Pornografinin Sosyal Psikolojik Boyutları

Pornografinin Sosyal Psikolojik BoyutlarÕ
Zuhal Yeniçeri
zuyen@baskent.edu.tr
Eleútirel - YaratÕcÕ Düúünme ve DavranÕú AraútÕrmalarÕ LaboratuvarÕ
Pornografi, hem kad×nlara yönelik cinsel
suçlar×n artmas×na neden olduùu iddias× ile
yasaklanmas× gereken, hem de bu iddian×n bilimsel
kan×tlar×n×n olmamas× ve insanlar×n pornografik
ürünler okuma, izleme haklar×n×n ellerinden
al×nmas×n×n doùru olmad×ù× nedeniyle de serbest
b×rak×lmas× gereken bir unsur olarak görülmektedir.
Bu konuda yap×lan çal×ümalar, her iki farkl× görüüe
de destek saùlar niteliktedir.
Russell (1997), yetiükin kad×nlar×n kurban
olduùu tecavüz ya da dayak gibi diùer cinsel sald×r×
davran×ülar×n× aç×klamak için birtak×m unsurlar×n
deùerlendirilmesi gerektiùini öne sürmektedir.
Russell’a göre, (1) biyolojik faktörler, (2) çocuklukta
yaüanan cinsel istismar deneyimi, (3) erkek cinsiyet
rolünün sosyalleümesi, (4) tecavüze özendiren
medyaya maruz kalma ve (5) pornografinin etkisine
aç×k olma gibi faktörler, yetiükin erkeklerin kad×nlara
karü× tecavüz ve cinsel sald×r× eùiliminde olmalar×n×n
ve bunu istemelerinin nedenlerini aç×klamaktad×r.
Russell (1997), tecavüzün ortaya ç×kmas×nda
erkeklerin sadece bu davran×üa yatk×n olmalar×n×n bir
neden olmas×ndan ziyade, tecavüz arzusunu
k×ük×rtan içsel ve sosyal faktörlerin de önemli bir
unsur olduùunu söylemektedir. Bu noktada ise,
pornografi çok hayati bir önem taü×maktad×r ve
pornografinin olumsuz etkileri san×ld×ù×ndan çok
daha fazlad×r. Çünkü pornografi, baz× erkekleri
kad×nlara tecavüz etmeye güdülemektedir ve zaten
tecavüze yatk×nl×ù× olan erkeklerin de bu yatk×nl×ù×n×
art×rmaktad×r. Bunun yan× s×ra pornografi, tecavüz
isteùinin ve davran×ü×n×n harekete geçmesini önleyen
içsel ve sosyal engellerin zarar görmesine de olanak
saùlamaktad×r. Dolay×s×yla tecavüz ve dayak gibi
kad×na yönelik cinsel sald×r×lar×n bir nedeni olarak
pornografi, üzerinde önemle durulmas× gereken ve
baü edilmesi gereken bir unsurdur.
Yap×lan bir araüt×rma, erkek kat×l×mc×lar×n,
bayan çizmesi ile uyar×c× olan ç×plak bayan
resimlerinin eüleütirilerek tekrarlanmas× sonucunda,
bir süre sonra sadece bayan çizmesi gördüklerinde
cinsel olarak uyar×lm×ü olmay× öùrendiklerini
göstermektedir (Rachman ve Hodgson, 1968). Klasik
koüullanma, edimsel koüullanma ve model alma gibi
sosyal öùrenme kuramlar×n×n birtak×m kurallar×,
pornografiyi de içerisine alan medya söz konusu
olduùunda da geçerli görülmektedir. Bu kurallar göz
önünde bulundurularak, cinsel olarak uyar×c× ve
tatmin edici olan uyaran×n tecavüz ile eüleütirildiùi
öne sürülmektedir. Russell (1997), pornografinin,
daha önce böyle bir arzusu olmayan erkeklerde
tecavüz etme isteùi uyand×rabildiùini ve zaten böyle
bir arzusu olan erkeklerin de bu isteklerini
art×rabildiùini ve tetikleyebildiùini ileri sürmektedir.
