengin bitki çeşitliliği ve
orman alanları ile Türkiye’nin önemli kentleri arasındadır. Bal ormanı potansiyelini
düşündüğümüzde ise zengin bitki örtüsü bal ağaçlarının yetişebilmesi için önemli
bir potansiyel bölgedir. Acer platanoides, Aesculus hippocastanum, Centaurea
triumfettii, Cirsium arvense, Crataegus orientalis, Diplotaxis tenuifolia, Vicia sativa, Elaeagnus angustifolia, Epilobium angustifolium, Marrubium astracanicum,
Robinia pseudoacacia, Rosa canina, Echium italicum ise Trabzon’da yetişebilen
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
doğal, bal potansiyeli olan ve aynı zamanda sundukları peyzaj değerleri açısından
dikkat çekici taksonlardan bazılarıdır. Yapılan bu çalışmada, literatür ve gözlem
çalışmaları doğrultusunda ülkemizde doğal olarak yetişebilen orman ağaçları ve
orman altı florasına örnek taksonlar verilip Trabzon için peyzaj değeri vurgulanacaktır.
Anahtar kelimeler: bal ormanları, peyzaj değeri, Trabzon
INVESTIGATION OF IMPORTANT PLANTS FOR HONEY FORESTS IN
TRABZON REGION
Abstract
Today, it is necessary to establish the balance between increasing construction and
decreasing green areas with overcoming urbanization and correct green area planning. Sustainable approaches are being implemented to ensure that the potentials of
cities are preserved and planned. Forests are the most important part of this planning. "Honey forests" are among the forests that are economical, ecological and also aesthetic value. The ecological and sustainable support of these forests in the
ecosystem, as well as visual landscape values such as color, shape, form, texture,
line and flowering effect, are noteworthy. At the same time, cultural characteristics
of these plants and their originality are characteristic features. Due to the very different climate and soil diversity of our country, our country has a plant variety that
is rarely seen in the world due to the intersection of three different plant areas such
as Mediterranean, Europe-Siberia, Iran-Turan. Trabzon, which is the subject of this
study, is among the important cities of Turkey with its rich plant diversity and forest areas. We think of the honey forest potential of Trabzon, it is an important potential area for the growth of rich planted honey trees. Acer platanoides, Aesculus
hippocastanum, Centaurea triumfettii, Cirsium arvense, Crataegus orientalis, Diplotaxis tenuifolia, Vicia sativa, Elaeagnus angustifolia, Epilobium angustifolium,
Marrubium astracanicum, Robinia pseudoacacia, Rosa canina, Echium italicum
are some of the remarkable taxa in terms of landscaping values. In this study, in the
direction of literature and observational studies, we will give examples of forest
trees and sub-forested taxa which naturally grow in our country and emphasize the
landscape value for Trabzon.
Keywords: honey forests, landscape value, Trabzon
1. GİRİŞ
Günümüzde ekonomik, siyasal ve teknolojik gelişmelerin bir sonucu olarak ortaya çıkan artan
yapılaşma, azalan yeşil alan ve beraberinde gelen ekolojik problemler özellikle kentsel ve kırsal
alanlarda yaşamını sürdüren insanlar için büyük sorunlara sebep olmaktadır. Aynı zamanda hızlı
kentleşme ve yapılan yanlış uygulamalarla, kentlerin tarihi dokularını kaybetmeye başladığı görülmektedir (Bekar vd, 2016). Bu sorunlar, kent içerisindeki yeşil alanların azalıp, kent yakın
çevresi ve kırsal bölgelerde orman alanlarının yok olmasıyla, insanlar üzerinde yarattığı psikolojik baskılar ile daha da görünür hale gelmiştir. Bu sorunlardan dolayı insanlar doğal alan arayışına girip, artan bir yeşil alan isteğine yönelmişlerdir. Bu istekler zamanla turizm hareketlerine
ve turizm türlerine yönelişi sağlamıştır. Bu yönelişler günümüzde kırsal peyzaj ve orman ürün-
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
436
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
leri gibi kavramlar ile karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramların gerçekleştirilebilmesi için en
önemli potansiyel alanlar ormanlardır.
