2007 Türkiye Ulusal Uyuşturucu Raporu TUBİM (Türkçe)

T.C.
‹Ç‹ﬁLER‹ BAKANLI⁄I
EMN‹YET GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›
Avrupa Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu
Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi
Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu
Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi
EMCDDA 2007 YILLIK RAPORU
Reitox Ulusal Temas Noktas›
TÜRK‹YE
Yeni Geliﬂmeler, Trendler, Seçilmiﬂ Konular
Türkiye Taraf›ndan EMCDDA’ya Sunulan Y›ll›k Rapor
ANKARA, 2007
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
‹Ç‹NDEK‹LER
‹Ç‹NDEK‹LER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .III
KISALTMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VI
ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .XI
BÖLÜM A
YEN‹ GEL‹ﬁMELER VE TRENDLER
1. ULUSAL POL‹T‹KALAR VE MEVZUAT
1.1. Yasal Yap›lanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
1.2. Kurumsal Yap›lanma ve Koordinasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
1.2.1. Talep Azalt›m› Alan›nda Kurumsal Yap›lanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
1.2.2. Arz ile Mücadele Alan›nda Kurumsal Yap›lanma . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
1.2.3. Tedavi ve Rehabilitasyon Alan›nda Kurumsal Yap›lanma . . . . . . . . . . .4
1.3. Ulusal Stratejiler, Planlama ve Uygulama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
1.3.1. Talep Azalt›m› Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler . . . . . . . . . . . . . . .8
1.3.2. Arz ile Mücadele Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler . . . . . . . . . . . .10
1.3.3. Tedavi ve Rehabilitasyon Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler . . . . .11
1.4. Uluslararas› ‹ﬂbirli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
1.5. Politika ve Stratejilerin Yerine Getirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
1.5.1. Yasal Haﬂhaﬂ ve Kenevir Ekiminin Kontrolü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
1.5.2. Kontrole Tabi Madde ve Müstahzarlar›n›n Yasal Ticareti . . . . . . . . . .15
1.5.3. Yasad›ﬂ› Uyuﬂturucu ve/veya Psikotrop Madde ‹malinde S›kça
Kullan›lan veya Kullan›lma Olas›l›¤› Olan Kimyasal Maddelerin/
Narkotik Prekürsörlerin Kontrolü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
1.5.4. Denetimli Serbestlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
1.6. Bütçe ve Kamu Harcamalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
1.7. Sosyal ve Kültürel Yap› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
1.7.1. Parlamentoda ve Sivil Toplumda Giriﬂimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
1.7.2. Kitlesel ‹letiﬂim Kampanyalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
1.7.2.1. Ulusal Düzeyde Yap›lan Çal›ﬂmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
1.7.2.2. Bölgesel Düzeyde Yap›lan Çal›ﬂmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
2. MADDE KULLANIM YAYGINLI⁄I
2.1. Genel Nüfusta Madde Kullan›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
2.2. Okulda ve Genç Nüfusta Madde Kullan›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
2.3. Özel Gruplar Aras›nda Madde Kullan›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
3. ÖNLEME
3.1. Evrensel Önleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
3.1.1. Okul Odakl› Önleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
3.1.2. Aile Odakl› Önleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
3.1.3. Toplum Odakl› Önleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
3.2. Seçici önleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
III
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
4. PROBLEML‹ MADDE KULLANIMI
4.1. Problemli Madde Kullan›m› (EMCDDA Kapsaml›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
4.2. Türkiye’de En Çok Kullan›lan Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler . . . . . . . . . . . . . . . . .35
4.3. Tedavi Talep Göstergesi Verileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
4.3.1. Tedavi Alt›ndaki Ba¤›ml›lar›n Profili
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
5. MADDE BA⁄IMLILI⁄I TEDAV‹S‹
5.1. Tedavi Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
5.1.1. Tedavinin Amac› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
5.1.2. ‹kame Tedavisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
5.1.3. ‹kame D›ﬂ› Tedavi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
5.2. Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Sa¤l›k Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
6. SA⁄LIK ‹L‹ﬁK‹S‹ VE ETK‹LER‹
6.1. Madde Ba¤lant›l› Ölümler ve Madde Ba¤›ml›lar› Aras›nda Ölüm Oran› . . . . . .48
6.2. Madde Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
6.3. Madde Ba¤lant›l› Psikiyatrik Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
6.4. Madde Ba¤lant›l› Di¤er Sa¤l›k Sorunlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
7. SA⁄LIK ‹L‹ﬁK‹S‹ VE ETK‹LER‹NE YÖNEL‹K FAAL‹YETLER
7.1. Madde Ba¤lant›l› Ölümlerin Önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
7.2. Madde Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar›n Önlenmesi ve Tedavisi . . . . . . . . . . . . .50
7.3. Madde Ba¤lant›l› Psikiyatrik Sorunlarla ‹lgili Müdahaleler . . . . . . . . . . . . . . . . .52
7.4. Madde Ba¤lant›l› Di¤er Sa¤l›k Sorunlar›yla ‹lgili Müdahaleler . . . . . . . . . . . . . .52
8. MADDE BA⁄IMLILI⁄ININ SOSYAL BOYUTU VE SONUÇLARI
8.1. Sosyal D›ﬂlanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
8.2. Madde Ba¤lant›l› Suçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
8.2.1. Narko-Terörizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
8.3. Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Madde Kullan›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
9. SOSYAL BOYUT VE SONUÇLARINA YÖNEL‹K YAPILANLAR
9.1. Sosyal Geri Kazan›m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
9.2. Madde Ba¤›nt›l› Suçlar›n Önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
9.2.1. Cezaevlerindeki Madde Kullan›c›lar›na Yard›m (Önleme,
Tedavi ve Sosyal Geri Kazan›m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
9.2.2. Madde Ba¤›nt›l› Suçlar›n Önlenmesinde ﬁehir Düzeyinde
Güvenlik Politikalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
10. MADDEN‹N ARZ BOYUTU
10.1. Bulunabilirlik ve Arz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
10.1.1. Uyuﬂturucu Rotalar› Bak›m›ndan Türkiye’nin Co¤rafi Durumu . . . .65
10.1.2. Türkiye’yi Etkileyen Ana Uyuﬂturucular Bak›m›ndan De¤erlendirme 68
10.1.2.1. Esrar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
10.1.2.2. Afyon ve Türevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
10.1.2.3. Kokain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
10.1.2.4. Sentetik Uyuﬂturucular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
IV
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
10.2. Yakalamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
10.3. Arzla Mücadele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
10.3.1. Kontrollü Teslimat Uygulamalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
10.4. Fiyat/Safl›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
10.4.1. Sokak Düzeyinde Sat›ﬂ Fiyatlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
10.4.2. Safl›k Oranlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
BÖLÜM B
SEÇ‹LM‹ﬁ KONULAR
1. KAMU HARCAMALARI
1.1. Genel Bütçeye Ait Özet Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
1.2. Uyuﬂturucu Alan›nda Kamu Harcamalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
2. KORUNMASIZ GENÇ NÜFUS
2.1. Korunmas›z Ana Gruplar›n Profili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
2.1.1. Evsiz Gençler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
2.1.2. Genç Suçlular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80
2.1.3. Sosyal Aç›dan Dezavantajl› Mahallelerde Yaﬂayan Gençler . . . . . . . .83
2.2.4. Korunmas›z Gruplar Aras›nda Madde Kullan›m›n›n ‹liﬂkileri ve Etkileri . .85
BÖLÜM C
1. B‹BL‹YOGRAFYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86
2. TABLO, GRAF‹K VE ﬁEK‹LLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
3. EKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
V
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
KISALTMALAR
AB
ABD
AIDS
AMATEM
B‹DEM
BM
CEFIC
CEN
CMK
COFOG
CYBE
DSÖ
DSYS
DUK
ECOFIN
EGM
EGEBAM
E‹T
EKOSOK
EMCDDA
ESPAD
EURO HIV
ESSTI
GEM
HIV
HONLEA
IDEC
ILO
INCB
INTERPOL
‹EEP
KE‹T
KOM
MAKEP
MASAK
MDMA
MEM
OSEP
OYUTAK
VI
Avrupa Birli¤i
Amerika Birleﬂik Devletleri
Edinilmiﬂ Ba¤›ﬂ›kl›k Yetersizli¤i Sendromu
Alkol ve Madde Ba¤›ml›l›¤› Araﬂt›rma, Tedavi ve E¤itim Merkezi
Bilgisayar Destekli E¤itim Merkezi
Birleﬂmiﬂ Milletler
Avrupa Kimya Sanayicileri Derne¤i
Gümrük Muhafaza A¤›
Ceza Muhakemesi Kanunu
Uluslararas› Devlet Fonksiyonlar›n›n Bütçesel Olarak S›n›flamas›
Cinsel Yolla Bulaﬂan Enfeksiyonlar
Dünya Sa¤l›k Örgütü
Denetimli Serbestlik ve Yard›m Sistemi
Damar ‹çi Uyuﬂturucu Kullan›c›lar›
Avrupa Konseyi Ekonomik ve Mali ‹liﬂkiler Organ›
Emniyet Genel Müdürlü¤ü
Ege Üniversitesi Çocuk ve Ergen Alkol, Madde Ba¤›ml›l›¤› Araﬂt›rma ve
Uygulama Merkezi
Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›
Ekonomik ve Sosyal Konsey
Avrupa Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi
Alkol ve Di¤er Madde Kullan›m›na Yönelik Avrupa Okul Araﬂt›rmas›
HIV Bildirim Sistemi
Avrupa CYBE Bildirim Sistem A¤›
Güvenli E¤lence Mekânlar›
‹nsan Ba¤›ﬂ›kl›k Yetersizli¤i Virüsü
Uyuﬂturucu Madde Kaçakç›l›¤›yla Mücadele Eden Ulusal Kuruluﬂ Bölüm
Baﬂkanlar›
Uluslararas› Uyuﬂturucu Maddelerle Mücadele Konferans›
Uluslararas› Çal›ﬂma Örgütü
Uluslararas› Uyuﬂturucu Narkotik Kontrol Birimi
Uluslararas› Kriminal Polis Örgütü
‹badethanelerde Ebeveynler için E¤itim Projesi
Karadeniz Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›
Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele
HIV/AIDS Koruyucu E¤itim Program› Geliﬂtirme
Mali Suçlar› Araﬂt›rma Kurulu
3.4 metilendioksimetamfetamin (Ecstasy’nin Kimyasal Ad›)
Milli E¤itim Müdürlü¤ü
Okul Servis Sürücüleri E¤itim Projesi
Orta ve Yak›n Do¤u Yasad›ﬂ› Uyuﬂturucu Trafi¤i ve ‹lgili Konular Alt
Komisyonu
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
PANDORA
PEN
RILO
RTÜK
SHÇEK
SÖCAK
SECI
TADOC
TAPDK
Kargolar ile Transfer Edilen Maddeleri Önleme Projesi
Ön-ithalat Bildirimi
Bölgesel ‹stihbarat Ba¤lant› Ofisleri
Radyo Televizyon Üst Kurulu
Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu
Suçun Önlenmesi ve Ceza Adalet Komisyonu
Güneydo¤u Avrupa ‹ﬂbirli¤i Giriﬂimi
Türkiye Uluslararas› Uyuﬂturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi
Tütün ve Alkol Piyasas› Denetleme Kurulu
TBMM
Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK
TUB‹M
UNODC
UNICEF
URSP
Türk Ceza Kanunu
Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi
Birleﬂmiﬂ Milletler Uyuﬂturucu ve Suç Ofisi
Birleﬂmiﬂ Milletler Çocuklara Yard›m Fonu
Ulusal Ruh Sa¤l›¤› Politikas›
VII
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
VER‹ SA⁄LAYAN KURUMLAR VE KURUM TEMS‹LC‹LER‹
KURUMU
ADALET BAKANLI⁄I
Adli T›p Kurumu Baﬂkanl›¤›
Serpil KARAYAKA
Hülya SAYIN
Ahmet Muhammet KOCAMAN
Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü¤ü
Denetimli Serbestlik ve Yard›m
Hizmetlerinden Sorumlu Daire Baﬂkanl›¤›
Nalan PEKER
ANKARA BÜYÜKﬁEH‹R
BELED‹YE BAﬁKANLI⁄I
Ömer ÖKSÜZ
ANKARA KR‹M‹NAL POL‹S
LABORATUVARI MÜDÜRLÜ⁄Ü
Taner BORA
Koray ELB‹STAN
ÇALIﬁMA VE SOSYAL
GÜVENL‹K BAKANLI⁄I
Hülya TEK‹N
D‹YANET ‹ﬁLER‹ BAﬁKANLI⁄I
‹smail Hilmi B‹LG‹N
GENÇL‹K VE SPOR
GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
Fatoﬂ OKTAY
GÜMRÜKLER MUHAFAZA
GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
JANDARMA GENEL KOMUTANLI⁄I
Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla
Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›
VIII
KURUM TEMS‹LC‹S‹
Ercan U⁄URCAN
Kenan PALALI
Kriminal Dairesi Baﬂkanl›¤›
Erkan ALACAKURT
Adil KAYA
Halim TOPAL
M‹LL‹ E⁄‹T‹M BAKANLI⁄I
Özel E¤itim Rehberlik ve
Dan›ﬂma Hizmetleri Müdürlü¤ü
Haktan DEM‹RC‹O⁄LU
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
RADYO VE TELEV‹ZYON ÜST
KURULU BAﬁKANLI⁄I
SA⁄LIK BAKANLI⁄I
‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ü
Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkezi Baﬂkanl›¤›
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü
Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü
Nuran YARDIMCI
Aygen ERM‹HAN
Ö. Sevim EVRANASO⁄LU
Selçuk YAKIﬁTIRAN
A Arzu SAYIN
Metin ESEN
Ertan KAVASO⁄LU
Peyman ALTAN
Sevgi SUÇ‹N
SAH‹L GÜVENL‹K KOMUTANLI⁄I
Berrin KOﬁANER
SANAY‹ VE T‹CARET BAKANLI⁄I
N.Güzin ﬁAH‹N
SOSYAL H‹ZMETLER VE ÇOCUK
ES‹RGEME KURUMU GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
Sevil Lale KURT
TARIM VE KÖY ‹ﬁLER‹ BAKANLI⁄I
Davut KILA⁄UZ
TOPRAK MAHSÜLLER‹ OF‹S‹
GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
Ömer Faruk MÜHÜRDAR
Mustafa Ömer TANRIVERD‹
TÜRK‹YE ‹STAT‹ST‹K KURUMU BAﬁKANLI⁄I
Ayﬂe TOPRAK
Meltem TAN
YÜKSEKÖ⁄REN‹M KURULU BAﬁKANLI⁄I
ﬁengül APAYDIN
IX
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
RAPORU HAZIRLAYAN EMCDDA TÜRK‹YE ULUSAL TEMAS NOKTASI
YETK‹L‹LER‹
Mustafa PINARCI
Dr. Cüneyt GÜRER
Nadir KOÇAK
Ali ÇEV‹K
Dilek AYHAN
Özlem ALTINDAL
Bülent ÖZCAN
Suat BOZTAﬁ
Nilüfer YILDIZ GÖL
Turan BUDAK
Harun TAﬁDELEN
TUB‹M Baﬂkan› (Kamu Yönetimi Uzman›)
TUB‹M Baﬂkan Yard›mc›s›
Bölümler Amiri
Problemli Madde Kullan›m› Bölümü Sorumlusu
Talep Azalt›m› Bölümü Sorumlusu
Madde Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar Bölümü Sorumlusu
Erken Uyar› Sistemi Bölümü Sorumlusu
Genel Nüfus Araﬂt›rmas› Bölümü Sorumlusu
Madde Ba¤lant›l› Ölüm ve Ölüm Oranlar› Bölümü Sorumlusu
Arz Azalt›m› Bölümü Sorumlusu
Tedavi Talep Bölümü Sorumlusu
EDDRA Bölümü Sorumlusu
‹statistikçi
Bilgisayar ‹ﬂletmeni
ED‹TÖRLER
Bülent ÖZCAN
Nilüfer YILDIZ GÖL
X
(Uzm. Sosyal Çal›ﬂmac›-Komiser)
(Sosyolog)
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
ÖNSÖZ
TUB‹M (Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi) olarak, büyük
emek ve yo¤un bir çal›ﬂman›n ürünü olan “Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile
Mücadele 2007 Y›l› Ulusal Raporu” nu sizlerin istifadesine sunmaktan mutluluk duyuyoruz.
Türkiye’nin madde ba¤›ml›l›¤› alan›nda gerçek foto¤raf›n›n çekilmesinde önemli bir
boﬂlu¤u dolduran ilk ulusal rapor olan 2006 Y›ll›k Raporu, bu alanda faaliyet gösteren pek çok
de¤erli araﬂt›rmac›, akademisyen, e¤itimci, EMCDDA (Avrupa Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu
Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi) yetkilileri ve kolluk güçlerinden pozitif geri bildirimler alm›ﬂt›r.
2007 Y›ll›k Raporunun da beklenen fayday› sa¤layaca¤›na olan inanc›m›z tamd›r.
2006 Y›ll›k Raporunda da vurguland›¤› gibi; Türkiye, co¤rafi konumu itibariyle afyon türevi ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin üretim bölgeleri olan Afganistan ve Bölgesinden, tüketim bölgesi olan Avrupa ülkelerine do¤ru yasad›ﬂ› sevk›yat›nda transit ülke olarak; bu transit geçiﬂe
ba¤l› olarak ortaya ç›kan etkileﬂim nedeniyle de kullan›m boyutunda etkilenmektedir. Bunun
tersi bir trafik, Avrupa ülkelerinden Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Arap Yar›madas›’ndaki
baz› ülkelere do¤ru görülmektedir. Avrupa ülkelerinde üretilen sentetik uyar›c›lardan ecstasy
ülkemizde kullan›c› bulurken, captagon logosuyla bulunan amfetamin tabletler, Türkiye
üzerinden Arap Yar›madas›ndaki ülkelere kaçakç›l›¤› yap›lmaktad›r.
Polis, Jandarma, Gümrük ve Sahil Güvenlik görevlilerinin özverili çal›ﬂmalar› neticesinde,
ülkemizde büyük miktarlarda yasad›ﬂ› uyuﬂturucu ve uyar›c› madde yakalamas› yap›lmaktad›r.
Ulusal ve Uluslararas› camiada takdir gören bu kapasitenin uyuﬂturucu ile ilgili di¤er alanlarda
da gösterilebilmesi için ulusal bir koordinasyon ve strateji hayati bir öneme sahiptir. Büyük bir
özveriyle haz›rlanan 2007 Ulusal Raporu da, mücadelenin yol haritas›n› ortaya koyarak, 20062012 y›llar›n› kapayacak ﬂekilde haz›rlanan Ulusal Politika ve Strateji Belgesindeki hususlar›n
gerçekleﬂmesine yard›mc› olmaktad›r.
Rapor, 2006 y›l› ülke verileri baz al›narak haz›rlanm›ﬂt›r. Raporda, ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin ve madde ba¤›ml›l›¤›n›n tüm boyutlar›nda var olan TUB‹M Kurumsal Temas
Noktalar›’n›n eme¤i büyüktür. Raporda yer alan ulusal veriler büyük oranda TUB‹M personelince yorumlanm›ﬂ ve rapor kaleme al›nm›ﬂt›r. Gelecek y›llarda, ulusal çal›ﬂma grubu uzman›
olarak tayin edilmiﬂ uzmanlar›m›z›n, ulusal raporun ilgili bölümlerine yapacaklar› katk›lar›n
artmas›yla, rapor daha fazla zenginlik kazanacakt›r.
TUB‹M faaliyetlerinin baﬂlad›¤› 2004 y›l›ndan bu yana, veri sa¤layan kurum ve kuruluﬂlar›n
birbirlerini daha iyi gördükleri, aralar›ndaki koordinasyon düzeyinin artt›¤› memnuniyetle
izlenmektedir. Buna paralel olarak da ulusal bilinç ve fark›ndal›k düzeyi ve TUB‹M’den beklentiler her geçen gün artmaktad›r.
XI
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Rapor, iki ana bölümden oluﬂmaktad›r. Birinci bölümde on baﬂl›k, ikinci bölümde ise iki
baﬂl›k mevcuttur. Birinci bölümde arz, talep, tedavi ve rehabilitasyon ile ilgili hususlara
de¤inilmiﬂtir. ‹kinci bölümde ise, kamu harcamalar› ve korunmas›z genç nüfus konular›na
de¤inilmiﬂtir. Yöntem olarak, EMCDDA, her y›l uyuﬂturucu konusunda öne ç›kan farkl› konular seçerek iﬂlenmesini teﬂvik etmektedir. Bu yönleriyle rapor, Türkiye’de madde ve madde
ba¤›ml›l›¤› alan›nda, sorunun farkl› boyutlar›n› ayn› kaynakta birleﬂtiren tek eser olma özelli¤i
taﬂ›maktad›r.
Raporun haz›rlanmas›nda eme¤i geçen tüm kat›l›mc› kuruluﬂlar›m›za, bu kuruluﬂlar›n
de¤erli temsilcilerine ve katk›s› olan herkese teﬂekkürü borç biliriz.
Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu
Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi
XII
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
BÖLÜM A
YEN‹ GEL‹ﬁMELER VE TRENDLER
1. ULUSAL POL‹T‹KALAR VE MEVZUAT
Türkiye, uyuﬂturucu maddelerin arz›na yönelik suçlar hakk›ndaki hassasiyetini ve madde
ba¤›ml›lar›n›n topluma yeniden kazand›r›lmas› ile ilgili çal›ﬂmalara olan inanc›n› korumakta ve
sorunu tüm yönlerini kapsayacak ﬂekilde ele almaktad›r. Bu anlamda Türkiye, yasal olmayan
maddelerin arz›na yönelik suçlar› insanl›k suçu, madde kullan›c›s› ve ba¤›ml›s›n› ise tedavi
edilmeye ihtiyac› olan hasta olarak kabul etmektedir. Türkiye ayn› zamanda, arz ve talep boyutunda ele al›nan uyuﬂturucu ile mücadele çal›ﬂmalar›nda ulusal ve uluslararas› iﬂbirli¤inin
mutlaka gerekli oldu¤una inanmakta ve bu iﬂbirli¤ini her zaman desteklemektedir. Bu çerçevede Türkiye´nin uyuﬂturucu ile mücadele politikalar›: “maddenin arz ve talebine karﬂ› mücadele ile ba¤›ml›lar› tedavi ve topluma yeniden kazand›rma çal›ﬂmalar›nda dengeli bir yaklaﬂ›m,
ulusal ve uluslararas› iﬂbirli¤i”1 prensibi ile özetlenebilir.
Bununla birlikte, bu hassasiyet ve inanc›n mutlaka yasal ve idari yönden desteklenmesi gereklili¤i nedeniyle ulusal düzeyde idari ve mevzuata iliﬂkin baz› çal›ﬂmalar yap›lm›ﬂt›r. Bu çal›ﬂmalardan en önemlisi, TUB‹M’in kurulmas›d›r.
TUB‹M çal›ﬂmalar›n›n etkin ve verimli bir ﬂekilde sürdürülebilmesi için insan kaynaklar› yönünden de desteklenerek, bu konuda ortaya ç›kar›lan Ulusal Strateji Belgesi’nin hayata geçirilmesi için önemli bir ad›m at›lm›ﬂt›r.
1.1. Yasal Yap›lanma
Ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ile mücadelenin gereklili¤i ve önemi Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’nda yer alm›ﬂt›r. Anayasan›n 58’inci maddesinde, “…Devlet, gençleri alkol düﬂkünlü¤ünden, uyuﬂturucu maddelerden, suçluluk, kumar ve benzeri kötü al›ﬂkanl›klardan ve cehaletten korumak için gerekli tedbirleri al›r.” denilmek suretiyle gençlerin sigara, alkol, uyuﬂturucu / uçucu maddeler ve kumar gibi tehlikelere karﬂ› korunmalar›, devletin bir görevi olarak kabul edilmiﬂtir.
Türkiye y›llar içerisinde uyuﬂturucu kaçakç›l›¤› ile mücadelenin çeﬂitli alanlar›nda ciddi bir uzmanl›k birikimi elde etmiﬂtir. Türkiye, uyuﬂturucu kaçakç›l›¤› ile mücadelede bölgenin önde gelen
ülkelerinden biridir. Türkiye’nin, uyuﬂturucu ile ilgili kanun uygulay›c›lar ve yasal kontrol birimleri ile bu alandaki e¤itim kapasitesi aç›s›ndan üstlendi¤i güçlü rol ve uzmanl›k aç›kça ortadad›r.
Türkiye, s›n›rlar›n›n d›ﬂ›nda meydana gelen yasad›ﬂ› uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›ndan ciddi bir
ﬂekilde etkilenmekte ve bu soruna çözüm getirmek için önemli çabalar sarf etmektedir. Türkiye yürürlükteki uluslararas› uyuﬂturucu anlaﬂmalar›na tamamen uymakta BM (Birleﬂmiﬂ Milletler) ve AB (Avrupa Birli¤i) karar ve tavsiyelerini de dikkatle uygulamaktad›r.
Türkiye’de ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ile mücadele aﬂa¤›da s›ralanan mevzuat çerçevesinde sürdürülmektedir.
Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi 2006-2012. (2006).
syf. 5
1
1
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
984 Say›l› Ecza Ticarethaneleri ile Sanat ve Ziraat ‹ﬂlerinde Kullan›lan Zehirli ve Müessir
Maddelerin Sat›ld›¤› Dükkânlara Mahsus Kanun,
1262 Say›l› ‹spençiyari ve T›bbi Müstahzarlar Kanunu,
2313 Say›l› Uyuﬂturucu Maddelerin Murakabesi Hakk›nda Kanun,
2559 Say›l› Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu,
2803 Say›l› Jandarma Teﬂkilat Görev ve Yetkileri Kanunu,
2918 Say›l› Karayollar› Trafik Kanunu,
2954 Say›l› Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu,
3201 Say›l› Emniyet Teﬂkilat› Kanunu,
3298 Say›l› Uyuﬂturucu Maddelerle ilgili Kanun, 88/12850 Say›l› Yönetmelik ve 87/11703
Say›l› Bakanlar Kurulu Karar›,
3984 Say›l› Radyo ve Televizyonlar›n Kuruluﬂ ve Yay›nlar› Hakk›ndaki Kanun,
4207 Say›l› Tütün Mamullerinin Zararlar›n›n Önlenmesine Dair Kanun,
4320 Say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Kanun,
4810 Say›l› Adli T›p Kurumu Kanunu,
5607 Say›l› Kaçakç›l›kla Mücadele Kanunu,
5237 Say›l› Türk Ceza Kanunu,
5271 Say›l› Ceza Muhakemesi Kanunu,
5326 Say›l› Kabahatler Kanunu,
5402 Say›l› Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Kanunu,
5549 Say›l› Suç Gelirlerinin Aklanmas›n›n Önlenmesi Hakk›nda Kanun,
6197 Say›l› Eczac›lar ve Eczaneler Hakk›nda Kanun,
Çocuk Koruma Kanunu’na Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlar›n›n
Uygulanmas› Hakk›nda Yönetmelik
Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yönetmeli¤i,
Kontrole Tabi Kimyasal Maddeler Hakk›nda Yönetmelik,
Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i,
Serbest Bölgeler Yönetmeli¤i,
Sürücü Davran›ﬂlar›n› Geliﬂtirme E¤itimi Yönetmeli¤i,
‹thalat Rejimi ve D›ﬂ Ticarette Standardizasyon Tebli¤i,
Madde Ba¤›ml›l›¤› Merkezlerinde Görev Yapacak Personelin E¤itimine ve Sertifikaland›r›lmas›na Dair Tebli¤,
Bu konudaki mevzuat ayr›nt›l› olarak incelendi¤inde uluslararas› anlaﬂmalarla mutabakat
içerisinde oldu¤u görülecektir. Ayn› zamanda da madde ile mücadele konusunda kurumsal uzmanlaﬂman›n varl›¤› mevzuatta aç›kça gözlenmektedir. Söz konusu mevzuatla ilgili aç›klamalar EK-12’de bulunmaktad›r.
TUB‹M’in kurulmas› ile kurumlar aras› koordinasyon daha etkin bir ﬂekilde sa¤lanm›ﬂt›r.
Mevzuat kurumsal yap›lanman›n yan› s›ra yasal haﬂhaﬂ ve kenevir ekiminin kontrolü,
kontrole tabi madde ve müstahzarlar›n yasal ticareti, madde imalinde s›kça kullan›lan veya
kullan›lma olas›l›¤› olan kimyasal maddelerin kontrolü gibi konular› da düzenlemektedir.3
2
Çakmak, D., Evren, C. (2006). Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar› Kitab› Yasal Yönden Alkol ve Madde Kul-
lan›m› Bölümü, syf. 112-129
3 Bkz. “1.5. Politika ve Stratejilerin Yerine Getirilmesi”.
2
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
1.2. Kurumsal Yap›lanma ve Koordinasyon
Madde, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile etkin bir ﬂekilde mücadele edebilmek için arz, talep ve tedavi alanlar›nda çal›ﬂan kurum ve kuruluﬂlar›n eﬂ zamanl› hareket ederek; koruyucu,
önleyici, tedavi ve rehabilite edici çal›ﬂmalar›n›; sistemci, bütüncül, disiplinleraras›, çok sektörlü, karﬂ›l›kl› iletiﬂime dayanan bir yap›da ele almas› gerekmektedir. Böylece mücadelenin her
boyutu ile amac›na ulaﬂmas› sa¤lanabilecektir.
Bu bölümde talep, arz ve tedavi alanlar›nda kurumsal yap›lanma hakk›nda bilgi verilecek
ve daha sonra kurumlar aras› koordinasyon ele al›nacakt›r.
1.2.1. Talep Azalt›m› Alan›nda Kurumsal Yap›lanma
Türkiye’de madde kullan›m› ile mücadele alan›nda yürütülen önleyici çal›ﬂmalarda yer alan
kurum ve kuruluﬂlar Tablo 1’de yer almaktad›r.
Merkez Yap›lanmas›
Adalet Bakanl›¤›
Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü¤ü
Denetimli Serbestlik ve Yard›m
Hizmetlerinden Sorumlu Daire Baﬂkanl›¤›
Milli E¤itim Bakanl›¤›
Özel E¤itim Rehberlik ve Dan›ﬂma
Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü, E¤itim Araﬂt›rma ve
Geliﬂtirme Dairesi Baﬂkanl›¤›, Okul ‹çi Beden E¤itimi
Spor ve ‹zcilik Dairesi Baﬂkanl›¤›
‹l/Bölge Yap›lanmas›
133 Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezi
ﬁube Müdürlü¤ü
Sa¤l›k Bakanl›¤›
81 ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü ve Ba¤l› Birimler
‹çiﬂleri Bakanl›¤›
Emniyet Genel Müdürlü¤ü
(KOM Daire Baﬂkanl›¤› /TUB‹M)
81 ‹l Emniyet Müdürlü¤ü, TUB‹M ‹l Temas
Noktalar›
Gençlik ve Spor Genel Müdürlü¤ü
81 ‹l Gençlik ve Spor Müdürlükleri ve Ba¤l›
Birimler, ‹l Gençlik Merkezleri
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu Genel Müdürlü¤ü
81 ‹l Sosyal Hizmetler Müdürlü¤ü ve Ba¤l›
Birimler
Diyanet ‹ﬂleri Baﬂkanl›¤›
81 ‹l Müftülü¤ü ve Ba¤l› Birimler
Aile ve Sosyal Araﬂt›rmalar Genel Müdürlü¤ü
(Taﬂra teﬂkilat› yoktur)
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Genel
Müdürlü¤ü
TRT Bölge Müdürlükleri ve Ba¤l› Birimler
Radyo Televizyon Üst Kurulu Baﬂkanl›¤›
Beﬂ Bölge Müdürlü¤ü
Yüksekö¤retim Kurulu Baﬂkanl›¤›
Üniversiteler
81 ‹l Milli E¤itim Müdürlü¤ü ve Ba¤l› Birimler,
176 Rehberlik Araﬂt›rma Merkezi ve Rehberlik
Bürosu
Tablo 1: Talep Azalt›m› Konusunda Faaliyet Gösteren Kurumlar
Tablo 1’de yer alan kurumlar›n yan› s›ra, baz› yerel yönetimler, sivil toplum kuruluﬂlar› ve
üniversiteler madde kullan›m› ile mücadele alan›nda önleyici çal›ﬂmalar yapmaktad›r.
1.2.2. Arz ile Mücadele Alan›nda Kurumsal Yap›lanma
Türkiye’de yasal olmayan ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin kaçakç›l›¤› ile mücadele alan›nda
faaliyet yürüten kuruluﬂlar›n merkez ve ‹l/Bölge yap›lanmas› Tablo 2’de yer almaktad›r.
3
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Merkez Yap›lanmas›
Adalet Bakanl›¤›
Adli T›p Kurumu Baﬂkanl›¤›
‹l/Bölge Yap›lanmas›
‹stanbul içi 18 Adli T›p ﬁube Müdürlü¤ü, 14 ‹l
Grup Baﬂkanl›¤› (8 tanesi faaliyette), 47 ‹l
ﬁube Müdürlü¤ü (30 tanesi faaliyette)
‹çiﬂleri Bakanl›¤›
Emniyet Genel Müdürlü¤ü
(KOM Daire Baﬂkanl›¤›)
‹çiﬂleri Bakanl›¤›
Jandarma Genel Komutanl›¤›
(KOM Daire Baﬂkanl›¤›,
Kriminal Dairesi Baﬂkanl›¤›)
81 ‹l Emniyet Müdürlü¤ü, KOM ﬁube
Müdürlükleri
‹çiﬂleri Bakanl›¤›
Sahil Güvenlik Komutanl›¤›
4 Bölge Komutanl›¤›, 7 Ana Ast Komutanl›¤›, 6
Grup Komutanl›¤›
Gümrük Müsteﬂarl›¤›
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlü¤ü
18 adet Gümrük ve Muhafaza Baﬂ Müdürlü¤ü
ile bunlara ba¤l› Kaçakç›l›k, ‹stihbarat ve
Narkotik Müdürlükleri, Bölge Amirlikleri ve
K›s›m Amirlikleri
Sa¤l›k Bakanl›¤›
81 ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü ve Ba¤l› Birimler
81 ‹l Jandarma Komutanl›¤›, KOM ﬁube
Müdürlükleri
3 Bölge Komutanl›¤›
‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ü
Tar›m ve Köy ‹ﬂleri Bakanl›¤›
81 ‹lin, Tar›m ‹l Müdürlü¤ü ve Ba¤l› Birimler
Toprak Mahsulleri Ofisi
30 ‹l ﬁube Müdürlü¤ü
TAPDK (Tütün ve Alkol Piyasas› Denetleme (‹l teﬂkilat› yoktur)
Kurulu)
Tablo 2: Arz ile Mücadele Konusunda Faaliyet Gösteren Kurumlar
1.2.3. Tedavi ve Rehabilitasyon Alan›nda Kurumsal Yap›lanma
Türkiye’de madde ba¤›ml›l›¤› tedavisi, Sa¤l›k Bakanl›¤›’na ba¤l› 10 ayr› madde ba¤›ml›l›¤›
tedavi merkezinin yan›nda, Ankara, Gazi, ‹stanbul, Ege ve Dokuz Eylül Üniversiteleri T›p Fakülteleri ile ‹stanbul ilinde mevcut bir Özel Hastane bünyesinde yap›lmaktad›r. Tedavinin usul
ve esaslar›na iliﬂkin “Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i” 2004 y›l›nda Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanarak yürürlü¤e girmiﬂtir.
Sa¤l›k Bakanl›¤› bünyesinde daha etkili ve sürdürülebilir mücadele ve kontrol yap›labilmesi ve hizmette bütünlü¤ün sa¤lanmas› amac› ile farkl› bir yap›lanmaya gidilerek, Temel Sa¤l›k
Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü bünyesinde “Tütün ve Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ile Mücadele
Daire Baﬂkanl›¤›” kurulmuﬂtur. Bu daire baﬂkanl›¤› alt›nda, Tütün ve Tütün Ürünleri ‹le Mücadele ve Kontrol ﬁube Müdürlü¤ü, Alkol ile Mücadele ve Kontrol ﬁube Müdürlü¤ü ve Alkol D›ﬂ› Madde Ba¤›ml›l›¤› ile Mücadele ve Kontrol ﬁube Müdürlü¤ü yer almaktad›r.
4
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
BAKAN
Müsteﬂar
Müsteﬂar Yrd.
Temel Sa¤l›k Hizmetleri
Genel Müdürlü¤ü
Tütün ve Ba¤›ml›l›k Yap›c›
Maddelerle Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›
Tütün ve Tütün
Ürünler ile
Mücadele ve
Kontrol ﬁube
Müdürlü¤ü
Alkol D›ﬂ› Madde
Ba¤›ml›l›¤› ile
Mücadele ve
Kontrol ﬁube
Müdürlü¤ü
Alkol ile
Mücadele ve
Kontrol ﬁube
Müdürlü¤ü
ﬁekil 1: Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü’nün Madde Kullan›m›
‹le Mücadeledeki Yeni Yap›lanmas›
Ayr›ca, tedavi alan›nda Sa¤l›k Bakanl›¤› ile ortak çal›ﬂan bir kurumumuz da Adalet Bakanl›¤›’d›r. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü¤ü’ne ba¤l› Denetimli Serbestlik ve Yard›m Hizmetlerinden Sorumlu Daire Baﬂkanl›¤› ve 133 Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezi ﬁube Müdürlükleri mahkemelerce tedaviye sevk edilen madde kullan›c›lar›n›n takibinden sorumludur.4
Koordinasyon:
Ulusal Uyuﬂturucu Strateji Belgesi, Türkiye’deki ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ile mücadele faaliyetlerinin, tek merkezin eﬂgüdümünde ve iﬂbirli¤inde, ilgili ulusal ve uluslararas› kurum ve
kuruluﬂlar›n deste¤inde çok kat›l›ml› olarak yürütülmesinde TUB‹M’e koordine yetkisi vermektedir. Bunu en sa¤l›kl› ﬂekilde yürütmek için öngörülen ulusal yap› ﬁekil 2’de verilmiﬂtir.
4
Bkz. “1.1.4 Denetimli Serbestlik”.
5
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
MADDE, MADDE KULLANIMI
VE BA⁄IMLILI⁄I ‹LE
MÜCADELE ÜST KURULU
ARZ ‹LE MÜCADELE
KOORD‹NASYON
KURULU
B‹L‹M KURULU
Di¤er Kamu
Kurum ve
Kuruluﬂlar›
81 ‹l Valili¤i
TUB‹M
TALEP AZALTIMI, TEDAV‹ VE
REHAB‹L‹TASYON
KOORD‹NASYON KURULU
MADDE, MADDE KULLANIMI
VE BA⁄IMLILI⁄I ‹LE
MÜCADELE ALT KURULU
(KOORD‹NASYON KURULU)
81 ‹l Yerel
Yönetimi
Üniversiteler
Sivil Toplum
Kuruluﬂlar›
Görsel ve
‹ﬂitsel
Medya
Kuruluﬂlar›
ﬁekil 2: TUB‹M’in Ulusal Düzeyde, Madde, Madde Kullan›m› ve Ba¤›ml›l›¤› ile ‹lgili Koordinasyon Alan›nda Gerçekleﬂtirilmesi Planlanan Yap›lanmas›
Bu plan do¤rultusunda;
‹lgili kurumlar›n Bakan veya Müsteﬂar ve Kurum Baﬂkan› düzeyindeki temsilcilerinden oluﬂan Üst Kurulu, madde, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› alan›nda aktif çal›ﬂan akademisyenlerden oluﬂan Bilim Kurulu tavsiyelerini de dikkate alarak mücadele alan›nda uygulamaya dair
kararlar al›r. Üst Kurul gündemi, koordinasyon kurullar›ndan gelen konulardan oluﬂur. Al›nan
uygulama kararlar› görüﬂülmek üzere Koordinasyon Kurulu’na gönderilir. Koordinasyon Kurulu, uygulama kararlar›n› detayl› olarak de¤erlendirir ve uygulama esaslar›n› belirler. Al›nan kararlar ilgili birimlerinin uygulama birimlerine gönderilir. TUB‹M, toplant›lar için gündem haz›rlar, geçen dönemi de¤erlendirir ve gelecek dönem için yap›lmas› gerekenler hakk›nda sunuﬂ
yapar. Kurullar›n sekretaryas› TUB‹M taraf›ndan yerine getirilir.
Ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede bir “Ulusal Koordinasyon Kurulu” ve “Bilim Kurulu”nun kurulmas› ve TUB‹M yasas›n›n haz›rlanmas› I. Ulusal Eylem Plan›’n›n ana hedeflerindendir.
1.3. Ulusal Stratejiler, Planlama ve Uygulanma
Madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›n›n, neden ve sonuçlar› birçok disiplin ve sektörü ilgilendirmektedir. Bu alanda gerçekleﬂtirilen koruyucu, önleyici, tedavi ve rehabilite edici çal›ﬂmalara
yön verecek politika, strateji ve eylem planlar›n›n oluﬂturulmas›nda sistemci, bütüncül ve disiplinleraras› bir yaklaﬂ›mla hareket edilmesi gerekmektedir. Bu yaklaﬂ›m 2004 y›l›nda TUB‹M’in
kurulmas› ile ulusal düzeyde pekiﬂtirilmiﬂtir.
6
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
TUBIM’in ayn› zamanda EMCDDA Ulusal Temas Noktas› olmas› nedeni ile, Türkiye’nin
EMCDDA’ya üyelik anlaﬂmas› 26.08.2004 tarihinde parafe edilmiﬂ bu anlaﬂma 10–11 Ekim 2006
tarihinde Avrupa Parlamentosu taraf›ndan onaylanm›ﬂt›r.5
TUB‹M’in kuruluﬂunda önemli bir rol oynayan AB eﬂleﬂtirme projesinin di¤er önemli bir ç›kt›s› ise ulusal uyuﬂturucu strateji belgesidir. 2006-2012 y›llar›n› kapsayan “Ba¤›ml›l›k Yap›c›
Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi” haz›rlanm›ﬂ, Baﬂbakanl›k Makam› taraf›ndan 20 Kas›m 2006 tarihinde imzalanarak yürürlü¤e girmiﬂtir.
Avrupa Komisyonu Geniﬂleme Genel Müdürlü¤ü, Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne uyum sürecinde son bir y›ll›k ilerlemesi ile ilgili raporunu aç›klam›ﬂt›r.6 Uyuﬂturucuyla mücadele konusunda ilerleme kaydedildi¤i belirtilen raporda Ulusal Uyuﬂturucu Strateji’nin de kabul edildi¤i
belirtilmektedir.
Ulusal Strateji Belgesi’nde7;
1. Maddenin arz ve talebine karﬂ› mücadele ile ba¤›ml›lar› tedavi ve topluma yeniden kazand›rma çal›ﬂmalar›nda ulusal ve uluslararas› iﬂbirli¤i,
2. Ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ile mücadele konusunda arz ve talebin birbirinden ayr› olarak
düﬂünülemeyece¤i,
3. Ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ile mücadele faaliyetlerinin, tek merkezli ve koordinasyon
içerisinde yürütülmesi prensipleri kabul edilmiﬂ, bunun yan›nda Tablo 3’te belirtilen hedefler
belirlenmiﬂtir. 8
Koordinasyon
■
■
■
■
Arz ‹le
■
Mücadele
■
5
Risk gruplar›yla ilgili tüm taraflar›n daha etkin çal›ﬂmalar yapmalar› için,
var olan kurumsal a¤›n etkinli¤inin geliﬂtirilmesi,
EMCDDA Türkiye Ulusal Temas Noktas› merkezli olarak, merkez ve illerdeki kurumsal yap›land›r›lman›n tamamlanmas› ve idari kapasitesinin art›r›lmas›; kurumlar›n iﬂlevsel bir sistemde faaliyet yürütmesi, aralar›nda bütüncül, çok kurumlu, ortak bir veri taban› oluﬂturarak, eﬂgüdüm ve iﬂbirli¤i içinde çal›ﬂma düzeninin kurulmas›,
EMCDDA Türkiye Ulusal Temas Noktas› ile di¤er kurumlar aras›ndaki
iﬂbirli¤i ve eﬂgüdümün sa¤lanmas›,
Madde kullan›m›n›n ve kaçakç›l›¤›n›n önlenmesi,
Tüm dünyada ve Türkiye’ de, madde kaçakç›l›¤› ve kullan›m› yönünden etkin bir mücadelenin gerçekleﬂtirilmesi yoluyla özgürlük, adalet,
güvenlik ve refah düzeyinin yükseltildi¤i güvenli, nitelikli bir yaﬂam›n
sa¤lanmas›,
Madde kullan›m›n›n ve kaçakç›l›¤›n›n önlenmesi do¤rultusunda, toplumun ve bireyin yüksek yarar›n›n gözetilmesi,
Anlaﬂma, 5 Haziran 2007 tarihinde Avrupa Konseyi ECOFIN (Ekonomi ve Mali ‹ﬂler) organ›nda görüﬂülerek kabul
edilmiﬂ ve 30 Ekim 2007 tarihinde taraflarca imzalanarak yürürlü¤e girmiﬂtir.
6
2007 ‹lerleme Raporu [çevirimiçi]. Adres: http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRa-
porlari/2007ilerlemeraporu_tr.pdf [eriﬂim tarihi 30.10.2007].
Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi 2006-2012. (2006). syf.5-6
Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi 2006-2012. (2006).
syf.7-8/11
7
8
7
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Talep Azalt›m›
(Önleyici
Faaliyetler)
■
■
■
■
■
■
Tedavi ve
Rehabilitasyon ■
■
Tüm nüfus ve risk gruplar›n›n korunmas›,
Mevcut yap›lar›n; koruma, önleme ve e¤itim alanlar›nda profesyonel
olarak çal›ﬂacak uzman ve nitelikli personelle desteklenmesi,
Toplumsal yaﬂama, çocuklar›n ve gençlerin etkin olarak kat›lmalar›n›
sa¤layacak programlar›n ve projelerin gerçekleﬂtirilmesi,
Gençlerin her alanda ve her düzeyde sorumluluk sahibi bireyler olarak yetiﬂtirilmelerinin e¤itim yoluyla sa¤lanmas›,
Suça ve madde kullan›m›na özendirici her türlü faaliyete karﬂ› toplumun her kesimiyle birlikte gereken duyarl›l›¤›n gösterilebilece¤i bir
toplumsal dayan›ﬂman›n yarat›lmas›,
Ulusal ve uluslararas› düzeylerde toplumlar›n ve bireylerin sa¤l›¤›n›n
korunmas›,
Bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden sa¤l›kl›, ba¤›ms›z,
yarat›c›, üretken, nitelikli çocuklar›n ve gençlerin yetiﬂtirilmesi,
Uluslararas› Çocuk Haklar› Sözleﬂmesi ilke ve standartlar› do¤rultusunda çocuklara ve gençlere daha iyi yaﬂama, korunma, yetiﬂme ve
kat›l›m f›rsatlar›n›n sa¤lanmas›,
Tablo 3: Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi’nin Genel Politikadaki Hedefleri
Ulusal Eylem Plan›
Ulusal Strateji Belgesi’nin; “Eylem Plan›” baﬂl›¤› alt›nda, üçer y›ll›k iki ayr› eylem plan› haz›rlanaca¤› belirtilmektedir. 2007-2009 y›llar›n› kapsayan I. Ulusal Eylem Plan›, “Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi”ne paralel olarak
haz›rlanm›ﬂt›r.
Bu eylem plan› ile, AB müktesebat› ve uygulama standartlar›na uygun, AB Uyuﬂturucu Stratejisi ve Eylem Plan›na da uyumlu olarak ulusal düzeyde, fakat uluslararas› etkinli¤i olan, madde kaçakç›l›¤› ve kullan›m›n› önleme ve koruma tedbirleri ile madde ba¤›ml›l›¤›n›n tedavi, rehabilitasyon ve topluma yeniden kazand›rma yönlerini kapsayan, madde ve madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadelenin planlanmas› amaçlanmaktad›r.
1.3.1. Talep Azalt›m› Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler
Madde ba¤›ml›l›¤› tedavisinin uzun zaman almas›, iﬂ kayb›na ve sosyal problemlere neden
olmas›, ekonomik aç›dan a¤›r yük getirmesi, korunmaya yönelik daha kapsaml› çal›ﬂmalar yap›lmas›n› gerektirmektedir.9
Türkiye’de, madde kullan›m›n›n önlenmesine yönelik çal›ﬂmalar genellikle risk grubu odakl› yap›lmaktad›r. Bu risk gruplar›ndan en önemlisi de okul ça¤›ndaki çocuk ve gençlerdir.
Okul ça¤›ndaki çocuk ve gençlerin zamanlar›n›n büyük bir k›sm›n› e¤itim kurumlar›nda geçirdikleri düﬂünüldü¤ünde, okul odakl› talep azalt›m› çal›ﬂmalar›n›n ne kadar önemli oldu¤u
daha iyi anlaﬂ›lacakt›r.
Alt›ntaﬂ,H., Temel, F., Benli E., Ç›nar G., Gelirer Ö., Gün F.A., Kernak, A., Kundaç›, N. (2004). T›p Fakültesi Birinci s›n›f Ö¤rencilerinin Madde Ba¤›ml›l›¤› ile ‹lgili Bilgi, Görüﬂ ve Tutumlar›. Ba¤›ml›l›k Dergisi, 5 (3) 107-114
9
8
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Mili E¤itim Bakanl›¤›
Milli E¤itim Bakanl›¤›, çocuk ve gençlerin karﬂ›laﬂmalar› muhtemel risklerden (madde ba¤›ml›l›¤›, ﬂiddet, cinsel istismar vs.) korunmas› amac› ile “E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan›’n› (2006-2011+)” haz›rlam›ﬂt›r.
Bu Eylem Plan›’n›n ‘ﬁiddetin Nedenleri’ baﬂl›kl› bölümünde; bu nedenlerin baﬂ›nda gelen alkol ve madde ba¤›ml›l›¤›n›n gençler aras›nda giderek yayg›nlaﬂt›¤›na de¤inilmiﬂtir.10 Bu soruna çözüm yolu olarak da, “ö¤rencilerde ﬂiddet davran›ﬂlar›n›n önlenmesi ve azalt›lmas›”na yönelik eylem tarzlar› tespit edilmiﬂ, uygulamaya konulmuﬂtur.
Bu do¤rultuda; “temel önleme, koruma ve müdahale hizmetlerinin tüm ö¤rencilere ulaﬂt›r›lmas›, risk alt›ndaki tüm çocuklar›n tesbiti ve onlara götürülecek hizmetlerde bütüncül bir
yaklaﬂ›m›n izlenmesi”11 stratejik hedefler olarak belirlenmiﬂtir.
Bu hedefe ulaﬂmak için:12
Önleme ve müdahale kapsam›ndaki ö¤rencilerin sa¤l›kl› yaﬂam ve sorunlarla baﬂ etme
becerilerinin geliﬂtirilmesi,
■ Madde kullan›m› ve sonuçlar› konusunda ö¤renci, aile, ö¤retmen ve yöneticilerin bilinçlendirilmesi (konferans, seminer, kitapç›k, broﬂür, afiﬂ ve film, TV dizisi, bilgisayar oyunlar› vb. haz›rlanmas›),
■ Sa¤l›kl› yaﬂam konusunda bilgilendirme ve bilinçlendirme çal›ﬂmalar›n›n yap›lmas›,
■ Madde kullanan ö¤renci ve ailelerinin tedavi ve destek hizmeti veren kurum ve kuruluﬂlara yönlendirilmesinde etkili iﬂbirli¤inin sa¤lanmas›,
faaliyet olarak belirlenmiﬂtir.
■
Faaliyetler sonucunda, bir ç›kt› olarak, “madde ba¤›ml›l›¤›ndan korunma konusunda bilinçlendirilmiﬂ ö¤rencilere”13 ulaﬂmak amaçlanm›ﬂt›r.
Milli E¤itim Bakanl›¤› bünyesinde, ﬂiddetin önlenmesi ve azalt›lmas› çal›ﬂmalar› çerçevesinde, alkol, sigara ve madde kullan›m›n› önlemek amac›yla ö¤rencilere ve ailelere yönelik olarak
haz›rlanan “Hayata Sahip Ç›kmak Program›”14 uygulanmaya baﬂlam›ﬂt›r.