Einsiedel (1993), cinsel sald×rganl×k davran×ü×
ile kad×nlara karü× düümanl×k aras×nda bir iliüki
olduùunu belirtmektedir ve cinsel sald×rganl×ù×,
kiüileraras× üiddet olarak görmektedir. Bu nedenle,
pornografik ürünlerin tüketiminin cinsel
sald×rganl×ù× art×rabileceùini iddia etmektedir. Bunun
yan× s×ra pornografik ürünler içerisinde yer alan
cinsellik ve üiddet görüntülerinin, erkeklerin
davran×ülar×nda model alabilecekleri ipuçlar× olduùu
ve bu nedenle pornografik ürünlerin tüketimi ile
cinsel sald×rganl×k davran×ü× aras×nda güçlü bir iliüki
olduùu belirtilmektedir (Berkowitz, 1984;
Donnerstein ve Berkowitz, 1981; Malamuth, Addison
ve Koss, 2000).
Pornografinin erkeklerin tecavüz etme
eùilimlerinin artmas×nda etkili olduùuna dair
deneysel bir çal×üma yapan Malamuth (1981), cinsel
olarak güç odakl× olmasalar da erkeklerin tecavüz
fantazileri kurmalar×na yol açt×ù×n× aç×kça
göstermektedir. Erkeklerin ürettiùi tecavüz
fantazilerindeki art×ü, onlar×n tecavüz davran×ü×na
yak×nlaümalar×na neden olmaktad×r. Shope’un (2004)
elde ettiùi bulgular ise, çiftler aras× iliükilere
bak×ld×ù×nda, pornografi ile cinsel sald×rganl×k
aras×nda bir baù olduùuna iüaret etmektedir.
Zillmann ve Bryant, pornografiye üiddetli
maruz kalman×n etkilerini araüt×rm×ülard×r. Yap×lan
ölçümler ve deùerlendirmeler sonucunda,
kat×l×mc×lar×n maruz kalma süresince giderek daha
sert görüntüler izlemeye istek duyduklar× ortaya
ç×km×üt×r. Bu bulgu, ayn× üiddette görüntülere maruz
kalman×n bir süre sonra al×ümaya yol açarak art×k ilgi
çekiciliùini kaybetmesi ile aç×klanabilmektedir
(Zillmann ve Bryant, 1984; aktaran, Russell, 1997).
Ancak söz konusu bulgunun tehlikeli bir durumu da
gözler önüne serdiùi düüünülmüütür. Çünkü deney
sonunda elde edilen bu sonuca göre, pornografik ya
da sert pornografik ürünlere ihtiyaç duymayan
erkeklerin, sadece “maruz kalma” nedeniyle bu yöne
doùru bir ilgi gösterdiklerini söylemek de yanl×ü
olmayacakt×r.
Russell (1994), çoùu erkeùin kad×nlara
tecavüz etmek istediùini, ancak bu erkeklerin
bilinmeyen bir yüzdesinin, bu davran×ü×
gerçekleütirmede baz× içsel engellerinin olduùunu
iddia etmektedir. Bu engellerin ortadan kalkmas×,
erkeklerin tevacüz etme olas×l×klar×n×
yükseltmektedir. úçsel ve sosyal engelleri ortadan
kald×rmaya yard×mc× olan birtak×m faktörler
bulunmaktad×r. Kad×nlar×n nesneleütirilmesi,
erkekler aras×nda yayg×n olan tecavüz efsaneleri,
kiüileraras× üiddetin kabullenilmesi, yak×n iliükilerde
erkek üstünlüùünün kabullenilmesi, tecavüzün
önemsizleütirilmesi ve erkeklerin tecavüze karü×
P i V O L K A, YÖl: 4 SayÖ: 18, Sayfa: 17
duyars×zlaümalar× söz konusu faktörler aras×nda yer
almaktad×r.
McKenzie-Mohr ve Zanna (1990), yapt×klar×
bir çal×ümada, erkeklerin pornografik görüntüler
izledikten sonra kad×nlar× bir cinsel nesne olarak
görme eùilimlerinin artt×ù×n× ortaya ç×karm×ülard×r.