Ortak değerlerimiz olan ormanların, sürdürülebilir planlama anlayışı ve insanların ormanlardan
beklediği değerleri göz önünde bulundurarak yönetilmesi ve tasarlanması günümüz çağdaş ormancılığının amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda verimli olmayan ormanların verimli hale
getirilmesi sonucunda kendilerinden beklenen ekonomik, ekolojik ve sosyal fonksiyonları daha
iyi yerine getirebilmesi sağlanabilecektir (BOEP 2013). Bu istekler kapsamında, orman kaynaklarının ürettiği odun hammaddesinin dışında kalan, ve çoğunlukla hizmet ya da koruma yönü
ağır basan, su kalitesini arttırma, karbon tutma, toprak koruma, flora-fauna ve biyolojik çeşitliliği koruma, rekreasyon imkanları sağlama ve estetik kaygılara olan talebin artmıştır ve bu yöndeki bilinçlenmeler, multi-fonksiyonel faydalanma ilkesinin ormancılığa girmesine neden olmuştur (Özkan ve Akbulut 2014). Bu bağlamda, sürdürülebilir tasarım anlayışları ile orman
alanlarının planlanması gerekmektedir. Günümüzde orman alanlarının planlanması için birçok
proje ve uygulama çalışmalarında bulunulmaktadır. Bu planlar kapsamında ülkemizin en önemli
sorunlarından olan “ormanların kent ile entegrasyonunu sağlayabilmek” en önemli hedefler
arasındadır. Bu kapsamda karşımıza çıkan “bal ormanları ve arıcılık” günümüzün önemli sürdürülebilir ormancılık anlayışlarından bir tanesi olmaktadır.
Arıcılık, arılar sayesinde yöredeki ana nektar akışı döneminde, doğada var olan bitkisel kaynaklardan nektar, polen ve propolis toplayıp bunları en ekonomik şekilde değişik arı ürünlerine
dönüştürülmesini gerçekleştirmektedir (Sıralı ve Deveci 2002). Ülkemiz, gerek sahip olduğu
çok farklı iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde gerekse Akdeniz, Avrupa-Sibirya, İran-Turan gibi
üç farklı bitki alanının kesişme noktasında bulunması nedeniyle dünyada benzerine nadiren
rastlanır bir bitki çeşitliliğine sahiptir. Dünya arıcılık faaliyetlerinde Türkiye, ilk sıralarda yer
almakla birlikte, dünyada ballı bitki tür ve çeşitlerinin %75’nin Türkiye’de bulunması büyük bir
doğal zenginliktir (BOEP 2013). Fakat ülkemiz kovan varlığı bakımından ilk sıralarda olmasına
rağmen bal üretim verimliliğine göre çoğu ülkenin gerisinde kalmaktadır (Güngör ve Ayhan
2016). Oysa ormanlarda arıcılığın yapılması; ekonomik, ekolojik ve sosyal sonuçlarının yanında
ormancılığımızın geleceği açısından da çok önemli rolü bulunmaktadır (BOEP 2013). Tüm bu
potansiyeller ve faydalarının doğrultusunda, orman alanlarında arıcılık faaliyetlerinin akılcı bir
şekilde yapılması, başta erozyon önleme ve biyolojik çeşitliliğin devamlılığı olmak üzere yöre
halkının kalkındırılması ve bölge ekonomisinin gelişimi açısından birçok ekolojik, sosyal ve
ekonomik yarar sağlayacaktır. Türkiye’nin sahip olduğu orman kaynaklarının sürdürülebilir bir
şekilde, koruma-kullanma ilkesi doğrultusunda çağdaş bir anlayışla planlanma çalışmalarında
odun hammaddesi üretim ekseni genişletilerek arıcılık çalışmaları gibi birçok fonksiyon da
planlama aşamasında dikkate alınmalıdır (Güngör ve Ayhan 2016).
“Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi” konulu bu çalışmada, bal üretim imkânı sağlayan bitkiler peyzaj değeri açısından incelenecektir. Yapılan bu
çalışmalar doğrultusunda, Trabzon ilinin bölgedeki ve ülkedeki önemi esas alınacaktır. Elde
edilen ekolojik, ekonomik ve estetik bulgular çerçevesinde yöre ve ülke faaliyetleri açısından
önemli peyzaj değeri olan ballı bitki önerilerinde bulunacaktır. Bu öneriler sayesinde yapılacak
olan bal ormanı projelerinde yöre ormancılığına ve arıcılığına katkı sağlanırken, sahip olduğu
peyzaj değeri açısından estetik, ekolojik ve ekonomik değeri olan bal ormanları oluşturulacağı
umulmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
437
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
2. ARI, ARICILIK ve ORMAN İLİŞKİSİ
Arılar; Hymenoptera (Zar kanatlılar) takımında, Apidae familyasının Apis cinsini oluşturan
böceklerdir. Yeryüzünde 25.000 kadar tanımlanmış arı türü bulunmaktadır. Balarısı (Apis mellifera) dışındaki türler yabanarıları olarak bilinmektedir. Ancak Apis mellifera dışında yeryüzünde 10 civarında daha balarısı türü mevcuttur ve bunlar Uzak Doğu ülkelerinde bulunmaktadırlar.