Bu çal›ﬂmaya ek olarak, Ortaö¤retim Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan 14.03.2006 tarih ve
2006/22 say›l› ‘Ö¤rencilerin Zararl› Madde Kullan›m› ve ﬁiddet Gibi Risklerden Korunmas› Genelgesi’ ç›kar›lm›ﬂt›r. Bu Genelge ile okulda ‘biz’ duygusu yaratma, iﬂbirli¤i ve iletiﬂimle etkili
bir ö¤renme ortam› haz›rlayan, okul-ö¤renci-veli bütünleﬂmesi sa¤layan bir okul iklimi oluﬂturulmas› hedeflenmiﬂtir.15
Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan› (20062011+). syf.13
11 Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan› (20062011+). syf. 31
12 Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan› (20062011+). syf. 36
10
13
Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan› (2006-
2011+). syf. 35
14
Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan, 10-14 yaﬂ grubu örgencilerine yönelik olarak haz›rlanm›ﬂ olan, 11 oturum süren
ve çocuklarda madde kullan›m›n› ve ba¤›ml›l›¤›n› önleme amac› ile geliﬂtirilmiﬂ bir program.
15 Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem Plan› (20062011+). syf.15
9
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Ayr›ca, Milli E¤itim Bakanl›¤› ile ‹çiﬂleri Bakanl›¤› aras›nda “Okullarda Güvenli E¤itim Ortam›n›n Sa¤lanmas›na Yönelik Koruyucu ve Önleyici Tedbirlerin Art›r›lmas›na ‹liﬂkin ‹ﬂbirli¤i
Protokolü” imzalanm›ﬂt›r. Bu protokol kapsam›nda Emniyet Genel Müdürlü¤ü’nde ‘Güvenli
Okul Güvenli E¤itim Koordinasyon, ‹ﬂbirli¤i, Takip ve De¤erlendirme Çal›ﬂma Grubu’ oluﬂturulmuﬂ ve çal›ﬂmalar›na baﬂlam›ﬂt›r.
TUB‹M ‹l Temas Noktalar›
TUB‹M’in kurulmas›ndan sonra kullan›mla mücadele büyük bir h›z kazanm›ﬂ, polisiye tedbirlerden, e¤itim ve tedaviye kadar geniﬂ bir yelpazede faaliyetler artarak devam etmektedir.
Son dönemlerde talep azalt›m› alan›nda etkin çal›ﬂmalar yapan TUB‹M ‹l Temas Noktalar›, Milli E¤itim Bakanl›¤› birimlerine önemli oranda destek sa¤lamaktad›r. Ülkenin her bölgesinde, 81
ilde uzmanl›k e¤itimi alm›ﬂ toplam 240 Emniyet Genel Müdürlü¤üne ba¤l› Narkotik
Polislerince hizmetler sunulmaktad›r. Bu durum Meclis 2007 Okulda ﬁiddet araﬂt›rmas›nda
“Madde kullan›m›n›n engellenmesi, temelde var olan Emniyet Genel Müdürlü¤ü’nün
çal›ﬂmalar›na ba¤l›d›r” ﬂeklinde vurgulanmaktad›r.
Her y›l belli dönemlerde TUB‹M taraf›ndan ‹l Temas Noktalar›na, il genelinde yap›lacak talep azalt›m› çal›ﬂmalar› ile ilgili kriterlerin yer ald›¤› genelgeler gönderilmektedir. Bu genelge
genel olarak önleyici faaliyetler, koordinasyonun sa¤lanmas›, okullarda verilecek hizmetlerin
mutlaka kurs alm›ﬂ uzman personelce verilmesi gerekti¤i gibi hususlar› içermektedir.16
2006 y›l› içinde, TUB‹M taraf›ndan “Risk Grubu Gençlere Verilecek E¤itimlere ‹liﬂkin” haz›rlanan bilimsel rapor, 81 ‹l Valili¤ine gönderilmiﬂtir. Bu raporda, TUB‹M gönüllü bilim kurulunca: Uzman deste¤inden mahrum olarak talep azalt›m›na yönelik yap›lan her türlü etkinli¤in
fayda yerine zarar verebilece¤i ve özendirici etki yapabilece¤inin göz önünde bulundurulmas›
konusu iﬂlenmiﬂtir.
1.3.2. Arz ile Mücadele Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler
Türkiye, co¤rafi konumu itibari ile madde kaçakç›l›¤›n›n önlenmesinde stratejik bir öneme
sahiptir. Yap›lan de¤erlendirmeler Türkiye’nin uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤›nda transit ülke
konumunda oldu¤unu göstermektedir.
Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Jandarma Genel Komutanl›¤›, Sahil Güvenlik Komutanl›¤› ve
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlü¤ü’nün maddenin arz› ile mücadele eden birimleri, yapt›klar› çal›ﬂmalarda 2006-2012 y›llar›n› kapsayan “Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile
16- ‹l genelinde yap›lacak talep azatl›m› çal›ﬂmalar›nda di¤er kurum ve kuruluﬂ temsilcileri ile eﬂgüdümlü çal›ﬂmak
ve yap›lacak etkinliklerde koordine görevini üstlenmeleri,
-Yap›lacak etkinlikler ile ilgili hedef kitlelerin belirlenmesi,
-‹l düzeyinde madde kullan›m profilleri ç›kart›lacak, bu profillere uygun olarak ilgili kurumlar›n eﬂgüdümünde mücadele faaliyetleri düzenlenmesi,
-‹l E¤itim ve Gençlik Komisyonlar›na kat›l›m sa¤lanarak, koordinasyon kurulu oluﬂturulmas›,
-Bu komisyonlar›n deste¤i ve organizasyonu ile yerel yönetimlerin de katk›s› al›narak halka aç›k spor alanlar›n›n artt›r›lmas› ve yaz aylar›nda okul ö¤rencilerine yönelik spor kamplar›n›n aç›lmas› teﬂvik edilmesi, bu husustaki çal›ﬂmalara a¤›rl›k verilmesi
-Yerel yönetimlerin, dernek, vak›f ve benzer sivil toplum örgütlerinin mücadeleye sahip ç›kmalar› sa¤lanmak için
çal›ﬂmalar yap›lmas›,
10
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi”ni kendilerine k›lavuz edinmektedirler. Belge’ye
paralel haz›rlanan Ulusal Eylem Plan›, maddenin arz› ile mücadelede hudut kap›lar› ve
s›n›rlar›nda tedbirlerin art›r›larak ülkeye giriﬂin engellenmesinin önemini vurgulamaktad›r.
Ulusal Politika ve Strateji Belgesi’nin yan› s›ra ayr›ca kurumlar›n bu alanla ilgili kendilerine
ait plan ve stratejileri de vard›r. Bu stratejilerden biri de Gümrük Müsteﬂarl›¤›’n›n, “Gümrük
Müsteﬂarl›¤› Stratejik Plan› (2005-2009)”d›r.
Bu Strateji Plan›’n›n uygulanabilirli¤ini artt›rmak amac› ile Stratejik Plan›’na dayanak al›narak Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlü¤ünce “Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlü¤ü’nün
Kapasitesinin Art›r›lmas› Eylem Plan› (2005-2009)” haz›rlanm›ﬂ ve yürürlü¤e konmuﬂtur.
Eylem Plan›nda, kaçakç›l›¤›n her yönü ile daha etkin mücadele edebilmek için Gümrükler
Muhafaza Genel Müdürlü¤ü’nün idari kapasitesinin, örgütsel yap›s›n›n ve insan kaynaklar›n›n
güçlendirilmesi stratejik hedeflerinden bir kaç›d›r.
Madde’nin arz boyutu ile mücadele eden di¤er bir kurum ise Jandarma Genel Komutanl›¤›’d›r.
Jandarma Genel Komutanl›¤›-UNODC iﬂbirli¤i ile yürütülecek olan “K›rsal Alanda Narkotik
ve Psikotrop Madde Kaçakç›l›¤› ‹le Mücadele Kapasitesinin Güçlendirilmesi” projesi TürkiyeAB 2006–2008 y›l› malî iﬂbirli¤i kapsam›nda AB Komisyonu taraf›ndan onaylanm›ﬂt›r.
Projede “AB Uyuﬂturucu Stratejisi Belgesi” ve “2006 y›l›nda yürürlü¤e giren Türkiye Ulusal
Uyuﬂturucu Strateji Belgesi” ile uyumlu “K›rsal Alan Eylem Plan›” oluﬂturulmas› hedeflenmektedir.
Arz ile mücadele alan›nda çal›ﬂan kurumlardan bir di¤eri ise Adli T›p Kurumu’dur. Adli T›p
Kurumu, mahkemeler ile hakimlikler ve savc›l›klar taraf›ndan gönderilen narkotik maddelerin
analizlerini yapmakta, bu konuda bilimsel ve teknik görüﬂünü bildirerek arz ile mücadele alan›nda deste¤ini sürdürmektedir.
Sahil Güvenlik Komutanl›¤› ise geliﬂmiﬂ yüzer ve uçar unsurlar›yla deniz yoluyla narkotik ve
psikotrop madde kaçakç›l›¤› ile mücadele eden kolluk kuvvetidir.
1.3.3. Tedavi ve Rehabilitasyon Alan›nda Ulusal Planlar ve Stratejiler
Türkiye’de, madde ba¤›ml›l›¤› tedavisi ve rehabilitasyonu ile ilgili çal›ﬂan kurum ve kuruluﬂlara, kurumsal yap›lanma17 bölümünde de¤inilmiﬂtir. Madde ba¤›ml›l›¤›n›n bir hastal›k olarak kabul edilmesi nedeniyle, bu hastal›¤›n tedavi ve rehabilitasyon boyutu ile çal›ﬂan tüm kurum ve
kuruluﬂlar›n do¤rudan veya dolayl› olarak Sa¤l›k Bakanl›¤› ile birlikte çal›ﬂmas› gerekmektedir.
Sa¤l›k Bakanl›¤›
Sa¤l›k Bakanl›¤› gerek koruyucu, gerekse tedavi edici alanda birçok çal›ﬂma yapmaktad›r.
Bu çal›ﬂmalardan biri de Ulusal Ruh Sa¤l›¤› Politikas›n›n yap›land›r›lmas› çal›ﬂmas›d›r.
Ulusal Ruh Sa¤l›¤› Politikas›
Sa¤l›k Bakanl›¤›, ilgili kamu kurum ve kuruluﬂlar›, ruh sa¤l›¤› ile ilgili meslek örgütleri ve baz› sivil toplum örgütlerinin görüﬂleri al›narak URSP (Ulusal Ruh Sa¤l›¤› Politikas›) geliﬂtirme çal›ﬂmas›n›n hedefleri do¤rultusunda bir dizi çal›ﬂma yapm›ﬂt›r. Bu çal›ﬂman›n temel kayna¤› olan
17
Bkz. “1.2.1.3. Tedavi ve Rehabilitasyon Alan›nda Kurumsal Yap›lanma”.
11
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
DSÖ (Dünya Sa¤l›k Örgütü) taraf›ndan tasarlanan “URSP Kapsam›n›n Geliﬂtirilmesi için Hizmet
K›lavuzu Paketi” içerisindeki modüller Türkiye koﬂullar›na uyarlanarak18 Türkiye URSP yap›land›r›lm›ﬂt›r.
Belgenin alt›nc› bölümünde Tedavi ve Rehabilitasyon Hizmetleri baﬂl›¤› alt›nda birinci hedef olarak: “Ruhsal bozukluklar›n tedavisi ile ilgili olarak var olan basamakl› tedavi zincirinin
iyileﬂtirilerek korunmas›”19 belirlenmiﬂtir. Bu do¤rultuda çeﬂitli stratejiler belirlenmiﬂtir. ‹kinci
ve üçüncü basamak hastanelerde bulunan Adli Psikiyatri Kliniklerinin ‘yüksek güvenlikli servisler’ olarak donat›lmas›, özellikle alkol ve madde ba¤›ml›l›¤› tedavisi, adli vakalar ve tehlikeli hastalar için oluﬂturulmuﬂ yüksek güvenlikli, uygun yap›sal düzenlemeler ve yeterli say›da
uzmanlaﬂm›ﬂ personele sahip birimlerin kurulmas›20 öngörülmektedir.
Belgenin yine ayn› bölümünde, dördüncü hedef olarak “bireysel ve toplumsal sonuçlar› itibariyle madde kullan›m bozukluklar› ile ilgili tedavilere öncelik verilmesi”21 gerekti¤i belirlenmiﬂ, bu do¤rultuda aﬂa¤›da yer alan stratejiler22 oluﬂturulmuﬂtur:
Alkol ve madde ba¤›ml›l›klar› için uzmanlaﬂm›ﬂ üçüncü basamak tedavi servisleri
AMATEM ve UMATEM gibi tedavi sonras› rehabilitasyon birimlerinin, bölgesel ihtiyaçlara göre kurulmas› ve var olanlar›n geliﬂtirilmesi,
■ Ba¤›ml›l›k yapan maddelerin (alkol, madde, tütün) fizyolojik ve psikolojik etkileri konusunda birey ve yak›nlar›n›n bilinçlendirilmesi,
■ Ruhsal hastal›k ile madde ba¤›ml›l›¤› aras›ndaki ve madde ba¤›ml›l›¤› ile psikotropik ilaçlar aras›ndaki etkileﬂim konusunda bireylerin e¤itilmesi,
■ Bireye madde ba¤›ml›l›¤› tedavisi ya da kendine yard›m gruplar› ve madde ba¤›ml›l›¤›yla ruhsal hastal›¤›n etkileﬂimine duyarl› di¤er toplumsal programlar›n tan›t›lmas›,
■ Madde ba¤›ml›l›¤› gruplar›na ve toplumsal programlara sürekli kat›l›m›n desteklenmesi,
■ Madde ba¤›ml›l›¤› olan bireye, kiﬂiselleﬂtirilmiﬂ olarak geliﬂtirilen psiko e¤itim materyalleri kullan›lmas›,
■ Madde ve alkol almay› tamamen b›rakmas›nda baﬂar›l› olmas› ve bu durumu sürdürmesi konusunda bireye yard›m edilmesi,
Sonuç olarak, dünyan›n oldu¤u kadar Türkiye’nin de giderek ciddileﬂen bir sorunu olan
madde kullan›m› ile ilgili olarak özgün bir hedef konulmas› uygun bulunmuﬂtur: Bireysel ve
toplumsal sonuçlar› itibariyle madde kullan›m bozukluklar› ile ilgili tedavilere öncelik verilmesi öngörülmüﬂtür.23
■
Ulusal HIV/AIDS Stratejik Eylem Plan›
Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan madde ba¤›ml›l›¤› alan› ile ilgili olarak yürütülen bir di¤er çal›ﬂma ise, “Ulusal HIV/AIDS Stratejik Eylem Plan›”d›r. Madde ba¤lant›l› bulaﬂ›c› hastal›klar boyutu ile do¤rudan ilintili olan ve 2007–2011 y›llar›n› kapsayan bu Eylem Plan›, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve
Ulusal AIDS Komisyonu taraf›ndan haz›rlanm›ﬂt›r.
18
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf.13
19
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf. 59
20
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf. 59
21
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf. 61
22
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf. 61
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006). syf.63
23
12
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Bu Eylem Plan›’nda: Damar içi madde kullan›c›lar›n› da içeren savunmas›z gruplara yönelik
özel bilgilendirme ve güvenli davran›ﬂ geliﬂtirme amaçl› giriﬂimlerin baﬂlat›lmas› ve yayg›nlaﬂt›r›lmas›, zarar azalt›m›na yönelik koruyucu hizmetlerin sa¤lanmas› ve hastalar›n tedaviye eriﬂimlerinin kolaylaﬂt›r›lmas›, koruyucu önleyici tedbirler olarak yer almaktad›r.
Ulusal Tütün Kontrol Program›
EGM-KOM Daire Baﬂkanl›¤›’n›n 2004 Y›l› Raporu’nda, ba¤›ml›l›k sürecinde sigara ve alkolün, di¤er ba¤›ml›l›k yapan ve yasal olmayan maddeleri kullanmaya baﬂlamada tetikleyici oldu¤u, sigara ve alkol kullanmayanlar›n ise ba¤›ml›l›k sürecine, kullananlara oranla daha uzak
olduklar› beyan edilmiﬂtir.
Sigara’y›, di¤er yasal olmayan madde kullan›m›na geçiﬂte bir basamak olarak düﬂünürsek,
bu alanda, önlemeye yönelik yürütülecek çal›ﬂmalar önem arz etmektedir. Türkiye’de sa¤l›¤›
tehdit eden tütün salg›n›n›n engellenmesi ve sigara kullan›m›n›n giderek artmas›n›n önlenmesi amac›yla, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve ‹lgili Bakanl›klar, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin iﬂbirli¤inde 2006-2010 y›llar›n› kapsayan “Ulusal Tütün Kontrol Program›” haz›rlanm›ﬂt›r.
Program›n amaçlar› aras›nda; “tütün ve tütün ürünlerinin sa¤l›k, ekonomik ve sosyal aç›dan
zararlar› konusunda halk›n bilgilendirilmesi, sigaray› b›rakman›n yayg›nlaﬂt›r›lmas›, tütün üzerindeki vergi yükünün ‘yasad›ﬂ› ticareti özendirmeyecek oranda’ artt›r›lmas›, tütün mamulleri
ile ilgili her türlü reklam, promosyon ve sponsorluk faaliyetlerinin önlenmesi, tütün ve tütün
mamullerinin her türlü yasad›ﬂ› ticaretinin önlenmesi için ulusal ve uluslararas› düzeyde önlemlerin al›nmas›, 18 yaﬂ alt›ndaki bireylerin tütün ve tütün malullerine sat›ﬂ ve da¤›t›m yolu
ile ulaﬂmas›n›n engellenmesi” ifadeleri yer almaktad›r24.
Ayr›ca, Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan bir genelge25 yay›mlayarak, Ulusal Tütün Kontrol Program›’n›n uygulanmas› ve planda yer alan görevlerin yerine getirilmesinin koordinasyonu ve takibi ile tütün ve tütün ürünlerinin zararlar› ile mücadele ve kontrol faaliyetlerini yürütmek üzere illerde, ‹l H›fz›s›hha Meclisi karar› ile ‹l Tütün Kontrol Kurulu Kurulmas› istenmiﬂtir.
1.4. Uluslararas› ‹ﬂbirli¤i
Türkiye, s›n›r aﬂan bir yap›ya sahip uyuﬂturucu olgusu ile mücadelesinin önemini, alt›na imza att›¤› uluslararas› sözleﬂmelerle ve ç›kard›¤› kanuni düzenlemelerle göstermektedir. Bu düzenlemeler ilgili yerlerde ayr›nt›l› olarak ele al›nm›ﬂt›r. Bunun yan›nda Türkiye, uyuﬂturucu
madde kaçakç›l›¤› kapsam›nda Uluslararas› Kurumlar26 ile etkin iﬂbirli¤i faaliyetleri gerçekleﬂtirmektedir.
24
Akdur, R. Editör (2006). Ulusal Tütün Kontrol Program›. Tütünsüz Yaﬂam Dergisi, 1-4 (2) 79-88
25
‹llerde Tütün Kontrol Kurulu Kurulmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.bsm.gov.tr/mevzu-
at/docs/G_24052007_1.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
EMCDDA (Avrupa Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi), UNODC (Birleﬂmiﬂ Milletler Uyuﬂturucu ve Suç Ofisi), WCO (Dünya Gümrük Örgütü), CEN (Gümrük Muhafaza A¤›) ve RILO (Bölgesel ‹stihbarat Ba¤lant› Ofisleri), Uluslararas› Suç Önleme Merkezi, UMK (Uyuﬂturucu Maddeler Komisyonu), OYUTAK (Orta ve Yak›n Do¤u Yasad›ﬂ› Uyuﬂturucu Trafi¤i ve ‹lgili Konular Alt Komisyonu), HONLEA (Uyuﬂturucu Madde Kaçakç›l›¤›yla Mücadele Eden Ulusal Kuruluﬂ Bölüm Baﬂkanlar›) ve SÖCAK (Suçun Önlenmesi ve Ceza Adalet Komisyonu) gibi Birleﬂmiﬂ Milletler bünyesinde faaliyet gösteren kuruluﬂlar ile Avrupa Konseyi, KE‹T (Karadeniz Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›), E‹T (Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›), SECI (Güneydo¤u Avrupa ‹ﬂbirli¤i Giriﬂimi), INTERPOL (Uluslararas› Kriminal
Polis Örgütü), INCB (Uluslararas› Uyuﬂturucu Kontrol Kurulu), POMP‹DOU Grubu, IDEC (Uluslararas› Uyuﬂturucu
Maddelerle Mücadele Konferans›) ve EUROPOL gibi kuruluﬂlarla iﬂbirli¤i faaliyetleri devam etmektedir.
26
13
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Yap›lan iﬂbirli¤i, hem ulusal hem de uluslararas› mücadele faaliyetlerine katk› sa¤lanmaktad›r.
Dipnot 26’da belirtilen kurumlarla yap›lan iﬂbirli¤inin yan›nda, proje baz›nda bir tak›m çal›ﬂmalar da mevcuttur. Uyuﬂturucu ile mücadele alan›nda yürütülen projelere ait bilgiler EK2’de yer almaktad›r.
‹rtibat Görevlileri
Türkiye, uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› ile mücadelede uluslararas› iﬂbirli¤i faaliyetleri; uluslararas› organizasyonlar, irtibat görevlileri ve güvenlik ve iﬂbirli¤i anlaﬂmalar› imzalad›¤› ülkeler baﬂta olmak üzere birçok ülke ile sürdürmektedir.
Türkiye’de Görev Yapan Yabanc› ‹rtibat Görevlileri
Türkiye’de, Amerika Birleﬂik Devletleri, Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çin, Danimarka, Fransa, Hollanda, ‹ngiltere, ‹ran, ‹spanya, ‹sveç, ‹talya, ‹srail, Japonya,
Macaristan, Norveç, Pakistan, Romanya, Rusya, Ukrayna, Suudi Arabistan ve Yunanistan’dan
olmak üzere, toplam 25 ülkeden; 59 irtibat görevlisi bulunmaktad›r.
Yabanc› Ülkelerde Görev Yapan Türkiye ‹rtibat Görevlileri
Türkiye’nin Almanya, Hollanda, Danimarka, ‹ngiltere ve Özbekistan olmak üzere beﬂ
ülkede; beﬂ irtibat görevlisi görev yapmaktad›r. Gümrük ve polis idarelerince SECI’de birer irtibat görevlisi kadrosu bulunmaktad›r. Bununla birlikte, Türkiye yabanc› ülkelerde bulunan irtibat görevlilerinin say›s›n› art›rmay› planlamaktad›r.
1.5. Politika ve Stratejilerin Yerine Getirilmesi
Ulusal Strateji Belgesi (2006–2012) paralel olarak haz›rlanan I. Ulusal Eylem Plan› ile birlikte, madde, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede yer alan kurum ve kuruluﬂlara, arz
ile mücadele, talep azalt›m›, tedavi ve rehabilitasyon boyutunda yap›lacak çal›ﬂmalar için uzmanl›k alanlar›na göre “Koordinatör Kurum” görevi verilmiﬂtir. Koordinatör Kuruma mücadele alan›nda gerçekleﬂtirece¤i çal›ﬂmalarda yard›mc› olmak amac› ile konuyla ilgili di¤er kurumlar da “Sorumlu Kurum” olarak görev alm›ﬂlard›r.
Koordinatör kurum ve sorumlu kurumlar taraf›ndan eylem plan›na paralel olarak gerçekleﬂtirilecek olan faaliyetlerin bir ç›kt›s›, eylem plan›n›n bitimini takiben iki ay içerisinde rapor edilecektir. Bu raporlar TUB‹M koordinesinde kurum temsilcileri taraf›ndan haz›rlanacakt›r.
1.5.1. Yasal Haﬂhaﬂ ve Kenevir Ekiminin Kontrolü
Haﬂhaﬂ ve kenevir bitkisinin üretiminin kontrolü ile ilgili yasalar27 ve gerekli
Uluslararas› sözleﬂmelere uygun olarak haz›rlanan, 3298 say›l› Uyuﬂturucu Maddelerle ‹lgili Kanun ve Yönetmeli¤i do¤rultusunda lisansa tabi olan haﬂhaﬂ ekimi, kontrollü olarak çizilmemiﬂ kapsül üretimi esas›na göre yap›lmaktad›r. Bakanlar Kurulunca tespit edilen yerlerde lisansa ba¤l› haﬂhaﬂ ekiminin kontrolü, haﬂhaﬂ kapsülü, ham afyon
ve t›bbi afyon üretimi sat›n al›nmas› ve bunlardan uyuﬂturucu madde imalat›, yurt içinde sat›ﬂ› ve ihrac› hususlar›,
Bakanlar Kurulunun 13.04.1987 tarih ve 87/11703 say›l› karar›yla Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlü¤ü’nce yürütülmektedir.
2313 say›l› Uyuﬂturucu Maddelerin Murakabesi Hakk›nda Kanun do¤rultusunda Türkiye’de yasal kenevir ekimi çal›ﬂmalar› yürütülmektedir. Söz konusu kanuna göre; lif, tohum, sap ve benzeri amaçlarla kenevir ekimi, Tar›m ve
Köy ‹ﬂleri Bakanl›¤›’n›n iznine tabidir. Bu amaçlar do¤rultusunda, kenevir ekimi yap›lacak yerlerin tespiti, ilan edilmesi ve kenevir üretiminin kontrolünü bakanl›k taraf›ndan sa¤lanmaktad›r. Tar›m ve Köy ‹ﬂleri Bakanl›¤›’n›n gözetiminde lisansl› ve kontrollü olarak ba¤›ml›l›k yap›c› madde üretimine uygun olmayan ve sadece sanayide kullan›labilen kenevir ekimi gerçekleﬂtirmektedir
27
14
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
düzenlemeler28 bu konudaki uluslararas› sözleﬂme ve ilgili ek protokollere paralel olarak haz›rlanm›ﬂt›r29. Birleﬂmiﬂ Milletler taraf›ndan yap›lan düzenlemede Türkiye her y›l 70.000 hektarl›k bir alanda haﬂhaﬂ ekimi yapabilmektedir. Bu alanlar›n belirlenmesinde ihraç imkanlar›, yurtiçi ihtiyac›, mevcut stok durumu ve fabrikan›n kapasitesi dikkate al›nmaktad›r. Bu sayede stok
birikimine yol açmadan, t›bbi amaçl› uyuﬂturucu madde arz-talep dengesinin korunmas›na katk› sa¤lanmaktad›r. 13 ilde kanuni haﬂhaﬂ ekimi ve çizilmemiﬂ kapsül üretimi TMO (Toprak
Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlü¤ü) taraf›ndan yap›lan plan ve kolluk kuvvetlerinin denetimi ile
Bakanlar Kurulunun kararlar› do¤rultusunda yap›lmaktad›r.
1.5.2. Kontrole Tabi Madde ve Müstahzarlar›n›n Yasal Ticareti
T›bbi amaçla kullan›lan uyuﬂturucu ve psikotrop madde ve müstahzarlar›n›n ithalat›, imali,
ihracat›, al›m›, sat›m›, yurtiçi da¤›t›mlar›, stok durumlar› ile halka intikaline kadar olan yasal ticaretinin düzenlenmesi konusunda nihai hedef elektronik reçete ile kontrolün amaçland›¤›
“kontrole tabi ilaç etkin maddesi / müstahzar takip sistemi projesi” Türk Eczac›lar› Birli¤i ile koordineli olarak bilgisayar program yaz›l›m› sonucu pilot uygulamalara geçiﬂ aﬂamas›ndad›r. Bu
konulardaki gerekli idari düzenlemeler bilindi¤i üzere taraf oldu¤umuz BM 1961, 1971, 1988
sözleﬂmeleri ile ulusal mevzuat uyar›nca Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan yap›lmaktad›r. K›rm›z› reçete ile verilmesi gereken uyuﬂturucu ilaçlar, yeﬂil reçete ile
verilmesi gereken psikotrop ilaçlar ve normal (beyaz) reçete ile verilmesi gereken izlemeye tabi ilaçlar listesi EK-3’te verilmiﬂtir. Yasal ticaretin kontrolü kapsam›nda özellikle reçete sistemi
ile ilgili bilgisayar program›na iliﬂkin çal›ﬂmalar hakk›nda da 2006 y›l›nda ‹l Sa¤l›k Müdürlüklerine yo¤un e¤itim verilmiﬂtir. Bu konu; Dünya Sa¤l›k Örgütünün “ilaçlar›n reçetelendirilmesi ve
kullan›m› konusunda ilerleme çal›ﬂmalar›” dikkate al›narak ilaç ve kullan›m› konusunda gerekli standartlar›n oluﬂturulmas› için bu standartlar› garanti eden sistemlerin oluﬂturulmas›na katk›da bulunan konuyla ilgili rapor ç›kt›s› ile ele al›nm›ﬂt›r.
Uyuﬂturucu Maddeler Komisyonu’na sunulan karar taslaklar›, INCB (Uluslararas› Uyuﬂturucu Narkotik Kontrol Birimi) Raporlar› ile Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün “WHO Model List of Essential Medicines” adl› Temel ‹laç Model Listesi göz önüne al›nd›¤›nda:
Geliﬂmekte olan veya az geliﬂmiﬂ ülkelerde opioid analjeziklerin kullan›m›ndaki yetersizli¤i,
■ Kodeinin analjezik amaçl› kullan›lmas›nda geçerli olan kurallar (kanser a¤r›s›nda yetersiz a¤r› kontrolü bak›m›ndan ele al›narak)
■ Kodeinin antigripal preparatlar ile öksürük kesici ilaçlardaki kullan›m›nda geçerli olan
kurallar,
belirlenmiﬂtir. Ayr›ca bu konuya iliﬂkin olarak da “a¤r› tedavisinde opioidler” hakk›nda sa¤l›k çal›ﬂanlar›na yönelik sürekli e¤itimler hedeflenmiﬂtir.
■
Türkiye’de haﬂhaﬂ›n ekimi, kontrolü, toplanmas›, de¤erlendirilmesi, imhas›, sat›n al›nmas›, sat›lmas›, ihrac› ve ithali 03.06.1986 tarihinde yürürlü¤e giren 3298 say›l› Uyuﬂturucu Maddelerle ‹lgili Kanun ve Bakanlar Kurulunun
28
18.04.1988 tarih, 88/12850 say›l› karar›yla onaylanarak yürürlü¤e giren yönetmelik düzenlemektedir.
1961 TEK Sözleﬂmesi ve bu sözleﬂmeyi tadil eden 1972 Protokolü ve 1988 tarihli Uyuﬂturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakç›l›¤›na Karﬂ› Birleﬂmiﬂ Milletler Sözleﬂmesi ile her y›l yay›nlanan EKOSOK (Ekonomik ve Sosyal Konsey) kararlar›
29
15
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Uyuﬂturucuyla mücadelede görevli kurumlar aras›ndaki eﬂgüdüm mekanizmas›n›n güçlendirilmesinin; bu husustaki önemi dikkate de¤er olup bu konu, üye ülkelerin gerekli hassasiyeti göstermesi için INCB’nin bilgisine sunulmuﬂtur.
UNODC (Birleﬂmiﬂ Milletler Uyuﬂturucu ve Suçla Mücadele Ofisi) sekretaryas› taraf›ndan iletilen nota eki EKOSOK (Ekonomik ve Sosyal Konseyi)’ un Temmuz 2004 say›l›; “uluslararas›
kontrole tabi uyuﬂturucu içeren yasal ticarete tabi ilaçlar›n internet üzerinden yasad›ﬂ› teminini
engellemek amac›yla üye ülkelerin gerekli önlemleri almalar› ve strateji geliﬂtirmeleri” ﬂeklindeki karar› dikkate al›narak ilaçlar›n internet ve posta yoluyla yap›lan sat›ﬂlar›yla ilgili mevzuat geliﬂtirme dahil öngörülebilecek tedbirler ba¤lam›nda baﬂlat›lm›ﬂ çal›ﬂmalar sürdürülmektedir. Nitekim bu konuda yürütülen çal›ﬂmalara INCB 2005 Uyuﬂturucu Raporu’nda yer verilmiﬂtir.30
AB ile Türkiye Cumhuriyeti aras›nda 03 Ekim 2005 tarihinde baﬂlanan tam üyelik müzakereleri çerçevesinde, 13-15 ﬁubat 2006 tarihlerinde gerçekleﬂtirilen “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik” fasl›ndaki ayr›nt›l› tarama toplant›s›nda uyuﬂturucuyla mücadele kapsam›nda “Erken Uyar› Sistemi” konusuna da yer verilmiﬂtir. Bu konuda Avrupa Birli¤i ile ortak hareket kabiliyetinin, EMCDDA’n›n konuya iliﬂkin özel projesine entegrasyonla mümkün olunabilece¤i Eﬂleﬂtirme Projesi’nde al›nan e¤itimler s›ras›nda anlaﬂ›lm›ﬂ, konuyla ilgili kurumlar aras› eﬂgüdüm anlam›nda daha iyi organize olabilmek üzere haz›rl›k çal›ﬂmalar› yap›lm›ﬂt›r.
1.5.3. Yasad›ﬂ› Uyuﬂturucu ve/veya Psikotrop Madde ‹malinde S›kça Kullan›lan
veya Kullan›lma Olas›l›¤› Olan Kimyasal Maddelerin/Narkotik Prekürsörlerin
Kontrolü
Yasad›ﬂ› uyuﬂturucu ve/veya psikotrop madde imalinde s›kça kullan›lan veya kullan›lma
potansiyeli olan kimyasal maddelerin/narkotik prekürsörlerin yasal ticaretlerinin ve yasal
amaçlarla kullan›mlar›n›n denetimleri (ithalat›, ihracat›, al›m›, sat›m›, yurtiçi stoklar›) Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ünce yürütülmektedir. Söz konusu maddelerin yasad›ﬂ› kullan›m›n›n engellenmesi amac›yla, Sa¤l›k Bakanl›¤›, ‹çiﬂleri Bakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü ve Jandarma Genel Komutanl›¤› aras›nda koordinasyon sa¤lanmaktad›r. Bu kontroller, taraf oldu¤umuz 1988 tarihli Uyuﬂturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakç›l›¤›na Karﬂ› Birleﬂmiﬂ Milletler Sözleﬂmesi ve ulusal mevzuata (16 Haziran 2004 tarihli Kontrole Tabi Kimyasal
Maddeler Hakk›nda Yönetmelik) göre yap›lmaktad›r.
Ulusal mevzuatla 1988 sözleﬂmesi eki Tablo I ve Tablo II de yer alan maddelerin tümü için
ayn› kontrol tedbirleri öngörülmüﬂtür. Ancak Avrupa Birli¤i müktesebat›n›n üstlenilmesi ba¤lam›nda konuyla ilgili mevzuat›n tam olarak uyumlaﬂt›r›lmas› çal›ﬂmalar› çerçevesinde 27-28 Ekim
2005 tarihlerinde ‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ü, Türkiye Kimya Sanayicileri Derne¤i, Avrupa Komisyonu ve CEFIC (Avrupa Kimya Sanayicileri Derne¤i)’in ortak teknik deste¤iyle ‹stanbul’da gerçekleﬂtirilen TAIEX Seminerinin geri bildirimi; CEFIC taraf›ndan “baﬂar›l› bir seminer”
ifadesi ﬂeklinde olmuﬂtur. Mevzuata tam uyum kapsam›nda ilk ad›m olarak, “Gönüllü ‹ﬂbirli¤i”
çerçevesinde, boya sanayiinde kullan›lan kontrole tabi kimyasal maddelere yönelik yurt içi ticareti engellemeyecek nitelikte kontrol mekanizmas›n›n sa¤lanmas› yönünde çal›ﬂmalar yap›lm›ﬂt›r. Nihai hedefi Avrupa Birli¤i Mevzuat› ile tam uyum olan çal›ﬂmalar sürdürülmektedir.
30
16
INCB (Uluslararas› Uyuﬂturucu Kontrol Kurulu ) (2005 ).INCB 2005 Uyuﬂturucu Raporu, syf. 22
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Di¤er taraftan uluslararas› ticaretin izlenmesi ba¤lam›nda BM 1988 Sözleﬂmesi gere¤i her iki
tabloda bulunan maddeler için ihracat yapan ülkeler taraf›ndan iletilen ihracat öncesi bildirim
(pre-export notification; PEN) sistemi sa¤l›kl› bir ﬂekilde iﬂletilmektedir. Bu uygulamalarda da
uyuﬂturucuyla mücadelede görevli kurumlar aras› eﬂgüdüm (task force; görev gücü) mekanizmas›n›n gereklili¤i gözetilmektedir.
Yine, çocuklar›n uçucu, çözücü ve benzeri kimyasal maddelerin zararlar›ndan korunmas›
ile ilgili kanun teklifleri ile ilgili çal›ﬂmalar konuyla ilgili kurumlar aras› eﬂgüdümle sürdürülmektedir.
1.5.4. Denetimli Serbestlik
Denetimli Serbestlik ve Yard›m Sistemi (DSYS)’nin tüm dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de
amac›; gerek hapis d›ﬂ› ceza ve tedbirlere mahkûm edilen kiﬂilere gerekse cezas› tecil edilen kiﬂilere, topluma uyumlar› için gerekli psiko-sosyal yard›m› yapmak, onlar› toplum içerisinde denetleyerek haklar›nda hükmedilen ceza veya tedbirin infaz›n› sa¤lamak, suçluya ve suç ma¤duruna yard›m etmek, suçlular hakk›nda sosyal araﬂt›rma raporlar› yazarak adlî mercilere vermek ve tahliye sonras›nda hükümlülere iﬂ ve çal›ﬂma imkanlar› sa¤lamak ve kanunla verilen di¤er görevleri yapmakt›r.31
Buna ek olarak, denetimli serbestli¤in kanuni tan›m›na bakacak olursak; denetimli serbestlik mahkemece belirtilen koﬂullar ve süre içinde, denetim ve denetleme plan› do¤rultusunda
ﬂüpheli, san›k veya hükümlünün toplumla bütünleﬂmesi aç›s›ndan ihtiyaç duydu¤u her türlü
hizmet, program ve kaynaklar›n sa¤land›¤› toplum temelli bir uygulamay›, ifade eder.32
Türkiye’de denetimli serbestlik hizmeti, 5271 say›l› Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin ‹nfaz›
Hakk›nda Kanun ile 20 Temmuz 2005’te yürürlü¤e giren 5402 say›l› Denetimli Serbestlik ve
Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Kanunu gere¤ince uygulanmaktad›r.
Kanun gere¤ince, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü¤ü’ne ba¤l› olarak kurulan Denetimli Serbestlik ve Yard›m Hizmetlerinden Sorumlu Daire Baﬂkanl›¤› ve 133 denetimli serbestlik ve
yard›m merkezi ﬂube müdürlükleri faaliyetlerine baﬂlam›ﬂt›r. ﬁube müdürlüklerinin soruﬂturma, kovuﬂturma, kovuﬂturma sonras› ve sal›verme sonras› evrelerde çeﬂitli görevleri bulunmaktad›r. Bu görevlerden bir k›sm› madde ba¤›ml›l›¤› ile ilgili hükümleri içeren görevlerdir.
Denetimli serbestlik ve yard›m merkezi ﬂube müdürlüklerinde 2006 y›l› itibariyle 309 denetim
görevlisi ve 831 denetleme memuru olmak üzere toplam 1140 personel görev yapmaktad›r. Personele 5237 say›l› Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesi kapsam›nda verilen mahkeme kararlar›n›n infaz› konusunda bir haftal›k özel e¤itimler verilmiﬂtir. Ayr›ca görevleri s›ras›nda faydalanmalar› için “Madde Kullan›m› Olan Hükümlülerle Çal›ﬂma El Kitaplar›” kendilerine da¤›t›lm›ﬂt›r.
Madde ba¤›ml›s› hükümlüler, denetimli serbestlik ve yard›m merkezi ﬂube müdürlüklerinde
görevli uzmanlar›n rehberli¤inde sa¤l›k kurumlar› ile iﬂbirli¤i içinde rehabilite edilmekte, uyuﬂturucu maddeden ar›nmalar› sa¤lanarak topluma kazand›r›lmakta ve bu süreçte üç ayda bir hakime rapor verilmektedir.
31
Özkaya, M. C. Neden Denetimli Serbestlik [çevirimiçi]. Adres: http://www.sosyalhizmetuzmani.org/nedendene-
tim.htm [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
32 Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yönetmeli¤i [çevirimiçi]. Adres: http://www.ctedsm.adalet.gov.tr/tr/index_tr.asp [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
17
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
5237 say›l› Türk Ceza Kanunu’nun 5560 say›l› Kanunla de¤iﬂik 191. maddesinin ikinci f›kras›nda “Uyuﬂturucu veya uyar›c› madde kullanan kiﬂi hakk›nda, tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine karar verilebilece¤i” hükme ba¤lanm›ﬂt›r.
Ayr›ca 5237 say›l› Türk Ceza Kanunu’nda yap›lan de¤iﬂiklik ile mahkemelerin, hüküm vermeden önce de uyuﬂturucu veya uyar›c› madde kullanan kiﬂi hakk›nda, tedaviye ve denetimli
serbestlik tedbirine; kullanmamakla birlikte, kullanmak için uyuﬂturucu veya uyar›c› madde sat›n alan, kabul eden veya bulunduran kiﬂi hakk›nda denetimli serbestlik tedbirine karar verilebilece¤i hükme ba¤lanm›ﬂt›r.
Buna göre uyuﬂturucu veya uyar›c› madde kullanan kiﬂiler, ceza infaz kurumuna al›nmadan
toplum içinde denetlenmekte ve tedavilerini tamamlamaktad›rlar.
Hakk›nda tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri karar› verilmiﬂ san›k veya hükümlü, Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezi ﬁube Müdürlü¤ünce sa¤l›k kurumuna sevk edilirken, sa¤l›k
kurumunca yap›lan tetkik ve muayene sonucunda, ba¤›ml› oldu¤u tespit edilen san›k veya hükümlü sa¤l›k kurumunca madde ba¤›ml›l›¤› tedavi merkezine sevk edilmektedir. Sa¤l›k kurumunda izlenen takip program› veya madde ba¤›ml›l›¤› tedavi merkezinde izlenen tedavi program›na san›k veya hükümlünün uyup uymad›¤› hususunun Denetimli Serbestlik ve Yard›m
Merkezi ﬁube Müdürlü¤üne bildirmeleri kurumlardan istenmektedir.
5237 say›l› Kanunun 191. maddesinin dördüncü f›kras›nda belirtilen tedavi süresince devam
eden denetimli serbestlik tedbirine, tedavinin sona erdi¤i tarihten itibaren bir y›l süre ile devam
edilece¤i hükme ba¤lanm›ﬂt›r.
Tedavi tamamland›ktan sonra devam eden denetimli serbestlik tedbiri süresince, ﬂube müdürlü¤ü veya büroca gerekli görülmesi hâlinde san›k veya hükümlü, uyuﬂturucu veya uyar›c›
madde kullan›p kullanmad›¤›n›n tespit edilmesi için sa¤l›k kurumuna sevk edilebilmektedir.
Mahkemeler taraf›ndan hakk›nda tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri ile denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kiﬂiye rehberlik edecek bir uzman görevlendirilmektedir. Bu uzman,
güvenlik tedbirinin uygulama süresince, kiﬂiyi uyuﬂturucu veya uyar›c› maddenin kullan›lmas›n›n etki ve sonuçlar› hakk›nda bilgilendirmekte, kiﬂiye sorumluluk bilincinin geliﬂmesine yönelik olarak ö¤ütte bulunmakta ve yol göstermekte; kiﬂinin geliﬂimi ve davran›ﬂlar› hakk›nda
üçer ayl›k sürelerle rapor düzenleyerek hâkime vermektedir.
Tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri ile denetimli serbestlik tedbirinin yerine getirilmesine
dair usul ve esaslar, 18/04/2007 tarihli ve 26497 say›l› Resmî Gazetede yay›mlanan Denetimli
Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yönetmeli¤i’nin 82 ila 88. maddelerinde
düzenlenmiﬂtir.
Denetimli serbestlik hizmeti madde ba¤›ml›s› bireylerin tedavisinde çok önemli rol oynamaktad›r. Kanun ve yönetmeliklerdeki düzenlemelerle birlikte, hükümlülerin tedavi edilerek
topluma kazand›r›lmas› sürecinde verilen hizmetlerin kalitesi ve etkilili¤i art›r›lm›ﬂt›r.
18
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
1.6. Bütçe ve Kamu Harcamalar›
5565 say›l› Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu çerçevesinde genel bütçe üzerinde kurumlar›n/sektörlerin ihtiyaç analizlerine ve taleplerine göre da¤›l›mlar yap›lmaktad›r. 2006 y›l›nda
sektörlere ne kadar pay verildi¤ine iliﬂkin bilgiler kamu harcamalar› baﬂl›¤› alt›nda yer almaktad›r.33 Türkiye, uyuﬂturucu alan›nda gerçekleﬂtirdi¤i mücadeleye hem uluslararas› alanda donörlük yaparak hem de ulusal düzeyde harcad›¤› fonlarla ivme kazand›rmaktad›r.
Ulusal mevzuat incelendi¤inde: Anayasada uyuﬂturucu ile mücadele konusunda Devletin
gerekli olan her türlü tedbiri almas› hükmü yer almaktad›r. Anayasan›n Gençlik ve Spor baﬂl›kl› 58’inci maddesinde “…Devlet, gençleri alkol düﬂkünlü¤ünden, uyuﬂturucu maddelerden,
suçluluk, kumar ve benzeri kötü al›ﬂkanl›klardan ve cehaletten korumak için gerekli tedbirleri
al›r.” ifadesi mevcuttur. Bu maddede geçen gerekli tedbirlere bütçe tedbirinin de eklenebilece¤i görülmektedir.
Uluslararas› iliﬂkiler ba¤lam›nda: Türkiye, birçok kuruluﬂa aidat ödemekte, Karadeniz Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›, Ekonomik ‹ﬂbirli¤i Teﬂkilat›, UNODC üye ülkeleri ile Türkiye’nin taraf
oldu¤u ikili iﬂbirli¤i anlaﬂmas›na sahip ülkelere yönelik genel bütçeden al›nan paylarla uyuﬂturucu ile ilgili e¤itimler vermekte ve ortak iﬂbirli¤i faaliyetlerine katk› sa¤lamaktad›r.
Türkiye, taraf oldu¤u uluslararas› sözleﬂmelerle ve bu ba¤lamda ç›kard›¤› yasal düzenlemelerle uyuﬂturucu ile mücadeleye dolayl› olarak bütçe ay›rmaktad›r. Bu kapsamda 2006 y›l›nda
ç›kar›lan, Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›kla Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi’nin uluslararas› iliﬂkiler baﬂl›¤› alt›nda “Uluslararas› iﬂbirli¤inin madde ile mücadelede ulusal önceliklerimiz aras›nda bulundu¤unu ulusal bütçeye de yans›tmak” ifadesi yer almaktad›r.
Bu ifadeyle, uyuﬂturucu ile mücadele alan›na ayr›lacak bütçenin ulusal öncelikler aras›na al›nmas› gerekti¤i anlaﬂ›lmaktad›r.
Ayn› zamanda, Uluslararas› kuruluﬂlara üyelik ba¤lam›nda 5565 say›l› kanunun 26. maddesinde yeralan prosedürlerin tamamlamas› koﬂuluyla Türkiye ile anlaﬂmas› olmayan uluslararas› kuruluﬂlara bütçe ayr›labilece¤i ülke mevzuat›nda yer almaktad›r.34
Maliye Bakanl›¤›’n›n 2006 Y›l› Sonu Raporunda Fonksiyonel S›n›fland›rmaya Göre Bütçe
Baﬂlang›ç Ödenekleri ve Bütçe ‹çindeki Paylar› incelendi¤inde Önleme, Mücadele ve Tedavi
sektörlerine dolayl› olarak Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri, Sa¤l›k Hizmetleri, Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yard›m Hizmetleri baﬂl›¤› alt›nda pay ayr›ld›¤› görülmektedir.
1.7. Sosyal ve Kültürel Yap›
Çok yönlü boyutlar› olan bu sorun ile mücadelede, bilimsel temeller üzerinde, konuyla ilgili tüm taraflar›n bilinçli deste¤ine ihtiyaç duyulmaktad›r.
Türkiye çap›nda yap›lanmas› olan ve ba¤›ml›l›k yap›c› (uyuﬂturucu, uyar›c› v.b.) maddeler ile
ilgili (kaçakç›l›k, yakalama, önleme, tedavi v.b.) veriler toplayan, bu verilerin de¤erlendirilmesi neticesinde eylem planlar› oluﬂturarak uygulamaya koyan TUB‹M, madde kullan›m›n› önleme
ve mücadele alan›nda medyan›n, özellikle görsel medyan›n önemini dikkate almaktad›r.
33Bkz.
“Bölüm B Seçilmiﬂ Konular Kamu Harcamalar›”.
say›l› kanunun Madde 26 – (1) Genel bütçe kapsam›ndaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler taraf›ndan,
kanun, kararname ve uluslararas› anlaﬂmalar gere¤i üye olunan uluslararas› kuruluﬂlar d›ﬂ›ndaki uluslararas› kuruluﬂlara, gerekli ödene¤in temini hususunda Maliye Bakanl›¤›n›n uygun görüﬂü al›nmadan üye olunamaz ve kat›lma
pay› ile üyelik aidat› ad› alt›nda herhangi bir ödeme yap›lamaz.
345565
19
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu) ve EGM-TUB‹M iﬂbirli¤inde 2006-2007 y›l›nda baﬂlat›lan çal›ﬂmalar neticesinde, görsel medyada yer alan tüm aktörlerin önleme ve mücadele çal›ﬂmalar›na desteklerinin istenilmesi benimsenmiﬂtir.
Madde ve Madde Kullan›m›nda Görsel-‹ﬂitsel Medyan›n Rolü” projesi kapsam›nda yap›mc›,
yay›nc› ve senaristlere yönelik haz›rlanan “Madde ve Madde kullan›m› ile Mücadelede Yol Gösterici ‹lkeler” kitab›, RTÜK’n›n özellikle son iki senedir destekledi¤i ve tüm uygulamalar›nda
benimsedi¤i yay›nc›larla iﬂbirli¤i odakl› yaklaﬂ›m›n bir devam›d›r. Proje ayn› zamanda EGMTUB‹M taraf›ndan haz›rlanarak Kas›m 2006’da yürürlü¤e giren ulusal uyuﬂturucu stratejisinin
medya alan›ndaki uygulamas› niteli¤ini de taﬂ›maktad›r.
Madde ve madde kullan›m›na yer verilmesinin program›n içeri¤i aç›s›ndan zaruri oldu¤u
durumlarda (haber programlar›, sa¤l›k programlar› ve dramalar vb) ve ba¤›ml›l›kla mücadeleye destek olarak haz›rlanacak e¤itici programlarda yer alacak do¤ru ve yanl›ﬂ uygulamalar gerekçeleriyle birlikte bu el kitab›nda sunulmuﬂtur.
1.7.1. Parlamentoda ve Sivil Toplumda Giriﬂimler
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) üyeleri taraf›ndan zaman zaman TBMM Baﬂkanl›¤›’na
sunulan ve cevapland›r›lmas› istenilen soru önergelerinin ilgili k›s›mlar› için bilgi talep edilmektedir. Konu hakk›nda bilgi notlar› ‹çiﬂleri Bakanl›¤›’na TUB‹M taraf›ndan sunulmaktad›r.
EMCDDA 2007 Avrupa Uyuﬂturucu y›ll›k raporunu AB Parlementosu’na sunmak üzere 21
Kas›m 2007’de Brüksel’de yap›lan programa Türkiye’yi temsilen TBMM ‹çiﬂleri Komisyonu
Baﬂkan› ile TUB‹M’den bir temsilci ilk kez iﬂtirak etmiﬂtir. Ayr›ca EMCDDA, Türkiye’den bir gazeteciyi Brüksel’deki etkinlikler için davet etmiﬂtir.
1.7.2. Kitlesel ‹letiﬂim Kampanyalar›
1.7.2.1.Ulusal Düzeyde Yap›lan Çal›ﬂmalar
Ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler ve madde kullan›m› ile mücadele, günümüzde çözüm bekleyen
öncelikli sorunlardand›r. Bu sorun, yap›s› gere¤i çok tarafl› ve koordineli bir mücadeleyi zorunlu k›lmaktad›r.