Russell (1997), nesneleütirmenin tecavüz etme
davran×ü×n× kolaylaüt×rd×ù×n× iddia etmektedir. Öte
yandan, erkeklerin, kad×nlar×n tecavüzü eùlenceli ve
cinsel olarak tahrik edici bulduklar×na dair
inançlar×n×n, onlar×n tecavüzün gerçekleümesindeki
içsel engellemelerini ortadan kald×rd×ù×n×
vurgulamaktad×r. Russell’a (1997) göre, kad×nlar×n
tecavüzü eùlenceli bulduklar×na dair görüü, oldukça
yayg×n bir görüü olmas×na karü×n, yap×lan
araüt×rmalar bu görüüün doùru olmad×ù×n×
göstermektedir. Malamuth ve Check’in (1981)
gerçekleütirdikleri bir araüt×rma, pornografi ürünleri
tüketicilerinin, söz konusu bu tecavüz efsanelerine
daha çok inand×klar×n× ortaya koymaktad×r.
Cinsel üiddetin baz× olumlu sonuçlar×n×n
olduùunun iddia edilmesi, erkeklerin kad×nlara karü×
üiddeti kabul edilebilir bir davran×ü olarak
görmelerine neden olmaktad×r. Örneùin, kad×nlar×n
h×rpalanmay× cinsel olarak tahrik edici bulduklar×n×n,
soùuk bir kad×n× elde etmenin tek yolunun bazen
üiddet olduùunun vb. pornografik görüntülerde
vurgulanmas×, kiüileraras× üiddeti erkekler taraf×ndan
kabul edilir bir davran×ü haline getirmektedir.
Malamuth ve Check (1981), yapt×klar× araüt×rmada,
kad×nlara karü× üiddetin olumlu sonuçlar× olduùunu
gösteren bir filmi izleyen kat×l×mc×lar×n, kiüileraras×
üiddeti daha çok kabul edilir bir davran×ü olarak
gördüklerini ortaya ç×karm×ülard×r.
Russell (1999), yaz×l× ve görsel medyada
pornografinin ve tecavüzün çok fazla yer bulmas× ve
pornografinin oldukça yayg×n olmas×ndan dolay×
insanlar×n, bu görüntülere çok s×k maruz kald×ù×n× ve
bu durumun onlar×n tecavüze duyars×zlaümalar×na
neden olduùunu belirtmektedir. Tecavüz, olduùunun
aksine, hiç de önemli olmayan bir davran×ü ve suç
olarak nitelendirilmeye baülanmaktad×r. Ancak
tecavüzün yan× s×ra pornografi tüketimi bile, cinayet
gibi bir suçtur ve gerekli önlemler al×narak bu üekilde
deùerlendirilmelidir.
Tüm bunlar×n yan× s×ra, pornografinin
üretimine, sat×m×na ve daù×t×m×na karü× kad×nlar×n
sivil faaliyette bulunabilmelerine dair yasa tasar×s×n×n
savunulmas×na karü×n Strossen (1997), pornografinin
sansürlenmesinin, kad×nlara karü× ayr×mc×l×ù×n ve
üiddetin önüne geçeceùi veya bu olumsuzluklar×
azaltacaù× görüüüne üüpheyle bakmaktad×r.
Strossen (1997), birtak×m bilimsel
araüt×rmalara at×fla desteklenen sansürün, kad×nlara
karü× üiddeti ve ayr×mc×l×ù× azaltacaù×na dair inanc×n
tamamen yal×n ve k×s×r bir düüünce sistemi olduùunu
belirtmektedir. Ona göre, pornografinin
sansürlenmesi iki aç×dan da önemli olumsuz
sonuçlar doùuracakt×r. úlk olarak, cinsel içerikli
ürünlerin elde edilmesi yasalar dolay×s×yla
zorlaüacakt×r ve dolay×s×yla insanlar×n bu ürünlerden
yararlanma haklar× ellerinden al×nm×ü olacakt×r.
Diùer taraftan, pornografik ürünlerin üretilmesi ve
tüketilmesi, sansürlenmeye ve yasaklanmaya raùmen
devam edecektir, bu üretim ve tüketim tamamen
kontrolsüz olacakt×r.
Cinsel içerikli ürünlerin, bu ürünlere maruz
kalan kat×l×mc×lar üzerindeki olas× etkilerinin
deùerlendirildiùi laboratuvar deneyleri, söz konusu
cinsel içerikli ürünler (pornografi) ile herhangi bir
cinsiyetçi ya da sald×rgan davran×ü aras×nda
nedensellik iliükisinin varl×ù×n× kan×tlamamaktad×r.