Ülkemizin iklim koşulları, topografik yapısı ve yeryüzündeki konumu bitki örtüsünü ve buna
bağlı olarak diğer canlıları çeşitli ve bol kıldığı gibi, arı faunasının da çok zengin olmasına
imkân sağlamaktadır (BOEP 2013). En genel tanımıyla ise arı, bir böcek türüdür. Zar kanatlılar
takımının üyeleridirler. Zar kanatlıların özelliği; içinde enine ve boyuna damarcıklar bulunan ve
iki çift saydam zar şeklinde kanatlarının olmasıdır. Vücutları yumuşak yapıdaki yoğun bir kıl
örtüsüyle kaplıdır (HBÜOP 2012).
Bal; bal arıları tarafından nektar (çiçek balı) ve bal çiçeğinden (salgı balı) üretilen bir gıdadır.
Ülkemizde salgı balı olarak Çam balı, çiçek balı olarak ise; daha fazla kestane, ıhlamur, orman
gülü (deli bal), kekik, narenciye, pamuk ve ayçiçeği balları üretilmektedir. Bal ihracatının neredeyse tamamını oluşturan çam balı ile kestane, ıhlamur, orman gülü ballarının tümü, yayla ve
kekik ballarının ise büyük kısmı ormanlardan üretilmektedir (HBÜOP 2012).
Balarısı da dâhil olmak üzere, arıların direkt yararları kültür bitkilerinde tozlaşmayı gerçekleştirmelerinin ötesinde, belki de en önemli işlevleri, doğada çeşitli yabani bitkilerin tozlaşmasını
yapabilmesine imkân sağlamalarıdır. Ayrıca arılar, birçok bitki türünün soylarını devam ettirmelerine, yeryüzüne yayılmalarının sağlanmasına ve bu bitkilerle topluluk oluşturan diğer bitkilerin de idamelerine yardımcı olmaktadırlar. Bununla birlikte arılar bitkilerin gıda, barınak, yuva
yapma yeri olarak kullanan değişik gruplara mensup binlerce hayvanın yaşamlarını sürdürmelerine olanak hazırlarlar. Sağladığı tüm bu yararların biyolojik çeşitliliğin devamını sağlarken,
erozyonun önlenmesi, yaban hayatın devamlılığı, biyolojik çeşitliliğin korunması gibi, özellikle
ülkemiz için hayati önem arz eden bir işlevi çoğu kez insanoğlunun haberi olmadan yerine getirmektedirler (Özbek 2002; YBÜOP 2006). Eckert (1993), Bal arısının 11,3 km mesafeye kadar
gidebildiğini ancak 800 m ye kadar olan uzaklıkta yoğun olarak çalıştığını belirlemektedir. Peer
(1955), bal arısının başarılı çalıştığı azami mesafeyi 5–6 km olarak vermekte ve çoğunlukla 4
km de yoğunlaştığını vurgularken, Lecomte (1960) (YBÜOP 2006’dan alınmıştır), balarısının
mecbur kalmadıkça 600 m.den daha uzaklara gitmeme eğiliminde olduğunu kaydetmektedir
(HBÜOP, 2012).