Ulusal Strateji’de, madde, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadele alan›nda görsel ve
iﬂitsel medyan›n rolüne;
Madde kullan›m›nda, ba¤›ml›l›¤›nda ve madde ile ilgili sa¤l›k ve sosyal risklerde bir azalma sa¤lamak amac›yla resmi ve özel radyo ve televizyon kuruluﬂlar›nda yap›lacak programlarla, ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerle (bu alanda yap›lan) mücadeleye destekte bulunulmas›,
■ Ulusal ve uluslararas› önleme a¤› içinde medyan›n etkin bir rol oynamas›n› sa¤lamak için
tüm bas›n yay›n kurumlar› ile etkili bir iletiﬂime girilmesi,
maddelerinde de¤inimiﬂtir.
■
Madde Kullan›m›nda Görsel ve ‹ﬂitsel Medyan›n Rolü Projesi: Ulusal Strateji Belgesi’nde öngörülen hedefler do¤rultusunda, TUB‹M ve RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu)
koordinesinde, madde kullan›m› ile mücadele konusunda önleyici kurum temsilcileri, medya
kurum/kuruluﬂ temsilcileri ve akademisyenlerin kat›l›m›yla, “Madde ve Madde Kullan›m›nda
Görsel-‹ﬂitsel Medyan›n Rolü” projesi haz›rlanarak uygulanmaya baﬂlanm›ﬂt›r.
20
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Söz konusu projenin amac›, medyadan mümkün oldu¤unca do¤ru mesajlar› içeren programlar›n artmas›na katk›da bulunmak, bu sektörün bilgi ve duyarl›l›k düzeyini artt›rmaya yard›mc› olmak, özellikle program yap›mc›lar› arac›l›¤› ile toplumun her kesimine yararl›
mesajlar›n verilmesini sa¤lamak ve böylece madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadeleye katk› sa¤lamakt›r.
Bu konuda yap›lan bir di¤er çal›ﬂma da, EGM-KOM-TUB‹M ile TRT (Türkiye Radyo
Televizyon Kurumu) Genel Müdürlü¤ü iﬂbirli¤i ile haz›rlanan spot film çal›ﬂmas›d›r.
TRT Genel Müdürlü¤ü ile Emniyet Genel Müdürlü¤ü aras›nda 2007 y›l›nda bir iﬂbirli¤i protokolü imzalanm›ﬂt›r. Protokol çerçevesinde, madde kullan›m›na karﬂ› önleme amaçl› spot
filmler haz›rlanm›ﬂt›r. Haz›rlanan filmler, televizyonlarda ve TUB‹M etkinliklerinde, fark›ndal›k
yaratmak amaçl› kullan›lmaktad›r.
Madde Kullan›m› Konulu K›sa Metrajl› Film Yap›m› Projesi: Kurumlar aras› iﬂbirli¤ine bir baﬂka örnek çal›ﬂma, Emniyet Genel Müdürlü¤ü ve TRT Genel Müdürlü¤ü aras›nda
2005 y›l›nda imzalanan iﬂbirli¤i protokolüdür. Protokol çerçevesinde, “Karanl›ktaki Umut”
isimli dramatik belgesel haz›rlanm›ﬂt›r. Film, ulusal ve bölgesel kanallarda yay›nlanmak üzere,
madde kullan›m› ile mücadele konusunda fark›ndal›k yaratmak ve koordineli olarak yap›lacak
ortak kampanyalarda vb. projeli çal›ﬂmalarda kullan›lmak amac›yla uygulamaya konulmuﬂtur.
“www.uyusurucubagimliligi.com” Web Sitesi Projesi: Madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›
ile mücadele konusunda, topluma do¤ru bilgileri ve güncel geliﬂmeleri ulaﬂt›rmak ve hedef kitlelere uyuﬂturucu konusunda do¤ru ve faydal› bilgileri sunmak amac›yla, ‹l Temas Noktas› personelinin kat›l›m›yla bir site haz›rl›k çal›ﬂmas› yap›lm›ﬂt›r. Web sitesi içeri¤ine yönelik çal›ﬂmalar h›zla devam etmektedir. Web sitesi, internetin iletiﬂim dünyas›ndaki baﬂ döndüren h›z›na
paralel, en do¤ru bilgiyi yetkili ve uzman eliyle sunmak amac›n› taﬂ›maktad›r.
TUB‹M Web Sitesi Projesi (www.tubim.gov.tr): Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi bir koordinasyon merkezidir. Bu nedenle, merkez çal›ﬂmalar›n›n kurumsal ortaklara daha h›zl› sunulabilmesi, koordinasyonun sa¤l›kl› bir ﬂekilde tesis edilebilmesi için bir web sitesi tasarlanm›ﬂt›r.
1.7.2.2. Bölgesel Düzeyde Yap›lan Çal›ﬂmalar
Bireyleri madde ba¤›ml›l›¤› konusunda bilinçlendirerek, ba¤›ml›l›k yapan maddelerden uzak
kalmalar›n› temin etmek, mücadelede toplum bilincini oluﬂturmak amac›yla ASAGEM (Aile ve
Sosyal Araﬂt›rmalar Genel Müdürlü¤ü) taraf›ndan ‹çiﬂleri, Sa¤l›k ve Milli E¤itim Bakanl›klar› iﬂbirli¤i ile ulusal düzeyde “Sa¤l›kl› Gelecek Maddeye De¤il Sevgiye Ba¤l›” kampanyas› yürütülmektedir.
Ayr›ca TUB‹M ‹l Temas Noktalar›nca, tiyatro gösterisi (‹zmir, ‹stanbul, Samsun illerinde)
sergilemek, web sitesi (Mersin, Mu¤la, ‹stanbul) haz›rlamak, k›sa metrajl› film (‹zmir), haz›rlamak, operasyonel çal›ﬂmalar sonras› hedef gruba yönelik sosyal destek sa¤lamak (Denizli) gibi projeli çal›ﬂmalar yap›lm›ﬂt›r.
21
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2. MADDE KULLANIM YAYGINLI⁄I
2.1. Genel Nüfusta Madde Kullan›m›
Madde kullan›m yayg›nl›¤› hakk›nda daha kapsaml› bilgiler edinmek, koruyucu çal›ﬂmalar
için gerekli ve önemli bir ilk ad›md›r. Bu tür araﬂt›rmalar›n y›llar içinde yinelenmesi madde kullan›m yayg›nl›¤›n›n de¤iﬂimini göstermede yararl› olacakt›r. Ancak, madde kullan›m yayg›nl›¤›n› de¤erlendirecek epidemiyolojik araﬂt›rmalar›n yap›lmas› baz› zorluklar taﬂ›maktad›r.35
Türkiye genelini kapsayan ilk çal›ﬂma 2002 tarihinde ASAGEM taraf›ndan Türk Psikologlar
Derne¤i’ne yapt›r›lm›ﬂt›r. 7681 kiﬂiye uygulanan anket çal›ﬂmas› ev ortam›nda gerçekleﬂmiﬂtir.
Alkol ve sigara d›ﬂ›nda kalan ba¤›ml›l›k yapan maddelerin noktasal kullan›m› %0.3 (n=25),
ömür boyunca en az bir kez madde kullan›m› %1.2 (n=97) olarak tespit edilmiﬂtir.36
Türkiye’de bu konuda yap›lan bir di¤er çal›ﬂma ise, 2003 y›l›nda UNODC koordinesinde
gerçekleﬂtirilmiﬂtir. Bu çal›ﬂmaya göre Türkiye’deki afyon türevi madde kullan›c›lar›n›n 15-64
yaﬂlar› aras›ndaki genel nüfus içerisindeki oran› ortalama %0.05, uçucu madde kullan›c›lar›n›n
oran› ise ortalama %0.06 oldu¤u tahmin edilmektedir.37
2.2. Okulda ve Genç Nüfusta Madde Kullan›m›
Madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› toplumsal, ekonomik ve sa¤l›k ile ilgili ciddi olumsuz sonuçlar› olan ve günümüzde birçok ülke için çözüm bekleyen bir sorundur. Pek çok araﬂt›rma, bu
maddeler ile ilgili ilk deneyimin özellikle ergenlik dönemine rastlad›¤›na iﬂaret etmektedir. Ba¤›ml›l›k yapan maddeler içersinde en yayg›n ﬂekilde kullan›lanlar› alkol ve sigarad›r. Esrar, afyon ve türevleri, kokain, uyku ilaçlar›, uçucu maddeler ve di¤er uyar›c›lar ise ergenlerde, bu
ikisine göre daha az kullan›lan maddelerdir.38
Mevcut kuramlar ve araﬂt›rma kan›tlar› ergenlerde madde kullan›m›n›n, psikolojik, sosyal,
kiﬂiler aras› ve di¤er çevresel etkilerin karmaﬂ›k bir etkileﬂimi sonucunda baﬂlad›¤›n› göstermektedir. Bu etkenlerin her biri farkl› bir birey için de¤iﬂen düzeylerde etkilidir. Özetle her bir
35
Bu zorluklara neden olan etkenler ﬂunlard›r:
• Madde kullan›m› yasal olmad›¤› için kullanan kiﬂiler gizli kalma e¤ilimindedir.
• Anketler s›ras›nda madde kullanan kiﬂiler sorulan sorulara do¤ru yan›tlar vermeyebilir.
• Madde ba¤›ml›lar› say›s› genel toplum içinde düﬂük oranda oldu¤u için, genel örneklem içinde küçük bir
gruba ulaﬂmak zor olmaktad›r.
• Anketler ile yap›lan çal›ﬂmalarda ancak kullan›c›lar tespit edilebilmekte, ba¤›ml›l›¤›n tan›m›n yap›lmas› güç
olmaktad›r.
• Yukar›da say›lan nedenler dolay›s›yla madde kullan›m›n›n yayg›nl›¤›n› saptamak için birçok farkl› yöntemden yararlanmak gereklidir. Yayg›nl›k araﬂt›rmalar›nda kullan›lan yöntemler aras›nda hastane, polis, mahkeme, ceza infaz kurumu vb kay›tlar›n incelenmesi, okullarda gençler ile yap›lan anketler, yakalanan madde
miktar› ve san›k say›s› ile madde kullan›m›na ba¤l› ölümler say›labilir.
• Niceliksel bilginin yan›nda kullan›c›lar›n özelliklerini ya da yayg›nl›¤› belirlemek için niteliksel bilgi de edinilebilir. Yukar›da say›lan tüm bu yöntemlerle elde edilen bilgiler derlendikten ve yorumland›ktan sonra bir
ülkede madde kullan›m› hakk›nda bilgi edinilebilir. Farkl› yöntemlerle yap›lan araﬂt›rmalar, birbirinin deva-
36
TUB‹M.(2006) Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›kla Mücadelede 2006 Y›l› Türkiye Ulusal Raporu. TUB‹M,
m› hatta tamamlay›c›s› durumundad›r.
Ankara
37 TUB‹M. (2006) Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›kla Mücadelede 2006 Y›l› Türkiye Ulusal Raporu. TUB‹M,
Ankara
38 Öztürk, M.O. (2002). Ruh sa¤l›¤› ve Bozukluklar›. Ankara.
22
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
kuram, ergenlerde, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›na kat›lma ve sürdürmeye aç›k olman›n belirli bir bölümünü aç›klamaktad›r. Biyolojik yatk›nl›¤›n varl›¤› kabul edilmekle birlikte, bireyin
içinde bulundu¤u çevre de önemli bir role sahiptir. Çocuk veya ergen, yaﬂam çevresi içerisindeki yetiﬂkinlerin veya akranlar›n biliﬂsel süreçlerini ve davran›ﬂlar›n› ö¤renebilmektedir.39
Türkiye’de madde kullan›m yayg›nl›¤›n›n di¤er Avrupa Ülkeleri40 ve ABD (Amerika Birleﬂik
Devletleri)41 ile karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda daha düﬂük oldu¤u gözlenmektedir. Sokakta yaﬂayan çocuklarda veya suça itilen ergenler gibi özel gruplarda madde kullan›m yayg›nl›¤›n›n daha fazla oldu¤u saptanmaktad›r. Madde kullan›m alan›nda daha fazla bilgi edinmek için daha kapsaml› araﬂt›rmalara gereksinim oldu¤u aç›kt›r.
Çocuklarda ve gençlerde artan ﬂiddet e¤ilimi ile okullarda meydana gelen olaylar›n araﬂt›r›larak al›nmas› gereken önlemlerin belirlenmesi amac›yla TBMM Araﬂt›rma Komisyonu’nun
yapt›¤› araﬂt›rmaya ait bulgulardan baz›lar›na Tablo 4’te yer verilmiﬂtir.
Bu araﬂt›rma dahilinde, TU‹K (Türkiye ‹statistik Kurumu) taraf›ndan seçilen 60 ildeki 261
okulda (130 resmî, 131 özel) ö¤renim gören 26.009 ö¤renciye yönelik yap›lan çal›ﬂmaya göre,
aﬂa¤›daki tabloda yer alan sonuçlara ulaﬂ›lm›ﬂt›r.42
Sigara kullan›m›na devam eden
Son bir ayda en az bir defa alkollü içki kullanan
Son üç ay içinde uyuﬂturucu/uyar›c› madde kullanan
Yüzde (%)
15,6
16,5
2,9
Tablo 4: Ö¤rencilerin Sigara, Alkol, Uyuﬂturucu/Uyar›c› Madde Kullan›m Oranlar›
Sigara kullanma, alkollü içki içme ve madde kullan›m›n›n gençlerde de¤iﬂik türdeki ﬂiddet
göstermelerine ya da ﬂiddete maruz kalmalar›na neden oldu¤u bulunmuﬂtur.
2.3. Özel Gruplar Aras›nda Madde Kullan›m›
Yeni bilgi mevcut de¤ildir.
Ergenlerde Madde Kullan›m› ve Ba¤›ml›l›¤›, [çevirimiçi]. Adres: http://orgm.meb.gov.tr/Rehberlik/ortaogretimsubesi.htm [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
40 ESPAD (The European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) Report. (2003). [çevirimiçi]. Adres:
39
http://www.espad.org/sa/node.asp?node=678 [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
41 The White House Office of National Drug Control Policy [çevirimiçi]. Adres: http://www.whitehousedrugpolicy.gov/publications/factsht/drugdata/index.html [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
42 TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20II%20(0151-0300).pdf
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
23
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
3. ÖNLEME
Madde kullan›m› ile mücadelede, fark›ndal›¤› art›rma, bilgilendirme, kiﬂisel ve sosyal becerilerin artt›r›lmas› ve ba¤›ml›l›k yap›c› maddelere karﬂ› daha farkl› ve iﬂlevsel de¤erlerin ortaya
ç›kar›lmas› baﬂl›ca koruyucu hizmetlerdir. Bu amaçla tüm toplumu içerecek ﬂekilde olmak üzere, evrensel önleme kapsam›nda okul-aile-toplum odakl›; ö¤renci-ö¤retmen, anne-baba ve
toplumdaki risk guruplar›na yönelik ayr›nt›l› programlara ihtiyaç duyulmaktad›r.
Önleme çal›ﬂmalar›n›n devlete uzun vadede, hem ekonomik hem de sosyal aç›dan daha az
yük getirdi¤inin bilincinde olarak çal›ﬂmalara son dönemlerde iﬂbirli¤i içerisinde daha da a¤›rl›k verilmiﬂtir.
3.1. Evrensel Önleme
Madde (sigara, alkol, uyar›c› ve uyuﬂturucu) kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›: Toplum-aile-birey üçgeninde bireysel hayat› ve sosyal hayat›, beraberinde kurumlar› etkileyen çok ciddi bir sorundur. Toplum, benimsedi¤i sistem arac›l›¤›yla toplumsal geliﬂimi sa¤layacak bireyler için insana
yat›r›m yapar. Ancak madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› gibi bir sorun söz konusu ise toplum bu
iﬂlevlerini yapamayacak duruma düﬂer. Böylesi bir tehlike karﬂ›s›nda her toplum bu tehlikeyi
yok edecek önlemleri al›rken önce, bu anlamda sistematik olarak mücadele edecek araçlar›n›
var eder. En önemli araçlar toplumun oluﬂturdu¤u yasalar ile bu yasalar› yürütmek amac›yla yap›lacak uygulamalar› üstlenen mücadeleci kurumlard›r. Bireylerin konu ile ilgili sa¤l›kl› bir biçimde bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi ise, bu kurumlar›n mücadelesini daha etkin k›lar.
Evrensel önleme ba¤lam›nda baz› AB üye devletlerindeki deneyimler, bireysel düzeyde
uyuﬂturucuyu önleme müdahalelerinin etkili oldu¤unu göstermektedir. Ancak bu müdahaleler, ayn› zamanda gençlerin bu gibi maddelere eriﬂimini s›n›rland›r›p bu maddelerin sosyal kabul edilebilirli¤ini azaltabilecek olan yasal uyuﬂturucular hakk›nda düzenleyici politikalarla
desteklemelerini gerektirmektedir. Dolay›s›yla, madde kullan›m›n›n normatif ve kültürel çerçevesine yönelik çevresel önleme stratejileri Avrupa’n›n baz› bölümlerinde giderek önem kazan›rken AB düzeyinde at›lan ilk ad›mlarla desteklenmektedir. 43
Uyuﬂturucu kullan›m› global bir olgudur. Boyutlar› ve karakteristik özellikleri ülkeden ülkeye de¤iﬂmekle birlikte, dünya üzerinde hemen hemen bütün ülkeler uyuﬂturucudan etkilenmektedir. Geçti¤imiz on y›l boyunca gençler aras›ndaki uyuﬂturucu kullan›m› çok ciddi bir art›ﬂ göstermiﬂtir. Yüksek boyutlardaki uyuﬂturucu kullan›m› yüksek oranda ﬂiddet ve suç, HIV
enfeksiyonuna yakalanma oran›n›n yüksekli¤i, sosyal yap›da çökme gibi problemleri de beraberinde getirmiﬂtir. ‹statistikler toplumun baz› kesimlerinin daha fazla uyuﬂturucu kulland›¤›n›
ortaya koymas›na ra¤men, uyuﬂturucu ba¤›ml›lar› toplumun her kesiminden gelebilmektedir.
Örne¤in erkekler kad›nlara, evliler bekarlara, ﬂehirde oturanlar k›rsal kesimde oturanlara,
gençler yaﬂl›lara oranla daha fazla uyuﬂturucu kullanmaktad›r.44
3.1.1. Okul Odakl› Önleme
Bireylerde madde kullan›m› hiçbir zaman aniden ve beklenmedik bir sorun olmam›ﬂt›r. Bir
43 EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Avrupa’daki uyuﬂturucu sorunlar›na tepki vermek. [çevirimiçi]. Adres:
http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
44 Madde Ba¤›ml›l›¤›. [çevirimiçi]. Adres:http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=351[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
24
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
anlamda madde kullan›m› “geliyorum” sinyalini çok önceden verebilir. Yap›lan araﬂt›rmalara
göre madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›nda en önemli risk grubunu 12-24 yaﬂ aras›ndaki gençler
oluﬂturmaktad›r. Bireyin çocukluk dönemlerinden itibaren baz› etkenlerin madde kullan›m›nda rol oynad›¤›n› ya da oynayabilece¤ini art›k biliyoruz. Okul öncesi dönemde ebeveyn iliﬂkileri, okul döneminde ö¤retmen, ebeveyn ve akran iliﬂkileri de bu sürecin birer parças› olup, tamamlay›c› bir iﬂlev görmektedir. ‹liﬂkilerin sonucu olarak ortaya ç›kan, bireyi madde kullan›m›na yönelten riskli davran›ﬂlar›n neler oldu¤u ve ortaya ç›k›ﬂ s›ras›n›n saptanmas›n›n, önlemede önemli bir basamak oluﬂturabilece¤ine inan›lmaktad›r.
Bu bak›mdan gençlerimizin zararl› al›ﬂkanl›klardan korunmas› ve onlara sa¤l›kl› yaﬂama bilincinin kazand›r›lmas›nda en büyük görev e¤itim kurumlar›na düﬂmektedir. Verilecek e¤itimde okul, ö¤retmen ve ailelerin iﬂbirli¤i önem taﬂ›maktad›r.
TUB‹M Kurumsal Temas Noktalar› ve ‹l Temas Noktalar› personeli taraf›ndan organizasyon,
iﬂbirli¤i ve eﬂgüdümü yap›lan madde kullan›m›n› önlemeye yönelik planl› e¤itim çal›ﬂmalar›n›n ve projelerinin profesyonel ve etkin bir ﬂekilde sürdürülebilmesinde, teﬂkilatlararas› planlama ve koordinasyon dikkate al›narak, faaliyet tedbirlerine dönüﬂtürülmesi ve etkinli¤ini de¤erlendirmek üzere bir de¤erlendirme sistemi kurulmas› temel önleme ile de ba¤lant›l› Uyuﬂturucu Talep Azaltma Programlar›n›n oluﬂturulmas› büyük önem arz etmektedir.
Bu yap›daki bir mücadele yaklaﬂ›m› sayesinde, ulusal madde kullan›m profili ve risklerinin
belirlenmesi, Ulusal Uyuﬂturucuyla Mücadele Stratejisinin gözden geçirilmesi, Sektörel Stratejiler ve Eylem Planlar›yla tamamlanmas›, uyuﬂturucu alan›nda ulusal ve yerel düzeyde çal›ﬂan
tüm kurum ve kuruluﬂlar aras›nda iyi bir iﬂbirli¤ini teminen “ulusal stratejiyle uyumlu yerel
uyuﬂturucu eylem planlar› a¤›n›n” geliﬂtirilmesi sa¤lanm›ﬂ olmaktad›r. Buna örnek olarak, madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede, koruyucu, önleyici, tedavi ve rehabilite edici konular› kapsayan Van ‹li’nin yapm›ﬂ oldu¤u “Madde Ba¤›ml›l›¤›na Yönelik Hizmet Sunumuna Dair ‹l Eylem Plan›”n› verebiliriz.
Milli E¤itim Bakanl›¤›
Gençlik, toplumun dinamik ve özellikleri gere¤i çevreden en çabuk, en fazla etkilenen kesimidir. Sahip olduklar› yarat›c› potansiyel yeterince yönlendirilememesi sonucu pek çok sorunla karﬂ› karﬂ›ya kalmaktad›rlar. Asl›nda gençler sadece gençlik temelinde kendi baﬂlar›na
sorun de¤ildirler. Toplumun birçok sorunu vard›r. Bu sorunlar ve bunal›mlar, gençli¤e de yans›maktad›r. O halde konunun özü, toplumun sorunlar›na da, gençli¤ine de sahip ç›kmas›, çözümler aramas› ve etkili uygulamalar gerçekleﬂtirmesidir.
Rehberlik hizmetleriyle gençlere yönelik di¤er alanlardaki hizmet ve kaynaklar›n eﬂ güdümlü olarak bütünleﬂtirilmesi temel bir gerekliliktir.
Madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile ilgili etkinliklerin-kampanyalar›n, tamamen konunun uzman› kiﬂilerce planlanmas› ve sunulmas› (okullarda rehberlik birimleri ve psikologlarla iﬂbirli¤i içinde mücadele ve bilgilendirmenin yap›lmas›), risk içinde bulunmayan gruplara ve bölgelere bu tür e¤itimlerin sunulmamas› gerekmektedir.45
27.03.2007 tarihli “Madde Ba¤›ml›l›¤›n› Önleme Kampanyas›” kapsam›nda TUB‹M taraf›ndan bilimsel dan›ﬂma
kurulu koordinesinde kaleme al›nan bilimsel rapor.
45
25
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2001-2005 MEB (Milli E¤itim Bakanl›¤›) Çal›ﬂma Program› çerçevesinde “Gençleri Suç ve
ﬁiddet, ‹ntihar, Madde Ba¤›ml›l›¤›, Sapk›n Gruplara Kat›l›m Gibi Risklere Karﬂ› Geliﬂimsel, Koruyucu -Önleyici Rehberlik Hizmetlerinin Okula Dayal› Olarak Yap›land›r›lmas› Projesi” uygulanm›ﬂt›r. Bu proje sonucunda: Gençlere yönelik geliﬂimsel uygulamalar›n, e¤itimsel ve mesleki geliﬂim ile sosyal ve kiﬂilik geliﬂimi alanlar›nda, okul etkinliklerinin aile ve çevreyi de kapsayacak ﬂekilde bir program bütünlü¤ü ve tekni¤i içinde yap›land›r›ld›¤› görülmüﬂtür.
Bu programlar›n yürütülmesine rehber uzmanlar›n yan›s›ra, ö¤retmenler ve yöneticiler de
kat›lmaktad›r. Bu çal›ﬂmalara ek olarak, risk alt›ndaki çocuk ve gençler için sa¤alt›c› etkinlikler,
destekleyici e¤itim-ö¤retim faaliyetleri, okul d›ﬂ› zaman› zenginleﬂtirme, t›bbi destek, madde
kullan›m› vb. için bilinçlendirme, gerekli hallerde istihdam e¤itimi, sosyal güçlendirme uygulamalar›n› içeren önleme programlar› oluﬂturulmaktad›r.46
Ayr›ca, Milli E¤itim Bakanl›¤›’nca madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadele projesi baﬂlat›lm›ﬂt›r. Söz
konusu proje kapsam›nda;
1. Ö¤renciler ile anne ve babalar›n gençlik ça¤›n›n özellikleri, sorunlar› ve madde ba¤›ml›l›¤›n›n önlenmesi konular›nda bilgilendirilmeleri,
2. “‹l E¤itim ve Gençlik Komisyonlar›”na iﬂlerlik ve etkinlik kazand›r›lmas›, çal›ﬂmalar›n bilimsel bir anlay›ﬂla yürütülmesi,
3. Sa¤l›¤a zararl› kimyasal maddelerle üretilen k›rtasiye malzemelerinin kullan›lmamas›,
4. E¤itim kurumlar›nda sigara içilmemesi,
5. Madde ba¤›ml›s› oldu¤undan kuﬂkulan›lan ö¤rencinin, sa¤l›k kurum ve kuruluﬂlar›ndan
birine gönderilmesi ve izlenmesi,
6. Okul ve e¤itim kurumlar›m›z›n 200 metre çevresindeki büfe, kahvehane gibi yerlerde sigara ve alkollü maddelerin sat›ﬂ›n›n engellenmesi,
7. Ö¤rencilerin boﬂ zamanlar›n› sanat, kültür, spor ve izcilik gibi yararl› biçimde de¤erlendirmeleri için yönlendirilmesi v.b. faaliyetler ile ilgili 81 ‹l Valili¤ine genelge gönderilerek bir
dizi önlem al›nmas› istenmiﬂtir.47
Milli E¤itim Bakanl›¤› Taraf›ndan Yap›lan Okul Odakl› Örnek Çal›ﬂmalar
■
■
46
47
26
Milli E¤itim Bakanl›¤› ve ‹stanbul Valili¤i’ nin giriﬂimiyle, ‹stanbul ‹l MEM (Milli E¤itim
Müdürlü¤ü), Rehberlik ve Araﬂt›rma Merkezleri ve okul rehberlik servisleri iﬂbirli¤i içinde çal›ﬂarak, tehlikeli ak›m ve gizli örgütlerle iliﬂkisi olan, alkol, uyuﬂturucu ve baz› kötü
al›ﬂkanl›klar› olan ö¤renci say›lar› ilçelere göre tespit edilmiﬂtir. Bu ö¤rencilere yönelik
izleme ve dan›ﬂma hizmetleri devam etmektedir.
‹stanbul ‹l MEM (Milli E¤itim Müdürlü¤ü) ile YÖRET (Yüksek Ö¤renimde Rehberli¤i Tan›tma ve Rehber Yetiﬂtirme) Vakf› aras›nda “‹stanbul ‹li Okullar›nda Kriz Durumlar›na
Haz›rl›k ve Destek Çal›ﬂmalar›” ad› ile bir protokol imzalanm›ﬂ, ildeki rehberlik ve araﬂt›rma merkezleri elemanlar›n›n kat›ld›¤› bir toplant› yap›lm›ﬂt›r. Daha sonra il genelinde
seçilen 56 kiﬂilik rehber ö¤retmenler grubuna 90 saatlik krize müdahale e¤itimi verilmiﬂtir. Oluﬂturulan kriz müdahale ekipleri intihar giriﬂimi olan ö¤rencilerle ilgilenmekte ve
psikolojik dan›ﬂma hizmetleri vermektedir.
MEB taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
MEB taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
‹stanbul ili zararl› al›ﬂkanl›klar ve madde ba¤›ml›l›¤›n› önleme çal›ﬂmalar› kapsam›nda
okullarda bu konuda seminer, panel, konferanslar düzenlenmektedir. Konuyla ilgili
olarak, akademisyenlerden bir komisyon oluﬂturulmuﬂ ve haz›rlad›klar› kitapç›k okullara da¤›t›lm›ﬂt›r. Yine haz›rlanan “Yaﬂam Becerileri Paket Program›” konusunda 105 rehber ö¤retmen e¤itimden geçirilmiﬂ ve bu dan›ﬂmanlar okullarda ö¤rencilere sözkonusu
program› uygulam›ﬂlard›r. ‹stanbul Adli T›p Enstitüsü’nden uzmanlarca uyuﬂturucu, ﬂiddet ve suç ile mücadele konusunda 300 ö¤retmene e¤itim verilmiﬂtir.
■ Ankara Mamak RAM (Rehberlik Araﬂt›rma Merkezi) ‘lar› Okullarda Sald›rganl›k ve ﬁiddet semineri, Ö¤retmenlerde Tükenmiﬂlik ve Disiplin Anlay›ﬂ› Aras›ndaki ‹liﬂki konulu
araﬂt›rma ile Ergenlikte arkadaﬂl›k iliﬂkileri, disiplin, anne-baba çat›ﬂmas› ve sald›rganl›k
konulu proje çal›ﬂmalar› yürütülmektedir.48
■ Artvin, Bilecik, Çanakkale, Ordu, Rize, I¤d›r, Kilis, Osmaniye RAM’lar›: “Alkol, sigara ve
uyuﬂturucu madde zararlar› ve korunma yollar›; disiplin sorunlar› ve s›k rastlanan davran›ﬂ bozukluklar›” konulu yay›n ç›karmaktad›r.49
TUB‹M ‹l Temas Noktalar›
■
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› fark›ndal›k artt›rmaya yönelik önemli çal›ﬂmalar yapmaktad›rlar.
Polis, adli görevinin yan›nda, 81 il ve 33 ilçede yap›lanmas› olan narkotik birimlerinde uzmanl›k e¤itimi alm›ﬂ personeli ile e¤itimler, konferanslar ve paneller düzenlemektedir. Böylece, bu
alandaki hizmet sadece büyük illerle s›n›rl› kalmay›p tüm ülke çap›na yay›lmaktad›r.
2006 y›l› içerisinde EGM-KOM-Madde Kullan›m› ile Mücadele Uygulama ve ‹rtibat Biriminlerinde görevli toplam 243 personel taraf›ndan toplam 1013 aktivite gerçekleﬂtirilmiﬂtir. Bu aktivitelerde:
7166 ö¤retmen, 15519 ö¤renci velisi, 10891 STK üyesi, 5926 kamu kurum çal›ﬂan›, 6535 özel
sektör çal›ﬂan›, 127640 ilkö¤retim, lise ve üniversite ö¤rencisi olmak üzere toplam 178521 kiﬂiye ulaﬂ›lm›ﬂt›r.
Bu rakamlar, 2005 verileri ile karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda, ö¤retmenlere yönelik e¤itimde % 78, ö¤rencilere yönelik e¤itimde ise % 86’l›k bir art›ﬂ söz konusudur. Ulusal ve bölgesel anlamda yap›lan bilimsel araﬂt›rma sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi neticesi, her y›l›n ilk aylar›nda o y›la ait
hedef gruplar belirlenerek, e¤itim-ö¤retimin baﬂlamas›yla illere gönderilen genelgeler ve bilimsel raporlar ile, hedef gruplara yönelik faaliyetler gerçekleﬂtirilmektedir.
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› Taraf›ndan Yap›lan Okul Odakl› Örnek Çal›ﬂmalar
■
Adana ilinde “Ö¤rencilerin Geliﬂim ve Gelece¤ini Destekleme” projesi, Adana ‹li kamu
kurum ve kuruluﬂ temsilcilerinin iﬂbirli¤i ile haz›rlanm›ﬂt›r. Proje toplum destekli polislik
anlay›ﬂ› çerçevesinde polis-halk-ö¤renci iliﬂkilerinin geliﬂtirilmesi ve okullarda meydana
gelen olaylar›n önlenmesini amaçlamaktad›r. Projenin hedef kitlesi, Adana il merkezinde bulunan lise ve dengi okullarda ö¤renim gören ö¤renci grubudur.
48
MEB taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
49
MEB taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
27
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
‹stanbul’da OSEP (Okul Servis Sürücüleri E¤itim Projesi) yürütülmektedir. Bu proje ile,
bilgi sahibi olan sürücülerin maddelere karﬂ› bak›ﬂ aç›lar›n›n oluﬂmas›, okul çevresindeki insanlara anlam verebilmeleri, ö¤rencilerin duygu durumlar›ndaki de¤iﬂikliklere daha
dikkatli bakar hale gelmeleri ve kurulan iﬂbirli¤i ile okul önlerindeki suça dönebilecek
davran›ﬂlar›n önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Bugüne kadar 10.000 servis sürücüsü
ve 5.000 hostes e¤itilmiﬂtir.
■ Düzce ilimizde “Ben de Var›m” Projesi yürütülmektedir. Maddi deste¤i DPT/Ulusal Ajans
projeleri kapsam›nda Avrupa Birli¤i’nden sa¤lanan proje ile, Düzce Endüstri Meslek Lisesi ve Anadolu Teknik Lisesi’nde ö¤renim gören lise 1.s›n›f ö¤rencilerini madde ba¤›ml›l›¤› konusunda bilinçlendirmek üzere “akran e¤itimi” yapabilecek gönüllü gruplar oluﬂturarak madde ba¤›ml›l›¤›n› önleme alan›nda bilimsel bir yol izlenmesi amaçlanmaktad›r.
■ Gaziantep ‹linin “Dost Eli” Projesi: Önleyici nitelikte bir çal›ﬂma olup, gençlere, ö¤retmenlere, yönetici ve velilere madde kullan›m›n›n baﬂlamas›n› önlemeye ve sa¤l›kl› yaﬂam konusunda bilinçlenmelerini sa¤lamaya yöneliktir. Programlarda, ö¤rencilerin bilgilendirilmelerinin yan› s›ra gerek maddelere karﬂ› direnme becerilerinin gerekse genel kiﬂisel ve sosyal becerilerinin geliﬂtirilmesi amaçlanm›ﬂt›r. Madde kullan›m› konusundaki
tutumlar›n ve davran›ﬂlar›n de¤iﬂtirilmesi hedeflenmektedir.
■ A¤r› ‹linin “A¤r› Da¤› Kardelen” Projesi ile, genelde arkadaﬂ, merak ve özentiyle madde
kullan›m›na baﬂlayan gençli¤imizi s›kmadan, meraklar›n› uyand›rmadan madde kullan›mlar›n› engellemek ve yaﬂan›lan tecrübeleri anlatmak gerekti¤i düﬂüncesiyle ilde bulunan üniversite ö¤rencisi ve genç polislerden “Kardelen Gençlik Grubu” oluﬂturulmuﬂtur.
Gençlerin madde ba¤›ml›l›¤›yla mücadele konusunda daha etkin bir ﬂekilde yer almas›n›
sa¤lamak ve kendi arkadaﬂlar› taraf›ndan haz›rlanm›ﬂ bir program›n gençler taraf›ndan daha
çok benimsenmesi için haz›rlanan bu projede amaç, gelece¤in teminat› olan gençleri madde
ba¤›ml›l›¤›ndan korumak, gençlerin topluma kat›l›m›n› sa¤layarak onlar› gelece¤e haz›rlamakt›r. Toplum destekli polislik ba¤lam›nda, madde kullan›m› ile mücadelede yap›lacak faaliyetlerle suçun önlenmesi amac›yla aile-okul-polis yak›nlaﬂmas› ve iﬂbirli¤inin geliﬂtirilmesi de hedeflenmektedir.
■
3.1.2. Aile Odakl› Önleme
Ebeveynlik, çocuklar›n mutlu ve sa¤l›kl› bir ﬂekilde yetiﬂtiklerini görme yönünde güçlü bir
arzuyu beraberinde getirir. Bu dünyan›n her köﬂesindeki hayat›n birkaç de¤iﬂmez sabitlerinden biridir.
Aile esasl› önlemenin geliﬂtirilmesi ve yo¤unlaﬂt›r›lmas›, madde kullan›m›na hay›r demeyi
ö¤renmede büyük önem taﬂ›maktad›r. 13 yaﬂ›ndan küçüklerde, aile etkisi akran etkisinden daha bask›nd›r. Çocuklar için kurallar ve destek sa¤lamakta ailenin rolü, önleme aç›s›ndan maddeler hakk›nda bilgi vermekten daha önemlidir. AB’de aile esasl› önleme daha hedefe odakl›
ve ihtiyaç esasl› hale gelmektedir.50
Bununla birlikte, ailenin, aile içi iletiﬂimin ve ö¤retmenin çocuk ve ergen üzerindeki etkisi
göz önüne al›nd›¤›nda, bilgilendirme faaliyetlerinin daha çok bu alana yönelik yap›lmas›, hem
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Avrupa’daki Uyuﬂturucu Sorunlar›na Tepki Vermek. [çevirimiçi]. Adres:
http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
50
28
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
merak unsurunun olumsuz etkisinden gençleri koruyacak, hem de çocuk ve genç için farkl›
dönemlerde en güçlü model olan “anne-baba ve ö¤retmenin” bilinçlenmesini sa¤layacakt›r.
Önleme etkinliklerinde ailenin rolünün önemini vurgulamak ve aileleri bilinçlendirmek
üzere yap›lan etkinliklerde de¤inilmek üzere, “Bilgilendirici çal›ﬂmalarda vurgulanmas› önerilen hususlar”› her y›l belli dönemlerde TUB‹M, ‹l Temas Noktalar› arac›l›¤› ile 81 ile bildirmektedir. 2006 y›l›na ait genelge EK-451’de yer almaktad›r.
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan 2006 y›l› içerisinde 15519 ö¤renci velisine madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›n›n önlenmesine yönelik fark›ndal›k artt›r›c› bilgilendirme çal›ﬂmalar› yap›lm›ﬂt›r. Bu rakamlar, 2005 verileri ile karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda, % 33’lük bir art›ﬂ söz konusudur.
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› Taraf›ndan Yap›lan Aile Odakl› Örnek Çal›ﬂmalar
Konuyla ilgili örnek bir çal›ﬂma; ‹stanbul ‹linin “‹badethanelerde Ebeveynler için E¤itim (‹EEP)” Projesidir. Bu proje, madde kullan›m probleminde en önemli çözüm noktas› olan ebeveynlerin bilinçlendirilebilmesi için, ibadethanelerin insanlar› bir araya getirme özelli¤i düﬂünülerek haz›rlanm›ﬂt›r. ‹badet günleri her ibadethanede, en az 1000 ebeveynin topland›¤› düﬂünüldü¤ünde ve bu gruba ibadethane ortam›nda hitap edildi¤inde, madde kullan›m› mücadelesinde toplumsal duyarl›l›k artt›r›lacakt›r. Bu kapsamda Zeytinburnu ‹lçe Müftülü¤ü ile yap›lan ortak çal›ﬂmada yaklaﬂ›k 3500 veliye ulaﬂ›lm›ﬂt›r.
Bu konudaki bir di¤er çal›ﬂma ise, Amasya ‹linde gerçekleﬂtirilen “Gözünüzdeki Iﬂ›k
Sönmesin” adl› projedir. Bu proje ile talep azalt›m çal›ﬂmalar› do¤rultusunda, madde kullan›m›
ve ba¤›ml›l›k hakk›nda lise ve dengi okullarda ö¤renci ve ö¤retmenlere, sivil toplum örgütlerine, özel sektör ile kamu kurum kuruluﬂlar›na olmak üzere toplam 12 de¤iﬂik oturumda 1200
kat›l›mc›ya konferans verilmiﬂtir.
Talep azalt›m› konusunda projelerden farkl› olarak, kiﬂisel çal›ﬂmalarda yap›lmaktad›r.
Bunlardan bir tanesi de ﬁanl›urfa Emniyet Müdürlü¤ü’nde görevli 3.S›n›f Emniyet Müdürü
Hasan YILMAZ’›n gerçekleﬂtirdi¤i çal›ﬂmalard›r. Hasan YILMAZ uyuﬂturucu ba¤lant›l› suçlarla
tan›ﬂm›ﬂ çocuklar›n tekrar normal yaﬂama dönmesi ve bu amaçla ailelerin üzerlerine düﬂen
görevleri etkin olarak yapabilmeleri için bu güne kadar yaklaﬂ›k 12 bin kiﬂiyle karﬂ›l›kl›
görüﬂmeler yapm›ﬂ, ebeveyn e¤itimleri düzlemiﬂ, Bal›kesir, Malatya, Kayseri, ﬁanl›urfa, Ankara
ve Çanakkale illerinde sosyal aktiviteler dahil bir çok program düzenlemiﬂtir.
3.1.3. Toplum Odakl› Önleme
Toplum sa¤l›¤›n›n korunmas›, toplumun daha zay›f kesimlerinin sa¤l›¤›n› iyileﬂtirmeye yönelik bir dizi önleme tedbiri gerektirmekte olup bunlardan biri de uyuﬂturucunun önlenmesidir.52
Aile bu etmenlerin ilk s›ras›nda yer al›r. Bu nedenle; Sa¤l›k Bakanl›¤› Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkezi Baﬂkanl›¤› ve Dünya Sa¤l›k Örgütü iﬂbirli¤i ile haz›rlanan 2005 Dünya Sa¤l›k Raporu’na göre, “Her anne ve çocuk önemlidir” slogan›ndan yola ç›karak d›ﬂlanmay›, geliﬂmeye
karﬂ› anahtar bir tahdit olmas› yan› s›ra eﬂsizli¤in bir anahtar özelli¤i olarak tan›mlayarak, ana
çocuk sa¤l›¤›n›n savunuculu¤unu yapmaktad›r.53
TUB‹M 2006 Y›l› ‹ller Genelgesi.
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Avrupa’daki Uyuﬂturucu Sorunlar›na Tepki Vermek. [çevirimiçi]. Adres:
http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
53 Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
51
52
29
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
‹kinci önemli etmen ise çocuktur. BM Çocuk Haklar›na Dair Sözleﬂme uyar›nca 18 yaﬂ alt›ndaki her birey “çocuk” olarak tan›mlanmaktad›r. Araﬂt›rmac›lar taraf›ndan ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler söz konusu oldu¤unda en riskli grubun yukar›da “çocuk” olarak tan›mlananlar oldu¤u bildirilmektedir. Madde kullan›m›na baﬂlama yaﬂ› konusunda yap›lan çal›ﬂmalarda bu yaﬂ›n 13’e
kadar indi¤i vurgulanmaktad›r. Türkiye’de nüfusun yaklaﬂ›k % 40’n›n 18 yaﬂ alt› çocuklardan
oluﬂtu¤u, yani toplumdaki her on kiﬂiden dördünün çocuk oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda, nüfusumuzun büyük bir ço¤unlu¤unu oluﬂturan çocuklar›n sa¤l›klar›na ciddi biçimde zarar verebilecek ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler konusunun üzerinde hassasiyetle durulmas› gerekti¤i aç›kt›r.
2006 y›l› içinde, ASAGEM taraf›ndan “Sa¤l›kl› Gelecek Maddeye De¤il Sevgiye Ba¤l›” slogan›yla baﬂlat›lan kampanya ile yurt genelinde gençlik ve aileler madde kullan›m› konusunda bilgilendirilmiﬂ ve genel bir kamuoyu oluﬂumu hedeflenmiﬂtir. 23 Eylül 2006 tarihinde gerçekleﬂtirilen sempozyum ile baﬂlayan kampanya daha sonra illerde valilikler nezdinde devam etmiﬂ
ve yurt geneline yönelik yay›lmas› amaçlanm›ﬂt›r.
Gençlik Spor Genel Müdürlü¤ünce, 2006 y›l› içerisinde Gençlik Merkezlerimizde madde ba¤›ml›l›¤›n› önlemek amac›yla, kamu kurum ve kuruﬂlar›, ‹l Emniyet Müdürlükleri bünyesindeki
TUB‹M ‹l Temas Noktalar›, Üniversiteler, ‹l Milli E¤itim Müdürlükleri ile ortaklaﬂa uyuﬂturucu ve
zararl› maddelerle mücadele konulu çeﬂitli konferanslar ve seminerlerin yan› s›ra konu ile ilgili
tiyatro gösterileri düzenlenmiﬂtir. Bu faaliyetlerden 17-24 yaﬂ grubunda yaklaﬂ›k 2000 genç yararlanm›ﬂt›r. Ayr›ca, federasyonlara yönelik aç›lan antrenör e¤itim ve antrenör yetiﬂtirme kursuna kat›lan adaylara zararl› maddeler ve doping konulu seminerler düzenlenmiﬂtir.54
Diyanet ‹ﬂleri Baﬂkanl›¤›’nca, 2006 y›l› içinde, ‹l müftülüklerince “‹çki, Kumar ve Madde Ba¤›ml›l›¤› veya Zararl› Al›ﬂkanl›klar” baﬂl›¤› alt›nda iller baz›nda toplam 77 konferans ve panel
düzenlenmiﬂtir. Türkiye genelinde bütün camilerde y›lda en az bir defa “‹çki ve Uyuﬂturucunun Zararlar›” baﬂl›kl› bir hutbe okutulmuﬂtur. “Alkollü ‹çkiler Sigara ve Di¤erleri” adl› eserden
8130 adet da¤›t›lm›ﬂt›r. Müftü ve vaiz adaylar› ile cami görevlilerinin hizmet içi e¤itimleri esnas›nda “Sigara, Alkol, Uyuﬂturucu ve Di¤er Zararl› Al›ﬂkanl›klar” konulu 7 konferans düzenlenmiﬂtir.55
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan, 2006 y›l› içerisinde 10891 sivil toplum kuruluﬂu, 5926
kamu kurumu, 6535 özel sektör çal›ﬂan›na madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›n›n önlenmesine yönelik fark›ndal›k artt›r›c› bilgilendirme faaliyetleri yap›lm›ﬂt›r.
Sivil toplum kuruluﬂlar›n›n ba¤›ml›l›k ile mücadele konusunda bilinçlendirilmesi amac›yla
2006 y›l›ndaki faaliyetlerinde % 294’lük bir art›ﬂ söz konusudur. Bu art›ﬂ oran›, kamu kurumu
çal›ﬂan› için % 4, özel sektör çal›ﬂan› içinse % 163’tür.
Madde kullan›m› ile mücadelede, bas›n yolu ile bilgilendirme büyük öneme sahiptir. TUB‹M
‹l Temas Noktalar›n›n 2006 y›l›nda 306 bas›n yolu ile bilgilendirme etkinli¤ine kat›lm›ﬂt›r. Bu
say›, 2005 y›l› ile karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda %133’lük bir art›ﬂ oldu¤u görülmüﬂtür.
54
55
30
Gençlik Spor Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
Diyanet ‹ﬂleri Baﬂkanl›¤› taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
TUB‹M ‹l Temas Noktalar› Taraf›ndan Yap›lan Toplum Odakl› Örnek Çal›ﬂmalar
Antalya ‹linin “Toplum Bilincini Oluﬂturma” Projesi ile; Antalya ili Kamu Kurum ve Kuruluﬂ temsilcilerinin iﬂbirli¤i ile haz›rlanan; madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede toplum bilincinin oluﬂturulmas›n› amaçlayan, toplumun tüm kesinini kapsamakla birlikte özellikle
anne-babalar, ö¤retmenler ve gençlerin bilinçlendirilmesi hedeflenmiﬂtir.
■ Bal›kesir ‹linin “El Ele Gönül Gönüle” Projesi ile; ‹l Emniyet Müdürlü¤ü, ‹l Yeﬂilay Derne¤i ve ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü yetkililerinden oluﬂan ‹l Koordinasyon Kurulunun koordinesinde madde ba¤›ml›l›¤›na karﬂ› toplum bilincinin oluﬂturulmas› ve toplumsal refleksin
sa¤lanmas› amac›yla; sa¤l›kl› al›ﬂkanl›klar edinmiﬂ hedefi yüksek gençlik, ilgili ve bilinçli örnek anne-babalar, kanunlar›n uygulanmas›nda toplumsal kabulün oluﬂmas› hedeflenmiﬂtir.
■ Mersin ‹linin “Yenigün” Projesi ile; mücadeleci kurum ve kuruluﬂlar›n da madde ba¤›ml›¤› ile mücadelenin bizzat içerisinde yer alarak, en üst kitlelere ulaﬂ›lmas›, madde ba¤›ml›l›¤› hakk›nda hedef gruplara yönelik (ö¤retmen, anne-baba, ö¤renci) do¤ru ve gerçekçi bilinçlendirme e¤itimlerinin yap›lmas›, bunlar› yaparken de polisin mücadeledeki çaba ve baﬂar›s›n›n ortaya ç›kar›lmas› amaçlanm›ﬂt›r.
■ Denizli ‹linin “Gülen Yüzler” Projesi ile; Madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede toplum bilincinin oluﬂturulmas›, madde tüketiminin engellenmesine çal›ﬂ›lmas›, madde tüketiminde
yol açabilecek durum ve ﬂartlar karﬂ›s›nda do¤ru davran›ﬂ›n teﬂvik edilmesi, madde tüketimi halinde al›nacak tedbirlerin belirlenmesi, mücadelede görev alan personelin e¤itim ve geliﬂimine önem verilerek, mücadelede bilimsel ve geliﬂime aç›k bir yap› oluﬂturulmas›n›n sa¤lanmas› amaçlanm›ﬂt›r. Bu amaç do¤rultusunda hedef kitle olan gençli¤in
yaﬂam›n›n büyük bir bölümünü oluﬂturan okul dönemindeki e¤itiminden ve yetiﬂtirilmesinden öncelikli olarak sorumlu olan rehber ö¤retmenlerin bilgilendirilmeleri ve yönlendirilmeleri hedeflenmiﬂtir.
■ Mu¤la ‹linin “Bir Avuç Sevgi” Projesi ile; Mücadeleci kamu kurum ve kuruluﬂlar› ile sivil
toplum örgütlerinden gönüllü destekçilerin iﬂbirli¤i ile, madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadelede toplumu oluﬂturan bireylerin beraber hareket etmesinin sa¤lanarak ba¤›ml›l›k yapan
maddelerle etkin mücadelenin sa¤lanmas› amaçlanmakta; ihbar mekanizmas›n›n yerleﬂtirilmesi istenerek baﬂta narkotik suçlar olmak üzere tüm suçlarla daha etkin mücadele
sa¤lanmas› hedeflenmiﬂtir.
■ ‹stanbul ‹linin “Kargolar ile Transfer Edilen Maddeleri Önleme (PANDORA)” Projesi ile;
Tüm kargo ﬂirketleriyle iﬂbirli¤i yap›larak, kargo görevlilerinin insani özelli¤i olan meraklar› bilgiyle birleﬂtirilecek, düﬂüncesizce baﬂka insanlar› zehirlemek için, koliler içerisine
uyuﬂturucu koyup göndermek isteyen kaçakç›lar›n tedbirsizliklerinin tespiti sa¤lanarak
yakalanmalar› gerçekleﬂtirilecektir.
Sonuç olarak, TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan hedef gruplara (ö¤retmen, ö¤renci, aile, sivil toplum kuruluﬂu çal›ﬂan›, kamu kurumu çal›ﬂan›, özel sektör çal›ﬂan›) yönelik yap›lan
fark›ndal›k artt›r›c› faaliyetlerde 2005 y›l›na göre %41’l›k bir art›ﬂ oldu¤u görülmüﬂtür.