Cinsel içerikli suç iüleyen insanlarla yap×lan
çal×ümalarda, pornografik ürünlerin tüketiminin,
cinsel içerikli suçlar ile iliükili bir baù×n×n olmad×ù×
ortaya ç×kmaktad×r (Langevin, Lang, Wright, Frenzel,
ve Black, 1988). Diùer taraftan, cinsel içerikli suç
iüleyen veya cinsel sapma gösteren bireylerin, cinsel
içerikli suç iülemeyen veya cinsel sapma göstermeyen
bireylere k×yasla, pornografik ürünlere daha fazla
maruz kald×klar×na dair bir bulgu bulunmamaktad×r
(Davis ve Braucht, 1973; Condron ve Nutter, 1988).
Tüm bunlar×n yan× s×ra laboratuvar deneyleri, onur
k×r×c× cinsel içerikli ürünler ile cinsel sald×rganl×k
aras×nda ve kad×nlar×n pornografik ürünleri
görmeleri ile benlik imajlar×n×n zarar görmesi
aras×nda bir baù olduùunu kan×tlamamaktad×r. Linz,
Donnerstein ve Penrod (1988), onur k×r×c× cinsel
içerikli ürünlerin, kad×nlar×n benlik imajlar×n×
zedelemediùini göstermektedirler.
Cinsellik içeren ürünlerin tüketim oran× ile
cinsel içerikli suç oranlar× aras×nda korelasyonel bir
iliükinin olup olmad×ù× sorgulanmaktad×r. Bu iki olgu
aras×nda olumlu bir korelasyonun varl×ù×, gerçekten
birinin diùerine neden olduùu anlam×na m×
gelmektedir? Cinsellik içeren ürünlerin tüketim
oran×n×n artmas×, cinsel içerikli suçlar×n artmas×n×n
nedeni midir? Tam tersi olarak, cinsel içerikli suç
oranlar×n×n artmas×, cinsellik içeren ürünlerin
tüketim oran×n×n da artt×ù× anlam×na gelmekte midir?
Pornografik ürünlerin tüketimi ile tecavüz oranlar×
aras×nda iddia edilen bir iliükinin olmad×ù×, üçüncü
bir unsur öne sürülerek gösterilmektedir. Gentry
(1991), pornografik ürünlerin tüketim oranlar×n×n ve
tecavüz oranlar×n×n yüksek olduùu yerleüim
birimlerinde, 18 ile 34 yaü aras×ndaki erkek nüfusu
oran×n×n da yüksek olduùunu belirtmektedir. Bu yaü
aral×ù×ndaki erkek nüfusu oran×n×n yüksek olmas×,
hem pornografik ürünlerin tüketim oran×n× hem de
tecavüz oranlar×n× etkilemektedir. Dolay×s×yla, iki
olgu aras×ndaki korelasyonel iliükiden çok, söz
konusu mant×ksal aç×klamaya, her iki olguya da etki
eden bir diùer baù×ms×z deùiükenin varl×ù× göz
önünde bulundurularak ulaü×labilmektedir. Diùer bir
deyiüle, hem cinsel içerikli ürünlerin tüketim
oran×ndaki art×ü hem de cinsel içerikli suç
oranlar×ndaki art×ü, erkek nüfusunun yoùunluùu
ve/veya maço kültürünün varl×ù× ile
aç×klanabilmektedir.
P i V O L K A, YÖl: 4 SayÖ: 18, Sayfa: 18
Pornografi, kültürün ve medyan×n içini
dolduran cinsiyetçi ve sald×rgan görüntülerin sadece
belli bir oran×n× temsil etmektedir. Toplumlar×n
gündelik hayatlar×nda ve elbette medyada, kad×na
karü× ayr×mc×l×ù× ve üiddeti etkileyen birçok unsur
bulunmaktad×r. Sosyal bilim araüt×rmac×lar×,
önyarg×lara, ayr×mc×l×ùa ve üiddete neden olan
unsurlar× y×llar boyunca araüt×rm×ülard×r ve
araüt×rmaya da devam etmektedirler. Söz konusu
araüt×rmalar sonucunda pek çok bulgu elde edilmiütir
ve bulgular, üiddetin, önyarg×n×n ve ayr×mc×l×ù×n
nedenlerini içermektedir. Dolay×s×yla, pornografinin,
bu olumsuz duygu, düüünce ve biliü yap×s×na neden
olarak gösterilmesi ve sansürün bu olumsuzluklar×n
önüne geçeceùinin iddia edilmesi, elbette yap×lan söz
konusu bilimsel araüt×rmalar× yok saymak olacakt×r.