3. ÇALIŞMA ALANI ve YÖNTEM
Çalışma alanı
Çalışmanın ana materyalini oluşturan, Trabzon zengin bitki örtüsü ve çeşitliliği ile ülkemizin
oldukça önemli kentleri arasındadır. Yazları serin ve kışları ılık, her mevsim yağışlı geçen Trabzon oldukça gür bitki örtüsüne sahiptir. Kentin bu potansiyelleri doğrultusunda; sahip olduğu
peyzaj değerleri, yörenin doğal ve kültürel karakterini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları,
özgün olma düzeyleri gibi faktörler göz önüne bulundurularak önerilerde bulunmuştur. Yaklaşık
genel alanı 388ha olan Trabzon’un 192ha orman alanı bulunmaktadır (OGM 2017). Bu orman
alanlarının 13.842ha alanı Şalpazarı’nda olmakla birlikte, 13.277ha alan ile onu Akçaabat ve
12.590ha ile Tonya izlemektedir (OGM 2017b). Bu kadar zengin bir floristik alana sahip olan
Trabzon, sürdürülebilir orman planlamalarında ülkemizin önemli potansiyelleri arasındadır Çalışma alanını, Trabzon kenti farklı yapı ve karakterdeki orman alanlarına uygun potansiyel bölgeler oluşturmaktadır (Şekil 1).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
438
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
Şekil 1.Trabzon haritası
Yöntem
Araştırmada inceleme, gözlem, literatür çalışması, analiz ve değerlendirme aşamalarından
oluşmaktadır. Çalışma konusuyla ve alanla ilgili daha önceden yapılmış çeşitli kaynaklardan
literatür taranmıştır. Çalışmanın sonunda elde edilen bilgi ve bulgular doğrultusunda Trabzon’un peyzaj nitelikleri, bu peyzajlara bağlı olarak yapılabilecek bal ormanları için, bu değerlere uygun bitki önerilerinde bulunmuştur. Bu bitkilerin, Trabzon’da yetişebilen doğal bitkilerimizden renk, biçim, form, doku, çizgi, koku ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerlerinin yanında doğal ve kültürel karakterini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları, özgün olma
düzeyleri araştırılmıştır (Şekil 2). Tüm bu elde edilen veriler ışığında bal ormanlarına işlevsel ve
estetik kullanım önerileri sunulmuştur
Şekil 2. Bal potansiyeli olan bitkilerin seçim kriterleri
4. BULGULAR
Trabzon’un genel özellikleri
Batıdan Giresun, Güneyden Gümüşhane ve Bayburt illeri, güneydoğudan Erzurum, doğudan
Rize ile çevrili olan Trabzon Karadeniz Bölgesi'nde Doğu Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde
bulunmaktadır (Şekil 1). Trabzon ilinin Karadeniz'e paralel olan kıyı güzergâhı yaklaşık 135 km
kadardır (Doğanay 2005). Dağların kıyıya paralel uzandığı Doğu Karadeniz Bölgesi kıyı güzergâhında kıyıları fazla girintili çıkıntılı olmamakla birlikte, bir iki yer dışında yüksek ve hemen her yerde falezli kıyı özelliği gösterir. Kıyıda, özellikle Hopa–Sarp arasında falezlerin yüksekliği 20-30 metreden fazladır (Güçlü 2010).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
439
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
Morfolojik özellikleri
Trabzon, ilinin en temel yeryüzü şekilleri; güney bölümünde yer alan su çizgisi boyunca DoğuBatı doğrultusunda uzanan dağlık alanlardır. Bu alanların ana akarsuyun kolları arasına ve Kuzeye doğru sokulan ve gittikçe alçalan tepelik sahalar ile mevcut yapının oluşmasını sağlayan
önemli dış etmenlerdir. Bunlar etmenler, Solaklı, Yomra, Değirmendere, Sera, Kalenima, Foldere gibi akarsuların oluşturduğu vadiler ve deltalardır (URL-3) (Şekil 3).
Şekil 3.Trabzon morfolojik özellikleri (Google earth)
İklim özellikleri
Genel olarak, ilde Karadeniz iklimi hâkimdir (URL-2). Trabzon iklim özelliği olarak Doğu
Anadolu Bölgesinin karasal iklimi ile Karadeniz Bölgesinin nemli iklimi arasında bir geçiş özelliği niteliğindedir. Bölgede genellikle yaz ayları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçer. Özellikle dağlarının kıyıya paralel uzanmasından dolayı kuzey ve güney yamaçlarda belirgin iklim farklılıkları görülmektedir (Kadıoğlu, Y., 2006; Acar vd, 2016). Senelik yağış miktarı
730 mm ile 1680 mm arasında değişir ve merkez ilçede yıllık ortalama 3 gün kar yağar ve 7
günü karla kalır. Senenin 140 günü yağışlı geçer (URL-1). Aynı zamanda Trabzon iklimi karadan ve denizden gelen meltem rüzgârlarının kuzey ve güney yönlü olan rüzgârların etkisi altına girmekle birlikte deniz kıyısına yakın olan yerlerde güney ve güneybatıdan esen rüzgârların etkisine daha çok rastlanmaktadır (URL-2). Ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay
Ağustos olurken, Ocak ayı sıcaklığın en düşük olduğu aydır. Ortalama yağışlı gün sayısı Ocak
ayı ve güneşlenme süresi 7.1 ile en yüksek ay Haziran olmaktadır (MGM 2017) (Şekil 4).