■
31
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
3.2. Seçici Önleme
Seçici ve belirtilen önleme stratejileri sosyal ve kiﬂisel risk koﬂullar›n› hedef ald›¤›ndan, bunlar do¤al olarak gençlerle ilgili di¤er kamu sa¤l›¤› politikalar›na (davran›ﬂ bozukluklar›na iliﬂkin ergen ruh sa¤l›¤› stratejileri, dikkat eksikli¤i sorunu, vs.), sosyal politikalara (etkilenmeye
aç›k gençler veya yoksul aileler için boﬂ zaman geçirme alanlar› ve destek sa¤lanmas›), (okul
b›rakmay› azaltan) e¤itim politikalar›na, vs. ba¤l›d›r. Kamu sa¤l›¤›n›n korunmas›, böylelikle,
uyuﬂturucu sorunlar›yla do¤rudan uyuﬂturucu odakl› olmayan hizmet ve sektörleri dahil ederek mücadele etmek için önemli olan etkilenmeye daha aç›k olma etmenlerinin tamam›n› hedeflemektedir.56
E¤lence Yerleri
E¤lence Yerlerinde yap›lacak bilinçlendirmeye ve bilgilendirmeye örnek olacak ‹stanbul ‹linin GEM (Güvenli E¤lence Mekanlar›) Projesi; e¤lence mekanlar›nda, e¤lenmekle madde kullan›m›n› eﬂde¤er duruma getirmeye çal›ﬂanlara karﬂ› haz›rlanm›ﬂt›r. Tüm e¤lence mekanlar› ile
iﬂbirli¤i yap›larak, istihdam edilen personelin bilgilendirilerek bilinçlendirilmesi ve fark›ndal›¤›
artan personelin bölge polisi ve narkotik birimleriyle tam iﬂbirli¤inin sa¤lanmas›
hedeflenmiﬂtir.
Risk Alt›ndaki Gruplar
Türkiye modeline örnek olarak, Ankara TUB‹M ‹l Temas Noktas›’n›n “Ayd›nl›k Yüzler” Proje çal›ﬂmas› verilebilir. An›lan projenin hedef grubunu; toplumsal yaﬂama kat›l›m aﬂamas›nda
bulunan 12-22 ve 15-24 yaﬂ s›n›r›n› içeren risk grubu ve toplumu etkileyebilme ﬂans› olan gruplar (muhtar, ö¤retmen, imam, doktor v.s) içermektedir. Projede; Ankara Büyükﬂehir Belediyesi ile iﬂbirli¤i çerçevesinde Madde ba¤›ml›l›¤› konusunda elde edilen birikimler ve uygulamalar çerçevesinde maddenin tüketimi konusunda mücadele etme, önleme ve rehabilitasyon konusunda gerekli görülen mercilerle irtibata geçilerek yap›land›r›lan çal›ﬂmalarda en üst düzeyde fayda sa¤lanmas› amaçlanmaktad›r.
Bir baﬂka örnek olarak Mu¤la ‹linin “Emin Eller” Projesini verebiliriz. Bu projede risk grubunu, turizm alan›nda aktif ve pasif olarak görev alan bireyler oluﬂturmaktad›r. Mücadeleci kamu kurum ve kuruluﬂlar› yetkililerince haz›rlanan turizm alan›nda aktif ve pasif olarak görev
alan bireyleri ba¤›ml›l›k yapan maddeler ve madde ba¤›ml›l›¤› konusunda bilinçlendirerek
maddelerden uzak kal›nmas›n› sa¤lamay› amaçlayan Bodrum ilçesi halk›n›n hedef grup olarak
seçildi¤i bir projedir.
Ayr›ca, Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n “Türkiye’de HIV/AIDS Önleme ve Destek Program›” kapsam›nda
Yeniden Sa¤l›k ve E¤itim Derne¤i “Ergen ve Yetiﬂkin Madde Kullan›c›lar›na Yönelik Kültürel
Uyum HIV/AIDS Koruyucu E¤itim Program› Geliﬂtirme (MAKEP) isimli proje kapsam›nda Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü’ne ba¤l› Çocuk ve Gençlik Merkezleri, Aile Dan›ﬂma Merkezlerinde ve Toplum Merkezlerinde çal›ﬂan meslek elemanlar›na yönelik
e¤itici e¤itimi gerçekleﬂtirilmiﬂtir. Maddenin kötüye kullan›m› konusunda kiﬂi sa¤l›¤›n› korumaya yönelik bir çal›ﬂmad›r. Yetiﬂkin ve ergenlere yönelik e¤itim modülleri haz›rlanm›ﬂt›r.
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Avrupa’daki Uyuﬂturucu Sorunlar›na Tepki Vermek. [çevirimiçi]. Adres:
http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
56
32
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Risk Alt›ndaki Aileler
Aile ile ilgili risk etkenleri aras›nda ise: Ebeveynin madde kullan›m›, ana-baban›n madde
kullan›m›na iliﬂkin düﬂünce ve tutumlar›, anne-baban›n madde kullan›m›na veya sapk›n davran›ﬂlara yönelik gösterdi¤i tolerans, anne-baba ve ergen aras›nda yak›nl›¤›n bulunmamas›, anne-baban›n çocu¤unun yaﬂam›yla ilgilenmemesi ve disiplin sorunlar› yer almaktad›r. Baz› durumlarda ergen huzursuz aile ortam›ndan kaçmak için alkol ve madde kullanabilmektedir. Anne-baban›n aﬂ›r› içki tüketti¤i, tutars›z disiplin uygulamalar› bulunan ve anne- baban›n çocuk
üzerindeki kontrol ve yönlendirme düzeyinin düﬂük oldu¤u ailelerden gelen ergenler, madde
ba¤›ml›l›¤› aç›s›ndan yüksek risk grubunu oluﬂturmaktad›r.57
TUB‹M 2006 y›l›nda 838 kiﬂiye uygulanan “Madde Kullan›m› Risk Analizi Anket Formu” sonuçlar›na göre “maddeyi ilk temin yolunun” %2’lik bir dilimle aile oldu¤u görülmüﬂtür. Ayr›ca;
153 kiﬂinin aile sorunlar› neticesinde madde kullan›m›na baﬂlad›¤› görülmüﬂtür. Bu sonuçlardan hareketle; riskli aile faktörünün bu riski çocuklar›na da aﬂ›lam›ﬂ oldu¤u görülmektedir.
57
Mcnamara, S. (2000). Stress in Young People. London.
33
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
4. PROBLEML‹ MADDE KULLANIMI
4.1. Problemli Madde Kullan›m› (EMCDDA Kapsaml›)
Problemli Madde Kullan›m›, EMCDDA taraf›ndan “tercihen enjeksiyon yolu ile madde kullan›m› ya da uzun süreli veya düzenli eroin, kokain ve/veya amfetamin kullan›m›’” ﬂeklinde tan›mlanmaktad›r. Amfetaminler hem amfetamin hem de metamfetaminleri kapsamaktad›r, ancak ecstasy bu kapsama dahil de¤ildir. Eroin ifadesinin kapsam›, ikame maddeleri (yani metadon, buprenorfin, yavaﬂ sal›n›ml› morfin) de kapsayan di¤er afyon ve afyon türevlerini de içerecek ﬂekilde geniﬂletilmiﬂtir58.
Türkiye’de yakalama ve tedavi verileri ile polis taraf›ndan haklar›nda adli iﬂlem yap›lan
uyuﬂturucu kullan›c›s› oldu¤unu beyan eden ﬂah›slardan gönüllük esas›na göre doldurulan U
Formu (Madde Kullan›m› Risk Analizi Anket Formu) sonuçlar› incelendi¤inde s›ras›yla esrar,
eroin ve ecstasy gibi maddelerin kullan›m›n›n yayg›n oldu¤u anlaﬂ›lmaktad›r.
EMCDDA ile iﬂbirli¤i faaliyetleri kapsam›nda, problem olan uyuﬂturucu kullan›m› hususunda
verileri toplamak, de¤erlendirmek, analiz etmek ve rapor haz›rlamak amac›yla TUB‹M önderli¤inde ilgili kurumlarla iﬂbirli¤i içerisinde Problemli Uyuﬂturucu Kullan›m› adl› bir çal›ﬂma grubu
kurulmuﬂtur. Bu çal›ﬂma grubu, konunun detayl› olarak anlaﬂ›lmas› için TUB‹M-EMCDDA iﬂbirli¤i ile 18-19 Haziran 2007 tarihinde Glasgow Üniversitesi’nde görevli uzman Gordon HAY’›n
e¤itici olarak kat›l›m›yla ilgili ulusal kurum temsilcilerine yönelik bir seminer düzenlemiﬂtir.
Seminere kat›lan uzmanlarla yap›lan görüﬂmeler neticesinde, Türkiye’deki araﬂt›rmalara göre en çok kullan›lan maddenin esrar ve sentetikler oldu¤u, ancak EMCDDA tan›m› kapsam›nda Türkiye’de en Problemli Madde’nin EMCDDA Problemli Madde Kullan›m› tan›m›na göre
eroin oldu¤u tespit edilmiﬂtir.
Türkiye’de eroin maddesine iliﬂkin kurumlardan elde edilen veriler Tablo 5’te sunulmuﬂtur.59
Kanun Uygulama
Adli T›p Kurumunun
Görevlilerince
‹nceledi¤i Kiﬂi
Eroinden ‹ﬂlem Yap›lan
Say›s›
Kullan›c› Say›s›
Ölü
Canl›
Ölü
Canl›
27
21 17
60*
14
Tedavi
Gören Kiﬂi
Say›s›
Polis Anketi
(U Formu)
Enjeksiyon
11 31
50
Solunum
Yoluyla tozunu
35
Tablo 5: Türkiye’de Eroin ile ‹lgili Verilerin Kurumlara Göre Da¤›l›m›
Birçok AB ülkesinde (Çek Cumhuriyeti, Danimarka, ‹ngiltere, ‹rlanda, ‹talya), problemli madde kullan›m›n› ö¤renmek amac› ile CRC (Capture-ReCapture)60, yöntemi uygulanmaktad›r. Bu
yöntem Problemli madde kullan›m›nda tahmini kullan›c› say›s›n› bulmak için uygulan›r. Bu yöntemle, iki farkl› kurumdan al›nan Madde kullan›c›lar› ile ilgili verilerin bu kurumlar aras›ndaki
mükerrer veri say›lar›na bölünmesi ile belirlenen maddenin tahmini kullan›c› say›s› bulunur.
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 7)
Adli T›p, Polis, Jandarma, Sa¤l›k Bakanl›¤› Resmi Kay›tlar› ile TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan Uygulanan
Madde Kullan›m› Risk Analizi Anketi
*24 kiﬂinin ölüm sebebi do¤rudan eroindir. 36 kiﬂininin ölüm sebebi ise farkl› nedenlere( delici ve kesici aletle yaralanma, ateﬂli silahla yaralanma, trafik kazas› vs.) ba¤l› olmakla birlikte biyolojik materyallerde (kan, idrar vs.) eroin pozitif bulunmuﬂtur.
60 EMCCDA Scientific Monograph Series No:1. Estimating the Prevalence of Problem Drug Use. (1997). Estimating
the Prevalence of Problem Drug Use Using the Capture-Re Capture Method : An Overview, syf: 77-84 Luxembourg
58
59
34
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
EMCDDA, 7 ve 8 nolu standart tablolar arac›l›¤›yla temas noktalar›ndan Problemli Madde
Kullan›m›na iliﬂkin bilgi toplamaktad›r.
Daha önceki y›llara ait veriler incelendi¤inde Belçika, Estonya, H›rvatistan, Litvanya, Macaristan, Bulgaristan, Romanya ve Türkiye haricindeki Ülkelere ait verilerin oldu¤u görülmektedir. Verileri olan ülkelere bak›ld›¤›nda en fazla ve en az kullanan ülkelere iliﬂkin haz›rlanan
tablo aﬂa¤›da sunulmuﬂtur.
AB ülkelerindeki duruma iliﬂkin bilgiler Tablo 6’da yer almaktad›r.
Ülke
Tahmini Ortalama
Kullan›c› Say›s›
356593
Genel Nüfusa
Oran› (%)
9.24
Verilerin Rapor
Edildi¤i Y›l
2003
311814
8.08
2004
Litvanya
1944
1.2
2002
Malta
1597
5.8
2004
‹ngiltere
‹talya
Tablo 6: AB Ülkelerinde Tahmini Eroin Kullan›c›s› Oranlar›61
4.2. Türkiye’de En Çok Kullan›lan Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler
Türkiye’de polis taraf›ndan haklar›nda adli iﬂlem yap›lan ve uyuﬂturucu kullan›c›s› oldu¤unu
beyan eden ﬂah›slardan gönüllük esas›na göre doldurulan Madde Kullan›m› Risk Analizi Anketi
(U Formu) incelenmiﬂtir. Ayn› zamanda tedavi d›ﬂ› ba¤›ml›lar›n profili de bu formlardan elde edilen verilere göre yorumlanm›ﬂt›r. Belirtilen formlar Türkiye çap›nda 81 farkl› ilden derlenmiﬂtir.
79
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
14
)
(n
=6
n=
9
Bi
lin
m
ey
en
r(
¤e
Di
Uç
uc
ula
on
pt
ag
1
)
3)
n=
=1
(n
(n
Ca
Ls
d
1
0
)
)
0
=2
24
Ec
sta
sy
(
n=
=1
ka
in
(n
=1
Ko
(n
oin
Er
)
4)
)
14
66
5
n=
r(
Es
ra
0
r(
3
2
)
Yüzde (%)
Kullan›m S›kl›¤›na Göre En S›k Kullan›lan Maddeler:
En S›k Kullan›lan Madde
Grafik 1: Kullan›m S›kl›¤›na Göre En S›k Kullan›lan Maddeler
EMCDDA [çevirimiçi]. Adres: http://209.85.135.104/search?q=cache:I-jCYJZzePAJ:stats06.emcdda.europa.eu/download/pdutab03.xls+Police+Multiplier&hl=tr&ct=clnk&cd=1&gl=tr
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
61
35
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Sigara ve alkol d›ﬂ›nda en s›k kullan›lan maddelerin baﬂ›nda % 79 ile esrar, daha sonra % 14
ile eroin gelmektedir. Di¤er anketlerde ecstasy daha önde gelmektedir. Burada eroinin esrardan sonra 2. s›rada gelmesinin nedeni, eroin suçundan hakk›nda adli iﬂlem yap›lan kiﬂilerden
ankete cevap veren ﬂüpheli say›s›n›n fazla olmas›ndand›r.
Y zde (%)
Baﬂlama S›ras›na Göre Kullan›lan Maddeler
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
87
Sigara
(n=733)
4
7
Alkol
(n=32)
Esrar
(n=56)
1
1
0
0
Eroin
(n=10)
Ecstasy
(n=5)
Uçucular
(n=1)
Di¤er
(n=1)
Baﬂlama S›ras›na Göre ‹lk Kulland›¤› Madde
Grafik 2: Baﬂlama S›ras›na Göre Kullan›lan Maddeler
Baﬂlama s›ras›na göre kullan›lan maddeler incelendi¤inde elde edilen bu verinin belirgin
olarak madde kullan›m›nda izlenen geçiﬂleri gösterdi¤i düﬂünülmektedir. ﬁuana kadar kullanm›ﬂ olduklar› maddeleri baﬂlama s›ras›na göre s›ralad›klar›nda ilk kullan›lan maddenin sigara
% 87, ikinci kullan›lan maddenin esrar % 7 ve üçüncü kullan›lan maddenin ise alkol % 4 oldu¤u görülmektedir. Eroin ve ecstasy maddelerini ise % 1’lik dilimde görmekteyiz.
Anket verilerine göre madde kullan›c›lar›n›n büyük ço¤unlu¤unun uyuﬂturucu madde kullan›m›na baﬂlamadan önce sigara kullanmaya baﬂlad›¤› görülmekte. Ba¤›ml›l›k sürecinde sigara ve alkolün di¤er ba¤›ml›l›k yapan ve legal olmayan maddeleri kullanmaya baﬂlamada öncü
oldu¤u, sigara ve alkol kullanmayanlar›n ise ba¤›ml›l›k sürecine kullananlara oranla uzak olduklar›, paylaﬂ›lan sosyal ortamlar›n ve yaﬂamlar›n böylelikle ayr›ﬂt›¤› söylenebilir.
Son olarak 2005 ile 2006 y›l› anket sonuçlar› karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda; 2005 y›l›nda ilk kullan›lan
maddenin sigara ikinci kullan›lan maddenin % 5’lik oranla esrar oldu¤u görülmektedir. 2006 y›l›nda esrar›n % 7 ile art›ﬂa geçti¤i ikinci kullan›lan madde olarak alkol ile 2005 y›l›nda ayn› düzeyde oldu¤u tespit edilmiﬂtir.
36
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Y zde (%)
Kullan›m ﬁekli
62
81
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
6
Enjeksiyon
(n=50)
2
3
Sindirim
sistemi-katk›l›
(n=18)
Sindirim
sistemikatk›s›z
(n=20)
Solunum
sistemiduman›
(n=682)
4
1
3
Solunum
sistemitozunu
(n=35)
Di¤er (n=5)
Bilinmeyen
(n=28)
Kullan›m ﬁekli
Grafik 3: Madde Kullananlar›n Maddeyi Kullan›m ﬁekli
2006 y›l›nda U Formu uygulanan 838 kiﬂiden kullan›m ﬂekli sorusuna 50 kiﬂi enjeksiyon yoluyla kullan›yorum; 35 kiﬂi ise solunum yoluyla tozunu kullan›yorum cevab›n› vermiﬂtir.
Yaﬂ
Y zde (%)
25
23
21
17
20
15
11
8
10
7
6
4
5
2
1
0
)
=1
=7
65
+
(n
(n
4
-6
60
9
-5
55
-5
50
)
4)
(n
(n
4
9
-4
45
=1
=3
=4
(n
(n
4
-4
40
4)
9)
2)
=6
=9
(n
35
-3
9
(n
30
-3
4
9
-2
25
6)
)
=1
=1
(n
(n
4
-2
20
42
92
74
=1
=6
(n
9
-1
15
)
)
7)
0
Yaﬂ Aral›¤›
Grafik 4: Madde Kullan›c›lar›n›n Anketi Yan›tlama Yaﬂ›
62 Enjeksiyon: Her hangi bir ﬂekilde maddenin, vücudun her hangi bir yerine i¤ne vas›tas›yla enjekte edildi¤i veya
vücut üzerinde bir yerin kanat›larak maddenin kanamal› bu bölgeden kana kar›ﬂmas›n›n sa¤land›¤› durumlar için
Sindirim sistemi-katk›l›: Sindirim sistemi yoluyla vücuda al›nan maddenin yan›nda bir baﬂka maddenin kullan›lmas› durumlar› için ( hap›n su ile veya likit esrar›n kahve ile al›nmas› gibi)
Sindirim sistemi-katk›s›z: Sindirim sistemi yoluyla vücuda al›nan maddenin yan›nda bir baﬂka maddenin kullan›lmamas› durumlar› için (do¤rudan dil alt›na konularak al›nan veya su bile al›nmadan yutulan haplar gibi )
Solunum yoluyla-duman›n›: Maddenin duman›n›n solunum yolu ile vücuda al›nmas› durumlar› için ( esrar›n sigara
yap›l›p içilmesi, kokainin ﬂaﬂal yöntemi ile vücuda al›nmas› gibi)
Solunum yoluyla-tozunu: Maddenin tozunun solunum yoluyla vücuda al›nmas› durumlar› için (eroin veya kokain
tozunun burundan al›nmas› gibi)
37
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
U Formunda yer alan di¤er önemli noktalardan bahsedilecek olursa: Anketi yan›tlayanlar›n
yaﬂ aral›¤›n›n genel olarak 25-29 aral›¤›nda en fazla oldu¤u görülmektedir.
4.3. Tedavi Talep Göstergesi Verileri
4.3.1.Tedavi Alt›ndaki Ba¤›ml›lar›n Profili
Türkiye’de madde ba¤›ml›l›¤› tedavileri ile ilgili veriler Sa¤l›k Bakanl›¤› Tedavi Hizmetleri
Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan sa¤lanmaktad›r. Bu veriler 2006 y›l› içinde ba¤›ml›l›k tedavi merkezlerine, tedavi amac›yla baﬂvurarak yatakl› tedaviye al›nan kiﬂilere ait bilgileri yans›tmaktad›r.
2005 y›l›nda toplanan veriler 15 kay›tl› merkezin 11’inden toplanm›ﬂt›r. Yürütülen çal›ﬂmalar neticesinde 2006 y›l›nda standartlara uygun merkez say›s› 17’ye, bilgi toplanabilen merkez
say›s› da 15’e ç›kart›lm›ﬂt›r.
Tedavi Olanlar›n Say›s›:
2853
3000
Say›
2500
2078
2000
1500
1427
1000
500
0
2004
2005
2006
Y›llar
Grafik 5: Tedavi Gören ﬁah›slar›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
2005 y›l›nda rapor edilen toplam 2078 yatarak tedavi talebi 2006 y›l›nda 2853 olarak tespit
edilmiﬂ ve yatarak tedavi olana¤› bulan hasta say›s›nda % 37,3 art›ﬂ olmuﬂtur.
Tedavi Olan Eroin Ba¤›ml›lar›n›n Profili: 2006 y›l›nda tedavi için baﬂvuran 2853 hastadan 1131’nin (%39,6) eroin kullan›c›s› oldu¤u ve tedavi olmak için baﬂvurdu¤u görülmektedir.
Tedavi için baﬂvuran hastalar aras›nda eroin ba¤›ml›s› oran› di¤er maddelerden tedavi olanlara göre daha yüksektir. Bunun baﬂl›ca nedeni eroin ba¤›ml›lar›n›n yatarak tedavi olmas›ndan
kaynaklanmaktad›r (Tedavi verileri yatarak tedavi olan hasta kay›tlar›n› temsil etmektedir).Bu
kiﬂilerden 714’ü daha önce tedaviye geldi¤ini belirtirken 411’i daha önce hiç tedavi olmad›¤›n›
belirtmiﬂtir. Yani, yaklaﬂ›k her üç hastadan ikisinin bir önceki tedavilerinden sonra tekrar eroin kullanmaya baﬂlad›klar› anlaﬂ›lmaktad›r. Alt› kiﬂinin durumu bilinmemektedir. Eroin maddesi kulland›¤› için tedavi gören hastalardan %5,6’s› kad›n, %94,4’ü erkektir ve yo¤un olarak 2529 yaﬂ aral›¤›ndad›r. Eroinin kullan›m yolu olarak birinci s›rada enjeksiyon; ikinci yol olarak
koklama yöntemi görülmektedir.
Haklar›nda adli iﬂlem yap›lan eroin kullan›c›lar› ile yap›lan mülakatlarda, kullan›c›lar›n daha çok duman›n› çekmek suretiyle eroin kullanmay› tercih ettikleri ifade edilmektedir. Ancak,
damardan kullanma, eroin kullan›m›n›n en a¤›r dönemidir. Kullan›c›lar daha çok bu dönemde
38
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
tedaviye baﬂvurduklar› göz önüne al›nd›¤›nda enjeksiyon yolu ile eroin kullan›m›n›n tedavi
merkezleri kay›tlar›na göre ilk s›rada gelmesi anlam kazanmaktad›r.
Cinsiyete Göre Da¤›l›m: Tedavi için baﬂvuranlar cinsiyete göre incelendi¤inde, bu oranlar 2006 y›l›nda % 95 erkek % 5 kad›n olarak görülmektedir (n=2853).
Say›
Daha Önce Tedavi Gören ve ‹lk Kez Tedavi Görenler: Tedavi talebiyle baﬂvuran 2853
kiﬂiden %53.76’s› tedavi için ilk kez geldi¤ini, %44,44’ü daha önce de tedavi gördü¤ünü belirtmiﬂtir, %1.8’inin durumu bilinmemektedir. Daha önce tedavi görenler tekrar tedaviye gelmeden ortalama 16,6 ay önce tedavi görmüﬂlerdir.
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1534
1266
1091
949
784
600
43
2004 y›l›
53
38
2005 y›l›
2006 y›l›
Y›llar
‹lk Tedavi
Önceden Tedavi Görmüﬂ
Bilinmeyen
Grafik 6: Daha Önce Tedavi Gören ve ‹lk Kez Tedavi Görenlerin Y›llara Göre Da¤›l›m›
Denetimli serbestlik uygulamalar›, tedavi merkezi say›s›ndaki art›ﬂ ve tedaviye yönlendirmede bilinç art›ﬂ›ndan dolay›: Önceki y›llara göre 2006 y›l›nda ilk kez tedaviye gelenlerin say›s› önceden tedavi görmüﬂlerin say›s›ndan fazla gerçekleﬂmiﬂtir.
Tedaviye Sevk ﬁekli: Tedavi edilenlerden,% 26,7’si aile/arkadaﬂ vas›tas›yla, % 2,5’i sosyal
kurumlar taraf›ndan tedaviye yönlendirilirken % 50,4’ü kendili¤inden tedavi olmak için müracaatta bulunmuﬂtur.. Hastalar›n yaklaﬂ›k olarak % 20’si denetimli serbestlik/mahkeme karar›/polis nedeniyle tedaviye baﬂvurmuﬂlard›r.
Yaﬂam Yeri: Yaﬂam yerine göre incelendi¤inde; 2743 kiﬂinin yaﬂam yerinin sabit oldu¤u,
20 kiﬂinin sabit olmayan yerde (sokakta vs.), 38 kiﬂinin kurum binas›nda (hapishane, klinik) yaﬂad›¤› anlaﬂ›lm›ﬂt›r. 52 kiﬂinin durumu bilinmemektedir. Baﬂvuranlardan 206 kiﬂi yaln›z, 2505
kiﬂi anne-babas›yla, 32 kiﬂi arkadaﬂlar›yla yaﬂad›¤›n› belirtmiﬂtir. 2006 y›l›nda ailesi ile yaﬂayanlar›n oran› %87,7 olarak görülürken 2005 y›l›nda bu oran %85,4 olarak görülmektedir.
39
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Tedavi Olanlar›n ‹lk Kullan›m Yaﬂ›:
889
601
450
361
226
1
55
-5
9
64
60
-
65
<
ye
n
5
Bi
lin
me
7
54
94
10
50
-
49
44
40
-
26
45
-
48
35
-3
9
34
30
-
9
-2
25
-2
4
20
15
-1
9
135
<1
5
Say›
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Yaﬂ Aral›¤›
Grafik 7: Tedavi Görenlerin Maddeyi ‹lk Kullan›m Yaﬂ›
Tedavi olan hastalar›n % 52’si ilk kullan›m yaﬂ›na bak›ld›¤›nda 15-24 yaﬂ aral›¤›nda bulunmaktad›r.
Tedavi Olanlar›n Yaﬂa Göre Da¤›l›m›:
649
700
Yüzde (%)
600
511
483
500
352
400
309
300
193
200
100
138
99
49
45
12
7
6
en
<
Bi
lin
m
ey
65
4
-6
60
9
-5
55
4
-5
50
9
-4
45
4
-4
40
9
-3
35
-3
4
30
9
-2
25
4
-2
20
-1
9
15
<1
5
0
Yaﬂ Aral›¤›
Grafik 8: Tedavi Olanlar›n Yaﬂ›
Tedavi için baﬂvuranlar›n 25-29 yaﬂ aral›¤›nda yo¤un oldu¤u görülmektedir. Bu oran bir önceki y›l ile paralellik göstermektedir. 2005 y›l›nda %24 olan 25-29 yaﬂ aral›¤› oran›, 2006 y›l›nda %22,7 olarak tespit edilmiﬂtir.
Tedavi Olanlar›n Çal›ﬂma Durumu: 2006 y›l›nda tedavi gören hastalar›n yapt›klar› iﬂlere göre de¤erlendirildi¤inde; 1843 kiﬂinin iﬂsiz oldu¤u, 29 kiﬂinin ekonomik olarak aktif olmad›¤› tespit edilmiﬂtir. Buna karﬂ›n 793 kiﬂinin düzenli bir iﬂinin oldu¤u, 95 kiﬂinin ö¤renci oldu¤u, 40 kiﬂinin ise di¤er iﬂlerle u¤raﬂt›¤› sonucuna ulaﬂ›lm›ﬂt›r. 53 kiﬂinin ne iﬂle u¤raﬂt›¤› bilinmemektedir.
Tedavi gören hastalar aras›nda 2006 y›l›nda %64,6 olarak görülen iﬂsizlik oran› 2005 y›l›nda% 58,6 olarak görülmektedir.
40
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Say›
Tedavi Olanlar›n E¤itim Durumu:
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1795
729
189
81
Hiç okula
gitmeyen
‹lkokul mezunu
Ortaokul
mezunu
59
Üniversite
mezunu
Bilinmeyen
E¤itim Durumu
Grafik 9: Tedavi Görenlerin E¤itim Durumu
Tedavi gören hastalar›n % 62,9’nun ilkokul mezunu oldu¤u görülmektedir. Bu oran 2005 y›l›nda %61,5 olarak görülmektedir.
E¤itim durumlar›na göre madde kullan›m yüzdesi yorumlan›rken ülke nüfusu içinde ilkokul
mezunu ve di¤er e¤itim yüzdeleri göz önüne al›nmal›d›r.
Tedavi Olanlar›n Kulland›klar› Maddeye Göre Da¤›l›m›: Kullan›lan maddelere göre;
1131 kiﬂinin eroin, dört kiﬂinin metadon, 26 kiﬂinin di¤er afyon türevi, 105 kiﬂinin kokain, bir
kiﬂinin amfetamin, 107 kiﬂinin MDMA ve di¤er türevleri, 59 kiﬂinin benzodiazpinleri kulland›¤›, 293 kiﬂinin uçucu ba¤›ml›s› oldu¤u, 1039 kiﬂinin esrar kulland›¤›, 21 kiﬂinin di¤er maddeleri kulland›¤› tespit edilmiﬂtir. 67 kiﬂinin kulland›¤› madde bilinmemektedir. Tedavi olan hastalar›n % 40’n›n opiat, % 36,5’inin esrar kullan›m›ndan tedavi edildi¤i görülmektedir.
1400
1200
1172
1046
1045
Say›
1000
800
613
600
400
200
465
330
295
276
240
111 76 66
39
90 67 56
33
109107 59 65
0
2004
2005
2006
Y›llar
Opiyat
Esrar
Uçucu
Ecstasy
Kokain
Benzodiazepin
Di¤er
Grafik 10: Tedavi Gören Hastalar›n Kulland›klar› Madde Türlerinin Y›llara Göre Da¤›l›m›
41
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2004 y›l›nda 1427 kiﬂi, 2005 y›l›nda 2078 kiﬂi, 2006 y›l›nda ise 2853 kiﬂi tedavi olmuﬂtur. Grafik 10‘da görüldü¤ü gibi yatarak tedavi gören hastalarda opiat ve esrar kullan›c›lar›n›n say›s›
geçmiﬂ y›llara gere bariz bir ﬂekilde artmaktad›r. Ayr›ca, her üç y›l içerisinde de opiat ve esrar
kullan›m›ndan tedaviye gelen hasta say›s›n›n di¤er madde kullan›c›lar›na göre fazla oldu¤unu
görüyoruz.
Maddeyi Kullan›m Yoluna Göre Da¤›l›m›: Maddenin kullan›m yoluna göre bak›ld›¤›nda, kullan›c›lar›n 594’ü damar yoluyla, 842’si koklama, 1071’i tütün içine kar›ﬂt›rarak, 251’i yeme/içme ﬂeklinde maddeyi kulland›klar›n› belirtmiﬂleridir.63 95 kiﬂinin maddeyi kullan›m yolu
bilinmemektedir.
Maddeyi Kullan›m S›kl›¤›: Kiﬂilerin ortalama %67,6’s› son aydaki kullan›m s›kl›¤›n› “her
gün” olarak belirtmiﬂlerdir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde eroin kullananlar›n %87,6’s›, metadon kullananlar›n %80’i, uçucu madde kullananlar›n %67,6’s›, di¤er opiatlar› kullananlar›n
%66,7’si, benzodiazepin kullananlar›n %64,4’ü ve kokain kullananlar›n %62,6’s› bu maddeleri
her gün kulland›klar›n› beyan etmiﬂlerdir.
‹kinci Madde: 68 eroin kullan›c›s› ikinci madde olarak kokain, 414’ü ise esrar kulland›¤›n›
belirtmiﬂtir. 53 kokain kullan›c›s› ise ikinci madde olarak esrar kullan›yor. 66 MDMA kullan›c›s› ikinci madde olarak esrar, 305 esrar kullan›c›s› ikinci madde olara MDMA ve di¤er türevlerini, 99 uçucu madde kullan›c›s› kinci madde olarak esrar kulland›¤›n› belirtmiﬂtir.
Enjeksiyon, madde kullan›m›nda ilerlemiﬂ safha oldu¤u için tedaviye gelen hastalar aras›nda enjeksiyon kullan›m›
görülmektedir. Bu durum ülkedeki genel durumu de¤il, tedaviye gelen hastalar›n durumunu yans›tmaktad›r.
63
42
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
5. MADDE BA⁄IMLILI⁄I TEDAV‹S‹
5.1.Tedavi Sistemi
Uyuﬂturucu madde kullan›m›n›n önlenmesi, ba¤›ml› hale gelen kiﬂilerin tedavisi ve topluma
kazand›r›lmas›, baﬂkalar›n› madde kullanmaya teﬂvik etmelerinin önlenmesi, ülkedeki madde
talebinin bu yolla azalt›lmas› amac›yla, Sa¤l›k Bakanl›¤›nca bu alanda hizmet veren kurumlar›n
nitelik ve nicelik yönünden yeterlili¤inin artt›r›lmas› hedeflenmiﬂtir. Hizmete kolay ulaﬂ›labilirli¤i sa¤lamak aç›s›ndan ba¤›ml›l›k tedavisine yönelik hizmetlerin yurt geneline yay›lmas› ve daha etkili duyurulmas› planlanmaktad›r.
Bu kapsamda; ‹stanbul Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bak›rköy Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›
E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi bünyesinde faaliyet gösteren Alkol ve Madde Ba¤›ml›lar› Araﬂt›rma ve Tedavi Merkezi (AMATEM)’e ilave olarak 1997 y›l›nda Elaz›¤, Samsun, Manisa Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastaneleri bünyesinde,2000 y›l›nda Adana Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastanesi ve Denizli Devlet Hastanesi, 2004 y›l›nda Ankara Numune E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi, 2006 y›l›nda ‹zmir Atatürk E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi bünyesinde AMATEM’ler hizmete
sokulmuﬂtur.
‹stanbul Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bak›rköy Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi bünyesinde, uçucu madde kullanan çocuklara yönelik olarak hizmet vermek
üzere kurulan “Uçucu Madde Ba¤›ml›lar› Araﬂt›rma ve Tedavi Merkezi” (UMATEM - daha sonra ad› ÇEMATEM olarak de¤iﬂtirilmiﬂtir.) bu konudaki faaliyetlerini baﬂar›yla sürdürmektedir.
Ayr›ca, ‹zmir’de Ege Üniversitesi T›p Fakültesi bünyesinde sadece çocuk hastalara hizmet vermek üzere kamu kurum ve kuruluﬂlar›n›n deste¤i ve iﬂbirli¤inde kurulmuﬂ EGEBAM’da ve Ankara Numune E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi bünyesindeki AMATEM’in bir bölümünde uçucu
madde ba¤›ml›s› çocuklara yönelik tedavi hizmetleri de sunulmaktad›r.
Sa¤l›k Bakanl›¤›na ba¤l› madde ba¤›ml›l›¤› tedavi merkezlerinin yan›nda Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, ‹stanbul Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi T›p fakülteleri ile ‹stanbul ilinde mevcut Özel Bal›kl› Rum Hastanesi bünyesinde madde ba¤›ml›lar›na tedavi hizmeti verilmektedir. Ayr›ca, Akdeniz Üniversitesi, Antalya Valili¤i ve ilgili kurum ve
kuruluﬂlar›n katk›lar›yla aç›lan AKDEN‹ZBAM 2006 y›l› itibariyle hizmete baﬂlam›ﬂt›r. 2006 y›l›
itibariyle ikisi çocuk ve ergenlere ait olmak üzere 17 merkezde toplam 505 yatak kapasitesiyle
hizmet verilmektedir.
Madde Ba¤›ml›¤› Tedavi Usûlleri Bilim Komisyonu çal›ﬂmalar› neticesinde, tedavi merkezlerinde görev yapacak doktor, psikolog ve hemﬂirelerin sertifikaland›r›lmalar›na yönelik e¤itim
programlar› ve s›navlar hakk›nda bir tebli¤ yay›mlanm›ﬂt›r. E¤itim müfredat› olarak da kullan›lacak tan› ve tedavi kriterlerine yönelik bir klavuz kitap haz›rlanmaya baﬂlanm›ﬂt›r.64
Uçucu madde ba¤›ml›s› çocuk ve ergenlere verilen hizmetler kapsam›nda, madde kullan›m›
sonucu ortaya ç›kan depresyon gibi ruhsal sorunlar araﬂt›r›lmakta ve bunlar›n tedavisi uygulanmaktad›r. Gencin madde kullan›m nedenleri, sosyal yap›s›, aile yap›s› araﬂt›r›lmakta ve düzenlenecek ba¤›ml›l›k tedavisinin yöntemi belirlenmektedir. Gençlere kulland›klar› maddeler ve
etkileri hakk›nda bilgilendirme yap›lmakta, bunlar› tekrar kullanmaya baﬂlamamalar› için neler
yapmalar› gerekti¤i ö¤retilmektedir.
64
Bu kitab›n 2007 y›l› sonu itibari ile tamamlan›p, 2008 y›l›nda bas›larak da¤›t›m›n›n yap›lmas› planlanmaktad›r.
43
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Talebin bulundu¤u toplumlarda arz›n önlenmesi boyutunda yap›lacak etkili mücadelenin
de bir noktadan sonra daha fazla etkili olamayaca¤› anlay›ﬂ› içinde talebin azalt›lmas› çal›ﬂmalar› kapsam›nda tedavi merkezlerinin say›s›n›n ve niteli¤inin art›r›lmas› çal›ﬂmalar› h›z kazanm›ﬂt›r. Halen Türkiye aç›s›ndan uyuﬂturucu kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› sorunu Avrupa Birli¤i üyesi ülkelerle ayn› boyutta olmamas›na ra¤men uyuﬂturucu kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤›yla mücadelede en üst düzeyde hassasiyet gösterilmektedir.
Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri
1-2-3-4
9
5-6-7
14
8
10-11-12-13
15
17
16
ﬁekil 3: 2006 Y›l› Kay›tlar›na Göre Türkiye’deki Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Bulundu¤u ‹l
‹stanbul
‹stanbul
‹stanbul
‹stanbul
Ankara
Ankara
Ankara
Elaz›¤
Samsun
‹zmir
‹zmir
‹zmir
‹zmir
Manisa
Denizli
Antalya
Adana
Tedavi Merkezinin ‹smi
Bak›rköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sa¤l›¤› ve Sinir Hast. E.A.H. (AMATEM)
Bak›rköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sa¤l›¤› ve Sinir Hast. E.A.H. (ÇEMATEM)
Özel Bal›kl› Rum Hastanesi
‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi65
Ankara Numune E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi66
Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
Elaz›¤ Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastanesi
Samsun Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastanesi
Ege Üniversitesi T›p Fakültesi (AMATEM)
Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi
‹zmir Atatürk E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi
EGEBAM
Manisa Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastanesi
Denizli Devlet Hastanesi
Akdeniz BAM
Adana Dr. Ekrem Tok Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hastanesi
Tablo 7: Türkiye’deki Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri’nin ‹simleri ve Bulunduklar› ‹ller
65
66
44
‹htiyaç duyuldu¤unda psikiyatri klini¤i yataklar› kullan›larak say› artt›r›lmaktad›r.
Ankara Numune E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesinin 10 yata¤› çocuk ve ergen ba¤›ml›l›¤›nda kullan›lmaktad›r.
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
5.1.1. Tedavinin Amac›
Türkiye’deki ba¤›ml›l›k tedavi merkezlerinde tedaviye yönelik uygulamalar: Madde kullan›m›n›n azalt›lmas› veya ortadan kald›r›lmas›, yoksunluk ile ilgili sorunlar›n giderilmesi, tekrar
madde kullanmaya baﬂlaman›n önlenmesi ve psikolojik ve sosyal iﬂlevsellikte düzelme sa¤lanmas› amac›n› taﬂ›maktad›r. Bu tedavi uygulamalar›, “madde ba¤›ml›lar›na yönelik olarak, ayakta veya yatarak uygulanan detoksifikasyon, idame ve rehabilitasyon için ilaçla veya ilaçs›z olarak veyahut her iki usûle” göre yap›lmaktad›r
Madde ba¤›ml›lar›na yönelik tedavinin farkl› amaçl› (e¤itim, bar›nma, sosyal, vs.) birimler
taraf›ndan gerçekleﬂtirilmesini önleyerek, amac›na uygun tedavi hizmetleri sunmak için tedavilerin Sa¤l›k Bakanl›¤›ndan izin/ruhsat alm›ﬂ merkezlerde yap›lmas› 16.02.2004 tarihli Resmi
Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e giren “Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i”67
ile düzenlenmiﬂtir.
Ayr›ca bu yönetmelikle, “Madde Ba¤›ml›¤› Tedavi Usûlleri Bilim Komisyonu” oluﬂturulmuﬂtur. Komisyon, madde ba¤›ml›l›¤› tedavisinin geliﬂimini izleyerek, al›nacak tedbirler ve tedavi
usûlleri ile ilgili tan› ve tedavi protokollerini belirlemekle sorumlu k›l›nm›ﬂt›r.
Madde ba¤›ml›l›¤›, bu yönetmelikle hastal›k hali olarak tan›mlanm›ﬂt›r. Ayr›ca, TCK’n›n 191.
maddesinde de yasad›ﬂ› madde ba¤›ml›lar›n›n tedaviyi kabul etmeleri durumunda, haklar›nda
mahkemelerce cezai iﬂlem yerine denetimli serbestlik tedbiri karar› al›nabilece¤i hükme ba¤lanm›ﬂt›r. 23.12.2006 tarihinde yürürlü¤e giren Çocuk Koruma Kanunu’na Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlar›n›n Uygulanmas› Hakk›nda Yönetmelik hükümleri do¤rultusunda madde ba¤›ml›s›/kullan›c›s› oldu¤u tespit edilerek, hakk›nda sa¤l›k tedbiri verilen
çocuklar›n tedavi ve takipleri sa¤lanmaktad›r.
Ba¤›ml›l›¤›n bir hastal›k oldu¤u yaklaﬂ›m›ndan hareketle, madde ba¤›ml›l›¤›na yönelik yap›lan tetkik ve tedavi için yap›lan harcamalar ilgililerin ba¤l› olduklar› sosyal güvenlik kurumlar›nca karﬂ›lanmakta, mahkeme karar› ile gelen ve sosyal güvencesi olmayanlar›n tetkik ve tedavi giderleri ise Sa¤l›k Bakanl›¤›’nca karﬂ›lanmaktad›r.68 Sosyal güvencesi olmayan ve sa¤l›k
giderlerini ödeme gücü bulunmayan ba¤›ml›lar›n tedavileri için tahakkuk edecek giderleri, ikamet ettikleri ‹l/‹lçe Sosyal Yard›mlaﬂma ve Dayan›ﬂma Vak›flar›’nca karﬂ›lanmaktad›r. Sonuç
olarak, ba¤›ml›l›k tedavisine eriﬂmede ekonomik sorunlar ortadan kald›r›larak, ba¤›ml›lar›n ihtiyaç duyduklar› uzman tedavisine eriﬂimlerinin sa¤lanmas› yaklaﬂ›m› benimsenmektedir.
Bununla birlikte, Türkiyede bulunan toplam madde ba¤›ml› say›s› bilinmemektedir.
Denetimi serbestlik tedbiri ile mahkemeler arac›l›¤› ile tedaviye yönlendirilen hastalar da
eklendi¤ine, Türkiye’de daha fazla tedavi merkezi ve daha fazla personel ihtiyac› oldu¤u
aç›kt›r. Bu nedenle yerel yönetimler ve özel teﬂebbüs taraf›ndan yapt›r›lacak ve iﬂletilecek
tedavi merkezlerine ihtiyaç vard›r.
5.1.2. ‹kame Tedavisi
Birçok Avrupa Birli¤i ülkesinde uygulamada bulunan ancak, Türkiye’de madde ba¤›ml›l›¤›
tedavisinde kullan›lmas› yasal olmayan Metadon, Bupronorfin, Naloksan, Naltrekson, LAAM,
ve benzeri di¤er afyon türevi, agonist, antagonist, parsiyel agonist ve parsiyel antagonistlerin
67
Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i. [çevirimiçi]. Adres: http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/mevzuat/metinx.asp?mevzuatkod=7.5.4836 [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
68 Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri.
45
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
kullan›m›na 2004 y›l›nda haz›rlanan Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i ile imkan tan›nm›ﬂt›r. Henüz pratikte uygulanmaya geçmemiﬂ olan ikame tedavisi yönetmeli¤i ile madde ba¤›ml›l›¤› tedavisine yeni bir boyut kazand›r›lm›ﬂt›r.
Metadon, bupronorfin ve benzeri ilaçlar›n ba¤›ml›l›k tedavisinde uygulanmas›na yönelik
usul ve esaslar henüz belirlenmedi¤inden, bu ilaçlar›n Türkiye’ye getirilmesi ve hastalara kullan›m› gerçekleﬂmemiﬂtir. Ancak, madde ba¤›ml›l›¤› tiplerine göre tan› ve tedavi protokollerinin haz›rlanmas›na Bilim Komisyonunca devam edilmektedir.
5.1.3. ‹kame D›ﬂ› Tedavi
Türkiye’de gerek yatarak gerek ayakta tedavi yap›lmaktad›r. Ancak, ayakta tedavi verilerine
sa¤l›kl› eriﬂim sa¤lanamad›¤›ndan sadece yatarak tedavi verileri kullan›lm›ﬂt›r.
Ba¤›ml›lar›n ve kullan›c›lar›n ba¤›ml›l›k tedavi merkezlerine müracaatlar›n›n sa¤lanmas›, erken dönemde tedaviye baﬂlanarak tedavi baﬂar›s›n›n art›r›lmas› için ba¤›ml›lar›n tedaviye yönlendirilece¤i mekanizmalar›n iﬂletilmesinin önemli oldu¤u kabul edilmektedir.
Bu anlay›ﬂ içinde, sokakta yaﬂayan çocuklar›n sosyal hizmet birimleri taraf›ndan, suça kar›ﬂan veya suç ma¤duru olan çocuk ve eriﬂkinlerin mahkemeler taraf›ndan, bunlara ilave olarak
kamuoyunda yarat›lan bilinç sayesinde ba¤›ml›lar›n/kullan›c›lar›n aileleri/yak›n çevreleri taraf›ndan merkezlere yönlendirmelerin artt›¤› gözlenmektedir.
Tedavi sonras› remisyona69 girenlerin tekrar madde ba¤›ml›s›/kullan›c›s› konumuna geçmemeleri için sosyal destek programlar›n›n da devreye sokulmas› anlay›ﬂ›, kamuoyunda büyük
anlamda kabul görmektedir. Önümüzdeki y›llarda ba¤›ml›l›k tedavisi sonras› e¤itim, iﬂ edindirme gibi alanlarda projelerin artmas› beklenmektedir.
2006 y›l›nda haz›rlanan Ulusal Politika ve Strateji belgesine “tedavi programlar›na ulaﬂ›labilirlik ve tedavi programlar›n›n uygulanabilirli¤ini art›rmak” ölçütü konarak 2006- 2012 y›llar›
aras›nda yürütülecek eylemlerin planlamas›na baﬂlanm›ﬂ olup 2007 y›l› itibariyle eylemlere
baﬂlanmas› planlanmaktad›r.
5.2. Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Sa¤l›k Hizmetleri
Türkiye’de son y›llarda gerçekleﬂtirilen yasama faaliyetleri sonucu infaz yasas› ve buna ba¤l› mevzuat tamamen de¤iﬂmiﬂ, insan haklar›na sayg› çerçevesinde, uluslararas› standart ve kurallara uygun hale getirilmiﬂtir.
Ceza infaz kurumlar› ve e¤itim evlerinde sa¤l›k hizmetlerinin yürütüldü¤ü revir ve polikliniklerin yönetilmesi ve düzenlenmesi için Ceza Tevkif Evleri Genel Müdürlü¤ü D›ﬂ ‹liﬂkiler
Daire Baﬂkanl›¤› bünyesinde Sa¤l›k Hizmetleri Bürosu kurulmuﬂtur.
Hükümlülerin ve tutuklular›n ilk muayene ve tedavi hizmetleri, kurumda verilirken ileri tetkik
ve tedavi gerektiren ciddi ve a¤›r vakalarda hükümlü veya tutuklu devlet hastanelerine ve üniversite hastanelerine sevk edilerek muayene ve tedavisi sa¤lanmakta olup yasa gere¤i her türlü muayene ve tedavi hizmetleri devletin teminat› alt›nda ve ücretsiz olarak yerine getirilmektedir.
Muayene ve tedavi haklar›n›n kullan›lmas›nda t›bbi gerekler ve ilgilinin talebi ön koﬂul olarak aranmakta, ancak 5275 say›l› kanunun 82. maddesinin iki ve üç numaral› f›kralar›nda belirtildi¤i üzere “bir sa¤l›k sorunu olan muayene ve tedaviyi reddeden hükümlülerin sa¤l›k ve ha69
46
Hastal›k belirtilerinin sönmesi
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
yatlar›n›n ciddi tehlike içinde olmas› veya ceza infaz kurumlar›nda bulunanlar›n sa¤l›k ve hayatlar› için tehlike oluﬂturan bir durumun varl›¤› halinde”, zorunlu ve istisnai hallerde hükümlü veya tutuklunun r›zas› olmasa dahi tedavi alt›na al›nmas› mümkün bulunmaktad›r.
5275 say›l› yasan›n 18. maddesine göre, ak›l hastal›¤› d›ﬂ›nda ruhsal rahats›zl›¤› olan hükümlülerin cezalar› Ruh Sa¤l›¤› Hastanelerine sahip olan Elaz›¤, Samsun, Manisa ve Adana illerinde
bu amaçla inﬂa veya dizayn edilen infaz kurumlar›n›n özel ünitelerinde infaz edilmektedir.
Özel ünitelerde iﬂletilmesinde uzman doktor ihtiyac› yasa gere¤i Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan
karﬂ›lanmaktad›r.
Kurumlarda öncelikle koruyucu ve önleyici sa¤l›k tedbirlerine önem verilmektedir70. Bulaﬂ›c› hastal›klarla mücadele kapsam›nda Sa¤l›k Bakanl›¤›yla iﬂbirli¤i halinde “bulaﬂ›c› hastal›klar›n ihbar› ve bildirim sistemi” kullan›lmaktad›r. Hastaneye sevk edilen hükümlü ve tutuklulardan yatarak tedavi görmesi uzman hekim taraf›ndan gerekli görülenler hastanenin mahkum
ko¤uﬂuna al›narak tedavi edilmektedir. Yatarak tedavi görmesi gerekmemekle birlikte uzman
doktor denetiminde tedavisinin takip edilmesi gereken mahpuslar, tedavilerinin sa¤lanabilece¤i hastanelere en yak›n infaz kurumlar›na nakledilmektedir.
Bu kapsamda Sa¤l›k Bakanl›¤›yla koordineli olarak aﬂ›lama programlar› yap›lm›ﬂ bu çal›ﬂmalar kapsam›nda bulaﬂ›c› hastal›klardan hepatit B’ye karﬂ› ceza infaz kurumu personelinden 6463 kiﬂiye ve hükümlü ve tutuklulardan ise
32728 kiﬂiye 1.doz aﬂ› yap›lm›ﬂ olup aﬂ›lama çal›ﬂmalar› devam etmektedir.
70
47
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
6. SA⁄LIK ‹L‹ﬁK‹S‹ VE ETK‹LER‹
6.1. Madde Ba¤lant›l› Ölümler ve Madde Ba¤›ml›lar› Aras›nda Ölüm Oran›
Türkiye’de madde ba¤lant›l› ölümlerle ilgili verilerine 2005 y›l›na kadar sadece polis kaynaklar› arac›l›¤›yla ulaﬂ›labilmiﬂtir. 2006 y›l›nda ise EMCDDA ile EMCDDA Türkiye Ulusal Temas Noktas› aras›nda PHARE Projesi71 baﬂlat›lm›ﬂt›r. Proje kapsam›nda çeﬂitli çal›ﬂma gruplar›
oluﬂturulmuﬂtur. Bu çal›ﬂma gruplar›ndan bir tanesi de Madde Ba¤lant›l› Ölüm ve Ölüm Oranlar› Göstergesi Çal›ﬂma Grubu’dur. Çal›ﬂma Grubu üyesi kurumlar Tablo 8’de yer almaktad›r.