ûiddet ve cinsellik sadece pornografide yer
almamaktad×r; dolay×s×yla pornografiyi sansürlemek,
kesinlikle bir çözüm deùildir (Strossen, 1997).
Sonuç olarak, bir tarafta pornografinin
kad×nlara karü× üiddeti, önyarg×lar× ve ayr×mc×l×ù×
tetiklediùi iddialar× yer al×rken; diùer tarafta ise,
kad×nlara karü× üiddetin, önyarg×lar×n ve ayr×mc×l×ù×n
nedeninin pornografi olmad×ù× ve pornografiyi
sansürlemenin söz konusu sorunlar×n ortadan
kalkacaù× anlam×na gelmediùini ileri süren fikirler
ileri sürülmektedir.
Kaynaklar
Berkowitz, L. (1984). Some effects of thoughts on
anti- and pro-social influences of media
events: A cognitive-neoassociation analysis.
Psychological Bulletin, 95, 410-427.
Condron, M. K., ve Nutter, D. E. (1988). A
preliminary examination of the pornography
experience of sex offenders, paraphiliacs,
sexual dysfunction patients, and controls
based on meese commission
recommendations. Journal of Sex and Marital
Therapy, 14, 285-298.
Davis, K. E., ve Braucht, N. G. (1973). Exposure to
pornography, character, and sexual deviance:
A retrospective study. Journal of Social Issues,
3, 183-196.
Donnerstein, E., ve Berkowitz, L. (1981). Victim
reactions in aggressive erotic films as a factor
in violence against women. Journal of
Personality and Social Psychology, 41, 710-724.
Gentry, C. (1991). Pornography and rape: An
empirical analysis. Deviant Behavior: An
Interdisciplinary Journal, 12, 277-288.
Langevin, R., Lang, R., Wright, P., Frenzel, R., ve
Black, E. (1988). Pornography and sexual
offences. Annals of Sex Research, 1, 335-362.
Linz, D., Donnerstein, E., ve Penrod, S. (1988). The
effects of long-term exposure to violent and
sexually degrading depictions of women.
Journal of Personality and Social Psychology, 55,
758-768.
Malamuth, N. (1981). Rape fantasies as a function of
exposure to violent sexual stimuli. Archives of
Sexual Behavior, 10, 33-47.
Malamuth, N., Addison, T., ve Koss, M. (2000).
Pornography and sexual aggression: Are
there reliable effects and can we understand
them? Annual Review of Sex Research, 11, 2691.
Malamuth, N., ve Check, J. (1981). The effects of mass
media exposure on acceptance of violence
against women: A field experiment. Journal of
Research in Personality, 15, 436-446.
McKenzie-Mohr, D., ve Zanna, M. (1990). Treating
women as sexual objects: Look to the
(gender-schematic) male who has viewed
pornography. Personality and Social
Psychology Bulletin, 16, 296-308.
Rachman, S., ve Hodgson, R. J. (1968).
Experimentally-in-duced “sexual fetishism”:
Replication and development. Psychological
Record, 18, 25-27.
Russell, D. (1994). Against pornography: The evidence of
harm. Berkley, California: Russell Pub.
Russell, D. (1997). Pornography causes harm to
women. M. R. Walsh, (Ed.), Women, men, and
gender: Ongoing debates içinde (159-169). New
York: Yale University Press.
Russell, D. (1999). Against pornography: The
evidence of harm. The 7th International
Congress on Women: Women’s Worlds 99, 25
Haziran 1999, Tromso University – Norveç.
Shope, J. H. (2004). When words are not enough.
Violence Against Women, 10, 56-72.
Strossen, N. (1997). Why censoring pornography
would not reduce discrimination or violence
against women. M. R. Walsh, (Ed.), Women,
men, and gender: Ongoing debates içinde (170179). New York: Yale University Press.
* Bu yaz×, daha önce Psikoloji
Bülteni’nde yay×nlanm×üt×r.
Yeniçeri, Z. (2005). Pornografinin sosyal
psikolojik boyutlar×. Türk Psikoloji
Bülteni, 11, 65-68.
P i V O L K A, YÖl: 4 SayÖ: 18, Sayfa: 19