Şekil 4. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Trabzon istatistikleri
Doğal bitki örtüsü özellikleri
Doğu Karadeniz Bölgesinde Melet ırmağından doğuya doğru uzanan kıyı kesimi ile 700-800 m.
arasında yayılış gösteren, nemcil ağaç ve ağaççık türlerinden oluşan orman formasyonu Kolşik
flora olarak adlandırılan floristik özellik hâkimdir. Bu flora alanı, Kafkas dağlarının güney
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
440
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
yamaçları boyunca da devam etmektedir. Kolşik flora, 700-800 m’den sonra özelliğini kaybeder
ve yerini karışık ile iğne yapraklı ormanlara bırakır. Nemcil bitki türleri bakımından çok zengin
olan Kolşik florasında en yoğun olarak Alnus glutinosa subsp. barbata (sakallı kızılağaç) bulunmaktadır. Bu florada, Quercus petraea (sapsız meşe), Quercus hartwissiana (ıstranca meşesi), Quercus pontica (doğu karadeniz meşesi), Fagus orientalis (kayın), Picea orientalis (ladin),
Abies nordmanniana (göknar), Pinus sylvestris (sarıçam), Ulmus sp. (karaağaç), Acer cappadocicum (beşparmak akçaağaç), Acer trautvetteri (kayın gövdeli akçaağaç), Fraxinus sp. (dişbudak), Salix sp. (söğüt), Tilia rubra (ıhlamur), Diospyros lotus (küçük meyveli Trabzon hurması),
Populus tremula (titrek kavak) en çok görülen ağaç türleridir (Günal 2013, Acar, 2017) (Şekil
5).
Quercus petraea
Fagus orientalis
Picea orientalis
https://tr.pinterest.com/pin/54753
9267182258364/
https://tr.pinterest.com/pin/45458
277468724099/
https://tr.pinterest.com/pin/563
301865868266537/
Salix sp.
Populus tremula
Tilia rubra
Abies nordmanniana
Pinus sylvestris
http://www.agaclar.net/forum/igneyaprakli-agaclar/392.htm
https://tr.pinterest.com/pin/33544787
2219453277
Acer cappadocicum
Diospyros lotus
441
https://tr.pinterest.com/pin/AWn8
jGBRKt3f6vNIaCpCTI6odiOUsvZx4Lk
j2PHSWDHQTHbUewYs22I/
https://tr.pinterest.com/pin/54043
2024006443180/
https://tr.pinterest.com/pin/402
50990400004614/
https://tr.pinterest.com/pin/31722236748
8603605/
https://tr.pinterest.com/pin/39441687
9840361331/
Şekil 5. Trabzon florasında en çok görülen ağaç türleri
Bol yağış alan Trabzon’da gür bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Ormanlara 2300 m yüksekliğe
kadar rastlanıp, doğusunda geniş çay bahçeleri bulunur. İl topraklarının % 45’i orman, % 33’ü
ekili-dikili alanlar ve geri kalanlar ise çayır ve meralardan ibarettir (URL-1).
Aynı zamanda bu flora ağaççık veya çalılardan oluşan zengin bir orman altı formasyonuna sahiptir. Özellikle mor, sarı ve beyaz renkli olaran orman gülleri; Rhodondron ponticum, Rhodondron luteum, Rhodondron ungernii yaygındır. Ayrıca, Buxus sempervirens (şimşir), Vaccinium arctostaphylos, Vaccinium myrtillu (çay üzümü), Daphne pontica (dafne), Mespilus germanica (muşmula), Ostrya carpinifolia (gürgen yapraklı kayacık), Euonymus latifolia, Euonymus europea (papaz külahı), Ilex aquifolium, Ilex colchica (çoban püskülü), Ligustrum vulgare (kurtbağrı), Rubus fruticosus (böğürtlen), Viburnum sp. (kartopu), Ruscus aculeatus (yabani mersin), Crataegus monogyna (geyik dikeni), Sorbus torminalis (üvez), Laurocerasus officinalis (karayemiş), Frangula alnus (barut ağacı), Rosa cannina (yabani gül), Rhus coriaria (sumak), yabani Malus silvestris (elma), Viburnum orientale (kartopu), Hedere helix, Hedera colchica (orman sarmaşığı), Lonicera caucasica (hanımeli), Cornus sanguinea, Cornus mas (kızılcık) çok rastlanan türlerdir (Günal 2013).