Çal›ﬂma Grubu Üyesi Kurumlar
Adalet Bakanl›¤›, Adli T›p Kurumu Baﬂkanl›¤›
Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›
Jandarma Genel Komutanl›¤›, Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›
Ankara Üniversitesi, T›p Fakültesi Adlit›p Anabilim Dal› Baﬂkanl›¤›
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkezi Baﬂkanl›¤›
Türkiye ‹statistik Kurumu Baﬂkanl›¤›
Tablo 8: TUB‹M Madde Ba¤lant›l› Ölüm ve Ölüm Oranlar› Göstergesi Çal›ﬂma Grubu Üyesi Kurumlar
Madde ba¤lant›l› ölüm olaylar› ile ilgili 2006 y›l› verileri, PHARE Projesi kapsam›nda oluﬂturulan çal›ﬂma grubu sayesinde, Adalet Bakanl›¤› Adli T›p Kurumu Baﬂkanl›¤›, Emniyet Genel
Müdürlü¤ü Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baﬂkanl›¤› ile Jandarma Genel Komutanl›¤› Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baﬂkanl›¤›’ndan temin edilmiﬂtir.
Veri sa¤lay›c›lar›n›n (Polis ve Adli T›p) verilerinden 15 tanesinin mükerrer oldu¤u tespit
edilmiﬂ, mükerrer kay›tlar toplam kay›ttan ç›kart›larak, 2006 y›l› içerisinde Türkiye’de madde
ba¤lant›l› 51 ölüm olay› gerçekleﬂti¤i tespit edilmiﬂtir.
Madde ba¤lant›l› ölümlerin yaﬂ gruplar›na göre da¤›l›m› incelendi¤inde; 15-19 yaﬂ grubunda 2; 20-24 yaﬂ grubunda 6; 25-29 yaﬂ grubunda 9; 30-34 yaﬂ grubunda 15; 35-39 yaﬂ grubunda 9; 40-44 yaﬂ grubunda 2; 45-49 yaﬂ grubunda 3; 50-54 yaﬂ grubunda 5 ölüm olay›n›n gerçekleﬂti¤i görülmektedir.
ﬁahs›n Ölümüne Neden Olan Maddeler
Afyon ve Türevleri
Amfetamin
MDMA (Ecstasy)
TOPLAM
Kad›n
4
2
0
6
Erkek
40
3
2
45
TOPLAM
44
5
2
51
Tablo 9: Madde Ba¤lant›l› Ölümlerin Cinsiyet ve Madde Faktörüne Göre Da¤›l›m›
Madde ba¤lant›l› ölüm olaylar›n›n cinsiyete göre da¤›l›m› Tablo 9’da verilmiﬂtir. Buna göre
madde ba¤lant›l› ölümlerin (n=51) % 88’inin erkek % 12’sinin ise kad›n oldu¤u görülmektedir.
Ölüm olay›ndan % 86’s›n›n Afyon ve türevleri, % 10’unun Amfetamin, % 4’ünün Ecstasy kaynakl› oldu¤u belirlenmiﬂtir.
71
48
Bkz. “1.2.1. Uluslararas› ‹ﬂbirli¤i”.
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Ölümlerin yaﬂ ortalamas› faktörlerine göre da¤›l›m› incelendi¤inde; kad›nlar›n yaﬂ ortalamas›n›n 22,67 erkeklerin yaﬂ ortalamas›n›n 34,84 oldu¤u, genel yaﬂ ortalamas›n›n ise 33,45 oldu¤u anlaﬂ›lm›ﬂt›r. Ölüm olaylar›nda en küçük yaﬂ 16 (kad›n), en yüksek yaﬂ 51 (erkek) olarak
tespit edilmiﬂtir.
Türkiye’de 2006 y›l› içinde meydana gelen 15-64 yaﬂ aras› genel ölümlerin (n=106.784)72,
% 0,047’sinin madde ba¤lant›l› ölüm oldu¤u tespit edilmiﬂtir. Genel ölümler cinsiyete göre inceledi¤inde, erkeklerin (n=71391) % 0,063’nün, kad›nlar›n (n=35357) % 0,017’sinin ölüm
sebebinin madde ba¤lant›l› oldu¤u tespit edilmiﬂtir.
1990 ve 2003 y›llar› aras›nda, AB ülkelerinde her y›l 6.500 ile 9.000 aras›nda, ölüm vakas›
bildirilmiﬂtir. Bu y›llar aras›nda toplam ölüm vakas› 113.000’e ulaﬂm›ﬂt›r. Bu rakamlar pek çok
ülkedeki yetersiz raporlamaya ba¤l› olarak asgari bir tahmin kabul edilebilir 73 Türkiye’de meydana gelen madde ba¤lant›l› ölüm olaylar›n› AB ülkeleri ile karﬂ›laﬂ›ld›¤›nda, bu oran›n Avrupa ülkelerine göre oldukça düﬂük oldu¤u görülmektedir.
Sa¤l›k Bakanl›¤› Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü’nden sa¤lanan bilgilere göre, 2006 y›l› içerisinde Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri’nde 2853 kiﬂi tedavi olmuﬂtur. Madde ba¤›ml›l›¤› tedavisi veren hastanelerde tedavi süresince madde ba¤›ml›l›¤›na ba¤l› herhangi bir ölüm
olay› gerçekleﬂmedi¤i bildirilmiﬂtir.
6.2. Madde Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar
Damar yolu ile madde kullan›c›lar›, madde kullan›m› nedeniyle risk alma davran›ﬂlar› içinde bulunurlar. Damar yolu ile madde kullan›c›lar›n›n AIDS, Hepatit ve özellikle cinsel yolla bulaﬂan hastal›klar›n yay›lmas›nda önemli bir role sahip olduklar› bilinmektedir. Damar yolu ile
madde kullananlarda, kulland›klar› maddenin etkisi ile bir çok alanda oldu¤u gibi cinsel davran›ﬂ, enjektör paylaﬂ›m› veya enjektör temizlenmesi gibi konularda da muhakeme bozukluklar›na rastland›¤› görülmüﬂtür.74
Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ünden al›nan veriler do¤rultusunda, Türkiye’deki damar içi madde kullan›c›lar› aras›ndaki HIV, HBV, HCV oran›na ait ülke profili aﬂa¤›daki ﬂekildedir:
Damar içi madde kullan›c›s› olan toplam 6 kiﬂinin HIV virüsü taﬂ›d›¤› belirtilmiﬂtir. Cinsiyete göre incelendi¤inde HIV virüsü taﬂ›yan damar içi madde kullan›c›lar›n›n 6’s›n›n erkek oldu¤u anlaﬂ›lmaktad›r.75
HIV virüsü taﬂ›yan damar içi madde kullan›c›lar› yaﬂ gruplar›na göre de¤erlendirildi¤inde:
2 kiﬂinin 25-34 yaﬂ grubunda, 4 kiﬂinin de 34 yaﬂ›n üstünde oldu¤u saptanm›ﬂt›r.76
Türkiye’de; 1071 Hepatit C, 6516 Hepatit B vakas› tespit edilmiﬂtir. Ancak Hepatit B ve Hepatit C hastal›¤› olan kiﬂilerden kaç›n›n damar içi madde kullan›c›s› oldu¤u bilinmemektedir.77
6.3. Madde Ba¤lant›l› Psikiyatrik Sorunlar
Yeni bilgi mevcut de¤ildir.
6.4. Madde Ba¤lant›l› Di¤er Sa¤l›k Sorunlar›
Yeni bilgi mevcut de¤ildir.
‹çiﬂleri Bakanl›¤› Nüfus ve Vatandaﬂl›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü-2006 Y›l› Ölüm Kay›tlar› [çevirimiçi]. Adres:
http://www.nvi.gov.tr/11,2006_Olum_Istatistikleri.html [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
73 EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Uyuﬂturucuya Ba¤l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar ve Uyuﬂturucuya Ba¤l› Ölümler. [çevirimiçi]. Adres: http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
74 Çakmak D., Evren C. (2006). Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar›. syf. 72. ‹stanbul
75 [çevirimiçi]. Adres: http://www.saglik.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
76 [çevirimiçi]. Adres: http://www.saglik.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
77 [çevirimiçi]. Adres: http://www.saglik.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
72
49
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
7. SA⁄LIK ‹L‹ﬁK‹S‹ VE ETK‹LER‹NE YÖNEL‹K FAAL‹YETLER
7.1. Madde Ba¤lant›l› Ölümlerin Önlenmesi
Türkiye’de madde ba¤lant›l› ölüm oran› birçok Avrupa ülkesi ile mukayese edilemeyecek
kadar düﬂüktür.
Türkiye’de madde ba¤lant›l› ölüm olaylar›ndan (n=51) % 86’s›n›n afyon ve türevleri (eroin)
oldu¤u görülmektedir. Türkiye’de 2006 y›l› içinde tedavi gören madde ba¤›ml›lar›n›n (n=2853)
% 40’›n›n eroin kullan›c›s› oldu¤u de¤erlendirilirse, tedavi gören eroin kullan›c›lar›n›n oran›n›
art›rmak, bir aﬂ›r› doz ölümlerini önleme tedbiri olarak görülebilir.
Ço¤u ülkede, aﬂ›r› dozda uyuﬂturucu ölümlerini azaltmak üzere farkl› müdahale stratejilerinin kullan›lmas›na dair uzman görüﬂü, opioid ikamesi tedavisini en yararl› yaklaﬂ›m olarak kabul etmektedir. Macaristan ve ‹sveç’te, bu tip tedavi mevcut olmas›na ra¤men, uyuﬂturucu
ölümlerini azaltman›n bir yolu olarak görülmemektedir. Ayr›ca Estonya ve Polonya’da, ikame
tedavisi servisinin düﬂük seviyesi, metadon ikame tedavisinin hali haz›rda aﬂ›r› doz ölümlerini
azaltmakta önemli bir tepki olarak görülmedi¤i anlam›na gelmektedir.78 Türkiye’de bu tür ikame tedavisi uygulanmamaktad›r.
Baz› AB Devletlerinde gözlemlenen aﬂ›r› doz e¤ilimlerindeki küçük azalman›n sebebi olabilecek bir dizi faktör vard›r. Bunlar aras›nda yayg›nl›k ve enjeksiyon oranlar›n›n düﬂmesi, önleme çabalar›n›n artmas›, tedavinin bulunabilirli¤i, tedavinin anlaﬂ›lmas› ve tedavi alt›nda tutman›n artmas› ve muhtemelen risk al›c› davran›ﬂlar›n azalmas› bulunmaktad›r.79
Türkiye’de madde ba¤›ml›l›¤› tedavi merkezlerinde yap›lan di¤er bir uygulama da, uyuﬂturucuyla ba¤lant›l› ölümlerin önlenmesi için akut ve sürekli tedavi olanaklar› sa¤lamakt›r. Bunun yan› s›ra tam teﬂekküllü hastanelerin acil bölümlerinde, madde kullan›m›na ba¤l› meydana gelen krizlere müdahale yap›lmaktad›r.
7.2. Madde Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar›n Önlenmesi ve Tedavisi
Türkiye’de 1985 y›l›nda görülen ilk HIV/AIDS vakas›n›n ard›ndan Sa¤l›k Bakanl›¤› yay›nlad›¤› bir genelge ile HIV/AIDS’i bildirimi zorunlu olan hastal›klar listesine alm›ﬂt›r. Vakalar›n bildirimi HIV/AIDS’e özgü D 86 formlar› ile yap›lmaya baﬂlanm›ﬂt›r. Bunun yan› s›ra, 1990 y›l›ndan bu yana Hepatit B’de zorunlu bildirime tabi hastal›klar s›n›f›na al›nm›ﬂt›r. Ayr›ca önceleri
bildirimi zorunlu olmayan gonore ve klamidya 2005 y›l›ndan itibaren art›k Türkiye’de de zorunlu olarak bildirilmeye baﬂlanm›ﬂt›r.
HIV/AIDS/CYBE sürveyans›nda sektörler aras› iﬂbirli¤inin önemi göz ard› edilemeyen bir
gerçektir. Bu gerçek do¤rultusunda 1996 y›l›nda tüm ülke kapsam›nda konuyla ilgili kamu kurumlar›ndan, akademilerden ve Sivil Toplum Kuruluﬂlar›ndan otuz iki ulusal paydaﬂtan oluﬂan
ve Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n baﬂkanl›¤›n› yapt›¤› Ulusal AIDS Komisyonu (UAK) kurulmuﬂtur.80
UAK’nun 2006 y›l› Haziran ay› toplant›s›nda kabul etti¤i 2007-2011 3. Ulusal Stratejik AIDS
Eylem Plan› çerçevesinde kurumlar üstlendikleri faaliyetlerini gerçekleﬂtirmektedir. Sözkonu78
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Uyuﬂturucuya Ba¤l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar ve Uyuﬂturucuya Ba¤l› Ölümler. [çevirimi-
çi]. Adres: http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
79 EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Uyuﬂturucuya Ba¤l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar ve Uyuﬂturucuya Ba¤l› Ölümler. [çevirimiçi]. Adres: http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
80 Global Fond Fonth Call for Proposal of Turkey.
50
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
su eylem plan› koruma, önleme, tan› ve tedaviye ulaﬂ›labilirli¤in art›r›lmas›, dan›ﬂmanl›k hizmetlerinin art›r›lmas›, mevzuat›n iyileﬂtirilmesi, savunuculuk, sosyal destek, izleme ve de¤erlendirme hedef ve stratejilerinin yan› s›ra damar içi madde kullan›m› ve HIV/AIDS/HepB/C konular›na ba¤l› hedef ve stratejileri de içermektedir.81
Ayr›ca Türkiye Avrupa CYBE sürveyans› a¤› (ESSTI), HIV sürveyans› (EuroHIV) ve EMCDDA Phare projelerine dâhildir.
Sa¤l›k Bakanl›¤›nca HIV ve di¤er önemli cinsel yolla bulaﬂan enfeksiyonlar alan›nda yürütülmekte olan bir di¤er proje “CYBE/HIV Yöneylem Projesi”dir. Söz konusu proje Sa¤l›k Bakanl›¤› ile Avrupa Komisyonu aras›ndaki iﬂbirli¤i sonucu 2003 y›l›nda baﬂlat›lan Türkiye Üreme Sa¤l›¤› Program›nda yer almaktad›r. Türkiye’deki mevcut CYBE/HIV epidemiyolojisini belirlemek ve büyük ﬂehirlerimizde seçilmiﬂ hastanelerde bulunan kad›n hastal›klar› ve do¤um
kliniklerine gelen hamilelerde ve toplumda HIV riski alt›ndaki savunmas›z topluluklardaki
CYBE/HIV prevalans›n› ve ba¤l› oldu¤u demografik ve davran›ﬂ komponentleri belirlemek gibi hedefleri bulunan proje Mart 2006-Mart 2007 süresinde Ankara, ‹stanbul, ‹zmir ve Trabzon
illerinde yürütülmüﬂtür.82
Bahsi geçen araﬂt›rmada DUK (damar içi uyuﬂturucu kullan›c›lar›n›n)’lerin cinsel aktiviteleri di¤er araﬂt›rma gruplar›ndan daha düﬂük görünse de enjeksiyon uygulamalar› CYBE’lerin yay›lmas›n› kolaylaﬂt›rmaktad›r. Bu risk grubunun %42.6 oran›nda i¤ne paylaﬂt›¤› ve %48.5 oran›nda ﬂ›r›ngalar› temizleme uygulamas› yapmad›¤› gerçe¤i, HIV yay›l›m›ndaki rolleri ile ilgili
olarak özel önlemleri gerektirir. Bunun ötesinde, bu risk grubundaki kat›l›mc›lar %60.3 oran›nda cinsel iliﬂkilerinde kondom kullanmad›klar›n› belirtmiﬂlerdir.83
Hizmet temini (kondom, ilaç, enjektör, vs.) için ilk tercih edilen yerler eczanelerdir. Eczanelerin iﬂbirli¤i gelecekte RDG (Risk Davran›ﬂ› Gösteren)’lerin koruyucu önlemler, dan›ﬂmanl›k
ve sa¤l›k arama davran›ﬂ› ile ilgili e¤itimine katk›da bulunacakt›r. Gruplar %90 oran›nda AIDS’i
bilmektedir ancak HIV sadece ECE (erkekler ile cinsel iliﬂkiye giren erkekler)’ler taraf›ndan neredeyse ayn› oranda bilinmektedir (%89.2).84
KSÇ
HIV
HepatitB
Sifiliz
Gonore
Klamidya
Say›
2
6
19
7
3
ECE
%
0.8
2.4
7,5
2.8
1.2
Say›
3
6
18
5
4
DUK
%
1.8
3.6
10.8
3.0
1.8
Say›
1
2
1
1
2
%
1.5
2.9
1.5
1.5
2.9
Tablo 10: Risk Davran›ﬂ› Gösteren Gruplar Aras›ndaki Bulaﬂ›c› Hastal›k Durumu
81
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal HIV/AIDS Stratejik Eylem Plan› 2007-2011.
82
Operational Research on Key STIs & HIV in Turkey
83
Operational Research on Key STIs & HIV in Turkey
Operational Research on Key STIs & HIV in Turkey
84
51
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Test sonuçlar› analiz edildi¤inde, Sifiliz’in kay›ts›z ticari seks çal›ﬂanlar›ndan çok erkeklerle
cinsel iliﬂkiye giren erkeklerde yayg›n oldu¤u görülmüﬂtür. Di¤er taraftan, kan ile bulaﬂan
HIV ve Hepatit B D‹M’lerde bulunmuﬂ, ancak Sifiliz bulunmam›ﬂt›r.85
Ayr›ca Ankara, ‹stanbul, ‹zmir ve Gaziantep illerinde bulunan damar içi madde kullan›c›lar›n›n HIV/AIDS alan›nda fark›ndal›klar›n›n art›r›lmas› faaliyetleri, davran›ﬂ de¤iﬂikli¤ini ölçen
araﬂt›rmalar, saha çal›ﬂanlar› e¤itimleri ve görsel materyallerin as›lmas›n›n hedeflendi¤i “Türkiye HIV/AIDS Önleme ve Destek Program›”n›n 2008 Ocak ay›nda bitmesi planlanmaktad›r.86
7.3. Madde Ba¤lant›l› Psikiyatrik Sorunlarla ‹lgili Müdahaleler
Yeni bilgi mevcut de¤ildir.
7.4. Madde Ba¤lant›l› Di¤er Sa¤l›k Sorunlar›yla ‹lgili Müdahaleler
Yeni bilgi mevcut de¤ildir.
85
86
52
Operational Research on Key STIs & HIV in Turkey
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal HIV/AIDS Stratejik Eylem Plan› 2007-2011.
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
8. MADDE BA⁄IMLILI⁄ININ SOSYAL BOYUTU VE SONUÇLARI
8.1. Sosyal D›ﬂlanma
Sosyal birey veya küçük bir grubun, içinde yaﬂad›¤› geniﬂ grubun imkanlar›ndan yararlanamaz biçimde ayr›ﬂt›r›lmas› ve di¤er birey veya gruplar›n kullanabildi¤i ba¤lant› ve kiﬂilerden
yoksun b›rak›lmas›na sosyal d›ﬂlanma denir.87
Madde ba¤›ml›l›¤›, sosyal bir olgudur ve bu sorunun çözümü, yine kendi içinde sakl›d›r. Çözümden kastedilen ise, hiç kimsenin madde kullanmad›¤› bir dünya de¤il, mücadeleci tüm kurum, kuruluﬂ ve örgütlerin üzerine düﬂen vazifeyi yerine getirmeleridir. ‹nsanl›¤›n baﬂlang›c›ndan beri var olan bu sorun, nüfusun, kentleﬂmenin, insan iliﬂkilerinin artmas›yla, yükselen bir
trend izlemeye devam etmektedir.
Madde Kullan›c›lar›n›n Yaﬂam Ortam›
3000
2515
2500
1794
Say›
2000
1500
1179
1000
500
140
41 12 5 50
186
28 16 13 41
206
32 38 21 41
0
2004
2005
2006
Y›llar
Yaln›z
Ebeveyn /aile ile
Arkadaﬂ ile
Bir kurumda
Evsiz/ sokakta
Di¤er/ bilinmiyor
Grafik 11: AMATEM’lerde Yatarak Tedavi Gören Hastalar›n Yaﬂam Ortamlar›n›n Y›llara
Göre Da¤›l›m›
2004-2006 y›l› içerisinde AMATEM’lerde yatarak tedavi gören hastalar›n yaﬂam ortamlar›na bak›ld›¤›nda, hastalar›n 2004 y›l›nda (n=1427) % 82’sinin; 2005 y›l›nda (n=2078) % 86’s›n›n; 2006 y›l›nda ise (n=2853) % 89’unun ailesi ile birlikte yaﬂad›¤› görülmektedir.
Aile ve arkadaﬂlar›n›n, bu kiﬂileri tedaviye yönlendirmelerindeki etkilerine bakt›¤›m›z zaman; 2004 y›l›nda % 32’sinin, 2005 y›l›nda % 33’ünün, 2006 y›l›nda ise % 26,7’sinin ailesi veya
arkadaﬂlar›n›n yönlendirmesi ile tedaviye baﬂvurduklar› görülmektedir.
81 ‹l Emniyet Müdürlü¤ü Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele ﬁube Müdürlükleri Narkotik Birimlerince 2006 y›l› içinde, gözalt›na al›nan ve madde kullan›c›s› oldu¤unu beyan eden
838 kiﬂiye gönüllülük esas›na göre uygulanan anket çal›ﬂmas› sonuçlar›na göre; kiﬂilerin yaﬂam
ortam› incelendi¤inde (n=838) % 79’unun ailesi ile, % 12’sinin yaln›z, % 8’inin arkadaﬂ› ile, %
2’sinin ise di¤er yaﬂam ortamlar›nda yaﬂad›¤› görülmüﬂtür. Bu kiﬂilerin maddeye baﬂlad›klar›nda % 93’ünün ailesinin oldu¤u, % 5’inin ailesinin olmad›¤› bilinmekle beraber % 2’sinin ise ailesinin olup olmad›¤› bilinmemektedir.
87
Demir, Ö., Acar M. (2002). Sosyal Bilimler Sözlü¤ü. Ankara.
53
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
AMATEM’lerde yatarak tedavi gören hastalar ile KOM ﬁube Müdürlükleri Narkotik Birimlerince gözalt›na al›nan ve madde kullan›c›s› oldu¤unu beyan eden kiﬂilerin çok büyük bir bölümünün ailesiyle yaﬂad›¤› görülmektedir.
‹ﬂsizlik Boyutlar›
‹ﬂsizlikten en fazla etkilenenler iﬂ gücü piyasas›na giriﬂte zorluklarla karﬂ›laﬂan dezavantajl›
gruplardan biri olan gençlerdir.
Türkiye’de iﬂsizlik oran› 1990 y›l›nda yüzde 8 ve 1995 y›l›nda yüzde 7,6 seviyelerinde iken,
2002-2006 döneminde yüzde 10’un üzerine ç›km›ﬂt›r. Genç iﬂsizlik oran› ise, 1990 y›l›nda yüzde 16 iken, 2001 y›l›ndan itibaren art›ﬂ göstererek 2002-2006 döneminde yüzde 20’lere yükselmiﬂtir. ﬁüphesiz 2001 y›l›ndan itibaren toplam ve genç iﬂsizli¤inin artmas›nda ekonomik kriz en
önemli neden olmuﬂtur. 2006 y›l›nda ise hem toplam iﬂsizlik oran› hem de genç iﬂsizlik oran›
son beﬂ y›ldaki en düﬂük oranlar olmuﬂtur. 88
AMATEM’lerde yatarak tedavi gören madde ba¤›ml›lar›n›n y›llara göre iﬂ durumu incelendi¤inde;
1498
1600
1400
1085
Say›
1200
1000
794
800
600
654
646
524
355
400
200
105 56
96
141
165
126 72
41
0
2004
2005
2006
Y›llar
Düzenli iﬂi var
Geçici iﬂçi
‹ﬂsiz
Di¤er
Bilinmiyor
Grafik 12: AMATEM’lerde Yatarak Tedavi Gören Hastalar›n ‹ﬂ Durumunun Y›llara Göre
Da¤›l›m›
Tedavi gören madde ba¤›ml›lar›n›n aras›ndaki iﬂsizlerin oran›n›n yüksekli¤i dikkat çekmektedir. Di¤er dikkat çeken oran da, düzenli iﬂi olan madde ba¤›ml›lar›n›n fazlal›¤›d›r. Madde ba¤›ml›l›¤›, iﬂsiz kesimde yüksek trendlere ulaﬂm›ﬂ olsa da, iﬂi olan veya geçici iﬂçiler kesiminde
de önemli bir paya sahiptir.
8.2. Madde Ba¤lant›l› Suçlar
Günümüz kriminolojisinde son zamanlarda ortaya at›lan söylem ve araﬂt›rmalar›n önemli bir
bölümü, uyuﬂturucu kullan›m› ile suç, özellikle ﬂiddet suçlar› aras›ndaki ba¤da odaklanm›ﬂt›r.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20II%20(0151-0300).pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
88
54
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Bu hipotezler tipik olarak uyuﬂturucular ile suç aras›nda iki yönlü bir nedensel ba¤lant› kurmaktad›r.89
Belirli bir uyuﬂturucu maddenin psikolojik etkilerinin, insan›n bast›rd›¤› engelleri ortadan kald›rarak ya da di¤er farmakolojik etkilerle ﬂiddete yol açt›¤› söylenmektedir.
■ Baz› uyuﬂturucu maddelerin çok pahal› olmas›n›n, tiryaki olduklar› maddeleri kullanmak
için yeterli paray› bulmak amac›yla uyuﬂturucu kullan›c›lar›n› suç iﬂlemeye (özellikle
mülkiyet suçlar›na) yöneldi¤i söylenmektedir. “Uyuﬂturucular›n suç iﬂlemeye neden oldu¤u” hipotezinin odak noktas›, hangi etkenin öncelik taﬂ›d›¤› sorusudur. Uyuﬂturucuya
ba¤›ml› hale gelip daha sonra suç iﬂleyen bireyleri mi, yoksa suç iﬂlemeye baﬂlad›ktan
sonra uyuﬂturucu kullanmaya baﬂlam›ﬂ olan suçlular›n m›? Önemli araﬂt›rmalara ra¤men
bu ampirik sorunun cevab› henüz verilmemiﬂ durumdad›r. Bununla birlikte, yap›lan incelemelerin pek ço¤u uygun hapishane ve mahkumlar aras›nda yap›lm›ﬂ olmakla ve buna ba¤l› olarak bir örnekleme sorunu ç›karmakla birlikte, uyuﬂturucu kullan›m› ile suç iﬂleme aras›nda olumlu karﬂ›l›kl› iliﬂkiler bulundu¤u ortaya konulmuﬂtur.
81 ‹l Emniyet Müdürlü¤ü Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele ﬁube Müdürlükleri Narkotik Birimlerince 2006 y›l› için de, gözalt›na al›nan ve madde kullan›c›s› oldu¤unu beyan eden
838 kiﬂiye gönüllülük esas›na göre uygulanan anket çal›ﬂmas›n›n sonuçlar›na göre;
■
Sab›ka Durumu
Sadece madde ile ilgili konularda sab›kas› var
Sadece madde d›ﬂ› konularda sab›kas› var
Hem madde ile ilgili hem de madde d›ﬂ› konularda sab›kas› var
Daha önce sab›kas› yok
Bilinmeyen
Toplam
Say›
134
186
171
332
15
838
Tablo 11: Madde Kullananlar›n Sab›kas›n›n Olup Olmad›¤› Faktörüne Göre Da¤›l›m›
Kiﬂilerin sab›ka durumlar› incelendi¤inde % 16‘s›n›n sadece madde ile ilgili konulardan sab›kas›n›n oldu¤u, % 22‘sinin sadece madde d›ﬂ› konularda sab›kas›n›n oldu¤u, % 20’sinin hem
madde ile ilgili hem de madde d›ﬂ› konularda sab›kas›n›n oldu¤u, ayr›ca % 40’›n›n da daha önce herhangi bir sab›kas›n›n olmad›¤› görülmüﬂtür. Buna ek olarak %2‘sinin hakk›nda herhangi
bir bilgi sa¤lanamam›ﬂt›r. Madde ile ilgili sab›kas› olanlar›n (n=305) % 69’u kullanmaktan,
%14’si satmaktan, % 17’si ise hem kullanmaktan hem de satmaktan sab›kal› oldu¤unu ifade
etmiﬂtir.
Bu konuda daha önce yap›lm›ﬂ bir di¤er çal›ﬂma ise, 2004 y›l›nda ‹stanbul, Ankara, Elaz›¤
ve ‹zmir’de bulunan tutuk ve ›slahevlerinde, tutuklu ve hükümlü ergenlerde madde kullan›m›n›n yayg›nl›¤› ve özellikleri konulu araﬂt›rmad›r. Araﬂt›rman›n sonucuna göre; ergenlerin
(n=270) %29.7’sinin daha önce suç iﬂlerken madde etkisi alt›nda olduklar› sonucu bulunurken;
ﬂu anki tutukluluk ve hükümlülüklerine yol açan suçu iﬂlerken madde etkisi alt›nda olan ergenlerin oran› ise %32.8’dir. Ergenlerde suç iﬂleme yaﬂ ortalamas› 14.2±2.4 olarak bulunmuﬂtur.
Sar›sözen, T.F., (2007). Uyuﬂturucular ve Suç. [çevirimiçi]. Adres: http://www.caginpolisi.com.tr/62/16.htm [eriﬂim tarihi 02.08.2007].
89
55
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Herhangi bir maddeyi yaﬂam boyu en az bir kez deneyenlerde ilk suç iﬂleme yaﬂ› ortalamas›
13.8±2.6 bulunmuﬂtur. Tütün, alkol ve esrar kullan›m›n›n büyük ço¤unlukla suç iﬂlemeden önce oldu¤u saptanm›ﬂt›r.90 Ayn› araﬂt›rmada, tutuklanmas›na ve hüküm giymesine yol açan suçu iﬂlerken madde etkisi alt›nda olan ergenlerin oran› ise %32.8’dir.
Türkiye, mücadelesini sadece uluslararas› uyuﬂturucu kaçakç›l›¤› ile s›n›rl› tutmamakta,
özellikle iç tüketime yönelik faaliyetlerde bulunan sokak sat›c›lar›na/kullan›c›lar›na karﬂ› projeli çal›ﬂmalar da yapmaktad›r. Özellikle 2005 y›l›n›n sonlar›nda baﬂlayan sokak sat›c›lar›na/kullan›c›lar›na karﬂ› projeli çal›ﬂmalar, 2006 y›l›nda da devam etmiﬂ ve bu amaçla y›l içerisinde polis taraf›ndan Türkiye’nin 54 de¤iﬂik ilinde toplam 200 operasyon gerçekleﬂmiﬂtir. Bu
operasyonlarda toplam 2978 sokak sat›c›s› yakalanarak adli mercilere teslim edilmiﬂtir.
2006 y›l›nda ‹l Emniyet Müdürlü¤ü Narkotik Birimlerinin haklar›nda adli iﬂlem yap›lan ﬂah›slar›n rollerine bak›ld›¤›nda; uyuﬂturucu madde sat›c›lar› ile bu maddeleri bulunduran ﬂah›slar›n say›s›n›n, kullan›c› say›s›ndan fazla oldu¤u Tablo-12’de görülmektedir. 2006 y›l›nda sat›c›
ve bulunduran ﬂah›slar›n say›s›n›n ilk iki s›rada yer almas›n›n, Narkotik Birimlerinin Türk vatandaﬂlar›na uyuﬂturucu madde temineden ve da¤›t›m›n› yapan ülke içi uyuﬂturucu ﬂebekelerine yönelik olarak gerçekleﬂtirmiﬂ oldu¤u planl› ve projeli çal›ﬂmalardan kaynakland›¤› de¤erlendirilmektedir.91
MADDE
C‹NS‹
KULLANICI
KADIN
ERKEK
1342
46
ESRAR
162
12
ERO‹N
AFYON
4
KOKA‹N
20
7
ECSTASY
115
8
1
CAPTAGON 25
33
6
SENTET‹K
ECZA
TOPLAM
1701
80
2006 YILINDA HAKKINDA ADL‹ ‹ﬁLEM YAPILAN ﬁÜPHEL‹LER
SATICI
TAﬁIYICI
BULUNDURMA
D‹⁄ER
ERKEK
KADIN ERKEK
KADIN ERKEK
KADIN ERKEK KADIN
2742
157
113
4
6904
315
367
22
679
23
236
5
561
31
187
9
19
1
2
1
34
1
18
2
217
11
9
3
228
18
4
1
727
54
12
771
65
141
17
125
4
8
4
33
2
8
1
89
2
263
18
29
6
4598
252
380
17
8794
450
754
58
TOPLAM
12012
1905
82
518
1910
211
446
17084
Tablo 12: Polis Taraf›ndan Hakk›nda Adli ‹ﬂlem Yap›lan ﬁüphelilerin Suça Konu Olan
Madde Cinsine Göre Da¤›l›m›
Bu noktada Madde Ba¤lant›l› Suçlar dikkat çekmektedir. Hem kullan›m hem de kaçakç›l›k
boyutu ele al›nd›¤›nda 2005 y›l›nda oldu¤u gibi 2006 y›l›nda da iﬂlenen madde ba¤lant›l› suçlar›n 8366 ile “Esrar” maddesinin en fazla suça konu madde oldu¤u görülmekte ve bu maddeyi s›ras›yla, Ecstasy, Eroin, Kokain ve Captagon maddelerinin takip etti¤i görülmektedir. 92
8.2.1. Narko-Terörizm
Dünya üzerinde faaliyet gösteren terör örgütlerinin, uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤›n›, en
önemli gelir kaynaklar›ndan biri olarak kulland›klar› bilinmektedir.
Terörist örgütleri finansmanlar›n›, baﬂta uyuﬂturucu kaçakç›l›¤› olmak üzere illegal faaliyetlerden elde etmektedirler. Bir terör örgütünün finansman›n› hangi yoldan sa¤lad›¤›, örgütün
ideolojisine ve çap›na göre de¤iﬂkenlik göstermektedir. BM kaynaklar›na göre y›ll›k küresel ge-
90
Ögel, K., Aksoy A. (2004) Tutuklu ve Hükümlü Ergenlerde Madde Kullan›m›.
[çevirimiçi]. Adres:http://lokman.cu.edu.tr/psikiyatri/derindex/bagd/fulltext/2007/11.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
91 Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf. 51–56
92 Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf. 42
56
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
tirisi 500 milyar dolar› bulan uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›, her suç organizasyonu için oldu¤u gibi, terörist organizasyonlar için de çok cazip bir haks›z kazanç kayna¤›d›r.93
Türkiye’de terörist faaliyetler içerisinde yer ald›klar›ndan dolay› aran›r durumda iken, illegal
yollardan, ço¤unlukla Avrupa Ülkelerine olmak üzere, yurt d›ﬂ›na ç›kan ve gittikleri baz› ülkelerin yasal boﬂluklar›ndan yararlanmak suretiyle örgütlenme ve kadrolaﬂmalar›n› oluﬂturan bölücü örgüt mensuplar›n›n Türkiye aleyhinde propaganda faaliyetlerine yöneldikleri, maddi gelir temin etmek amac›yla da uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› yapt›klar› bilinmektedir.
Özellikle, terör örgütü PKK/KONGRA-GEL’in Türkiye’de silahl› eylemlere baﬂlad›¤› 1984 y›l›ndan itibaren artan militan kadrolar›n›n silah/lojistik ihtiyaçlar›n› karﬂ›lamak amac›yla, uluslararas› uyuﬂturucu ﬂebekeleriyle irtibata geçerek ve daha sonra mülteci olarak yerleﬂtikleri ülkelerde kendi organizasyonlar›n› kurarak uyuﬂturucu ticaretine yöneldi¤i gözlenmektedir. Terör örgütü, uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤›n›n hemen her safhas›nda (imalat/taﬂ›ma/arac›l›k/sat›ﬂ/sokak sat›c›l›¤› v.b.) yer alarak finansal destek sa¤lamaktad›r. Ülkemizde gerçekleﬂtirilen
uyuﬂturucu madde operasyonlar›nda yakalanan ﬂah›slar›n ifadeleri, terör örgütleri ile ba¤lant›l› suç kay›tlar›, örgüte ait s›¤›nak/hücre evlerinde ele geçirilen uyuﬂturucu maddeler ve dokümanlardaki uyuﬂturucu al›ﬂ veriﬂinin para kay›tlar›, terör örgütlerinin uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› ile olan ba¤lant›lar›n› aç›kça ortaya koymaktad›r.
PKK-KONGRA-GEL-KADEK terör örgütünün uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› yapt›¤›, Abdullah Öcalan, ﬁemdin Sak›k gibi örgütün yakalanan eski en üst düzey yöneticileri taraf›ndan bizzat itiraf edilmiﬂtir. Abdullah Öcalan ‹mral› adas›nda yarg›lan›rken Mahkeme Baﬂkan›n›n sorusu üzerine, örgütün paras›n›n 200 milyon dolar civar›nda oldu¤unu söylemiﬂtir. Örgütün uyuﬂturucu ticareti yap›p yapmad›¤› ﬂeklindeki soruyu yan›tlarken de Öcalan, örgütün uyuﬂturucu
kaçakç›s› ailelerden para tahsilat› yapt›¤›n›, s›n›r bölgelerinde gerçekleﬂen kaçakç›l›k olaylar›nda, komisyon ad› alt›nda örgüte para temin edildi¤ini ifade etmiﬂtir.94
TBMM ‹nsan Haklar› Komisyonu Baﬂkan› ve beraberindeki heyet Diyarbak›r Ceza ‹nfaz Kurumu’nda mahkûmlarla görüﬂürken, ﬁemdin Sak›k’la da bir görüﬂme yapm›ﬂlard›r. Sak›k, günümüze de ›ﬂ›k tutan ﬂu çarp›c› bilgileri aktarm›ﬂt›r: “Bizim param›z›n kayna¤› uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›ndand›. Türkiye-Orta Do¤u eksenindeki uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›ndan PKK ve Apo, hep
önemli pay ald›. Bu paralarla da silah sat›n ald›k.”95
Yap›lan tahkikatlar ve al›nan bilgiler; PKK-KONGRA-GEL-KADEK terör örgütünden baﬂka
ASALA, TKPL/ML ve DHKP/C gibi terör örgütlerinin de faaliyetlerini finanse etmek amac›yla
uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›na kar›ﬂt›¤›n› göstermektedir.96
Bu ba¤lamda, 1984 y›l›ndan günümüze kadar Türkiye’de faaliyet gösteren terör örgütleriyle ba¤lant›l› oldu¤u tespit edilen toplam 335 uyuﬂturucu madde yakalamas› gerçekleﬂtirilmiﬂtir.97
93
Pek, A. (2007). Narko-Terörizm. Ça¤›n Polisi Dergisi. 68 (6) 16-19
94
Pek, A. (2007). Narko-Terörizm. Ça¤›n Polisi Dergisi. 68 (6) 16-19
95
Pek, A. (2007). Narko-Terörizm. Ça¤›n Polisi Dergisi. 68 (6) 16-19
96
Pek, A. (2007). Narko-Terörizm. Ça¤›n Polisi Dergisi. 68 (6) 16-19
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf. 57
97
57
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
8.3. Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Madde Kullan›m›
Uyuﬂturucu ba¤›ml›l›¤› ile mücadele anlam›nda, Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanl›¤› Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan “Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤›na Karﬂ› Psikolojik Müdahale Program›” baﬂlat›lmas› planlanmaktad›r. Bu kapsamda Adalet Bakanl›¤› Ankara E¤itim
Merkezinde 10 uzman personele e¤itim verilmiﬂtir. Kararlaﬂt›r›lan 12 pilot ceza infaz kurumunda, e¤itim alan bu 10 personel arac›l›¤›yla, bahse konu program 2008 y›l›nda baﬂlat›lacakt›r.
Program›n amac›, ceza infaz kurumunda ya da hastanelerde uyuﬂturucu tedavisi görmekte
olan hükümlü ve tutuklulara psikolojik destek sa¤lamakt›r.
Adalet Bakanl›¤›, Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan 2006 y›l› içerisinde
70.277 mahkûma yönelik yap›lan anket sonucunda;98
Mahkûmlar›n ceza infaz kurumuna girmeden son bir y›l içerisinde uyuﬂturucu kullan›m
oranlar›; Esrar %0.7959, Kokain %0.0160, Eroin %0.1037, Ecstasy %0.1209, LSD %0.0267 ve herhangi bir yasad›ﬂ› uyuﬂturucu madde kullan›m› oran›n›n ise %1.3133 ﬂeklinde oldu¤u görülmektedir.99
Mahkûmlar›n ceza infaz kurumuna girmeden son bir ay içerisinde uyuﬂturucu kullan›m oranlar›: Esrar %0.4932, Kokain %0.0188, Eroin %0.0819, Ecstasy %0.1787, LSD %0.0255 ve herhangi bir
yasad›ﬂ› uyuﬂturucu madde kullan›m› oran›n›n ise %0.911 ﬂeklinde oldu¤u görülmektedir.100
TBMM, Meclis Araﬂt›rma Komisyonunun ceza infaz kurumlar›nda bulunan tutuklu ve hükümlü çocuklar aras›nda yapt›¤› araﬂt›rmada:101
Hayat›n›n bir döneminde sigara kullanma
Alkollü içki içme
Tiner/bali/uhu gibi uçucu maddeler kullanma
Uyuﬂturucu/keyif verici madde kullanma
Yüzde (%)
40,2
4,1
3,3
7,9
Tablo 13: Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklar Aras›nda Sigara, Alkol, Uyuﬂturucu/Uyar›c› Madde Kullanma Oranlar›n›n Da¤›l›m›
Sigara, alkol, uçucu/uyuﬂturucu maddelerden iki veya daha fazlas›n› kullanma yüzde 33,2
(k›zlarda yüzde 21,6) ve hiçbirini kullanmad›¤›n› belirtme ise yüzde 12,1 (k›zlarda yüzde
21,6)’dir. Bu araﬂt›rmada erkek ve k›zlarda sigara kullanma ile ﬂiddet davran›ﬂlar›; erkeklerde
ise madde kullan›m› ile ﬂiddet davran›ﬂlar› aras›nda iliﬂki bulunmuﬂtur.
98
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 12)
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 12)
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 12)
101 TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20II%20(0151-0300).pdf
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
99
100
58
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
9. SOSYAL BOYUT VE SONUÇLARINA YÖNEL‹K YAPILANLAR
9.1. Sosyal Geri Kazan›m
Bar›nma
Anayasam›z, yasalar ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu aç›kça, çocuk
ihmali ve istismar› konusunda ivedi tedbirlerin al›nmas›n› öngörmektedir. Bu çerçevede 2828
say›l› Yasan›n 3. maddesi (e) bendine eklenen 6. madde ve 1997 y›l›nda ç›kan 572 Say›l› Kanun
Hükmünde Kararname ile sokakta yaﬂayan ve çal›ﬂan çocuklara hizmet vermek amac›yla hizmete aç›lan; “Çocuk ve Gençlik Merkezleri” eﬂler aras› anlaﬂmazl›k, ihmal, hastal›k, kötü al›ﬂkanl›k, yoksulluk, terk ve benzeri nedenlerle soka¤a düﬂerek sosyal tehlike ile karﬂ› karﬂ›ya kalan ve sokakta çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlar›n› ve topluma yeniden kazand›r›lmalar›n› sa¤lamak amac›yla kurulan yat›l› veya gündüzlü sosyal hizmet kuruluﬂlar› olarak tan›mlanm›ﬂt›r.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na ba¤l› gece bar›na¤›n›n kuruluﬂ yönetmeli¤i’ne göre evsiz; bedensel, zihinsel ya da psikolojik ve sosyal problemleri, keyif verici her türlü maddeleri kötüye kullanmalar› gibi nedenlerle ya da bunlar›n d›ﬂ›ndaki herhangi bir nedenle evden at›lan, uzaklaﬂt›r›lan ya da evini terk etmek suretiyle sokakta geçici veya sürekli olarak yaﬂamak zorunda kalan, geceleri yatacak uygun ve düzenli bir yeri olmayan, terminal, metro, köprü altlar›, gar ve parklar gibi bölgelerde yaﬂayan, her hangi bir kurum hizmetinden yararlanmayan sokakta yaﬂayan ve istismara aç›k 18 yaﬂ üzeri kiﬂileri ifade etmektedir.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu bugün 445 kuruluﬂta 10 bine yak›n çal›ﬂan›yla 35 bine yak›n kiﬂiye 24 saat yat›l› veya sürekli, 150 bin kiﬂiye de koruyucu, önleyici, e¤itici,
geliﬂtirici hizmetler kapsam›nda gündüzlü olarak hizmet vermektedir.102
Bu 445 kuruluﬂtan 44 tanesi Çocuk ve Gençlik Merkezi olup, bu merkezlerde sokakta yaﬂayan çocuk ve gençlere yönelik hizmetler yürütülmektedir.
Çocuk ve Gençlik Merkezleri, sokakta yaﬂayan ve çal›ﬂt›r›lan çocuklar› ve gençleri bedensel, ruhsal ve duygusal geliﬂimleri aç›s›ndan tehlike yaratabilecek risklerden korumak, temel
gereksinimlerini gidermelerine yard›mc› olmak, gerekti¤inde geçici olarak bar›nmalar› için
zorunlu hizmetleri sunmak veya sunulmas›n› sa¤lamak, belirli bir süreç sonunda kendi kendilerine yeterli hale gelmelerini sa¤lay›c› her türlü sosyal hizmet müdahaleleri ile rehabilite edici
mesleki çal›ﬂmalar› gerçekleﬂtirmek, aile ve topluma yönelik çal›ﬂmalar› yapmakla yükümlüdür.103
Bu merkezler arac›l›¤› ile ulaﬂ›lan madde kullanan çocuklar ise Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›n tedavi
merkezlerine yönlendirilmektedir. 2006 y›l›nda merkezler arac›l›¤› ile 9114 çocu¤a ulaﬂ›lm›ﬂt›r. Madde ba¤›ml›s› 460 çocuk ise Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›n tedavi merkezlerine yönlendirilmiﬂtir.
Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹l Teﬂkilatlar›nda oluﬂturulmuﬂ Çocuk ﬁube Müdürlüklerinin, risk
alt›ndaki sokak çocuklar›na ve sokakta çal›ﬂan çocuklara yönelik e¤itim ve iﬂ edindirme amaçl›
projeli çal›ﬂmalar› bulunmaktad›r. Adli suça kar›ﬂan çocuklar›n ilgili mercilere intikal ettirilmesi ile de birinci derecede sorumlu olan Çocuk Polisleri, risk alt›ndaki gruplar› tespit edilerek ilSHÇEK [çevirimiçi]. Adres: http://www.shcek.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
Çocuk Ve Gençlik Merkezleri Yönetmeli¤i [çevirimiçi]. Adres: http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/COGEM.asp [eriﬂim tarihi 02.08.2007]
102
103
59
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
gili kurumlar›n kat›l›m›yla geniﬂ kapsaml› projelere önderlik etmekte; korunmaya muhtaç çocuklar›n ilgili devlet kuruluﬂlar›na s›¤›nmalar›na, e¤itimlerine devam etmelerine, e¤itime devam etmeyecek olanlar›n sanat/meslek edinmelerine yard›mc› olacak faaliyetlerde bulunmaktad›r.104
E¤itim, Ö¤retim
‹ﬂgücü Yetiﬂtirme Kurslar›
‹ﬂgücü yetiﬂtirme kurslar› ile: ‹ﬂsizlikten en fazla etkilenen ve bu nedenle iﬂgücü piyasas›nda dezavantajl› guruplar olarak görülen gençlerin, kad›nlar›n, özürlülerin, eski hükümlülerin,
uzun süreli iﬂsizlerin ve iﬂsizlik sigortas› kapsam›ndaki iﬂsizlerin iﬂ piyasas›nda ihtiyaç duyulan
mesleklerde yetiﬂtirilerek istihdam edilebilirlikleri art›r›lmaya çal›ﬂ›lmaktad›r.
Bu kapsamda: 105
‹ﬂsizlere yönelik istihdam garantili toplam 246 iﬂgücü yetiﬂtirme kursu düzenlenmiﬂ olup,
bu kurslara toplam 5.025 iﬂsizin kat›l›m› sa¤lanm›ﬂt›r.
■ ‹ﬂsizlerden kendi iﬂini kuracaklara yönelik toplam 38 iﬂgücü yetiﬂtirme kursu düzenlenmiﬂ olup, bu kurslara toplam 648 iﬂsizin kat›l›m› sa¤lanm›ﬂt›r.
■ Özürlülere yönelik toplam 94 mesleki e¤itim ve rehabilitasyon program› düzenlenmiﬂ
olup, bu programlara toplam 3.047 özürlünün kat›l›m› sa¤lanm›ﬂt›r.
■ Eski hükümlülere yönelik toplam 126 mesleki e¤itim ve rehabilitasyon program› düzenlenmiﬂ olup, bu programlara toplam 2.019 eski hükümlünün kat›l›m› sa¤lanm›ﬂt›r.
■ ‹ﬂsizlik sigortas› kapsam›ndaki iﬂsizlere yönelik toplam 118 iﬂgücü yetiﬂtirme kursu düzenlenmiﬂ olup, bu kurslara toplam 1.687 iﬂsizin kat›l›m› sa¤lanm›ﬂt›r.
■ ‹ﬂgücü yetiﬂtirme kurslar›n› baﬂar›l› olarak tamamlayan kursiyerlere verilen “Kurs Bitirme
Belgelerinin” iﬂgücü piyasas›nda geçerlili¤ini sa¤lamak için, Çal›ﬂma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤› ile Milli E¤itim Bakanl›¤› aras›nda 23.03.2006 tarihinde “‹ﬂgücü Yetiﬂtirme ve
Uyum Hizmetleri Protokolü” imzalanm›ﬂt›r.
Gençlik Sosyal Geliﬂim Program›
■
Türkiye’de gençlerin kat›l›m› ve yetkinleﬂtirilmesine yönelik Gençlik Sosyal Geliﬂim Program› kapsam›nda Dünya Bankas› taraf›ndan sa¤lanan fon ile 2006-2009 y›llar›n› kapsayacak ﬂekilde gençlik merkezlerinin kapasitelerinin geliﬂtirilmesi, yetkin gençlik çal›ﬂanlar›n›n say›s›n›n
artt›r›lmas›, gençlik e¤itmenlerinin yetiﬂtirilmesi, gençlik istihdam›n›n geliﬂtirilmesi, kültürel
uçurumlar›n kapat›lmas› ve yerel düzeyde gençlik politikalar›n›n geliﬂtirilmesi konular›nda çal›ﬂmalar yürütmektedir.106
104
TUB‹M. (2006) Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›kla Mücadelede 2006 Y›l› Türkiye Ulusal Raporu. TU-
B‹M, Ankara
105 Türkiye ‹ﬂ Kurumu 2006 y›l› Faaliyet Raporu (2006). [çevirimiçi]. Adres:
http://www.iskur.gov.tr/mydocu/2006_y›l›_faaliyet_raporu.pdf [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20III%20(0301-0500).pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
106
60
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
‹stihdam
Türkiye’de denetimli serbestlik mekanizmas›n›n önemli unsurlar›ndan biri de suçtan zarar
gören kiﬂileri ve cezas›n› tamamlay›p sosyal hayata yeniden dönen eski hükümlüleri desteklemektir. Bu destek sisteminin somutlaﬂm›ﬂ ve icra vazifesi gören k›sm› da Koruma Kurullar›d›r.
5402 say›l› Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Kanunu gere¤i 133
a¤›r ceza merkezinde koruma kurullar› teﬂkilatlanm›ﬂt›r.107
Bu kurullar›n görevi:
“a) Suçtan zarar gören kiﬂilerin suç nedeniyle karﬂ›laﬂt›klar›, sosyal ve ekonomik sorunlar›n
çözümünde yard›mc› olmak.
b) Ceza infaz kurumlar›ndan sal›verilen hükümlülerin meslek veya sanat edinmelerinde, iﬂ
bulmalar›nda, sanat sahibi olanlar ile tar›m iﬂletmecili¤i yapmak isteyenlere araç ve kredi sa¤lanmas›nda, iﬂyeri açmak isteyenlere yard›m edilmesinde ve karﬂ›laﬂt›klar› di¤er güçlüklerin çözümünde yard›mc› olmak.
c) Sal›verilen çocuk ve genç hükümlülerin ö¤renimlerine devam etmelerini sa¤lamaya yönelik her türlü tedbiri almak; sal›verilen di¤er hükümlülere de bu konuda yard›mc› olmak.