5. TRABZON’DA DOĞAL OLARAK YETİŞEBİLEN PEYZAJ DEĞERİ YÜKSEK
BALLI BİTKİLER
Bal potansiyeli olan, Trabzon’da yetişebilen doğal bitkilerimizden renk, biçim, form, doku,
çizgi, koku ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerlerinin yanında doğal ve kültürel karak-
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
terini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları, özgün olma düzeyleri araştırılarak Tablo 1’deki
bitkiler seçilmiştir (BOEP 2013; HBÜOP 2012) (Tablo 1).
Çınar Yap. Akça.
Ova Akçaağacı
At Kestanesi
Sandal Ağacı
Kocayemiş
Süpürge Çalısı
Kestane
Zerdali dikeni
Peygamber Çiçeği
Devedikeni
Güneş gülü
Kızılcık
Doğu Akdikeni
Adi Alıç
Yabani Havuç
Trabzon hurması
Trabzon hurması
Yabani şebboy
Engerekotu
Sığırkuyruğu
İğde
Yakıotu
Ağaç Fundası
Ceviz
Ballıbaba
Karayemiş
Defne
Kurtbağrı
Hanımeli
Kırmızı hevhulma
Boz ot
Yonca
Dut
Karaçalı
Kesme
Balık otu,
Çitlembit
Badem
Ateşdikeni
Orman gülü
Yalancı akasya
Kuşburnu
Mart-May
Nis-May
Nis-May
Mart-May
Mart-May
Ağu-Eki
Haz-Tem
Haz-Ağus
May-Ağus
May-Ekim
Mayıs-Haz
Nisan-May
May-Tem
Nisan-Haz
Haz-Eyl
Haziran
May-Haz
Mart-May
May-Ağus
Mart-Eylül
Nisan-Haz
Haz-Ağu
Mart-Tem
Mayıs
Şubat-Kas
Nisan-Haz
Mart-May
Haziran
May-Tem
Haz-Tem
May-Eylül
Nisan-Eyl
Mayıs
May-Tem
Mart-May
May-Eylül
Mart-May
Ocak-Mart
Nisan-Haz
Mart-Ağus
Haziran
May-Tem
Ağaç
Çalı
Ağaç
Çalı
Çalı
Çalı
Ağaç
Otsu
Otsu
Otsu
Çalı
Ağaçcık
Ağaçcık
Çalı
Otsu
Ağaç
Ağaç
Otsu
Otsu
Otsu
Çalı-ağaç
Otsu
Çalı
Ağaç
Otsu
Çalı-ağaçcık
Çalı-ağaç
Çalı
Çalı
Otsu
Otsu
Otsu
Ağaç
Çalı
Çalı-ağaçcık
Otsu
Çalı-ağaçcık
Ağaç
Çalı
Çalı
Ağaç
Çalı
500-1900
0-1600
150-1000
0-800
0-800
150-1000
30-1500
0-1900
500-3500
30-2100
0-1000
20-1500
750-2240
20-450
-1--1
50-1100
0-1100
0-1950
0-2400
0-3000
650-3050
0-900
0-1550
3-2770
20-2000
0-1200
0-1500
500-2790
100-2000
950-3200
0-2500
-1--1
10-1350
300-1700
0-0
30-1800
0-2100
1000-180
30-1700
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
Nektar Üretim Potansiyeli
Acer platanoides
Acer campestre
Aesculus hippocastanum
Arbutus andrachne
Arbutus unedo
Calluna vulgaris
Castanea sativa
Centaurea solstitialis
Centaurea triumfettii
Cirsium arvense
Cistus sp.