ç) Suçtan zarar gören veya ceza infaz kurumundan sal›verilen hükümlüler ile çocuk ve genç
hükümlülerin ö¤renimlerine devam etmelerini sa¤lamaya yönelik ﬂube müdürlü¤ü taraf›ndan
haz›rlanan projeleri görüﬂmek ve karara ba¤lamak”108t›r.
Kurullar belirtilen hükümler do¤rultusunda, 133 merkezde çal›ﬂmalar›na devam edilmektedir. 2006 y›l› içerisinde ceza infaz kurumlar›ndan sal›verilen 2294, suçtan zarar gören 69 kiﬂiye
yönelik; 309 kiﬂiye iﬂ imkan›, 282 kiﬂiye ayni-nakdi yard›m, 107 kiﬂiye e¤itim yard›m›, 47 kiﬂiye yönelik psiko-sosyal destek, 25 kiﬂiye kredi, 14 kiﬂiye de sa¤l›k hizmetleri konusunda yard›m sa¤lanm›ﬂt›r.
Buna ek olarak, 4857 say›l› ‹ﬂ Kanunu’nun 30. maddesine göre, iﬂverenler elli veya daha fazla iﬂçi çal›ﬂt›ran iﬂyerlerinde, çal›ﬂt›r›lan iﬂçi say›s›n›n % 6’s› kadar özürlü, eski hükümlü ve terör ma¤duru çal›ﬂt›rma zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Bu maddeye ayk›r›l›k hallerinde ilgili iﬂyerlerine para cezas› uygulanmaktad›r. Bu cezadan elde edilen para, Türkiye ‹ﬂ Kurumu bütçesinin Maliye Bakanl›¤›nca aç›lacak özel tertibine gelir kaydedilir. Bu hesapta toplanan paralar
özürlü ve eski hükümlülerin mesleki e¤itim ve mesleki rehabilitasyonu, kendi iﬂini kurma ve
bu gibi projelerde kullan›lmak üzere Türkiye ‹ﬂ Kurumuna aktar›l›r. Toplanan paralar›n nerelere ve ne kadar verilece¤i Türkiye ‹ﬂ Kurumu Genel Müdürlü¤ünün koordinatörlü¤ünde, Çal›ﬂma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Çal›ﬂma Genel Müdürlü¤ü, ‹ﬂ Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel
Müdürlü¤ü, Özürlüler ‹daresi Baﬂkanl›¤›, Adalet Bakanl›¤› Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlü¤ü, Türkiye Sakatlar Konfederasyonu ve en çok iﬂçi ve iﬂvereni temsil eden üst kuruluﬂlar›n
birer temsilcilerinden oluﬂan komisyon taraf›ndan karara ba¤lan›r.
‹lgili kanun uyar›nca her y›l ‹ﬂkur taraf›ndan eski hükümlülerin istihdam› yap›lmaktad›r.
107
Özkaya, M.C., (2006) Koruma Kurullar› [çevirimiçi]. Adres: http://www.sosyalhizmetuzmani.org/korumakural-
lari.htm [eriﬂim tarihi 08.08.2007].
108 Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yönetmeli¤i, Madde 102. [çevirimiçi]. Adres:
http://www.cte-dsm.adalet.gov.tr/tr/index_tr.asp [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
61
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Y›l›
2005
2006
‹ﬂ Arayan
Eski Hükümlü Say›s›
8.817
7.798
‹ﬂe Yerleﬂtirilen
Eski Hükümlü Say›s›
6.694
6.454
Tablo14: ‹ﬂkur Taraf›ndan ‹ﬂ Arayan Eski Hükümlüler ve ‹ﬂe Yerleﬂtirilen Eski Hükümlülerin Y›llara Göre Da¤›l›m›
Çal›ﬂma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan ilgili tüm taraflar›n katk›lar›yla haz›rlanmakta olan ve yoksulluk ve sosyal d›ﬂlanma ile mücadelede Türkiye’nin Avrupa politikalar›na
uyum sürecinde önemli bir rol oynayacak olan Ortak ‹çerme Belgesinde (JIM), madde ba¤›ml›lar› ile ilgili olarak mevcut durumun, sorun alanlar›n›n, mevcut kurumsal yap›lar›n, politikalar›n ve uygulamalar›n ne oldu¤u, bu alandaki sorunlar›n çözümü için neler yap›labilece¤ine iliﬂkin bölümler Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Emniyet Genel Müdürlü¤ü, KOM Daire Baﬂkanl›¤›, TUB‹M’in
katk›lar›yla haz›rlanm›ﬂt›r.
Temel Sosyal Yard›m
En geniﬂ anlam› ile “sosyal yard›m”: Yerel ölçüler içinde asgari seviyede dahi kendisini ve
bakmakla yükümlü oldu¤u kiﬂileri geçindirme olana¤›ndan kendi ellerinde olmayan nedenlerden dolay› yoksun kalm›ﬂ kiﬂilere, resmi kuruluﬂlar veya kanunlar›n verdi¤i yetkiye dayanarak
yar› resmi veya gönüllü kuruluﬂlarca muhtaçl›k tespitine ve kontrolüne dayal› olarak yap›lan ve
kiﬂileri en k›sa sürede kendi kendilerine yetecek hale getirmek amac›n› taﬂ›yan, parasal ve nesnel sosyal gelirden oluﬂan bir sosyal güvenlik yöntemi ve bir sosyal hizmet alan›d›r.109
Çocuk yuvalar› ve yetiﬂtirme yurtlar›nda, korunmaya muhtaç çocuk hizmetleri; huzur evlerinde yaﬂl› hizmetleri; kreﬂ ve gündüzlü bak›mevlerinde, gündüzlü çocuk bak›m hizmetleri; rehabilitasyon merkezlerinde sakat ve felçlilerin rehabilitasyon hizmetleri ile muhtaç durumdaki
kiﬂilere götürülecek olan sosyal yard›mlar SHÇEK taraf›ndan yap›lmaktad›r.
Türkiye’de yoksullu¤un önlenmesi ve etkilerinin en aza indirilmesi için geliﬂtirilen uygulamalar›n baﬂ›nda sosyal yard›m uygulamalar› gelmektedir.
Sosyal yard›mlar: Yoksullara ücretsiz sa¤l›k yard›m› ve bak›m›, aileye yönelik yard›mlar, yaﬂl›lara ve özürlülere ayl›k ba¤lanmas›, gelir getirici proje deste¤i, iﬂsizlik yard›m› gibi programlar› kapsamaktad›r. Türkiye’de sosyal hizmet ve yard›mlara olan ihtiyaç, göç, kentleﬂme, aile
yap›s›nda meydana gelen de¤iﬂim, nüfus art›ﬂ ve iﬂsizlik gibi nedenlerle artarak devam etmektedir. Yoksul kesimlerin e¤itim ve sa¤l›k gibi temel hizmetlere eriﬂimini kolaylaﬂt›ran söz konusu yard›mlar, bu kesimlerin yaﬂam standartlar›n›n yükselmesini sa¤lamaktad›r.110
Türkiye’de baﬂl›ca kamu sosyal yard›m programlar› yapan kurum ve kuruluﬂlar:111
109
Sosyal Yard›mlaﬂma ve Dayan›ﬂma Genel Müdürlü¤ü, Amaç ve Hedefler [çevirimiçi]. Adres:
http://www.sydgm.gov.tr/sydtf/web/gozlem.aspx?sayfano=61 [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
110 TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20I%20(0001-0150).pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
111 TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le Okullarda Meydana
Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357)
Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20I%20(0001-0150).pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
62
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Sosyal Yard›mlaﬂma ve Dayan›ﬂma Genel Müdürlü¤ü
■ TC. Emekli Sand›¤› Genel Müdürlü¤ü (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2022 say›l› Kanun uyar›nca yap›lan ödemeler)
■ Sa¤l›k Bakanl›¤› (yeﬂil kart uygulamas›)
■ Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü (ayni ve nakdi yard›mlar)
■ Vak›flar Genel Müdürlü¤ü (imaret ve muhtaç ayl›klar›)
■ Ayr›ca belediyeler taraf›ndan yap›lan sosyal yard›mlar da sosyal yard›mlar aç›s›ndan
önemli bir katk› sa¤lamaktad›r.
Maddi yönden yoksun ba¤›ml›lar›n, tedavi aﬂamalar›nda bu sosyal yard›m mekanizmalar›ndan (özellikle valilik ve kaymakaml›klar›n sosyal yard›mlaﬂma ve dayan›ﬂma fonlar›ndan, yeﬂil
kart uygulamalar›) yararland›klar› görülmektedir.
■
Ayr›ca, Ankara Büyükﬂehir Belediyesi Baﬂkanl›¤› taraf›ndan sokakta çal›ﬂan çocuklar›n aileleri ile ilgili sorunlar› çözmek, e¤itime yönlendirmek, okuyorlarsa okumalar›na yard›mc› olmak, okul ile ilgili sorunlar›n› çözmek, okula baﬂlayamam›ﬂ ya da baﬂlam›ﬂ olsa da maddi yoksulluk nedeni ile devam edememiﬂ sokakta çal›ﬂan çocuklar›n ihtiyaçlar›n› karﬂ›lamak suretiyle okulla iliﬂkilendirilerek zorunlu temel e¤itimden yaralanabilmelerine yard›mc› olmak, onlar› desteklemek, bir baﬂka deyiﬂle çocuklar›n ihmal ve istismar›n› önlemek amac› ile 1993 y›l›nda “Ankara Sokaklar›nda Çal›ﬂan Çocuklar Merkezi” kurulmuﬂtur. Merkez faaliyetlerinin temel
oda¤› çocuklara yönelik olmakla birlikte gerekli görüldü¤ü takdirde ailelere yönelik hizmetler
de verilmektedir. Bu hizmetler baﬂl›klar halinde;
1. Sosyal ve Kültür Hizmetleri
2. E¤itim Destek Hizmetleri
3. Spor Hizmetleri
4. Beslenme Hizmetleri
5. Psiko-Sosyal Destek Hizmetleri ﬂeklinde s›ralanabilir.
Çocuklar›n sosyalleﬂmesi ve toplumda kendilerine yer edinmeleri aç›s›ndan sosyal ve kültürel hizmetler önemlidir. Çocuklar› bu yönde desteklemek için Merkez bünyesinde kütüphane, zeka oyunlar›, halk oyunlar›, satranç ve el sanatlar› odalar› bulunmaktad›r.
Merkez yeni ve modern bak›ﬂ aç›s›yla, farkl› hizmet anlay›ﬂ›yla 7-15 yaﬂ aral›¤›nda 2006 y›l›
içinde kay›tl› bulunan 857 sokakta çal›ﬂan çocu¤a hizmet ulaﬂt›rm›ﬂt›r. Merkezin nihai amac› k›sa dönemde çocuklar›n çal›ﬂma ﬂartlar›n›n iyileﬂmesi, uzun dönemde çocuk iﬂçili¤inin sona erdirilmesidir. 112
9.2. Madde Ba¤›nt›l› Suçlar›n Önlenmesi
9.2.1. Cezaevlerindeki Madde Kullan›c›lar›na Yard›m (Önleme, Tedavi ve Sosyal
Geri Kazan›m)
Madde ba¤lant›l› suçlarda, madde ba¤›ml›s› olduklar›n› kabul eden madde kullan›c›lar›n
yarg›lanma süreci, tedavi ve rehabilitasyonu konular›na “1.5.4. Denetimli Serbestlik” bölümünde yer verilmiﬂtir. Madde ba¤›ml›lar›n›n istihdam› ile ilgili konulara ise “9.1. Sosyal Geri Kazan›m, ‹stihdam” bölümünde yer verilmiﬂtir.
112
Ankara Büyükﬂehir Belediyesi Baﬂkanl›¤› taraf›ndan TUB‹M’e sa¤lanan veri
63
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Ayr›ca, önleme ile ilgili olarak, TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan 2006 y›l› içerisinde 2725
tutuklu ve hükümlüye madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› konusunda fark›ndal›k artt›r›c› e¤itim verilmiﬂtir.
9.2.2. Madde Ba¤lant›l› Suçlar›n Önlenmesinde ﬁehir Düzeyinde Güvenlik Politikalar›
‹llerde gençlere yönelik yap›lan çal›ﬂmalar, genellikle vali yard›mc›lar› baﬂkanl›¤›nda ilde
bulunan ilgili kamu kurum ve kuruluﬂlar›n›n üst düzey yetkililerinin kat›l›m› ile toplanan ‹l E¤itim ve Gençlik Komisyonlar› taraf›ndan planlanmakta ve uygulamaya konulmaktad›r.
Bu komisyonda, kurumlar›n gençleri zararl› al›ﬂkanl›klardan koruma amac› ile yapt›klar› koruyucu, önleyici faaliyetler görüﬂülmektedir. Komisyonlar›n toplant› tarihleri komisyonca belirlenmektedir. Her toplant› öncesi bir önceki toplant› sonucunda kurumlar›n yapt›klar› faaliyetler de¤erlendirilmekte, eksik görülen çal›ﬂmalar›n aksayan yönleri tespit edilerek bu eksiklikler giderilmektedir.
Madde ba¤lant›l› suçlarin önlenmesine yönelik, 81 ‹l Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM ﬁube
Müdürlüklerince, uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› organizasyonlar›n›n ortadan kald›r›lmas›na
yönelik göstermiﬂ olduklar› baﬂar›l› mücadeleyi ayn› kararl›l›kla ülke gençli¤ini uyuﬂturucu kullan›m›na yönelten ve özellikle okul çevrelerinde faaliyet gösteren sokak sat›c›lar›na karﬂ› da
sürdürmeye devam etmektedirler. Sokak sat›c›lar›na yönelik yap›lan operasyonlar geçmiﬂe nazaran çok daha fazla artt›r›lm›ﬂt›r. Bunun en önemli sebebi de ‹l Emniyet Müdürlükleri KOM Birimleri taraf›ndan gerçekleﬂtirilen projeli çal›ﬂmalard›r. Projeli çal›ﬂmalar sayesinde, bazen il baz›nda bazense birden fazla ilde gerçekleﬂtirilen operasyonlarda suç ﬂebekeleri tüm organizasyonlar› ile ele geçirilmektedir. Böylece sokak sat›c›s›ndan, uyuﬂturucu temin eden, saklayan ve
taﬂ›yan herkes ele geçirilmektedir.
Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹l birimlerinin bu çal›ﬂmalar›na ek olarak, çocuk koruma kanunu ve 2006/17 nolu Baﬂbakanl›k Genelgesi baﬂta olmak üzere, konu ile ilgili di¤er ulusal ve
uluslararas› mevzuat›n alanda uygulanmas›na etkinlik kazand›rmak amac›yla ‹çiﬂleri ve Milli
E¤itim Bakanl›¤› aras›nda imzalanan 20.09.2007 tarihli “Okullarda Güvenli E¤itimin Sa¤lanmas›na Yönelik, Koruyucu ve Önleyici Tedbirlerin Artt›r›lmas›na iliﬂkin ‹ﬂbirli¤i Protokolü gere¤i:
Güvenli e¤itim ortamlar›n›n oluﬂturulmas›, muhtemel ﬂiddet olaylar›n›n önlenmesi ile ilgili taraflar›n iﬂbirli¤i ve koordinasyonunda, mevcut güvenlik durumunun belirlenerek koruyucu ve
önleyici güvenlik tedbirinin artt›r›lmas› amaçlanm›ﬂt›r. Bu amaç do¤rultusunda:
■
■
■
■
■
ﬁiddet ve ﬂiddet içerikli olaylara yönelik koruyucu ve önleyici güvenlik önlemleri,
Madde kullan›m› ve ba¤›ml›l›¤› ile mücadele konusunda ve di¤er zararl› al›ﬂkanl›klara
karﬂ› al›nan koruma önlemleri,
Zararl› elektronik oyunlara yönelik al›nan koruyucu tedbirler,
Yasad›ﬂ› örgütlerin ve ideolojik faaliyetlerin olumsuz etkilerinden uzak tutulmas›na yönelik al›nan önlemler,
Trafikte çocu¤un güvenli¤inin sa¤lanmas›na yönelik önlemlerin al›nmas›na hassasiyetle
devam edilmektedir. 113
‹çiﬂleri ve Milli E¤itim Bakanl›¤› aras›nda imzalanan “Okullarda Güvenli E¤itimin Sa¤lanmas›na Yönelik, Koruyucu ve Önleyici Tedbirlerin Artt›r›lmas›na iliﬂkin ‹ﬂbirli¤i Protokol Metni ve konuyla ilgili 20.09.2007 Tarihli Genelge
113
64
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
10. MADDEN‹N ARZ BOYUTU
10.1. Bulunabilirlik ve Arz
Arz, yasad›ﬂ› ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerinin ülkeye giriﬂi, sokak düzeyindeki sat›ﬂ› ve yakalama faaliyetlerini kapsayacak ﬂekilde geniﬂ bir manay› ifade etmektedir. Türkiye, yasad›ﬂ› ba¤›ml›l›k yap›c› madde ticareti trafi¤inde, do¤udan bat›ya afyon ve bunun türevi olan eroin maddesinin, bat›dan do¤uya ise ba¤›ml›l›k yap›c› sentetik maddelerin ticaretinden olumsuz yönde
etkilenmektedir. Ayr›ca Türkiye, do¤udan bat›ya afyon türevi uyuﬂturucular›n trafi¤inden etkilenirken, bat›dan do¤uya ise kimyasal ve sentetiklerin kaçakç›l›¤›ndan etkilenerek çift tarafl› bir
ak›ma maruz kalmaktad›r. Avrupa ve Rusya üzerinden gelen kimyasal maddelerin hedefi Güneybat› Asya’da bulunan yasad›ﬂ› uyuﬂturucu imalathaneleri; sentetik uyuﬂturucular›n hedefi
ise Ortado¤u ülkeleri ve Türkiye’dir.
Türkiye’yi etkileyen ana maddeler bunlar olmakla birlikte, esrar ve kokain maddesinin arz›
da tüm dünya ülkelerinde oldu¤u gibi Türkiye’de de bir sorun olarak karﬂ›m›za ç›kmaktad›r.
Güney Amerika ülkeleri kaynakl› kokain maddesinin, kimi zaman transit olarak, kimi zaman
da Türkiye’deki s›n›rl› say›daki kullan›c› kitlesi için Türkiye’ye sokuldu¤u güvenlik birimlerinin
yapt›klar› yakalamalardan anlaﬂ›lmaktad›r. Dünyada 172 ülkede114 yasad›ﬂ› imalat›n›n oldu¤u
kabul edilen esrar maddesi, Türkiye’de de en fazla kullan›lan ve en fazla yakalanan maddelerdendir. Türkiye’nin, yapt›¤› yakalamalarla maddenin arz› ile mücadelede ciddi bir baﬂar› elde
etti¤i aç›kça görülmektedir.
10.1.1. Uyuﬂturucu Rotalar› Bak›m›ndan Türkiye’nin Co¤rafi Durumu
Türkiye ve bölgesini etkileyen baﬂl›ca üç uyuﬂturucu rotas›ndan söz edebiliriz. Bunlar, Balkan Rotas›, Kuzey Karadeniz Rotas› ve Do¤u Akdeniz Rotas›d›r. Bilinen bu geleneksel rotalar›n d›ﬂ›nda, özellikle Türkiye’nin bölgesinde gösterdi¤i etkili mücadelenin bir sonucu olarak
kaçakç› gruplar taraf›ndan alternatif rotalar da geliﬂtirilmiﬂtir.
Türkiye ve Bulgaristan s›n›r›nda ciddi tedbirlerle karﬂ›laﬂan suç gruplar›, Ukrayna ve Romanya üzerinden Avrupa’ya ulaﬂmak gayretine girmiﬂlerdir. Bu tesbite Birleﬂmiﬂ Milletlerin ilgili birimleri de kat›lmaktad›r. BM taraf›ndan haz›rlanan 2007 Dünya Uyuﬂturucu Raporuna göre: 2000-2004 y›llar›nda oldukça aktif görülen balkan rotas›n›n 2005 y›l›nda geriledi¤i, bunun
yerine Romanya ve Macaristan’da yap›lan yakalamalarda art›ﬂ görüldü¤ü kaydedilmiﬂtir.115 Nitekim, Türkiye ve Ukrayna polis birimleri aras›nda gerçekleﬂen istihbarat paylaﬂ›m› ve yap›lan
ortak operasyonlar, Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna üzerinden Kuzey Karadeniz rotas›n›n
varl›¤›n› kuvvetlendirmektedir.
Güneybat› Asya eroinini Avrupa ülkelerine ulaﬂt›ran di¤er bir rota da Orta Asya Cumhuriyetleri üzerinden Rusya federasyonuna ve buradan Nordik Ülkeleri arac›l›¤› ile Avrupa’ya uzanan rotad›r. Afganistan’dan Pakistan yoluyla Avrupa’ya aç›lan di¤er bir rota ile daha çok Birleﬂik Krall›k’a uyuﬂturucu kaçakç›l›¤› yap›lmaktad›r.116
Bölgemizi etkileyen bütün bu rotalar üzerinde, en fazla eroin yakalamas›n›n yap›ld›¤› ülke
Türkiye’dir. Bu, Türkiye’nin uyuﬂturucu kaçakç›l›¤›na verdi¤i önemin bir göstergesidir. Siyasi
114
World Drug Report-2007, UNODC, s. 13
115
World Drug Report-2007, UNODC, s. 51.
World Drug Report-2007, UNODC, s. 51
116
65
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
otoritenin deste¤i ve kararl›l›¤›, ayr›lan önemli bütçe, kolluk birimlerinin mücadele kapasitesi,
her türlü teknik olana¤›n kullan›labilir seviyeye getirilmesi, kolluk birimlerinin e¤itimine verilen önem, adanm›ﬂ uzman personel profili ve uluslararas› iﬂbirli¤ine verilen önem, beraberinde bu baﬂar›y› getirmektedir.
Türkiye’yi etkileyen uyuﬂturucular bak›m›ndan Balkan Rotas›, Güneybat› Asya yasad›ﬂ› haﬂhaﬂ ekim bölgelerinden baﬂlayarak, ‹ran ve Türkiye topraklar›n› geçerek, Balkan Yar›madas›
üzerinde iki kola ayr›lmaktad›r. Bir kolu Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Avusturya üzerinden Bat› ve Orta Avrupa ülkelerine gitmekte iken (Kuzey Kolu), di¤eri ise Türkiye ve Yunanistan üzerinden ço¤u kez deniz yolu ile Bat› Avrupa’ya (Güney Kolu) ulaﬂmaktad›r. Balkan rotas›, Afganistan bölgesini Avrupa’ya ba¤layan en k›sa rotad›r. Suç gruplar›nca maddenin en k›sa
sürede hedefine ulaﬂt›r›lmas› önem arz etmektedir. Bu durum, Balkan rotas›n›n önemini bir kat
daha artt›rmaktad›r.
Balkan rotas›na konu olan en önemli uyuﬂturucu madde eroindir. Afyon maddesinden elde
edilen eroinin yasad›ﬂ› üretim merkezlerinde, son y›llarda önemli de¤iﬂiklikler gözlenmeye
baﬂlanm›ﬂt›r. Geçmiﬂ y›llarda sadece kaçak afyon üretimiyle ad›n› duyuran Afganistan’da eroin
üretiminde de ciddi art›ﬂlar görülmeye baﬂlanm›ﬂt›r.117
Ele geçirilen kaçak eroin laboratuar› say›s›nda art›ﬂ görülen di¤er ülkeler Rusya Federasyonu ve Moldova’d›r. 2005 y›l›nda dünya üzerinde ele geçirilen toplam 844 eroin laboratuar›ndan
% 43’ü Rusya Federasyonunca bildirilmiﬂtir.118
Alt›n üçgen olarak adland›r›lan Myanmar, Laos ve Tayland bölgesinde son alt› y›ld›r görülen
düzenli düﬂüﬂe ra¤men, Afganistan’da yasad›ﬂ› haﬂhaﬂ ekim alan›nda ve afyon üretiminde art›ﬂ
görülmeye devam edilmektedir. Dünya afyon üretiminde 2005 y›l›na göre 2006 y›l›nda %43’lük
bir art›ﬂ görülürken, Afganistanda’ki üretimde % 49 art›ﬂ gözlenmiﬂtir. 2006 verilerine göre
6.610 metrik tona ulaﬂan dünya afyon üretiminin % 92’si (6.100 metrik ton) Afganistan taraf›ndan sa¤lanmaktad›r.119
UNODC 2007 Dünya Uyuﬂturucu Raporunda: Dünya genelinde kaçak Haﬂhaﬂ ekimi düﬂüﬂ
göstermesine ra¤men, Afganistan’da 2005 y›l›nda 104.000 hektar olan Haﬂhaﬂ ekim alan›n›n
2006 y›l›nda %59’luk art›ﬂla 165.000 hektara ç›kt›¤› ifade edilmektedir. Ayr›ca, Donald G.McNeil adl› gazetecinin 2006 y›l›nda yapm›ﬂ oldu¤u araﬂt›rma neticesinde de Dünyada Afyon ve Türevi maddelerin %93’ünün Afganistan’da üretildi¤i sonucunu ortaya koymas› UNODC Raporunu teyit edici niteliktedir.120
Türkiye’nin 2006 y›l› içerisinde Balkan Rotas› üzerindeki eroin yakalamas› 10.312 kg ile AB
Ülkeleri aras›nda rekor seviyededir. Türkiye, 2005 y›l›nda dünya üzerinde Çin’den sonra en fazla eroin yakalamas› olan ülkedir. Dünya eroin yakalamas›n›n % 15’i Çin’de, % 14’ü Türkiye’de,
% 12’si Afganistan’da, % 10’u ‹ran’da gerçekleﬂmektedir.121
117
World Drug Report-2007, UNODC, s. 45
118
World Drug Report-2007, UNODC, s. 45
World Drug Report-2007, UNODC, s. 44
International Herald Tribune Asia-Pasific [çevirimiçi]. Adres: www.iht.com/articles /2007/10/14/asia/poppies
[eriﬂim tarihi 14.10.2007].
121 World Drug Report-2007, UNODC, s. 51.
119
120
66
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Dünya genelinde koka ekim alanlar›nda azal›ﬂa ra¤men kokain üretim miktar›nda önemli
bir de¤iﬂiklik görülmemiﬂtir. Üretim ve bitkinin yetiﬂtirme yöntemlerindeki geliﬂmelerin bunda
etkili oldu¤u san›lmaktad›r.122
Dünya genelinde amfetamin tipi uyar›c› maddelerin üretim miktarlar›nda dura¤an bir trend
gözlenirken, yakalama oranlar›nda ve yasad›ﬂ› laboratuar yakalamalar›nda bir düﬂüﬂ gözlenmiﬂtir. Buna etken olarak kimyasallar›n kontrolünde sa¤lanan geliﬂmeler gösterilmektedir.123
20000
Say›
15000
10000
5000
0
2003 Y›l›
2004 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
Esrar
7708
9796
9330
16014
Eroin
1126
1633
1408
2124
Kokain
145
426
460
554
Ecstasy
775
1641
1920
2247
Grafik13: Y›llara Göre ﬁüpheli Say›s› Da¤›l›m›
ﬁüpheli say›lar›nda 2005’ten sonra yükselme görülmüﬂtür. Özellikle esrar ﬂüpheli say›s›ndaki
yükseliﬂe ülke içi uyuﬂturucu ﬂebekelerine karﬂ› baﬂlat›lan planl› operasyonlar neden olmuﬂtur.
6000
5000
Say›
4000
3000
2000
1000
0
2002 Y›l›
2003 Y›l›
2005 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
Esrar
4264
4061
5179
3682
5366
Eroin
477
401
588
1381
795
Kokain
48
56
110
461
205
Ecstasy
154
306
599
1893
874
Grafik14: Y›llara Göre Olay Say›s› Da¤›l›m›
122
123
World Drug Report-2007, UNODC, s. 13
World Drug Report-2007, UNODC, s.14
67
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Yine özellikle esrar kullan›m› ve sat›ﬂ›na karﬂ› ülke içinde yap›lan baﬂar›l› operasyonlar esrar olay say›s›nda kayda de¤er yükselmeye neden olmuﬂtur. Türkiye’de sabit kullan›c› kitlesine sahip di¤er maddelerde ciddi bir de¤iﬂim gözlenmemiﬂtir.
10.1.2. Türkiye’yi Etkileyen Ana Uyuﬂturucular Bak›m›ndan De¤erlendirme
10.1.2.1. Esrar
30000
Esrar (Kg)
25000
20000
15000
10000
5000
0
Esrar (Kg)
2002 Y›l›
2003 Y›l›
2004 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
6750
7823
9382
13719.9
24884.3
Grafik 15: Yakalanan Esrar Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik’te, esrar maddesi yakalamalar›n›n y›llara göre düzenli ﬂekilde artmakta oldu¤u görülmektedir. Esrar, Türkiye’de en fazla kullan›c› kitlesi olan uyuﬂturucu maddedir. Ancak maddenin arz› ile etkili mücadele grafikten de aç›kça anlaﬂ›lmaktad›r. UNODC 2007 Dünya uyuﬂturucu raporuna göre dünyada 172 ülkede kaçak kenevir ekimi bulunmaktad›r. Kenevir bitkisinin
yetiﬂme ﬂartlar› olarak seçici bir bitki olmamas› Türkiye’de de yetiﬂmesine olanak vermektedir.
Bunun yan›nda, Türkiye’ye, Lübnan, Arnavutluk ve Afganistan kaynakl› esrar maddesi giriﬂleri oldu¤u yap›lan operasyonlarla görülmüﬂtür.
10.1.2.2. Afyon ve Türevleri
Türkiye, afyon kökenli uyuﬂturucularda transit bir ülkedir. Dünya afyon üretiminin % 92’sini karﬂ›layan Afganistan ile Avrupa’y› birbirine ba¤layan en k›sa güzergah üzerinde bulunan
Türkiye, dünya eroin yakalamas›n›n % 14’lük dilimini gerçekleﬂtirmektedir. Türkiye bu oranla
Çin’den sonra en fazla yakalama yapan (% 15) ikinci ülkedir. Türkiye’nin eroin kaçakç›l›¤›ndaki baﬂar›s›, balkan rotas›n›n aktif oldu¤unu göstermektedir. Ancak, bu durum BM taraf›ndan da
varl›¤› kabul edilen di¤er ülke rotalar›n›n daha az kullan›ld›¤› anlam›na gelmeyecektir. Türkiye’nin baﬂar›s›, ulusal politika, teknik operasyon altyap›s›n›n güçlü olmas› ve e¤itimli insan gücüne ba¤l›d›r. Özellikle 2005 y›l›ndan sonra Polis birimleri ülke çap›nda tüm illeri teknik operasyon bak›m›ndan güçlendirmiﬂtir.
68
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
12000
Eroin (Kg)
10000
8000
6000
4000
2000
0
Eroin (Kg)
2002 Y›l›
2003 Y›l›
2004 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
2657
4705
8847
8172.76
10311.94
Grafik 16: Yakalanan Eroin Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Türkiye’ye giren afyon ve türevi maddelerin daha çok ‹ran’a s›n›r komﬂusu olan Hakkâri,
Van ve A¤r› illerinden kuryeler vas›tas›yla ve genellikle tali/da¤ yollar› kullan›larak,
Türkiye’nin ‹ran s›n›r›na yak›n köylerine getirildi¤i ve mücadeleci birimlerce bu yönde çal›ﬂmalar›n artt›r›ld›¤› bilinmektedir. Türkiye’ye giren afyon türevi uyuﬂturucu madde, a¤›rl›kl› olarak eroindir. Görülen az miktarlarda afyon sak›z› yakalamas›, daha çok Türkiye’de yaﬂayan yabanc›lar›n (‹ran, Afganistan, Pakistan) kullan›mlar› amac›yla getirdikleri madde ve yine kullan›m amac›yla bat› ülkelerine sevk edilecek maddeden oluﬂmaktad›r.
2006 y›l›nda Afyon kaçakç›l›¤› olaylar›nda büyük oranda (% 66.3) kargo yönteminin kullan›ld›¤›, bunun yan›nda kamyon ve TIR gibi aranmas› zor araçlarda zula yapmak suretiyle yap›ld›¤› görülmektedir.124 Eroinin Türkiye üzerinden bat› ülkelerine sevk›yat›nda da ço¤unlukla kara yolu kullan›lmaktad›r. Büyük miktarda uyuﬂturucu sevk›yat›nda t›r araçlar› ve küçük
yolcu araçlar› kullan›lmaktad›r.
10.1.2.3. Kokain
Dünya kokain üretiminde 2006 y›l›nda önemli bir de¤iﬂiklik olmam›ﬂt›r. Türkiye’de kokain
yakalama oranlar›nda 2006 y›l›nda hafif düﬂüﬂ görülse de 2005 ile 2006 y›llar› aras›nda ciddi bir
fark olmam›ﬂt›r. 2006 y›l› içerisinde meydana gelen iki önemli kokain yakalamas›n›n ‹stanbul
ilinde meydana geldi¤i görülmektedir. Bunlardan ilki Mart 2006’da Bolivya kaynakl›, ‹ran’›n
Bandar Abbas liman›na gidecek olan bir konteyn›rda 42 kg. kokain maddesi; ikincisi de 2006
y›l› Ekim ay› içerisinde, Venezüella’dan Bulgaristan’a deniz yoluyla sevk edildi¤i daha sonra
kara yoluyla Türkiye’ye getirildi¤i anlaﬂ›lan ve al›c›lar›n Lübnan uyruklu ﬂah›slar oldu¤u tespit
edilen 14 kg kokain maddesidir. 125 Bu olaylar›n d›ﬂ›nda daha çok hava yolu ile küçük miktarlarda kokain yakalamalar›na rastlan›lmaktad›r.
124
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu.(2007). syf. 11
125
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). Syf. 7
69
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
140
120
Kokain (Kg)
100
80
60
40
20
0
Kokain (Kg)
2004 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
125
81
77
Grafik 17: Yakalanan Kokain Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
10.1.2.4. Sentetik Uyuﬂturucular
Toplumlar sentetik uyuﬂturucu problemi ile yüzleﬂirken, birbiriyle çok çeliﬂen farkl› tepkiler vermektedir. Bu tepkiler, böyle bir problemin olmad›¤›ndan, s›k› kontrollerin reddedilmesine kadar de¤iﬂmektedir. Bu farkl›l›klar toplumlar aras›nda sentetik uyuﬂturucu probleminin
gerekti¤i gibi anlaﬂ›lmas›n› ve ülkelerin bu konuda ne gibi önlemler ald›¤› yönündeki bilgi paylaﬂ›m›n› ve koordinasyonu engellemektedir.126 Örne¤in, baz› Avrupa ülkelerinde uyuﬂturucular ﬂiddetlerine göre kategorilere ayr›lm›ﬂt›r. Kimi ülkede “hafif uyuﬂturucular, sert uyuﬂturucular”; kimi ülkede “kategori A, B, C” ﬂeklinde bu gruplama kendini göstermiﬂtir. Böylece, ülkeler uyuﬂturucu politikalar›n› önceliklerine göre düzenlemiﬂlerdir. Bu durum, bir ülkenin önceli¤inde olmayan, ancak bir di¤er ülke için öncelikli olan uyuﬂturucu madde konusunda ülkelerin ayn› ölçüde iﬂbirli¤i yapmas›n› engellemektedir. Örne¤in, amfetamin tipi uyar›c› üreticisi
olan ülkelerde hafif madde olarak s›n›fland›r›lan ecstasy Türkiye’nin öncelikli konular›ndand›r.
Türkiye, bat›l› ülkelerin eroine gösterdi¤i hassasiyete eﬂ duyarl›l›¤› ecstasy maddesine karﬂ›
muhataplar›ndan beklemektedir. Dünyada ecstasy üreticisi en önemli iki ülke Hollanda ve
Belçika’d›r.
126
70
P›narc›, M. (2006). Sentetik Uyuﬂturucular ve Mücadele Yöntemi. Ankara
Ecstasy (Tablet) Say›s›
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2000000
1500000
1000000
500000
0
Ecstasy (Tablet)
2004 Y›l›
2005 Y›l›
2006 Y›l›
845390
1748799
1592200
Grafik 18: Yakalanan Ecstasy Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
2006 y›l› içerisinde Türkiye’de yakalanan ecstasy miktar›nda 2005 y›l›na göre % 9 azalma görülmüﬂtür. Captagon, yakalanan di¤er sentetik uyuﬂturucular aras›nda ilk s›ray› almaktad›r. Amfetamin içerikli Captagon tabletlerinin, Türkiye’ye Do¤u Avrupa ülkelerinden yasad›ﬂ› yollarla
giriﬂ yapt›¤› ve Ortado¤u ülkelerine gitmek üzere Türkiye’nin güneyinden yasad›ﬂ› yollarla ç›k›ﬂ yapt›¤› tespit edilmiﬂtir. Türkiye’de kullan›c› kitlesi bulan ecstasy maddesinin kayna¤› genel
olarak Hollanda ve Belçika olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Türkiye, ecstasy sorunu ile 1990’l› y›llar›n sonlar›nda tan›ﬂm›ﬂt›r. 2005 y›l›na kadar da ecstasy yakalamalar›nda ciddi bir art›ﬂ göze çarpmaktad›r. Ancak, 2004 y›l› ile 2005 y›l›nda görülen önemli art›ﬂa, 2004 y›l›nda EGM-KOM Daire Baﬂkanl›¤›n›n yapt›¤› teklif do¤rultusunda yap›lan bir mevzuat de¤iﬂikli¤inin katk›s› oldu¤una inan›lmaktad›r. Arz ile mücadelenin motivasyonu bak›m›ndan esrar, eroin, morfin, kokain gibi maddelere ödenen kolluk ve muhbir ikramiyesi, 2004 y›l›nda ecstasy maddesi için de ödenmeye baﬂlan›lm›ﬂt›r. Bu de¤iﬂiklik mücadeleye pozitif katk› yapm›ﬂ ve özellikle genç nüfus taraf›ndan kullan›m› olan ecstasy ile daha etkili mücadele baﬂlat›lm›ﬂt›r.
Türkiye’de 2005 y›l›nda ecstasy yakalamas› 50 ilde gerçekleﬂirken, 2006 y›l›nda bu illerin say›s› 65’e ç›km›ﬂt›r. Uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› yapan organizasyonlar›n, Bat› Avrupa ülkelerine götürmüﬂ olduklar› eroin maddesi karﬂ›l›¤›nda, bu ülkelerden para yerine sentetik uyuﬂturucu madde takas› yaparak Türkiye’ye getirildi¤i ﬂeklinde istihbar› bilgiler bulunmakta ve benzer
yakalamalar görülmektedir. Bu gerçek, AB ülkelerinin Türkiye ile olan istihbarat de¤iﬂiminde,
sentetik uyuﬂturucu madde olaylar›na daha da önem vermelerini zorunlu hale getirmektedir.127
10.2 Yakalamalar
Bu alanda yap›lan etkin ve kararl› mücadele sayesinde 2006 y›l›nda Türkiye’de 10.3 ton eroin maddesi ele geçirilmiﬂtir. Bu yakalama miktar›n›n, 2006 y›l›nda AB ülkelerinde yap›lan
toplam yakalamalardan fazla oldu¤u görülmektedir.128 Bu durum, Türkiye taraf›ndan yap›lan
mücadelenin kararl›l›¤›n› göstermesi aç›s›ndan büyük önem arz etmektedir.
127
128
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf. 32
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf.3
71
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
MADDELER
Esrar (Kg)
Eroin (Kg)
Kokain (Kg)
Ecstasy (Adet)
2002
6750
2657
8
98989
2003
7823
4705
3
473240
2004
9382
8847
126
845390
2005
13719
8173
81
1748799
2006
24884
10312
78
1592200
Tablo15: Y›llara Göre Madde Yakalama Miktarlar›
Türkiye’de 2005 y›l› ile 2006 y›l› olay ve yakalama miktarlar› karﬂ›laﬂt›rmas›nda:
2006 y›l›nda toplam esrar olay say›s› ve yakalama miktar›nda art›ﬂ,
■ Eroin olay say›s›nda hafif düﬂüﬂ, yakalama miktar›nda art›ﬂ,
■ Kokain olay say›s› ve yakalama miktar›nda düﬂüﬂ,
■ Captagon olay say›s›nda düﬂüﬂ, yakalama miktar›nda art›ﬂ,
■ Ecstasy olay say›s›nda ve yakalama miktar›nda hafif düﬂüﬂ oldu¤u görülmektedir.
Aﬂa¤›daki tabloda, Türkiye’deki toplam eroin yakalamalar› ile AB ülkelerindeki toplam eroin yakalamalar› karﬂ›laﬂt›rmal› olarak verilmektedir.
■
12000
10000
Eroin (Kg)
8000
6000
4000
2000
0
1997
Y›l›
1998
Y›l›
1999
Y›l›
2000
Y›l›
2001
Y›l›
2002
Y›l›
2003
Y›l›
2004
Y›l›
2005
Y›l›
2006
Y›l›*
Türkiye
3509
4651
3605
6052
3820
2535
4704
8844
8195
10312
AB Ülkeleri
6067
6005
7462
10810
10274
9206
8069
8963
8979
6914
* 2006 y›l› AB Ülkeleri eroin yakalamalar›na Birleﬂik Krall›k verileri temin edilemedi¤i için
dahil edilmemiﬂtir.
Grafik 19: 2006 Y›l›nda Meydana Gelen Eroin Maddesi Yakalamalar›nda AB Ülkeleri ve
Türkiye Karﬂ›laﬂt›rmas› (UNODC)
UNODC 2006 Dünya Uyuﬂturucu Raporu tasla¤›n›n analiz bölümünde de Avrupa’daki en
yüksek eroin maddesi yakalama oran›n›n Türkiye’ye ait oldu¤una dikkat çekilerek, Türkiye’nin
bu konumunu kesintisiz bir ﬂekilde 1987 y›l›ndan beri muhafaza etti¤i ifade edilmektedir.
10.3. Arzla Mücadele
Ulusal ve uluslararas› bir sorun olan yasad›ﬂ› madde kaçakç›l›¤› ile mücadeledeki baﬂar›,
Türk Kolluk birimleri aras›ndaki etkin koordinasyonun bir sonucudur. Benzer bir koordinasyon da Türkiye ile di¤er ülkeler aras›nda mevcuttur. Koordinasyon yan›nda, teknik alt yap›,
e¤itimli personel, yüksek operasyon kapasitesi, maddeye de¤il organizasyonun çökertilmesine
odaklanma ve siyasi kararl›l›k di¤er etkenlerdir.
72
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› alan›nda faaliyet gösteren organizasyonlara karﬂ› 2006 y›l›nda ABD, Almanya, Bulgaristan, Danimarka, Gürcistan, Hollanda, ‹ngiltere, ‹talya, Ukrayna ile
müﬂterek, koordineli ve planl› operasyonlar yap›lm›ﬂt›r. Bunun neticesinde; Türkiye’ye gelen
6 kilo 100 gram esrar, 2 kilo 250 gram kokain ve 129.000 adet ecstasy maddesi yakalanm›ﬂ, Türkiye üzerinden yurt d›ﬂ›na ç›kan 1577 kilo 229 gram eroin, 10 kilo afyon, 42 kilo kokain
1016002 adet captagon ve 2016 adet “subutex” maddesi yakalanm›ﬂt›r.
Türkiye, uyuﬂturucunun sokak düzeyinde bulunabilirli¤ine karﬂ› da önemli bir mücadele
yürütmektedir. Özellikle ülke içi kullan›ma karﬂ›, maddenin bireye ulaﬂmas›n› engellemek
amac›yla projeli organize operasyonlar yap›lmaktad›r.
10.3.1 Kontrollü Teslimat Uygulamalar›
Bir uyuﬂturucu madde suçu, birden fazla ö¤eyi içerisinde bar›nd›rmaktad›r. Bu suçun arkas›nda organizatörler, saklay›c›lar, sevk›yatç›lar, sokak sat›c›lar› ve kullan›c›lar yer almaktad›r.
Dolay›s›yla bu suçla mücadele, say›lan bu gruplar›n tamam›n› kapsayacak ﬂekilde ele al›nmal›
ve uygulanmal›d›r. Kontrollü teslimat uygulamas›, böyle bir amaca yönelik olarak mevzuat›m›zda yerini alm›ﬂt›r.
Türkiye’de kontrollü teslimat uygulamalar›na, yasal mevzuat›n ç›kmas›yla birlikte 1997 y›l›
sonlar›nda baﬂlanm›ﬂt›r. 2006 y›l› sonu itibariyle 69’u uluslararas› olmak üzere toplam 118 kontrollü teslimat gerçekleﬂtirilmiﬂtir. Türkiye ile en fazla kontrollü teslimat uygulamas› gerçekleﬂtiren ülke Almanya’d›r. ‹ki ülke güvenlik birimleri aras›nda 1997 y›l› ile 2006 y›llar› aras›nda
toplam 20 Kontrollü teslimat uygulamas› yap›lm›ﬂt›r. Bu operasyonlar neticesi, 754900 gram esrar, 74463 gram eroin 6819 gram kokain maddesi ele geçirilmiﬂtir. Türkiye ile Gürcistan aras›nda yap›lan Kontrollü teslimat operasyonu neticesinde eroin ba¤›ml›l›¤› tedavisinde kullan›lan
morfin içerikli 2016 adet “subutex tablet” yakalanmas› yap›lm›ﬂt›r. 129
Sonuç olarak; Türkiye, Kontrollü Teslimat uygulamalar›n›n özellikle uyuﬂturucu madde imalathanelerinin ortaya ç›kart›lmas›nda uygulanabilece¤ine inanmaktad›r. Bu do¤rultuda uyuﬂturucu madde imalinde kullan›lan kaça¤a kayd›r›lm›ﬂ kimyasal maddelerin, al›nacak kontrollü teslimat kararlar› do¤rultusunda varaca¤› en son noktaya kadar takip edilmesinin gereklili¤ini vurgulamaktad›r. Bu nedenle özellikle kimyasal madde üreticisi AB ülkelerinden iﬂbirli¤i ve kararl›l›k
beklenmektedir. Zira, Afganistan’da eroin üretimi her geçen gün artmaya devam etmektedir.
10.4.Fiyat/Safl›k
Uyuﬂturucu maddenin fiyat›, tüm Dünyada oldu¤u gibi safl›k oran› ve bulunabilirli¤i ile
do¤ru orant›l› olarak de¤iﬂmektedir. Maddelerin sokak piyasas› ile toptan piyasas› aras›nda
fark bulunmaktad›r. Madenin safl›k oran› artt›kça fiyat›nda da art›ﬂ gözlenmektedir. Ayn› ﬂekilde, maddenin üretim yeri ile tüketim yeri aras›ndaki mesafe fiyata do¤ru orant›l› yans›maktad›r. Uyuﬂturucu madde sokak düzeyine inene kadar çok say›da katk› maddesi eklenerek safl›k
düzeyi düﬂürülmektedir. Maddenin safl›k düzeyi kullan›c› aç›s›ndan hayati öneme sahiptir.
Çünkü, normal kulland›¤› safl›k düzeyinin çok üstünde safl›¤a sahip bir maddenin ayn› miktarda al›nmas› ölümlerle sonuçlanabilmektedir. Bu nedenle Türkiye’de, kaçakç›l›¤a konu
uyuﬂturucu maddenin safl›¤›n›n yan›nda, özellikle kullan›m düzeyinde safl›k oranlar›n›n da bilinmesine ihtiyaç bulunmaktad›r.
129
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). syf. 54–55
73
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
10.4.1. Sokak Düzeyinde Sat›ﬂ Fiyatlar›
Maddenin sokak düzeyinde sat›ﬂ fiyatlar›, periyodik olarak y›lda iki kez narkotik kolluk birimlerine sorularak, adli iﬂlem dosyalar›n›n incelenmesi, istihbari raporlar ve muhbir bilgileri
ve soruﬂturmac›larla mülakatlar arac›l›¤› ile takip edilmektedir.
‹l birimlerinden toplanan ilgili veriler incelendi¤inde;
Toz Esrar›n bir gram›n›n 5–7 Euro,
■ Kubar Esrar›n bir gram›n›n 2–4 Euro,
■ Kahverengi Eroinin bir gram›n›n 13–16 Euro,
■ Kokainin bir gram›n›n 80–100 Euro,
■ Captagonun bir tableti 2–4 Euro,
■ Ecstasynin bir tabletinin 5–7 Euro aras›nda de¤iﬂti¤i görülmektedir.
Türkiye’de 2005–2006 y›l› uyuﬂturucu fiyatlar› incelendi¤inde, 2006 y›l›nda uyuﬂturucu fiyatlar›nda art›ﬂ oldu¤u, özellikle de eroin fiyat›n›n 2005 y›l›nda 7–9 Euro aras›nda iken 2006 y›l› fiyat›n›n 13–16 Euro aras›nda oldu¤u görülmektedir. Uyuﬂturucu arz›yla yap›lan mücadele,
uyuﬂturucu fiyatlar›n› ciddi anlamda etkilemektedir. Bu da, Türkiye’nin uyuﬂturucu arz›yla yapm›ﬂ oldu¤u etkili mücadelenin bir sonucu olarak ortaya ç›kmaktad›r. Perakende sat›ﬂ fiyatlar›n›n bilinmesi ve takip edilmesi, yap›lan mücadeleye yön vermesi ve yeni stratejiler geliﬂtirilmesi bak›m›ndan son derece önem taﬂ›maktad›r.
■
100
90
Fiyat (Euro)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Kahverengi
Eroin
Kokain
Captagon
Ecstasy
2
8
50
2
3
3
14.5
90
3
6
Toz Esrar
Kubar Esrar
2005 y›l› Ortalama Gram Fiyat›
4
2006 y›l› Ortalama Gram Fiyat›
6
Grafik 20: Uyuﬂturucu ve Uyar›c› Madde Fiyatlar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
10.4.2. Safl›k Oranlar›
Jandarma Kriminal Daire Baﬂkanl›¤› Narkotik Madde Analiz laboratuar› 2313 Say›l› Uyuﬂturucu Maddelerin Murakabesi Hakk›nda Kanun Uygulanmas›na ‹liﬂkin Yönetmeli¤e istinaden;
önemli uyuﬂturucu madde kaçakç›l›¤› olaylar›nda, Uluslararas› 1961 TEK Sözleﬂmesi uyar›nca
menﬂeinin tayin edilmesi amac›yla, ele geçen 500 gramdan fazla uyuﬂturucu maddelerden al›narak gönderilen numunelerin bilimsel araﬂt›rma ve analizlerini yapmakta ve düzenlenen raporlar, 1982 y›l›ndan beri her y›l Türkiye ad›na Birleﬂmiﬂ Milletlerin ilgili organ›na gönderilmektedir.
74
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Polis ve Jandarma Kriminal Laboratuarlar› ve Adli T›p Kurumu’ndan “Baz› Yasad›ﬂ› Maddelerin Sokak Düzeyindeki Safl›¤›”130 konulu tablo ile al›nan veriler incelendi¤inde; Polis ve Jandarma Bölgesinde yakalanan 900 adet kubar esrar›n sokak düzeyinde ortalama safl›¤› %20 ve
polis bölgesinde 10 kahverengi eroin yakalamas› olay›nda ortalama safl›k oran›n›n ise %36 oldu¤u ortaya ç›km›ﬂt›r. Polis Bölgesinde gerçekleﬂtirilen 14 Amfetamin olay›nda ortalama safl›¤›n %10 oldu¤u anlaﬂ›lm›ﬂt›r.
120
Yüzde (%)
100
80
60
40
20
0
Esrar (Toz)
Esrar (Kubar)
Eroin
Kokain
Ecstasy
Amfetamin
100
68
60
97.2
47
30
Ortalama
80
20
36
64
37
10
En Düﬂük
50
9
0.66
14.9
34
5
En Yüksek
Grafik 21: Uyuﬂturucu ve Uyar›c› Maddelerin Safl›k Oranlar›n›n Da¤›l›m›
Kriminal Polis Laboratuarlar› ve Adli T›p Kurumu’ndan “Yasad›ﬂ› Tabletlerin ‹çerikleri”131konulu tabloda yer alan veriler ile ilgili 623 olay incelenmiﬂtir. Bu olaylarda rastlanan tabletlerin:
%98,85’inin MDMA, %0.98’inin Amfetamin; %0.096’s›n›n MDMA benzeri maddeler; %0.05’inin
MDMA, Amfetamin, kafein ve benzeri; %0.024’ünün kafein ve benzeri muhtelif maddeler oldu¤u tespit edilmiﬂtir.
Az karﬂ›laﬂ›lan bir örnek olmakla birlikte, 2006 y›l› Mart ay›nda Hakkâri ilinde ‹ran’l› bir kuryenin üzerinde yakalanan 1kilo 858 gram eroin maddesinin kriminal analizinde safl›k derecesinin %95 oldu¤u anlaﬂ›lm›ﬂt›r. Bu orandaki eroin safl›¤› Türkiye’de ilk defa yakalanm›ﬂt›r.132
130
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 14)
131
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo 15)
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007). Syf. 17
132
75
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
BÖLÜM B
SEÇ‹LM‹ﬁ KONULAR
1. KAMU HARCAMALARI
1.1. Genel Bütçeye Ait Özet Bilgiler133
2006 y›l› merkezi yönetim bütçesinde bütçe giderleri toplam› 174.322 milyon YTL, faiz hariç bütçe giderleri 128.062 milyon YTL, bütçe gelirleri ise 160.326 milyon YTL olarak belirlenmiﬂtir. Bütçe dengesinin 13.996 milyon YTL aç›k vermesi, faiz d›ﬂ› fazlan›n ise 32.264 milyon
YTL olmas› öngörülmüﬂtür. 134
Bütçe giderleri
Faiz hariç bütçe giderleri
Faiz giderleri
Bütçe gelirleri
Vergi gelirleri
Bütçe aç›¤›
Faiz d›ﬂ› fazla
174.321.617
128.061.592
46.260.025
160.325.526
132.199.000
13.996.091
32.263.934
Tablo 16: 2006 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Hedefleri (Bin YTL)
Bütçe giderlerinin fonksiyonel s›n›fland›rmaya göre da¤›l›m› ile giderlerin toplam bütçe
içindeki paylar› aﬂa¤›daki tabloda gösterilmiﬂtir.
Fonksiyonel S›n›fland›rmaya Göre Bütçe Baﬂlang›ç Ödenekleri ve Bütçe ‹çindeki Paylar›135
Genel kamu hizmetleri
Savunma hizmetleri
Kamu düzeni ve
güvenlik hizmetleri
Ekonomik iﬂler ve hizmetler
Çevre koruma hizmetleri
‹skan ve toplum refah› hizmetleri
Sa¤l›k hizmetleri
Dinlenme, kültür ve din hizmetleri
E¤itim hizmetleri
Sosyal güvenlik ve sosyal
yard›m hizmetleri
Bütçe giderleri toplam›
(Bin YTL)
Baﬂlang›ç Ödene¤i
72.613.829
11.953.287
10.199.992
GSMH Pay› Bütçe
(%)
‹çindeki Pay› (%)
13,5
41,7
2,2
6,9
1,9
5,9
19.563.426
124.650
2.758.797
8.134.911
2.573.955
21.552.308
24.846.462
3,6
0
0,5
1,5
0,5
4
4,6
11,2
0,1
1,6
4,7
1,5
12,4
14,3
174.321.617
32,3
100
Tablo 17: Fonksiyonel S›n›fland›rmaya Göre Bütçe Baﬂlang›ç Ödenekleri ve Bütçe ‹çindeki Paylar›
133
Türkiye’de paran›n de¤eri için, 2006 y›l› temel olarak al›nm›ﬂt›r.
134
[çevirimiçi]. Adres: http://www.maliye.gov.tr/duyuru/faaliyet_raporu_tum.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
[çevirimiçi]. Adres: http://www.maliye.gov.tr/duyuru/faaliyet_raporu_tum.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
135
76
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2006 y›l› merkezi yönetim bütçesinde, fonksiyonel s›n›fland›rmaya göre en büyük pay› yüzde 41.7 oranla genel kamu hizmetleri almaktad›r. 72.614 milyon YTL olan genel kamu hizmetlerinin 46.260 milyon YTL’si faiz giderlerinden oluﬂmaktad›r. Genel kamu hizmetlerini s›ras›yla yüzde 14.3 oranla sosyal güvenlik ve sosyal yard›m hizmetleri ve yüzde 12.4 oranla e¤itim
hizmetleri izlemektedir.
2006 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Da¤›l›m› (%)136
5%
2%
2%0%
6%
7%
39%
12%
12%
15%
Genel Kamu Hizmetleri
Ekonomik ‹ﬂler ve Hizmetler
Sa¤l›k Hizmetleri
Çevre Koruma Hizmetleri
Sosyal Güvenlik ve Yard›m Hizmetleri
Savunma Hizmetleri
‹skan ve Toplum Refah› Hizmetleri
E¤itim Hizmetleri
Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri
Dinlenme Kültür Din Hizmetleri
Grafik 22: 2006 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Da¤›l›m› (%)
Bütçe içindeki paylar›na bak›ld›¤›nda ise bütçenin yüzde 12.5’inin e¤itim hizmetlerine, yüzde 5.2’sinin ise sa¤l›k hizmetlerine harcanm›ﬂ oldu¤u görülmektedir.
1.2. Uyuﬂturucu Alan›nda Kamu Harcamalar›
Uyuﬂturucu ile mücadele çok disiplinli bir konudur. Bütçe kalemi yasal ya da yasal olmayan
maddeler için, kümelenmiﬂ konular için (ba¤›ml›l›¤› önlemek), sosyal dayan›ﬂma ve di¤er tan›mlanamayan konular için ayr›labilir.137
Türkiye’de Baﬂbakanl›k, 6 Bakanl›k (‹çiﬂleri, Adalet, Sa¤l›k, Milli E¤itim, Tar›m ve Köy ‹ﬂleri Bakanl›¤›), Üniversiteler ve muhtelif kamu/özel kuruluﬂ uyuﬂturucu konusu ile do¤rudan ya
da dolayl› olarak ilgilenmektedirler. Daha önceki EMCDDA çal›ﬂmalar› ve raporlar›nda138 belirtildi¤i gibi sa¤l›k ve kanun uygulama sektörleri hükümetlerin uyuﬂturucu alan›ndaki harcamalar›n›n büyük bir k›sm›n› oluﬂturmaktad›r.139
Türkiye’de, uyuﬂturucu alan›na do¤rudan ya da dolayl› olarak merkezi (Bakanl›klar) ve yerel (Valilikler) düzeyde bütçeler ayr›lmaktad›r. Yukar›da ifade edilen kurumlar kendilerine tahsis edilmiﬂ olan genel bütçeden uyuﬂturucu ile ilgili gerekli harcamalar› yapmaktad›rlar. Bu
136
[çevirimiçi]. Adres: http://www.maliye.gov.tr/duyuru/faaliyet_raporu_tum.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
137
Çevik A. (2007). “Uyuﬂturucu Alan›nda Kamu Harcamalar›” konulu toplant› notlar›. Lüksemburg
138
[çevirimiçi]. Adres: [http://www.emcdda.europa.eu/?nnodeid=1357] [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
2007 Ulusal Raporlar› ‹çin Nihai EMCDDA K›lavuz ‹lkeleri. syf.18
139
77
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
harcamalar genel olarak önceden planlanm›ﬂ olabilir ya da daha sonra geliﬂen olaylar çerçevesinde planlanmam›ﬂ ﬂekilde de yap›labilir.
Türkiye’de ba¤›ml›l›k yapan maddeler ile mücadele alan›na ayr›lm›ﬂ özel bir bütçe olamamas›na karﬂ›l›k bu alanda çal›ﬂan kurum ve kuruluﬂlar, kendilerine tahsis edilmiﬂ genel bütçeden gerekli harcamalarda bulunmaktad›rlar.
Türkiye’de uyuﬂturucuya yönelik tahmini kamu harcamalara iliﬂkin genel bütçedeki de¤erlere bak›ld›¤›nda kamu güvenli¤i ile sa¤l›k harcamalar›na toplam 18.334.903 B‹N YTL ayr›ld›¤›
görülmektedir.
Madde alan›nda yap›lacak harcamalar›n daha geniﬂ kapsam›n› keﬂfetmede ilk ad›m olarak,
atfedilebilecek oranlar›n tespit edilmesi yönündeki çabalar öncelikle COFOG (Uluslararas›
Devlet Fonksiyonlar›n›n Bütçesel Olarak S›n›flamas›) taraf›ndan s›n›fland›r›lan iki iﬂleve odaklanacakt›r: Asayiﬂ ve emniyet (polis hizmetleri, mahkemeler ve cezaevleri dahil) ve Sa¤l›k (t›bbi ürünler, araçlar ve ekipmanlar, ayakta tedavi hizmetleri ve hastane hizmetleri dahil).140
140
78
2007 Ulusal Raporlar› ‹çin Nihai EMCDDA K›lavuz ‹lkeleri. s.18
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2. KORUNMASIZ GENÇ NÜFUS
2.1. Korunmas›z Ana Gruplar›n Profili
2.1.1. Evsiz Gençler
Türkiye’de Çocuk ihmali ve istismar› konusunda ivedi tedbirlerin al›nmas›n› öngören ve sokakta yaﬂayan ve çal›ﬂan çocuklara hizmet vermek amac›yla aç›lan; “Çocuk ve Gençlik Merkezleri”, eﬂler aras› anlaﬂmazl›k, ihmal, hastal›k, kötü al›ﬂkanl›k, yoksulluk, terk ve benzeri nedenlerle soka¤a düﬂerek sosyal tehlike ile karﬂ› karﬂ›ya kalan ve sokakta çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlar›n› ve topluma yeniden kazand›r›lmalar›n› sa¤lamak amac›yla kurulan yat›l› veya gündüzlü sosyal hizmet kuruluﬂlar› bulunmaktad›r.141
Bu do¤rultuda, Türkiye genelinde 44 Çocuk ve Gençlik Merkezi ile sokakta yaﬂayan çocuk
ve gençlere yönelik hizmetler yürütülmektedir. Bu merkezlerimiz arac›l›¤› ile ulaﬂ›lan madde
kullanan çocuklar ise Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n tedavi merkezlerine yönlendirilmektedir. 2006 y›l›nda merkezlerimiz arac›l›¤› ile 9114 çocu¤a ulaﬂ›lm›ﬂt›r. Madde ba¤›ml›s› 460 çocuk ise Sa¤l›k
Bakanl›¤› tedavi merkezlerine yönlendirilmiﬂtir.142
Konuyla ilgili sokakta yaﬂayan ergenler ve sa¤l›k durumlar› ile ilgili bir araﬂt›rma yap›lm›ﬂt›r. 143 Yap›lan araﬂt›rman›n amac›; sokakta yaﬂayan ergenlerde fiziksel ve ruhsal rahats›zl›klar›
ve bunlar› etkileyen etkenleri araﬂt›rmakt›r. Araﬂt›rmaya ‹stanbul’da koruma ve tedavi merkezlerinde kalan 21 yaﬂ›ndan küçük ergenler al›nm›ﬂt›r. Toplam 194 ergene anket uygulanm›ﬂt›r.
Araﬂt›rma sonucuna göre; Sokakta yaﬂayan ergenlerin %26.1’i bedensel bir rahats›zl›¤› oldu¤unu bildirmiﬂtir. Bedensel rahats›zl›k görülme riski k›zlarda, sokakta 4 y›l ve daha uzun süredir
yaﬂayanlarda ve ailesinde ruhsal bir rahats›zl›¤› olanlarda daha çok bulunmuﬂtur. Sokakta yaﬂayan ergenlerin %16.8’i ruhsal bir rahats›zl›¤› oldu¤unu bildirmiﬂtir. Ruhsal rahats›zl›k görülme riski k›zlarda erkeklere göre daha yüksek bulunmuﬂ; madde kullan›m›, sokakta yaﬂama süresi, para karﬂ›l›¤› ve rastgele cinsel iliﬂkide bulunma aç›s›ndan farkl›l›k saptanmam›ﬂt›r. Sonuç
olarak; sokakta yaﬂayan ergenlere yönelik sa¤l›k hizmetleri götürmenin çok gerekli ve önemli
oldu¤u görülmektedir. Bu hizmetler kapsam›nda sokakta yaﬂayan ergenlerin sa¤l›k taramalar›n›n düzenli olarak yap›lmas›, ergenlere genel sa¤l›k e¤itimleri verilmesi, üreme sa¤l›¤›, beslenme ve hijyen konular›nda bilgilendirme çal›ﬂmalar› yap›lmas›n›n önemi vurgulanm›ﬂt›r.
Büyük ﬂehirlerde gözlemlenen bir olgu olarak; sokakta yaﬂayan veya sokakta çal›ﬂan çocuklar›n sorunlar› ile ilgili bir çözüm politikas› geliﬂtirmek üzere “Sokakta yaﬂayan/çal›ﬂan çocuklar” konulu 2004 y›l›nda baﬂlat›lan çal›ﬂma sonucu sorunun a¤›rl›k kazand›¤› illeri odak alan bir
çözüm program› üzerinde durulmuﬂtur. Kurum çal›ﬂanlar› taraf›ndan yerinde incelemeler ve
görüﬂmeler sonucu yap›lan bu çal›ﬂma neticesinde sorunun yo¤un olarak yaﬂand›¤› Diyarbak›r
‹li esas al›narak geliﬂtirilen çözüm program›nda kamu kurum ve kuruluﬂlar› ile gönüllü kuruluﬂlar›n ortak çal›ﬂmas› ele al›nm›ﬂt›r.
Çal›ﬂma kapsam›nda çocu¤u soka¤a iten nedenler ve sokakta çocu¤u bekleyen tehlikeler
EK-5’te belirtilmiﬂtir. Gençlik ve toplum merkezi baﬂl›¤› alt›nda kurulacak hizmet birimlerinde
sorunun bir bütün olarak ele al›nmas› öngörülmüﬂtür.
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo26)
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo26)
143 Ögel K, Yücel H. (2005). Sokakta Yaﬂayan Ergenler ve Sa¤l›k Durumlar› Araﬂt›rmas› Anadolu Psikiyatri Dergisi,
6, 11-18
141
142
79
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2.1.2. Genç Suçlular
Türk Hukuk Sisteminde Çocuk ve Gençlik Suçlulu¤u144
1979 y›l›nda yürürlü¤e giren 2253 Say›l› Çocuk Mahkemeleri Usul Kanunu’na göre suç iﬂleyen çocuk ve ergenlere verilecek cezalar belirlenmiﬂtir. Türk Ceza Hukuku sistemine göre 18
yaﬂ›na kadar herkes çocuktur. Hukuk sisteminde çocuk ve gençlere verilecek ceza ile ilgili üçlü bir ay›r›m söz konusudur.145
Mahkemelerde görevli gözetim ve denetim delegelerinin giriﬂimleri ile al›nan tedbirlerin izlenmesi, bu tedbirlerin çocuk ve ergenler üzerindeki etkilerinin incelenmesi gerekmektedir.
Türkiye’de ikisi ‹stanbul’da, di¤erleri Ankara, ‹zmir ve Trabzon’da olmak üzere beﬂ Çocuk
Mahkemesi bulunmaktad›r.
Baﬂta Birleﬂmiﬂ Milletler Çocuk Haklar›na Dair Sözleﬂmesi olmak üzere, sözleﬂmeye temel
teﬂkil eden kurallar ile çocuklar konusundaki di¤er tüm uluslararas› ve ulusal mevzuat esas al›narak Emniyet Teﬂkilat›n›n çocuklara yönelik yürütmekte oldu¤u hizmetlerin iyileﬂtirilmesi
amac›yla “Emniyet Genel Müdürlü¤ü Çocuk ﬁube Müdürlü¤ü/Büro Amirli¤i Kuruluﬂ, Görev ve
Çal›ﬂma Yönetmeli¤i” haz›rlanm›ﬂ ve haz›rlanan yönetmelik 13.04.2001 tarihinde 24372 say›l›
Resmi Gazete de yay›mlanarak yürürlü¤e girmiﬂtir.
Türkiye’de E¤itimevlerinin Durumu146
Türkiye’de Ankara, ‹zmir, Elaz›¤’da e¤itimevleri bulunmaktad›r. E¤itimevleri di¤er infaz kurumlar› gibi idari olarak Adalet Bakanl›¤› Ceza ve Tutukevleri Genel Müdürlü¤üne ba¤l› olup
de¤iﬂik suç gruplar›na mensup hükümlü çocuklar› bar›nd›r›r. Çocuk e¤itimevleri: Çocuk hükümlüler hakk›nda verilen cezalar›n, hükümlülerin e¤itilmeleri, meslek edinmeleri ve yeniden
toplumla bütünleﬂtirilmeleri amaçlar› güdülerek yerine getirildi¤i tesislerdir. Bu kurumlarda firara karﬂ› engel bulundurulmaz; kurum güvenli¤i iç güvenlik görevlilerinin gözetim ve sorumlulu¤unda sa¤lan›r.
Türkiye’de Genç Suçlular› ‹yileﬂtirme Çal›ﬂmalar›147
Uluslararas› Çocuk Haklar› Sözleﬂmesi’nin hükümlerini uygulamaya geçirmek üzere Adalet
Bakanl›¤›’nda “Çocuk Gözetim E¤itim ve ‹yileﬂtirme ‹ﬂleri ﬁube Müdürlü¤ü” kurulmuﬂtur. Bu
144
Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=artic-
le&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
145 1- 11 yaﬂ›n›n sonuna kadar suç fiilini iﬂleyen kiﬂinin cezai sorumlulu¤u bulunmamaktad›r. Ancak en az bir y›l süre ile hapis cezas› gerektiren bir suç iﬂlemiﬂse tedbir uygulan›r.
2- Yaﬂlar› 11 ile 15 aras›nda olan çocuk ve ergenler, Türk Hukuk sistemine göre k›smi olarak cezai ehliyete sahiptirler. Bu yaﬂlar aras›nda suç iﬂleyenlerin “farik ve mümeyyiz” olup olmad›¤›na bak›larak ceza verilir.E¤er suçlu yapt›¤› fiilin bilincinde ve sonuçlar›n› kavrayabilecek durumda ise,ceza belli oranda indirim uygulanarak verilmektedir.Farik ve mümeyyiz olmad›¤›na kara verilenlere ceza verilmemektedir.
3- Yaﬂlar› 15-18 yaﬂlar› aras›ndaki ergenlerin iﬂledikleri suçun bilincinde ve sonuçlar›n› kavrayabilecek durumda oldu¤u kabul edilir.Bu yaﬂ grubundakilerin “farik ve mümeyyiz” olup olmad›klar› araﬂt›r›lmaz.Suçluya ceza verilir, ancak belli bir oranda indirim uygulan›r.18 yaﬂ›n› doldurmuﬂ olanlara herhangi bir indirim yap›lmaz.
146
Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=artic-
le&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
147 Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
80
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
müdürlük Ankara, Elaz›¤, ‹zmir ve Sinop Çocuk E¤itimevleri’ndeki ve di¤er cezaevlerindeki
hükümlü ve tutuklu çocuklarla ergenlerin iyileﬂtirme ve tahliye sonras› koruma çal›ﬂmalar›ndan
sorumludur. Tahliye sonras› gidecek yeri olmayan ergenler için resmi ve gönüllü kuruluﬂlardan
yard›m istenmektedir. Bu ergenlerin bir k›sm› yat›l› okullara, okula gidemeyecek olanlar ise iﬂe
yerleﬂtirilerek izlenmektedir. Ailesinin yan›na dönen ergenlere de uyum sa¤lamalar› için rehberlik edilmektedir.
Suçlu çocuk ve ergenlerin iyileﬂtirilmeleri için b›rak›lacaklar› resmi ve özel kurumlar›n çok
az oluﬂu yüzünden bu hizmet yeterince yürütülememektedir.
81 ‹l Emniyet Müdürlü¤ü, Çocuk ﬁube Müdürlükleri/Büro Amirlikleri kurularak ülke çap›nda Çocuk Polisi uygulamas› baﬂlat›lm›ﬂt›r. 43 Çocuk ﬁube Müdürlü¤ü’nde tam teﬂekküllü olmak üzere di¤er tüm illerde çocuk bak›m ünitelerimiz bulunmaktad›r.13.04.2001 tarihinden
itibaren çocuk polisi hizmet içi kurslar› düzenlenmeye baﬂlanm›ﬂ ve günümüze kadar Türkiye genelinde toplam 1700 personel çocuk polisli¤i konusunda e¤itim alm›ﬂt›r. E¤itim faaliyetleri ile ﬂube müdürlükleri / büro amirliklerinin yap›land›r›lmas›na yönelik çal›ﬂmalar süratle
devam etmektedir.
1. VII Beﬂ Y›ll›k Kalk›nma Plan›nda öngörülen çocuk suçlulu¤u veri taban› haz›rlanmas›
için, Devlet ‹statistik Enstitüsü Baﬂkanl›¤›, Jandarma Genel Komutanl›¤› ve Emniyet Genel Müdürlü¤ü’nün ortak çal›ﬂmalar› sonucu, 1996 y›l›nda uygulamaya konulan ve halen
uygulamas› devam eden Güvenlik Birimine Gelen Çocuk ve Gençlerle ‹lgili ‹statistik Formu uygulamas› 27 il’de uygulanmaktad›r. 1997, 1998, 1999, 2000, 2001 y›llar› sonuçlar›
Baﬂbakanl›k Devlet ‹statistik Enstitüsü Baﬂkanl›¤› taraf›ndan beﬂ ayr› kitap haline getirilmiﬂtir.
2. Çocuk Polisi hizmetiçi e¤itimlerinde kullan›lmak üzere “Çocuk Polisi Hizmetiçi, Küçükleri Koruma Hizmetiçi E¤iticilerin E¤itimi El Kitab›” ile ‹NTERPOL Genel Sekreterli¤i ile
iﬂbirli¤i içerisinde “Çocuklara Karﬂ› ‹ﬂlenen Suçlarla ‹lgili Uzman Görevliler ‹çin ‹nterpol
‹yi Uygulamalar El Kitab›” haz›rlanm›ﬂ ve New York’ta yap›lan Birleﬂmiﬂ Milletler Çocuk
özel oturumu kapsam›nda UNICEF (Birleﬂmiﬂ Milletler Çocuklara Yard›m Fonu) taraf›ndan baﬂlat›lan “Çocuklar ‹çin Evet Deyin Kampanyas›”na Emniyet Teﬂkilat› 60.000 (altm›ﬂ
bin) imza ile kat›lm›ﬂ ve imzalar Amerika Birleﬂik Devletlerine gönderilmiﬂtir.
3. Birleﬂmiﬂ Milletler Çocuk Haklar›na Dair Sözleﬂmesi kapsam›nda Ulusal ‹lk Raporun eklerine Emniyet Teﬂkilat›n›n çocuklar konusundaki çal›ﬂmalar› ilave edilmiﬂ ve ‹sviçre Cenevre’deki toplant›da çal›ﬂmalar›m›z Dünya kamuoyuna aktar›lm›ﬂ ve büyük be¤eni toplam›ﬂt›r.
4. Türk Polis Teﬂkilat›n›n web sitesinde “Çocuk Polisi Sayfas›” aç›lm›ﬂ, burada çocuklara ve
ailelerine yönelik de¤iﬂik konularda tavsiyelere yer verilmiﬂtir. Ayr›nt›l› bilgilere
www.egm.gov.tr/asayiﬂ - www.cocukpolisi.gov.tr adreslerinden ulaﬂ›labilmektedir.
5. Çocuk Polisi Hizmetiçi e¤itim çal›ﬂmalar› 1996 y›l›ndan bu yana Üniversiteler, Sivil Toplum Örgütleri, Barolar, SHÇEK, ILO (Uluslararas› Çal›ﬂma Örgütü), The British Coincil,
UNICEF Türkiye Temsilcili¤i ve ‹NTERPOL gibi ulusal ve uluslararas› kurumlar ile iﬂbirli¤i içerisinde gerçekleﬂtirilmektedir.
6. ‹çiﬂleri Bakanl›¤›nca Çocuk Polisi Yönetmeli¤i ile birlikte “Ailenin Korunmas›”, “Çocuk81
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
lar›n Korunmas›”, “Uçucu Maddeler Genelgesi”, “Çocuklara Kelepçe Tak›lmamas›” ve
“Çocuk Polisi” genelgeleri yay›mlanarak, Teﬂkilat›n çal›ﬂmalar›na kolayl›k sa¤lay›c› etkinlikler gerçekleﬂtirilmiﬂtir.
7. ‹çiﬂleri Bakanl›¤›m›z›n giriﬂimleri ile Çal›ﬂma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ve D›ﬂ Ticaret
ve Gümrük Müsteﬂarl›¤›n›n ortak çal›ﬂmas›n›n sonucu ile uçucu ve yap›ﬂt›r›c› maddelerin
ithalat›nda içerik miktarlar›n›n denetimi konusunda 10.01.1999 gün ve 23579 say›l› Resmi Gazetede “‹thalat Tebli¤i” yay›mlanm›ﬂt›r.
8. 11.02.2000 tarih ve B.05.1.EGM.0.11.01.09/00036 say›l› genelgemiz ile “kamu esenli¤inin
sa¤lanmas› ve uçucu maddelerin etkisi ile çocuklar›n suç iﬂlemesinin önüne geçilmesi
için 5442 say›l› ‹l ‹daresi Kanununun 11/C maddesine göre uçucu maddelerin 0-18 yaﬂ
aras›ndaki çocuklara sat›ﬂ›n›n yasaklanmas› için karar al›nmas›, ilan edilecek karara uymayanlar hakk›nda eylemleri ayr› bir suç teﬂkil etmedi¤i takdirde TCK 526 nc› maddesinin uygulanmas› için adli soruﬂturma yap›lmas›” tüm illerden istenmiﬂ ve uygulama tüm
ülke genelinde hayata geçirilmiﬂtir.
9. DPT koordinatörlü¤ünde VIII. Beﬂ Y›ll›k Kalk›nma Plan› (2001-2005) n›n haz›rlanmas›nda Aile ve Çocuk Özel ‹htisas Komisyonu Çocuk Alt Komisyonunda görev al›nm›ﬂt›r.
10.2001-2005 T.C. Hükümeti – UNICEF Ülke Program›n›n “Özel Koruma Tedbirlerine Muhtaç Çocuklar” ve “Çocuk Adaleti Sistemi Projesi” haz›rl›k çal›ﬂmalar›na kat›l›nm›ﬂ, Emniyet Genel Müdürlü¤ünün de yer ald›¤› proje baﬂl›klar› belirlenmiﬂtir.148
18 Yaﬂ›n› Bitiren Ergenlerin Cezai Sorumlulu¤u149
1953 y›l›na kadar Ceza Yasam›zda 18–21 yaﬂlar› aras›ndaki hükümlülerin cezalar›nda 1/6 oran›nda indirim uygulanmaktayken, bu uygulamaya son verilmiﬂtir. Bat› ülkelerinde 18–21 yaﬂlar›ndaki gençlerin suça neden olan uyaranlar›n etkisinde daha çok kald›¤› düﬂünülerek, suçlulu¤un bu yaﬂlar aras›ndaki art›ﬂ› yukar›daki etkene ba¤lanmaktad›r. Bu yüzden 18–21 yaﬂlar› aras›nda bulunan gençlerin, daha üst yaﬂlardaki gençlere göre suç ve ceza ile ilgili baz› özellikleri
oldu¤u konusunda ortak bir görüﬂ oldu¤u bildirilmektedir. Bu nedenle 18–21 yaﬂlar aras›nda
uygulanacak cezalara yumuﬂat›c› kurallar getirilmesinin do¤ru olaca¤› düﬂünülmektedir.
Suçlu Ergenler Üzerinde Yap›lan Araﬂt›rmalar150
Suçlu ergenlerin önemli bir k›sm›n›n suçlu yetiﬂkinlerin oldu¤u ailelerden gelmesi, suçun
ö¤renilebilen bir davran›ﬂ oldu¤unu bize göstermektedir.
1994 y›l›nda Paﬂakap›s›, Metris ve Bayrampaﬂa Ceza ‹nfaz Kurumlar›’nda ki ko¤uﬂlarda bulunan 12-18 yaﬂlar›ndaki 115 erkek hükümlü ye uygulanan anket sonuçlar›na göre suçlu ergenlerin üçte ikisi ilkokul terk ya da ilkokul mezunudur.%42’sinin ailesinin ekonomik seviyesi ortan›n alt›nda bulunmaktad›r ve %61’inin dört veya daha çok kardeﬂi vard›r. Suçlu ergenlerin ai-
148
Güller, M. Sosyal Hizmetler Ba¤lam›nda Kollu¤un Çocuklara Yönelik Yaklaﬂ›mlar› ve Uygulamada Karﬂ›laﬂ›lan
Sorunlar . [çevirimiçi]. Adres:http:// www.sosyalhizmetuzmani.org/sosyalhizmetemniyet.doc
149 Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
150 Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
82
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
lelerinde ve yak›n akrabalar›nda %19 oran›nda suçlu ve %11 oran›nda alkol kullanan vard›r.Suçlu ergenlerin %72’si ailelerinden dayak yedi¤ini belirtmiﬂtir.%69’u en az bir defa evden
kaçm›ﬂt›r ve %87’si sigara kullanmaktad›r.
Ankara, Kalaba Çocuk E¤itimevi’nde bulunan 15-18 yaﬂlar› aras›ndaki 60 ergenle, Adalet
Meslek Lisesi’nde okuyan ayn› yaﬂ grubunda ve ayn› say›daki ö¤renci grubunun karﬂ›laﬂt›r›lmas› ile 1991 y›l›nda yap›lan araﬂt›rmaya göre suçlu ergenlerin, ö¤renci grubundaki ergenlere göre anne-baba tutumlar› aras›nda farklar vard›r. Suçlu ergenlerin aileleri onlara daha az sevgi ve
ﬂefkat göstermekte ve daha kontrol edici ve k›s›tlay›c› davranmaktad›r.151 14-18 yaﬂlar› aras›ndaki suçlu ve suçsuz ergenler üzerinde Ankara’da yap›lan baﬂka bir araﬂt›rmada her iki gruptaki ergenlerin bulunduklar› ahlaki geliﬂim evreleri aras›nda fark olmad›¤›, ergenlerin adaletsizli¤in kayna¤›na iliﬂkileri aras›nda büyük farklar bulunmad›¤› bildirilmiﬂtir. Bu araﬂt›rmada ergenlere uygulanacak ahlak e¤itiminin onlar›n daha üst seviyeli yarg›lar geliﬂtirmelerine yard›mc› olaca¤›na iﬂaret edilmiﬂtir.
Ayn› zamanda; TUB‹M Koordinesinde analizi yap›lan “Madde Kullan›m› Risk Analizi” Anket152 2006 y›l› sonuçlar›na göre; 15-19 yaﬂ grubuna giren 67 kiﬂi anketi cevapland›rm›ﬂt›r. Anketi yan›tlayan 838 kiﬂi aras›nda 252 kiﬂi maddeyi 15-19 yaﬂ grubunda ilk defa kulland›klar›n›
beyan etmiﬂlerdir.
Madde temin etmek için gerekli olan paray› bulmak amac›yla iﬂlenen veya maddenin etkisi
alt›nda iﬂlenen suçlara yönelik olarak ayr›nt›l› çal›ﬂmalar olmamakla birlikte alan araﬂt›rmalar›
genelde madde kullan›c›lar›n›n dörtte birinin madde temini için gereken paray› bulmak amac›yla suç iﬂlediklerini göstermektedir. Buna ba¤l› olarak yankesicilik, h›rs›zl›k, ya¤ma ve dilencilik gibi daha çok mala karﬂ› iﬂlenen cürümler tercih edilen suç türleri aras›nda say›labilir.
Di¤er taraftan Kaçakç›l›k ve Organize Suçlar ﬁube Müdürlükleri Narkotik Birimlerince göz
alt›na al›nan ve madde kullan›c›s› olanlarla yap›lan bir çal›ﬂma sonucunda; sab›kas› olanlar›n,
sab›kalar›n›n madde ile ilgili yada madde d›ﬂ› konularla ilgili olup olmad›¤›n›n karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda; sab›kas› olan kiﬂilerin % 27’sinin sadece madde ile ilgili suçlardan, % 38’inin sadece madde
d›ﬂ› suçlardan dolay›, % 35’inin ise her iki suçtan dolay› sab›kalar›n›n oldu¤u bilinmektedir.
2.1.3. Sosyal Aç›dan Dezavantajl› Mahallelerde Yaﬂayan Gençler
153
Konu çocuk suçlulu¤u olunca, bireysel teorilerden çok sosyolojik teoriler ortaya ç›kmaktad›r. Çünkü çocuk ile suç kavram›n›n birlikte telaffuz edilmesi dahi bir sosyal sorunun varl›¤›n›
gündeme getirmektedir.
Alt sosyo-ekonomik gelire sahip aileler ﬂiddeti daha çok ye¤lemektedirler. Çünkü Yörüko¤lu’na göre; üst sosyo-ekonomik gelire sahip ailelerde aile içi iliﬂkilerin daha anlay›ﬂl› ve çocuklar›n› ikna yolu ile düzelttiklerini, alt sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerinin daha çok zor kulland›klar›n› anlatmaktad›r.
Ailenin sosyo-ekonomik koﬂular›, aile üyelerinin ruh sa¤l›¤›n› etkiledi¤i gibi çocu¤un kiﬂili¤ini de etkiler. Arzular›n doyuma ulaﬂmamas› küçükler üzerinde derin izler b›rakabilir. Ailenin
Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
152 TUB‹M ‹l Temas Noktalar› taraf›ndan Uygulanan Madde Kullan›m› Risk Analizi Anketi
153 Ceylan C. Yoksullu¤un Çocuk Suçlulu¤una Etkisi. [çevirimiçi]. Adres: http://www.toplumvesiyaset.com/yaziOku.php?id=100 [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
151
83
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
ekonomik durumu ile çocuk suçlulu¤u aras›ndaki iliﬂki de çeﬂitli araﬂt›rmalara konu olmuﬂtur.
Glueck’lar›n 2000 suçlu çocuk üzerinde yapt›klar› araﬂt›rmada, bunlar›n›n ailelerinin %76’s›n›n
ekonomik olarak yard›ma muhtaç oldu¤u belirlenmiﬂtir.
Suçlulu¤un aç›klanmas›nda ekonomik etkenler büyük yer tutar. Suçlulu¤u bireysel yap›da
aramayan ve en eski belgelere sahip kuram olarak, suçlulu¤un nedenini ekonomik etkenlerde
arayan yaklaﬂ›m dikkati çeker. Yoksul kentlerin koﬂullar›na iliﬂkin çok say›da malzemeyi içeren C. Booth’un araﬂt›rmas›, bu konuda en dikkate de¤er incelemelerden biridir. Burt, suçlu çocuklar›n %56 gibi büyük bir bölümünün (genel nüfusun %30.7’sini oluﬂturan) yoksul ve çok
yoksul s›n›flardan geldi¤ini söylemiﬂtir.
Erkan ve di¤erlerinin Diyarbak›r’da 202 çocukla yapm›ﬂ olduklar› çal›ﬂman›n sonuçlar›na
göre; bu çocuklar›n babalar›n›n %64’ünün iﬂsiz, %59’unun da gelir seviyesinin asgari ücretin
yar›s›ndan az oldu¤u saptanm›ﬂt›r. Yine bu çocuklar›n %35’inin hiçbir e¤itim almad›¤›, %12’sinin ise sadece okur-yazar oldu¤u belirlenmiﬂtir. Bu durumda yoksullu¤un, göçe, göçün daha
da yoksullaﬂmaya sebep oldu¤u ve ard›ndan e¤itim sorunlar›na soka¤a ve suça kadar uzanan
bir sorunlar yuma¤› ortaya ç›kmaktad›r.
Düﬂük ekonomik düzeyin çocu¤u suça iten tek neden olmasa da, suça elveriﬂli ortam›, dolayl› ya da do¤rudan nedenleri haz›rlad›¤› bilinmektedir. Küçük, sa¤l›ks›z konut koﬂullar›, kalabal›k ev halk›, cehalet, düﬂük sosyal statü gibi etkenler suça elveriﬂli koﬂullar› oluﬂturmaktad›r.Ancak burada bir konun ayd›nlat›lmas› gerekir. Çocu¤u suça iten bir faktör olarak ekonomik seviyenin düﬂüklü¤ünün do¤urabilece¤i sorunlar›n, zor yaﬂam koﬂullar›n›n, ailelerde çocu¤a gösterilen yak›n sevgi ﬂefkatle ortadan kald›r›labilece¤i ve çocuklar›n sa¤l›kl› birer birey
olarak toplumda kendilerine bir yer edinebilece¤i söylenebilir.
Bireylerin bütün ihtiyaçlar›n› karﬂ›lad›¤› yer olan toplum, ço¤u zaman bireyin suç iﬂlemesinde etkin bir rol oynar. Kimi alt kültürel ö¤eler (varoﬂlar/sokak çeteleri), bu ö¤elerle iç içe kalmak zorunda olan bireyleri sosyal süreç içinde ö¤renerek veya baﬂka bireyleri örnek alarak birer potansiyel suçlu konumuna getirebilir .
19.yüzy›l›n baﬂlar›ndan itibaren sanayileﬂme ile ortaya ç›kan s›n›flaﬂma, çocuk eme¤inin iﬂ
gücüne kat›lmas›, göçler ve geleneksel ailenin oynad›¤› toplumsal rolün yerini çekirdek ailenin
almas› ile Birinci ve ‹kinci Dünya Savaﬂlar› sonras›nda toplumsal y›k›mlar tüm dünyada suça itilen çocuk oran›nda patlama denebilecek art›ﬂlar ortaya ç›karm›ﬂlard›r. Zihinsel, fiziksel ruhsal
yönden tam bir olgunlu¤a eriﬂmemiﬂ, toplumsal rol ve görevlerini ö¤renmekte olan çocuk bu
süreç içinde bir dereceye kadar antisosyal impulslar ve düﬂünceler taﬂ›r. Ama bu düﬂüncelerini her zaman eyleme geçirmez. Ev, okul ve toplum bu dürtülerin sosyal kabul gören aktivitelere dönüﬂmesine olanak sa¤lar. Suçlu çocu¤un ortaya ç›k›ﬂ›nda ailenin, çocuk say›s›n›n, ekonomik sorunlar›n, e¤itim sisteminin, genetik faktörlerin, zekan›n, köyden kente göçün ve evsiz sokakta yaﬂaman›n bedensel-ruhsal hastal›klar›n, uyuﬂturucu ve alkol ba¤›ml›l›¤›n›n önemli rolü oldu¤unu belirtmektedir .Bu bilgiler ›ﬂ›¤›nda 1997 de D‹E’nin haz›rlam›ﬂ oldu¤u güvenlik birimine gelen çocuk istatistik formunun 1998 verilerine göre: 34985 çocuktan %87.8’inin erkek %12.2’sinin ise k›z oldu¤u ortaya ç›km›ﬂt›r. Güvenlik birimlerine getirilen çocuklara %43.7
ile isnat edilen suç grubunun mala yönelik suçlar oldu¤u, en çok isnat edilen suçlar %35.8 ile
h›rs›zl›k, :%30.2 ile yaralama-darp, %5,6 ile trafik suçlar›d›r. Çocuklar›n %75,2’si ilkokul ve alt›
e¤itim seviyesine sahip oldu¤u, %32’sinin tek ebeveynli oldu¤u, %19’unun ebeveynden yoksun oldu¤u, %28’inin ise ebeveynlerinden birinin üvey oldu¤u belirlenmiﬂtir.
Bu verilere bakarak diyebiliriz ki: çocuk suçlulu¤unda içinde bulunulan durumun büyük et84
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
kisi vard›r. ﬁöyle ki; çocu¤un sosyal çevresi ve sosyo-ekonomik durumlar› eylemlerinde etkili olmaktad›r. Bu çocuklar›n sosyo-demografik özelliklerine bakt›¤›m›zda rahatl›kla e¤itim seviyelerinin düﬂük, göç sonucu kente gelmiﬂ, ailesi yoksul olan çocuklar oldu¤unu görebilmekteyiz.
2.2.4. Korunmas›z Gruplar Aras›nda Madde Kullan›m›n›n ‹liﬂkileri ve Etkileri154
Eylül 2006 tarihinde ASAGEM taraf›ndan “Sa¤l›kl› Gelecek Maddeye De¤il Sevgiye Ba¤l›”
slogan›yla baﬂlat›lan” Madde Ba¤›ml›l›¤› Önleme Kampanyas›” ile yurt genelinde gençlik ve aileler madde kullan›m› konusunda bilgilendirilmiﬂ ve genel bir kamuoyu oluﬂumu hedeflenmiﬂtir. 23 Eylül 2006 tarihinde gerçekleﬂtirilen sempozyum ile baﬂlayan kampanya daha sonra illerde valilikler nezdinde devam etmiﬂ ve yurt geneline yay›lmas› amaçlanm›ﬂt›r.
Suça Yönelik davran›ﬂlar
Denizli ‹linin “Huzur Yaka Sosyal Destek” projesi Mücadeleci kamu kurum ve kuruluﬂlar›(‹ﬂ
Kurumu, AMATEM, Ticaret Odas›, Halk E¤itim Merkezi, STK’lar), ‹ﬂadamlar›, Üniversiteler,
Ulusal ve yerel medya kuruluﬂlar› iﬂbirli¤i ile haz›rlanan Denizli ili merkez Karﬂ›yaka mahallesinde devam ederek artmakta olan suç ve suçlu olaylar›n› sosyolojik yöntem tekniklerle yaklaﬂarak azaltmay› ve/veya son vermeyi amaçlayan; Denizli ili merkez Karﬂ›yaka mahallesindeki
suça meyilli aileler, bu ailelerin çocuklar›, bu ailelerdeki anneler, bu ailelerdeki ceza infaz kurumunda bulunan kiﬂilerin hedeflendi¤i bir projeli çal›ﬂmad›r.
Savunmas›z Gruplar ‹çinde Madde Sorunlar›na Karﬂ› Yap›lanlar155
Çal›ﬂma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Avrupa Birli¤i Kat›l›m Öncesi Mali Yard›m Arac› (IPA)
kapsam›nda ‹nsan Kaynaklar›n›n Geliﬂtirilmesi Bileﬂenin Yönetim Otoritesi olarak görev yapmakta ve bu çerçevede haz›rlanmas› gereken “‹nsan Kaynaklar›n›n Geliﬂtirilmesi Operasyonel
Program› (HRD OP / ‹KG OP)” çal›ﬂmalar›n› ilgili tüm taraflar›n katk›lar›yla sürdürmektedir.
Operasyonel Program tasla¤›nda istihdam, e¤itim ve mesleki e¤itim, yaﬂamboyu ö¤renme ve
uyum yetene¤i ile dezavantajl› gruplar›n sosyal d›ﬂlanmas›n›n önlenmesi (sosyal içerme) konular› ana öncelikler olarak belirlenmiﬂ ve bu alanlarda al›nabilecek önlemler, hedef gruplar, ilgili kurumlar, uygun faaliyet alanlar› ve bu faaliyetlere aktar›lacak kaynaklara iliﬂkin bilgilere
yer verilmiﬂtir. ‹nsan Kaynaklar›n›n Geliﬂtirilmesi Bileﬂeni Operasyonel Program› ile belirlenen
alanlarda öncelikli olarak dezavantajl› gruplar (kad›n, genç iﬂsizler, özürlüler, yoksullar, eski
hükümlüler ve eski tutuklular, yerinden olmuﬂ kiﬂiler, gecekondu bölgesinde yaﬂayan yoksullar, madde kullan›c›lar› ve ba¤›ml›lar› gibi özel ihtimam isteyen kiﬂiler) için özellikle istihdam
edilebilirli¤in ve iﬂgücü piyasas›na kat›l›m›n artt›r›lmas›, bu kiﬂilere yönelik engellerin ortadan
kald›r›lmas› ve özellikle iﬂgücü piyasas›nda eﬂit f›rsatlar sa¤lanmas›n› amaçlayan faaliyetler ve
projeler yürütülmesi desteklenecektir.
TUB‹M taraf›ndan EMCDDA’ya sa¤lanan 2006 y›l›na ait veriler (Standart Tablo22/25 ve 26)
‹nsan Kaynaklar›n›n Geliﬂtirilmesi Taslak Operasyon Program› [çevirimiçi]. Adres: ab.calisma.gov.tr/dnn/
Docs/insan%20kaynaklar›n›n%20Gelistirilmesi%20Operasyonel%20Program›%20Taslag›.doc [eriﬂim tarihi
03.10.2007].
154
155
85
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
BÖLÜM C
1. B‹BL‹YOGRAFYA
Akdur, R. Editör (2006). Ulusal Tütün Kontrol Program›. Tütünsüz Yaﬂam Dergisi, 1-4 (2) 79-88
Alt›ntaﬂ,H., Temel, F., Benli E., Ç›nar G., Gelirer Ö., Gün F.A., Kernak, A., Kundaç›, N. (2004).
T›p Fakültesi Birinci s›n›f Ö¤rencilerinin Madde Ba¤›ml›l›¤› ile ‹lgili Bilgi, Görüﬂ ve Tutumlar›.
Ba¤›ml›l›k Dergisi, 5 (3) 107-114
Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi
2006-2012. (2006).
Ceylan C. Yoksullu¤un Çocuk Suçlulu¤una Etkisi. [çevirimiçi]. Adres: http://www.toplumvesiyaset.com/yaziOku.php?id=100 [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
Çakmak, D., Evren, C. (2006). Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar› Kitab› Yasal Yönden
Alkol ve Madde Kullan›m› Bölümü, syf. 112-129
Çakmak D., Evren C. (2006). Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar›. syf. 72. ‹stanbul
Çevik A. (2007). “Uyuﬂturucu Alan›nda Kamu Harcamalar›” konulu toplant› notlar›.
Lüksemburg
Çocuk ve Gençlik Merkezleri Yönetmeli¤i [çevirimiçi]. Adres: http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/COGEM.asp [eriﬂim tarihi 02.08.2007]
Demir, Ö., Acar M. (2002). Sosyal Bilimler Sözlü¤ü. Ankara.
Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yönetmeli¤i [çevirimiçi]. Adres: http://www.cte-dsm.adalet.gov.tr/tr/index_tr.asp [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
EMCDDA [çevirimiçi]. Adres: http://209.85.135.104/search?q=cache:I-jCYJZzePAJ:stats06.emcdda.europa.eu/download/pdutab03.xls+Police+Multiplier&hl=tr&ct=clnk&cd=1&gl=tr
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
EMCCDA Scientific Monograph Series No:1. Estimating the Prevalence of Problem Drug Use.
(1997). Estimating the Prevalence of Problem Drug Use Using the Capture-Re Capture Method : An Overview, syf: 77-84 Luxembourg
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Avrupa’daki Uyuﬂturucu Sorunlar›na Tepki Vermek. [çevirimiçi]. Adres: http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi 02.09.2007]
EMCDDA 2006 Y›ll›k Raporu: Uyuﬂturucuya Ba¤l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar ve Uyuﬂturucuya Ba¤l›
Ölümler. [çevirimiçi]. Adres: http://ar2006.emcdda.europa.eu/tr/page011-tr.html [eriﬂim tarihi
02.09.2007].
Emniyet Genel Müdürlü¤ü KOM Dairesi Baﬂkanl›¤› 2006 Y›l› Raporu. (2007).
Ergenlerde Madde Kullan›m› ve Ba¤›ml›l›¤›, [çevirimiçi]. Adres: http://orgm.meb.gov.tr/Rehberlik/ortaogretimsubesi.htm [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
Ergenlikte Suçluluk [çevirimiçi]. Adres: http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=332 [eriﬂim tarihi 17.11.2006].
ESPAD (The European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) Report. (2003).
[çevirimiçi]. Adres: http://www.espad.org/sa/node.asp?node=678 [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
86
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Global Fond Fonth Call for Proposal of Turkey.
Güller M, Sosyal Hizmetler Ba¤lam›nda Kollu¤un Çocuklara Yönelik Yaklaﬂ›mlar› ve Uygulamada Karﬂ›laﬂ›lan Sorunlar . [çevirimiçi]. Adres:http:// www.sosyalhizmetuzmani.org/sosyalhizmetemniyet.doc.
INCB (Uluslararas› Uyuﬂturucu Kontrol Kurulu ) (2005 ).INCB 2005 Uyuﬂturucu Raporu,
International Herald Tribune Asia-Pasific [çevirimiçi]. Adres:
/2007/10/14/asia/poppies
www.iht.com/articles
[eriﬂim tarihi 14.10.2007].
‹çiﬂleri Bakanl›¤› Nüfus ve Vatandaﬂl›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü-2006 Y›l› Ölüm Kay›tlar›
[çevirimiçi]. Adres: http://www.nvi.gov.tr/11,2006_Olum_Istatistikleri.html [eriﬂim tarihi
02.10.2007].
‹llerde Tütün Kontrol Kurulu Kurulmas› [çevirimiçi]. Adres: http://www.bsm.gov.tr/mevzuat/docs/G_24052007_1.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
‹nsan Kaynaklar›n›n Geliﬂtirilmesi Taslak Operasyon Program› [çevirimiçi]. Adres: ab.calisma.gov.tr/dnn/Docs/insan%20kaynaklar›n›n%20Gelistirilmesi%20Operasyonel%20Program›%20Taslag›.doc [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
Madde Ba¤›ml›l›¤›. [çevirimiçi]. Adres:http://www.psikoloji.gen.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=351[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri Yönetmeli¤i. [çevirimiçi]. Adres: http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/mevzuat/metinx.asp?mevzuatkod=7.5.4836 [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
Mcnamara, S.(2000). Stress in Young Peaple. London.
Milli E¤itim Bakanl›¤›, E¤itim Ortamlar›nda ﬁiddetin Önlenmesi ve Azalt›lmas› Strateji ve Eylem
Plan› (2006-2011+).
Ögel, K., Aksoy A. (2004) Tutuklu ve Hükümlü Ergenlerde Madde Kullan›m›.
[çevirimiçi]. Adres:http://lokman.cu.edu.tr/psikiyatri/derindex/bagd/fulltext/2007/11.pdf [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
Ögel K, Yücel H. (2005). Sokakta Yaﬂayan Ergenler ve Sa¤l›k Durumlar› Araﬂt›rmas› Anadolu
Psikiyatri Dergisi, 6, 11-18
Özkaya, M.C., (2006) Koruma Kurullar› [çevirimiçi]. Adres: http://www.sosyalhizmetuzmani.org/korumakurallari.htm [eriﬂim tarihi 08.08.2007].
Özkaya, M. C. Neden Denetimli Serbestlik [çevirimiçi]. Adres: http://www.sosyalhizmetuzmani.org/nedendenetim.htm [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
Öztürk, M.O. (2002). Ruh sa¤l›¤› ve Bozukluklar›. Ankara.
Operational Research on Key STIs & HIV in Turkey
P›narc›, M. (2006). Sentetik Uyuﬂturucular ve Mücadele Yöntemi. Ankara
Pek, A. (2007). Narko-Terörizm. Ça¤›n Polisi Dergisi. 68 (6) 16-19
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal HIV/AIDS Stratejik Eylem Plan› 2007-2011.
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ulusal Ruhsa¤l›¤› Politikas›, (2006).
87
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Sar›sözen, T.F., (2007). Uyuﬂturucular ve Suç. [çevirimiçi]. Adres: http://www.caginpolisi.com.tr/62/16.htm [eriﬂim tarihi 02.08.2007
SHÇEK [çevirimiçi]. Adres: http://www.shcek.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
Sosyal Yard›mlaﬂma ve Dayan›ﬂma Genel Müdürlü¤ü, Amaç ve Hedefler [çevirimiçi]. Adres:
http://www.sydgm.gov.tr/sydtf/web/gozlem.aspx?sayfano=61 [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le
Okullarda Meydana Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi
Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357) Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres:
http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20I%20(0001-0150).pdf
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le
Okullarda Meydana Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi
Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357) Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres:
http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20II%20(0151-0300).pdf
[eriﬂim tarihi 02.10.2007]
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi). Çocuklarda ve Gençlerde Artan ﬁiddet E¤ilimi ‹le
Okullarda Meydana Gelen Olaylar›n Araﬂt›r›larak Al›nmas› Gereken Önlemlerin Belirlenmesi
Amac›yla Kurulan (10/337, 343, 356, 357) Esas Numaral› Meclis Araﬂt›rmas› [çevirimiçi]. Adres:
http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1413_BOLUM%20III%20(0301-0500).pdf
[eriﬂim tarihi 02.10.2007].