Cornus mas
Crataegus orientalis
Crataegus microphylla
Duacus carota
Diospyros kaki
Diospyros lotus
Diplotaxis tenuifolia
Echium italicum
Echium plantagineum
Elaeagnus angustifolia
Epilobium angustifolium
Erica arborea
Juglans regia
Lamium amplexicaule
Laurocerasus officinalis
Laurus nobilis
Ligustrum vulgare
Lonicera caucasica
Lythrum salicaria
Marrubium astracanicum
Medicago sativa
Morus alba
Paliurus spina
Phillyrea latifolia
Phlomis russeliana
Pistacia terebinthus
Amygdalus communis
Pyracantha coccinea
Rhododendron ponticum
Robinia pseudoacacia
Rosa canina
Yaşam
Formu
Yükseklik
Türkçe İsim
Renk
Latince İsim
Çiçeklenme
Dönemi
Tablo 1. Trabzon’da yetişebilen peyzaj değeri olan ballı bitkiler
Minör
Minör
Eser
Domi.
Domi.
Domi.
Domi.
Sekon.
Sekon.
Domi.
Yok
Minör
Sekon.
Sekon.
Domi.
Domi.
Sekon.
Domi.
Domi.
Domi.
Minör
Sekon.
Domi.
Sekon.
Eser
Eser
Eser
Sekon.
Sekon.
Sekon.
Domi.
Yok
Domi.
Yok
Yok
Minör
Eser
Domi.
Domi.
442
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
Rubus idaeus
Salix sp.
Salvia sp.
Senecio vulgaris
Tilia sp.
Taxus baccata
Thymus praecox
Vicia sativa
Böğürtlen
Söğüt
Adaçayı
Kanaryaotu
Ihlamur
Porsuk
Kekik
Fiğ
May-Tem
Şubat-May
Mart-Ağus
Mart-Ağus
Haz-Tem
Nisan-May
May-Ağus
Mart-Haz
Çalı
Ağaçcık
Otsu
Otsu
Ağaç
Ağaç
Otsu
Otsu
900-2200
700-1830
1500-180
0-700
0-800
1000-190
1600-360
0-1600
Domi.
Domi.
Domi.
Sekon.
Domi.
Yok
Domi.
Minör
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Kullanışlı, estetik ve ekolojik mekânlar oluşturmak peyzaj mimarlarının çalışmalarında ana
hedeftir. Yapılan orman alanlarını koruma, yeniden planlama ve kullanım çalışmalarında estetik, ekonomik ve ekolojik kaygıları sentez halinde düşünmek gerekmektedir. Her mevsim kullanılabilir ormanlar ve mevsimlere göre değişik potansiyellerde ormanlar günümüzde birçok turiste ev sahipliği yapmaktadır.
Ülkemiz biyoçeşitlilik açısından oldukça verimli bir güce sahiptir. Ne yazık ki, sahip olduğu
potansiyel ve gücüne göre üretim konusundaki değerlendirmeleri göz önüne aldığımızda potansiyellerinden yeterince faydalanmadığı ortaya çıkmaktadır (Güngör, Ayhan 2016). Özellikle
nektar üretim potansiyeli yüksek ve çiçeklenme özellikleri olan Robinia pseudoacacia, Tilia sp.,
Castanea sativa, Arbutus unedo gibi türler ile birlikte hem bal verimi potansiyeli yüksek hem
de renk, doku, form gibi görsel özellikleri ile bütünlük sağlayabilecek türler birlikte kullanılmalıdır. Trabzon ili potansiyellerinin değerlendirilmesi ve sürdürülebilir peyzaj çalışmaları için
adımlar atılmalıdır. Bal ormanı potansiyeli yüksek olabilecek nitelikteki alanlar seçilip öncelik
verilmelidir.
Sonuç olarak; Trabzon, bal ormanları için önemli peyzaj değeri olan bitkilerin çiçeklenme dönemlerini, yetişebilme ortamı özellikleri ve yaşam biçimini gösteren verilerin bal ormanları ve
yapılacak olan bilimsel çalışmalar için önemli bir veri tabanını oluşturacak olması bu çalışmanın hedeflenen sonucudur. Öneriler bu türler doğrultusunda, morfolojik özellikleri ve bu özellikleri sergilediği dönemler belirlenerek yapılacak planlamalar ile bal ormanlarının her mevsim
sahip olabileceği farklı görüntüler oluşturulmuş olacaktır. Bu şekilde de bal ormanlarının her
mevsim turizm amaçlı kullanımı ve cazip alanlar olması sağlanmış olacaktır. Sağladığı işlevsel
fonksiyonlarını destekleyecek şekilde, estetik özelliklerini de arttıracak fonksiyonları olacaktır.
Aynı zamanda bunlara ek olarak ekolojik bir çok faydası olan bal ormanları sayesinde, toprak
kaymaları azalacak, orman ağaçlarının kullanımı teşvikiyle ormanlar yok olmayacaktır. Doğayla
uyumlu koruma ve kullanım kavramları sağlanmış olacaktır. Tüm bu veriler doğrultusunda tasarlanan ve tasarlanacak alanlar ekonomik, ekolojik ve estetik açıdan ülkeye ve kent halkına
olumlu etkiler bırakacağı ön görülmektedir.
KAYNAKLAR
Acar, Cengiz, (2017), “Kentsel Ekoloji Ders Notları”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Peyzaj
Mimarlığı Bölümü Lisansüstü Ders Notları.
Acar, Cengiz; Kahveci, Hilal; Gel, Aslı Gözde; Güneroğlu, Nilgün, (2016), “Kış Peyzajları:
"Zigana Dağı Örneği", International Winter Cities Symposium, 10-12 Şubat 2016, Atatürk Üniversitesi, s. 1052-1066, Erzurum.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
443
Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi
Bekar, Makbulenur; Pulatkan, Müberra; Güneroğlu, Nilgün, (2016), “Tarihi Bir Sokak Analizi;
Trabzon “Orta Mahalle”
Örneği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(44),
34-42.
BOEP, (2013), “Bal Ormanı Eylem Planı 2013-2017”, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü,
https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Bal%20Orman%C4%B1%20Eylem%20P
lan%C4%B1%20%282013-17%29.pdf
Doğanay, Serkan, (2005), “Trabzon’da Çay Tarımının Coğrafi Esasları”, Doğu Coğrafya Dergisi, 11 (16), 89-111
Doğanay, Serkan, (2005), "Trabzon İlinde Fındık Tarımı." Doğu Coğrafya Dergisi, 233-252
Güçlü, Yüksel, (2010), “Doğu Karadeniz Bölümü Kıyı Kuşağında İklim Konforu Şartlarının
Kıyı Turizmi Yönünden İncelenmesi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (2), 111-136
Günal, Nurten, (2013), "Türkiye’de İklimin Doğal Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkileri." Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Online Thematic Journal of Turkic Studies,
5(1), 1-22
Güngör, Ersin; Ayhan, Akif Burak, (2016), "Bartın Yöresi orman kaynaklarının bal üretim potansiyeli ve ekonomik değeri." Türkiye Ormancılık Dergisi 17.1, 108-116.
HBÜOP, (2012), “Hemşin Bal Üretim Ormanı Projesi”, Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü,
https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Dokumanlar/Hem%C5%9Fin%20%C3%96rnek%2
0Bal%20Orman%C4%B1%20Projesi.pdf
Meteroloji Genel Müdürlüğü, (2017), https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceleristatistik.aspx?m=TRABZON (erişim 05.05.2017)
Orman Genel Müdürlüğü, (2017a), https://www.ogm.gov.tr/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-GoreOrman-Varligi.aspx, (erişim 05.05.2017)
Orman Genel Müdürlüğü, (2017b), http://trabzonobm.ogm.gov.tr/TrabzonOIM/Lists/ OrmanVarligi/AllItems.aspx?View={5850399c-6aed-4a49-82ca5d8d61df19d5}&SortField=_x0130__x015f_letme_x0020__x015e&SortDir=Asc (erişim 05.05.2017)
Özbek, Hikmet, (2002), "Arılar Ve Doğa", Uludag Bee Journal, 22-25
Özkan, Zafer Cemal; Akbulut, Sefa, (2014), “Ormancılık Uygulamaları – I Dersi, Orman Botaniği Ders Notları”
Sıralı, Recep; Metin, Deveci, (2002), "Investigation of the important bee (Apis mellifera L.)
plants in Thrace Region." Uludag Bee Journal 2(1), 17-26.
YBÜOP, (2006), “Yığılca Bal Üretim Ormanı Projesi”, http://www.dagem.duzce.edu.tr/ Dokumanlar/2fe56c64-b78f-41d4-a4cb6f158a0acf5f_Calistay_Sunum_11.%20M.KEKECOGLU.pdf
URL-1, http://www.cografya.gen.tr/tr/trabzon/iklim.html
URL-2, http://www.iklim.gen.tr/trabzon-iklimi.html
URL-3, http://www.artvinliyiz.net/threads/139-trabzon-morfolojik-%C3%B6zellikleri
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444
444