The White House Office of National Drug Control Policy [çevirimiçi]. Adres: http://www.whitehousedrugpolicy.gov/publications/factsht/drugdata/index.html [eriﬂim tarihi 14.09.2007].
TUB‹M. (2006) Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›kla Mücadelede 2006 Y›l› Türkiye Ulusal Raporu. TUB‹M, Ankara
Türkiye ‹ﬂ Kurumu 2006 y›l› Faaliyet Raporu (2006). [çevirimiçi]. Adres:
http://www.iskur.gov.tr/mydocu/2006_y›l›_faaliyet_raporu.pdf [eriﬂim tarihi 03.10.2007].
World Drug Report-2007, UNODC,
2007 Ulusal Raporlar› ‹çin Nihai EMCDDA K›lavuz ‹lkeleri. syf.18
2007 ‹lerleme Raporu [çevirimiçi]. Adres: http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2007ilerlemeraporu_tr.pdf [eriﬂim tarihi 30.10.2007].
[çevirimiçi]. Adres: http://www.maliye.gov.tr/duyuru/faaliyet_raporu_tum.pdf [eriﬂim tarihi
02.10.2007].
[çevirimiçi]. Adres: [http://www.emcdda.europa.eu/?nnodeid=1357] [eriﬂim tarihi 02.10.2007].
[çevirimiçi]. Adres: http://www.saglik.gov.tr [eriﬂim tarihi 02.09.2007].
88
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
2. TABLO, GRAF‹K VE ﬁEK‹LLER
Tablo 1: Talep Azalt›m› Konusunda Faaliyet Gösteren Kurumlar
Tablo 2: Arz ile Mücadele Konusunda Faaliyet Gösteren Kurumlar
Tablo 3: Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddeler ve Ba¤›ml›l›k ile Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi’nin Genel Politikadaki Hedefleri
Tablo 4: Ö¤rencilerin Sigara, Alkol, Uyuﬂturucu/Uyar›c› Madde Kullan›m Oranlar›
Tablo 5: Türkiye’de Eroin ile ‹lgili Verilerin Kurumlara Göre Da¤›l›m›
Tablo 6: Türkiye ve AB Ülkelerinde Tahmini Eroin Kullan›c›s› Oranlar›
Tablo 7: Türkiye’deki Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri’nin ‹simleri ve Bulunduklar› ‹ller
Tablo 8: TUB‹M Madde Ba¤lant›l› Ölüm ve Ölüm Oranlar› Göstergesi Çal›ﬂma Grubu Üyesi Kurumlar
Tablo 9: Madde Ba¤lant›l› Ölümlerin Cinsiyet ve Madde Faktörüne Göre Da¤›l›m›
Tablo 10: Risk Davran›ﬂ› Gösteren Gruplar Aras›ndaki Bulaﬂ›c› Hastal›k Durumu
Tablo 11: Madde Kullananlar›n Sab›kas›n›n Olup Olmad›¤› Faktörüne Göre Da¤›l›m›
Tablo 12: Polis Taraf›ndan Hakk›nda Adli ‹ﬂlem Yap›lan ﬁüphelilerin Suça Konu Olan
Madde Cinsine Göre Da¤›l›m›
Tablo 13: Ceza ‹nfaz Kurumlar›nda Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklar Aras›nda Sigara, Alkol, Uyuﬂturucu/Uyar›c› Madde Kullanma Oranlar›n›n Da¤›l›m›
Tablo14: ‹ﬂkur Taraf›ndan ‹ﬂ Arayan Eski Hükümlüler ve ‹ﬂe Yerleﬂtirilen Eski Hükümlülerin Y›llara Göre Da¤›l›m›
Tablo15: Y›llara Göre Madde Yakalama Miktarlar›
Tablo 16: 2006 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Hedefleri
Tablo 17: Fonksiyonel S›n›fland›rmaya Göre Bütçe Baﬂlang›ç Ödenekleri ve Bütçe ‹çindeki Paylar›
89
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Grafik 1: Kullan›m S›kl›¤›na Göre En S›k Kullan›lan Maddeler
Grafik 2: Baﬂlama S›ras›na Göre Kullan›lan Maddeler
Grafik 3: Madde Kullananlar›n Maddeyi Kullan›m ﬁekli
Grafik 4: Madde Kullan›c›lar›n›n Anketi Yan›tlama Yaﬂ›
Grafik 5: Tedavi Gören ﬁah›slar›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 6: Daha Önce Tedavi Gören ve ‹lk Kez Tedavi Görenlerin Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 7: Tedavi Görenlerin Maddeyi ‹lk Kullan›m Yaﬂ›
Grafik 8: Tedavi Olanlar›n Yaﬂ›
Grafik 9: Tedavi Görenlerin E¤itim Durumu
Grafik 10: Tedavi Gören Hastalar›n Kulland›klar› Madde Türlerinin Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 11: AMATEM’lerde Yatarak Tedavi Gören Hastalar›n Yaﬂam Ortamlar›n›n Y›llara
Göre Da¤›l›m›
Grafik 12: AMATEM’lerde Yatarak Tedavi Gören Hastalar›n ‹ﬂ Durumunun Y›llara Göre
Da¤›l›m›
Grafik13: Y›llara Göre ﬁüpheli Say›s› Da¤›l›m›
Grafik 14: Y›llara Göre Olay Say›s› Da¤›l›m›
Grafik 15: Yakalanan Esrar Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 16: Yakalanan Eroin Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 17: Yakalanan Kokain Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 18: Yakalanan Ecstasy Miktar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 19: 2006 Y›l›nda Meydana Gelen Eroin Maddesi Yakalamalar›nda AB Ülkeleri ve
Türkiye Karﬂ›laﬂt›rmas› (UNODC)
Grafik 20: Uyuﬂturucu ve Uyar›c› Madde Fiyatlar›n›n Y›llara Göre Da¤›l›m›
Grafik 21: Uyuﬂturucu ve Uyar›c› Maddelerin Safl›k Oranlar›n›n Da¤›l›m›
Grafik 22: 2006 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Da¤›l›m› (%)
ﬁekil 1: Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü’nün Madde Kullan›m›
‹le Mücadeledeki Yeni Yap›lanmas›
ﬁekil 2: TUB‹M’in Ulusal Düzeyde, Madde, Madde Kullan›m› ve Ba¤›ml›l›¤› ile ‹lgili Koordinasyon Alan›nda Gerçekleﬂtirilmesi Planlanan Yap›lanmas›
ﬁekil 3: 2006 Y›l› Kay›tlar›na Göre Türkiye’deki Madde Ba¤›ml›l›¤› Tedavi Merkezleri
90
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
3. EKLER
EK-1
TÜRK‹YE’DE BA⁄IMLILIK YAPICI MADDELER ‹LE MÜCADELE’DE YER ALAN
MEVZUATLAR ‹LE ‹LG‹L‹ AÇIKLAMALAR
a) Uyuﬂturucu Maddelerle ‹lgili Kanun
1- Çizilmiﬂ veya çizilmemiﬂ haﬂhaﬂ kapsülleri ile, ham afyon, t›bbi afyon ve morfin evsaf›n›
haiz afyon alkaloidleri, tuzlar›, esterleri ve eterleri; koka yapra¤› ve bunun alkaloidleri, tuzlar›,
esterleri ve eterleri ile Sa¤l›k ve Sosyal Yard›m Bakanl›¤›nca tayin olunacak di¤er uyuﬂturucu
maddelerin al›m›, sat›m›, imali, ithali ve ihrac› ile ilgili hususlar Bakanlar Kurulunun tespit edece¤i esaslara göre yürütülece¤i,
Bahis konusu maddelerin elde edildi¤i bitkilerin yurt içinde ekimi ve araﬂt›rmas› izne tabi
oldu¤u,
Kullan›lmas› zararl› oldu¤u ve “Toxicommanie” yapt›¤› Sa¤l›k ve Sosyal Yard›m Bakanl›¤›nca tespit edilen di¤er tabii ve sentetik maddeler de yine bu Bakanl›¤›n teklifi üzerine Bakanlar
Kurulu Karar› ile bu Kanun kapsam›na al›nabilece¤i,
2- Haﬂhaﬂ ekilecek, afyon ve kapsül üretilecek yerler memleketin tar›msal ve ekonomik durumu, yurt içi ihtiyac›, ihraç imkanlar› ve mevcut stok durumuna göre her y›l Bakanlar Kurulunca tespit edilece¤i,
Kamu kurum ve kuruluﬂlar›nca bilimsel araﬂt›rmalar için yap›lacak ekiliﬂler hakk›nda bu
hükmün uygulanmayaca¤›,
Tespit ve ilan edilen yerlerde haﬂhaﬂ ekimi yapacaklar›n ilgili kuruluﬂtan izin belgesi almakla yükümlü oldu¤u ve izin belgelerinin bir üretim y›l› için geçerli olup, baﬂkas›na devir edilemeyece¤i,
‹zin belgeleri herhangi bir sebeple iptal olunanlar›n ekilmiﬂ haﬂhaﬂ tarlalar› masraf› üreticiye ait olmak kayd›yla ilgili kuruluﬂ ad›na herhangi bir bedel ödenmeksizin toplat›laca¤› veya
imha ettirilece¤i,
Kanunun 4 üncü madde hükümlerine göre veya kaçakç›l›k suçlar›n›n herhangi birisinden
veya Türk Ceza Kanununun ilgili maddelerine göre kesinleﬂmiﬂ mahkumiyeti bulunanlara, bu
mahkumiyetleri afla ortadan kalkm›ﬂ olsa bile, izin belgesi verilemeyece¤i, verilmiﬂ ise iptal
edilece¤i, izin belgesi verilmesinden sonra yukar›daki f›krada yaz›l› suçlardan biri ile mahkum
olanlar›n bu mahkumiyetleri kesinleﬂti¤inde izin belgelerinin iptal edilece¤i,
3- Haﬂhaﬂ ekimi, kontrolü, toplanmas›, de¤erlendirilmesi, imhas›, sat›n al›nmas› veya sat›lmas› ve bu Kanunun uygulanmas› ile ilgili di¤er hususlar›n bir yönetmelikle düzenlenmesi,
4- Haﬂhaﬂ ekim bölgelerinde izin belgesi almadan veya izin belgesi almas›na ra¤men belgesinde belirtilen alandan fazla yerde veya izin belgesinde kay›tl› yerden baﬂka yerde ekim yapanlar hakk›nda alt› aydan üç y›la kadar hapis cezas›n›n hükmü ve ekim bölgeleri d›ﬂ›nda haﬂhaﬂ ekimi yapanlar hakk›nda 1 y›ldan 5 y›la kadar hapis hükmü,
‹zin belgesinde tespit edilen miktardan az kapsül teslim eden üreticiler hakk›nda, fiili Türk
Ceza Kanununun ilgili maddelerinin uygulanaca¤›,
91
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Bu maddede belirtilen suçlar› iﬂleyenlere yard›m edenler hakk›nda as›l faillere verilecek cezalar›n yar›s› hükmolunaca¤›, bu fiillere kat›lan memur ve görevliler de as›l failler gibi ceza görece¤i hükmü vard›r.
(Bu kanunun yürürlü¤e girmesi ile 3 Temmuz 1932 tarihli ve 2061 say›l› Türkiye Afyon Yetiﬂtiricileri Sat›ﬂ Birli¤i Hakk›ndaki Kanun’da yürürlükten kald›r›lm›ﬂt›r.)
b) Ailenin Korunmas›na ‹liﬂkin Kanun
Türk Medeni Kanunu’nda öngörülen tedbirlerden ayr› olarak eﬂlerden birinin ve ya çocuklar›n veya ayn› çat› alt›nda yaﬂayan di¤er aile bireylerinden birinin aile içi ﬂiddete maruz kald›¤›n› kendilerinin veya Cumhuriyet Baﬂsavc›l›¤›n›n bildirmesi halinde, aile mahkemesi hâkimi
re’sen meselenin mahiyetini göz önünde bulundurarak aﬂa¤›da say›lan tedbirlerden bir yada
bir kaç›na birlikte veya uygun görece¤i benzeri baﬂkaca tedbirlere de hükmedebilir denmektedir. Alkol/madde ile ilgili olarak kanununun (e) bendine göre de kusurlu eﬂin; alkollü veya
uyuﬂturucu herhangi bir madde kullanm›ﬂ olarak ortak konuta gelmemesi veya ortak konutta
bu maddeleri kullanmamas› istenmektedir. Fiili baﬂka bir suç oluﬂtursa bile, koruma karar›na
ayk›r› davranan eﬂe ayr›ca üç aydan alt› aya kadar hapis cezas› hükmü bulunmaktad›r.
Kanunun bu maddesinin uygulanabilirli¤i tart›ﬂ›lsa da aile fertlerinin kanunla belirlenmiﬂ
haklar›n›n olmas› önemli ve yararl›d›r. Aile bireyleri uygulamalar› bilirse yetkili makamlar›ndan
yard›m isteyebilecektir.
c) Karayolu Trafik Kanunu
Alkollü içki, uyuﬂturucu ve ya keyif verici maddelerin etkisi alt›nda araç sürme
yasa¤› ile ilgili 48. Madde:
• Uyuﬂturucu veya keyif verici maddeleri alm›ﬂ olanlar ile alkollü içki alm›ﬂ olmas› nedeniyle güvenli sürme yeteneklerini kaybetmiﬂ kiﬂilerin karayolunda araç sürmeleri yasaklanmakta,
• Uyuﬂturucu veya keyif verici maddelerin cinsleri ile alkollü içkilerin etki dereceleri ve kandaki miktarlar›n› tespit amac›yla, trafik zab›tas›nca teknik cihazlar kullan›lmas›n› önermekte,
• Tespit usulleri ve muayene ﬂartlar›n›n, Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›n görüﬂüne uygun olarak haz›rlanacak yönetmelikle düzenlenmesi,
• Bu madde hükmüne uymayan sürücüleri derhal araç kullanmaktan men etme,
• Toplu taﬂ›m araçlar›nda da sigara içilemeyece¤i, sigara içenler hakk›nda 4207 say›l› Tütün
Mamullerinin Zararlar›n›n Önlenmesine Dair Kanun hükümlerinin uygulanaca¤›,
• Yönetmelik ile belirtilen miktarlar›n üzerinde alkollü araç kulland›¤› tespit edilen sürücülerin, suçun iﬂlendi¤i tarihten itibaren geriye do¤ru beﬂ y›l içinde;
• Birinci defas›nda sürücü belgelerinin alt› ay süreyle geri al›nmas›,
• ‹kinci defas›nda sürücü belgelerinin iki y›l süreyle geri al›nmas›,
• Bu sürücülerin esas ve usulleri Sa¤l›k Bakanl›¤›’nca ç›kar›lacak yönetmelikte gösterilen
sürücü davran›ﬂlar›n› geliﬂtirme e¤itimine tabi tutulup, e¤itimi baﬂar›yla tamamlayanlar›n belgeleri süresi sonunda iade edilece¤i,
• Üç veya üçten fazlas›nda ise, sürücü belgelerinin beﬂ y›l süreyle geri al›n›p alt› aydan aﬂa¤› olmamak üzere hafif hapis cezas› verilmesi, psiko-teknik de¤erlendirme ve psikiyatri uzma-
92
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
n› muayenesine tabi tutulup, uygun görülenlere, geri alma süresi sonunda sürücü belgeleri iade edilmesi
Psiko-teknik de¤erlendirme ve psikiyatri uzman› muayenesine dair esas ve usuller yönetmelikle düzenlemesini getirmiﬂtir.
Alkol ve madde etkisinde araç sürme trafik kazalar›nda da önemlidir.
TCK’ n›n 179. maddesinin 3. f›kras› ile iliﬂkilendirilerek karar verilmektedir.
Suç ve suçlulara karﬂ› yapt›r›mlar düzenleyen ceza kanunlar›n›n yan›nda toplumsal yaﬂam›n
gereklerine göre düzeni sa¤lamak için var olan medeni kanunumuzda da alkol/madde için düzenlemeler bulunmaktad›r.
d) Ceza Muhakemesi Kanunu
Madde 109;
100 üncü maddede belirtilen tutuklama sebeplerinin varl›¤› halinde, üst s›n›r› üç y›1 veya
daha az hapis cezas›n› gerektiren bir suç sebebiyle yürütülen soruﬂturmada, ﬂüphelinin tutuklanmas› yerine adli kontrol alt›na al›nmas›na karar verilebilir.
Kanunda tutuklama yasa¤› öngörülen hallerde de, adli kontrole iliﬂkin hükümler uygulanabilir.
Adli kontrol, ﬂüphelinin bir veya birden fazla yükümlülü¤e tabi tutulmas›n› içerirse de Alkol
ve Madde kullan›m›na ba¤l› olarak “Özellikle uyuﬂturucu, uyar›c› veya uçucu maddeler ile alkol ba¤›ml›l›¤›ndan ar›nmak amac›yla, hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tabi olmak ve bunlar› kabul etmek”, psikiyatriyi ilgilendirmektedir.
Madde 110;
(1) “ﬁüpheli, Cumhuriyet savc›s›n›n istemi ve sulh ceza hâkiminin karar› ile soruﬂturma evresinin her aﬂamas›nda adil kontrol alt›na al›nabilir” denmiﬂtir.
(2) Hâkim, Cumhuriyet savc›s›n›n istemiyle, adil kontrol uygulamas›nda ﬂüpheliyi bir veya
birden çok yükümlülük alt›na koyabilir; kontrolün içeri¤ini oluﬂturan yükümlülükleri bütünüyle veya k›smen kald›rabilir, de¤iﬂtirebilir veya ﬂüpheliyi bunlardan baz›lar›na uymaktan geçici
olarak muaf tutabilir.
(3) 109 uncu madde ile bu madde hükümleri, gerekli görüldü¤ünde, görevli ve yetkili di¤er
yarg› mercileri taraf›ndan da, kovuﬂturma evresinin her aﬂamas›nda uygulan›r denmektedir.
Madde 111;
Adli kontrol karan›n›n kald›r›lmas›;
(1) ﬁüpheli veya san›¤›n istemi üzerine, Cumhuriyet savc›s›n›n görüﬂünü ald›ktan sonra hâkim veya mahkeme 110 uncu maddenin ikinci f›kras›na göre beﬂ gün içinde karar verebilir.
(2) Adli kontrol iliﬂkin kararlara itiraz edilebilir.
Madde 112;
Adli Kontrol Tedbirlere uymama durumunda,
“Adli kontrol hükümlerini isteyerek yerine getirmeyen ﬂüpheli veya san›k hakk›nda, hükmedilebilecek hapis cezas›n›n süresi ne olursa olsun, yetkili yarg› mercii hemen tutuklama karar› verebilir.” denmektedir.
93
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
Uygulamada yeni olan adli kontrol ve denetimli serbestlik kavramlar› önemlidir
e) Türk Medeni Kanunu
Ba¤›ml›l›kla ilgili olarak Türk Medeni Kanunu’nda yap›lan de¤iﬂiklikler sonucunda;
Psikiyatristlerin, özellikle ba¤›ml›l›kla u¤raﬂan psikiyatristlerin kanunlar›n uygulanmas› ile
karﬂ›laﬂabilecekleri güçlükler vard›r. Yeni uygulamalar ile hastanelerimiz de¤iﬂik durumlarla
karﬂ› karﬂ›ya kalm›ﬂ durumdad›r.
Eski medeni kanunun 133. maddesinde var olan ay›rt etme gücünden geçici yoksunluk durumunda evlili¤in butlan (hiç olmam›ﬂ gibi ) hali yeni medeni kanunda;
148. madde ile “Evlenme s›ras›nda geçici bir sebeple ay›rt etme gücünden yoksun olan eﬂ,
evlenmenin iptalini dava edebilir” denmektedir.
406. Madde;
“Savurganl›¤›, alkol veya uyuﬂturucu madde ba¤›ml›l›¤›, kötü yaﬂama tarz› veya malvarl›¤›n› kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darl›k veya yoksullu¤a düﬂürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devaml› korunmaya ve bak›ma muhtaç olan ya da baﬂkalar›n›n güvenli¤ini tehdit eden her ergin k›s›tlan›r” denmektedir.
Madde 409;
“Bir kimse dinlenilmeden savurganl›¤›, alkol veya uyuﬂturucu madde ba¤›ml›l›¤›, kötü yaﬂama tarz›, kötü yönetimi veya iste¤i sebebiyle k›s›tlanamaz” denmektedir.
• Ak›l hastal›¤› veya ak›l zay›fl›¤› sebebiyle k›s›tlama karan ancak resmi sa¤l›k kurulu raporu üzerine verilir.
• Hâkim, karar vermeden önce kurul raporunu göz önünde tutarak k›s›tlanmas› istenen kiﬂiyi dinleyebilir.
Madde 432;
“Ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›¤›, alkol veya uyuﬂturucu madde ba¤›ml›l›¤›, a¤›r tehlike arz eden
bulaﬂ›c› hastal›k veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluﬂturan her ergin kiﬂi, kiﬂisel korunmas›n›n baﬂka ﬂekilde sa¤lanamamas› halinde, tedavisi, e¤itimi veya ›slah› için
elveriﬂli bir kuruma yerleﬂtirilir veya al›konulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin varl›¤›n› ö¤renen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makam›na bildirmek zorundad›rlar.” denmekte, ilgili kiﬂinin durumu elverir elvermez kurumdan ç›kar›labilece¤i vurgulanmaktad›r.
Madde 435;
Kuruma yerleﬂtirilen kiﬂi veya yak›nlar›, verilen karara karﬂ›, kendilerine bildirilmesinden
baﬂlayarak on gün içinde denetim makam›na itiraz edebilir. Bu hak, kurumdan ç›kar›lma isteminin reddi halinde de kullan›labilir denmekte.
Madde 436;
Koruma amac›yla özgürlü¤ün k›s›tlanmas›,
1. Karar verilirken ilgilinin bunun sebepleri hakk›nda bilgilendirilmesi ve karara karﬂ› denetim makam›na itiraz edebilece¤ine yaz›l› olarak dikkatinin çekilmesi zorunlulu¤u,
2. Bir kuruma yerleﬂtirilen kiﬂiye, al›konulma karar›na veya kurumdan ç›kar›lma isteminin
94
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
reddine karﬂ› en geç on gün içinde denetim makam›na itiraz edebilece¤i derhal yaz›l› olarak
bildirilmesi,
3. Mahkeme karar›n› gerektiren her istemin, gecikmeksizin yetkili hâkime ulaﬂt›r›lmas›,
4. Yerleﬂtirme karar› veren vesayet makam› veya hâkimin, durumun özelliklerine göre bu
istemin görüﬂülmesini erteleyebilmesi,
5. Ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›¤›, alkol veya uyuﬂturucu madde ba¤›ml›l›¤›, a¤›r tehlike ar zeden
bulaﬂ›c› hastal›¤› olanlara resmi sa¤l›k kurulu raporu al›nd›ktan sonra karar verilebilece¤i,
Vesayet makam›n›n daha önceden bilirkiﬂiye baﬂvurmuﬂ olmas› halinde denetim makam›
bundan vazgeçebilir” denilerek özgürlü¤ü k›s›tlaman›n ﬂartlar› ve denetimini düzenlemektedir.
Madde 475;
“Savurganl›¤›, alkol veya uyuﬂturucu madde ba¤›ml›l›¤›, kötü yaﬂama tarz› veya malvarl›¤›n› kötü yönetmesi sebebiyle k›s›tlanm›ﬂ olan kiﬂinin vesayetin kald›r›lmas›n› isteyebilmesini, en
az bir y›ldan beri vesayet alt›na al›nmas›n› gerektiren sebeple ilgili olarak bir ﬂikâyete meydan
vermemiﬂ olmas›na” ba¤lam›ﬂt›r,
f) Türk Ceza Kanunu
Eski Türk Ceza Kanunu’nda var olan ancak geliﬂen toplumlarda eleﬂtiri konusu olan noktalara uyum sa¤layabilmeyi amaçlayarak düzenlenen yeni Türk Ceza Kanunu’nda ba¤›ml›l›kla ilgili ﬂu maddeler vard›r;
Madde 34;
“Geçici bir nedenle ya da irade d›ﬂ› al›nan alkol veya uyuﬂturucu J madde etkisiyle, iﬂledi¤i
filin hukuki anlam ve sonuçlar›n› alg›layamayan veya bu fiille ilgili olarak davran›ﬂlar›n› yönlendirme yetene¤i önemli derecede azalm›ﬂ olan kiﬂiye ceza verilmez.”
‹radi olarak al›nan alkol veya uyuﬂturucu madde etkisinde suç iﬂleyen kiﬂi hakk›nda bu
madde uygulanmaz” denmektedir.
Madde 57;
(1) Fiili iﬂledi¤i s›rada ak›l hastas› olan kiﬂi hakk›nda, koruma ve tedavi amaçl› olarak güvenlik tedbirine hükmedilir. Hakk›nda güvenlik tedbirine hükmedilen ak›l hastalar›, yüksek güvenlikli sa¤l›k kurumlar›nda koruma ve tedavi alt›na al›n›rlar denmekte ve
(7). F›kra ile “Suç iﬂleyen alkol ya da uyuﬂturucu veya uyanc› madde ba¤›ml›s› kiﬂilerin, güvenlik tedbiri olarak, alkol ya da uyuﬂturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›lar›na özgü sa¤l›k kuruluﬂunda tedavi alt›na al›nmas›na karar verilir denmekte,
• Bu kiﬂilerin tedavisi, alkol ya da uyuﬂturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›l›¤›ndan kurtulmalar›na kadar devam eder,
• Bu kiﬂiler, yerleﬂtirildi¤i kurumun sa¤l›k kurulunca bu yönde düzenlenecek rapor üzerine mahkeme veya hâkim karar›yla serbest b›rak›labilir” denilerek, kanuni ve t›bbi prosedür
aç›klanmaktad›r.
Trafik güvenli¤ini tehlikeye sokma durumunda 179. maddenin 3. f›kras› ile “Alkol veya
uyuﬂturucu madde etkisiyle ya da baﬂka bir nedenle emniyetli bir ﬂekilde araç sevk ve idare
95
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
edemeyecek halde olmas›na ra¤men araç kullanan kiﬂi cezaland›r›l›r” denmekte ve daha önce
de belirtildi¤i gibi ayn› zamanda trafik kanununun 48. maddesi ile iliﬂkilendirilmektedir.
Eski Türk Ceza Kanunu’nun 4O3-409’uncu maddelerine karﬂ›l›k olarak Uyuﬂturucu veya
uyar›c› madde imal ve ticareti ile ilgili olarak;
Madde 188;
Uyuﬂturucu veya uyar›c› maddeleri ruhsats›z veya ruhsata ayk›r› olarak imal, ithal veya ihraç eden kiﬂi, on y›ldan az olmamak üzere hapis ile cezaland›r›l›r.
Uyuﬂturucu veya uyar›c› maddeleri ruhsats›z veya ruhsata ayk›r› olarak ülke içinde satan, sat›ﬂa arz eden, baﬂkalar›na veren, nakleden, depolayan, sat›n alan, kabul eden, bulunduran kiﬂi, beﬂ y›ldan on beﬂ y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r.
Uyuﬂturucu maddenin eroin, kokain, morfin veya baz morfin olmas› halinde, yukar›da f›kralara göre verilecek ceza yar› oran›nda art›r›l›r.
Yukar›daki f›kralarda gösterilen suçlar›n, suç iﬂlemek için teﬂkil edilmiﬂ bir örgütün faaliyeti çerçevesinde iﬂlenmesi halinde, verilecek ceza yar› oran›nda art›r›l›r.
Üretimi resmi makamlar›n iznine veya sat›ﬂ› yetkili tabip taraf›ndan düzenlenen reçeteye
ba¤l› olan ve uyuﬂturucu veya uyar›c› madde etkisi do¤uran her türlü madde aç›s›ndan da yukar›daki f›kra hükümleri uygulan›r.
Uyuﬂturucu veya uyar›c› etki do¤urmamakla birlikte, uyuﬂturucu veya uyar›c› madde üretiminde kullan›lan ve ithal veya imali resmi makamlar›n iznine ba¤l› olan maddeyi ülkeye ithal
eden, imal eden, satan, sat›n alan, nakleden, depolayan veya ihraç eden kiﬂi, dört y›ldan az olmamak üzere hapis ile cezaland›r›l›r.
Bu maddede tan›mlanan suçlar›n tabip, diﬂ tabibi, eczac›, kimyager, veteriner, sa¤l›k memuru, laborant, ebe, hemﬂire, diﬂ teknisyeni, hastabak›c›, sa¤l›k hizmeti veren, kimyac›l›kla veya
ecza ticareti ile iﬂtigal eden kiﬂi taraf›ndan iﬂlenmesi halinde, verilecek ceza yar› oran›nda art›r›l›r denmektedir.
Madde 190;
Uyuﬂturucu veya uyanc› madde kullan›lmas›n› kolaylaﬂt›rmak için;
a) Özel yer, donan›m veya malzeme sa¤layan,
b) Kullananlar›n yakalanmalar›n› zorlaﬂt›racak önlemler alan,
c) Kullanma yöntemleri konusunda baﬂkalar›na bilgi veren kiﬂi, iki y›ldan beﬂ y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r.
Bu maddede tan›mlanan suçlar›n tabip, diﬂ tabibi, eczac›, kimyager, veteriner, sa¤l›k memuru, laborant, ebe, hemﬂire, diﬂ teknisyeni, hastabak›c›, sa¤l›k hizmeti veren, kimyac›l›kla veya
ecza ticareti ile iﬂtigal eden kiﬂi taraf›ndan iﬂlenmesi halinde, verilecek ceza yar› oran›nda art›r›l›r.
Uyuﬂturucu veya uyar›c› madde kullan›lmas›n› alenen özendiren veya bu nitelikte yay›n yapan kiﬂi, iki y›ldan beﬂ y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r denmektedir. (Ba¤›ml›l›¤›n yay›lmas›n› önlemede yararl› olabilece¤ini düﬂündü¤ümüz önemli bir uygulamad›r).
Kullanmak için uyuﬂturucu veya uyanc› madde sat›n alan, kabul eden veya bulunduran ki96
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
ﬂi, bir y›ldan iki y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r. Kendisi taraf›ndan kullan›lmak üzere
uyuﬂturucu veya uyar›c› madde etkisi do¤uran bitkileri yetiﬂtiren kiﬂi, bu f›kra hükmüne göre
cezaland›r›l›r.
Uyuﬂturucu veya uyanc› madde kullanan kiﬂi hakk›nda, tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine hükmü olunur denmektedir.
Hakk›nda tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kiﬂi
• Belirlenen kurumda uygulanan tedavinin ve denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine
uygun davranmakla yükümlüdür.
• Hakk›nda denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kiﬂiye rehberlik edecek uzman görevlendirilir.
• Bu uzman›n, güvenlik tedbirinin uygulama süresince, kiﬂiyi uyuﬂturucu veya uyanc› maddenin kullan›lmas›n›n etki ve sonuçlar› hakk›nda bilgilendirip, sorumluluk bilincinin geliﬂmesine yönelik olarak kiﬂiye ö¤ütte bulunarak yol gösterece¤i, kiﬂinin geliﬂimi ve davran›ﬂlar›
hakk›nda üçer ayl›k sürelerle rapor düzenleyerek hakime verece¤i belirtilmektedir.
• Tedavi süresince devam eden denetimli serbestlik tedbirine, tedavinin sona erdi¤i tarihten itibaren bir y›l süreyle devam edilece¤i,
• Denetimli serbestlik tedbirinin uygulanma süresinin uzat›lmas›na karar verilebilir ve bu
durumda süre üç y›ldan fazla olamaz denmiﬂtir.
Uyuﬂturucu veya uyanc› madde kullanan kiﬂi hakk›nda kullanmak için uyuﬂturucu veya
uyanc› madde sat›n almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolay› hükmolunan ceza, tedavi ve denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine uygun davranmamas› halinde infaz edilir.
Etkin Piﬂmanl›k ile ‹lgili 192. Madde,
(1) Uyuﬂturucu veya uyanc› madde imal ve ticareti suçlar›na iﬂtirak etmiﬂ olan kiﬂi, resmi makamlar taraf›ndan haber al›nmadan önce, di¤er suç ortaklar›n› ve uyuﬂturucu veya uyar›c› maddelerin sakland›¤› veya imal edildi¤i yerleri merciine haber verir, verilen bilginin suç ortaklar›n›n yakalanmas›n› veya uyuﬂturucu veya uyanc› maddenin ele geçirilmesini sa¤lamas› halinde,
hakk›nda cezaya hükmolunmaz.
(2) Kullanmak için uyuﬂturucu veya uyar›c› madde sat›n alan, kabul eden veya bulunduran
kiﬂi, resmi makamlar taraf›ndan haber al›nmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin etti¤ini merciine haber vererek suçlular›n yakalanmalar›m, uyuﬂturucu veya uyanc›
maddenin ele geçirilmesini kolaylaﬂt›r›rsa, hakk›nda cezaya hükmolunmaz.
(3) Bu suçlar haber al›nd›ktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana ç›kmas›na ve fail veya
di¤er suç ortaklar›n›n yakalanmas›na hizmet ve yard›m eden kiﬂi hakk›nda verilecek ceza, yard›m›n niteli¤ine göre dörtte birden yar›s›na kadar› indirilir.
(4) Uyuﬂturucu veya uyar›c› madde kullanan kiﬂi, hakk›nda kullanmak için uyuﬂturucu veya uyar›c› madde sat›n almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolay› soruﬂturma baﬂlat›lmadan önce resmi makamlara baﬂvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz
denmektedir.
Madde 193;
‹çeri¤inde zehir bulunan ve üretilmesi, bulundurulmas› veya sat›lmas› izne ba¤l› olan mad97
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
deyi izinsiz olarak üreten, bulunduran, satan veya nakleden kiﬂi hakk›nda, iki aydan bir y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›lmas›n› önermiﬂtir.
Sa¤l›k için tehlikeli madde temini baﬂl›¤› alt›nda
Madde 194;
(1) “Sa¤l›k için tehlike oluﬂturabilecek maddeleri çocuklara, ak›l hastalar›na veya uçucu
madde kullananlara veren veya tüketimine sunan kiﬂi, alt› aydan bir y›la kadar hapis cezas› ile
cezaland›r›l›r.” denmektedir. (Ancak TCK’ n›n bu maddesinin daha geniﬂ aç›l›m›n› yeni ç›kar›laca¤›n› bekledi¤imiz “Çocuklar›n Uçucu maddelerin zararlar›ndan korunmas›na dair kanunda” daha net ifadeli ve cayd›r›c› olaca¤›n› ümit etmekteyiz.)
Madde 233;
(1) Aile hukukundan do¤an bak›m, e¤itim veya destek olma yükümlülü¤ünü yerine getirmeyen kiﬂi, ﬂikâyet üzerine, bir y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r.
(3) Velayet haklar› kald›r›lm›ﬂ olsa da, itiyad› sarhoﬂluk, uyuﬂturucu veya uyar›c› maddelerin kullan›lmas› ya da onur k›nc› tav›r ve hareketlerin sonucu maddi ve manevi özen noksanl›¤› nedeniyle çocuklar›n›n ahlak, güvenlik ve sa¤l›¤›m a¤›r ﬂekilde tehlikeye sokan ana veya baba, üç aydan bir y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r denilmektedir.
98
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
EK-2
TÜRK‹YE’DE UYUﬁTURUCU ‹LE MÜCADELE ALANINDA YÜRÜTÜLEN PROJELER
Phare Projesi (TUB‹M)
EMCDDA ile iﬂbirli¤i çerçevesinde, ulusal alanda uyuﬂturucu veri toplama kapasitesini güçlendirerek EMCDDA çal›ﬂmalar›na uyum sa¤lamak amac›yla PHARE projesi yürütülmektedir.
PHARE projesinin Haziran 2006 ile Aral›k 2007 tarihleri aras› uygulanmas› planlanm›ﬂt›r.
PHARE projesi kapsam›nda uyuﬂturucuya iliﬂkin TUB‹M öncülü¤ünde bir Koordinasyon
Kurulu oluﬂturulmuﬂ ve resmi olarak yap›land›r›lan Çal›ﬂma (Anahtar Gösterge) Gruplar›
ile faaliyetlere devam edilmektedir. Böylece, hem arz (kaçakç›l›k) hem taleple (kullan›m)
ile mücadelede ulusal bir koordinasyon sa¤lanm›ﬂt›r.
30-31 Ekim 2006 tarihinde TUB‹M’de yap›lan toplant›lar ile Çal›ﬂma Gruplar› tespit edilmiﬂtir. Bu gruplar;
Gençlerde Madde Kullan›m› Yayg›nl›¤›,
■ Genel Nüfusta Madde Kullan›m› Yayg›nl›¤›,
■ Problemli Madde Kullan›m›,
■ Madde Kullan›m› Ba¤lant›l› Bulaﬂ›c› Hastal›klar,
■ Madde Kullan›m› Ba¤lant›l› Ölümler/Ölüm Oranlar›,
■ Tedavi Talep Göstergeleri,
■ Talep Azalt›m›,
■ EDDRA,
■ Arz Azalt›m› ve
■ Erken Uyar› Sistemi ad›yla yap›land›r›lm›ﬂt›r.
PHARE proje kapsam›nda EMCDDA taraf›ndan organize edilen uluslararas› toplant›lara gerek TUB‹M’den gerekse ilgili kurumsal temas noktalar›ndan kat›l›m sa¤lanmaktad›r. TUB‹M’in
EMCDDA çal›ﬂmalar›na uyum sa¤lamas› için gerekli mal ve hizmet al›mlar›nda PHARE projesinden yararlan›lm›ﬂt›r. Bu anlamda PHARE projesi TUB‹M’in veri toplama kapasitesinin geliﬂtirilmesine ve EMCDDA çal›ﬂmalar›na entegre olma ad›na katk› sa¤lam›ﬂt›r.
■
Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi Kurulmas› ve
Ulusal Uyuﬂturucu Stratejisinin Geliﬂtirilerek Uygulanmas› Projesi (TUB‹M)
TUB‹M koordinesinde Eﬂleﬂtirme Projesi tamamlanm›ﬂ ve proje ile ﬂunlara ulaﬂ›lm›ﬂt›r.
Türkiye’nin AB üyeli¤i sürecinde, 2002-2006 y›llar› aras›nda “Türkiye Uyuﬂturucu ve
Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezi Kurulmas› ve Ulusal Uyuﬂturucu Stratejisinin Geliﬂtirilerek Uygulanmas›” AB Twinning (Eﬂleﬂtirme) Projesi yürütülmüﬂtür.
An›lan proje ile Türkiye’nin, yasad›ﬂ› ba¤›ml›k yap›c› madde olgusunun tüm yönlerini ele
alarak etkin mücadelesini sa¤layacak olan TUB‹M’in kurulmas›, kurumsal kapasitesini
kapsaml›, bütüncül ve sürdürülebilir bir ﬂekilde güçlendirilmesi amaçlanm›ﬂt›r.
Projenin amaç ve hedefleri çerçevesinde;
■
■
TUB‹M, EGM KOM/TADOC çat›s› alt›nda kurulmuﬂ ve faaliyetlerine baﬂlam›ﬂt›r.
‹lgili tüm kurumlar›n deste¤i ve iﬂbirli¤i ile 2006-2012 y›llar›n› kapsayan “Ba¤›ml›l›k ve
Ba¤›ml›l›k Yap›c› Maddelerle Mücadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesi” haz›rlanm›ﬂ
99
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
ve Baﬂbakanl›k makam›n›n onay› ile 20.11.2006 tarihinde yürürlü¤e girmiﬂtir.
■ Kurumsal ve ‹l Temas Noktalar› ile ilgili di¤er kurum temsilcilerine yönelik (55) e¤itim
aktivitesi düzenlenmiﬂtir.
■ Türkiye’de ilk olarak TUB‹M bünyesinde, Madde ve Madde Ba¤›ml›l›¤› alan›nda yürütülen çal›ﬂmalara kaynak oluﬂturacak, kamuya aç›k bir “Madde ve Madde Ba¤›ml›l›¤› Kütüphanesi ve Dokümantasyon Merkezi” kurulmuﬂtur.
Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezinin Güçlendirilmesi Projesi (TUB‹M):
TUB‹M’in mevcut yap›s›n›n güçlendirilerek, Türkiye ve AB için çok kritik bir yere sahip olan
uyuﬂturucu fenomenine karﬂ› mücadeleye katk› sa¤lanaca¤› mütalaa edilen “Türkiye Uyuﬂturucu ve Uyuﬂturucu Ba¤›ml›l›¤› ‹zleme Merkezinin Güçlendirilmesi” konulu eﬂleﬂtirme projesi
2007 Mali ‹ﬂbirli¤i Program› çerçevesinde 24 ay süreli uygulamaya konulacakt›r.
Gerçekleﬂtirilen faaliyetler çerçevesinde edinilen verilerle delil merkezli yaklaﬂ›mlar kullan›larak en iyi uygulamalar belirlenmekte, politikalar oluﬂturulmaya çal›ﬂ›lmakta ve Türkiye’nin
Avrupa Birli¤i sürecinde ilerleme raporlar›na katk› sa¤lanmaktad›r.
K›rsal Alanda Narkotik ve Psikotrop Madde Kaçakç›l›¤› ‹le Mücadele Kapasitesinin
Güçlendirilmesi Projesi (JGK)
Türkiye-AB 2006–2008 y›l› malî iﬂbirli¤i kapsam›nda AB düzenlemelerine, standartlar›na,
prosedürlerine ve uygulamalar›na uygun olarak haz›rlanan UNODC ile iﬂbirli¤i içinde yürütülecek olan “K›rsal Alanda Narkotik ve Psikotrop Madde Kaçakç›l›¤› ‹le Mücadele Kapasitesinin
Güçlendirilmesi” projesi AB Komisyonu taraf›ndan onaylanm›ﬂ olup, bu proje ile “AB Uyuﬂturucu Strateji Belgesi” ve “Ulusal Uyuﬂturucu Strateji Belgesi” ile uyumlu “K›rsal Alan Eylem Plan›” oluﬂturulmas› hedeflenmiﬂtir. Proje Ocak 2008 tarihi itibariyle uygulamaya konulacakt›r.
Gümrük ‹daresinin Modernizasyonu Projeleri
AB ile teknik kapasitenin art›r›lmas›na yönelik 2003 y›l›nda baﬂlayan Türk Gümrük ‹daresinin Modernizasyonu projeleri kapsam›nda uyuﬂturucuyla mücadeledeki etkinli¤in de art›r›lmas›na yönelik çal›ﬂmalar yürütülmektedir.
100
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
EK-3*
KIRMIZI REÇETEYE TAB‹ UYUﬁTURUCU ‹LAÇLAR
*
Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹laç ve Eczac›l›k Genel Müdürlü¤ü’nden 30.12.2007 tarihi itibariyle güncellenen veri.
101
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
YEﬁ‹L REÇETE ‹LE VER‹LMES‹ GEREKEN ‹LAÇLAR
102
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
103
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
104
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
NORMAL REÇETE ‹LE VER‹LMES‹ GEREKEN ‹ZLEMEYE TAB‹ ‹LAÇLAR
105
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
106
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
EK-4
TUB‹M 2006 YILI ‹LLER GENELGES‹
1- Ba¤›ml›l›k yapan maddeler ile mücadele konulu tüm faaliyetlerde as›l görevimiz; ilgili
ve görevli di¤er Kurumlar nezdinde öncülük, organizatörlük ve belli oranda eﬂgüdüm yapmakt›r. Bu konudaki faaliyetlerimiz Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu’nda yer alan önleyici polislik anlay›ﬂ› ile de örtüﬂecek ﬂekilde yürütülecektir.
2- Madde Kullan›m› ile Mücadele E¤iticilerinin E¤itimi Program›na kat›lmam›ﬂ personel, il
veya ilçelerde bu konuda konferans panel ve benzeri e¤itsel faaliyetlere kat›lmayacakt›r.
3- Hedef kitleye yönelik olarak düzenlenecek e¤itim faaliyetleri bizzat ve yaln›z KOM görevlilerimizce yap›lmayacak, eﬂgüdüm sa¤layan kurum konumunda hareket edilecek, ‹l Milli
E¤itim Müdürlükleri ve ‹l Sa¤l›k Müdürlükleri ile irtibata geçilerek, konusunda uzman psikolog
ve e¤itim görevlilerinin konu hakk›nda bilgi vermesi sa¤lanacakt›r.
4- Madde kullan›m› ile mücadele konusunda düzenlenecek her türlü faaliyette öncelikli
hedef kitle olarak rehber ö¤retmenler, di¤er ö¤retmenler, üniversite ö¤retim görevlileri ve ö¤renci velileri tercih edilecektir.
5- ‹lkö¤retim seviyesinde konu ile ilgili e¤itim faaliyetleri düzenlemenin, çocuklar üzerinde olumsuz etki yapt›¤› uzmanlar taraf›ndan bilimsel olarak tespit edildi¤inden, kesinlikle bu
kitleye yönelik e¤itim faaliyeti düzenlenmeyecektir.
6- ‹l düzeyinde madde kullan›m profilleri ç›kart›lacak, bu profillere uygun olarak ilgili kurumlar›n eﬂgüdümünde mücadele faaliyetleri düzenlenecektir.
7- Alt›nc› madde do¤rultusunda yap›lacak olan faaliyetler da¤›n›k ve plans›z olarak de¤il;
il baz›nda oluﬂturulacak proje ve y›ll›k planl› çal›ﬂmalar dahilinde, Mülki Amirliklerin de deste¤i al›narak ilgili tüm kurumlar›n kat›l›m› ile düzenlenecektir.
8- Toplum destekli polislik ba¤lam›nda, madde kullan›m› ile mücadele konusunda yap›lacak faaliyetlerde, salt e¤itimle s›n›rl› kal›nmayacak; suçun önlemesi amac›yla aile-okul-polis
yak›nlaﬂmas› ve iﬂbirli¤i geliﬂtirilecektir.
9- ‹l E¤itim ve Gençlik Komisyonlar›na kat›l›m sa¤lanarak, bu komisyonlar›n madde kullan›m› ile mücadele konusunda aktif ve kurumlar aras› eﬂgüdümü sa¤lay›c› bir rol almalar› için
çal›ﬂ›lacakt›r.
10-Bu komisyonlar›n deste¤i ve organizasyonu ile; yerel yönetimlerin de katk›s› al›narak
halka aç›k spor alanlar›n›n artt›r›lmas› ve yaz aylar›nda okul ö¤rencilerine yönelik spor kamplar›n›n aç›lmas› teﬂvik edilecek, bu husustaki çal›ﬂmalara a¤›rl›k verilecektir.
11- Madde Kullan›m› ile mücadele konusunda faaliyet yürüten dernek, vak›f ve benzer sivil toplum örgütlerinin mücadeleye sahip ç›kmas› sa¤lanacakt›r.
12- Okul çevresinde faaliyet gösteren ve ö¤renciler taraf›ndan kullan›lan internet kafe ve
büfe gibi yerlerin müstecirleri ile irtibata geçilerek, müstecirlere irtibat kurabilecekleri irtibat telefonlar› verilecek, madde kullan›m› ve sat›c›lar› konusunda ayd›nlat›lacak, ö¤rencilere yönelik sat›ﬂ› yasak olan maddelerin sat›ﬂ›n› yapmak isteyen kiﬂiler hakk›nda edinecekleri bilgileri,
ﬂüphelendikleri kiﬂi ve durumlar› irtibatl› olduklar› görevlilere bildirmeleri konusunda duyarl›
hale getirilecektir.
107
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
13- Okul yöneticileri ve okul aile birlikleri ile birebir irtibat kurularak, okuldaki madde kullan›m› ve okul bölgesinde faaliyet gösteren veya göstermesi muhtemel madde sat›ﬂ yerleri,
madde kullanma ve satma yönünde ﬂüpheli davran›ﬂ gösteren ö¤renci ve di¤er kiﬂiler konusunda karﬂ›l›kl› bilgi al›ﬂveriﬂinde bulunulacakt›r.
14- Okullarda ö¤renim gören ve ailelerinde kamu görevlisi bulunan ö¤rencilerin aileleriyle irtibat kurulacak, bu ailelerle iﬂbirli¤i yap›larak, madde ba¤›ml›l›¤› ile mücadele konusunda
duyarl› hale gelmeleri sa¤lanacakt›r. Bu kesimlerin gönüllü katk›lar›yla çocuklar›ndan elde
edecekleri, okuldaki madde kullan›m› ve al›ﬂveriﬂi konular›ndaki bilgiler toplanacak ve ortak
eylem planlar› oluﬂturulacakt›r.
15- Sokak sat›c›lar›na yönelik olarak faaliyetlerde bulunmak üzere, ‹l ve ‹lçe sivil asayiﬂ
ekiplerinin de kat›l›m›yla sokak timleri oluﬂturulacakt›r. Bu ekipte yer alacak di¤er birimlere ait
görevlilere madde kullan›m› ve sat›ﬂ› konular›nda temel düzeyde hizmet içi e¤itim verilecektir.
16- 12/12/2000 tarih ve Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Genelgesi No: 0250’de
belirtildi¤i gibi; Konu ile ilgili olarak haz›rlanmas› planlanan her türlü kitap, dergi, broﬂür, afiﬂ,
video kaseti, CD v.b. doküman, hedef kitleye arzedilmeden önce bilimsel onay al›nmak üzere
TADOC/TUB‹M’e gönderilecekti
108
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
EK-5
A.ÇOCU⁄U SOKA⁄A ‹TEN NEDENLER*
Göç ve buna ba¤l› çeﬂitli uyum sorunlar›
■ Yoksulluk
■ ‹ﬂsizlik
■ Ekonomik yoksunluk
■ Çocu¤un sokakta çal›ﬂ›p, para kazanmas›na teﬂvik edici kültürel de¤erler
■ Arkadaﬂ gruplar›
■ Ailenin çocu¤u ihmal ve/veya istismar etmesi
■ Aile içi cinsel taciz, tecavüz ve ﬂiddet
■ Aile ve çocu¤un e¤itimsizli¤i
■ Ailenin parçalanmas›
■ Çarp›k kentleﬂme
■ Soka¤›n çekicili¤i ve özgürlü¤ü
■ Medyan›n olumsuz yay›nlar›
■ Denetimsiz oyun salonlar›n›n çekicili¤i
■ Ailenin olumsuz tutum ve davran›ﬂlar›
■ Yetiﬂkinlerin ac›ma duygular›yla çocuklara sokakta rastgele para ve eﬂya verme gibi
olumsuz tutum ve davran›ﬂlar›
■ Kimi gönüllü kuruluﬂlar›n yetersiz bilgi, profesyonel yaklaﬂ›m eksikli¤i nedeniyle medyatik çal›ﬂma gibi olumsuz tutum ve davran›ﬂlar›.
B. SOKAKTA ÇALIﬁAN VE SOKAKTA YAﬁAYAN ÇOCUKLARI BEKLEYEN
TEHL‹KELER
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
‹hmal ve istismara u¤rama
Çocuklar›n ba¤›ml›l›¤a yol açan maddeleri kullanmas› (bali, tiner, sigara vb.)
Zihinsel ve fiziksel geliﬂiminde gerileme
ﬁiddete maruz kalma (dayak, yaralama, ölüm vb.)
Suça yöneltme (h›rs›zl›k, gasp, fuhuﬂ vb.)
Psikolojik sorunlar
Kazalara maruz kalma
E¤itim ve sa¤l›k sorunlar›
Cinsel tacize ve tecavüze maruz kalma
Ögel K, Yücel H. (2005). Sokakta Yaﬂayan Ergenler ve Sa¤l›k Durumlar› Araﬂt›rmas› Anadolu Psikiyatri Dergisi,
6, 11-18
*
109
TÜRK‹YE UYUﬁTURUCU VE UYUﬁTURUCU BA⁄IMLILI⁄I ‹ZLEME MERKEZ‹
110

2007 Türkiye Ulusal Uyuşturucu Raporu TUBİM (Türkçe)

Related documents

Products

Support

2007 Türkiye Ulusal Uyuşturucu Raporu TUBİM (Türkçe)

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib