içindekiler - Bekad Yayınları

İÇİNDEKİLER
1. KISIM
İLK SÖZ
A- ÖNSÖZ YERİNE ..................................................................................... 3
B- MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE, MUHASEBE VE RAPORLAMA
İŞLEMLERİ ................................................................................................. 5
1. Analitik Bütçe Sınıflandırması ........................................................... 5
2. Devlet Muhasebesi .......................................................................... 9
3. Mali Raporlama............................................................................... 11
4. Bütçe ve Muhasebe Arasındaki İlişki............................................... 12
II. KISIM
ÖZELLİKLİ BÜTÇE İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM ........................................................................................... 17
BÜTÇE KAVRAMI VE BÜTÇE İLKELERİ ................................................... 17
A- BÜTÇE KAVRAMI ................................................................................ 18
B- 5018 SAYILI KAMU MALI YÖNETIMI VE KONTROL KANUNUNDA YER
ALAN BÜTÇE İLKELERI............................................................................. 18
1. Tanımı ve Önemi ............................................................................. 18
2. Bütçeyle Verilen Harcama Yetkisinin Kullanımı .............................. 18
3. Bütçelerin Hazırlanması, Uygulanması ve Kontrol Edilmesi ........... 19
4. Malî İşlemlerin Kapsamlı ve Saydam Görünmesi ............................ 19
5. Belirli Gelirlerin Belirli Giderlere Tahsis Edilmemesi....................... 20
6. Gelir ve Gider Denkliğinin Sağlanması ............................................ 20
7. Bütçenin Kabulü .............................................................................. 20
8. Bütçelerde Bulunamayacak Hükümler ........................................... 20
9. Bütçelerin Belirli Bir Sınıflandırma İçerisinde Hazırlanması ve
Uygulanması ....................................................................................... 21
10. Bütçenin Raporlanması ................................................................. 21
11. Gayrisafilik İlkesi ........................................................................... 21
2. BÖLÜM .......................................................................................... 22
MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ .............................. 22
A- GENEL OLARAK .................................................................................. 22
B- BIRIMLERIN GIDER TEKLIFLERI ........................................................... 22
C- HAZIRLIK BÜTÇESI .............................................................................. 22
D- BÜTÇENIN GÖRÜŞÜLMESI VE KABULÜ.............................................. 23
E- BÜTÇE KARARNAMESI VE BÜTÇEYI OLUŞTURAN CETVELLER ............ 24
F- BÜTÇENIN KESINLEŞMESI VE YÜRÜRLÜĞE GIRMESI .......................... 25
G- MAHALLI İDARELERDE BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECI ÖZETI ................ 26
3. BÖLÜM .......................................................................................... 27
BÜTÇELERİN UYGULANMA ESASLARI .................................................. 27
A-GENEL OLARAK ................................................................................... 27
B- BÜTÇE ÖDENEKLERININ KULLANILMASI ............................................ 27
C- ÖDENEKLERIN AKTARILMASI ............................................................. 28
D- ÖDENEK AKTARMASININ YAPILAMAYACAĞI GIDER TERTIPLERI ....... 28
E- MAHALLİ İDARELERDE AKTARMA VE ÖDENEK IŞLEMLERI ILE ILGILI
ÖZELLIKLI DURUMLAR ............................................................................ 32
F- YÜKLENMEYE GIRIŞILMESI ................................................................. 32
1. Tanımı ve Önemi ............................................................................. 32
2. Ertesi Yıla Geçen Yüklenme............................................................. 32
3. Gelecek Yıllara Yaygın Yüklenmeler ................................................ 32
4. BÖLÜM .................................................................................... 34
ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI ................................................. 34
A- TANIMI VE ÖNEMI ............................................................................. 34
B- ANALITIK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI ................................................... 34
C- ANALITIK BÜTÇE SINIFLANDIRMASININ YAPISI.................................. 35
1. Kurumsal Sınıflandırma ................................................................... 36
2. Fonksiyonel Sınıflandırma ............................................................... 40
3. Finansman Tipi Sınıflandırma.......................................................... 43
4. Ekonomik Sınıflandırma .................................................................. 43
a) Tanımı ve önemi .......................................................................... 43
b) Harcama ve borç vermenin ekonomik sınıflandırması ................ 44
c) Gelirlerin ekonomik sınıflandırması ............................................. 45
d) Finansmanın ekonomik sınıflandırması ....................................... 46
III. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ MUHASEBE İŞLEMLERİ
1. BÖLÜM .......................................................................................... 49
DEVLET MUHASEBESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ..................................... 49
A- DEVLET MUHASEBESİNİN TANIMI VE ÖNEMİ.................................... 51
B- DEVLET MUHASEBESİNDE HESAPLARIN KAPATILMASINDA
KULLANILAN YÖNTEMLER ...................................................................... 51
C- DEVLET MUHASEBE SİSTEMLERİNE TEMEL TEŞKİL EDEN
GÖRÜŞLER .............................................................................................. 52
D- DEVLET MUHASEBESİ SİSTEMLERİ..................................................... 55
E- DEVLET MUHASEBESİ KAYITLARINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
AÇISINDAN DEVLET MUHASEBESİNİN SINIFLANDIRILMASI ................... 58
F- DÜNYADA DEVLET MUHASEBESİ ALANINDA YAŞANAN GELİŞMELER 62
2. BÖLÜM .......................................................................................... 65
DEVLET MUHASEBESİ STANDARTLARI ................................................. 65
A- TANIMI VE ÖNEMİ ............................................................................. 65
B- STANDARTLARIN KAPSAMI ................................................................ 66
C- DEVLET MUHASEBESİ STANDARTLARI ............................................... 66
D- ULUSLARARASI DEVLET MUHASEBESİ STANDARTLARININ
UYARLANMASI ....................................................................................... 76
3. BÖLÜM .......................................................................................... 77
KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU'NDA DEVLET
MUHASEBESİ ..................................................................................... 77
A- TANIMI VE ÖNEMİ ............................................................................. 77
B- 5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİM VE MALİ KONTROL
KANUNUNUN ÖNGÖRDÜĞÜ DEVLET MUHASEBESİ SİSTEMİ ................ 78
C- DEVLET MALİ İSTATİSTİKLERİNİN OLUŞTURULMASI .......................... 79
D- MUHASEBE HİZMETLERİ VE DEVLET MUHASEBECİSİ ........................ 81
E- MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ'NÜN YENİ KAMU MALİ
YÖNETİM SİSTEMİ İÇİNDEKİ ROLÜ ......................................................... 83
4. BÖLÜM .......................................................................................... 85
GENEL YÖNETİM HESAP PLANI............................................................ 85
5. BÖLÜM .......................................................................................... 95
DEVLET MUHASEBESİNDE MADDİ DURAN VARLIKLARIN
KAYDEDİLMESİ ................................................................................... 95
A- MADDİ DURAN VARLIKLARIN HESABA ALINMASI ............................. 95
B- MADDİ DURAN VARLIKLARIN YENİDEN DEĞERLEME İŞLEMLERİ ....... 95
C- MADDİ DURAN VARLIKLARIN AMORTİSMAN İŞLEMLERİ................... 96
D- MAHALLİ İDARELERDE MADDİ DURAN VARLIK KAYITLARI ................ 98
6. BÖLÜM ........................................................................................ 102
MAHALLİ İDARELERDE HAKEDİŞ ÖDENMESİ SURETİYLE MADDİ DURAN
VARLIK EDİNİLMESİ İŞLEM SÜRECİ .................................................... 102
7. BÖLÜM ........................................................................................ 110
AMORTİSMAN KAYITLARININ YAPILMASI ......................................... 110
8. BÖLÜM ........................................................................................ 112
HURDAYA AYIRMA İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .............. 112
9. BÖLÜM ........................................................................................ 115
GECEKONDU FONU İLE İLGİLİ İŞLEMLER............................................. 115
A- GENEL OLARAK ................................................................................ 115
B- GECEKONDU FONUNUN GELİRLERİ ................................................. 115
C- ARSA VE ARAZİ SATIŞLARI NEDENİYLE MERKEZİ HÜKÜMETTEN
AKTARILAN FON GELİRLERİ .................................................................. 115
D- GECEKONDU FONUNDA BİRİKEN TUTARLARIN HARCANMA
YERLERİ................................................................................................. 117
E- GECEKONDU FONUNA GELEN TUTARLARIN VE BUNLARDAN
YAPILAN HARCAMALARIN MUHASEBE, BÜTÇE VE ÖDENEK KAYDI ..... 118
10. BÖLÜM ...................................................................................... 120
MAHALLİ İDARELERİN İLLER BANKASINDAN ALDIKLARI PAYLARIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .................................................................. 120
A- GİRİŞ................................................................................................. 120
B- İLLER BANKASININ GÖREVLERİ ........................................................ 120
C- İLLER BANKASININ SERMAYE YAPISI VE MALİ DURUMU ................. 121
D- İLLER BANKASI PAYLARININ MAHALLİ İDARELER TARAFINDAN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ..................................................................... 123
E- KAYITLARDA OLMAYAN İLLER BANKASI KREDİ ANA PARA VE
İŞLEMİŞ FAİZ BORÇLARININ KAYIT ALTINA ALINMASI .......................... 125
11. BÖLÜM ...................................................................................... 125
BELEDİYELERİN ALTYAPISININ DESTEKLENMESİ (BELDES) PROJESİ
ÖDENEĞİNİN BELEDİYELER TARAFINDAN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .... 125
12. BÖLÜM ...................................................................................... 128
ALINAN ÇEKLER HESABINA İLİŞKİN TÜM İŞLEMLER ............................ 128
A- ALINAN ÇEKLER HESABININ TANIMI VE BÖLÜMLENMESİ ............... 128
B- ALINAN ÇEKLER HESABINA İLİŞKİN İŞLEMLER .................................. 128
C- HESABIN İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER ........................................... 133
13. BÖLÜM ...................................................................................... 137
DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABINA İLİŞKİN TÜM İŞLEMLER ................ 137
A- GİRİŞ................................................................................................. 137
B- HESABIN İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER ........................................... 137
14. BÖLÜM ...................................................................................... 141
KAMU HAZNEDARLIĞI VE VADELİ HESAPLARIN KULLANIMI ............... 141
A- KAMU HAZNEDARLIĞI SİSTEMİNE DAHİL KAMU İDARELERİ ........... 141
B- MAHALLİ İDARELERİN KULLANABİLECEKLERİ BANKALAR ................ 141
C- KAMU BANKALARINDA DEĞERLENDİRİLEN PARALARLA İLGİLİ
KULLANILABİLECEK ARAÇLAR ............................................................... 142
D- DÖVİZ TEVDİAT HESABI AÇTIRABİLECEK MAHALLİ İDARELER ......... 142
E- VADESİZ HESAPLARDAN VADELİ HESAPLARA YAPILAN
AKTARMALARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .......................................... 143
F- KAMU HAZNEDARLIĞI GENEL TEBLİĞİNE UYULMAMASINDAN
KAYNAKLANAN SORUMLULUKLAR....................................................... 144
15. BÖLÜM ...................................................................................... 145
140- KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABININ MUAMELATI ...................... 145
A- KİŞİLERDEN ALACAKLARIN DOĞUŞU ............................................... 146
B- KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABINA BORÇ KAYDEDİLECEK
TUTARLAR ............................................................................................ 146
C- KİŞİLERDEN ALACAK İÇİN YÜRÜTÜLECEK FAİZİN BAŞLANGIÇ
TARİHİ................................................................................................... 148
D- KİŞİLERDEN ALACAKLARIN ZAMANAŞIMI SÜRESİ, BAŞLANGICI,
KESİLMESİ VE DURMASI ....................................................................... 148
E- ALACAKLARIN TERKİN VE AF İŞLEMLERİ........................................... 151
F- TAHSİLAT İZLEME DOSYALARI VE ALACAK SIRA NUMARALARI ........ 153
G- ALACAKLARIN DİĞER MUHASEBE BİRİMLERİNCE İZLENMESİ.......... 153
H- YABANCI PARA CİNSİNDEN KİŞİLERDEN ALACAKLARIN TAHSİLİ ...... 154
İ- SAYIŞTAY İLAMLARI ........................................................................... 154
J- ALACAKLARIN TAHSİL ŞEKİLLERİ ....................................................... 155
16. BÖLÜM ...................................................................................... 157
ŞARTA BAĞLI OLMAYAN BAĞIŞ VE YARDIMLARIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .................................................................. 157
17. BÖLÜM ...................................................................................... 159
MAHALLİ İDARELERDE DÖNEM SONU ÖNCESİ İŞLEMLER ................... 159
A- GİRİŞ................................................................................................. 159
B- 15 ARALIKTA ÖDENEN MEMUR MAAŞLARININ YARISININ BÜTÇE
DIŞI AVANS VE KREDİLER HESABINA KAYDEDİLMESİ ........................... 160
C- YAPILAN HATALARIN DÜZELTİLMESİ ............................................... 161
D- DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ÖNCESİNDE YAPILMASI ZORUNLU OLAN
GÜN SONU, HAFTA SONU VE AY SONU İŞLEMLERİNİN YAPILMASI ..... 163
E- ENVANTER İŞLEMLERİNİN TAMAMLANMASI................................... 169
18. BÖLÜM ...................................................................................... 172
MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE VE ÖDENEK İŞLEMLERİ DIŞINDAKİ
DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ................................................................. 172
A- BİLANÇO HESAPLARINA İLİŞKİN DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ............. 172
B- ZAMANAŞIMI VE HESAPLARIN YILLAR İTİBARİYLE İZLENMESİ VB.
YÖNLERDEN YARDIMCI HESAPLAR ARASINDAKİ GÜNCELLENME
KAYITLARI ............................................................................................. 186
C- BEŞİNCİ YIL SONUNDA NET DEĞERE AKTARMA KAYITLARI ............. 186
D- FAALİYET HESAPLARININ KAPATILMASI VE FAALİYET
SONUCUNUN BİLÂNÇOYLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ KAYDI ....................... 187
E- KAPANIŞ KAYDI................................................................................. 190
19. BÖLÜM ...................................................................................... 191
MAHALLİ İDARELERDE DÖNEM BAŞI İŞLEMLERİ................................. 191
A- AÇILIŞ KAYDI .................................................................................... 191
B- FAALİYET SONUÇLARI HESAPLARININ GEÇMİŞ YIL FAALİYET
SONUÇLARI HESAPLARINA AKTARILMASI KAYDI ................................. 195
C- MAHALLİ İDARE BÜTÇESİNİN VE BÜTÇE İLE YAPILAN
KESİNTİLERİN KAYDI ............................................................................. 196
D- BÜTÇE DIŞI AVANS VE KREDİLER HESABINA KAYDEDİLEN
15 ARALIK MEMUR MAAŞLARININ BÜTÇELEŞTİRİLMESİ KAYDI ........... 196
E- MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN AVANS VE KREDİLERİN
KAPATILMASI KAYDI ............................................................................. 199
F- DÖNEM SONUNDA YAPILMAYAN KAYITLARIN DÖNEM BAŞINDA
YAPILMASI KAYDI ................................................................................. 200
20. BÖLÜM ...................................................................................... 200
MAHSUP DÖNEMİ VE AVANSLARIN MAHSUP DÖNEMİNE KALMASI ... 200
A- GİRİŞ................................................................................................. 200
B- ÖN ÖDEME HESAPLARINDAN MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN
AVANS VE KREDİLER HESABI ARACILIĞIYLA MAHSUP DÖNEMİNE
KALABİLECEK OLANLAR ........................................................................ 201
C- AVANSLARIN VE İLGİLİ ÖDENEKLERİN MAHSUP DÖNEMİNE
AKTARILMASI VE MAHSUBUNUN YAPILMASI İŞLEMLERİ .................... 203
IV. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ ÖDENEK İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM ......................................................................................... 209
ÖDENEK HESAPLARI ......................................................................... 209
A-GİRİŞ ................................................................................................. 209
B- İL ÖZEL İDARELERİNDE KULLANILAN ÖDENEK HESAPLARI .............. 210
1. 900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı ................................... 210
2. 901- Bütçe Ödenekleri Hesabı.......................................................... 210
3. 902- Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı ............................................ 210
4. 903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı................................................. 210
5. 904- Ödenekler Hesabı..................................................................... 210
6. 905- Ödenekli Giderler Hesabı ......................................................... 210
7. 906- Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler
Hesabı................................................................................................... 211
8. 907- Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı ..................... 211
C- İL ÖZEL İDARELERİNDE ÖDENEK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ ................ 211
D- İL ÖZEL İDARELERİNDE ÖDENEK HESAPLARINA İLİŞKİN İŞLEMLER .. 215
1. Bütçe Ödeneklerinin Merkez Muhasebe Birimlerince
İzlenmesi ........................................................................................... 215
2. Ödeneklerin Merkez Dışı Birimlere Dağıtımı ................................ 216
3. Ödenek Kullanımlarının Merkez ve Merkez Dışı Muhasebe
Birimlerince İzlenmesi....................................................................... 216
4. Tenkis Belgesi ................................................................................ 217
5. Ödenekli Gider İşlemleri ............................................................... 217
6. Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler ...................................... 217
E- BELEDİYELERDE, BELEDİYELERE BAĞLI İDARELERDE VE MAHALLİ
İDARE BİRLİKLERİNDE KULLANILACAK ÖDENEK HESAPLARI ................ 217
1. 900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı ................................ 217
2. 901- Bütçe Ödenekleri Hesabı ...................................................... 218
3.905- Ödenekli Giderler Hesabı....................................................... 218
4. 906- Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler
Hesabı ............................................................................................... 218
5. 907- Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı .................. 218
F- BELEDİYELERDE, BELEDİYELERE BAĞLI İDARELERDE VE MAHALLİ
İDARE BİRLİKLERİNDE ÖDENEK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ ...................... 218
2.BÖLÜM ......................................................................................... 222
DÖNEM SONU VE ENVANTER KAYITLARI AÇISINDAN ......................... 222
ÖDENEK HESAPLARI ......................................................................... 222
A- GENEL AÇIKLAMALAR ...................................................................... 222
B- DÖNEM SONU ÖNCESİNDE YAPILACAK ÖDENEK
HESAPLARINA İLİŞKİN İŞLEMLER .......................................................... 224
C-DÖNEM SONUNDA ÖDENEK HESAPLARININ KAPATILMASI ............. 226
D-BELEDIYELER İÇIN ÖDENEK İŞLEMLERINE İLIŞKIN ÖRNEK
MONOGRAFI ........................................................................................ 229
E-İL ÖZEL İDARELERİ İÇIN ÖDENEK İŞLEMLERINE İLIŞKIN ÖRNEK
MONOGRAFI ........................................................................................ 237
3. BÖLÜM ........................................................................................ 246
ÖDENEK AKTARMA İŞLEMLERİ .......................................................... 246
A- BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN KULLANILMASINA İLİŞKİN ESASLAR .......... 246
1. Genel Yönetim İçin Belirlenen Esaslar .......................................... 246
2. Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerinin Bazıları İçin
Belirlenen Esaslar .............................................................................. 247
B- ÖDENEK AKTARILMASI..................................................................... 248
1. Ödenek Çeşitleri............................................................................ 248
2. Ödenek Aktarmaya Yetkili Olanlar ................................................ 248
3. Ödenek Aktarmasının Yapılamayacağı Gider Tertipleri ................ 248
C- MAHALLİ İDARELERDE ÖDENEK AKTARMA İŞLEMLERİNİN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ..................................................................... 252
1. Tanımı ve Önemi ........................................................................... 252
2. Örnekler ........................................................................................ 254
4. BÖLÜM ........................................................................................ 257
MAHALLİ İDARELERE YAPILAN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARDA
ÖDENEK İŞLEMLERİ .......................................................................... 257
A- ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN KABULÜ ........................................ 257
B-KABUL EDILEN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN VE BUNLARIN
KARŞILIĞI ÖDENEKLERIN MUHASEBELEŞTIRILMESI ............................. 258
C-ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIM KARŞILIĞI KAYDI YAPILAN ÖDENEKLERE
İLIŞKIN İŞ VE İŞLEMLER ......................................................................... 261
1. Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödenek Kaydı ............................... 261
2. Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödeneğin Ertesi Yıla Devri ............ 262
3. Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödeneğin İptali............................. 263
D-ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN İADESI ............................................ 264
E-USULÜNE UYGUN KULLANILMAYAN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARDA
SORUMLULUK ...................................................................................... 268
V. KISIM
ÖZELLİKLİ MALİ RAPORLAMA İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM ......................................................................................... 267
DEVLET MUHASEBESİNDE MALİ RAPORLAMA ................................... 267
A- TANIMI VE ÖNEMI ........................................................................... 267
B- MALI RAPORLARIN HAZIRLANMASINA YÖNELIK DÜZENLEMELER .. 268
C- HAZIRLANACAK MALI RAPORLAR .................................................... 269
2. BÖLÜM ........................................................................................ 270
MALİ RAPORLAMANIN HESAP VERME SORUMLULUĞU, MALİ
SAYDAMLIK VE ORTA VADELİ HARCAMA PROGRAMI İLE İLİŞKİSİ ....... 270
A- MALI RAPORLAMA VE HESAP VERME SORUMLULUĞU .................. 270
B- MALI RAPORLAMA VE MALI SAYDAMLIK......................................... 271
C- MALI RAPORLAMA VE ORTA VADELI HARCAMA PROGRAMI .......... 272
3. BÖLÜM ........................................................................................ 274
YÖNETİM DÖNEMİ HESABININ VERİLMESİ ........................................ 274
A- GENEL OLARAK ................................................................................ 274
B- BÜTÇE UYGULAMASI AÇISINDAN YÖNETİM DÖNEMİ ..................... 275
1. Giriş ............................................................................................... 275
2. Yönetim Dönemi Hesabı ............................................................... 276
3. Yönetim Dönemi Hesabının Sayıştay'a Verilmesi ......................... 276
4. Yönetim Dönemi Hesabı Dosyası .................................................. 277
a) Yevmiye Defteri ............................................................................ 277
b) Mizan Cetveli ............................................................................. 278
c) Bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu .............. 279
d) Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu ............. 290
e) Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu ......... 281
f) Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu ................ 281
g) Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu ............. 282
h) Bütçe Giderleri ve Ödenekler Tablosu ...................................... 282
ı) Bütçe Gelirleri Tahakkuk Artıklarından Zamanaşımına Uğramış
Olanlara İlişkin Ayrıntı Cetveli........................................................ 283
j) Sayıştay İlamları Cetveli .............................................................. 284
k) Yönetim Döneminde Görev Yapan Muhasebe Yetkililerine Ait
Liste ............................................................................................... 285
l) Yıl Sonu Sayım Tutanakları ......................................................... 286
C- AYLIK HESAP BELGELERİ ................................................................... 286
D- TAŞINIR YÖNETİM HESABI ............................................................... 288
1. Genel Olarak ................................................................................. 288
2. Taşınır Yönetim Hesabının Hazırlanması....................................... 288
3. Taşınır Yönetim Hesabının Verilmesi ............................................ 289
4. BÖLÜM ........................................................................................ 291
NAKİT AKIM TABLOSUNUN HAZIRLANMASI ...................................... 291
KAYNAKLAR................................................................................................. 296
Yazarın Yayınlanan Kitapları ....................................................................... 296
I.KISIM
İLKSÖZ
Kısım Özeti: Bu kısımda ilk söz olarak detaylı bir önsöz yazıldıktan
sonra mahalli idareler bütçe ve muhasebesine ilişkin genel
değerlendirmeler yapılmıştır.
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
1. KISIM
İLK SÖZ
A- ÖNSÖZ YERİNE
Ülkemizde kamu mali yönetim sistemi, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunuyla yeniden düzenlenmiştir. Kanun, Genel Yönetim
kapsamındaki kamu idarelerince kamu kaynaklarının elde edilmesi,
kullanılması, faaliyetlerin kaydedilip raporlanması ve uygulama sonuçlarının
denetimi konularında ortak esaslar getirmiştir. Yeni kamu mali yönetim
anlayışı çerçevesinde, elde edilen kamu kaynakları ve bu kaynaklarının nasıl
kullanıldığı saydamlık ve hesap verme sorumluluğunun sağlanmasında önem
taşımaktadır.
Ülkemizde, bütçe ve muhasebe başta olmak üzere mali yönetim sisteminde
büyük bir dönüşüm yaşanmıştır yaşanmaktadır.
1995 Yılında Kamu Mali Yönetim Projesi kapsamında devlet bütçesi ve devlet
muhasebesi ile ilgili detaylı bir çalışma başlatılmıştır. 1050 sayılı Kanunun 49
uncu maddesine istinaden kurulan döner sermayeli işletmeler için tam
tahakkuk esasına dayalı Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliği
Maliye Bakanlığınca hazırlanarak 1999 yılında uygulamaya koyulmuştur.
Ardından Genel ve Katma Bütçeli İdarelerde tahakkuk esasına dayanan bir
muhasebe sisteminin kurulması amacıyla 19.11.2003 tarihinde Devlet
Muhasebesi Genel Yönetmeliği ve 20/02/2004 tarihli ve 25379 sayılı
(Mükerrer) Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuş olan, “Genel
Bütçeye Dahil Daireler ve Katma Bütçeli İdareler Muhasebe Yönetmeliği”
yayımlanmıştır.
Kamu muhasebesi ile ilgili çalışmalara ara verilmeden devam edilerek genel
yönetim kapsamına dâhil birimler için muhasebe ve raporlama standartlarını
ve çerçeve hesap planını kapsayan “Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği”
ise 8 Haziran 2005 tarihinde 2005/25839 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
yayımlanmıştır. Genel yönetim kapsamındaki birimlerce Genel Yönetim
Muhasebe Yönetmeliğine bağlı onlarca detay muhasebe düzenlemesi
yayınlanmıştır. Bu çerçevede, mahalli idarelerin bütçe ve muhasebesini
3
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
düzenleyen “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” 10 Mart
2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Son olarak merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri muhasebesinin de
yeniden düzenlenmesi gereği ortaya çıkmış ve gerçekleştirilen çalışmalar
sonucunda, “Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği” 30 Aralık 2006 tarihli
Resmi Gazetede yayımlanarak, 01.01.2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bunun yanı sıra Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından, “Kamu Kurum ve
Kuruluşlarınca İşletilen Sosyal Tesislerin Muhasebe Uygulamalarına Dair Esas
ve Usuller”, “Avrupa Birliği ve Uluslararası Kuruluşların Kaynaklarından Kamu
İdarelerine Proje Karşılığı Aktarılan Hibe Tutarlarının Harcanması ve
Muhasebeleştirilmesine İlişkin Esas ve Usuller” ve “”Döner Sermayeli
İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” yayımlanarak kamu
muhasebesindeki büyük dönüşüme devam edilmiştir.
Bu kitapla başlangıçtaki amacımız, mali yönetim sisteminde yaşanan bu
dönüşüme, konunun çok önemli yönlerini oluşturan bütçe, muhasebe,
ödenek ve raporlama açısından özellikli işlemleri mahalli idareler açısından
açıklayarak destek olmaktır.
Her ne kadar kitabın başlığında mahalli idarelerin özellikli işlemleri açıklandığı
ifade edilmiş olsa da kamu mali yönetim sisteminde genel yönetim sektörü
için oluşturulmuş ortak standartlar nedeniyle bu kitap genel yönetim sektörü
içinde yer alan tüm kamu idarelerinde rahatlıkla kullanılabilir. Genel yönetim
kapsamında yer alan Genel bütçe kapsamında yer alan kamu idarelerinin,
Özel bütçeli idarelerin, üniversitelerin, düzenleyici ve denetleyici kurumların,
sosyal güvenlik kurumlarının, belediyelerin, il özel idarelerinin ve mahalli
idare birliklerinin yeknesak bir bütçe, muhasebe ve raporlama uygulamaları
bulunmaktadır ve bu kamu idarelerinin ortak sorunları vardır. Bu kitap bu
sorunları çözmeyi amaç edinmiştir.
Değerli okuyucular, iyi bir ekmek nasıl yapılırla iyi bir kitap nasıl yazılır
arasında pek fark yoktur bence. İkisi de çok iş ister, ciddi iş ister. Fakat kendini
öyle fazla ciddiye almadan, tevazuuyla yapılması gereken iştir bu. Bu
ciddiyetle hazırlamaya çalıştığım elinizdeki kitapla olabildiğince mevzuat
kavranmaya çalışılmış olmasına rağmen, bazı hatalarımızda olabilir kitapları
bildiğiniz üzere yeni baskıları olgunlaştırır.
4
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Elinizdeki kitap benim yayımlanmış yirmi yedinci kitabım oldu. Bana göre,
yeni bir kitap çıkıyorsa, yeni bir dünya kuruluyor demektir. Susmayı, kendi
kabuğunun içine çekilmeyi, bir yaşam biçimi, bir kişilik simgesi olarak
benimseyen insanlar vardır. Özgürlükleri ve silahları konuşmamaktır. Her
adaletsizlik, onların eylemsizliğinden güç alır birazda. Kitap susmamaktır,
konuşmaktır, cesarettir…
Her kitapta teşekkür edilmesi gereken insanlar vardır aslında. Hiçbir yayın tek
başına yazarı tarafından kaleme alınmaz. Kitapların kaleme alınmasında
doğrudan ve dolaylı olarak çok önemli etkileri olanlar vardır ve teşekkür
edilmeyi hak ederler. Bu çerçevede bütçe ve muhasebe sisteminde yaşanan
büyük dönüşümü birlikte gerçekleştirdiğimiz tüm dostlarıma teşekkürü bir
borç bilirim.
Son olarak benim yetişme sürecimin yegane kahramanları sevgili annem ve
babama, kardeşlerime ve tabiî ki eşim Selma Karaarslan’a da teşekkürlerimi
sunuyorum.
Sonsuz şükür ve övgü, Alemlerin Rabbi’ne özgüdür. Kusurlar bizden,
güzellikler O’ndandır.
B- MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE, MUHASEBE VE RAPORLAMA
İŞLEMLERİ
2006 ve devam eden yılar Genel Yönetim kapsamındaki tüm kamu
idarelerinin mali yönetimlerinde önemli değişimler yaşanılan yıllar olacaktır.
Genel yönetim sektörü içerisinde yer alan Mahalli idarelerde de bütçeleme
anlayışından mali yönetim süreçlerine; iç denetimden muhasebeleştirmeye
kadar çok sayıda değişim yaşanmıştır.
1. Analitik Bütçe Sınıflandırması
Ülkemizde 1973 mali yılı bütçesiyle resmen başlamış olan program bütçe
uygulaması, başlangıçtan kısa bir süre sonra, arka planını klasik bütçe
uygulamasının oluşturduğu alışkanlıklar nedeniyle erozyona uğramaya
başlamış, yapılan her düzenleme, sistemi klasik bütçeye geri götürmüştür.
İlk yıllarında program bütçe, Türk kamu yönetimi ve siyasi organlar üzerinde
büyük bir ilgi uyandırmıştır. Program bütçe sistemi ile getirilmesi istenilen
reformlar konusunda kafalarda oluşan sorulara program bütçe çerçevesinde
çözümler aranmıştır. Devlet idaresinde o yıllara kadar olmayan kaynak-amaç
5
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ilişkisi, ileriki yılların hizmet projeksiyonlarını gösteren programlar, planbütçe ilişkisi, hizmete göre ödenek ayrılması, yöneticilerin yaptıkları veya
yapacakları hizmetlere daha farklı açıdan bakmalarının sağlanması gibi
hususlar program bütçenin ilk yıllarında başarılan hususlardır.
Siyasi kararlılığın yeterince güçlü olmaması, bütçe hazırlığı sürecinde temel
araçlardan biri olarak tanımlanan (U) cetvelinin 1975 yılında kaldırılması,
tarihsel gelişim içinde harcama kalemleri ile devamlı oynanması ve
birleştirilmesi, kodlamaya günlük ihtiyaçları karşılamak üzere işlevler
yüklenmesi, milli bütçe bürokrasisinin yaratılamaması vb. nedenlerle,
program bütçeye gerçek anlamda geçilememiş ve bir anlamda klasik bütçe
sisteminin uygulamasına devam edilmiştir.
1990’lı yıllara gelindiğinde program bütçe uygulamasının bünyesinde yer alan
olumsuzları şu şekilde sıralamak mümkündür:

Uygulanmış olan program bütçe ile hükümetin neyi, niçin yaptığı, hangi
amaçlara ulaşmak istediği değil, neleri satın aldığı ve bunlara ne kadar
harcadığı saptanabilmektedir. Bu harcamaların sonucu elde edilen
yararlar ve hükümet programlarının maliyet-fayda ilişkileri üzerinde
durulmamıştır. Amaca önem verilmemiş, bu amaçların saptanması ve
belirlenmesi için bir çaba sarf edilmemiştir.

Giderlerin saptanmasında sadece geleneklere bağlanılmış ve siyasi
faktörler büyük rol oynamıştır. Siyasi faktörlerin önemli rol oynadığı
alanlar, bürokrasinin alternatif programlar ve program maliyetleri
üretemediği alanlar olduğu düşünüldüğünde, milli bütçe bürokrasisi
yaratılamamıştır.

Uygulanmış olan program bütçede amaçların saptanmasındaki bu
eksiklik, hizmetlerin programlanmasına engel olduğu gibi, seçimlik
programların yapılmasına ve bunlar arasında karşılaştırma yapmaya da
olanak vermemiştir.

Bütçe hazırlama teknikleri gelişmemiştir. Geriye dönük, geçmiş bütçeler
ile ödenek miktarları hakkında karar vermeye çalışılmıştır. Sistem analizi
ve bu analizin çeşitli matematiksel teknikleri program bütçede
kullanılamamıştır.
6
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan

Bu teknikler kullanılmadığı için tekniklerin kullanılmasına olanak verecek
bilgi toplama raporlama sistemleri de program bütçede gelişememiştir.

Program bütçe ile plan ilişkisi kurulamamıştır. Plan, fonksiyonel ve
ekonomik esaslara göre yapıldığı halde, program bütçe ekonomik
bakımdan tutuculuğu ve fonksiyonel olma yerine sadece harcama
kalemlerinin sıralanmasıyla meydana geldiği için bu ilişki kurulamamıştır.
Yani Planlama-Programlama-Bütçeleme-Sisteminin “Programlama”sı
hayata geçirilemediği için “Plan” ile “Bütçe” ilişkisi kurulamamıştır.

Program bütçede hizmet görülmediği, fakat sadece harcama kalemleri
sıralandığı için adeta “her mali yıl her kalemin artması gerekir”
düşüncesiyle hareket edilerek, harcamalar sürekli bir artış gösterme
eğilimine girmiştir. Bir hizmetin azalması veya ortadan kalkması söz
konusu dahi olamamıştır.

Program bütçenin esasını muhasebe aracılığıyla sıkı bir denetim teşkil
etmiştir. Ancak bu denetim evrak üzerinde, sadece formaliteyi gerektiren
ve belki de bir saymanın ufak bazı hesaplarının denetimi ve onun
sorumluluğunu doğuran bir denetimdir. Esas olan, yönetici sorumluluğu,
etkin bir sorumluluk denetimi olduğu halde program bütçede, bu
anlamda verimlilik ve etkinlik denetimi yapılamamıştır.

Programların değerlendirilmeksizin otomatik olarak her sene bütçede
yerlerini alması, "gerekçeleri" anlamsızlaştırmıştır. Oysa ki program bütçe
"gerekçeye" çok önem vermiş, geçmiş beş yılın gerçekleşmeleri ile
gelecek beş yılın hedeflerinin yer alması istenilmiştir. Programların
sabitlenmesi "gerekçeleri", sadece o birime kanunla verilen görevlerin
sıralandığı ve bütçe çalışmalarında hiç incelenmeyen belgeler haline
getirmiştir.

Programların değişmeden sabit kalması program analizini ortadan
kaldırmıştır.

Program bütçenin “bütçeleme anlayışında” meydana gelen bu
aksaklıklara ilaveten kod yapısında da bir takım aksaklıklar meydana
gelmiştir. Bunlar:
7
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan

Programlar, geleneksel örgüt yapısını izlemiş, işlevsel bir sınıflandırmayı
yansıtmamıştır. Halbuki program bütçe sisteminin karar vermede
dayandığı esas, program seçeneklerinin saptanması ve analizidir.

Program yaklaşımı yanlış yere yerleştirilmiştir. Program bütçenin temeli
programlardır ve kodlama programla başlar. Bu yaklaşım kimi zaman
birkaç genel müdürlüğün birleşiminden bir programı oluşturmaya
gitmiştir. Böyle bir davranış program sorumlusunun tespit
edilememesine neden olmuştur. Program sorumlusunun tespit
edilememesi sonun başlangıcı olmuştur.

Yukarıdaki sorunun ortadan kaldırılabilmesi için rehberlerde açık olarak
kurumların şemasından hareket edilerek programların oluşturulması bir
çıkış yolu olarak tavsiye edilmiştir. Böyle bir tavsiye de bütçedeki
programların ana hizmet birimleri ile örtüşmesine bu da programların
ilelebet devam etmesine neden olmuştur. Program bütçenin
anlayışındaki gereksiz programların kapatılması veya yeni programların
açılması işlevi çalışmamıştır.

Zaman içinde yapılan değişiklikler temel mantığı ortadan kaldırmıştır.
Örneğin 888, 999, 990 gibi programlar, aslında program değildir. Bunun
dışında bazı maliyetlerin 101 programı altında 55, 66 gibi alt
programlarda veya 080, 081, 082, 083, 084, 085 gibi faaliyetlerde
toplanması, diğer programların gerçek maliyetinin tespit edilmesini
imkânsızlaştırmıştır.

Kamu hizmetlerinin yürütülmesi için devletçe satın alınan mal ve
hizmetleri gösteren madde sınıflandırması esasının program bütçede
önemini kaybettiği belirtilmesine ve "harcama maddeleri" kodlamanın
ikincil derece önemli kod grubu olmasına rağmen, gerek saymanlar
gerekse denetimler sayesinde birincil derecede önemli kod grubu
olmuştur. Bu gelişme klasik bütçe anlayışının olduğu gibi program bütçe
içine yerleşmesine neden olmuştur.
1994 ve 1999 yıllarında yaşanan ekonomik krizler neticesinde bütçe
politikalarının etkili bir şekilde uygulanmasına imkan verecek bir bütçe
sınıflandırmasına olan ihtiyaç artmıştır. 2002 yılında tamamlanan çalışmalar
neticesinde 2004 yılı bütçesiyle birlikte ülkemizde yeni bir bütçe
sınıflandırması uygulanmaya başlanmıştır.
8
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Uluslararası bir standart olan ve IMF tarafından üye ülkelere tavsiye edilen
GFS (Government Finance Statistics) esaslarına göre hazırlanmış olan,
bünyesinde kurumsal, fonksiyonel, kaynak ve ekonomik tasnifleri içeren
bütçe kodlamasına Analitik Bütçe Sınıflandırması denilmektedir.
ABS temelde üç çeşit cetvelden oluşmaktadır. Bu cetveller gider, gelir ve
finansman cetvelleridir. Ekonomik sınıflandırma bu üç cetvelin ortak yanını
oluşturmaktadır. Ekonomik sınıflandırma GFS standartlarını benimseyen bir
yapıda olup birbiri ile ilişkilidir. Bu nedenle anlatıma öncelikle ekonomik
sınıflandırmanın temel bilgileri verilerek başlanacak olup, daha sonra her bir
cetvelin anlatımında ilave bilgilere yer verilecektir.
Gider
Cetveli
KURUMSAL
SINIFLANDIR
FONKSİYON
EL
FİNANSMAN
TİPİ
EKONOMİK
SINIFLANDIR
Gelir
Cetveli
EKONOMİK
SINIFLANDIR
Finansman
Cetveli
GFS Ekonomik
Sınıflandırma
EKONOMİK
SINIFLANDIR
2. Devlet Muhasebesi
Muhasebe, işletme faaliyetlerinin tamamen veya kısmen mali nitelik taşıyan
ve para ile ifade edilebilen işlemlerine ait bilgileri anlamlı ve güvenilir olacak
şekilde toplamak, kaydetmek, tasnif etmek ve analiz edip yorumlamak
suretiyle ilgili kişi ve kurumların bilgi ihtiyacına yönelik raporlar üretip sunan
bir bilgi sistemidir. Bu tanımdan hareketle Devlet Muhasebesini; devletin icra
ettiği faaliyetlere ilişkin meydana gelen mali nitelikteki işlemlere ait bilgilerin
toplanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve analiz edilip yorumlanması
suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunan bir bilgi sistemi olarak
9
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
tanımlamak mümkündür. Tanımda ifade edilen ilgili kişi ve kurumlardan
kasıt, hükümet bünyesinde politika oluşturan kişiler, yerli-yabancı
yatırımcılar, akademisyenler, halk v.b.dir. Devlet Muhasebesi kullanıcı kişi ve
kurumlara doğru ve tutarlı bilgi sağlamak görevini yerine getirir.
Devlet muhasebesinin temel amacı, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının bir
mali yıla ait faaliyet sonuçlarının bütçelenmiş gelir ve giderlere uygunluğunun
kontrolünü sağlamaktır. Devlet muhasebesi bu amaca yönelik olarak mali yıl
içerisinde gerçekleşen gelir ve giderleri sağlıklı bir biçimde tespit eder ve
faaliyet sonuçlarını raporlar şeklinde ortaya koyar.
Devlet muhasebesinin diğer bir amacı ise, genel yönetim birimlerine ait varlık
ve kaynakları en iyi şekilde izlemek ve dönem sonlarında ilgililere ihtiyaçlarına
uygun bir şekilde raporlamaktır.
Devlet muhasebesinin mali yönetim aracı olma yönündeki bir diğer amacı ise,
devletin gerçekleştirdiği hizmetlerin maliyetlerini ortaya koyarak, verimlilik
analizlerine temel oluşturmaktır. Başka bir deyişle, devletin icra ettiği
faaliyetlerin rasyonel olup olmadığını tespit etmektir. Bu kapsamda devlet
muhasebesinin diğer temel bir amacı da kamu idarelerinin performans
kriterlerini gerçekleştirip gerçekleştiremediklerini denetlemekle görevli
denetim birimlerine yeterli veri üretmektir.
Muhasebe, kamu mali yönetiminde kilit rol oynar. Kamu yönetimlerini
yeniden yapılandırma çabası içerisindeki ülkelerin, reform çalışmalarına
muhasebe sistemlerini düzeltmekle ve daha doğru, daha zamanlı, daha
güvenilir bilgi üretebilir hale getirmekle başlamaları rastlantı değildir. Devlet
Muhasebesi hükümetlerin mali politikalara ilişkin işlemlerinin kayıtlarını tutar
ve raporlar. Bu nedenle, Devlet Muhasebesi mali hesap verilebilirliğin ve
saydamlığın en önemli unsurudur.
Muhasebe, kamu kaynaklarının nerelerde ve nasıl kullanıldığının hesabını
tutmayı kolaylaştıran ve bu suretle kamu fonlarını ellerinde bulunduran
yöneticilerin bunları kendilerine verilen izinler çerçevesinde ve rasyonel
olarak kullandıklarının hesabını verebilmelerine olanak sağlayan son derece
önemli bir enstrümandır.
Kamu kesiminin ihtiyaç duyacağı tüm mali verilerin günü gününe, doğru,
güvenilir bir şekilde kaydedilip saklanması; bunların değerlendirilerek analiz
edilmesi ve böylece üretilen yönetim bilgileri ile mali bilgilerin karar verme
10
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
durumundaki yöneticilerin kullanımına zamanında sunulması, sağlıklı bir
kamu mali yönetimi için hayati önem taşır. İyi tasarlanmış bir yönetim bilgi
sistemi, karar verme süreçlerinde yöneticilere doğru, güvenilir, zamanlı ve
yeterli bilgi sağlar ve gerekli raporları üretir. Böylece yöneticilerin etkili,
zamanında ve doğru kararlar almalarına yardımcı olurken, onların hesap
verme yükümlülüklerini yerine getirmelerinde de, vazgeçilmez bir rol oynar.
Mahalli idareler muhasebesinde yapılan değişikliklerle daha önce yapılmayan
aşağıdaki kayıtlar yapılmaya başlanmıştır.
3. Mali Raporlama
2003 yılı sonuna kadar uygulanan nakit esaslı muhasebe sistemi genel ve
katma bütçeli idarelerin muhasebelerini kapsamakta ve sadece bütçe
uygulama sonuçlarına ilişkin, muhasebe dışı işlemlerle hazırlanabilen
cetveller şeklinde bilgiler üretmekte idi. Hesap planı raporlamaya uygun
olmayıp bilanço, nakit akım tablosu, faaliyet sonuçları tablosu gibi kamu
kesimini kapsayan tablolar düzenlenememekte idi.
Eski muhasebe sisteminin yetersizlikleri, raporlama ile muhasebe arasında
olması gereken ilişkiyi yani “doğru ve tutarlı rapor, muhasebeden üretilir”
ilkesini bozmuş, yetersiz oldukları açık olan mevcut raporların bile büyük bir
kısmı muhasebe dışındaki kayıt yöntemleri ve veri tabanları ile üretilir
olmuştur.
Tahakkuk Esaslı Muhasebe sisteminin uygulanması ile birlikte, genel yönetim
sektörü için hazırlanan ve kamuoyunun bilgisine sunulan mali raporlar;
Bilanço, Faaliyet tablosu, Nakit akım tablosu, Gelirlerin ekonomik
sınıflandırılması tablosu, Giderlerin ekonomik, fonksiyonel, kurumsal ve
finansal sınıflandırılma tabloları, Mali varlıklar ve yükümlülüklerdeki değişim
tablosu, Finansman tablosu, İç borç değişim tablosu, Dış borç değişim
tablosu, Borçların kurumsal dağılımı tablosu, Kurumsal, fonksiyonel, finansal
ve ekonomik ayrıma göre bütçe uygulama sonuçları tabloları, olarak
sıralanabilir. Bu tablolarla birlikte, Devlet Muhasebesi sisteminden üretilen
merkezi raporlar birleştirilmiş, cetvel ve tablolar manzumesi olmaktan
kurtarılmıştır.
Sistemde mali raporlar ihtiyaca göre haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık ve yıllık
olarak hazırlanacaktır. Mali raporlar merkezi yönetim açısından aylık olarak;
kapsama dahil diğer idareler için üçer aylık dönemler itibarıyla Maliye
11
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından derlenip elektronik
ortamda ve basılı olarak izleyen üç ay içinde yayımlanacaktır. Bunun dışında,
yukarda anılan raporların tamamı altı aylık ve yıllık dönemler itibarıyla ilgili
olduğu dönemi izleyen üç ay içerisinde Resmi Gazete’de yayımlanacaktır.
Mali raporlar, uluslararası standartlara uygun olarak bütünlük, güvenirlilik,
kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde,
muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve istatistiksel yöntemler
kullanılarak hazırlanacaktır. Mali raporların genel olarak amacı, kaynakların
dağıtımı hakkında karar verilmesinde kullanıcılara bir ekonomik birimin mali
durumu, performansı ve nakit akımları hakkında kapsamlı bir bilgi sunmaktır.
Mali raporlar, şeffaf ve çağdaş bir yönetim sisteminin gereği olan bilgileri
sağlayacaktır.
Mali raporlar genel yönetim kapsamındaki birimlerin; varlıkları,
yükümlülükleri, öz kaynakları, gelirleri, giderleri ve nakit akımları hakkında
bilgi sağlayacaktır. Mali raporlar kullanıcıların karşılaştırma yapabilmelerini
mümkün kılmak için en az bir önceki yılın verilerini de içererek, herkes
tarafından anlaşılmalarını sağlayacak şekilde ve açıklamaları ile birlikte
hazırlanacaktır.
4. Bütçe ve Muhasebe Arasındaki İlişki
Gider cetvelinin bölümleri, analitik bütçe sınıflandırmasına uygun olarak
fonksiyonlar şeklinde düzenlenir. Fonksiyonlar; birinci, ikinci, üçüncü ve
dördüncü düzeyde alt fonksiyonlara ayrılır.
"Fasıl ve bölüm" deyimleri, fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyini,
"Kesim" deyimi, fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyini, "Madde"
deyimi, fonksiyonel sınıflandırmanın üçüncü düzeyini, "Tertip" deyimi,
kurumsal, fonksiyonel ve finansman tipi kodların bütün düzeyleri ile
ekonomik sınıflandırmanın ilk iki düzeyini, ifade eder.
Tahakkuk ettirilecek giderler Devlet muhasebesi kayıtlarında ekonomik
sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak şekilde gösterilir;
kesinhesap kanunu tasarısı ise ikinci düzeyde hazırlanır.
Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi ile Analitik Bütçe Sınıflandırması
birbirinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Analitik Bütçe Sınıflandırmasının
yukarıda belirtilen sınıflandırmasının tamamına tertip denilmektedir. Hesap
12
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
planında ise 3 basamaklı bir hesap kodu ve hesabın yeterince ayrıntısı
mevcuttur. Bütçeye ilişkin hesaplarda, hesabın detayı ile Analitik Bütçe
Sınıflandırmasının ekonomik sınıflandırılması, yapılan çalışmalarla üst üste
çakıştırılmıştır. Böylelikle kullanıcılar hem mükerrer veri kaydından
kurtarılmakta hem de tertip ve hesapların detayını öğrenmeleri
kolaylaştırılmaktadır.
Bazı hesaplara kayıt yapılırken bütçe kodlamasın da yer alan kurumsal,
fonksiyonel ve finansman kodlarının da hesabın kodu ve yardımcı kodlarıyla
birlikte kaydedilmesi gerekmektedir.
13
II. KISIM
ÖZELLİKLİ BÜTÇE İŞLEMLERİ
Kısım Özeti: Bu kısımda mahalli idarelerin özellikli bütçe işlemleri
dört bölümde incelenmektedir. Bütçe türleri ve bütçe ilkeleri
ortaya konulduktan sonra ikinci bölümde bütçe hazırlığı üçüncü
bölümde ise bütçe uygulamasından bahsedilmekte son bölümde
ise yürürlükteki bütçe sınıflandırması olan Analitik Bütçe
Sınıflandırmasından bahsedilmektedir.
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
II. KISIM
ÖZELLİKLİ BÜTÇE İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM
BÜTÇE KAVRAMI VE BÜTÇE İLKELERİ
A- BÜTÇE KAVRAMI
Bütçe, ilk olarak İngiltere’de doğmuştur. Bütçe Latince kökenli bir kelimedir.
Latincede “bulga” kelimesinin karşılığı, devletin gelir ve giderleri için bir kab
olarak kullanılan para çantası “money bag”, kamu kesesi “public purse”,
küçük deri çanta, torba ve çekmece anlamında kullanılmakta, eski
Fransızcadaki “bouge “ ya da “bougette” kelimesiyle eş anlam taşımaktadır.1
Bütçeler, kamu fonlarının toplanması ve bunların kullanımı için hükümetlerin
milletin temsilcisi Parlamentolardan aldıkları yetkiler topluluğudur. Bu
anlamda bütçe, toplum ile siyasi iktidar arasında kaynakların kullanımı
konusunda yapılmış olan bir sözleşmedir. Devlet gelirlerinin toplanması ve
giderlerin yapılmasına izin veren bütçeler, çağdaş devletlerde bütçe hakkı ile
bütçe hukukuna dayandırılmıştır. Kamudan toplanacak her türlü kaynağın ve
bunların harcama yerlerinin önceden parlamentonun iznine ve onayına
sunulması bütçe hakkının; alınan izin ve yetkinin yerli yerinde kullanılıp
kullanılmadığı hakkında parlamentoya hesap verilmesi bütçe hukukunun
uygulama yönünü ifade etmektedir. Bu uygulamalar, öncelikle bütçe kanunu
ile gerçekleşmekte ve kesin hesap kanunlarının kabulü yoluyla devam
etmektedir.
Bütçe hakkının etkili bir şekilde kullanılabilmesi için bütçe kanununun
kapsamı mümkün olduğunca geniş olmalıdır. Kamu harcamaları nedeniyle
kişi üzerine konulan yükümlülüklerden dolayı ortaya çıkan bütçe hakkı,
parlamento vasıtasıyla hükümetin faaliyetlerini kontrol etme imkanı tanır.
Bütçe kapsamının genişliği, meclis tarafından hükümetlerin kontrol
edilebilmelerinin de bir ölçüsüdür. Bütçe kapsamının geniş olması, hesap
verme sorumluluğu ve saydamlığı arttıran bir unsur olduğundan, sorumsuz
harcamaların yapılmasını önlediği gibi bir kısım işlemlerin gizli veya
1 Nihat Edizdoğan, Kamu Bütçesi, Ekin Kitabevi Yayınları, 4. B, Bursa 1998.42.
17
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
olduğundan farklı gösterilmesinin
menfaatlerinin korunmasını sağlar.2
önüne
Erkan Karaarslan
geçilmesini
ve
milletin
B- 5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNUNDA
YER ALAN BÜTÇE İLKELERİ
1. Tanımı ve Önemi
5018 sayılı Kanun mali yönetim anlayışında bazı değişiklikleri öngörmüştür.
Bütçe hakkının azami ölçüde kullanılabilmesi ve kamusal tercihin
oluşturulması için gerekli ortamın sağlanması mali yönetim sistemine katılan
hususlardır.
Kamu idarelerinin kalkınma planları, programlar ve benimsedikleri temel
ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturarak,
stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamaları, performanslarını
önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmeleri ve bu sürecin
izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik
plan hazırlamaları da sistemin yeni bakış açısının bir parçasıdır.3
Kamu malî yönetiminin uyumlu bir bütün olarak oluşturulması ve yürütülmesi
suretiyle, yeni anlayışın hedefi, kamu görevlilerinin hesap verebilmelerinin ve
malî disiplinin sağlanmasıdır.
2. Bütçeyle Verilen Harcama Yetkisinin Kullanımı
İdarelerin hangi hizmetleri yapmakla görevli olduğu teşkilat mevzuatında yer
almaktadır. Bütçe kanunları, ödeneklerin hangi hizmetlerin gerçekleştirilmesi
için tefrik edildiğine dair bir bilgiyi içermemekle birlikte bütçe fişinin
doldurulmasından itibaren bütçe görüşmelerinde hangi hizmetlerin
gerçekleştirileceği üzerine bir mutabakat sağlanmasına kadar geçen süreç,
ödeneğin tefrik ediliş amacını oluşturur.4 O halde söz konusu ilke ile
2 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Mali Reformlar Kapsamında Yeni Bütçeleme Anlayışı: Merkezi
Yönetim Bütçesi ve Çok Yıllı Bütçeleme, Ankara, Haziran 2005, s.1.
3 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Mali Reformlar Kapsamında Yeni Bütçeleme Anlayışı: Merkezi
Yönetim Bütçesi ve Çok Yıllı Bütçeleme, s.1.
4 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Mali Reformlar Kapsamında Yeni Bütçeleme Anlayışı: Merkezi
Yönetim Bütçesi ve Çok Yıllı Bütçeleme, s.2.
18
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
amaçlanan; bütçeleme sürecinde gerçekleştirilmesi hususunda mutabakat
sağlanan görev ve hizmetler için kullanılmasının sağlanmasıdır.
3. Bütçelerin Hazırlanması, Uygulanması ve Kontrol Edilmesi
Bütçeler kalkınma planı ve programlarda yer alan politika, hedef ve
önceliklere uygun şekilde, idarelerin stratejik planları ile performans
ölçütlerine ve fayda-maliyet analizine göre hazırlanır, uygulanır ve kontrol
edilir.
Bütçeler uzun dönemli planların ve programların yıllar itibarıyla uygulamasını
gösteren belgelerdir. Bu nedenle, bütçelerin plan ve programlara uygun
olarak hazırlanması işin doğasındandır. Bunun yanında bütçelerin
hazırlanmasından önce stratejik planlamanın yapılması gerekmektedir. 5018
sayılı Kanun “stratejik planlamayı” sürece dahil etmek suretiyle bu alanda bir
kurumsallaşma öngörmekte ve yönetime çağdaş bir değer katmayı
hedeflemektedir. Fayda-maliyet analizi ile performans ölçütleri, bir yandan
hesap verilebilirliği artırırken diğer taraftan bütçelerin bir takım analizlerle
yapılmasını sağlayarak daha nitelikli bütçelere imkan sağlamaktadır.
4. Malî İşlemlerin Kapsamlı ve Saydam Görünmesi
Bu ilkede bütçenin iki hususuna vurgu yapılmaktadır. Birincisi bütçenin
kapsamı ikincisi ise saydamlığıdır. Bütçenin kapsamının genişliği bütçe
hakkının tam olarak kullanılmasıyla doğru orantılıdır. Bu nedenle bütçenin
kapsamı önemlidir. Bütçe mutlak surette hükümetin bütün mali işlemlerini
kapsayacak büyüklükte olmalıdır. Problemlerin teşhis edilebilmesi, ilgili
bağlantıların kurulabilmesi, kurumsal engellerin anlaşılabilmesi ve daha
sonra gerekli olan müdahalelerin yapılabilmesi için mevcut mali yönetim
sisteminin bütün mali işlemleri kapsayan bir yapıda olması gerekmektedir.
Saydamlık ise bütçe ilkeleri arasında olmazsa olmaz bir unsur olup, diğer
bütün ilkelerin sağlıklı bir şekilde işletilmesi bu ilke ile mümkündür. Kamusal
kararlar elde edilebilir (ulaşılabilir), saydam ve geniş bir topluluğa ifade
edilebilir nitelikte olmalıdır. Saydamlık aynı zamanda, karar alıcıların herhangi
bir karar almadan önce gerekli olan bütün bilgiye ulaşabilmesini de ifade
etmektedir.5
5 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Mali Reformlar Kapsamında Yeni Bütçeleme Anlayışı: Merkezi Yönetim
Bütçesi ve Çok Yıllı Bütçeleme, s.2.
19
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5. Belirli Gelirlerin Belirli Giderlere Tahsis Edilmemesi
5018 sayılı Kanun belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmemesi ilkesini
benimsemiştir. Bununla birlikte mali sistemimizde yer alan özel ödenek, bağış
ve yardım uygulamaları bu ilkenin bir istisnasını oluşturmaktadır. Mali yapı
açısından hedeflenen, bu ilkenin uygulamasının tam olarak oturtulmasıdır.
Şartlı bağış ve yardımların bu ilkenin istisnası olarak kalmaya devam etmesi
kaçınılmazdır.
6. Gelir ve Gider Denkliğinin Sağlanması
Bütçelerde gelir ve gider denkliğinin sağlanması esastır. Bütçelerin denk
olarak bağlanması veya açık/fazla vermesi, bütçe politikası ile ilgilidir.
Ekonominin konjonktür devrelerine göre siyasi tercih olarak açık veya fazla
bütçe uygulamaları söz konusu olabilir. Bununla birlikte ekonomi üzerindeki
etkisini en aza indirmeyi amaçlayan bir politik yaklaşım, bütçenin denk olarak
bağlanmasını ilke olarak benimseyebilmektedir. İşte bu ilke ile kamu
harcamalarının ekonomi üzerinde daraltıcı veya genişletici bir etkiye sahip
olmaksızın yapılması benimsenmektedir.
7. Bütçenin Kabulü
Bütçeler, ait olduğu yıl başlamadan önce Türkiye Büyük Millet Meclisi veya
yetkili organlarca kabul edilmedikçe veya onaylanmadıkça uygulanamaz.
Burada bütçenin yıllık olma özelliği ile “kanun” olma özelliğine ve dolayısıyla
bütçe hakkına vurgu yapılmıştır.
8. Bütçelerde Bulunamayacak Hükümler
Bütçelerde, bütçeyi ilgilendirmeyen hususlara yer verilmez. Bütçe
kanunlarında, özellikle metin kısmında ilgili yılın bütçesini ilgilendirmeyen
hususların bulunmaması gerekmektedir. Bu ilke, son yıllarda özellikle
üzerinde hassasiyetle durulmuş bir ilkedir. Bu amaçla bir çok madde bütçe
kanun metninden çıkarılarak ilgili oldukları kanunlara taşınmıştır.
Önümüzdeki yıllarda da üzerinde hassasiyetle durulacak olan bu ilke
neticesinde hedeflenen; bütçe kanunlarının, sadece bütçe ile ilgili hükümleri
ihtiva eden basit ve sade bir yapıya kavuşturulması ve bütçe kanunu
görüntüsü altında bir takım düzenlemelerin yer almasının önlenmesidir. Bu
noktanın önemi, Cumhurbaşkanlarının bütçe kanunlarını Meclise geri
gönderme hakkının bulunmadığı düşünüldüğünde daha iyi anlaşılmaktadır.
20
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
9. Bütçelerin Belirli Bir Sınıflandırma İçerisinde Hazırlanması ve
Uygulanması
Bütçeler kurumsal, işlevsel ve ekonomik sonuçların görülmesini sağlayacak
şekilde Maliye Bakanlığınca uluslararası standartlara uygun olarak belirlenen
bir sınıflandırmaya tabi tutularak hazırlanır ve uygulanır. 5018 sayılı Kanun ile
getirilmeye çalışılan en önemli anlayışlardan biri, sorumlulukların dağılımda
ortaya çıkmaktadır. 5018 sayılı kanun, ita amirliği düzenlemesini
farklılaştırarak, üst yönetici ve harcama yetkilisi gibi kavramlar getirmiştir.
Harcama yetkilisinin birim yöneticiliği ile ilişkilendirilmesi beraberinde
bütçede kurumsal sınıflandırmanın gerekliliğini zorunluluk haline
getirmektedir. Öte yandan bütçelerin işlevsel ve ekonomik verilere sahip
olması ve uluslararası standartlara uygun olması günümüz bütçelerinin en
önemli niteliklerinden biridir. Bu sayede ülkeler ve zaman serileri açısından
analizlerin yapılmasına imkan bulunmaktadır. Bu ilkenin hayata geçirilmesi
bugün için Analitik Bütçe Sınıflandırması ile gerçekleştirilmektedir.
10. Bütçenin Raporlanması
Bütçe gelir ve gider tahminleri ile uygulama sonuçlarının raporlanmasında
açıklık, doğruluk ve malî saydamlık esas alınır.
11. Gayrisafilik İlkesi
Kamu idarelerinin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde gösterilmelidir. Bu,
Parlamentonun bütçe hakkını kullanmasıyla ilgili bir ilke olup, önceki
uygulamalarda en çok karşılaşılan bütçe dışı kaynaklarla hizmet görme
anlayışına karşı geliştirilmiş bir ilkedir. Bu ilke ile idarenin imkanına sunulmuş
olan her türlü kaynağın ve bu kaynaklarla yapılacak her türlü harcamanın
bütçe kapsamında yer alması amaçlanmıştır.
21
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ
A- GENEL OLARAK
İl özel idaresi, belediye, bağlı idare ve birliklerin bütçesi, mali yıl içindeki gelir
ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların
yapılmasına izin veren bir meclis kararıdır. Mali yıl bütçesi, stratejik planlar
dikkate alınarak izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri ile birlikte görüşülür
ve değerlendirilir. Bütçe, kurumların plan ve programlarının gerekleri ile
fayda ve maliyet unsurları göz önünde tutularak verimlilik, tutumluluk ilkeleri
ile uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanır ve uygulanır.
Mahalli idarelerde bütçe hazırlık süreci bütçe çağrısı ile başlar. Kurumlarda
üst yönetici, her yıl Haziran ayının sonuna kadar stratejik plân ve performans
programına uygun olarak gider bütçelerini hazırlamak üzere birimlere çağrı
yapar.
B- BİRİMLERİN GİDER TEKLİFLERİ
Birimler bütçe fişini kullanarak gerekçeli bütçe yılı gider teklifleri ve izleyen
iki yılın gider tahminleri ile ödenek cetvelini mali hizmetler biriminin
koordinasyonunda hazırlayarak hizmet gerekçesi ile birlikte Temmuz ayının
sonuna kadar mali hizmetler birimine verir.
Gider tahminlerinde, stratejik plan, performans programı ve yatırım
programlarındaki hedef ve ilkeler göz önünde bulundurulur. Ayrıca merkezi
idarenin ekonomik verileri ve gelecek yıllara ilişkin öngörülerinden
faydalanılır.
Birlikler ve kasaba belediyelerinde, bütçe tekliflerinin tamamı mali hizmetler
birimi tarafından hazırlanır.
Bütçe teklifleri, ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak
şekilde hazırlanır.
C- HAZIRLIK BÜTÇESİ
Mali hizmetler birimi, diğer birimlerden gelen gider tekliflerini birleştirip,
gelir bütçesini ve izleyen iki yılın gelir tahminlerini hazırlayarak, bütçe ilke ve
hedefleri doğrultusunda kurum hazırlık bütçesini oluşturur. Üst yönetici
tarafından gerekli inceleme ve düzeltme yapıldıktan sonra hazırlık bütçesi,
22
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
belediye ve bağlı idarelerde Ağustos ayının sonuna kadar, il özel idarelerinde
ise Eylül ayının ilk iş günü encümene havale edilir.
Hazırlık bütçesi; Hizmet Gerekçesi ve Hedefleri, Bütçe Fişi, Fonksiyonel
Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli, Ekonomik
Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli (Birinci Düzey),
Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli (İkinci
Düzey), Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde Bütçe Teklifi
Cetveli, Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde İzleyen İki Yıl
Bütçe Teklifi Cetveli, Ödenek Cetveli (Teklif), Bütçe Gelirleri Cetveli, Birleşik
Gider Hazırlık Bütçesi, Birleşik Gelir Hazırlık Bütçesi, Birleşik Finansmanın
Ekonomik Sınıflandırması Cetveli, Gerekli görülecek diğer cetvellerden
oluşur.
Encümene sunulan bütçe taslağı ve izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri
ile bir önceki yıla ve içinde bulunulan yıla ait (bütçe hazırlığının yapıldığı ay
itibarıyla) bütçe gerçekleşmeleri, İçişleri Bakanlığınca belirlenecek şekil ve
içerikte Eylül ayının ilk haftası içinde, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve
Kontrol Kanunu uyarınca merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere
İçişleri Bakanlığına gönderilir.
D- BÜTÇENİN GÖRÜŞÜLMESİ VE KABULÜ
Encümene havale edilen hazırlık bütçe taslağı incelenip encümen görüşü ile
birlikte en geç Eylül ayının son haftası içinde üst yöneticiye verilir.
Encümen tarafından görüşülerek üst yöneticiye sunulan bütçe tasarısı, il özel
idarelerinde ve büyükşehir belediyelerinde Kasım ayı toplantısında
görüşülmek üzere Kasım ayının birinci gününden önce, diğer belediyelerde
ise Ekim ayı toplantısında görüşülmek üzere Ekim ayının birinci gününden
önce meclise sunulur.
Bağlı idare bütçeleri de Büyükşehir belediyesinin Kasım ayı toplantısında
görüşülür.
Birliklerde birlik tüzüğü hükümleri uygulanır.
İl genel meclisi ve büyükşehir belediye meclisi Kasım, belediye meclisi Ekim
ayı toplantısının ilk oturumunda bütçe tasarısını, incelenmek üzere plan ve
bütçe komisyonuna havale eder.
23
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Meclisin bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi plan ve bütçe
komisyonu toplantı süresi de dahil olmak üzere en çok yirmi gündür. Meclis;
a) Bütçe kararnamesini madde madde,
b) Yılı gider bütçesini, kurumsal kodlaması yapılan her birimin fonksiyonel
sınıflandırmalarının birinci düzeyi, birim bazında kurumsal kodlama
yapılmayan kurumlarda ise fonksiyonel sınıflandırmaların birinci düzeyi,
c) Yılı gelir bütçesini, ekonomik sınıflandırmanın birinci düzeyi,
d) Yılı finansmanın ekonomik sınıflandırmasının birinci düzeyi,
itibarıyla oylar ve kabul eder.
Bütçenin tümü üzerinde ayrıca oylama yapılmaz.
Birim yetkilileri kendi bütçeleri görüşülürken, meclisin talep etmesi halinde
toplantıda hazır bulunarak gerekli açıklamayı yaparlar.
Meclis üyeleri, program dışı ödenek konulmasını ve programlı işlere ait
ödeneğin başka işlere aktarılmasını, projelerin gerçekleşmesini engelleyecek
ödenek indirimlerini, ödeneği temin edilmemiş projelerin bütçeye dahil
edilmesini teklif edemezler.
Bütçe görüşmelerinde ad okumak suretiyle oy kullanılır. Meclis, bütçeyi
bütünüyle reddedemez, aynen veya değiştirerek kabul eder. Meclis bütçeyi
bütünüyle reddeder ve yasal süresi içerisinde bütçe çıkarılamazsa, durum üst
yönetici tarafından 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 22’nci, 5393 sayılı
Belediye Kanunun 30’uncu maddelerine göre değerlendirmek üzere
Bakanlığa bildirilir.
Kabul edilen bütçe, mali yılbaşından itibaren yürürlüğe girer.
E- BÜTÇE KARARNAMESİ VE BÜTÇEYİ OLUŞTURAN CETVELLER
Bütçe kararnamesi metninde; gider tahminleri toplamı, gelir tahminler
toplamı, bütçe açığı varsa açığın ne şekilde kapatılacağı, Kanunlara göre
toplanacak vergi, resim ve harçların taksit süreleri, bütçe yılına ait ve o yılın
gelir ve giderlerini ilgilendiren diğer hükümler yer alır. Bütçe kararnamesine
mevzuata aykırı hükümler konulamaz.
Bütçenin (A) işaretli cetveli; kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi
sınıflandırmanın bütün düzeyleri ile ekonomik sınıflandırmanın ilk iki
24
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
düzeyinin yazılmasından oluşur. Bütçenin (B) işaretli cetveli; gelirlerin
ekonomik sınıflandırmasının dört düzeyinin yazılmasından oluşur.
Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması cetvelinin düzenlenmesi halinde, dört
düzey olarak yazılır. Bütçe, en az (2) nüsha olarak düzenlendikten sonra bütçe
kararnamesi ve eki cetvellerinin meclis tutanaklarına uygun olduğunu
belirten bir kayıtla meclis başkanı ve katip üyeler tarafından imza edilerek üst
yöneticiye sunulur.
F- BÜTÇENİN KESİNLEŞMESİ VE YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ
Bütçe, kurumun diğer meclis kararları gibi kesinleşir ve yürürlüğe girer. Bütçe
kesinleştikten sonra mali hizmetler birimi tarafından birimlerin de önerileri
alınmak suretiyle kurumun ayrıntılı harcama programı ile finansman
programı hazırlanarak bütçeye eklenir.
Herhangi bir nedenle yılı bütçesi kesinleşmemiş ise, bütçe kesinleşinceye
kadar geçen yıl bütçesinin uygulanmasına devam olunur. Bütçenin kabulüne
kadar yapılan işlemler yeni yıl bütçesine göre yapılmış sayılır ve kullanılan
ödenekler yılı bütçesi ödeneklerinden düşülür.
Büyükşehir belediye bütçe tasarısı ile ilçe ve ilk kademe belediyelerinden
gelen bütçe tasarıları büyükşehir belediye meclisine sunulur; büyükşehir
belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında bütünlük sağlayacak
biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir.
Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye
meclisinde Kasım ayı toplantısında, birlikte görüşülerek karara bağlanır ve
büyükşehir belediyesince tek bütçe ve gerekirse ciltler hâlinde bastırılır. İlçe
ve ilk kademe belediyelerine onaylı birer örnekleri gönderilir.
25
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
G- MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ ÖZETİ
TABLO 2
Mahalli İdareler İçin Bütçe Hazırlama Süreci
İşlem
Sırası
Tarihi
Yetkili
İşlemin Adı
1
Haziran Ayı Sonu
Üst Yönetici
Bütçe Çağrısı
2
Temmuz Ayı Sonu
Harcama Birimleri
Bütçe Teklifleri
3
Ağustos Ayı Sonu
Mali Hizmetler Birimi
Hazırlık
Bütçesinin
Hazırlanması
4
Ağustos Ayı Sonu
Üst Yönetici
Hazırlık
Bütçesinin
Encümene Sunulması
Eylül Ayı İlk İş Günü (İl Özel İdarelerinde)
5
Eylül Ayının
Haftası
6
Eylül Ayının Son
Haftası
7
Eylül Ayının Son Üst Yönetici
Bütçe Tasarısının Meclise
Günü
(Diğer
Sunulması
Belediyelerde)
Ekim Ayının Son Günü (İl Özel İdarelerinde ve Büyükşehir Belediyelerinde)
8
Ekim Ayının İlk
Oturumu
Kasım Ayının İlk
Oturumu
İlk Oturumu İzleyen
5. Gün
9
10
İlk
Mali Hizmetler Birimi
Encümen
Belediye Meclisi
Bütçe Taslağının İçişleri
Bakanlığına
Gönderilmesi
Encümen Görüşü
Plan
ve
Bütçe
Komisyonuna Havale
Meclis
Plan
ve
Komisyonu
Bütçe
Plan ve Bütçe Komisyonu
Raporu
Ekim Ayının İlk Meclis
Bütçe
Tasarısının
Oturumunu İzleyen
Mecliste Görüşülmesi
20 Gün İçerisinde
(Diğer
Belediyelerde)
Kasım Ayının İlk Oturumunu İzleyen 20 Gün İçerisinde (İl Özel İdarelerinde
ve Büyükşehir Belediyelerinde)
26
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3. BÖLÜM
BÜTÇELERİN UYGULANMA ESASLARI
A-GENEL OLARAK
Kamu idarelerine bütçeyle verilen harcama yetkisi, kanunlarla düzenlenen
görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla kullanılacak ve ödenekler
belirli amaçları gerçekleştirmek üzere tahsis edilecektir. Kamu hizmetleri,
bütçelere konulacak ödeneklerle, mevzuatla belirlenmiş yöntem, ilke ve
amaçlara uygun olarak gerçekleştirilir.6
2709 sayılı T.C Anayasasının 163 üncü maddesinde, merkezî yönetim
bütçesiyle verilen ödeneğin, harcanabilecek miktarın sınırını göstereceği,
harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu Kararıyla aşılabileceğine dair
bütçelere hüküm konulamayacağı ve Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde
kararname ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemeyeceği hükme
bağlanmış; 5018 sayılı Kanunun 20 nci maddesinin (f) bendinde, “Kamu
idareleri, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz.
Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar doğrultusunda yılı
içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin
karşılanmasında kullanılır. Ancak, ait olduğu mali yılda ödenemeyen ve
emanet hesabına alınamayan zamanaşımına uğramamış geçen yıllar borçları
ile ilama bağlı borçlar, ilgili kamu idaresinin cari yıl bütçesinden ödenir.”
hükmü yer almıştır.
B- BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN KULLANILMASI
Anayasa ve 5018 sayılı Kanun ile Bütçe Kanunu hükümleri çerçevesinde bütçe
ödeneklerinin kullanılmasına ilişkin esasları aşağıdaki bentler halinde
sıralamak mümkündür;
a) Mahalli idareler, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama
yapamaz. Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar
doğrultusunda yılı içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer
giderlerin karşılanmasında kullanılır. Ancak, ait olduğu malî yılda
ödenemeyen ve emanet hesabına alınamayan zamanaşımına uğramamış
6 Erkan Karaarslan Editör, Güncel Mali Sorunlar, Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayınları, Yayın No:11, Ankara 2006.176.
27
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
geçen yıllar borçları ile ilama bağlı borçlar, ilgili kamu idaresinin cari yıl
bütçesinden ödenir.
b) Cari yılda kullanılmayan ödenekler yıl sonunda iptal edilir.
c) Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş
olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş,
sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir.
C- ÖDENEKLERİN AKTARILMASI
Bütçenin herhangi bir tertibinde bulunan ve o hesap döneminde
kullanılmayacağı anlaşılan ödeneklerden alınarak, ödenek ihtiyacı olan diğer
gider tertiplerine veya yeni tertip açılarak yapılan eklemeye aktarma denir.
a. Meclis Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
- Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasındaki
aktarmalar,
- Kurumsal kodların tüm düzeyleri arasındaki aktarmalar,
- Ek ödenek verilmesi
meclis kararı ile yapılır.
b. Belediye Encümeni Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
- Fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasındaki aktarmalar,
- Ekonomik kodlamanın 09.04 detayında kayıtlı “öngörülmeyen giderler”
ödeneğinden yapılacak aktarmalar,
- Yedek ödenekten yapılacak aktarmalar,
encümen kararıyla yapılır.
c. Üst Yönetici Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
Yukarıdakiler dışında kalan tüm aktarmalar ise üst yöneticinin onayı ile
yapılır.
28
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
YEREL YÖNETİMLERDE ÖDENEK AKTARIMI
BELEDİYE
İL ÖZEL İDARESİ
Birimler arası aktarma
Belediye Meclisi
İl Genel Meclisi
Fonksiyonel I. Düzey
Belediye Meclisi
İl Genel Meclisi
Öngörülmeyen giderler
Belediye Encümeni
İl Encümen
Yedek Ödenek
Belediye Encümeni
İl Encümeni
Fonksiyonel II. Düzey
Belediye Encümeni
İl Encümen
Diğer aktarmalar
Belediye Başkanı
Vali
D- ÖDENEK AKTARMASININ YAPILAMAYACAĞI GİDER TERTİPLERİ
Aşağıda yer alan kısıtlamalar dışında bütçenin tüm tertipleri arasında ödenek
aktarımı (değişimi) yapılabilir. Ancak,
a) Personel giderleri tertiplerinden başka tertiplere ödenek aktarımı
yapılamaz.
Ekonomik kodlamanın 01 ile başlayan ayrıntı kodları “Personel Giderlerine”
aittir. Bu ayrıntı kodlarından hiçbir şekilde başka tertiplere aktarma
yapılamaz. Bu yasağın sınırları bütçe tertibinin sadece ekonomik
kodlamasından yola çıkılarak tespit edilmektedir.
b) Aktarma suretiyle ilave veya düşme yapılmış tertiplerden başka tertiplere
aktarma yapılamaz.
Bütçe uygulaması içerisinde herhangi bir nedenle aktarma yapılan bir
tertipten (Buradaki tertip ile analitik bütçe sınıflandırmasının kurumsal,
fonksiyonel, finans ve ekonomik kodlamanın ilk iki düzeyinin tamamını
anlamak gerekir. Herhangi birinde bir değişiklik varsa burada aktarma
yapılmış bir tertip söz konusu olmaz.) başka bir tertibe ya da daha önce
aktarma yapılmak suretiyle düşme yapılmış bir tertipten başka bir tertibe
ödenek aktarımı yapılması mümkün değildir.
29
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
c) Yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden başka tertiplere aktarma
yapılamaz.
Bu bent aslında b bendinin içinde bulunmaktadır ve ayrıca sayılmasına gerek
bulunmamaktadır. Çünkü b bendinde aktarma suretiyle ilave yapılmış
tertiplerden (ki bu yedek ödenekten aktarma yapılmış tertipleri de
kapsamaktadır.) başka tertiplere aktarma yapılamayacağı hükme
bağlanmıştır. C bendiyle b bendi yedek ödenekler itibariyle daha da bir
perçinlenmiştir.
d) Projeye bağlı yatırım tertiplerinden diğer tertiplere aktarma yapılamaz.
Normal bütçe uygulamasında yatırım tertiplerinden (ekonomik kodlamanın
06 ile başlayan “Sermaye Giderleri” altında kodlanmıştır.) diğer tertiplere
aktarma yapılabilir. Ancak projeye bağlı yatırımlardan (ki bunların bir kısmı
finansman kodlamasında 07 ile kodlanmakta bir kısmı da fonksiyonel
sınıflandırmanın 4. düzeyinde kodlanmaktadır.) diğer tertiplere aktarma
yapmak mümkün değildir. Ancak, projeye dayalı iş, fiziksel olarak yüzde yüz
gerçekleşmişse, bu projeyle ilgili artan ödenek diğer tertiplere aktarılabilir.
e) Mevzuatla aktarma yapılmaması öngörülen tertiplerden, diğer tertiplere
aktarma yapılamaz.
E- MAHALLİ İDARELERDE AKTARMA VE ÖDENEK İŞLEMLERİ İLE
İLGİLİ ÖZELLİKLİ DURUMLAR 7
- Ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyleri bütçeleşme
düzeyi olmadığından, bunlar arasında aktarma söz konusu değildir. Bütçe
ödeneklerinin başlangıçta kayıtlara alınmasından, aktarmalarına ve
ödeneklerin kullanılarak yok edilmesine kadar tüm süreçlerde ekonomik
kodlamanın ikinci düzeyi muhasebeleştirme düzeyidir. Bu nedenle ödenek
hesaplarında ekonomik kodlamanın üçüncü ve dördüncü düzeyinde herhangi
bir muhasebeleştirme işlemi yapılmayacaktır. Burada ödenek aktarmada söz
konusu değildir.
- Yıl sonunda kullanılmayan ödenekler encümen kararıyla, bütçedeki bütün
düzeyleri belirtilerek iptal edilir. Ancak, şartlı, tahsisi mahiyette ve mevzuatı
7 Erkan Karaarslan, “Mahalli İdarelerde Ödenek Kullanımı ile Bütçede Yapılabilecek Değişiklikler ve Bunların Muhasebesi,” Gencel
Mevzuat Dergisi, Sayı 6 (Haziran 2006): s. 44
30
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
gereği ertesi yıla devri gereken ödenekler devir gerekçesi belirtilerek yeni yıl
bütçesinde açılacak tertiplere ödenek kaydedilmek üzere iptal edilir.
- Bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede
tertibi bulunmayan ancak yerine getirilmesi zorunlu hizmetlere ilişkin
giderleri karşılamak amacıyla bütçelerin mali hizmetler birimi kurumsal
kodlamasının (2006 yılı için hesap işleri müdürlüğü) altına yedek ödenekler
ekonomik kodlamasının 09.04 detayına bütçe gelirlerinin % 10’una kadar
öngörülmeyen giderler ödeneği konulmalıdır. Bu ödenekle ilgili olarak,
bütçede gerekli tertipler açmaya, bu tertiplere aktarma yapmaya ve
tertiplerden yapılacak ödemelerin yer ve esaslarını tespite encümen
yetkilidir.
- Mahalli idarelerde ek bütçe uygulaması bulunmamaktadır. Bunun yerine, ek
ödenek kullanılmaktadır. Yukarıda da söylendiği gibi, bütçede tertibi
bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan veya bütçenin düzenlenmesi
ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede tertibi açılmayan, ancak
yapılmasında zorunluluk bulunan bir hizmet için tertip açılarak, bütçenin
diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunmadan yapılan ilaveye veya alınan
ödeneğe “ek ödenek” denir. Ek ödenek verilmesi meclis kararı ile yapılır.
Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde ise belediye meclislerince
kabul edildikten sonra büyükşehir belediye meclisince karara bağlanır. Ek
ödenek verilmesi için yeni bir gelir veya finansman kaynağının bulunması
zorunludur. Yeni bir finansman kaynağından anlaşılması gereken borçlanma
ya da yeni bir gelir kalemi olabileceği gibi bütçede öngörülen gelirlerden daha
fazla gerçekleşme ihtimali ortaya çıkan gelirlerde olabilir. Burada önemli olan
meclisin bu yeni gelir veya finansman kaynağını uygun görmesidir.
- Yeni kurulan birimlere ödenek aktarması yapılırken, bütçede hiç
öngörülmeyen bir tertibe aktarma yapıldığı için sadece iki yöntem
kullanılabilir. Birinci yöntem öngörülmeyen giderler ödeneği tertibinden
encümen kararıyla yeni kurulan birimlerin tertiplerine (kurumsal,
fonksiyonel, finans ve ekonomik kodlamanın ikinci düzeyi) ödenek aktarması
yapılabilir. İkinci yöntem ek ödenek yöntemini kullanarak gelir veya
finansman kaynağı karşılığında meclis kararı ile yeni birimlerin tertiplerine
ödenek ihdası yapmaktır.
31
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
- Yedek ödeneklere aktarma yapılamaz. Yukarıda aktarma yapılamayacak
tertipler belirtilirken, aktarma suretiyle ilave veya düşme yapılmış
tertiplerden başka tertiplere aktarma yapılamayacağı kesin olarak hükme
bağlanmıştır. Bu nedenle yedek ödenek tertiplerine hiçbir şekilde ödenek
aktarımı yapılamaz.
F- YÜKLENMEYE GİRİŞİLMESİ
1. Tanımı ve Önemi
Yüklenme, usulüne uygun olarak düzenlenmiş sözleşme esaslarına veya
kanun hükmüne dayanılarak iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması
karşılığında geleceğe yönelik bir ödeme yükümlülüğüne girilmesidir. Bütçede
yeterli ödeneği bulunmayan işler için yüklenmeye girişilemez. Yüklenme
süresi malî yılla sınırlıdır. Harcama yetkilileri, tahsis edilen ödenekler
dahilinde yüklenmeye girebilirler. Yüklenmeye girişilen tutara ait ödenekler
saklı tutulur; başka iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması için kullanılamaz.
2. Ertesi Yıla Geçen Yüklenme
Niteliğinden dolayı malî yılla sınırlı tutulamayan ve sürekliliği bulunan
aşağıdaki iş ve hizmetler için; her iş itibarıyla, bütçelerinde öngörülen
ödeneklerin yüzde ellisini, izleyen yılın Haziran ayını geçmemek ve yüklenme
süresi on iki ayı aşmamak üzere, ilgili üst yöneticinin onayıyla ertesi yıla geçen
yüklenmelere girişilebilir:
- Yiyecek, yakacak, akaryakıt ve madeni yağ ihtiyaçları.
- Temini ve korunması güç olan ilaç, aşı, serum ve tıbbi sarf malzemeleri.
- Süreli yayın alımı, taşıma, koruma ve güvenlik, temizlik ve yemek hizmetleri.
- Taşıtların malî sorumluluk sigortası ile yurt dışından tedariki yapılan silah,
silah-teçhizat ve mühimmat sevkinin her türlü riske karşı sigortalanması
amacıyla yaptırılan nakliyat sigortası.
- Makine-teçhizat, yol ve otoyol, bilgisayar ve haberleşme sistemlerinin
bakım işleri; her türlü onarım işleri ile elektronik bilgi erişim hizmetleri.
3. Gelecek Yıllara Yaygın Yüklenmeler
- Yılı bütçesinde ödeneği bulunması şartıyla,
- Satın alma suretiyle edinilmesi ekonomik olmayan,
32
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
- Üst yöneticinin onayıyla,
Gelecek yıllara yaygın yüklenmeye girişilebilir.
Gelecek yıllara yaygın yüklenmeye girişilebilecek hususlar aşağıdadır.
her türlü makine-teçhizat, cihazlar ve taşıtlar ile hava ambulansı ve yangınla
mücadele amacıyla hava ve deniz araçlarının kiralanması veya finansal
kiralama suretiyle temini; temizlik, yemek, koruma ve güvenlik ile personel
taşıma hizmetleri, 16/6/2005 tarihli ve 5369 sayılı Kanuna göre sağlanan sabit
ve ankesörlü telefon hizmetleri ile acil yardım çağrıları hizmetleri ve okullara
sağlanan internet erişim hizmetleri, harita, plan, proje, etüt ve müşavirlik
hizmetleri, ulusal araştırma geliştirme kurumlarının süreli ve süresiz yayın
alımları, orman ağaçlandırma ve amenajman işleri, kit karşılığı cihaz, aşı ve
anti-serum alımı için; süresi üç yılı geçmemek, finansal kiralama suretiyle
temin edileceklerde ise dört yıl olmak üzere gelecek yıllara yüklenmeye
girişilebilir.
Ayrıca 5393 sayılı Belediye Kanununun 67. Maddesi uyarınca, Belediyede,
belediye meclisinin, belediyeye bağlı kuruluşlarda yetkili organın kararı ile
park, bahçe, sera, refüj, kaldırım ve havuz bakımı ve tamiri; araç kiralama,
kontrollük, temizlik, güvenlik ve yemek hizmetleri; makine-teçhizat bakım ve
onarım işleri; bilgisayar sistem ve santralleri ile elektronik bilgi erişim
hizmetleri; sağlıkla ilgili destek hizmetleri; fuar, panayır ve sergi hizmetleri;
baraj, arıtma ve katı atık tesislerine ilişkin hizmetler; kanal bakım ve
temizleme, alt yapı ve asfalt yapım ve onarımı, trafik sinyalizasyon ve
aydınlatma bakımı, sayaç okuma ve sayaç sökme-takma işleri ile ilgili
hizmetler; toplu ulaşım ve taşıma hizmetleri; sosyal tesislerin işletilmesi ile
ilgili işler, süresi ilk mahallî idareler genel seçimlerini izleyen altıncı ayın
sonunu geçmemek üzere ihale yoluyla üçüncü şahıslara gördürülebilir.
33
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
4. BÖLÜM
ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASINA GÖRE HARCAMALARIN
SINIFLANDIRILMASI
A- TANIMI VE ÖNEMİ
Bütçenin, klasik ve çağdaş olmak üzere iki işlevi bulunmaktadır. Bütçe
sürecinin yasalara uygun olması, en az ödenekle en çok hizmetin görülmesi,
mecliste oylanan bütçenin hükümetin bir tercihi ve tasarrufu olması gibi
hususlar bütçenin klasik işlevlerinin birer sonucudur. Bütçenin, enflasyonla
ve deflâsyonla mücadelede, ekonomik kalkınma sürecinde, milli gelirin adil
bir şekilde bölüşülmesinde, kamu yönetiminin verimliliğinin ve etkinliğinin
artırılmasında, bölgeler ve sektörler arasındaki dengesizliğin giderilmesinde
kullanılabilmesi ise bütçenin çağdaş işlevlerini ortaya koymaktadır.8
Söz konusu işlevlerden gerektiği şekilde yararlanılabilmesi için sağlam bir
altyapı şarttır. Bütçe sürecine aktif olarak katılan tüm birimler arasında sıkı
bir iletişimin bulunması ve bütçe sürecinin kontrol altında tutulabilmesi, bu
altyapının niteliği hakkında ipuçları sunmaktadır. Esasen kontrol edilemeyen
bir sistemin işlevlerinden de söz edilemez veya bu işlevler çoğu zaman
tesadüfî sonuçlar doğurur.
Bütçenin kontrol edilebilmesi ise, bütçe kod yapısının (bütçe sınıflandırması)
ölçmeye, izlemeye, analiz ve kontrol etmeye, kıyaslamalar yapmaya uygun
olmasıyla doğrudan ilgilidir.
B- ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI
Kökeni Fransızca olan analitik kelimesi, Türkçe’ye de geçmiş olup
“çözümlemeli, çözümlemeye dayanan, tahlil” anlamlarında kullanılmaktadır.
Analitik Bütçe Sınıflandırması, analitik kelimesinin anlamına uygun olarak
çözümlemeye dayanan bir bütçe sınıflandırmasını ortaya koymaktadır.
Bütçenin mali politika aracı olarak kullanılmaya başlamasıyla birlikte, sosyoekonomik gereksinimleri karşılayacak çeşitli “bütçe kuramları” (bütçe teorisi)
ortaya çıkmıştır.9 Devri bütçe, telafi edici bütçe, sıfır tabanlı bütçe,
performans bütçe ve program bütçe en çok bilinen bütçe kuramlarıdır. Bu
8 Bilal Kocabaş, “Analitik Bütçe Sınıflandırması,” Mali Kılavuz Dergisi, no.26 (Ekim - Aralık 2004): s. 61.
9 Gülay Coşkun, Devlet Bütçesi Türk Bütçe Sistemi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2000, s.22.
34
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
kuramlar, önemli addedilen herhangi bir konuyu veya konuları öne çıkarmak
suretiyle bir bütçeleme politikası oluşturmakta ve bu politikanın da esaslarını
ortaya koymaktadır.
Oysa, Analitik Bütçe Sınıflandırması (ABS) sadece bir bütçe sınıflandırması
modelidir. Dolayısıyla, ABS’nin bütçe kuramlarının amaçlarına benzer
amaçları ve politikaları yoktur. Söz konusu kuramlardan beklenen faydaları
da ABS’den beklememek gerekir.
Bununla birlikte, bütçe sınıflandırması, verilerin;
-
Ölçmeye dayandırılarak elde edilmesini,
-
Sade ve az tekrar edilir olmasını,
-
Güvenilir olmasını,
-
En az işlemle konsolide edilmesini,
-
Ülkeler, dönemler ve kurumlar arasında karşılaştırılabilmesini,
sağlayabilmeli ve uluslararası standartlara uygun olmalıdır.10 Bu özellikleri
taşıyan bir sınıflandırma, bütçenin çağdaş işlevlerinin yerine getirilmesi
açısından önem taşımaktadır.
C- ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASININ YAPISI
Aşağıdaki şekilde ABS’nin yapısı gösterilmektedir. Buna göre ABS temelde üç
çeşit cetvelden oluşmaktadır. Bu cetveller gider, gelir ve finansman
cetvelleridir. Ekonomik sınıflandırma bu üç cetvelin ortak yanını
oluşturmaktadır. Ekonomik sınıflandırma GFS standartlarını benimseyen bir
yapıda olup birbiri ile ilişkilidir. Bu nedenle anlatıma öncelikle ekonomik
sınıflandırmanın temel bilgileri verilerek başlanacak olup, daha sonra her bir
cetvelin anlatımında ilave bilgilere yer verilecektir.
10 Güner Demirel, “Yeni Bütçe Kod Yapısı,” Bütçe Dünyası, sayı.9 (Kasım 2001): s. 9.
35
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Gider
Cetveli
KURUMSAL
SINIFLANDIR
FONKSİYON
EL
Erkan Karaarslan
FİNANSMAN
TİPİ
EKONOMİK
SINIFLANDIR
Gelir
Cetveli
EKONOMİK
SINIFLANDIR
Finansman
Cetveli
GFS Ekonomik
Sınıflandırma
EKONOMİK
SINIFLANDIR
Analitik Bütçe Sınıflandırması gider kodlaması,

Kurumsal Sınıflandırma

Fonksiyonel Sınıflandırma

Finansman Sınıflandırması

Ekonomik Sınıflandırma
olmak üzere dört farklı kod grubu ve on üç düzeyden oluşmaktadır. Her bir
düzey ise bir veya iki haneli koddan oluşmaktadır.
1. Kurumsal Sınıflandırma
ABS’nin ilk kodlama grubu olan kurumsal sınıflandırma, kamu yönetimi içinde
yer alan kurumların idari yapıları dikkate alınarak oluşturulmuştur. Bu
sınıflandırmanın iki haneli ilk düzeyinde toplam 23 kurum kodu mevcuttur.
Bu kurumlardan Cumhurbaşkanlığı 01, T.B.M.M. 02, Anayasa Mahkemesi 03,
Yargıtay 04, Danıştay 05, Sayıştay 06, Başbakanlık 07 kodları ile ifade
edilmektedir. 08-22 kodları on beş icracı bakanlığa verilirken, 97-99 kodları
ise Yüksek Öğretim Kurulu ile tüm yüksek öğretim kurumlarının ortak kodu
olmuştur. İl özel idareleri için 44-45 kodları, belediye, bağlı idare ve birlikler
içinse 46-49 kodları kurumsal kodlamanın başlangıç düzeyini
oluşturmaktadır.
36
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kurumsal sınıflandırmanın ikinci düzeyi birinci düzeyde sayılan kurumların
yöneticilerine karşı doğrudan sorumlu olan birimleri kapsamaktadır.
Başbakanlığın veya herhangi bir icracı bakanlığın müsteşarlık birimi bu
düzeyde gösterilir. Diğer taraftan, Devlet Personel Dairesi Başkanlığı (69),
Hazine Müsteşarlığı (82), Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği (68) ve
benzeri birimler de, birinci düzeyde yer alan Başbakanlığın ikinci düzey
kodları ile gösterilmektedir.
Birinci düzeyde 97 kodunu ortak olarak kullanan Yüksek Öğretim Kurulu ile
Üniversiteler, ikinci düzeyde 01 - 54 arasındaki kodlarla ifade edilmektedir.
YÖK’ün ikinci düzey kodu 01 olup, kalan 53 kod ise 53 devlet üniversitesinden
her birine dağıtılmıştır. Bu durumda örneğin 39 kodlu Kocaeli Üniversitesi,
kurumsal
sınıflandırmada
97.39
Kocaeli
Üniversitesi
olarak
11
gösterilmektedir.
Mahalli idarelerde ise kurumsal kodlamanın ikinci düzeyinde 01-81 arası
kodlar bulunmaktadır. Bu kodlardan, mahalli idareler bulundukları ilin plaka
numarasını seçmektedirler. Örneğin İstanbul Büyükşehir Belediyesinin
kurumsal kodlamasının birinci düzeyi 46, ikinci düzeyi ise, İstanbul’daki tüm
mahalli idareler gibi 34 olacaktır.
Kurumsal sınıflandırmanın üçüncü düzeyinde ise ikinci düzeyde belirtilenlere
bağlı birimler yer almaktadır. Bunlar çoğunlukla ana hizmet birimleridir.
Örneğin, 12 kod numarasıyla birinci düzeyde yer alan Maliye Bakanlığının
ikinci düzeyinde yer alan Müsteşarlık birimine bağlı Baş Hukuk Müşavirliği ve
Muhakemat Genel Müdürlüğü, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü,
Muhasebat Genel Müdürlüğü, Gelirler Genel Müdürlüğü, Milli Emlak Genel
Müdürlüğü, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı ve Tasfiye İşleri
Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü üçüncü düzeyde yer alan
birimlerdir. İl özel idareleri dışındaki mahalli idarelerin, kurumsal
kodlamasında üçüncü düzeyde belediye, bağlı idare ve birlikler yer
almaktadır. Bu kodlamada 01 büyük şehir belediyelerini, 02 il belediyelerini,
97-99 kasaba belediyelerini göstermektedir.
Dördüncü düzeyde ise, destek ve lojistik birimleri ile politikaları uygulayan
birimler yer almaktadır. Özel kalem, teftiş kurulu, savunma sekreterliği, idari
11 Bilal Kocabaş, “Analitik Bütçe Sınıflandırması,” s.66.
37
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ve mali işler dairesi başkanlığı, hukuk müşavirliği, basın ve halkla ilişkiler
müşavirliği gibi birimler bu düzeyde kodlandırılmaktadır.
Genel yönetim birimleri için kullanılabilecek kurumsal sınıflandırma
anahtarları aşağıda yer almaktadır.
BELEDİYE, BAĞLI İDARE VE BİRLİKLER
KURUMSAL SINIFLANDIRMA ANAHTARI
İDARİ YAPI VE
I
HİYARARŞİK
Belediye,
Bağlı İdare
ve Birlikler
II
III
IV
İl
Belediye,
Bağlı İdare
ve Birlikler
Birimler
ve Belde
Bel.ve
Birlikler
KADEME
A.
BELEDİYE VE BAĞLI İDARELER
46-47
0181
İLİ
a.
b.Yardımcı
birimler
c.
d.
e.
f.
g.
B.
Büyükşehir
Belediyeleri
01
İl Belediyeleri
Su ve
Kanalizasyon
İdareleri
Otobüs ve
Ulaştırma vb.
İdareleri
İlçe
Belediyeleri
İlk Kademe
Belediyeleri
Kasaba
Belediyeleri
02
03
04
05-40
41-96
MAHALLİ İDARE BİRLİKLERİ
97-99
01-99
01
01-99
02
01-99
48-49
0181
İLİ
Köylere Hizmet
Götürme
Birlikleri
Sulama
Birlikleri
38
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
İçme Suyu
Birlikleri
03
01-99
Diğer Birlikler
04
01-99
İDARİ YAPI VE HİYERARŞİK
KADEME
a.Genel Sekreterlik
b.Yardımcı birimler
Özel Kalem
Müdürlüğü
Sivil Savunma
İdari ve Mali
İşler
İnsan
Kaynakları
Eğitim Dairesi
Yayın
Arşiv
Bilgi işlem
Makine İkmal
Yazı İşleri
c.Danışma ve Denetim
Denetim
Birimleri
APK
Hukuk İşleri
Basın ve Halkla
İlişkiler
Diğer
Müşavirlikler
d.Ana Hizmet Birimleri
(Alfabetik
Sıraya Göre)
a=01
b=0219
01
02-19
02
03
02
03
04
04
05
06
07
08
10
11
18
05
06
07
08
10
11
19
23
24
20-22
23
24
25
25
26
26
c=2029
20-22
d=3060
30-60
Dört düzeyden oluşan kurumsal sınıflandırmada, her bir düzeyde yer alan
birim yöneticileri için belli sorumluluklar da tespit edilmiş olmaktadır. Şöyle
ki, ilgili birimde idareci sıfatıyla görev yapan kişi kendi biriminin
harcamalarından sorumlu olacağından, biriminin bütçesiyle de yakından
39
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ilgilenecektir. Dolayısıyla, ödeneklerin rasyonel kullanılıp kullanılmadığı
noktasında bir otokontrol sistemi de getirilmiş olmaktadır.
2. Fonksiyonel Sınıflandırma
ABS’nin önemli bir kodlama grubu olan fonksiyonel sınıflandırma, kamu
hizmetlerinin türlerine göre tasnif edildiği kodlama grubudur. Bu
sınıflandırma ile devlet faaliyetleri on temel fonksiyona ayrılmaktadır. Bu
fonksiyonların isimleri ile bunların kapsadığı hizmetler aşağıda gösterilmiştir:
FONKSİYONEL SINIFLANDIRMANIN I. DÜZEYİ
I.DÜZEY KOD
NUMARASI
01
02
03
04
05
KOD İSMİ
AÇIKLAMA
GENEL KAMU
HİZMETLERİ
Yasama organları hizmetleri, dışişleri, dış ekonomik
yardımlar, maliye - hazine hizmetleri, gümrük
hizmetleri gibi finansal ve mali işler, genel planlama ve
istatistik hizmetleri, merkezi tedarik hizmetleri, borç
yönetimi, temel araştırmalar gibi hizmetler bu ana
fonksiyonda ter almaktadır.
SAVUNMA
HİZMETLERİ
KAMU DÜZENİ
VE GÜVENLİK
HİZMETLERİ
EKONOMİK
İŞLER
VE
HİZMETLER
ÇEVRE
KORUMA
HİZMETLERİ
Askeri savunma işleri, kara, deniz, hava savunma
kuvvetlerinin yönetilmesi, sivil savunma işleri, sivil
kuruluşların ve halkın katılımını içeren tatbikatlar,
askeri yardımlar, uluslar arası barış koruma güçlerine
yapılan katkılar gibi hizmetler bu ana fonksiyona
dahidir.
Polis güçleri, liman-sahil-sınır polis güçleri, adli polis
trafik polisi hizmetleri, polis laboratuarları hizmetleri,
kurumsal güvenlik hizmetleri ile yangından korunma
hizmetleri, mahkeme hizmetleri gibi işler bu ana
fonksiyona dahildir.
Dış ticaret de dahil olmak üzere genel ekonomik işler,
bankacılık sektörünün denetlenmesi, genel ticari
tanıtım faaliyetleri, patent ve ticari markaların idaresi,
genel çalışma politikalarının idaresi, tarım, enerji,
madencilik, inşaat, ulaştırma, iletişim gibi işler bu ana
fonksiyona dahildir.
Atıkların toplanması, işlenmesi ve bertaraf hizmetleri,
kanalizasyon ve atık su faaliyetleri, atmosfer, hava ve
iklim koruma, toprak ve yeryüzü sularının korunması,
gürültünün azaltılması, radyasyona karşı korunma,
doğal ortamın ve doğal örtünün korunması gibi işler bu
ana fonksiyona dahildir.
40
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
06
07
08
09
10
İSKAN
VE
TOPLUM
REFAHI
HİZMETLERİ
SAĞLIK
HİZMETLERİ
DİNLENME,
KÜLTÜR VE DİN
HİZMETLERİ
EĞİTİM
HİZMETLERİ
SOSYAL
GÜVENLİK VE
SOSYAL
YARDIM
HİZMETLERİ
Erkan Karaarslan
İskan geliştirme faaliyetleri, gecekonduların ortadan
kaldırılması, konut inşaatı için arsa temini, su işlerinin
idaresi, gelecekteki su ihtiyacının saptanması, eldeki
kaynakların değerlendirilmesi, suyun saflık, fiyat ve
kalite kontrolleri, sokak ve caddelerin aydınlatılması,
gibi işler bu ana fonksiyona dahildir.
Devlet tarafından yürütülen sağlık hizmetleri, hastane,
klinik, ameliyathane oluşturulması ve yürütülmesi, halk
sağlığı hizmetleri, ayakta tedavi hizmetleri, sağlık
hizmeti sağlayanların lisanslanması, gibi işler bu ana
fonksiyona dahildir.
Dinlenme, spor hizmetleri ve tesisleri, takımların,
bireysel yarışmacıların veya sporcuların desteklenmesi,
kütüphane, müze, tiyatro gibi kültürel işler ve tesisler,
görsel veya yazılı basın ve yayın hizmetleri, din işlerinin
idaresi ve bu amaca yönelik tesislerin işletilmesi-bakımı
gibi işler bu ana fonksiyona dahildir.
Her seviyedeki okulların işletilmesi, idaresi, tesislerin
yapımı gibi örgün ve yaygın eğitim hizmetleri, eğitim
kurumlarının düzenlenmesi, denetimi, lisanslanması,
gibi işler bu ana fonksiyona dahildir.
Devletin sosyal güvenlik ve sosyal koruma amaçlı
hizmetleri, hastalık, malullük, yaşlılık yardımı gibi
sosyal yardım programları, gibi işler bu ana fonksiyona
dahildir.
Fonksiyonel Sınıflandırma I. Düzey Ana gruplar
Yukarıda gösterilen, ilk düzeydeki her bir fonksiyon, ikinci düzeyde alt
fonksiyonlara ayrılmaktadır. İkinci düzeydeki alt fonksiyonlar da üçüncü
düzeyde belli hizmetlere bölünmekte olup “nihai hizmetler”i
göstermektedir. Dördüncü düzey ise, muhtemel ihtiyaçlar için ayrılmış olup,
bu düzeyde izlenmesi gerekli hizmet türü ortaya çıktığında söz konusu kurum
ile Maliye Bakanlığının mutabakatı ile o kuruma mahsus dördüncü düzey
kodlar oluşturulabilecektir.
Fonksiyonel sınıflandırma, bütçenin çağdaş işlevlerinin yerine getirilmesinde
önemli rol oynamaktadır. Bu anlamda, belli hizmetlere ağırlık verilmesi, belli
hizmetlerin nispeten kısılması bu sınıflandırma ile mümkün olabilecektir.
41
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Böyle bir sınıflandırmanın yapılmadığı program bütçe sınıflandırması
döneminde, kurumlar, önceki yıllarda aldıkları ödeneklerin yeni yılda
mümkün olduğunca artırılmasını isterlerdi. En azından ödeneklerin artış
oranının, enflasyon artış oranının altına düşmemesi için çaba harcarlardı. Öte
yandan, harcanmayan ödeneklerin yıl sonunda iptal edileceği dikkate
alınarak elde kalan paranın da bir şekilde harcanması yoluna gidilirdi.
İdareleri bu şekilde davranmaya yönelten sebep şüphesiz sonraki yıllarda
temin edilecek ödeneğin oransal olarak düşmesini engellemektir. Bu
sınıflandırma ile birlikte, devlet faaliyetlerinin türü ve miktarının belirlenmesi
öncelik kazanacağından hangi kurumun ne kadar ödenek alacağı ikinci
derecede önemli hale gelmiştir.
Aşağıda bazı birimler için kullanılması gereken fonksiyonel kodlama anahtarı
yer almaktadır.
İDARİ BİRİMLER
FONKSİYONEL KODLAMA
Yardımcı birimler
-Özel Kalem
Kurumun Ana Fonksiyonuna Göre
-Savunma Sekreteri
02.2.0
-İ.M.İ.D.
01.3.9
-Personel Gn. Md./Dai.
01.3.1
-Eğitim Dairesi
01.3.1
-Yayın
01.3.9
-Arşiv
01.3.9
-Sağlık
07.2.1
-Muhabere ve Elektronik Dai.
01.3.9
-Makina İkmal Dairesi
01.3.9
-Dış İlişkiler Dairesi
Kurumun Ana Fonksiyonuna Göre
Danışma ve Denetim
-Denetim Birimleri
Kurumun Ana Fonksiyonuna Göre
-SGB Başkanlığı
01.3.2
-Hukuk Müşavirliği
01.3.9
-Basın ve Halkle İliş.Müş.
01.1.1
Fonksiyonel Kodlama Anahtarı
42
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3. Finansman Tipi Sınıflandırma
Tek düzey ve tek koddan oluşan finansman tipi sınıflandırma, Kamu İktisadi
Teşebbüsleri dışında Devlet tanımına giren bütün kurumları kapsamakta olup
harcamanın finanse edildiği kaynağı göstermektedir. Finansman tipi
sınıflandırma aşağıdaki gibi olacaktır.
FİNANSMAN TİPİ
SINIFLANDIRMA
BÜTÇE
KODU
1
2
3
4
5
6
7
8
AÇIKLAMA
GENEL BÜTÇELİ İDARELER
ÖZEL BÜTÇELİ İDARELER
DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR
SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI
MAHALLİ İDARELER
ÖZEL ÖDENEKLER
DIŞ PROJE KREDİLERİ
BAĞIŞ VE YARDIMLAR
4. Ekonomik Sınıflandırma
a) Tanımı ve önemi
Çağdaş bütçe işlevleri açısından fonksiyonel sınıflandırma gibi önemli bir yere
sahip olan ekonomik sınıflandırma, dört düzeyli ve altı haneli bir kod
grubundan oluşmaktadır. Devlet faaliyetlerinin milli ekonomi üzerindeki
etkilerinin gruplandırılması hedeflenerek oluşturulmuş olan bu
sınıflandırmada ayrılabilen ve izlenmesi anlamlı olan bütün maliyetlerin ayrı
tertiplerde bütçelenmeleri gerekmektedir.
Diğer üç tür sınıflandırma (kurumsal, fonksiyonel ve finansman tipi) sadece
gider bütçesi ile ilgili iken, başka bir ifadeyle bütçe kanunlarının (A) işaretli
cetveli ile verilen ödeneklerin kodlanmasında kullanılırken, ekonomik
sınıflandırma,
1.Harcama ve borç vermenin sınıflandırmasında,
2.Gelirlerin sınıflandırmasında,
43
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3.Finansmanın (gelir gider farkının) sınıflandırmasında
kullanılmaktadır.
b) Harcama ve borç vermenin ekonomik sınıflandırması
Harcama ve borç vermenin ekonomik sınıflandırması, “harcama” ve “borç
verme” olmak üzere iki işlemi kapsamaktadır. Harcama, geri ödemesi
yapılmayan devlet ödemeleri olarak tanımlanabilir. Harcamaların ekonomik
sınıflandırması yapılırken harcamanın,
-Cari veya sermaye harcaması mı olduğu,
-Karşılıklı veya karşılıksız mı yapıldığı,
-Karşılıklı ise hangi mallar ve hizmetler karşılığında yapıldığı,
-Devlet içi veya devlet dışı kesimlere mi yapıldığı,
gibi kriterlere bakılmaktadır.
Personel giderleri, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, bütçe
kanunları ile belirlenmiş asgari değeri aşmayan ve normal ömrü bir yıl veya
daha uzun olmayan mal ve hizmet alım giderleri, faiz giderleri ile savunmaya
yönelik (askeri lojman alımı, yapımı ve büyük onarım için yapılan harcamalar
hariç) harcamalar cari giderlerdir. Genel bütçe dışındaki kurumların cari
nitelikli giderlerini finanse etmek amacıyla bütçeden yapılan karşılıksız
ödemeler ise cari transfer giderleridir.
Bütçe kanunları ile belirlenmiş asgari değeri aşan ve normal ömrü bir yıl veya
daha uzun olan mal ve hizmet alımları ile sabit sermaye edinimleri ve gayri
menkullerin ya da gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan ödemeler
sermaye giderleri içinde yer alır. Ödemenin yapıldığı kesimin sermaye nitelikli
harcamalarını karşılamak amacıyla karşılıksız olarak yapılan ödemeler ise
sermaye transferi olarak kabul edilir.
Borç verme ise, kamusal bir amaçla bir mali hakka (geri ödemesi olan
anlamında) ya da taahhüde dayalı olarak yapılan işlemdir. Verilen borçlar
gider bölümünde sınıflandırılırken, geri ödemeler gelirler bölümüne dahil
edilecektir. Borç verme, bütçe sınıflandırması içinde ilk defa açıkça
bütçelenmektedir.
44
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Harcama ve borç vermenin ekonomik sınıflandırması dört düzeyli bir kodlama
grubu olup, birinci düzeyle ilgili tabloya aşağıda yer verilmiştir.
HARCAMANIN EKONOMİK SINIFLANDIRMASININ I. DÜZEYİ
Gider bütçeleri ile verilen ödeneklerle yapılan harcamaların, cari veya
sermaye harcaması mı olduğu, karşılıklı veya karşılıksız mı yapıldığı, karşılıklı
ise hangi mallar ve hizmetler karşılığında yapıldığı vb. gibi bilgiler ekonomik
sınıflandırma ile elde edilebildiğinden bu sınıflandırma, hem bütçe
politikalarının seçici bir biçimde uygulanmasını sağlamakta hem de Gayri Safi
Milli Hasıla hesaplamalarında kullanılabilmektedir.
c) Gelirlerin ekonomik sınıflandırması
Gelirlerin ekonomik sınıflandırması, karşılıklı veya karşılıksız olarak herhangi
bir mali hakka dayanmaksızın yapılan gelirlerin sınıflandırmasıdır. Bütçe
kanunlarının (B) işaretli cetvelinde gösterilmektedir. Gelirlerin ekonomik
sınıflandırması da dört düzeyden oluşmaktadır. Birinci düzeyle ilgili tabloya
aşağıda yer verilmiştir.
45
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
GELİRLERİN EKONOMİK SINIFLANDIRMASININ I. DÜZEYİ
I
GELİRİN EKONOMİK KODLAMASI
01 Vergi Gelirleri
02 Sosyal Güvenlik Gelirleri
03 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri
04 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler
05 Diğer Gelirler
06 Sermaye Gelirleri
08 Alacaklardan Tahsilat
09 Red ve İadeler (-)
d) Finansmanın ekonomik sınıflandırması
Finansmanın (gelir gider farkının) ekonomik sınıflandırması, Devletin
finansman açıklarını karşılamak amacıyla kendi yükümlülükleri karşılığında
yaptığı ödeme ve tahsilatlar olarak tanımlanan “finansman”ın ekonomik
sınıflandırmasıdır. Bu sınıflandırmanın yukarıda geçen finansman tipi
sınıflandırma ile karıştırılmaması gerekir.
Finansmanın ekonomik sınıflandırması, bütçe gelirleri ile giderleri arasındaki
açığın hangi kaynaklardan finanse edildiğini, diğer taraftan, gelirler ile
giderler arasında bir fazlalığın söz konusu olması halinde ise bu fazlalığın nasıl
değerlendirildiğini gösterir. Finansmanın ekonomik sınıflandırması konsolide
bütçe açısından Hazine Müsteşarlığınca hazırlanacak olup, bütçe
kanunlarında yer almayacaktır.
46
III. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ
MUHASEBE İŞLEMLERİ
Kısım Özeti: Bu kısımda Devlet Muhasebesinin genel özellikleri
ortaya konulduktan sonra Devlet Muhasebesi Standartları
açıklanmıştır. Yirmi bölümden oluşan bu kısım mahalli idarelerde
özellikli muhasebe işlemleri açıklama amacını taşımaktadır ve 171
sayfadan oluşmaktadır.
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
III. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ MUHASEBE İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM
DEVLET MUHASEBESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
A- DEVLET MUHASEBESİNİN TANIMI VE ÖNEMİ
Muhasebe, işletme faaliyetlerinin tamamen veya kısmen mali nitelik taşıyan
ve para ile ifade edilebilen işlemlerine ait bilgileri anlamlı ve güvenilir olacak
şekilde toplamak, kaydetmek, tasnif etmek ve analiz edip yorumlamak
suretiyle ilgili kişi ve kurumların bilgi ihtiyacına yönelik raporlar üretip sunan
bir bilgi sistemidir. Bu tanımdan hareketle Devlet Muhasebesini; Devletin icra
ettiği faaliyetlere ilişkin meydana gelen mali nitelikteki işlemlerine ait
bilgilerin toplanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve analiz edilip
yorumlanması suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunan bir bilgi
sistemi olarak tanımlamak mümkündür. Tanımda ifade edilen ilgili kişi ve
kurumlardan kasıt, hükümet bünyesinde politika oluşturan kişiler, yerliyabancı yatırımcılar, akademisyenler, halk v.b.’dir. İşte Devlet Muhasebesi
söz konusu kişi ve kurumlara doğru ve tutarlı bilgi sağlamak görevini yerine
getirir.
Devlet muhasebesinin temel amacı, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının bir
mali yıla ait faaliyet sonuçlarının bütçelenmiş gelir ve giderlere uygunluğunun
kontrolünü sağlamaktır. Devlet muhasebesi bu amaca yönelik olarak mali yıl
içerisinde gerçekleşen gelir ve giderleri sağlıklı bir biçimde tespit eder ve
faaliyet sonuçlarını, raporlar şeklinde, ortaya koyar.
Devlet muhasebesinin diğer bir amacı ise devlete ve diğer yönetim
birimlerine ait varlık ve kaynakları en iyi şekilde izlemek ve dönem sonlarında
ilgililere ihtiyaçlarına uygun bir şekilde raporlamaktır.
Devlet muhasebesinin mali yönetim aracı olma yönündeki bir diğer amacı ise,
devletin gerçekleştirdiği hizmetlerin maliyetlerini ortaya koyarak, verimlilik
analizlerine temel oluşturmaktır. Başka bir deyişle, devletin icra ettiği
faaliyetlerin rasyonel olup olmadığını tespit etmektir.
49
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Muhasebe, kamu mali yönetiminde kilit bir rol oynar. Kamu yönetimlerini
yeniden yapılandırma çabası içerisindeki ülkelerin, reform çalışmalarına
muhasebe sistemlerini düzeltmekle ve daha doğru, daha zamanlı, daha
güvenilir bilgi üretebilir hale getirmekle başlamaları rastlantı değildir. Devlet
muhasebesi hükümetlerin mali politikalara ilişkin işlemlerinin kayıtlarını tutar
ve raporlar. Bu nedenle, Devlet Muhasebesi mali hesap verilebilirliğin ve
saydamlığın en önemli unsurudur. Gerçekten de muhasebe, kamu
kaynaklarının nerelerde ve nasıl kullanıldığının hesabını tutmayı kolaylaştıran
ve bu suretle kamu fonlarını ellerinde bulunduran yöneticilerin bunları
kendilerine verilen izinler çerçevesinde ve rasyonel olarak kullandıklarının
hesabını verebilmelerine olanak sağlayan son derece önemli bir
enstrümandır.
Kamu kesiminin ihtiyaç duyacağı tüm mali verilerin günü gününe, doğru,
güvenilir bir şekilde kaydedilip saklaması; bunların işlenerek analiz edilmesi
ve böylece üretilen yönetim bilgileri ile mali bilgilerin karar verme
durumundaki yöneticilerin kullanımına zamanlı olarak sunulması sağlıklı bir
kamu mali yönetimi için hayati önem taşır. İyi tasarlanmış bir yönetim bilgi
sistemi, karar verme süreçlerinde yöneticilere doğru, güvenilir, zamanlı ve
yeterli bilgi sağlar, gerekli raporları üretir. Böylece yöneticilerin etkili, zamanlı
ve doğru kararlar almalarına yardımcı olurken, onların hesap verme
yükümlülüklerini yerine getirmelerinde de vazgeçilemez bir rol oynar.
Ülkemizde, devlet muhasebesi alanındaki reform çalışmaları 1995 yılında
genel ve katma bütçeli idarelerde tahakkuk esasına geçilmesini amaçlayan
Kamu Mali Yönetim Projesi çalışmaları ile başlamış ve döner sermayeler için
Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliğinin hazırlanması ve
yayımlanması ile sürdürülmüştür. Saymanlıklardaki muhasebe işlemlerinin
bilgisayar ortamında takip edilerek sonuçlarının konsolide edilebilmesini
sağlayan say2000i projesinin uygulamaya konulması ile çalışmalar ivme
kazanmıştır.
Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesine geçilebilmesi için, Genel yönetim
kapsamına dahil birimler için muhasebe ve raporlama standartlarını ve
çerçeve hesap planını kapsayan “Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği”
hazırlanmış ve 19 Kasım 2003 tarihinde 2003/6334 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile yayımlanmıştır. Çerçeve hesap planına uygun olarak, merkezi
yönetim içinde yer alan genel ve katma bütçeli idareler için, tam tahakkuk
50
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
esasına dayalı “Genel Bütçeli Daireler ve Katma Bütçeli İdareler Muhasebe
Yönetmeliği”2004 yılı başından itibaren yürürlüğe konulmuştur.
Gerek iki yıllık uygulama deneyimi ve gerekse uluslararası Devlet muhasebesi
standartları dikkate alınarak tüm kamu kesimini kavramayı amaçlayan “Genel
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği” ise 8 Haziran 2005 tarihli Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.
2006 yılı başından bu yana Genel Yönetim kapsamındaki tüm kamu
idarelerinde tam tahakkuk esaslı muhasebe uygulamasına başlanılmıştır.
Bu çalışmada, Devlet Muhasebesinin önemi, kapsamının büyüklüğü, Devlet
Muhasebesi standartları ve bu standartların uluslar arası standartlara uyumu
gibi çok sayıda konunun gün ışığına çıkarılması amaçlanmaktadır.
B- DEVLET MUHASEBESİNDE
KULLANILAN YÖNTEMLER
HESAPLARIN KAPATILMASINDA
Bütçe hesaplarının kapatılmasında “Jestiyon yöntemi” ve “Egzersiz yöntemi”
olmak üzere iki yöntem kullanılmaktadır. Devlet muhasebesinde kayıtların
nakit veya tahakkuk esasına göre tutulmasının, bütçe hesaplarının
kapatılmasında kullanılan bu iki yöntemle de yakın ilişkisi vardır.
1. Jestiyon Yöntemi (Yönetim Dönemi Yöntemi)
Bu yöntemde bütçe hesaplarının ilgili olduğu mali yıl içerisinde işlem görmesi
ve mali yılsonunda da tüm hesapların kapatılması söz konusudur. Bütçe
hesaplarının bir sonraki mali yılda da işlem görmesi mümkün değildir. Mali
yılın sonunda halen kullanılmamış ödenekler varsa bunlar da iptal edilir.
Tahsil edilmemiş gelirler varsa bunlarda sonraki yılın hesaplarına geçirilir.
Bütçe hesaplarının kapatılmasında yönetim dönemi yönteminin seçilmesi
durumunda devlet muhasebesi sisteminde kayıt yöntemi olarak nakit
esasının kullanılması uygun olacaktır. Çünkü nakit esasında mali yıl içerisinde
gerçekleşen nakit hareketlerinin, gelir ve giderlerin tahakkuku ile
ilişkilendirilmeksizin hesaplara geçirilmesi söz konusudur.
Günümüzde bütçe hesaplarının kapatılmasında çoğunlukla bu yöntem tercih
edilmektedir.
51
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2. Egzersiz Yöntemi (Hesap Dönemi Yöntemi)
Hesap dönemi yönteminde bütçe hesaplarının ilgili olduğu mali yılsonunda
kapatılmayıp bir sonraki yıl içerisinde bir süre açık tutulması söz konusudur.
Hesapların yeni mali yılda da bir süre açık bırakılması, ödenek tahminleri ve
gelir tahminlerinin bir bütün olarak düşünülmesinin gerekli olduğu ve mali
yılsonunda henüz kullanılmamış ödeneklerin kullanılmış olanlarından; tahsil
edilememiş gelirlerinde tahsil edilenlerden farklı olmadığı düşüncesinden
ileri gelmektedir.
Bütçe hesaplarının bu yönteme göre tutulması halinde, kayıt yöntemi olarak
tahakkuk esasının kullanılması uygun olacaktır. Tahakkuk esaslı muhasebe
yöntemi kullanıldığında bütçe gelirleri ve bütçe giderleri, nakit hareketlerinin
ne zaman olduğuna bakılmaksızın ilgili oldukları dönemlere
kaydedileceklerdir. Böylece hesap dönemi yönteminin uygulanması için
gereken şart da sağlanmış olacaktır.
C- DEVLET MUHASEBE SİSTEMLERİNE TEMEL TEŞKİL EDEN GÖRÜŞLER
Devlet muhasebesi, daha önceleri devletin faaliyet alanının dar olması sebebi
ile sadece bütçede yer alan gelir ve giderleri izlemiş, devletin borç ve
alacakları ile mal varlığını kapsam dışı bırakmıştır. Zamanla devlet
faaliyetlerinin alanı genişlemiş, buna bağlı olarak da devlet muhasebesi,
bütçe ile belirlenmiş gelir ve giderler ile birlikte devletin borç ve alacakları ile
mal varlığını izleyen bir muhasebe sistemi haline gelmiştir.
Devlet muhasebe sistemlerine dayanak oluşturan görüşleri, klasik ve çağdaş
olmak üzere iki başlık altında toplamak mümkündür.
1. Devlet Muhasebesinde Klasik Görüş
Klasik görüşe göre devlet muhasebesinin görevi, devletin gelir ve giderlerinin
bütçeye uygun olarak yürütülüp yürütülmediğinin kontrolünü sağlamaktır.
Bu açıdan klasik devlet muhasebesini “bütçe muhasebesi” olarak ifade etmek
mümkündür.
Klasik devlet muhasebesinde sadece gelir ve giderler izlenmekte, devletin
borç ve alacakları ile malvarlığı kapsam dışında bırakılmaktadır. Klasik görüşü
savunanlar, devlet malvarlığının kapsam dışında tutulmasına gerekçe olarak
da şu hususları ileri sürmektedirler:
52
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Devlet, elinde bulundurduğu malvarlığının gerçek sahibi değildir.
Malvarlığının gerçek sahibi devleti oluşturan bireylerdir. Bu nedenle devletin
amacı bu varlıkların kaydını tutmak değil, millet adına korumak olmalıdır.
Şayet millete ait olan bu varlıkların kapsama alınmasıyla bir bilanço
çıkarılacak olursa bu bilançoyu, devlet bilançosu olarak tanımlamak mümkün
olmayacaktır.
Devlet, elinde bulunan malvarlığını millet adına korumakla yükümlüdür. Bu
varlıklar üzerinde tasarruf hakkına sahip değildir. Bu nedenle mal varlıklarının
mübadele konusu yapılması söz konusu olamaz. Devletin malvarlığının bir
değişim kıymeti olmadığına göre muhasebesini de tutmak mümkün değildir.
Devletin bütçe hesapları ile malvarlığı hesaplarının bir arada tutulması teknik
açıdan oldukça zordur. Zira bütçe gerçek olmayan değerleri, malvarlığı
muhasebesi ise gerçek değerleri gösterecektir. Devlet muhasebesi sistemi
içerisinde tahmini ve gerçek değerlerin bir arada izlenmesi mümkün değildir.
Devlet malvarlığının muhasebe sistemi içerisine dahil edilmesi fikri, devletin
malvarlığını artırma çabası içerisine girmesine yol açar. Bu da devletin asıl
amacından sapmasına sebep olur. Oysa devletin amacı malvarlıklarını
çoğaltmak değil, bunları korumak ve en rasyonel şekilde kullanmak olmalıdır.
Devletin malvarlıklarının bilançoda yer alması, bilançoya bu varlıklarla ilgili
aktif ve pasif unsurların konulması ile olanaklıdır. Ancak devlet malvarlığının
likiditesi güç hesaplanan değerler olması sebebi ile bunların gerçek değerini
göstermesi mümkün olmaz. Buna bağlı olarak da aktif ve pasif unsurlarına
ilave edilecek değerlerin de gerçeğe uygunluğu sağlanamamış olacaktır.
Devletin malvarlığını tespit etmek, bunları değerlemek ve amortismanlarını
hesaplamak oldukça güçtür. Bunun uygulanması ancak küçük devletlerde
olanaklıdır. Büyük devletlerin malvarlığının fazla olması sebebiyle malvarlığı
muhasebesinin uygulanması bu devletler için mümkün değildir.
2. Devlet Muhasebesinde Çağdaş Görüş
Çağdaş görüşe göre, devlet muhasebesi bütçede yer alan gelir ve giderlerin
yanında devlet malvarlıklarını tespit edip izlemekle de yükümlüdür. Devlet
muhasebesini sadece bütçe kontrolünü sağlayan bir araç olarak
değerlendirmemek gerekir. Devletin yürüttüğü faaliyetler dolayısıyla borçlu
ve alacaklı olması yanında malvarlığına sahip olması da doğaldır. Ancak bütçe
53
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
işlemleriyle malvarlığının muhasebesine ilişkin işlemlerinin niteliği
birbirinden farklıdır. Örneğin devletin bir gayrimenkul satın alması bütçe
açısından bir gider, devlet malvarlığı bakımından bir harcama değil, faydası
uzun dönemde tükenecek bir varlık niteliğindedir.
Devlet muhasebesinin milli muhasebenin bir parçası olarak devletin
ekonomik ve mali nitelikteki faaliyetlerinin izlenmesine yardımcı olmak
görevini yerine getirebilmesi için, devletin malvarlığının da hesabını tutma ve
bunlara ilişkin değişimleri takip etmek durumundadır. Bu amaçla günümüzde
devlet muhasebesi, bütçe hesapları yanında malvarlığı hesaplarını da
içermektedir.
Çağdaş görüşü savunanlar, devlet malvarlığının devlet muhasebesi
kapsamına alınması hususunda, klasik görüş sahiplerinin görüşlerine şu
şekilde karşılık vermektedirler:
Devlet, her ne kadar elinde bulundurduğu malvarlığının sahibi olmasa da, bu
mal varlıklarını korumak ve malvarlıklarında meydana gelen değişiklikleri
izlemek ve topluma hesabını vermek durumundadır.
Devlet malvarlığı hesaplarının niteliğinin bütçe hesaplarından farklı olması,
bunların bir arada izlenmesine engel teşkil etmez. Bütçe hesaplarını ayrı bir
grup, malvarlığı hesaplarını ayrı bir grup olarak planlayıp, bunların yardımcı
hesaplar aracılığı ile bağlantısını tesis etmek olanaklıdır.
Devlet malvarlığının muhasebesinin tutulmasının, devletin malvarlığını
artırma arzusunu güçlendireceği fikri, ilmi olmaktan ziyade siyasi bir görüştür.
Devletin malvarlığını artırması modern devlet anlayışının bir sonucudur ve
tarihsel bir olgudur.
Devletin bilançosunda yer alan tarihi eserler gibi kıymetlerin tam olarak
değerini tespit etmek zor olsa da imkansız değildir. Bunun için söz konusu
kıymetlerin değerinin yaklaşık olarak tespit edilmesi ve devlet bilançosunda
yer alması sağlanmalıdır.
Devletin malvarlıklarının tespit edilmesi, bunların değerlenmesi ve
amortismanlarının hesaplanmasının güç olması, bunların hesaplara
alınmaması için bir gerekçe olamaz. Devlet malvarlığının hesaplarının
tutulması ve bunlarda meydana gelen artış ve azalışların izlenmesi, özellikle
büyük devletler açısından büyük önem arz etmektedir.
54
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
D- DEVLET MUHASEBESİ SİSTEMLERİ
Her muhasebe sisteminde olduğu gibi devlet muhasebesinde de sistemden
beklenilen faydalar ve varılmak istenilen hedefler, devlet muhasebesi
sistemlerinin gelişmesine yol açmıştır. Tarihsel gelişim süreci içerisinde
muhasebe sistemlerini; Kameral muhasebe sistemi, Schneider muhasebe
sistemi, Constante muhasebe sistemi ve Logismografi muhasebe sistemi
şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Bu sistemlerden Kameral muhasebe
sistemi ile Schneider muhasebe sistemi klasik görüş çerçevesinde, Constante
muhasebe sistemi ile Logismografi muhasebe sistemi ise çağdaş görüş
çerçevesinde şekillenmiştir.
1. Kameral Muhasebe Sistemi
Bu sistem ilk defa 1768 yılında Avusturya’da uygulanmıştır. Kameral
muhasebe sistemi, bütçede yer alan gelir-gider tatminleri ile bütçe uygulama
sonuçlarının özel cetvel ve sütunlarda gösterilmesinden ibaret olan bir
sistemdir.12 Bu sistemde sadece nakit akımlarını izlemek mümkündür.
Devletin alacak ve borçları ile malvarlığı hareketleri sistemin kapsamı
dışındadır.
Kameral muhasebe sistemini tarihi gelişimi bakımından Eski (basit) kameral
muhasebe sistemi ve Yeni kameral muhasebe sistemi olarak ikiye ayırıp
incelemek gerekir.
Eski (Basit) Kameral Muhasebe Sistemi; Eski Kameral muhasebe sisteminde
sadece kasa hareketleri izlenebilmektedir. Devletin malvarlığındaki
değişmeler ile borç ve alacakların durumlarını izlemek mümkün değildir. Bu
sistemde hesaplar gelir ve gider hesapları olarak ikiye ayrılmaktadır.
Kameral muhasebe sisteminde kasa defteri ile gelir ve gider ayrıntı defteri
olmak üzere iki çeşit defter kullanılmaktadır. Kasa defterine, gerçekleşen gelir
ve giderler belgelerine dayanılarak veznedar tarafından kaydedilir. Gelir ve
gider ayrıntı defteri de yine veznedar tarafından gelir tahsilatlarının ve gider
ödemelerinin, bütçedeki fasıl ve maddelerine göre kaydedildiği defterdir.
12 A. Azmi Güngör, Yönetim Aracı Olarak Türk Devlet Muhasebe Sistemi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını No:1981/231,
Ankara, 1981.
55
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bu sistemin en büyük avantajı, sistemin yürütülmesinde az sayıda personele
ihtiyaç duyulması sebebi ile maliyetinin düşük olmasıdır. Gelir-gider ayrıntı
defterinin gelir-gider tahakkuklarını göstermemesi sebebi ile bu ikisinin
kalanlarının öğrenilmesinin mümkün olmaması ve her iki defterin veznedar
tarafından tutulmasının hesapların etkin bir şekilde denetimine engel teşkil
etmesi, sistemin sakıncaları arasında yer almaktadır
Yeni Kameral Muhasebe Sistemi; Bu sistem, eski kameral sistemin
geliştirilmiş şeklidir. Eski kameral sisteminden tek farkı, gelir-gider
tahakkuklarının kaydedilebilmesi için gelir-gider ayrıntı defterine tahakkuk
satırlarının ilave edilmiş olmasıdır. Bu sayede gelir ve giderler tahakkuk ettiği
halde tahsil edilemeyen gelir veya ödenmeyen giderlerin izlenmesi mümkün
olabilmektedir. Ayrıca sistemde; biri muhasebe servisi biri de kasa servisi
olmak üzere iki servis görev yapmaktadır. Kasa defteri veznedar tarafından,
gelir-gider ayrıntı defteri ise muhasebe servisi tarafından tutulmaktadır.
Yeni kameral muhasebe sisteminde, kasa defteri ile gelir-gider ayrıntı
defterinin ayrı kişiler tarafından tutulması hesapların denetimini
kolaylaştırması açısından, gelir ve giderlerin hesap bakiyelerini de
gösterebilmesi açısından eski kameral muhasebe sisteminden üstündür.
Sistemi yetersiz kılan tek unsur ise, eski kameral sistemde olduğu gibi devlet
malvarlığında meydana gelen değişmeleri göstermemesi olarak ifade
edilebilir.
2. Schneıder Muhasebe Sistemi
Schneider muhasebe sistemi, kameral muhasebe sisteminin gelişmiş bir
versiyonudur. Bu sistemde, nakit hareketleri ve bütçe işlemlerinin yanında
mahsup işlemlerine ve bütçe dışı alacak ve borç hesaplarına da yer
verilmektedir. Ayrıca bu sistemde kameral sistemde tutulan kasa defteri
yoktur. Yevmiye defterinin de ilk olarak bu sistemde kullanıldığı
görülmektedir. Yevmiye defteri, gelir yevmiye defteri ve gider yevmiye
defteri olarak ikiye ayrılmaktadır. Sistemde ayrıca defter-i kebir ve gelir-gider
ayrıntı defteri tutulmaktadır.
Schneider muhasebe sisteminde işlemlerin kaydı değişik şekilde
yapılmaktadır. Muhasebe kayıtları çift yanlı kayıt yöntemine göre, borç
yazılması gereken tutarlar gider yevmiyesindeki ilgili sütunlara, alacak
56
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yazılması gereken tutarlar da gelir yevmiyesindeki ilgili sütunlara
kaydedilmektedir.
Bu sistemin en önemli faydası, nakit işlemlerinin yanında mahsup işlemi ile
bütçe dışı borç ve alacak hesaplarına da yer vermesidir. Ayrıca sistem, karzarar hesaplarının da çıkarılması suretiyle bilanço düzenlenmesine olanak
vermektedir.
3. Constante Muhasebe Sistemi
Bu sistemin içerisinde bütçe hesaplarının yanında malvarlığı hesaplarına da
yer verilmektedir. Sistem, bütçede yer alan gelir ve giderleri tahakkuk
aşamasında kayıt etme ilkesine göre kurulmuştur. Bütün işlemler çift taraflı
kayıt yöntemine göre kayıt edilmektedir. Sistemde kasa defteri ve gelir- gider
ayrıntı defteri olmak üzere iki defter tutulmaktadır.
Constante muhasebe sistemi, yevmiyedeki diğer hesaplar aracılığı ile devlet
malvarlığındaki artış ve azalışları verdiği gibi, mali yılın sonunda kar-zarar
durumlarını da göstermek kabiliyetine sahiptir.
4. Logismografi Muhasebe Sistemi
Logismografi muhasebe sisteminde de Constante muhasebe sisteminde
olduğu gibi bütçe hesapları ve malvarlığı hesapları bir arada görülmektedir.
Bu sistemde devlet malvarlığının bir sahibi, bir de malvarlığının idarecisi
olduğu anlayışından hareketle, mal sahibi (devlet) hesabı ile görevli (devlet
memurları) hesabı olmak üzere iki hesap tutulur.
Logismografi muhasebe sisteminde tutulan defterler ise şunlardır:
Muhasebe şeması,
Müsvedde defteri,
Yevmiye defteri,
Defter-i kebir.
Logismografi sistemi, bütçe ve malvarlığı hesaplarını her an gösterebilmesi
yanında, devlet işlemlerinin maliyetini de göz önünde bulundurulmasını
sağlayan bir teknik olması sebebiyle devlet muhasebe sistemleri arasında
önemli bir yer tutmaktadır.
57
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
E- DEVLET MUHASEBESİ KAYITLARINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
AÇISINDAN DEVLET MUHASEBESİNİN SINIFLANDIRILMASI
Devlet muhasebe sistemlerinin en temel özelliği nakit esaslı muhasebe
sistemleri olmalarıdır.13 Muhasebe sistemleri uzun yıllar, bütçelerle verilen
ödenekleri, bunlardan yapılan harcamaları, harcamaların finansmanı için
toplanan gelirleri ve ihtiyaç duyulan diğer bazı bilgileri kapsayan, esas olarak
da gelirlerin tahsil edildiğinde, harcamaların ödendiğinde kaydı anlamına
gelen, nakit esasına göre tutulmuştur. Dolayısıyla nakit esasına dayalı
muhasebe sistemi esas olarak modern anlamda devlet muhasebesinin
başlangıç noktasıdır. Devlet muhasebesinin diğer ucunda, maddi duran
varlıklar dahil, doğan ve ilerde gerçekleşecek her türlü mali işlemin
kaydedilmesi anlamına gelen tam tahakkuk esaslı devlet muhasebesi
uygulaması yer almaktadır. Bu ikisinin arasında, değişik bir çok versiyonları
olsa bile, uyarlanmış nakit esaslı devlet muhasebesi ile uyarlanmış tahakkuk
esaslı devlet muhasebesi yer almaktadır. Şimdi uygulanmakta olan devlet
muhasebesi sistemlerini kısaca açıklayalım:14
1. Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi
Nakit esaslı devlet muhasebesi nakit akımlarından doğan işlemleri kaydeder.
Bu anlamda muhasebe mali işlemlerin ve olayların nakit alındığında veya
ödendiğinde muhasebeleştirilmesidir. Nakit esaslı muhasebe, işlemlerden
sağlanan hizmet ve faydaların ne zaman ortaya çıktığı ile ilgilenmez. Böyle bir
muhasebe sisteminde mali raporlar, asıl olarak bütçe gelir tahminlerini ve
gider tahminlerini, nakit girişlerini, nakit çıkışlarını, açılış ve kapanış nakit
varlıklarını raporlar.
Nakit esaslı devlet muhasebesi devletin sahip olduğu, özellikle maddi duran
varlıkları, tahakkuk etmiş gelir ve giderleri, aktifleştirilmesi gereken varlıklara
yapılan harcamaları, devlet borçları ile diğer yükümlülükleri, taahhüt ve
garantiler ile varlık ve yükümlülüklere ilişkin fiyat ve miktar değişmelerini
kaydetmez ve raporlamaz. 15
13 T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı: Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması ve
Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, (Ankara: 2000), s. 24
14 Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, From Cash to Accural Basıs (Ankara: Başbakanlık Yayımevi, 2002), 16.
15 Erkan Karaarslan, Tahakkuk Esaslı Muhasebe ve Devlet Hesaplarında Şeffaflık,” Mali Kılavuz Dergisi, no.15, (Ocak 2002), s.15.
58
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Nakit esaslı muhasebe sistemi, kapsadığı işlemlerin basit olması nedeniyle,
anlaşılması ve yönetilmesi kolay bir muhasebe sistemidir. Muhasebe
sisteminin kapsadığı işlemler nakit akımları ile sınırlı olduğundan saydamlık
ve hesap verilebilirlilik amaçlarına fazla hizmet etmez. O nedenle nakit esaslı
devlet muhasebesinin en azından, bütçe uygulamasından doğan taahhüt ve
yükümlülükleri de kapsaması veya bunlarla desteklenmesi gerekir. Ayrıca
nakit esaslı devlet muhasebesi, emanet varlıklar ile teminat olarak alınan
emanetler, avanslar, mali varlıklar gibi bazı varlık ve yükümlülüklerin
muhasebeleştirilmesi ve tahakkuk esasına dayalı borç muhasebesi ile
güçlendirilebilir.16
2. Uyarlanmış Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi
Bu muhasebe sisteminde işlemler nakit esasında olduğu gibi aynen
muhasebeleştirilir. Yani mali olaylar ve işlemler ilgili oldukları ve sonuçlarının
alındığı dönemlere bakılmaksızın nakit olarak tahsil edildikleri veya
ödendikleri zaman kaydedilir. Bu sistemde de, nakit esasında olduğu gibi,
özellikle maddi duran varlıklar, yükümlülükler, taahhüt ve garantiler ve borç
yönetimine ilişkin işlemler muhasebe dışındadır. Uyarlanmış nakit esasını
nakit esasından ayıran en önemli özellik; muhasebe işlemlerinin mali yılın son
günü akşamı itibariyle kapatılmayıp belli bir süre, genellikle bir ay, önceki mali
yıla ilişkin işlemlerin kaydı için açık tutulmasıdır. Bu ilave dönem içinde bir
önceki döneme ilişkin işlemler, özellikle bütçe giderlerine ilişkin faturalar,
kabul edilir ve muhasebe kayıtları yapılır. Doğal olarak bütçe giderlerine
ilişkin işlemlerde, bunlara ilişkin ödeneklerin de tamamlayıcı döneme
aktarılmış olması gerekir. Uyarlanmış nakit esasının tek faydası mali
işlemlerin ait oldukları mali yılın muhasebe kayıtlarına dahil edilmesi ve ilgili
dönemde raporlanmasıdır.17
3. Uyarlanmış Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi
Uyarlanmış tahakkuk esasında işlemler ve olaylar, nakit akımlarının ne zaman
olduğuna bakılmaksızın, bir ekonomik değer yaratıldığında, değişime
16 Baki Kerimoğlu, Devlet Muhasebesinde Reform Çalışmaları“, Mali Kılavuz Dergisi, no.17, (Temmuz 2002), s.88.
17 T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı: Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması ve
Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, (Ankara: 2000), s. 28
59
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
uğradığında, mübadeleye konu edildiğinde, devredildiğinde veya yok
olduğunda kaydedilir.
Değişik uyarlanmış tahakkuk esası uygulamaları olmasına karşın uyarlanmış
tahakkuk esasının tam tahakkuk esasından en önemli farkı muhasebe
işlemlerinin kapsamıdır. Bu esasta arsa, arazi, bina, taşıtlar, demirbaşlar,
ormanlar, anıtlar gibi maddi duran varlıklara ilişkin işlemler muhasebe
sistemine dahil edilmez ve raporlanmaz. Dolayısıyla maddi duran varlıkların
tespiti, amortisman ayrılması ve yeniden değerlemeye tabi tutulması gibi
işlemler muhasebe dışında kaldığından tam tahakkuk esasına dayalı
muhasebe sistemi ile karşılaştırıldığında anlaşılması, uygulanması ve
yönetilmesi daha kolaydır. Nakit esası ile karşılaştırıldığında ise; eksik bilgi
üretmez, ekonomik işlemleri nakit akımlarına bağlı olmaksızın ortaya
çıktığında kaydeder, bütçe odaklı değildir, tahakkuk etmiş alacakları ve
borçları kaydeder ve raporlar, etkinlik ve performans denetimine sağlam
altyapı oluşturur, ileride yükümlülük doğurabilecek taahhüt ve garantileri
kaydeder ve raporlar.
4. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi
Tahakkuk esasında işlemler ve olaylar, nakit akımlarının ne zaman olduğuna
bakılmaksızın, ortaya çıktıklarında kaydedilir. Gelirler hesabı, nakit olarak
tahsil edilip edilmediklerine bakılmaksızın, mali yıl boyunca tahakkuk eden ve
genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre gelir olarak kaydedilmesi
gereken gelir işlemlerini, giderler hesabı da, yine, nakit olarak ödenip
ödenmediklerine bakılmaksızın, mali yıl boyunca tahakkuk eden giderlerin
toplamını gösterir. Anlaşılacağı gibi, tahakkuk eden gelir ve giderler
doğdukları mali yılın hesaplarına ve raporlarına dahil edilirler. Böyle bir
yaklaşım, ekonomik olaylara ilişkin işlemleri ait oldukları mali yılda kaydeder
ve raporlar. Bu özelliği ile dönemsel mali raporlar ilgili faaliyet dönemlerine
ilişkin mali işlemleri tam olarak yansıtırlar.18
Tahakkuk esasına dayalı muhasebe sistemine göre üretilen mali raporlar,
gelirleri, giderleri (amortisman dahil), varlıkları (mali ve fiziksel varlıkları, cari
ve sermaye varlıklarını), yükümlülükleri ve diğer ekonomik akımları içerir.
Tam tahakkuk esasına dayalı muhasebe, amortisman giderleri dahil, program
18 Erkan Karaarslan “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde Yansıtma Hesapları ve Dönem Sonu İşlemleri“ Mali Kılavuz Dergisi,
no.17, (Temmuz 2002), s.107.
60
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
maliyetlerinin tamamını hesaplar ve raporlar. Bu yönü ile kamu kaynaklarının
etkin, verimli ve ekonomik kullanılıp kullanılmadığını ya da diğer bir ifade ile
kamu yöneticilerinin performanslarının yani iyi yönetici olup olmadıklarının
ölçümünde sağlam bir alt yapı oluşturur.19
Tahakkuk esasına göre kaydedilen varlıklar; nakit, alacaklı hesaplar, verilen
borçlar gibi mali hesapları, fiziksel yapılar, fabrika, ekipman, tarihi varlıklar,
sivil amaçlar için kullanılmak ulusal savunma hizmetlerinin kullanımına tahsis
edilen varlıklar ve doğal kaynaklar gibi fiziksel varlıkları, denizlerde ve
göllerde avlanma hakkını, yer altı varlıklarını çıkarma hakkı ve patentler gibi
diğer maddi olmayan duran varlıkları kapsar. Fiziksel varlıklar ve diğer maddi
olmayan duran varlıkların muhasebeleştirilmesi ve raporlanması, özellikle
bunların özelleştirilmesi sırasında, kamu mali yönetiminde saydamlığı ve
hesap verilebilirliği arttırır.
Tam tahakkuk esasında bir yükümlülük; geçmişteki bir işleme veya olaya
ilişkin olarak gelecekte ortaya çıkacak olan muhtemel giderler ve varlıklardaki
muhtemel azalma olarak ifade edilebilir. Bu anlamda yükümlülükler i) borç
hesaplarını, ii) (sosyal güvenlik ödemeleri dahil) diğer tahakkuk etmiş
giderleri, ve iii) hesaplarda kayıtlı diğer borçları içerir.
Taahhüt ve garantilere ilişkin olarak gelecekte doğabilecek yükümlülükler
nazım hesaplarda kaydedilir, izlenir ve mali tablolarda bunlarla ilgili gerekli
bilgilere yer verilir. Bu anlamda bir yükümlülük geçmişteki bir işleme bağlı
olarak gelecekte doğabilecek bir yükümlülüğü ifade eder. Tam tahakkuk
esasına dayalı muhasebe sisteminde muhtemel yükümlülükler, gelecekte
gerçekleşmesi yüksek olasılık dahilinde ise, gerçek yükümlülük olarak kabul
edilir.
Tam tahakkuk esasına dayalı devlet muhasebesinde mali raporlar stoklara ve
akımlara ilişkin işlemlerin hepsini kapsar ve stoklarda akımlara bağlı olarak
ortaya çıkan bütün değişimleri gösterir. Bu sisteme göre üretilecek mali
raporlar bilanço, faaliyet raporu ve nakit akım tablosudur. Bu tablolardan
elde edilecek anahtar göstergeler ise net faaliyet dengesi, net borç
verme/borç alma, nakit dengesi ve net değerdeki değişimdir. Nakit esasından
farklı olarak hesaplanan bu göstergeler hükümetin ekonomik ve mali
19 Erkan Karaarslan “Ülkemizde Devlet Muhasebesinin Serüveni“ Sayıştay Dergisi, no.54, (Temmuz – Eylül 2004), s.43.
61
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
politikalarının etkilerini ve sonuçlarını raporlayarak devlet hesaplarında
saydamlığın ve karar alanların hesap vermelerinin temelini oluşturur.
F- DÜNYADA
GELİŞMELER
DEVLET
MUHASEBESİ
ALANINDA
YAŞANAN
1. Tanımı ve Önemi
Devlet muhasebesinde gelişmelerin temeli esas olarak OECD, IMF, Dünya
Bankası gibi uluslararası mali kuruluşlar ile Avrupa Birliği gibi ekonomik ve
siyasi birleşmelerin devletlere ve birliklere ait mali istatistikler ve raporlar
oluşturma ihtiyacından doğmuştur. Bu gelişmeyi anlamak oldukça kolay;
Çünkü değişik muhasebe ve raporlama sistemlerinde üretilen mali raporları
birbirleriyle karşılaştırmak ve konsolide etmek mümkün değildir. Bu hem
ülkeler arası uygulamalarda hem de bir ulusal ekonomi içinde alt sektörlere
ve sektörlere ve bunların sonucunda da ulusal ekonomiye ilişkin mali
istatistiklerin oluşturulmasında aynıdır. Türkiye örneğinde açıklanacağı gibi,
bir ekonomi içinde merkezi yönetim ile yerel yönetime dahil birimler farklı
muhasebe standartları uyguluyorlarsa bunlara ilişkin birleştirilmiş mali rapor
üretmek mümkün değildir. Yine aynı şekilde, örneğin, Avrupa Birliği içinde
üye devletler farklı muhasebe standartları uyguluyorlarsa Birliğin mali
tablolarını oluşturmak zordur ya da mümkün değildir. Daha da geniş anlamda
dünya ülkelerinin mali istatistiklerini derleyen IMF’in farklı ülkelerin farklı
muhasebe standartlarında üretilmiş mali istatistiklerini birleştirmesi ve
karşılaştırması mümkün değildir. Bütün bu olaylar yukarıda anılan
uluslararası kuruluşların dünya ülkelerinde benzer muhasebe ve raporlama
sistemlerinin oluşturulması yönündeki gayretlerini arttırmıştır.20
2. Ulusal Hesaplar Sistemi 1993 (SNA 93)
SNA 1993, Avrupa Birliği, Uluslararası Para Fonu (IMF), Ekonomik İşbirliği ve
Kalkınma Teşkilatı (OECD), Dünya Bankası (WB) ve Birleşmiş Milletler (UN)
tarafından hazırlanan ulusal ekonomilerin kurumlar, sektörler ve alt sektörler
bazında sınıflandırılması, akımlar, stoklar ve muhasebe kuralları, üretim
hesabı, gelir dağılımı, sermaye hesabı, mali hesaplar, bilanço, dış dünya ile
yapılan ekonomik faaliyetler, fiyat ve değer değişimleri, nüfus ve işgücü
girdileri, fonksiyonel sınıflandırma gibi ulusal ekonominin ölçümüne yönelik
20 Baki Kerimoğlu, Devlet Muhasebesinde Reform Çalışmaları“, Mali Kılavuz Dergisi, no.17, (Temmuz 2002), 91.
62
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
standartlar ve kurallar oluşturulması amacıyla hazırlanmıştır. SNA 93,
Yukarıda belirtilen konular itibariyle muhasebe ve raporlama sistemlerinin
oluşturulmasında dikkate alınması gereken esasları içermektedir.
3. Devlet Mali İstatistikleri Elkitabı 2001 (GFSM 2001)
GFSM 2001 IMF tarafından dünyada tahakkuk esaslı muhasebe ve raporlama
alanında ilerleme kaydetmiş Avustralya, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri
gibi ülkelerden ve WB, UN, OECD ve Avrupa Komisyonundan uzmanların da
katılımıyla hazırlanan ve tahakkuk esasına göre, bilanço, faaliyet raporu gibi,
devlet mali raporlarının hazırlanmasını ve stokların, yükümlülüklerin,
gelirlerin ve giderlerin her ülke de aynı sınıflandırmaya tabi tutulmasını ve
raporlanmasını amaçlayan bir düzenlemedir. Kapsam ve düzenlediği kurallar
itibariyle, özellikle varlıklar, yükümlülükler ve gelir ve gider sınıflandırılması
gibi, muhasebe ve raporlama sistemlerinin oluşturulmasında dikkate
alınması gereken hususları içermektedir.
4. Avrupa Hesap Sistemi 1995 (ESA95)
Avrupa Komisyonunda istatistiklerle ilgili bölümden sorumlu genel müdürlük
olan Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat), Komisyona ve nihai olarak Konseye,
yakınlaştırma kriterlerinde dikkate alınan aşırı bütçe açıkları yönünden
karşılaştırılabilir istatistikler sağlamayı amaçlayan gerekli yapı ve prosedürleri
ortaya koymaktadır. Eurostat, Komisyonun genel müdürlüğü olsa da teknik
çalışmalarında bağımsızdır ve kullanılacak istatistiki metotlarda ilgide teknik
kararları tek başına alabilmektedir. Bu bağlamda, Ekonomik ve Mali İşler
Genel Müdürlüğü (GM) ve Eurostat’a farklı nitelikte sorumluluklar
yüklenmiştir. Ekonomik ve Mali İşler Genel Müdürlüğü aşırı bütçe açıklarının
ekonomik değerlendirilmesinden sorumlu olmakta ve böylece üye ülkelerin
bir takım bütçe kararlarının ekonomik sürdürülebilirliği de ilgili yönlerinden
sorumlu tutulmaktadır. Eurostat ise, aşırı bütçe prosedürüne ESA’nın ikinci
baskısının metod açısından doğru olarak uygulanıp uygulanmadığını
değerlendirmek durumundadır.
Her üye ülke, Eurostat liderliğinde gözlemci olarak Ekonomik ve Mali İşler
Genel Müdürlüğü ve Avrupa Merkez Bankası yetkililerinin de yer aldığı bir
delegasyon tarafından en az bir kez ziyaret edilmektedir.
Üye ülkelerin mali otoriteleri, “yakınlaşma kriterleri” çerçevesinde
Maastricht Antlaşması’nca öngörülen bütçe disiplini kuralları yoluyla büyük
63
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
bir baskı altına girmiştir. Bu kurallar “kamu açığı/GSYİH oranı” için % 3 ve
“kamu borcu/GSYİH oranı” için % 60 gibi bir üst sınır saptamaktadır.
Maastricht Antlaşması’nın göz önüne aldığı kamu açığı kavramı, efektif açık
kavramıdır. Söz konusu bu açık, merkezi kamu yönetimlerinin, yerel
yönetimlerin ve sosyal güvenlik kuruluşlarının yani kamu sektörü içerisinde
genel devlet sektörünün açığını kapsamaktadır.
Dikkat edilirse, Anlaşma kamu açığı kavramını tanımlarken, (ticari malları da
üretip satmaları söz konusu olduğu için) kamu işletmelerini de içeren “kamu
kesimi” kavramını kullanmamıştır.21
Avrupa Birliğinin istatistik alanında çalışmalar yapan alt kuruluşu olan
EUROSTAT tarafından hazırlanan ve Birliğe üye ve aday ülkelerde aynı
tabandan karşılaştırılabilir ve konsolide edilebilir istatistikler oluşturulmasını
amaçlayan bir çalışmadır. Kapsamı ve düzenlediği hususlar itibariyle
GFSM2001 ile paralellikler taşımaktadır. GFSM2001 hazırlanırken, ki eski GFS
1986 yılında hazırlanmıştı ve nakit esasına göre raporlamayı öngörüyordu,
yeni düzenlemenin hem ESA95 ve hem de SNA93’e uygun olması için gayret
gösterilmiştir.
5. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu Kamu Kesimi Muhasebe
Komitesi (IFAC-PS)
IFAC’ın bir alt komitesi olan Kamu Kesimi Muhasebe Komitesi dünya
ülkelerine yönelik devlet muhasebe ve raporlama standartları
oluşturulmasına yönelik olarak çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalar
uluslararası mali kuruluşlar, bölgesel birlikler ve dünya ülkelerince de kabul
görmektedir. Şimdiye kadar IFAC ‘ın yayımladığı 20 ye yakın muhasebe
standardı bulunmakta ve yenileri üzerinde de çalışılmaktadır.
Yukarıda bahsedilen düzenlemeler ve çalışmalar birbirinden çok farklı
değildir. Özellikle SNA93, GFSM2001 ve ESA95 devlet mali istatistiklerinin
kapsamı konusunda ve hesapların sınıflandırılması konusunda oldukça
benzer düzenlemeleri içermektedir. Üzerinde durulması gereken ilk konu
Devlet Muhasebesinin kapsamıdır. Devlet Muhasebesinin kapsamı, ulusal
21 Mircan Yıldız Tokatlıoğlu, Avrupa Birliği’nde Maliye Politikası ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme, Alfa Basım Yayım Dağıtım
Ltd. Şti., İstanbul Mart:2004, s.78.
64
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ekonomi sektör bazında sınıflandırmaya tabi tutulduğunda, merkezi yönetim,
yerel yönetimler ve sosyal güvenlik sektörü olarak ortaya çıkmaktadır.
2. BÖLÜM
DEVLET MUHASEBESİ STANDARTLARI
A- TANIMI VE ÖNEMİ
Muhasebe uygulamaları arasındaki farklılık ülke içerisinde dahi
olabilmektedir. Dünyamızın hızla küreselleştiği bir devirde ülke içindeki
farklılıklar o ülke için çok büyük bir olumsuzluktur. Dünya artık her ülkenin
benimseyeceği standartların oluşturulması için çaba sarfetmektedir. Bu amaç
için kurumsallaşmaktadır (IASC'de olduğu gibi). Standartlara olan ihtiyaç ilk
olarak ülke içinden geldiği için öncelikle ülke içindeki muhasebe
uygulamalarındaki farklılıkları gidermek gereklidir.
Muhasebe standartlarına duyulan ihtiyacı aşağıdaki başlıklarda ele alabiliriz:
• Uygulamadaki farklılıkları ortadan kaldırmak,
• Muhasebe ilkelerinde tekdüzeni gerçekleştirmek,
• Mali tabloların açık, uygun, anlaşılabilir, tarafsız ve karşılaştırılabilir olmasını
sağlamak,
• İşletmeyle ilgili kişi ve kurumların yanlış değerlendirmelerine ve karar
vermelerine engel olmak,
• Uluslararası alanda finansal bilgi üretimi ve sunulması sırasında ortak bir dil
oluşturmak.
Muhasebenin sermaye piyasası ve muhasebe sisteminden edinilen bilgilerin
diğer kullanıcıları için beklenen fonksiyonu yerine getirebilmesi ve işletme
faaliyetlerine ilişkin sağlıklı bilgi aktarabilmesi gerekmektedir. Bunun için
muhasebe; benzer olayları benzer şekilde ifade etmeli, ürettiği bilgiler doğru,
güvenilir, anlamlı, gerçeğe uygun ve karşılaştırılabilir olmalı, dolayısıyla belirli
standartlara göre hazırlanarak belirli formlardaki mali tablo ve raporlarla
ilgililere ulaştırılmalıdır. Sermaye piyasasında kamunun aydınlatılması,
yatırımcıların sermaye piyasası araçları hakkında tam olarak bilgilendirilmesi
65
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
de kaliteli "muhasebe standartları" oluşturulması ve uygulanması ile
sağlanabilmektedir.22
B- STANDARTLARIN KAPSAMI
Devlet Muhasebesi standartları, merkezi yönetim kapsamındaki kamu
idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerden oluşan genel
yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde uygulanacaktır.
Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri: 5018 sayılı Kamu Mali
Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I) sayılı cetvelde sayılan genel bütçe
kapsamındaki kamu idarelerini, (II) sayılı cetvelde sayılan özel bütçe
kapsamındaki idareleri ve (III) sayılı cetvelde sayılan düzenleyici ve
denetleyici kurumları,
Sosyal güvenlik kurumları: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanununa ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerini,
Mahallî idare: Yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak
kamusal faaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ve bunlara bağlı birlik ve
idareyi,
İfade etmektedir.
C- DEVLET MUHASEBESİ STANDARTLARI
1. Muhasebe İşlemi
Bir kamu idaresinin başka bir kamu idaresi veya diğer üçüncü kişilerle olan
karşılıklı ekonomik ilişkileri veya kamu idaresinin kendi içinde muhasebe
işlemi olarak değerlendirilmesi ve raporlanması gereken ve para cinsinden
ifade edilebilen her türlü işlemi muhasebe işlemidir. Muhasebe işlemi;
a) Karşılıklı yükümlülük doğuran mübadele ilişkisi,
b) Bir mal veya hizmetin karşılıksız olarak başka bir kuruma veya diğer üçüncü
kişilere devri,
22 Saim Üstündağ, “Muhasebe Standartları Oluşturulması Süreci,” Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 3 Sayı: 1
(Haziran 2002): 50.
66
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
c) Kamu idaresinin kendi içinde muhasebe işlemi olarak değerlendirilmesi
gereken ve para cinsinden ifade edilebilen amortisman hesaplanması,
yeniden değerleme yapılması, stokların kullanılması,
ve benzeri şekillerde gerçekleşir.
2. Muhasebe Kayıt Standartları
a) Çift Taraflı Kayıt Sistemi
Devlet muhasebe sisteminde her türlü muhasebe işlemi çift taraflı kayıt
sistemine göre kaydedilir. Bir hesaba borç veya alacak kaydedilen tutar,
başka hesap ya da hesaplara alacak veya borç kaydedilir.
b) Kayıt Düzeni ve Kayıt Düzeltmesi
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerinin muhasebe birimleri,
muhasebe işlemlerini, gerçekleşme sırasına göre düzenli bir şekilde hesap
dönemi başında "1" den başlamak üzere hesap döneminin sonuna kadar
numaralandırarak kaydederler. Muhasebe kayıtları ancak yeni bir muhasebe
kaydı ile düzeltilir. Muhasebe belgesinde düzeltme işleminin gerekçesine yer
verilir.
c) Kayıt Zamanı
Bir ekonomik değer; yaratıldığında, başka bir şekle dönüştürüldüğünde,
mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya yok olduğunda
muhasebeleştirilir.
Kamu hesapları mali yıl esasına göre tutulur. Kamu gelir ve giderleri tahakkuk
ettirildikleri mali yılın hesaplarında gösterilir. Bütçe gelirleri tahsil edildiği,
bütçe giderleri ise ödendiği yılda muhasebeleştirilir.
3. İşlemlerin Belgeye Dayanması Zorunluluğu
Bütün muhasebeleştirme işlemleri kanıtlayıcı belgelere dayandırılmak
zorundadır. Kanıtlayıcı belgeler, muhasebeleştirme belgesinin hazırlanmasını
gerektiren ve ilgili mevzuatında belirtilen belgelerden oluşur.
Devlet muhasebesi uygulayan idarelerde muhasebeleştirme belgesi olarak
ödeme emri belgesi ve muhasebe işlem fişi kullanılmaktadır. Bütçe gideri
kaydının yapıldığı her durumda ödeme emri belgesi diğer durumlarda ise
muhasebe işlem fişi muhasebeleştirme belgesi olarak kullanılmaktadır.
67
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
4. Yabancı Para Cinsinden Yapılan İşlemler ve Kur Değişiklikleri
Yabancı para cinsinden yapılan işlemler, fiyatı yabancı para cinsinden
belirlenen mal ve hizmetlerin alım ve satımları, yabancı para cinsinden borç
temin edilmesi ve borç verilmesi, yabancı para birimine dayalı bir anlaşmaya
taraf olunması, yabancı para cinsinden bir varlığın elde edilmesi veya elden
çıkarılması ve yabancı para cinsinden bir yükümlülüğün oluşması veya yerine
getirilmesi gibi işlemlerdir.
Yabancı para cinsinden yapılan işlemler ve faaliyetler ulusal para birimi
cinsinden kaydedilir. Ulusal para dışında yabancı bir para cinsinden
raporlama yapılması halinde yabancı paranın cinsi ve yabancı para cinsinden
raporlama yapılmasının nedenlerinin dipnotlarda belirtilmesi gerekir.
Yabancı para cinsinden yapılan bir işlem ve faaliyet, işlem ve faaliyetin
gerçekleştiği tarihteki kur üzerinden kaydedilir.
Yabancı paralar ve yabancı para cinsinden izlenen varlıklar ve yabancı
kaynaklar, raporlama tarihinde T.C. Merkez Bankasınca belirlenen ilgili döviz
kuru üzerinden değerlemeye tabi tutulur ve değerleme günündeki kur
üzerinden muhasebe kayıtlarında gösterilir.
Yabancı para cinsinden yapılan parasal bir işlemin ilk kayda alındığı gün ile
değerleme günü ya da ödeme günü veya tahsilat yoluyla kayıtlardan
çıkarıldığı gün arasındaki kurlarda değişme olduğunda ortaya çıkan kur
farkları oluştukları dönemlerde gelir, gider veya emanet olarak kaydedilir. Öz
kaynaklarda meydana gelen değişmenin ne kadarının kur farklarından
kaynaklandığı ve kur farklılıklarının raporlara etkileri raporların dipnotlarında
belirtilir.
5. Varlıkların Sınıflandırılması
a) Mali Varlıklar
Mali varlıklar; kasadaki nakit, banka hesaplarındaki mevcutlar, verilen
borçlardan doğan alacaklar, senet, tahvil ve benzeri menkul varlıklar,
sermaye payları, mali türevler, bir sözleşmeden doğan alacağı ifade eden
haklar ve hesaplarda kayıtlı alacaklar gibi maddi ve maddi olmayan varlıklar
dışındaki her türlü değerleri kapsar. Mali varlıklar, kaynaklarına ve türlerine
göre sınıflara ayrılarak kaydedilir ve raporlanır.
b) Mali Olmayan Varlıklar
68
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Mali olmayan varlıklar; bir üretim süreci sonunda ortaya çıkan ve zaman
içinde tekrarlanarak bir yıldan fazla kullanılabilen binalar ve yapılar, yeraltı ve
yerüstü düzenleri, makine ve teçhizatlar, taşıtlar, demirbaşlar ve diğer maddi
duran varlıkları kapsayan maddi duran varlıkları; üretim veya yönetim
hizmetlerinde kullanılmak veya satış amacıyla edinilen stoklar ile madde ve
malzemeler, üretim aşamasında veya üretim aşamaları tamamlanmış olan ve
satılmak veya tüketilmek üzere elde bulundurulan mallar gibi diğer varlıkları
kapsayan stokları; değerli taşlar ve metaller, sanat eserleri, antikalar ve
mücevherat gibi öncelikli amacı üretim sürecinde kullanılmak veya
tüketilmek olmayan taşınır varlıkları; arsa, arazi, yeraltı varlıkları, diğer doğal
olarak ortaya çıkan üretilmemiş maddi duran varlıklar ile patent hakkı gibi
üretilmemiş maddi olmayan duran varlıkları ifade eder.
6. Yatırım Amaçlı Varlık Edinimlerinin Kaydedilmesi
Kira veya sermaye geliri veya bunların her ikisini elde etmek amacıyla edinilen
ve kısa dönemde satış veya diğer işlemlere konu edilmesi düşünülmeyen
yatırım amaçlı varlıklar, maliyet bedeliyle kaydedilir.
7. Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar İçin Öngörülen
Standartlar
a) Tanımı ve Önemi
Gerek yatırım ve gerekse kullanım amacıyla edinilen maddi duran varlıklar
maliyet bedeliyle muhasebeleştirilir. Maddi duran varlıkların maliyet bedeli,
alış bedeline, vergi, resim ve harçlar ile diğer doğrudan giderlerin ilave
edilmesi suretiyle bulunur. Ancak, katma değer vergisi mükellefi olan kamu
idarelerinin, edindikleri maddi duran varlıklar için ödedikleri katma değer
vergisi tutarları, maliyet bedeline dahil edilmez. Alım işlemlerinde yapılan
indirimler veya herhangi bir nedenle alış bedeli üzerinden yapılan iadeler, alış
bedelinden düşülür. Genel yönetim giderleri ve varlığın elde edilmesi veya
kullanılabilir duruma getirilmesiyle doğrudan ilişkilendirilmeyen giderler,
maliyet bedeline ilave edilmez.
Maddi duran varlıkların bütünleyici parçaları ve eklentileri, ilgili maddi duran
varlıkla birlikte değerlendirilir.
69
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Herhangi bir maliyet yüklenilmeksizin edinilen maddi duran varlıklar, rayiç
değeriyle muhasebeleştirilir. Varlığın rayiç değeri bilinemiyorsa idarece tespit
edilen değeri esas alınır.
Sanat eserlerinden hesaplara alınmasına karar verilenler, sigorta değerleri
veya takdir edilen değerleriyle, sigortalanmamaları veya değer takdir
edilememesi durumunda ise iz bedeliyle muhasebeleştirilir.
Kullanım değeri kalmayan ve kullanımı veya satışından herhangi bir ekonomik
fayda beklenilmeyen maddi duran varlıklar, kayıtlı bulundukları maddi duran
varlık hesabından çıkarılarak, elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran
varlıklar hesabına alınır.
Maddi olmayan duran varlık ise, mal veya hizmet üretiminde veya ediniminde
kullanılmak, üçüncü kişilere kiraya verilmek veya idari amaçlar için
kullanılmak üzere elde tutulan marka, isim, bilgisayar yazılımı, telif, patent,
sınai ve işletme hakları gibi kalemlerdir. Maddi olmayan bir duran varlığın
maliyeti, o varlığın satın alındığı veya üretildiği sırada yapılan nakit veya nakit
benzeri harcama veya varlığın elde edilmesi için verilen kıymetlerin rayiç
değeridir. Maddi olmayan bir duran varlık elden çıkarıldığı, kullanımı veya
satışından hiçbir ekonomik fayda beklenmediği zaman hesaplardan çıkarılır.
b) Maddi Duran Varlıklar İçin Yapılan Değer Artırıcı Harcamalar
Maddi duran varlıklar için sonradan yapılan ve o varlığın değerini, kullanım
süresini, ürün ve hizmet kalitesini, sağlanan faydayı artıran veya üretilen mal
veya hizmetlerin üretim maliyetini azaltan her türlü maliyet, ilgili maddi
duran varlığın kayıtlı değerine ilave edilir ve amortisman hesaplamasında
dikkate alınır. Bunların dışında maddi duran varlıklar için yapılan her türlü
normal bakım ve onarım harcamaları gider olarak kaydedilir.
c) İç İmkânlarla Üretilen Maddi Duran Varlıklar
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerinin bizzat kendi imkânlarıyla
ürettikleri maddi duran varlıkların üretimi için yapılan giderler, işlem
tarihindeki maliyet bedeli üzerinden ilgili varlık hesaplarına kaydedilir.
d) Amortisman ve Tükenme Payı Uygulaması
Duran varlıklardan; arazi ve arsalar, yapım aşamasındaki sabit varlıklar,
varlıkların elde edilmesi için verilen avans ve krediler ile sanat eserleri
70
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
dışındakilerden hangilerinin amortisman ve tükenme payına tabi tutulacağı
ve bunlara ilişkin esas ve usuller ile uygulanacak amortisman ve tükenme
payının süre, yöntem ve oranları duran varlık çeşitlerine göre Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünce belirlenir.
Bir duran varlığın amortisman ve tükenme payına tabi değeri, varlığın
yararlanma ya da itfa süresine sistemli bir biçimde dağıtılır. Amortisman ve
tükenme payı tutarı gider olarak muhasebeleştirilir. Duran varlıkların ilk defa
amortisman ve tükenme payı ile yeniden değerlemeye esas alınacak değeri
maliyet bedelidir. Ancak, yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan varlıklar
için amortisman ve tükenme payı hesaplamasına esas alınacak değer,
yeniden değerleme sonucu ortaya çıkan değerdir. Bir varlık için yapılan
harcamaların, varlığın iyileştirilmesi, ömrünün uzatılması veya veriminin
arttırılması sonucunu doğurması durumunda, amortisman ve tükenme payı
hesaplaması varlığın yeni değeri üzerinden yapılır.
Bir varlığın kullanımından elde edilebilecek ekonomik fayda tüketildikçe, bu
tüketimi yansıtabilmek amacıyla ayrılan amortismanların birikmiş tutarı ile
tükenme paylarının birikmiş tutarı, varlığın defter değeri altında eksi değer
olarak gösterilir.
e) Amortismana tabi varlıkların kullanım sürelerinin değişmesi
Amortismana tabi varlıkların ekonomik ömürleri belli aralıklarla yeniden
gözden geçirilir ve eğer kullanım süreleri başlangıçta yapılan tahminden
kayda değer şekilde farklı ise, amortisman hesaplama süresi mevcut ve
gelecek dönemleri içerecek şekilde yeniden belirlenir.
f) Yeniden Değerleme Uygulaması
Devlet muhasebesi uygulayan birimlerin, bilançolarına dahil amortismana
tabi varlıkları ve bu varlıklar üzerinden ayrılmış olup bilançolarında gösterilen
amortismanları, son üç yıllık fiyatlar genel düzeyindeki değişim toplamı % 25’i
geçerse, her hesap dönemi sonu itibarıyla aşağıdaki şekilde yeniden
değerlemeye tabi tutulur.
a) Bilanço varlıkları ve bu varlıklar için geçmiş yıllarda ayrılmış olan
amortismanlar, yeniden değerlemenin yapılacağı yıla ait oran ile çarpılmak
suretiyle yeniden değerlenir.
71
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
b) Yeniden değerleme neticesinde doğacak değer artış ve azalışları, ilgili
maddi duran varlık hesabına kaydedilirken, karşılıkları da yeniden değerleme
farkları hesabına kaydedilir. Değer artış veya azalışı, amortismana tabi
varlıkların yeniden değerlemesinden önceki net bilanço varlık değerlerinin,
bu kıymetlere yeniden değerleme oranının tatbikinden sonra bulunacak net
bilanço varlık değerlerinden indirilmesi suretiyle bulunur. Net bilanço varlık
değeri, varlıkların bilanço varlıklarında yazılı değerlerinden, birikmiş
amortismanın düşülmesi suretiyle bulunan miktarı ifade eder.
c) Bir hesap dönemi sonu itibarıyla yapılacak değerlemede esas alınacak
yeniden değerleme oranı, Muhasebat Genel Müdürlüğünce belirlenir.
d) Hesap dönemi içinde edinilen amortismana tabi varlıklar için edinildiği
dönem için yeniden değerleme yapılmaz.
e) Değerleme, mali yıl sonu itibarıyla yapılır.
f) Bir varlığın yeniden değerlemesi sonucunda ortaya çıkan artış tutarı, öz
kaynaklar ana hesap grubu içindeki yeniden değerleme farkları hesabına ilave
edilir. Bir varlık herhangi bir nedenle elden çıkarılmışsa yeniden değerleme
artışı da hesaplardan çıkarılır. Yeniden değerleme farkları hesabına
kaydedilmiş tutarlar ilgili varlık tamamen amorti edildikten sonra net değer
hesabına aktarılabilir.
8. Emanet Hesapları
Malî yıl içinde ödeme emri belgesine bağlandığı halde, hak sahibinin talep
etmemesi veya başka nedenlerle ödenemeyen tutarlar, bütçeye gider
yazılarak emanet hesaplarına alınır ve buradan ödenir. Ancak, hesaba alındığı
malî yılı izleyen beşinci yıl sonuna kadar talep edilmeyen emanet
hesaplarındaki tutarlar bütçeye gelir kaydedilir. Gelir kaydedilen tutarlar,
mahkeme kararı üzerine ödenir. İlgili olduğu malî yılın sonundan başlayarak
beş yıl içinde alacaklıları tarafından geçerli bir mazerete dayanmaksızın, yazılı
talep edilmediğinden veya belgeleri verilmediğinden dolayı ödenemeyen
borçlar zamanaşımına uğrayarak kamu idareleri lehine düşer.
9. Değer ve Miktar Değişimleri
Varlık ve yabancı kaynakların değerlemeye tabi tutulmaları sonucunda, fiyat
değişmelerinden dolayı ortaya çıkan artış ve azalışlar değer değişimi;
borçların, alacakların veya varlıkların hacim, sayı gibi miktarlarında meydana
72
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
gelen ve kamu idarelerinin inisiyatifi dışında ortaya çıkan artış ve azalışlar ise
miktar değişimidir. Bu şekilde ortaya çıkan kazanç ve kayıplar ilgisine göre öz
kaynaklar ana hesap grubunda açılan hesaplara veya gelir ve gider
hesaplarına kaydedilir. Bu şekillerde ortaya çıkan kazanç ve kayıpların öz
kaynakları nasıl etkilediği bilançonun dipnotlarında açıklanır.
10. Mübadele İşlemlerinden Sağlanan Gelirler
Mal ve hizmetlerin takas yoluyla satışı işlemlerinden sağlanan tutarlar, işlem
günündeki rayiç değerleriyle kaydedilir. Bu işlemler sırasında mübadeleye
konu mal ve hizmetler arasında parayla ölçülebilen farklılıklardan doğan
kazanç ve kayıplar da işlem günündeki rayiç değerleriyle kaydedilir.
11. Borçlanma ve Borçlanma Maliyetleri
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerine ait borçlar muhasebe sistemi
içinde izlenir. Borçlanma maliyetleri ilgili oldukları dönemde gider, nakden
veya mahsuben ödendikleri zaman bütçe gideri olarak kaydedilir.
Borçlanmanın direkt olarak bir varlığın satın alınması karşılığı yapılması ve
borçlanma suretiyle alınan varlığın bedelinin düzenli taksitler halinde
ödenmesi durumunda, tahakkuk ettirilen faizler ilgili döneme faiz gideri
olarak kaydedilir. Bu halde alınan varlık, taksit faizlerinden arındırılmış olarak
kayda alınma tarihindeki gerçek maliyet değeriyle varlık hesaplarına
kaydedilir.
Borçlanma sözleşmelerinde yapılan değişiklikler, borçların vadelerinin
değiştirilmesi, başka bir alacaklıya devri gibi değişikliklerin ekonomik
sonuçları da kaydedilir. Borçlara ilişkin yükümlülüğün, alacaklıların
alacağından vazgeçmesi gibi tek yanlı tasarruflarla ortadan kalkmasına veya
azalmasına neden olan işlemlerden kaynaklanan kazanç ve kayıplar miktar
değişimleri olarak hesaplara yansıtılır.
Borçlanma araçlarının üzerlerinde yazılı değerden daha düşük veya yüksek bir
değer ile satılması durumunda; satış değeri ile üzerlerinde yazılı değer
arasındaki fark bütçe geliri veya bütçe gideri, ilgili oldukları faaliyet
dönemlerinde de tahakkuk ettirilerek faiz gideri veya faiz geliri olarak
kaydedilir. Borçlanma araçlarının elde edilmesi veya elden çıkarılması için
yapılan her türlü ücret, komisyon, servis ücreti, vergi ve benzeri giderler, borç
hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin gider ve bütçe gideri olarak kaydedilir.
73
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
12. Faiz Giderleri ve Faiz Gelirleri
Devlet muhasebesi uygulanan kamu idarelerinin başka kamu idarelerinden,
yurt içindeki veya yurt dışındaki mali kuruluşlardan veya devletlerden
yaptıkları borçlanmalar dolayısıyla tahakkuk eden faizler, ilgili oldukları
dönemlere gider yazılır. Kamu idarelerinin başka kamu idarelerine, yurt
içinde veya yurt dışındaki mali kuruluşlara veya devletlere verdikleri borçlar
dolayısıyla tahakkuk eden faizler, ilgili oldukları dönemlere gelir kaydedilir.
13. Sübvansiyonlar ve Transferler
Sübvansiyon, kamu idareleri tarafından mal ve hizmet üreten işletmelere
üretim miktarı, birimi veya mal ve hizmetin değeri esas alınarak yapılan
karşılıksız cari ödemelerdir. Transfer ise kamu idarelerince diğer kamu
idarelerine veya diğer kişilere nakit, mal, hizmet veya diğer bir varlık şeklinde
karşılıksız olarak yapılan ödemelerdir.
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerince, mal ve hizmet üreten
işletmelere üretim, satış, ithalat, ihracat veya üretim aşamalarında yapılan
sübvansiyonlar ile bir kamu idaresinden doğrudan hane halkına veya kar
amacı olmayan kuruluşlara, diğer kamu idarelerine, başka devletlere veya
uluslararası kuruluşlara yapılan cari transfer veya sermaye transferleri, bu
transferlerden yararlanan kişi veya kuruluşları gösterecek şekilde faaliyet
hesapları içinde bu amaçla açılacak hesaplara kaydedilir ve raporlanır.
14. Sosyal Yardımlar
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idareleri tarafından nüfusun tamamını
veya belli bir kesimini sosyal risklerden korumak amacıyla yapılan sağlık
hizmetleri ödemesi, işsizlik ödeneği, hastalık ve malullük yardımları, aile ve
çocuk yardımı, emeklilik aylığı veya ölüm yardımı gibi belli bir sosyal güvenlik
şemsiyesi altında veya dışında yapılan nakdi ve ayni yardımlar faaliyet
hesaplarına kaydedilir ve raporlanır.
15. Gayrisafilik İlkesi
Gelir ve giderler, herhangi bir düzenleme veya standart ile aksi
kararlaştırılmadıkça netleştirilmeden kaydedilir.
16. Taahhütler İle Garantilerin Kaydı Ve Değerlemesi
74
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerinin taahhütleri ile adlarına
verdikleri garantiler nazım hesaplarda izlenir ve bunlara ilişkin kayıt sistemi
oluşturulur. Verilen garantiler, raporlama dönemlerinde değerlemeye tabi
tutulur ve bilanço dipnotlarında gösterilir.
17. Şartlı Bağış ve Yardımlar
Şartlı bağış ve yardımlar alındıklarında, tahsis amacına uygun olarak
kullanılmak üzere ilgili hesaplara kaydedilir. Bunların kullanılması sonucu
kamu idaresi adına kaydı gereken bir varlık üretilmiş ise söz konusu varlık
maliyet bedeliyle muhasebeleştirilir.
Bağış ve yardımlar, kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığı için geri
istenildiği takdirde, bütçeye gider kaydıyla ilgisine geri verilir.
18. Diğer İdare, Kurum ve Kuruluşlara Verilecek Paylar
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin topladığı vergi, resim, harç ve
benzeri gelirlerden diğer idare, kurum ve kuruluşlara verilecek payların, geliri
toplayan kamu idaresi bütçesine bu amaçla konulacak ödeneklerden
karşılanması zorunludur.
19. Bütçe Ödenek İşlemleri ve Kesin Hesap
Devlet muhasebesi uygulanan birimlerin bütçe ödeneklerine ilişkin her türlü
muhasebe işlemi, bütçelerindeki sınıflandırmaya uygun olarak muhasebe
sisteminde nazım hesaplar ana hesap grubu içindeki hesaplarda izlenir.
Bu birimlerin bütçe uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesapları,
bütçelerindeki sınıflandırmaya uygun olarak muhasebe kayıtlarından çıkarılır.
20. Muhasebe Politikalarındaki Değişiklikler
Muhasebe politikaları, dönemden döneme tutarlı bir şekilde uygulanır.
Ancak bu politikalar, yeni düzenlemelerin gerektirmesi veya işlemlerin ve
olayların daha sağlıklı sunulmasını sağlamak amacıyla değiştirilebilir.
Devlet muhasebesinin uygulanmasına ilişkin ilkeler, esaslar, kurallar ve
raporlamaya ilişkin yeni uygulamaya konulacak politikalar önceden
uygulayıcılara ve kullanıcılara duyurulur ve değişikliklerin mevcut muhasebe
politikaları ve raporlarını nasıl etkileyeceği açıklanır.
75
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
21. Temel Yanlışlıklar
Temel yanlışlık, içinde bulunulan faaliyet döneminde fark edilen ve faaliyet
sonuçları üzerindeki önemli etkisi dolayısıyla geçmiş dönemlerde
yayımlanmış olan mali tabloların güvenilirliğini etkileyen yanlışlıklardır.
Önceki dönemlerle ilgili süregelen herhangi bir temel yanlışlık, faaliyet
sonuçlarının yeni dönem açılış kayıtlarında düzeltilir. Karşılaştırmalı bilgiler,
eğer yanlışlık açıklamaya değecek kadar önemli görülürse düzeltilir ve
aşağıdaki hususlar ayrıca açıklanır:
a) Temel yanlışlıkların niteliği,
b) İçinde bulunulan faaliyet dönemi ve geçmiş faaliyet dönemleri için yapılan
düzeltmeler,
c) Karşılaştırmalı mali tablolarda yer alan önceki faaliyet dönemlerine ilişkin
düzeltilmiş tutarlar,
d) Düzeltmenin karşılaştırmalı bilgiyi içerecek şekilde yapıldığına ilişkin
hususlar.
D- Uluslararası Devlet Muhasebesi Standartlarının Uyarlanması
Geliştirilen uluslararası Devlet muhasebesi standartlarının ilk defa
uygulanacak olması veya mevcut bir standardın değiştirilerek uygulanacak
olması durumunda; gerekli hazırlıkların yapılabilmesi için, uygulamaya ne
zaman başlanılacağı önceden Devlet Muhasebesi Standartları Kurulunca
duyurulur ve gerekli görülmesi halinde bir geçiş dönemi belirlenir.
76
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3. BÖLÜM
KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU’NDA DEVLET
MUHASEBESİ
A- TANIMI VE ÖNEMİ
5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu ülkemizde kamu mali
yönetim sistemini yeniden düzenlemekte; özellikle kamu mali yönetiminin
sınırlarının çizilmesi, ortak terminoloji oluşturulması, devlet muhasebesi,
mali raporlama ve devlet mali istatistiklerinin hazırlanması, merkezi yönetim
bütçesinin kapsamı, hazırlanması ve uygulanması gibi konularda, uluslar arası
gelişmelere uygun olarak, yeni yaklaşımlar getirmektedir.
Kamu mali yönetim sisteminin iyileştirilmesi çalışmaları çerçevesinde mali
kararların sağlam mali istatistiklere dayanılarak geleceğin daha sağlıklı
planlanması, saydamlık ve hesap verilebilirlik gibi modern kavramların daha
iyi işleyebilmesi için ihtiyaç duyulan altyapının ancak sağlam ve gelişmiş
tahakkuk esasına dayalı bir muhasebe sistemi ile kurulabileceğinin
anlaşılması, dikkatlerin devlet muhasebesi üzerinde toplamış ve bu konuda
uluslar arası çalışmaların yoğunlaşmasına neden olmuştur.
Tahakkuk esasına dayalı muhasebe sistemine göre üretilen mali raporlar,
gelirleri, giderleri (amortisman giderleri dahil), varlıkları (mali varlıklar,
fiziksel varlıkları, sermaye varlıkları), yükümlülükleri ve diğer ekonomik
akımları içerir. Tam tahakkuk esasına dayalı muhasebe, amortisman giderleri
dahil, program maliyetlerinin tamamını hesaplar ve raporlar. Bu yönü ile
kamu kaynaklarının etkin, verimli ve ekonomik kullanılıp kullanılmadığını ya
da diğer bir ifade ile kamu yöneticilerinin performanslarının yani iyi yönetici
olup olmadıklarının ölçümünde sağlam bir alt yapı oluşturur.
Yukarıda açıklanan özellikleri dolayısıyla tahakkuk esaslı devlet muhasebesi
modern kamu mali yönetim sistemlerinde ihtiyaç duyulan ve yakın gelecekte,
bütün ülkelere yaygınlaşması beklenen bir gelişmedir.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun İkincil mevzuatı,
ağırlıklı olarak Muhasebat Genel Müdürlüğü ve Bütçe ve Mali Kontrol Genel
Müdürlüklerince
yapılması
gerekmektedir.
Yapılması
gereken
düzenlemelerin önemli unsurlarından birisi de kamuda muhasebe birliğini ve
hesap konsolidasyonunu mümkün kılacak bir kamu muhasebe sistemi
77
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
oluşturmaya yönelik düzenlemelerdir. Bu düzenlemeler; Kanunun öngördüğü
yasal çerçeve, 19.11.2003 tarihli Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği,
bugüne kadarki birikimler ve kamunun tümünde uygulanabilirlik gibi temel
hususlar
dikkate
alınarak
Muhasebat
Genel
Müdürlüğünce
gerçekleştirilmektedir.
B- 5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİM VE MALİ KONTROL
KANUNUNUN ÖNGÖRDÜĞÜ DEVLET MUHASEBESİ SİSTEMİ
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun Devlet Muhasebesine ve Devlet
Mali İstatistiklerinin oluşturulmasına karşı yaklaşımı Kanunun 49 uncu
maddesinde açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Maddeye göre, Devlet
muhasebe sistemi mali raporların düzenlenmesi ve kesin hesabın
çıkarılmasına temel olacak ve karar, kontrol ve hesap verme süreçlerinin etkili
çalışmasını sağlayacak şekilde kurulup yönetilecektir. Bu ifade ile devlet
muhasebesinin saydamlık, hesap verilebilirlik, kesin hesap dolayısıyla
parlamento denetimi gibi modern kamu mali yönetim anlayışında yer alan
temel anlayışların ve kavramların esası olduğuna vurgu yapılmaktadır. Bu
günümüze kadar, özel sektörde de olduğu gibi, muhasebeye olan eksik veya
olumsuz bakış açısının pozitif yani olması gerektiği yönde değiştiği anlamına
da gelmektedir.
Kanunun 49’uncu maddesinde, genel yönetim kapsamındaki idarelerde
uygulanacak muhasebe ve raporlama standartları, çerçeve hesap planı ile
düzenlenecek raporların şekil, süre ve türlerinin uluslararası standartlara
uygun olarak ilgili idarelerin görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı
bünyesinde Sayıştay Başkanlığı, Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilâtı
Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve diğer ilgili kuruluş temsilcilerinin
katılımıyla oluşturulacak bir kurul tarafından belirleneceği ve Maliye
Bakanlığının önerisi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulacağı
hüküm altına alınmıştır. Fıkrada geçen Kurulun yapısı, çalışma usul ve esasları
ile diğer hususların Maliye Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle
düzenleneceği hüküm altına alınmaktadır.
Kanunun 50’inci maddesinde mali işlemlerin tahakkuk esasına göre
kaydedileceği hüküm altına alınmaktadır. “Bir ekonomik değer yaratıldığında,
başka bir şekle dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el
değiştirdiğinde veya yok olduğunda muhasebeleştirilir. Bütün malî işlemlerin
78
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
muhasebeleştirilmesi ve her muhasebe kaydının belgeye dayanması şarttır”
şeklindeki hükmün birinci cümlesi devlet muhasebesinde tahakkuk esasının
uygulanacağını hüküm altına almaktadır.
50’inci madde ayrıca, belge düzeninde de bir disiplinin için standart
sağlanmasına işaret etmektedir. Maddedeki hükme göre kamu borç
yönetimine ilişkin olanlarda Hazine Müsteşarlığının uygun görüşünün
alınması kaydıyla, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde malî
işlemlerin gerçekleştirilmesi ve muhasebeleştirilmesinde kullanılacak
belgelerin, şekil ve türleri Maliye Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle
belirleneceği hüküm altına alınmaktadır. Ayrıca kullanılacak belgelerle ilgili
yönetmelikler hakkında mahallî idareler için İçişleri Bakanlığı, sosyal güvenlik
kurumları için bağlı veya ilgili oldukları bakanlıklara, Maliye Bakanlığının
uygun görüşü alınmak suretiyle belge düzenine ilişkin yönetmelikleri
hazırlama ve uygulama konularında görevler verilmektedir. Buradaki Maliye
Bakanlığından uygun görüş alınmasının temel nedeni genel yönetim
kapsamına dahil bütün kamu idarelerinde ortak belge düzeninin
oluşturulmasını sağlamaktır.
51’nci madde devlet muhasebesinde dönemselliğe işaret etmektedir.
Muhasebe döneminin mali yıl olduğu, Kanunun tanımlar maddesinden de
mali yılın takvim yılı olduğu anlaşılmaktadır. Devlet muhasebesi mali yıl
itibariyle tutulacak ve raporlanacaktır.
51’nci maddedeki bir başka önemli hüküm de bütçe sisteminde nakit esasının
uygulanmasına devam edileceğidir. Maddedeki “Bütçe gelirleri tahsil edildiği,
bütçe giderleri ise ödendiği yılda muhasebeleştirilir” ifadesi tamamen nakit
esasına dayalı bir bütçe uygulamasına işaret etmektedir. Bu tahakkuk esaslı
devlet muhasebesi uygulaması ile çelişkili gibi görülebilir, ancak öyle değildir.
Devlet muhasebe sisteminin tahakkuk esasında muhasebe kayıtlarını ve nakit
esasında bütçe uygulama sonuçlarını verecek şekilde oluşturulması
gerekmektedir.
C- DEVLET MALİ İSTATİSTİKLERİNİN OLUŞTURULMASI
Kanunun 52 ve 53’üncü maddeleri devlet mali istatistiklerinin hazırlanmasına
ilişkin esasları, 54’üncü maddesi de hazırlanan devlet mali istatistiklerinin
hazırlanma, yayımlanma, doğruluk, güvenilirlik ve önceden belirlenmiş
standartlara uygunluk bakımından dış denetim organı olan Sayıştay’ın
79
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
denetimine tabi olduğunu düzenlemektedir. Yani Muhasebat Genel
Müdürlüğü’nce hazırlanan devlet mali istatistikleri bir dış denetim organınca
uluslararası standartlara uygunluk açısından TBMM adına denetlenecektir.
Böylece hazırlanan istatistiksel raporların doğruluğu ve güvenilirliği dış
denetim organınca teyit edilecektir. Eğer eksiklikler varsa bunlar rapor
edilecek ve eksikliklerin giderilmesi konusunda Maliye Bakanı gerekli
tedbirleri alacaktır.
Kanunun 52’inci maddesi Muhasebat Genel Müdürlüğü’nce hazırlanacak
malî istatistiklerin, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin malî
işlemlerini kapsayacağını; devlet malî istatistiklerin hazırlanmasında,
uluslararası standartlara uygunluk, bütünlük, güvenilirlik, kullanışlılık,
yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri ile yeterli mesleki eğitimi almış
personel tarafından muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve
istatistiksel yöntemler kullanılarak hazırlanması sağlanacaktır.
Mali istatistiklerin derlenmesi amacıyla, uluslararası sınıflandırmalara uygun
olarak, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası ve Türkiye İstatistik Kurumunun da görüşünü
almak suretiyle, ayrıca genel yönetim sektörü adıyla bir kapsam belirlemeye
ve bu kapsamdaki kamu idarelerinin mali verilerini almaya Maliye Bakanlığı
yetkili kılınmıştır.
Kanunun 53’üncü maddesine göre, genel yönetim kapsamındaki kamu
idarelerine ait malî istatistikler, Muhasebat Genel Müdürlüğü’nce
derlenecektir. Merkezî yönetim kapsamı dışındaki kamu idareleri malî
istatistiklerini belirlenmiş ilkelere uygun olarak hazırlayacaklar ve belirlenen
süreler içinde Muhasebat Genel Müdürlüğü’ne göndereceklerdir.
Kamu idarelerinden, mali istatistiklerine esas verilerini süresinde
göndermeyenlere Maliye Bakanlığınca bir ay ek süre verilir. Ek süre sonunda
da verilerin gönderilmemesi halinde, Maliye Bakanlığının talebi üzerine, ilgili
kamu idaresinin üst yöneticileri tarafından mali hizmetler birimi yöneticisi ile
muhasebe yetkilisine, her türlü aylık, ödenek, zam ve tazminat dâhil yapılan
bir aylık net ödemeler toplamı tutarında idari para cezası verilir. İdari para
cezası uygulanmış olması bilgi verme yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. İdari
para cezaları, bu Kanunun 73 üncü maddesi hükümlerine göre tahsil edilir.
80
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerine ait malî istatistikler, Maliye
Bakanlığınca aylık olarak yayımlanacak; sosyal güvenlik kurumları ve mahallî
idarelere ait malî istatistikler ile merkezî yönetim kapsamındaki kamu
idarelerine ait malî istatistikler Muhasebat Genel Müdürlüğü’nce
birleştirilerek, genel yönetim kapsamına dahil kamu idarelerinin malî
istatistikleri elde edilecek ve üçer aylık dönemler itibarıyla yayımlanacaktır.
Burada belirlenen devlet mali istatistiklerinin yayımlanma süreleri uluslar
arası standartlara uygundur.
D- MUHASEBE HİZMETLERİ VE DEVLET MUHASEBECİSİ
Dünyada muhasebe hizmetlerinin nasıl ve hangi birim tarafından
yürütüleceği konusu ve bunun ilgili kamu idaresinde saydamlık ve hesap
verilebilirlik kavramlarının çalışmasına etkileri yoğun bir şekilde tartışılmaya
başlanılmıştır. Muhasebe sistemlerinin yönetimsel organizasyonunda iki
model vardır; bunlardan birincisi devlet muhasebesinin merkezi bir birim
tarafından tutulduğu, dikey (vertical) model olarak tanımlanan,
merkezileştirilmiş muhasebe sistemidir. Bu modelde merkezi bir kamu idaresi
bütün kamu idarelerinin muhasebe kayıtlarını tutar ve raporlar. Diğer model
ise harcamacı kuruluşların ayrı olarak kendi muhasebe sistemlerini kurdukları
ve kendi mali raporlarını kendilerinin hazırladığı konsolidasyon modelidir. Bu
iki sistemin de artı ve eksileri vardır. Konsolidasyon modeli son zamanlarda
daha tercih edilen bir model olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak konsolidasyon
modelinin uygulanması, harcama sürecinin bilgisayar altyapısına
kavuşturulması gibi, ilave yatırım ve zorluklar içermektedir. 23
5018 sayılı Kanunda genel bütçeye dahil daireler için merkezileştirilmiş
muhasebe modeli (vertical model); diğer kamu idareleri için ise
konsolidasyon modeli benimsenmiştir. Genel bütçeye dahil daireler için
merkezileştirilmiş muhasebe modelinin benimsenmesinde genel bütçeye
dahil dairelerde uygulanan tek hazine hesabı sistemi uygulaması, say2000i
Projesi kapsamında oluşturulan otomasyon sistemi ve taşrada saymanlık
hizmetlerinin bu idareler için tek bir elden yürütülmesinin kolaylıkları önemli
rol oynamıştır.
23 Richard Allen, Daniel Tommasi, Managing Public Expenditure; A Referance Book for Transition Countries, OECD-SIGMA, 2001
81
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kanunun 61’inci maddesinde saymanlık hizmetlerinin nasıl yürütüleceği ve
saymanlarca yapılacak kontrollerin kapsamı düzenlenmektedir. Gelirlerin
tahsili, giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen
değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi,
gönderilmesi ve diğer tüm malî işlemlerin kayıtlarının yapılması ve
raporlanması muhasebe hizmeti olarak tanımlanmaktadır.
Muhasebe yetkilisi, bu hizmetlerin yapılmasından ve muhasebe kayıtlarının
usulüne uygun, saydam ve erişilebilir şekilde tutulmasından sorumlu olacak
ve 9.12.1994 tarihli ve 4059 sayılı Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla,
genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin muhasebe hizmetleri Maliye
Bakanlığınca yürütülecektir. Yani hazine işlemleri Hazine Müsteşarlığına bağlı
saymanlıklarca, genel bütçe içindeki diğer kamu idarelerinin saymanlık
hizmetleri ise Maliye Bakanlığınca yürütülecektir.
Bu Kanun ile saymanların yaptıkları uygunluk denetimi harcama birimlerine
verilmektedir. Yani muhasebe yetkililerinin ödeme aşamasında, ödeme emri
ve eki belgeler üzerinde yapacakları;
a) Yetkililerin imzasını,
b) Ödemeye ilişkin ilgili mevzuatında sayılan belgelerin tamam olmasını,
c) Maddi hata bulunup bulunmadığını,
d) Hak sahibinin kimliğine ilişkin bilgileri,
kontrol etmek dışında Sayıştay’ca tespit edilecek herhangi bir mali
sorumlulukları olmayacaktır.
Muhasebe yetkililerinin bu Kanuna göre yapacakları kontrollere ilişkin
sorumlulukları, görevleri gereği incelemeleri gereken belgelerle sınırlı
olacaktır. Yani ödeme emri üzerinde maddi hata olup olmadığı ve harcama
belgeleri mevzuatına göre eklenmesi gereken belgelerin tamam olup
olmadığı hususlarında saymanların sorumluluğu devam edecektir.
Kanunda, muhasebe yetkilisi adına ve hesabına para ve parayla ifade
edilebilen değerleri geçici olarak almaya, vermeye ve göndermeye yetkili
olanlar muhasebe mutemedi olarak tanımlanmıştır. Muhasebe mutemetleri
doğrudan muhasebe yetkilisine karşı sorumlu olacaklar ve muhasebe
mutemetlerinin görevlendirilmeleri, yetkileri, denetimi, tutacakları defter ve
82
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
belgeler ve diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığınca
çıkarılacak yönetmelikle düzenlenmiştir.
E- MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN YENİ KAMU MALİ
YÖNETİM SİSTEMİ İÇİNDEKİ ROLÜ
Mevcut görevleri yanında 5018 sayılı Kanun Muhasebat Genel Müdürlüğü’ne
iki yeni temel fonksiyon yüklemektedir:
1- Devlet muhasebe ve raporlama standartlarının oluşturulması,
2- Devlet mali istatistiklerinin hazırlanması.
Bu iki temel fonksiyon oldukça fazla bir iş yükü ve devlet mali istatistiklerinin
yurt içi ve başta Avrupa Birliği olmak üzere uluslar arası alanda kullanıcılarına
karşı ciddi bir sorumluluk anlamına gelmektedir. Devlet muhasebe
standartlarının kalitesi aynı zamanda bu veri tabanından üretilen devlet mali
istatistiklerinin de kalitesi anlamına gelmektedir. Zayıf ve belli bir kalite
seviyesini yakalayamayan mali istatistikler ne Avrupa Birliği ne de diğer
uluslar arası kuruluşlar tarafından kabul görmez.24
Kanunun 49, 50 ve 51’inci maddeleri ile genel yönetim kapsamına dahil bütün
kamu idarelerinde ortak muhasebe ve raporlama standartları ile çerçeve
hesap planını oluşturma görevi Muhasebat Genel Müdürlüğü’ne
verilmektedir. Sekreterya hizmetlerini Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün
yürüteceği Devlet Muhasebe Standartları Kurulu hazırlanan muhasebe ve
raporlama standartlarını onaylayacak ve bu standartlar Bakanlar Kurulu
kararı olarak yayımlanacaktır.
Devlet muhasebe ve raporlama standartlarının oluşturulmasında ve
uygulanmasında Muhasebat Genel Müdürlüğü ayrıca kapsama dahil yerel
yönetimler ve sosyal güvenlik kurumları ile merkezi yönetim kapsamındaki
genel bütçeye dahil daireler dışındaki özel bütçeli kamu idareleri arasında
koordinasyon görevi üstlenecektir.
Muhasebe sisteminin temel esasları ve sistemin işleyişi ile ilgili yukarıdaki
hükümlere göre merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal
güvenlik kurumları ile mahalli idarelerden oluşan genel yönetim
24 Baki Kerimoğlu, “Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün Yeni Kamu Mali Yönetim Sistemi İçindeki Rolü,” Mali Kılavuz Dergisi, no.25,
(Temmuz 2004), 36.
83
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
kapsamındaki kamu idarelerinde yukarıda yer verilen hükümlerin gereklerine
uygun bir muhasebe sistemi kurulması ve uygulaması gerekmekte olup,
muhasebe sistemi;25
1-KİT’ler hariç tüm kamu idarelerini ve tüm mali işlemleri kapsaması,
2-Standart ve genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine uygun olması,
3-Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve
yetkili olanların hesap vermelerini ve kontrol edilmelerini mümkün kılması,
4-Yöneticilerin yönetim ihtiyaçlarına uygun bilgi üretilebilmesi için yeterli
detayda olması,
5-Mali raporların düzenlenmesine ve kesin hesabın çıkarılmasına temel
olacak ve karar, kontrol ve hesap verme süreçlerinin etkili çalışmasını
sağlayacak şekilde olması,
6-Nakit ve tahakkuk esasına göre kayıt yapılmasına uygun olması ve bütçe
gelir ve giderlerinin nakit, tüm mali işlemlerin tahakkuk esasına göre
kaydedilmesi,
7-Muhasebe ve raporlama standartları, çerçeve hesap planı ile düzenlenecek
raporların şekil, süre ve türleri; uluslararası standartlara uygun olarak ilgili
idarelerin görüşü alınmak suretiyle ilgili kuruluş temsilcilerinin katılımıyla
oluşturulacak bir kurul tarafından belirlenmesi ve Maliye Bakanlığının önerisi
üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulması,
8-Mizanlardan başlayarak, mali raporların ve bunlardan üretilecek mali
istatistiklerin, uluslararası standartlara uygun olarak bütünlük, güvenilirlik,
kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde; yeterli
mesleki eğitimi almış personel tarafından muhasebe kayıtlarındaki verilere
dayanılarak ve istatistiksel yöntemler kullanılarak hazırlanması,
9-Mali raporlara dayanılarak üretilen mali istatistiklerin belirlenen sürelerde
Maliye Bakanlığınca yayımlanması,
gerekmektedir.
25 Eyüp Kızılkaya, “Kamuda Muhasebe Birliği Çalışmaları,” Mali Kılavuz Dergisi, no.25, (Temmuz 2004), 120.
84
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
4. BÖLÜM
GENEL YÖNETİM HESAP PLANI
Aktif Hesaplar
1 Dönen Varlıklar
10 Hazır Değerler
100 Kasa Hesabı
101 Alınan Çekler Hesabı
102 Banka Hesabı
103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı (-)
104 Proje Özel Hesabı
105 Döviz Hesabı
106 Döviz Gönderme Emirleri Hesabı (-)
107 Elçilik ve Konsolosluk Nezdindeki Paralar Hesabı
108 Diğer Hazır Değerler Hesabı
109 Banka Kredi Kartlarından Alacaklar Hesabı
11 Menkul Kıymet ve Varlıklar
110 Hisse Senetleri Hesabı
111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı
112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabı
117 Menkul Varlıklar Hesabı
118 Diğer Menkul Kıymet ve Varlıklar Hesabı
12 Faaliyet Alacakları
120 Gelirlerden Alacaklar/Alıcılar Hesabı
121 Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı
122 Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı
85
Erkan Karaarslan
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
127 Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı
128 Şüpheli Alacaklar Hesabı
129 Şüpheli Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
13 Kurum Alacakları
130 Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı
131 Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları Hesabı
132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı
137 Takipteki Kurum Alacakları Hesabı
138 Takipteki Kurum Alacakları Karşılığı Hesabı (-)
139 Diğer Kurum Alacakları Hesabı
14 Diğer Alacaklar
140 Kişilerden Alacaklar Hesabı
15 Stoklar
150 İlk Madde ve Malzeme Hesabı
151 Yarı Mamuller-Üretim Hesabı
152 Mamuller Hesabı
153 Ticari Mallar Hesabı
157 Diğer Stoklar Hesabı
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
16 Ön Ödemeler
160 İş Avans ve Kredileri Hesabı
161 Personel Avansları Hesabı
162 Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı
164 Akreditifler Hesabı
165 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hesabı
86
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
166 Proje Özel Hesabından Verilen Avans ve Akreditifler Hesabı
167 Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Avans ve Akreditifleri
Hesabı
17 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı
18 Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı
181 Gelir Tahakkukları Hesabı
19 Diğer Dönen Varlıklar
190 Devreden Katma Değer Vergisi Hesabı
191 İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabı
194 Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Hesabı
197 Sayım Noksanları Hesabı
198 Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Hesabı
2 Duran Varlıklar
21 Menkul Kıymet ve Varlıklar
217 Menkul Varlıklar Hesabı
218 Diğer Menkul Kıymet ve Varlıklar Hesabı
22 Faaliyet Alacakları
220 Gelirlerden Alacaklar /Alıcılar Hesabı
222 Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı
227 Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı
23 Kurum Alacakları
230 Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı
232 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı
239 Diğer Kurum Alacakları Hesabı
87
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
24 Mali Duran Varlıklar
240 Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı
241 Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı
242 Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı
248 Diğer Mali Duran Varlıklar Hesabı
25 Maddi Duran Varlıklar
250 Arazi ve Arsalar Hesabı
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
252 Binalar Hesabı
253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı
254 Taşıtlar Hesabı
255 Demirbaşlar Hesabı
256 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı
257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
259 Yatırım Avansları Hesabı
26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar
260 Haklar Hesabı
263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı
264 Özel Maliyetler Hesabı
267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabı
268 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
27 Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
271 Arama Giderleri Hesabı
277 Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Hesabı
278 Birikmiş Tükenme Payları Hesabı (-)
88
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
28 Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı
281 Gelir Tahakkukları Hesabı
29 Diğer Duran Varlıklar
293 Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı
294 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı
297 Diğer Çeşitli Duran Varlıklar Hesabı
299 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
Pasif Hesaplar
3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
30 Kısa Vadeli İç Mali Borçlar
300 Banka Kredileri Hesabı
302 Para Piyasası Nakit İşlemleri Borçları Hesabı
303 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı
304 Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı
305 Bonolar Hesabı
306 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabı
309 Kısa Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı
31 Kısa Vadeli Dış Mali Borçlar
310 Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hesabı
32 Faaliyet Borçları
320 Bütçe Emanetleri Hesabı
322 Bütçeleştirilecek Borçlar Hesabı
323 Bütçeleştirilmiş Borçlar Hesabı
325 Nakit Talep ve Tahsisleri Hesabı
329 Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı
89
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
33 Emanet Yabancı Kaynaklar
330 Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
332 Okul Pansiyonları Hesabı
333 Emanetler Hesabı
337 Mutemetlikler Cari Hesabı
338 Konsolosluk Cari Hesabı
339 Risk Hesabı
34 Alınan Avanslar
340 Alınan Sipariş Avansları Hesabı
349 Alınan Diğer Avanslar Hesabı
35 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri
350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri Hesabı
36 Ödenecek Diğer Yükümlülükler
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı
362 Fonlar veya Diğer Kamu İdareleri Adına Yapılan Tahsilat Hesabı
363 Kamu İdareleri Payları Hesabı
368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer
Yükümlülükler Hesabı
37 Borç ve Gider Karşılıkları
372 Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
379 Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
38 Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı
381 Gider Tahakkukları Hesabı
39 Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
90
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
391 Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabı
397 Sayım Fazlaları Hesabı
399 Diğer Çeşitli Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı
4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
40 Uzun Vadeli İç Mali Borçlar
400 Banka Kredileri Hesabı
403 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı
404 Tahviller Hesabı
407 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabı
409 Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı
41 Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar
410 Dış Mali Borçlar Hesabı
42 Faaliyet Borçları
429 Diğer Faaliyet Borçları Hesabı
43 Diğer Borçlar
430 Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
438 Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar Hesabı
439 Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı
44 Alınan Avanslar
440 Alınan Sipariş Avansları Hesabı
449 Alınan Diğer Avanslar Hesabı
47 Borç ve Gider Karşılıkları
472 Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
479 Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı
91
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
481 Gider Tahakkukları Hesabı
49 Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
499 Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı
5 Öz Kaynaklar
50 Net Değer
500 Net Değer / Sermaye Hesabı
51 Değer Hareketleri
510 Nakit Hareketleri Hesabı
511 Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı
512 Proje Özel Hesabından Kullanımlar Hesabı
513 Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Bildirim Hesabı
519 Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
52 Yeniden Değerleme Farkları
522 Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
54 Yedekler
540 Yasal Yedekler Hesabı
541 Statü Yedekleri Hesabı
542 Olağanüstü Yedekler Hesabı
548 Diğer Yedekler Hesabı
549 Özel Fonlar Hesabı
57 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları
570 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
58 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları
580 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı (-)
59 Dönem Faaliyet Sonuçları
590 Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı
92
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
591 Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hesabı (-)
6 Faaliyet Hesapları
60 Gelir Hesapları
600 Gelirler Hesabı
61 İndirim, İade ve İskonto Hesapları
610 İndirim, İade ve İskontolar Hesabı
63 Gider Hesapları
630 Giderler Hesabı
69 Faaliyet Sonuçları
690 Faaliyet Sonuçları Hesabı
7 Maliyet Hesapları
8 Bütçe Hesapları
80 Bütçe Gelir Hesapları
800 Bütçe Gelirleri Hesabı
805 Gelir Yansıtma Hesabı
1 Bütçe Gelirlerinden Ret ve İade Hesapları
810 Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı
83 Bütçe Gider Hesapları
830 Bütçe Giderleri Hesabı
833 Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler Hesabı
834 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
835 Gider Yansıtma Hesabı
89 Bütçe Uygulama Sonuçları
895 Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı
9 Nazım Hesaplar
90 Ödenek Hesapları
93
Erkan Karaarslan
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
902 Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı
903 Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904 Ödenekler Hesabı
905 Ödenekli Giderler Hesabı
906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
91 Nakit Dışı Teminat ve Kişilere Ait Menkul Kıymet Hesapları
910 Teminat Mektupları Hesabı
911 Teminat Mektupları Emanetleri Hesabı
912 Kişilere Ait Menkul Kıymetler Hesabı
913 Kişilere Ait Menkul Kıymet Emanetleri Hesabı
92 Taahhüt Hesapları
920 Gider Taahhütleri Hesabı
921 Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabı
93 Verilen Garanti Hesapları
930 Verilen Garantiler Hesabı
931 Verilen Garantiler Karşılığı Hesabı
İhtiyaç duyulduğunda yeni hesaplar açmaya, hesapların adlarını ve
kodlarını belirlemeye Bakanlık yetkilidir.
Ana hesap grupları, hesap grupları ve hesaplara ilişkin açıklamalar
Yönetmeliğin 45 ila 109 uncu maddelerinde yapılmıştır.
94
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5. BÖLÜM
DEVLET MUHASEBESİNDE MADDİ DURAN VARLIKLARIN
KAYDEDİLMESİ
A- MADDİ DURAN VARLIKLARIN HESABA ALINMASI
Edinilen maddi duran varlıklar, maliyet bedeli ile hesaplara alınır. Maliyet
bedeline varlıkların elde edilmesinde yapılan her türlü gider ilave edilir. Bağış
veya hibe olarak edinilen maddi duran varlıklar varsa bilinen değeri, yoksa
değerlemesi yapıldıktan sonra tespit edilen değeri ile hesaplara alınır.
Dönem sonlarında yeniden değerleme ve amortismana tabi tutulan maddi
duran varlıkların miktar ve değerlerinde, satılma, başka bir birime
devredilme, kaybolma, çalınma, yanma, kırılma, bozulma gibi nedenlerle
ortaya çıkan eksilmeler ilgili tahakkuk dairesinin mal sorumlusu ve harcama
yetkilisince muhasebe birimine bildirilir. Bunun üzerine muhasebe
birimlerince kayıtlar güncellenir.
Tahakkuk esaslı devlet muhasebesi uygulamasından önce mevcut olup
hesaplarda yer almayan maddi duran varlıklardan envanter ve değerlemesi
yapılanlar tahakkuk birimince bildirildikçe, muhasebe birimlerince ilgili maddi
duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara
alınır.
Henüz kayıtlara alınmamış olan maddi duran varlıklardan herhangi bir
nedenle elden çıkarılanlar, öncelikle elden çıkarma değerleriyle, ilgili maddi
duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara
alınır.
B- MADDİ DURAN VARLIKLARIN YENİDEN DEĞERLEME İŞLEMLERİ
İdarelerin amortismana tabi varlıkları ve bu varlıklar üzerinden ayrılmış olup
hesaplarda gösterilen birikmiş amortismanları, son 3 yıllık fiyatlar genel
düzeyindeki değişim toplamı oranı belirlenen oranı geçerse, her hesap
dönemi sonu itibarıyla aşağıdaki şekilde yeniden değerlemeye tabi tutulur.
1- Maddi duran varlıklar ve bu varlıklar için geçmiş yıllarda ayrılmış
olan amortismanlar, yeniden değerlemenin yapılacağı yıla ait oran ile
çarpılmak suretiyle yeniden değerlenir.
95
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2- Yeniden değerleme neticesinde doğacak değer artış veya azalışları,
bir taraftan ilgili maddi duran varlık hesabına kaydedilirken, karşılıkları da
diğer taraftan yeniden değerleme farkları hesabına kaydedilir.
Yeniden değerleme farkı, amortismana tabi varlıkların yeniden
değerlemesinden önceki net bilânço varlık değerlerinin, bu kıymetlere
yeniden değerleme oranının tatbikinden sonra bulunacak net bilanço varlık
değerlerinden indirilmesi suretiyle bulunur.
Net bilânço varlık değeri, varlıkların bilanço hesaplarında yazılı
değerlerinden, birikmiş amortismanın düşülmesi suretiyle bulunan tutarı
ifade eder.
3- Hesap dönemleri sonu itibarıyla yapılacak değerlemede esas
alınacak yeniden değerleme oranı, Maliye Bakanlığı’nca belirlenir.
4- Hesap dönemi içinde edinilen amortismana tabi varlıklar için
edinildiği dönem için yeniden değerleme yapılmaz.
5- Bir varlık herhangi bir nedenle elden çıkarılmışsa yeniden
değerleme farkı da hesaplardan çıkarılır. Yeniden değerleme farkları
hesabına kaydedilmiş tutarlar ilgili varlık tamamen amorti edildikten sonra
net değer hesabına aktarılabilir.
Kamu idarelerinde 3 yıllık muhasebe uygulamasının sonucunda henüz
herhangi bir yeniden değerleme uygulaması yapılmamıştır.
C- MADDİ DURAN VARLIKLARIN AMORTİSMAN İŞLEMLERİ
Bir yıldan fazla kullanılabilen ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten
düşmeye maruz kalan maddi duran varlıklar için aşağıdaki hükümlere göre
amortisman ayrılır.
Amortismana tabi varlıklar;
1- Birden fazla muhasebe döneminde kullanılması beklenen,
2- Sınırlı bir hizmet süresi olan,
3- Kurum tarafından mal ile hizmet üretim ve tedarikinde kullanılan
ve/veya kurum içi genel yönetim amaçları için, elde tutulan varlıklardır.
Kamu idarelerince muhasebe sistemine dahil edilen maddi duran
varlıklardan;
96
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
- Arazi ve arsalar,
- Yapım aşamasındaki sabit varlıklar,
- Varlıkların elde edilmesi için verilen avans ve krediler,
- Sanat eserleri, dışındakilerden hangilerinin amortismana tabi
tutulacağı ve bunlara ilişkin uygulanacak amortisman süre, yöntem ve
oranları ile ilgili olarak Maliye Bakanlığınca belirlenen esas ve usuller
uygulanır.
Ayrılan amortisman tutarı gider olarak muhasebeleştirilir. Varlıkların ilk defa
amortisman ve yeniden değerlemeye esas alınacak değeri kayıt bedelidir.
Ancak, yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan varlıklar için amortisman
hesaplamasına esas alınacak değer yeniden değerleme sonucu ortaya çıkan
değerdir. Bir varlık için yapılan harcamaların, varlığın iyileştirilmesi, ömrünün
uzatılması veya veriminin artırılması sonucunu doğurması durumunda
amortisman hesaplaması varlığın yeni değeri üzerinden yapılır.
Bir varlığın kullanımından elde edilebilecek ekonomik fayda tüketildikçe, bu
tüketimi yansıtabilmek amacıyla ayrılan amortismanların birikmiş tutarı,
varlığın defter değeri altında eksi değer olarak gösterilir.
Amortismana tabi olup, yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde
değerini tamamen veya kısmen kaybeden varlıklar encümen kararıyla
giderleştirilebilir.
Çeşitli nedenlerle kamu idarelerinde kullanılma olanaklarını yitiren maddi
duran varlıklardan diğer duran varlıklar hesap grubuna aktarılanların birikmiş
amortisman tutarları, diğer duran varlıklar hesap grubu içindeki birikmiş
amortismanlar hesabına aktarılır.
97
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
D- MAHALLİ İDARELERDE MADDİ DURAN VARLIK KAYITLARI
1- Maddi Duran Varlığın Bütçeye Gider Kaydedilmek Suretiyle Satın
Alınması
5.900.- YTL bedelle muhtelif büro demirbaşı satın alınmıştır.26
255- Demirbaşlar Hesabı
5.900,00.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
37,50.-
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı
5.862,50.-
830- Bütçe Giderleri Hesabı
5.900,00-
835- Gider Yansıtma Hesabı
5.900,00.-
2- Kayıtlarda Olmayan Maddi Duran Varlığın Kayıt Altına Alınması
Henüz muhasebe kayıtlarında olmayan bir demirbaş 47.000.- YTL bedelle
kayıtlara alınmıştır.
255- Demirbaşlar Hesabı
47.000.-
500- Net Değer Hesabı
47.000.-
3- Maddi Duran Varlıkların Satış İşlemlerinin Kaydedilmesi
Kayıtlı değeri 20.000.- YTL ve birikmiş amortismanı 16.000.- YTL olan
demirbaş, 14.000.- YTL’ye satılmış ve bedeli tahsil edilmiştir.
26
Söz konusu mahalli idare katma değer vergisi mükellefi değildir. Damga vergisi
dışındaki olası kesintiler ihmal edilmiştir.
98
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
102- Banka Hesabı
14.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
16.000.-
255- Demirbaşlar Hesabı
20.000.-
600- Gelirler Hesabı
10.000.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
14.000-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
14.000.-
4- Maddi Duran Varlıklar İçin Dönem Sonlarında Amortisman Ayrılması
Kaydı
4.200.- YTL bedelle bir demirbaş satın alınmış ve yıl sonunda 10 yıl yararlanma
süresi dikkate alınarak amortisman ayrılmıştır.
255- Demirbaşlar Hesabı
4.200,00.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
31,50.-
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı
4.168,50.-
830- Bütçe Giderleri Hesabı
4.200,00.-
835- Gider Yansıtma Hesabı
4.200,00.-
99
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Yıl sonlarında (31.12 tarihinde) amortisman ayrılması kaydı;27
630- Giderler Hesabı
420.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
420.-
5- Maddi Duran Varlıklar İçin Dönem Sonlarında Yeniden Değerleme
Yapılması ve Amortisman Ayrılması İşlemi
Demirbaşın hesaplarda kayıtlı değeri 40.000.- YTL’dir. Birikmiş amortismanı
24.000.- YTL’dir.
Yıl sonunda %10 yeniden değerleme oranı tespit edilmiştir. Demirbaşın
yararlanma süresi 5 yıldır.
255- Demirbaşlar Hesabı
4.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
2.400.-
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
1.600.-
630- Giderler Hesabı
8.800.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
8.800.-
27
Söz konusu amortismanın hangi maddi duran varlıkla ilgili olduğu mutlaka ayrı bir
modül aracılığıyla izlenmelidir. Herhangi bir varlığın hangi kuruma ait olduğu, hangi
fonksiyon için edinildiği, amortismanı, yeniden değerlemesi ve net değeri bir çırpıda
bulunabilecek bir maddi duran varlık modülü bulunmalıdır.
100
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
6- Maddi Duran Varlıkların Hurdaya Ayrılması Kaydı
Kayıtlı değeri 90.000.- YTL olan ve 18.000.- YTL birikmiş amortismanı bulunan
demirbaşın kullanım olanağı kalmamıştır.
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar 90.000.Hesabı
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
18.000.-
255- Demirbaşlar Hesabı
90.000.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
18.000.-
7- Maddi Duran Varlıkların Bağışlanması İşlemleri
Bağışlanan Kamu İdaresinin Kaydı;
255- Demirbaşlar Hesabı
XXX
600- Gelirler Hesabı
XXX
Bağışlayan Kamu İdaresinin Kaydı;
630- Giderler Hesabı
XXX
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
XXX
255- Demirbaşlar Hesabı
XXX
101
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
6. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERDE HAKEDİŞ ÖDENMESİ SURETİYLE MADDİ
DURAN VARLIK EDİNİLMESİ İŞLEM SÜRECİ
Mahalli idare, yol yapımı işi için ihaleye çıkılmıştır.
- İhaleyi 800.000.- YTL fiyat teklifi veren müteahhit kazanmıştır.
Müteahhitten % 6 oranında kesin teminat mektubu alınmış ve sözleşme
imzalanmıştır. Sözleşmeye göre yıllara sari olmayan bu işle ilgili müteahhide
teminat mektubu karşılığında %10 oranında avans verilmiştir.
1. Müteahhitten sözleşme bedelinin % 6’sı oranında kesin teminat mektubu
alınması kaydı;
910- Teminat Mektupları Hesabı
48.000.-
911- Teminat Mektupları Emanetleri H.
48.000.-
2. Girişilen taahhüdün, taahhüt kartına dayanılarak, hesaplara alınması
kaydı;
920- Gider Taahhütleri Hesabı
800.000.-
921- Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabı
800.000.-
3. Avans verilmesi kaydı;
259- Yatırım Avansları Hesabı
80.000.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
600.-
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı
79.400.-
102
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
4. Avans karşılığı avans teminat mektubu alınması kaydı;
910- Teminat Mektupları Hesabı
80.000.-
911- Teminat Mektupları Emanetleri H.
80.000.-
Yol yapım işi ile ilgili müteahhit 500.000.- YTL + KDV tutarında ilk hakedişini
getirmiştir. Verilen avansın 75.000 YTL’si mahsup edilmiş; müteahhidin isteği
üzerine teminat mektubunun ilgili kısmı çözülmüştür.
5. İlk hakedişin ödemesi kaydı;
258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı28
590.000.-
259- Yatırım Avansları Hesabı29
75.000.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Damga
Vergisi: 500.000*binde 7,5)30
3.750.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Katma Değer
Vergisi Tevkifatı: 90.000*1/6)31
15.000.-
320- Bütçe Emanetleri Hesabı
496.250.-
830- Bütçe Giderleri Hesabı
590.000-
835- Gider Yansıtma Hesabı
590.000.-
28
Yapılan işin yıllara sari bir iş olmadığı kabul edilmiştir.
Hakedişlerden verilen avansların mahsup işlemi, avans verme oranının % 50
fazlasının hakedişlerden kesilmesi suretiyle yapılmıştır..
30
KDV hariç Hakediş tutarının tamamı üzerinden damga vergisi kesintisi yapılmakta
avans mahsubu dikkate alınmamaktadır.
31
91 nolu KDV tebliğine göre 1/6 KDV tevkifatı yapılmaktadır.
29
103
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
6.Taahhütten düşme kaydı;32
921- Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabı
500.000.-
920- Gider Taahhütleri Hesabı
500.000.-
7. Mahsup edilen avansa ilişkin teminat mektubunun serbest bırakılması
kaydı;
911- Teminat Mektupları Emanetleri Hesabı
75.000.-
910- Teminat Mektupları Hesabı
75.000.-
8. Ödenek kullanılması kaydı;33
905- Ödenekli Giderler Hesabı
590.000.-
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
590.000.-
İşin tamamlanması ertesi mali yıla kalmıştır.
32
Taahhütten düşme kayıtları, katma değer vergisi hariç tutar üzerinden
yapılmaktadır. Çünkü taahhüde alma tutarları da sözleşme bedelinden yani katma
değer vergisi hariç tutarlar üzerinden yapılmıştır.
33
Ödenekler bütçelerden yola çıkılarak “900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri
Hesabı”na Borç; “901- Bütçe Ödenekleri Hesabı”na Alacak kaydedilmektedir. Tek
muhasebe birimi olan kamu idarelerinde başka bir işlem yapılmamakta bütçe
giderinin yapılmasını müteakip bu kayıtda belirtildiği şekilde ödenekten düşme işlemi
yapılmaktadır.
104
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Ertesi mali yıl şubat ayında 50.000 ytl’si keşif artışı olmak üzere 350.000.- YTL
tutarında ikinci hakediş bedeli ödenerek yol yapımı geçici kabul aşamasına
kadar getirilmiştir.
9- İkinci Hakedişin ödenmesi kaydı;
258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
413.000.-
259- Yatırım Avansları Hesabı34
5.000.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Damga
Vergisi:350.000*binde 7,5)
2.625.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Gelir Vergisi
Tevkifatı: 350.000*3/100)35
10.500.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Katma Değer
Vergisi Tevkifatı: 63.000*1/6)
10.500.-
320- Bütçe Emanetleri Hesabı
384.375.-
830- Bütçe Giderleri Hesabı
413.000-
835- Gider Yansıtma Hesabı
413.000.-
10- Taahhütten düşme kaydı;
921- Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabı
300.000.-
920- Gider Taahhütleri Hesabı
300.000.-
34
İlk hakediş ödemesinde verilen avansın 75.000.- YTL.si mahsup edilmişti. Bu
hakedişte kalan 5.000.YTL.si mahsup edilmektedir.
35
Yıllara sari başlamayan bu işle ilgili ilk hak ediş de bir gelir vergisi kesintisi
yapılmamıştır. Ancak iş daha sonra ertesi mali yıla kaldığı zaman ödenen hak
edişlerden Gelir Vergisi Kanunun 42. Ve 94. Maddelerine göre tevkifat yapılır. Ancak
geçmişe dönük herhangi bir işlem yapılmaz.
105
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
11- Ödenek kullanılması kaydı;
905- Ödenekli Giderler Hesabı
413.000.-
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
413.000.-
Ardından geçici kabul tutanağı imzalanmıştır.
12. Yapılmakta olan yatırımlar hesabında izlenen varlığın geçici kabul
tutanağının idarece imzalandığı tarihi müteakip ilgili varlık hesabına
aktarılması kaydı;
251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
1.003.000.-
258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
1.003.000.-
Kesin kabul sırasında müteahhitten 3.000.- YTL alacaklı çıkılmış ve bu tutar
50.- YTL faiziyle birlikte tahsil edilmiştir. Böylece iş teslim alınmıştır.
13. Kesin kabul sırasında müteahhitten alacaklı çıkılması kaydı;
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
3.000.-
251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
3.000.-
14. Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı tutarlar için faiz tahakkuku kaydı;
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
50.-
600- Gelirler Hesabı
50.-
106
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
15. Faiz ve anaparanın tahsilat kaydı;
100- Kasa Hesabı
3.050.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
3.000.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
50.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
3.050.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
3.000.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
50.-
16. Avans teminat mektubu ve kesin teminat mektubunun ilgiliye iade
edilmesinin kaydı;
911- Teminat Mektupları Emanetleri Hesabı
48.000.-
910- Teminat Mektupları Hesabı
48.000.-
911- Teminat Mektupları Emanetleri Hesabı
5.000.-
910- Teminat Mektupları Hesabı
5.000.-
17. Yılsonunda (31.12….. tarihinde) amortisman ayrılması kaydı;
630- Giderler Hesabı
50.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı36
36
50.000.-
Varlığın kayıtlı değeri 1.000.000.- YTL dir. Varlığı yararlı ömrünün 20 yıl olduğu için
yapılacak olan amortisman kaydı bu şekilde olacaktır. Taşınmazlardan değeri 34.000.YTL.yi aşmayanlar % 100 amortisman oranına dahildir.
107
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Ertesi yıl söz konusu maddi duran varlıkla ilgili %10 yeniden değerleme
yapılmış %5 (20 yıllık yararlanma süresine göre) amortisman uygulanmasına
devam edilmiştir.
18. Ertesi yıl sonunda (31.12…… tarihinde) yeniden değerleme yapılması ve
amortisman ayrılması kaydı;
251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
100.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
5.000.-
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
95.000.-
630- Giderler Hesabı
55.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
55.000.-
Ertesi yıl yolun değerini artırıcı şekilde iyileştirme ve ömür uzatmak için
300.000.- YTL + KDV tutarında tamirat yapılmıştır.
19. Yol için yapılan tamirat giderinin kaydı;
251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
354.000.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Damga
Vergisi:300.000*binde 7,5)
2.250.-
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı (Katma Değer
Vergisi Tevkifatı: 54.000*1/6)
9.000.-
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı
242.750.-
830- Bütçe Giderleri Hesabı
354.000-
835- Gider Yansıtma Hesabı
354.000.-
108
-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Söz konusu yol, Karayolları Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir.
20. Varlığın devrinin kaydedilmesi;37
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
110.000.-
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
95.000.-
630- Giderler Hesabı
1.249.000.-
251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
37
1.454.000.-
Burada varlık için ayrılmış olan amortisman, yeniden değerleme farkı borç kaydı
yapılarak; varlığın değeri de ilgili varlığa alacak kaydı yapılarak hesaplardan
çıkarılmaktadır. Aradaki fark giderler hesabına kaydedilmektedir. Bu işlem bütçeyle
ilişkilendirilmemektedir.
109
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
7. BÖLÜM
AMORTİSMAN KAYITLARININ YAPILMASI
Ülkemizde, amortisman kavramı çok farklı şekillerde tanımlanmaktadır.
Amortisman, bir rantın, bir borcun, bir duran varlığın bölümlere ayrılarak
parça parça bitirilmesi, sona erdirilmesi, akışının durdurulması, ödenmesi
şeklinde tanımlanabilir.
Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde Amortisman, bir varlığın
maliyetinin, öngörülen hizmet süresi boyunca dönemlere dağıtılması
şeklinde tanımlanmıştır.
Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde amortismana tabi varlıklar, bir
yıldan fazla kullanılabilen ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye
maruz kalan maddi duran varlıklardır. Amortismana tabi varlıklar;
a-Birden fazla muhasebe döneminde kullanılması beklenen,
b-Sınırlı bir hizmet süresi olan,
c-Bir kamu idaresi tarafından mal ile hizmet üretim ve tedarikinde kullanılan
ve/veya kurum içi genel yönetim amaçları için elde tutulan varlıklardır.
Devlet muhasebesinde, “Arazi ve arsalar, yapılmakta olan yatırımlar ve
yatırım avansları amortismana tabi değildir.” denilmektedir. Bu ifadeden tüm
arazi ve arsaların amortismana tabi olmadığı sonucu çıkarılmaktadır. Bu
ifadenin “boş arazi ve boş arsalar, yapılmakta olan yatırımlar ve yatırım
avansları amortismana tabi değildir.” şeklinde düzeltilmesi ve üzerine bina
inşa edilen bir arsanın maliyetinin, inşaatın bitimiyle beraber Binalar
hesabına eklenmesi gereklidir. Nitekim bu işlemin yapılmaması durumunda
Devlet hesaplarında boş bir arsa varmış görüntüsü ortaya çıkmaktadır.
Ülkemizde geçen üç yıl için üç farklı amortisman yöntemi ortaya konulmuştur
ki bu da kamu idarelerinin amortisman yönetim bilgi sistemlerini içinden
çıkılmaz bir hale sokmuştur. Özetle;
-2006 mali yılı sonunda; çok düzgün bir tebliğle tüm kamu idarelerine gerek
taşınırları gerekse taşınmazları için ister % 100 isterse tebliğ ekindeki oranları
kullanmak suretiyle amortisman uygulanması imkanı getirilmiştir. Birçok
kamu idaresi bu yıl % 100 amortisman uygulamasını benimsemiştir.
110
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-2007 yılında Taşınır Mal Yönetmeliği yürürlüğe girmiş kamu idarelerinin
taşınırlarını kayıtlardan çıkarmaları sonrada yapacakları envanterle
taşınırlarını kayıtlara almaları istenmiş ancak bu taşınırların amortismanları
ihmal edilmiş adeta yok sayılmıştır. Yıl sonunda yazılan yazılarla kayıtlardan
çıkarılan taşınırların envanterlerinin kayıtlardan çıkarılması, kayıtlara alınan
yeni taşınırlara % 100 amortisman uygulanması yöntemi benimsenmiştir.
2007 yılında kayıtlara giren taşınmazlara 2006 yıl sonundaki tebliğ eki
oranların uygulanması istenmiştir.
-2008 yılında yayımlanan tebliğde ise, amortisman uygulaması muhasebe
teorilerini şaşırtmaktadır. 2008 ve önceki yıllarda edinilen taşınırlardan
değeri 14.000 taşınmazlardan değeri 34.000 lirayı aşmayanlar % 100
amortismana tabi tutulacaktır. Bu değeri aşanlardan tebliğe göre % 100
amortismana tabi olamayanlar ise tebliğ eki oranlar uygulanarak amorti
edilecektir.
Bu üç karışık uygulamayı yürütebilmek için kamu idarelerinin ellerindeki tüm
taşınır ve taşınmazları edinim yılları ve edinim değerleriyle birlikte
listelemeleri; mevcut amortismanların tamamını kayıtlardan çıkmaları;
listelenen taşınır ve taşınmazlara bu üç yıllık uygulamayı dikkate alarak genel
bir amortisman uygulamaları ve bunları kayıtlara almaları gerekmektedir.
Bundan sonraki yıllarda da bu listenin düzenli olarak sürdürülmesi
gerekmektedir. Muhasebesi ise aşağıdaki gibi olacaktır.
-------------------------- / ---------------------------------257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (Önceki yıl amortisman tutarları)
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (Önceki yıl amortisman tutarları)
500- Net Değer Hesabı
(Hesaplanan amortismanlardan geçmiş yıl payına düşenler)
630- Giderler Hs. (Hesaplanan amortismanlardan bu yılın payına düşenler)
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
(Tüm yıllar toplam amortisman tutarı)
268- Birikmiş Amortismanlar H.
(Tüm yıllar toplam amortisman tutarı)
------------------------- / ---------------------------------111
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
8. BÖLÜM
HURDAYA AYIRMA İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Hurdaya ayırma işlemleri “294- Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran
varlıklar hesabı” kullanılarak yapılmaktadır. Aşağıda hurdaya ayırma işlemleri
yer almaktadır.
1- Mahalli idareler tarafından kullanım olanağı kalmayan makinelerden kayıtlı
değeri 176.000.-YTL’lik kısmının elden çıkarılmasına karar verilmiştir. (Elden
çıkarılmasına karar verilen iş makinelerinin amortisman tutarı 80.000.YTL’dir.)
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar 176.000.Hesabı
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
80.000.-
253- Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı
176.000.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
80.000.-
Muhasebe işlem fişi (MİF) ile muhasebeleştirmesi yapılan yukarıdaki işlemde
MİF’in ekinde “Kayıttan Düşme Teklif ve Onay Tutanağı” ve Taşınır İşlem Fişi”
yer almaktadır.
2- Ekonomik ömrünü tamamlayan ve kullanım imkanı kalmayan kayıtlı değeri
84.300.-YTL ve tamamı için amortisman ayrılan taşıt araçlarının satış işlemleri
başlatılmıştır.
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar 84.300.Hesabı (02.04.Taşıtlar)
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
84.300.-
254- Taşıtlar Hesabı
84.300.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
84.300.-
(02.04.Taşıtlar)
112
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kullanım imkanı kalmaması nedeniyle elden çıkarılacak stoklar ve maddi
duran varlıklar hesabında izlenen otomobiller, Tasfiye İşleri ve Döner
Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğünce peşin 27.500.-YTL’ ye satılmıştır.
102- Banka Hesabı
27.500.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
84.300.-
600- Gelirler Hesabı
27.500.-
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi
Duran Varlıklar Hesabı
84.300.-
805 - Gelir Yansıtma Hesabı
27.500.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
27.500.-
3- Kayıtlı değeri 64.000.-YTL, yeniden değerleme farkı 12.800.- ve birikmiş
amortismanı 48.000.-YTL olan iş makineleri ekonomik ömrünü tamamlamış
ve kullanılmaz hale gelmiştir.
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar 64.000.Hesabı
(02.03.Tesis Makine ve Cihazlar)
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
48.000.-
253- Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı
64.000.-
(02.04.İş Makineleri)
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
48.000.-
113
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kullanım imkanı kalmayan iş makinesi, bedelsiz olarak İl Özel İdare
Müdürlüğüne verilmiştir.
630- Giderler Hesabı
3.200.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
48.000.-
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
12.800.-
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar
Hesabı
(02.03.Tesis Makine ve Cihazlar)
114
64.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
9. BÖLÜM
GECEKONDU FONU İLE İLGİLİ İŞLEMLER
A- GENEL OLARAK
30.07.1966 Tarih ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun 12. Maddesine göre
Belediyelerin Gecekondu Kanunundan kaynaklı hizmetleri yerine
getirebilmeleri için birer “Gecekondu Fon Hesabı” açtırmaları gerekmektedir.
Bu bölümde, söz konusu fonda toplanacak paralar, paraların toplanma
usulü, bütçe ve muhasebe usulü ile harcanması anlatılmaktadır.
B- GECEKONDU FONUNUN GELİRLERİ
Bu fon hesabında toplanacak paralar şunlardır;
a) Belediyelerin mülkiyetine geçen arazi ve arsaların veya izinsiz yapı
yapılmak suretiyle işgal edilmiş bulunan belediyeye ait sahaların ve bu arazi
ve arsalar üzerinde belediyelerce yaptırılan veya çeşitli şekillerde yapılarak
belediyelere intikal eden yapıların, bu Kanunun gerektirdiği hallerde,
kiralarından, satışlarından veya sair şekillerde kıymetlendirilmelerinden elde
edilecek gelirler,
b) Gecekonduların ıslah, tasfiye ve önleme bölgelerinde bulunan
bütün yapıların binalı ve binasız arazi ve arsaların sahipleri, bu sahalarda yol,
kaldırım, kanalizasyon, su, elektrik gibi kamu hizmet ve tesisleri yapıldıktan
sonra, bunlardan dolayı yapılan harcamalara 10 yılda ve 10 eşit taksitte
yapacakları katılma payları
c) Belediye Meclislerince gerekli görülen hallerde belediye
bütçelerine konacak ödenekler,
ç) Devlet bütçesinden fona aktarılmak suretiyle yapılacak yardımlar,
d) Diğer Kanunlarla fona katılması kabul edilen sair gelirler,
e) Fondan verilen kredilerin taksit ve faizleri,
f) Her türlü bağış ve yardımlar,
g) Fonda toplanacak paraların faiz ve sair gelirleri.
115
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
C- ARSA VE ARAZİ SATIŞLARI NEDENİYLE MERKEZİ HÜKÜMETTEN
AKTARILAN FON GELİRLERİ
Son yıllarda bu fonun en önemli kaynağını, 4706 sayılı Kanun gereğince
merkezi hükümetin arsa ve arazi satışlarından belediyelere yapılan pay
aktarımları, oluşturmaktadır. 4706 sayılı Kanunun “TAKSİTLE ÖDEME, SATIŞ
BEDELİNDEN PAY VERİLMESİ, BELEDİYELERE DEVİR” Başlıklı 5. maddesinde;
“Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış
bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen
yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla %10'u, ilgili belediyelerin
20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon
hesabına aktarılır. Kalan kısmından ise ilgili belediyeye %30, varsa
büyükşehir belediyesine %10 oranında pay verilir. Belediye mücavir alan
sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin
tahsil edilen kısmından, %25 oranında; dörtte biri ilgili köy tüzel kişiliğine
ödenmek ve kalanı diğer köylere götürülecek hizmetlerde kullanılmak üzere,
il özel idarelerine pay verilir. Bu paylar tahsilini takip eden ayın yirmisine
kadar ilgili idarelerin hesaplarına aktarılır. Belediyelere veya köy tüzel
kişiliklerine yapılan satış ve devirlerden elde edilen gelirler ile özel ödenek
kaydedilen satış gelirlerinden pay verilmez.
Belediye ve mücavir alan sınırları içinde olup, bakanlıkça tespit edilen
Hazineye ait taşınmazlardan, 31.12.2000 tarihinden önce üzerinde yapılanma
olanlar; öncelikle yapı sahipleri ile bunların kanuni veya akdi haleflerine
satılmak ya da genel hükümlere göre değerlendirilmek üzere ilgili
belediyelere bedelsiz olarak devredilir. Bu şekilde devredilen taşınmazlar,
haczedilemez ve üzerinde üçüncü kişiler lehine herhangi bir sınırlı ayni hak
tesis edilemez. Bu taşınmazlar belediyelerce öncelikle talepleri üzerine yapı
sahipleri ile bunların kanuni veya akdi haleflerine, rayiç bedel üzerinden
doğrudan satılır. Bu suretle yapılacak satışlarda satış bedeli, en az dörtte biri
peşin ödenmek üzere üç yıla kadar taksitlendirilebilir. Taksit tutarlarına
kanuni faiz oranının yarısı uygulanır. Taksitle satışa esas bedel ile taksit süresi
ve sayısını belirlemeye belediyeler yetkilidir.
Bu taşınmazlardan gerekli olanlar için öncelikle imar planları veya imar
uygulaması yapılır. "Belediyelerce imar planı ve/veya imar uygulaması
yapılmadan kadastrol parsel üzerinden yapılan satışlarda, düzenleme ortaklık
paylarına ilave olarak, satışı yapılan arazinin düzenlemeden önceki
116
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yüzölçümünün %20'sinin, satış bedelinden aynı oranda düşülmek kaydıyla
eğitim ve sağlık tesisleri ile diğer resmi tesis alanları için ayrılabileceğine ve
bu amaçla ayrılan alanların bedelsiz ve müstakil parsel şeklinde Hazine adına
resen tescil edileceğine dair tapu kütüğüne şerh konulur.
Yapılacak yazılı tebligat tarihinden itibaren altı ay içinde satın alınma
talebinde bulunulmayan veya üzerinde yapılanma olmayan ve bu madde
kapsamında devredilen taşınmazlar genel hükümlere göre belediyece
satılabilir. Devir tarihinden itibaren üç yıl içinde belediyece satılamayan
taşınmazlar, belediyelerin muvafakatine ve hükme gerek olmaksızın Hazine
adına resen tescil edilir.
Belediyece satılan taşınmazların satış bedelleri, alıcıları tarafından Bakanlıkça
belirlenecek saymanlık hesabına yatırılır. Bu bedeller hiçbir şekilde
haczedilemez. Tahsil edilen bedellerden beşinci fıkraya göre pay ayrılır.
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra Hazineye ait taşınmazlar
üzerinde yapılan her türlü yapı ve tesisler, başka bir işleme gerek kalmaksızın
Hazineye intikal eder. Yapı ve tesisleri yapanlar herhangi bir hak ve tazminat
talep edemezler.” hükümleri bulunmaktadır.
Bu hükümlere göre, Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait
taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından yüzde onu
belediyelerin özel bir fon hesabına aktarılmaktadır/aktarılmalıdır.
Belediyelere merkezi hükümetten arsa ve arazi satışı nedeniyle iki çeşit para
aktarılmaktadır. Örneğin 100 birimlik bir arsa satışı karşılığı belediyelere
Gecekondu Fonunda kullanılmak üzere 10 birim diğer istedikleri işlerde
kullanmak üzere de ayrıca 27 birimlik bir para aktarılmaktadır. Burada
belediyenin söz konusu 10 birimlik aktarmayı belediye hesaplarından ayrı
özel bir banka hesabına alması ve sadece Gecekondu Kanununda belirtilen
işler için harcaması gerekmektedir. Bu paralar örneğin cari giderleri için
kullanılamazlar. Diğer 27 birimlik gelir ise belediyenin genel banka hesabına
alınıp istenilen işlerde kullanabilecektir.
D- GECEKONDU FONUNDA BİRİKEN TUTARLARIN HARCANMA
YERLERİ
Özel bir banka hesabında toplanan Gecekondu Fonundaki tutarlar belediye
tarafından istenilen herhangi bir yere harcanması mümkün olmayan
117
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
tutarlardır. Özel gelir niteliğinde olan bu tutarların harcama yerlerini şu
şekilde sıralayabiliriz;
Bu fonda toplanan tutarlar öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların
tasfiyesinde kullanılacaktır. Bu yerlerde kullanılmasının mümkün olmaması
durumlarında Toplu Konut İdaresi Başkanlığının izni alınmak şartıyla:
-
Arsa sağlanmasında,
-
Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca onanan plan ve projelere göre halk
konutu, nüve konut veya geçici misafir konutu yapılmasında,
-
Islah olunacak gecekondu bölgeleri ile yeniden tesis edilecek önleme
bölgelerinin yol, meydan, kanalizasyon, su, elektrik ve benzerleri gibi
kamu hizmet ve tesislerinin Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca onanan
projelerine göre yapılmasında veya onarılmasında,
-
Kendi bütçe imkanlarıyla karşılanamayan ve Kanun gereğince yapılması
gereken tespit, harita alımı, plan ve projelendirme hizmetlerinde,
kullanılır.
E- GECEKONDU FONUNA GELEN TUTARLARIN VE BUNLARDAN
YAPILAN HARCAMALARIN MUHASEBE, BÜTÇE VE ÖDENEK KAYDI
Merkezi hükümetin arsa ve arazi satışlarından, belediyelerin açtırdığı özel
banka hesabına (Gecekondu Fonu) aktardığı tutarlar ile diğer tutarların kaydı,
Muhasebe İşlem Fişiyle aşağıdaki şekilde yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------102.01 Banka Hesabı
54.000.-
102.07- Banka Hesabı
20.000-
07.Gecekondu Fonu Hesabı
600.04.02.02.51- Gelirler Hesabı
54.000.-
600.04.02.02.99- Gelirler Hesabı
------ / -------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
20.000.- -------------------74.000.-
800.04.02.02.51- Bütçe Gel.Hesabı
800.04.02.02.99- Bütçe Gel.Hesabı
------ / --------------------------
118
54.000.20.000.- --------------------
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Gecekondu fonuna gelen paraların aynı zamanda özel ödenek kaydedilmesi
de mümkündür. Özel ödenek uygulaması ile başlangıçta bütçe hazırlanırken
öngörülmeyen işlemler için ödenek herhangi bir izin ve kaynak
gösterilmeksizin elde edilmiş olacaktır.
Bu durumda da yine muhasebe işlem fişiyle (yukarıda anılan muhasebe işlem
fişinde birlikte de yapılabilir.) şu kayıt yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------900.6.4 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 10.901.17.6.4 Bütçe Ödenekleri Hs.
10.-
-------------------------- / --------------------------
Gecekondu fonundan yapılan ödemeler, belediyelerin tabi olduğu
tüm mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Ödemelerde ödeme
emri belgesi kullanılacaktır. Yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
-------------------------- / -------------------------258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
360.3.9- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
360.4.2.9-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
-------------------------- / -------------------------830.06.04.03.90- Bütçe Giderleri Hs
835- Gider Yansıtma Hesabı
-------------------------- / -------------------------905.06.04 Ödenekli Giderler Hs.
900.6.4 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
-------------------------- / --------------------------
Banka hesap özet cetveli bankadan gelip paranın hesaptan çıktığının
anlaşılması üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
102.07 Banka Hesabı
-------------------------- / -------------------------119
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
10. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERİN İLLER BANKASINDAN ALDIKLARI PAYLARIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
A- GİRİŞ
İller Bankası, Cumhuriyet döneminde kamu yönetiminin yeniden
yapılandırılması çalışmalarının bir ürünü ve bu dönemde yerel yönetimlere
verilen önemin bir göstergesi olarak oluşturulmuştur. 1933 yılında kurulan
Belediyeler Bankası'nın 1945 yılındaki yeniden yapılanması şeklinde
oluşturulan İller Bankası, belediyelere sadece finansman desteği sağlamakla
kalmamış, altyapı yatırımlarının ilgili belediyeler adına uygulanmasını
sağlayarak, özellikle küçük ölçekli yerleşim birimlerindeki belediye
hizmetlerinin daha etkin yürütülmesine önemli katkılar sağlamıştır.38
İller Bankası, kuruluşundan bu yana teknik uygulamaya dönük görevlerinde
belediyelerin temel destekleyicisi olmuştur. Kentsel yatırımların finansmanını
sağlayan ve bu yatırımların gerçekleştirilmesini doğrudan üstlenen Banka,
yerel yönetim maliyesi sisteminde yönetici, yönlendirici, üretici, yüklenici,
denetleyici gibi çeşitli işlevleri de üstlenerek, süreç içerisinde etkinliğini
artırarak sürdürmektedir.
B- İLLER BANKASININ GÖREVLERİ
İller Bankasının Görevleri 4759 sayılı İller Bankası Kanunu’nun 7. maddesinde
sayılmıştır. Söz konusu maddeye göre Bankanın görevleri şunlardır:
a) Mahalli kamu hizmetleriyle ilgili tesisler, yapılar ve diğer işler
vücuda getirmelerini kolaylaştırmak,
b) İdare ve kurumların istemleri üzerine harita, plan, proje, keşif ve
etütleri yapmak veya yaptırmak, idare ve kurumların vücuda getirecekleri
tesis ve yapılardan mahallince yaptırılmasına imkan olmayan veya Banka
tarafından toplu olarak yapılmasında fayda bulunanları, yatırım programları
içinde meydana getirmek, idare ve kurumların istemleri aranmaksızın
bunların Banka yatırım programında yer alan işlerinden hibe veya fon
3838
Ahmet BERK, “İller Bankası ve Yerel Yönetimler,” Sayıştay Dergisi, sayı.48: 75.
120
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yardımlarının katkısıyla gerçekleştirilecek olanları Banka eliyle yapmak veya
yaptırmak;
c) Bankadan alınan kredilerle yapılan işlerden 13/7/1972 tarihli 1609
sayılı Kanunla yapım ve denetlemeleri Bayındırlık Bakanlığına verilenler
dışında kalanların isteme ve imkana göre fenni nezaret ve denetlenmesini
üzerine almak;
d) İdare ve kurumlara gerekli olacak makine, aletler ve edevat, gereç
ve eşyadan temin edebileceklerini bu idare ve kurumlara satmak veya
kiralamak;
e) Şehir, kasaba ve köylerin kuruluş ve imarı yolundaki plan ve
programların gerçekleştirilmesini desteklemek amacıyla bunlara, kendi
tüzüğünde yazılı esas ve şartlara göre kredi sağlamak,
f) İdare ve kurumların banka aracılığıyla sigorta ettirmek isteyecekleri
menkul ve gayrimenkul malları sigorta ettirmektir.
C- İLLER BANKASININ SERMAYE YAPISI VE MALİ DURUMU
İller Bankasının sermayesi aşağıdaki kaynaklardan toplanır.
a) İl özel idareleri ve belediyelerin, yıllık gelirleri tahsilatı ile bu
idarelere genel bütçe vergi gelirlerinden verilen payların yüzde beşi;
Bu pay bir önceki bütçe yılı içinde elde edilmiş bulunan kesin tahsilat
üzerinden hesaplanmaktadır. Ancak hesaplama yapılan tahsilata aşağıda
belirtilen kalemlerden yapılan gelir tahsilatları dahil edilmemektedir:39

Her türlü taşınır ve taşınmaz mallarının satış bedelleri,

Geri alınan paralar,

Devlet tarafından belli işlere sarf edilmek üzere tahsisen yapılan
yardımlar,

Bayındırlık Bakanlığı emrinde toplanan fonlardan yapılan bağış ve
yardımlar,
39
Erkan Karaarslan, “İller Bankası
www.erkankaraarslan.org/makaleler/
121
Paylarının
Muhasebeleştirilmesi,”
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan

Her türlü avanslar ve borçlanmalar,

Giderlere katılma karşılıkları,

Geçen yıllardan devreden nakit mevcutları,

Yatırımlar için ayrılan paralardan artan miktarlar,

Kanunlarda veya tüzüklerde tahsisi mahiyette kullanılacağı belirtilen
paralar.
b) İl özel idareleriyle belediyelere bağlı tüzel kişiliği haiz olan veya
olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumların ve birliklerin, bağlı
bulundukları idare bütçelerine intikal etmeyen gelirlerinden kazanç vergisi
çıktıktan sonra kalan safi kazançlarının yüzde beşi;
c) İl özel idarelerince, arazi ve bina vergileri tahsilatından köy idareleri
sermaye payı adı ile ayrılacak yüzde üçler;
d) Bankanın yıllık safi kazancından köy idareleri sermaye payı olarak
ayrılacak yüzde otuzlar;
e) Bütçeden veya diğer herhangi bir yerden yapılacak her türlü
yardımlar;
f) Belli bir tahsis yeri gösterilmeksizin veya sermayeye katılmak üzere
yapılacak bağışlar;
g) Özel kanunlarla banka sermayesine eklenmek üzere sağlanacak
para ve ayınlar.
a, b, c ve d fıkralarında yazılı sermaye paylarının ayrılmasına esas olacak gelir
tahsilatı ve safi kazanç, sonuçları belli olan son bütçe yılı içinde elde edilmiş
bulunan tahsilat ile son bilançodaki safi kazançtır. d,e,f,g fıkralarında
belirtilen gelirler, banka sermayesi tamamlandıktan sonra, ihtiyat akçesi
hesabına geçirilir.
Bankanın başlangıç sermayesi tümüyle yerel yönetimler tarafından
sağlanırken, borç sermayesinin tamamına yakın bölümü de merkezi
yönetimin verdiği fonlardan oluşmaktadır. Kanunun 19. maddesine göre
genel kurul tarafından onanan bilançoya göre meydana çıkan safi kazanç;

% 10 adi ihtiyat akçesine
122
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan

% 5 Olağanüstü ihtiyat akçesine,

% 30 Köy sermaye payı olarak sermaye hesabına,

% 55 Köy kalkınmalarına yardım etmek üzere Köy kalkınma payına
ayrılmaktadır. İlgili yardım yapılacak köyler Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
talimatı ile yönetim kurulu tarafından kararlaştırılır
D- İLLER BANKASI PAYLARININ MAHALLİ İDARELER TARAFINDAN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
İller Bankası tarafından mahalli idarelere düzenli olarak merkezi hükümet
vergi gelirlerinden pay aktarılmaktadır. Belediyelerin bütçe gelirlerinin % 55
ile % 90’ı arasındaki kısmı merkezi idare gelirlerinden ayrılan paylardan
oluşmaktadır. Mahalli idarelerin bu en önemli gelir kaynağının
muhasebeleştirilmesinde zaman zaman çeşitli sıkıntılar yaşanabilmektedir.
İller Bankasından merkezi hükümet geliri olarak mahalli idarelere pay
aktarılması sırasında verilen krediler, bu krediler için işlemiş faizler, merkezi
hükümete olan çeşitli borçlar, iller bankası payları, mahalli idare birlikleri
payları kesintileri yapılmaktadır. Tüm bu kesintilerle birlikte iller bankasından
mahalli idarelere aktarılan paraların muhasebeleştirilmesi aşağıdaki örnek
üzerinde gösterilmiştir:
Örnek; Mahalli idare için hesaplanan merkezi hükümet vergi geliri
payı toplamı 250.000.- YTL’dir.
Bu tutardan 1.000.- YTL kredi borcunun ana parası,
200.- YTL kredilerden işlemiş faiz borcu, (150 YTL’si geçmiş
dönemlere ait; 50.- YTL’si cari döneme ait)
1.800.- YTL merkezi hükümete vadesi geçmiş ve taksitlendirilmiş
vergi borcu,
1.200.- YTL merkezi hükümete ödenmesi gereken vadesi geçmiş vergi
borcu,
2.100.- YTL SSK Prim Borcu,
600- YTL Mahalli İdare Birlikleri Aidatı,
23.000.- YTL İller Bankası Payı,
123
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kesintileri Yapılmıştır.
Geri kalan 220.100.- YTL belediyenin hesabına aktarılmıştır.
Bu bilgiler ışığında Mahalli idare aşağıdaki kaydı yapacaktır.
---------------------------- / ---------------------------300.01 Banka Kredileri Hesabı
1.000.-
630.04.02.09.01 Giderler Hesabı
50.-
381.04.02.09.01 Gider Tahakkukları Hesabı
150.-
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
1.200.-
368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş Veya
Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabı
1.800.-
361.02.01.02 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri H.
2.100.-
630 Giderler Hesabı
600.-
240.01.03 Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler H. 23.000.102 Bankalar Hesabı
270.100.-
600.05.02.02.51 Gelirler Hesabı
300.000.-
---------------------------- / ---------------------------805- Bütçe Gelirleri Hesabı
800.05.02.02.51 Bütçe Gelirleri Hesabı
-------------------------- / ----------------------------
300.000.300.000.-
830.04.02.09.01 Bütçe Giderleri Hesabı
200.-
830 Bütçe Giderleri Hesabı
830.05.08.09.51 Bütçe Giderleri Hesabı
--
600.40
835- Gider Yansıtma Hesabı
23.000.23.800.-
----------------------------------- / --------------------------------------------
40
İller Bankası Payları için Belediyelerin ve İl Özel İdarelerinin Detaylı Hesap Planında
Bütçe giderleri hesabının Cari Transferler Bölümünde 05.08.09.51 kod numarası ile
bir yardımcı hesap açılmıştır. Ancak bu yardımcı hesap tarafımca kullanılmamıştır.
Çünkü yukarıdaki bölümlerde de açıklandığı gibi bizce İller Bankası Payları bir cari
gider değildir. Aslında bir gider de değildir. İsminden de anlaşılacağı gibi bu bir paydır
ve Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabında izlenmelidir. Bütçe giderleri
hesabı içerisinde de cari giderler içerisinde değil sermaye transferleri veya borç
verme ana kalemleri içerisnde izlenmelidir.
124
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
E- KAYITLARDA OLMAYAN İLLER BANKASI KREDİ ANA PARA VE İŞLEMİŞ FAİZ
BORÇLARININ KAYIT ALTINA ALINMASI
Yukarıda verilen örnekte, İller Bankasına olan kredi ana para ve işlemiş faiz
borçlarının kayıt altında olduğu varsayılarak örneğin çözümü yapılmıştır.
Ancak birçok mahalli idarede bunların hiçbir şekilde kaydedilmediği ve
devirlerde yer almadığı bilinmektedir.
Bu nedenle İller Bankasından kullanılan krediye ilişkin yapılmış herhangi bir
kayıt yoksa bu işlemden önce borç envanteri yapılması yani kayıtlarda
olmayan kredinin önce Net Değer Hesabı aracılığıyla hesaplara alınması, daha
sonra yukarıdaki örneklerin çözümünde olduğu gibi hesaplardan çıkarılması
gerekir. Bunun için;
--------------------------------- / -----------------------------------------500.03.01.09 Net Değer Hesabı
1.150.-
300.01 Banka Kredileri Hesabı
1.000.-
380.04.02.09.01 Gider Tahakkukları Hesabı
150.-
------------------------------- / -------------------------------------------
Şeklinde bir kayıt yapılmalıdır.
11. BÖLÜM
BELEDİYELERİN ALTYAPISININ DESTEKLENMESİ (BELDES) PROJESİ
ÖDENEĞİNİN BELEDİYELER TARAFINDAN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Belediyelere tahsis edilen ödenekler, belediye ve ilgili kaymakamlık/valilik
tarafından müştereken açılan özel BELDES hesabına aktarılmalıdır. Bu banka
hesabı, muhasebe sisteminde 102- Banka Hesabının belediye banka
hesaplarından ayrı bir detayda izlenmesi zorunludur. Bu hesaptan, sadece
BELDES kapsamındaki ödemeler yapılacaktır.
BELDES kapsamında Belediyelere aktarılan paraların bütçeyle ilişkisinin
kurulmaması gerekir. Eğer bu paralar bütçe geliri ve ödemeler bütçe gideri
şeklinde kaydedilmek istenirse çok sayıda sorunla karşılaşılacaktır. Bu
sorunları şu şekilde özetleyebiliriz.
125
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
a-BELDES kapsamında, Belediyelere aktarılan paralar, niteliği
itibariyle şartlı bağış olduğu için, bütçe geliri şeklinde kaydedilebilmesi için
belediye meclis kararına ihtiyaç vardır.
b-Bütçe geliri kaydı yapılması durumunda, gelir karşılığı özel ödenek
kaydı gerekir. Bunun için ayrı bir bütçeleştirme kaydı yapılmak zorundadır.
c-Bütçe gideri kaydı yapılması durumunda, harcamalarda
kaymakam/valinin imzası olmak zorunda olduğu için harcama yetkilisi
problemi yaşanacaktır.
d-Ödemelerde finansman kodunda 05- Mahalli İdare Kodu değil 06Özel Ödenekler kodunun kullanılması gerekecektir.
e-Gerçekte olmayan bir bütçe geliri kaydı yapılarak, belediyelerde
bütçe geliri tutarına bağlı olan personel istihdamı, borç stoku ve yeni borca
girme gibi konulardaki kısıtlar yersiz bir şekilde aşılmış olacaktır.
Bu ve benzeri nedenlerle BELDES kapsamında belediyelere aktarılan
paralar ve bunlardan yapılan harcamaların bütçeyle hiç ilişkilendirilmeksizin
kayıtlara alınması ve belge düzeninin kurulması gerekmektedir.
BELDES kapsamında Belediyelerin açtırdığı özel banka hesaplarına
aktarılan paralar Muhasebe İşlem Fişiyle aşağıdaki şekilde kayıtlara alınır;
-------------------------- / -------------------------102.08- Banka Hesabı
08.BELDES Hesabı
600.04.02.02.51- Gelirler Hesabı
04.02.02.51.Altyapı
Bütçeden Alınan Bağış ve Yardımlar
Hizmetleri
İçin
Genel
-------------------------- / --------------------------
BELDES Projesinden yapılan ödemeler, Belediye başkanı ve ilgili
kaymakam/valinin müşterek imzası ile yapılmaktadır. Ödemelerde
muhasebe işlem fişi düzenlenecektir.
Ödemeler, belediyelerin tabi olduğu tüm mevzuat hükümlerine uygun olarak
yapılacaktır. Ödemelerde yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
-------------------------- / -------------------------126
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
360.3.9- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
360.4.2.9-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
-------------------------- / --------------------------
Banka hesap özet cetveli bankadan gelip paranın hesaptan çıktığının
anlaşılması üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
102.08 Banka Hesabı
-------------------------- / --------------------------
Bu işlemle ilgili geçici kabul tutanağının idarece imzalanması üzerine
aşağıdaki kayıt yapılır;
-------------------------- / -------------------------251- Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hs.
258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
-------------------------- / --------------------------
12. BÖLÜM
ALINAN ÇEKLER HESABINA İLİŞKİN TÜM İŞLEMLER
A- ALINAN ÇEKLER HESABININ TANIMI VE BÖLÜMLENMESİ
Alınan çekler hesabı, muhasebe birimlerinin yapacakları her türlü tahsilât
karşılığında muhasebe birimine hitaben düzenlenmiş banka çekleri ve özel
finans kurumlarının çekleri ile muhasebe yetkilisi mutemetleri tarafından
muhasebe birimine teslim edilen aynı nitelikteki çeklerin izlenmesi için
kullanılır.
Bu hesap aşağıdaki gibi bölümlenir:
101 Alınan Çekler
101.01 Muhasebe Birimindeki Çekler
127
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
101.02 Tahsildeki Çekler
B- ALINAN ÇEKLER HESABINA İLİŞKİN İŞLEMLER
1- Çeklerin Kabul edilmesi ve Alındı Düzenlenmesi
Muhasebe birimlerinin ve muhasebe yetkilisi mutemetlerinin yapacakları her
türlü tahsilat karşılığında, muhasebe birimine hitaben düzenlenmiş banka
çekleri ve özel finans kurumlarının çekleri kabul edilir. Alınan çek, sol alt
köşesinden sağ üst köşesine çizilen iki kalın paralel çizgi arasına muhasebe
biriminin hesabının bulunduğu bankanın adı yazılarak, çizgili çek haline
getirilir. Çekin (bloke edilenler hariç) muhasebe birimine verildiği ya da
bundan en çok bir gün önceki tarihte düzenlenmiş olması gerekir.41
Gümrük işlemlerinden dolayı alınan çeklerin karşılığının bloke edildiğinin
muhatap banka tarafından onaylanmış olması gerekir. Muhatap banka başka
yerde ise bloke işlemi muhasebe biriminin bulunduğu yerdeki şubesince de
yapılabilir. Devlet sermayesiyle kurulmuş veya sermayesinde Devletin iştiraki
bulunan idare ve kurumlar ile genel yönetim kapsamındaki idarelerin
verecekleri çeklerde bloke onayı aranmaz. Hesap sahiplerinin nam ve
hesabına bizzat ilgili banka ya da özel finans kurumu tarafından
düzenlenerek, muhasebe birimlerine verilmiş olan çekler de blokeli çekler
gibi kabul edilir.
Bankalarca bastırılacak çeklerin arkasında; matbu olarak bloke şerhine yer
verilmiş ve bu şerhlerin şube yetkililerince imzalanmış olması durumunda söz
konusu çekler de muhasebe birimlerince blokeli çek olarak kabul edilir. Bloke
şerhinde gösterilen tutarın üzerinde keşide edilen çekler ise kabul edilmez.
Bu şekilde alınan çekler karşılığında alındı belgesi verilir ve alındı belgesinin
üzerine “Çekle tahsil edilmiştir” kaşesi basılır. Muhasebe birimlerine veya
muhasebe yetkilisi mutemetlerine verilen çekler düzenlenecek dört nüsha
teslimat müzekkeresi ile tahsil için bankaya gönderilir. Tahsil için bankaya
gönderilen çekler, bu hesabın yardımcı hesaplarına kaydedilerek izlenir.
2- Karşılıksız Çıkan Çeklerle İlgili Yapılacak İşlemler
41
Baki Kerimoğlu, Eyüp Kızılkaya, Haydar Kulaksız, Mesut Hastürk, Hamdi Gülşen ve
Erkan KARAARSLAN, Mahalli İdareler İçin Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi.
(Ankara: Güncel Mevzuatı Araştırma ve Eğitim Derneği Yayını, 2006), 94.
128
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Karşılıksız çıkan çeklerle ilgili olarak gerekli hesap düzeltmeleri aşağıdaki
şekilde yapılmakla birlikte, ilgililer hakkında “3167 sayılı Çekle Ödemelerin
Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun”42
hükümlerine göre işlem yapılması sağlanır.
Çekle 150.-YTL tutarında tahakkuksuz bir bütçe geliri tahsilatı yapılmıştır.
101.01- Alınan Çekler Hesabı
150.-
600.01.05.01.02- Gelirler Hesabı
150.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
150.-
800.01.05.01.02- Bütçe Gelirleri Hesabı
150.-
Çek muhasebe biriminin hesabının bulunduğu bankaya tahsil için
gönderilmiştir.
101.02- Alınan Çekler Hesabı (Tahsildeki Çekler)
150.-
101.01- Alınan Çekler Hesabı (Muh. Bir. Çekler)
150.-
Bankadan alınan yazıdan, çek tutarının karşılıksız çıktığı anlaşılmıştır.
600.01.05.01.02- Gelirler Hesabı
150.-
101.02- Alınan Çekler Hesabı
42
150.-
03.04.1985 tarih ve 18714 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
129
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
800.01.05.01.02- Bütçe Gelirleri Hesabı
Erkan Karaarslan
150.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
150.-
Bu örnekteki çekin karşılıksız çıktığının yılı geçtikten sonra anlaşılması
halinde yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.43
630.12.01.05.01- Giderler Hesabı
150.-
101.02- Alınan Çekler Hesabı
150.-
810.01.05.01.02- Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler 150.Hesabı
805- Gelir Yansıtma Hesabı
150.-
3167 sayılı Kanunun 08.03.2003 tarih ve 4814 sayılı Kanunun 14. maddesi ile
değişik 16. maddesine göre; Yeterli karşılığı bulunmaması nedeniyle kısmen
de olsa ödenmeyen çeki keşide eden hesap sahipleri veya yetkili temsilcileri,
kanunların ayrıca suç saydığı haller saklı kalmak üzere, çek bedeli tutarı kadar
ağır para cezasıyla cezalandırılırlar. Ancak verilecek para cezası seksenmilyar
liradan fazla olamaz. Bu suçun, organ veya temsilcisi tarafından tüzelkişi
yararına işlenmesi halinde özel hukuk tüzelkişisi hakkında da birinci fıkra
uyarınca para cezasına hükmolunur. Ayrıca yetkili temsilci tarafından
yararına çek keşide edilen hesap sahibi gerçek kişi hakkında da bu fıkra
hükmü uygulanır.
Mahkeme, ayrıca işlenen suçun niteliğine göre bir yıl ile beş yıl arasında
belirleyeceği bir süre için hesap sahiplerinin ve yetkili temsilcilerinin çek
43
Erkan Karaarslan, “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde Hesapların Çalışması,”
Mali Kılavuz Dergisi, sayı.22 (Ekim - Aralık 2003): 191.
130
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
hesabı açtırmalarının yasaklanmasına karar verir. Yasaklanma kararı bütün
bankalara duyurulmak üzere Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirilir.
Kısmen veya tamamen karşılıksız çıkan her çek yaprağı ayrı bir suç oluşturur.
Baş Hukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü 8 No.lu İç
Genelgesine göre;44 Karşılıksız çek keşide eden kişi hakkında ilgili cumhuriyet
başsavcılıklarına yapılan şikayetten vazgeçilmesinde dikkat edilecek hususlar
ve yapılacak işlemler şunlardır:
1 - Karşılıksız bir çekin cezalandırılması için şart, şekil açısından geçerli bir
çekin bulunmasıdır. TTK’ya göre (m.692, 693) çekin zorunlu unsurlarından bir
veya birkaçının bulunmaması halinde “çekten” söz edilemeyecek ve 3167
sayılı Kanunun 16. Maddesi uygulanmayacaktır. Örneğin, çekin üzerinde
keşide yeri yoksa ve keşidecinin ad ve soyadı yanında bir yerde yazılmamış
ise, bu senet hakkında şikayet yoluna başvurulmayacak ve durum çek hamili
birime bildirilecektir.
Çeklerde keşide yerinin, hiçbir duraksamaya yer vermeyecek şekilde
anlaşılabilir olması koşulu ile kısaltılmış olarak yazılması halinde (Örneğin
"İst.", "Ank." Gibi) sadece keşide yerinin kısaltılmış olarak yazılmış bulunması
sebebiyle çek geçersiz sayılmayacağından (Yargıtay İçtihadı Birleştirme
Kurulu 14.12.1992 gün, E.1992/1, K.1992/5) bu çek hakkında şikayet yoluna
gidilecektir.
2 - Karşılıksız çekin suç oluşturması için ibraz süresi içinde muhatap bankaya
ibraz edilmesi zorunludur. Çekte ibraz süreleri TTK’nın 708. Maddesinde
gösterilmiştir. Bu hükme göre bir çekin ibraz müddetini tespit bakımından
aşağıdaki
şekilde
bir
ayrımın
yapılması
gerekmektedir:
a. Bir çek, keşide edildiği yerde ödenecekse ibraz müddeti on gündür.
b. Türkiye dahilinde herhangi bir şehirde keşide edilen bir çek yine
Türkiye’de başka bir şehirde -örneğin, Ankara’da keşide edilen bir çek,
Eskişehir’de ödenecek ise,- veya Türkiye’de keşide edilmiş olmakla beraber
aynı kıta üzerinde başka bir ülkede -örneğin İstanbul’da keşide edilen bir çek
Berlin’de ödenecek ise,- ibraz müddeti bir aydır.
44
28-06-1995 tarih 23196 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
131
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
c. Keşide edildiği ülkenin bulunduğu kıtadan başka bir kıta üzerinde
bulunan bir ülkede ödenecek çekin ibraz müddeti üç aydır.
Yukarıda belirtilen süreler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten
itibaren işler, keşide günü hesaba katılmaz (TTK, mad. 708, 729).
3167 sayılı Kanunun 16. Maddesine göre, bir çekin süresi içindeki ibrazı
anında karşılığının bulunmaması, suçun oluşması için tek başına yeterlidir. Bu
nedenle, vadeli veya ileriki tarihli çeklerde ibraz edildikleri ve ibraz anında
karşılıkları bulunmadığı takdirde böyle bir çekin keşidecisi hakkında da
şikâyet yoluna başvurulabilecektir.
Yukarıda belirtilen esaslar dairesinde muhatap bankaya ibraz edilmediği veya
süresi geçtikten sonra ibraz edildiği tespit edilen çeklere ilişkin olarak şikayet
yoluna başvurulmayacak ve çek hamili birime bilgi verilecektir.
3 - Keşidecinin, çek bedelini (karşılıksız kalan kısmını), %10 tazminatı ve
gecikme zammı ile birlikte45 ödediği çek hamili birim (alacaklı tahsil dairesi)
tarafından yazılı olarak bildirildiği takdirde; Cumhuriyet Başsavcılığına
şikayette bulunulmaz ve herhangi bir yerden onay almadan şikayetten
vazgeçilebilir.
4 - 3167 sayılı Kanunda şikayet için belli bir süre öngörülmediğinden TCK’nın
şikayete bağlı suçlarla ilgili süreleri esas alınır. 3167 sayılı Kanununa göre;
Çekin karşılığının bulunmaması nedeniyle şikayet hakkı, 8’inci maddede46
belirtilen miktarın yatırılması için öngörülen sürenin dolduğu tarihte; ihtiyati
tedbir kararı veya ödeme yasağı nedeniyle süresi içinde ibrazında çek
hakkında işlem yapılmaması halinde ise, ihtiyati tedbir kararının veya ödeme
yasağının kalktığı tarihte doğar.
45
Çekin karşılıksız kalan miktarı için gecikme faizi, ibraz tarihinden itibaren, 4.12.1984
tarihli ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanuna göre ticari işlerde
temerrüt faizi oranı üzerinden hesaplanır.
46
3167 sayılı Kanunun 8. maddesi “Çekte yazılı keşide gününe göre hesaplanacak
ibraz süresinin bitim tarihinden itibaren en geç on gün içinde çekin karşılıksız kalan
kısmını yüzde on tazminatı ve ibraz tarihinden ödeme gününe kadar geçen süre için
16a maddesine göre hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte ödemek suretiyle
düzeltme hakkını kullanan, çek keşide etmek hakkını yeniden kazanır.”
132
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5- Genel bütçeli dairelerin şikayetleri ile şikayetten vazgeçilmesi işlemleri
bizzat Hazine avukatları tarafından yapılacaktır. Diğer idarelerin bu işlemleri
hukuk müşavirlikleri tarafından yapılacaktır.
C- HESABIN İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER
1- Bahçe Belediyesince, müteahhit (M)’den 450.- YTL geçici teminat çekle
tahsil edilmiştir. Tahsilat karşılığında alındı belgesi verilmiş ve üzerine “çekle
tahsil edilmiştir” kaşesi basılmıştır.
101- Alınan Çekler Hesabı
450.-
330- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
450.-
2- Kilis Belediyesince 900.- YTL tutarında daha önce tahakkuku yapılmış bütçe
geliri çekle tahsil edilmiştir.
101- Alınan Çekler Hesabı
900.-
120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
900.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
900.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
900.-
Bu örnekte, muhasebe birimince daha önce yapılan bir gelir tahakkukunun
tahsilât kaydı yapılmaktadır. Bu kayıttan önce yapılan gelir tahakkukunun
kaydı aşağıdaki gibidir.
120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
900.-
600- Gelirler Hesabı
900.-
133
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- EGO Genel Müdürlüğü veznesinde yapılan sayım sonucunda kayıtlarda
olmayan 50.- YTL çek fazlalığı tespit edilmiştir.
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
397- Sayım Fazlaları Hesabı
50.-
4- Muhasebe birimi veznesinde bulunan 50.- YTL tutarındaki çek, muhasebe
birimi hesabının bulunduğu bankaya tahsil için gönderilmiştir.
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
Burada alınan çekler hesabının iki farklı yardımcı koduna kayıt yapılmıştır.
Alınan çekler hesabının muhasebe birimindeki çekler yardımcı hesap
kodundan çıkarılan tutar, aynı hesabın tahsildeki çekler yardımcı hesap
koduna borç kaydı yapılarak giriş kaydı yapılmıştır.
Bankadan ertesi gün alınan banka hesap özet cetvelinden çek tutarının
kurumun hesabına geçtiği anlaşılmıştır.
102- Banka Hesabı
50.-
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
134
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5- Derinkuyu belediyesince çekle 1.500.- YTL tutarında tahakkuksuz bütçe
geliri tahsilâtı yapılmıştır.
101- Alınan Çekler Hesabı (Muh. Bir. Çekler)
1.500.-
600- Gelirler Hesabı
1.500.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
1.500.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
1.500.-
Çek muhasebe biriminin hesabının bulunduğu bankaya tahsil için
gönderilmiştir.
101- Alınan Çekler Hesabı (Tahsildeki Çekler) 1.500.101- Alınan Çekler Hesabı (Muhasebe
Birimindeki Çekler)
1.500.-
Bankadan alınan yazıdan, çek tutarının karşılıksız çıktığı anlaşılmıştır.
630- Giderler Hesabı
1.500.-
101- Alınan Çekler Hesabı
1.500.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
1.500.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı
1.500.-
135
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
6- İl özel idaresi tarafından, müteahhit’den 50.- YTL geçici teminat çekle tahsil
edilmiştir. Tahsilat karşılığında alındı belgesi verilmiş ve üzerine “çekle tahsil
edilmiştir” kaşesi basılmıştır.
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
330- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
50.-
7- İETT veznesinde yapılan sayım sonucunda kayıtlarda olmayan 50.- YTL çek
noksanlıığı tespit edilmiştir.
197- Sayım Noksanları Hesabı
50.-
101- Alınan Çekler Hesabı
50.-
13. BÖLÜM
DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABINA İLİŞKİN TÜM İŞLEMLER
A- GİRİŞ
Diğer hazır değerler hesabı, hazır değerler hesap grubunda sayılan hesaplar
içerisinde tanımlanmayan ve niteliği itibarıyla Hazır Değerler Hesap
Grubunda izlenmesi gereken durumlar için kullanılmaktadır.
Diğer hazır değerler hesabının kullanıldığı durumlar aşağıda sıralanmıştır.
136
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
1.Kasa ihtiyacı için bankadan çekilecek paralar için veznedar adına düzenlen
çek tutarları ve bunlardan tahsil edilip kasa varlığına dâhil edilen tutarlar için,
2.Kasa fazlası paraların veznedarla bankaya gönderilmesinde,
3.Tahsil edilen kurum malı dövizlerin kurum hesabının bulunduğu banka
şubesi nezdinde açtırılacak döviz tevdiat hesabına gün sonlarında yatırılması
durumunda,
4.Tutarı, Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarı aşan kişilere ait dövizler,
kurum hesabının bulunduğu banka şubesi nezdinde açtırılacak döviz tevdiat
hesabına gün sonlarında yatırılması durumunda,
5.Bankadan gönderilecek dövizler için düzenlenen döviz gönderme emirleri
karşılığı,
6.Bankadaki dövizlerden ulusal paraya çevrilecek olanlar için bankaya verilen
talimatlar (Döviz Gönderme Emirleri Hesabı) karşılığı,
7.Dolaşımdan kaldırılması nedeniyle değiştirilmesi gereken madeni paraların
Darphane ve Damga Matbaası Muhasebe Birimine teslim edilmesi halinde,
8.Hazır değerler hesap grubunda sayılan hesaplar içerisinde tanımlanmayan
ve niteliği itibarıyla hazır değerler hesap grubunda izlenmesi gereken diğer
hazır değerler
bu hesapta izlenir.
B- HESABIN İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER
1- Emanet niteliğinde 200.000.- ABD Doları saklanmak üzere alınmıştır.
İşlem tarihindeki T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru 1,3500
105- Döviz Hesabı
270.000.-
333- Emanetler Hesabı
270.000.-
Teslim alınan ve Muhasebat Genel Müdürlüğünce belirlenen tutarı aşan kişi
malı döviz aynı gün sonunda Ziraat Bankasındaki döviz tevdiat hesabına
yatırılmıştır.
137
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
Erkan Karaarslan
270.000.-
105- Döviz Hesabı (Kasadaki Dövizler)
270.000.-
Bankadan gelen hesap özetinden, vezneden bankaya gönderilen dövizlerin
hesaba yattığı anlaşılmıştır.
105- Döviz Hesabı (Bankadaki Dövizler)
270.000.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
270.000.-
2- Bir gün içerisinde tahsil edilen paralardan, ertesi gün kasadan yapılacak
ödemeler için belirlenen limit alıkonularak, artan 33.500.- YTL, düzenlenen
teslimat müzekkeresi ile bankaya yatırılmıştır.
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
33.500.-
100- Kasa Hesabı
33.500.-
Bankadan gelen banka hesap özet cetvelinden söz konusu tutarın Vakıflar
Bankasına yatırıldığı anlaşılmıştır.
102- Banka Hesabı
33.500.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
33.500.-
138
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- Muhasebe Müdürlüğü veznesinden ödemesi yapılacak olan elektrik ve su
bedeli ödemeleri için kasa mevcudunun yeterli olmadığı anlaşılmıştır. Bunun
üzerine veznedar adına 2.500.- YTL tutarında çek düzenlenmiştir.
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
2.500.-
103- Verilen Çekler ve Gönderme
Emirleri Hesabı
2.500.-
Veznedar tarafından bankadan alınan para kasaya konulmuştur.
100- Kasa Hesabı
2.500.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
2.500.-
Banka hesap özet cetvelinin muhasebe birimine gelmesini müteakip
yapılacak kayıt ise aşağıdadır:
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri 2.500.Hesabı
102- Banka Hesabı
2.500.-
4- Kasa fazlası olarak bankaya gönderilen tutarın, (4.800.- YTL) bankadan
gelen banka hesap özet cetvelinden, Ziraat Bankasına yatırıldığı anlaşılmıştır.
102- Banka Hesabı
4.800.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
4.800.-
139
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5- Yapılan denetim sonucunda, kuruma ait olan ve muhasebe birimi
veznesinde tutulan toplam 403,40.-YTL karşılığı dövizin, alındığı gün sonunda
bankaya gönderilmesi gerektiği tespit edilmiştir. Döviz kuruma ait bankadaki
döviz tevdiat hesabına gönderilmiştir.
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
403,40.-
105- Döviz Hesabı
403,40.-
Bankadan gelen hesap özetinden, vezneden bankaya gönderilen dövizlerin
hesaba yattığı anlaşılmıştır.
105- Döviz Hesabı
403,40.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
403,40.-
6- Muhasebe birimince, kasa fazlası olarak gönderilen tutarın, (180.000.- YTL)
bankadan gelen banka hesap özet cetvelinden, Ziraat Bankası’na yatırıldığı
anlaşılmıştır.
102- Banka Hesabı
180.000.-
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
180.000.-
14. BÖLÜM
KAMU HAZNEDARLIĞI VE VADELİ HESAPLARIN KULLANIMI
A- KAMU HAZNEDARLIĞI SİSTEMİNE DAHİL KAMU İDARELERİ
Nakit mevcutlarını ve ödemelerini (kısaca ifade edilecek olursa bankacılık
işlemlerini) Kamu Haznedarlığı Genel Tebliğinde belirtilen şekilde yürütmekle
sorumlu olan kamu idareleri tebliğin kapsam başlıklı maddesinde
sıralanmıştır. Buna göre; Kamu bankaları, Mazbut vakıflar, Özel kanunla
140
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
kurulmuş kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst
kuruluşları, Genel bütçe kapsamındaki idareler (Kefalet ve yardımlaşma
sandıkları hariç), Özel bütçeli idareler, Tüm döner sermayeli işletmeler,
Fonlar, Sosyal güvenlik kurumları, Bütçeden yardım alan kuruluşlar, Kamu
iktisadi teşebbüsleri, Özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst
kurul ve kuruluşları ile birlikte Belediyeler, İl özel idareleri ve bunların bağlı
ortaklıkları, müessese ve işletmeleri ile birlikleri, tebliğ kapsamındadır.
Görüldüğü gibi Tebliğ en geniş anlamda kamu sektörünü esas alarak
düzenlenmiştir. Dolayısıyla bir şekilde kamu sektörü içinde yer alan tüm
kamu idareleri örneğin belediyelerin işletmeleri, mahalli idare birlikleri,
Türkiye İş Kurumu hatta Bütçeden yardım alan kuruluşlar dahi Kamu
Haznedarlığı Tebliğine uymak zorundadır. Bütçeden yardım alan kuruluşlar
ifadesinde kastedilen Merkezi Yönetim Bütçesi sınırlı tutmak gerekmektedir.
B- MAHALLİ İDARELERİN KULLANABİLECEKLERİ BANKALAR
Mahalli idareler, tasarrufları altında bulunan her türlü mali kaynakları Merkez
Bankası, Ziraat Bankası, Halk Bankası veya Vakıflar Bankası’nda açtıracakları
hesaplarda değerlendirmek zorundadır. Mahalli idareler yurtiçinde yerleşik
diğer bankalardan da bankacılık hizmeti alabilirler. Ancak bu bankalar idare
adına yaptıkları tahsilatları 7 gün içinde belirtilen kamu bankalarına aktarmak
zorundadırlar.
Mahalli idareler gerek tahsilatlarında gerekse ödemelerinde nemalandırma
ve likit tutma amaçları dışında bankacılık işlemleri yapmak amacıyla
istedikleri bankaları kullanabilirler. Diğer bankalar eliyle yapılan tahsilatlarda,
paraların bankaya girdiği tarihi izleyen en geç yedinci gün ilgili kamu bankası
hesabına aktarmanın yapılması gerekmektedir.
6183 sayılı Kanunun 41. Maddesi gereği bankalarca tahsil edilen veya banka
kartı, kredi kartı ve benzeri kartlar kullanımı karşılığı olarak ödenmesi gereken
paraların aktarılma süresi, tahsil edildikleri tarihten itibaren azami 7 gündür.
Kredi kartı ile yapılan ödemelerde, işlem tarihini takip eden günden itibaren
azami 20 gün içerisinde aktarma yapılmalıdır. Postaneler vasıta kılınmak
suretiyle yapılan ödemelerde, yapılan ödemelerin ilgili daireye intikal
ettirilme süresi, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren azamî 10 gündür.
141
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
C- KAMU BANKALARINDA DEĞERLENDİRİLEN PARALARLA İLGİLİ
KULLANILABİLECEK ARAÇLAR
Mahalli idareler kaynaklarının değerlendirilmesinde aşağıdaki araçları
kullanırlar:
a) YTL cinsi vadesiz mevduat hesabı açtırabilirler.
b) YTL cinsi vadeli mevduat hesabı açtırabilirler.
c) İhale, doğrudan satış, ihale öncesi rekabetçi olmayan teklif ya da
ikincil piyasadan doğrudan ya da ters repo yoluyla temin etmek suretiyle
devlet iç borçlanma senedi alabilirler.
Ancak, bu araçların kullanılması nedeniyle ödemelerde ortaya çıkabilecek
gecikme ve aksaklıklar ile bu nedenle doğabilecek mali yükümlülüklerden
ilgili kurum, kuruluş ve idarelerin yetkilileri sorumludur. Yani ödemesi
gereken borçları olan mahalli idareler nema geliri elde edebilmek için
borçlarını öteleme yolunu tercih etmemelidirler.
Vadeli mevduat için alınan faiz oranının benzer vadedeki devlet iç borçlanma
senedi için piyasada oluşan faiz oranından daha düşük olmaması gerekir. Bu
hükümlerle mahalli idarelerin devlet iç borçlanma senedi alması
özendirilmiştir.
Kamu Haznedarlığı Genel Tebliğinde getirilen bu hükümlerden sonra mahalli
idareler muhasebe biriminde bir finansman yönetim sisteminin kurulması ve
bir finansman muhasebesi yürütülmesi gerekmektedir.
D- DÖVİZ TEVDİAT HESABI AÇTIRABİLECEK MAHALLİ İDARELER
Mahalli idareler emanet ya da idare malı dövizle tahsilat yapabilir ve bunları
105-Döviz Hesabında izleyebilirler. Ancak bu dövizleri vadeli veya vadesiz
döviz tevdiat hesabı açtırıp uzun vadeli ellerinde tutamazlar. Mahalli idareler
bu dövizleri mahallinde Türk Lirasına çevirmek durumundadır. Ancak, sadece
dış alımlar veya yurtdışından temin edilen krediler nedeni ile döviz cinsinden
ödeme veya yükümlülükleri olan mahalli idareler, bu işlemlerle sınırlı olmak
kaydıyla, vadeli veya vadesiz döviz tevdiat hesabı açtırabilir.
142
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
E- VADESİZ HESAPLARDAN VADELİ HESAPLARA
AKTARMALARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
YAPILAN
Muhasebe yönetmelikleri kaleme alınırken kesilen çek, gönderme emri ya da
bankaya verilen talimatların 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri
Hesabına alacak kaydedilmesi bunlardan gerçekleşenlerinde 103 no.lu
hesaba borç 102- Banka Hesabına alacak kaydedilmesi tasarlandı. Dolayısıyla
hesap düzeltmeleri dışında 102- Banka Hesabına alacak kaydı yapıldığı her
durumda 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına borç kaydı
yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, hesap düzeltmeleri dışında, 103Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabının borcu ile 102- Banka
Hesabının alacağındaki rakamlar birbiri ile aynı olmalıdır.
Eğer birden fazla banka hesabı varsa ve bunlar arasında aktarma yapıyorsanız
bu işlemin bir talimata da dayanması gerektiği için aşağıdaki muhasebe
kayıtlarının yapılması gerekmektedir.
Vadesiz hesaptan 80.000.- YTL.de vadeli hesaba aktarma talimatı verilmiştir.
------------------------------- / ------------------------------108.09- Diğer Hazır Değerler Hesabı
80.000.103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı 80.000.------------------------------- / ------------------------------Talimatın yerine getirildiğinin anlaşılması üzerine yapılacak kayıt aşağıdaki
gibi olacaktır.
------------------------------- / ------------------------------102.03- Banka Hesabı
80.000.108.09- Diğer Hazır Değerler hesabı
80.000.------------------------------- / ------------------------------103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H.
80.000.102.01- Banka Hesabı
80.000.------------------------------- / -------------------------------
Vadeli hesaba aktarılan 80.000.- YTL. nin fon getirisi sonucunda, 86.000.- YTL
olduğunu ancak bundan 1.000.- YTL tutarında çeşitli vergiler 500.- YTL.
Tutarında da komisyon vb bankacılık giderleri kesintisi yapıldığını ve vadesiz
hesaba 84.500.- YTl aktarıldığını varsayalım.
Burada üç tür kayıt yapılabilir. Birincisi net faiz gelirini kaydederek kesintileri
hiç kayıt altına almamaktır. Bu kolay bir yöntemdir. Ancak netleştirilerek
yapılan bu kayıt çok doğru bir kayıt değildir.
143
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
İkinci tür kayıt yönteminde ise kesintilerin ve bütçeleştirme işlemlerinin tam
yapılmasıdır. Doğru bir kayıt yöntemi olmakla birlikte bütçe gideri oluşması,
ödenek ihtiyacı, bütçe gideri ve ödeme emri sürecini gerektirmesi gibi
nedenlerle tercih edilmemektedir.
Üçüncü tür kayıt yönteminde ise tüm kesintilerin kayıtlara alınması, ancak
bütçe açısından ödenek öngörülmemesi ve nakit hareketi olmaması
nedeniyle kayıt yapılmamasıdır ki en uygulanabilir yöntem budur. Bu
yöntemin tercih edilmesi durumunda aşağıdaki kayıtların yapılması gerekir.
------------------------------- / ------------------------------102.02- Banka Hesabı
4.500.630.03.04.03.90 Giderler Hesabı
1.000.630.03.05.04.03 Giderler Hesabı
500.600.05.01.09.99- Gelirler Hesabı
6.000.------------------------------- / ------------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
4.500.800.05.01.09.99- Bütçe Gelirleri Hs.
4.500.------------------------------ / ------------------------------108.09- Diğer Hazır Değerler Hesabı
84.500.103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H.
84.500.------------------------------- / ------------------------------102.01- Banka Hesabı
84.500.108.09- Diğer Hazır Değerler hesabı
84.500.------------------------------- / ------------------------------103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H.84.500.102.02- Banka Hesabı
84.500.------------------------------- / -------------------------------
F- KAMU HAZNEDARLIĞI GENEL TEBLİĞİNE UYULMAMASINDAN
KAYNAKLANAN SORUMLULUKLAR
Mahalli idarelerin üst yöneticileri ve muhasebe yetkilileri anılan
hükümleri yerine getirmekle mükellef olup, bu hükümlere aykırılık sebebi ile
ortaya çıkabilecek zararlardan şahsen ve müteselsilen sorumludurlar. Ayrıca
burada anılan yöntemler dışında elde edilen nemalar mahalli idarelere
bırakılmaz bu nemalar genel bütçeye gelir kaydedilir.
144
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
15. BÖLÜM
140- KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABININ MUAMELATI
6183 SAYILI KANUNA GÖRE FAİZ UYGULAMASI
GENEL HÜKÜMLERE
GÖRE FAİZ UYGULAMASI
Kişilerden Alacaklar Hesabında Kayıtlı Tutarlar İçin Faiz Uygulaması
5335 sayılı Kanunun 14. maddesiyle değişik 4.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı
Kanunun 1. maddesi hükmüne göre Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret
Kanununa göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit
edilmemişse bu ödeme yıllık % 9 oranı üzerinde yapılır.
Buna göre genel hükümlere göre faiz oranı aylık % 0,75 olarak uygulanacaktır
ve ay kesirleri tama iblağ edilecektir.
6183 sayılı Kanunun “Gecikme Zammı, Nispet ve Zammı” başlıklı 51 inci
maddesi, 25.12.2003 tarih ve 535 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanunun 4 üncü maddesi ile değiştirilmiştir. Buna göre; amme
alacağının ödeme müddeti içinde ödenmeyen kısmına vadenin bitim
tarihinden itibaren her ay için ayrı ayrı % 2,5 oranında gecikme zammı tatbik
olunur. Ay kesirlerine isabet eden gecikme zammı günlük olarak hesap
edilir.
Gecikme zammı bir milyon liradan az olamaz.
Gecikme zammı; 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre uygulanan vergi ziyaı
cezalarında bu madde uyarınca belirlenen oranda, mahkemeler tarafından
verilen ve ceza mahiyetinde olan amme alacaklarında ise bu oranın yarısı
ölçüsünde uygulanır. Bunların dışındaki ceza mahiyetinde olan amme
alacaklarına gecikme zammı tatbik edilmez.
Bakanlar Kurulu, gecikme zammı oranlarını aylar itibarıyla topluca veya her
ay için ayrı ayrı, %10’una kadar indirmeye, gecikme zammı oranı ile gecikme
zammı asgari tutarını iki katına kadar artırmaya, ayrıca gecikme zammı
oranını aylar itibariyle farklı olarak belirlemeye ve gecikme zammını bileşik
faiz usulüyle aylık, üç aylık, altı aylık veya yıllık olarak hesaplatmaya yetkilidir.
2006/10302 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre; 6183 sayılı Kanunun
uygulandığı alacaklar için 21.04.2006 tarihinden itibaren aylık % 2,5
oranında faiz alınmaktadır. Burada eskisinden farklı olarak ay kesirleri tama
iblağ edilmeyerek günlük faiz hesaplaması yapılmaktadır.
145
SAYIŞTAY KANUNUNA GÖRE
FAİZ UYGULAMASI
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
832 sayılı Sayıştay Kanununun 64 üncü maddesine göre, ilamlarda gösterilen
zimmet ve tazminlerde zimmetler vukuu tarihinden; tazminler ise
hükmedildikleri tarihten itibaren faize tabi olarak, İcra ve İflas Kanunu
hükümlerine göre tahsil olunur. Ancak, bu suretle eklenecek faizin tutarı,
zimmet veya tazminine karar verilen miktarın %10’unu geçemez.
6183 SAYILI AMME ALACAKLARININ TAHSİLİ USULÜ HAKKINDA KANUN İLE İLGİLİ ORAN VE
LİMİTLER
Konusu
Kanuni Dayanağı
Miktarı
2006/10302 sayılı BKK
Aylık %2,5
Gecikme zammı Madde: 51
(21/04/2006 tarihinden itibaren geçerli)
5035 Sayılı Kanun 4.md. gereğince, ay kesirleri
tamamlanmaz, günlük olarak hesaplanır.
Tecil faizi (28/04/2006 tarihinden itibaren) Md.48
438 no.lu Tahsilat Gen.
Yıllık %24
Teb.
Belediye sınırları dışındaki köylerde gecikme zammı
Md. 53
%10
(Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilen vergiler hariç)
A- KİŞİLERDEN ALACAKLARIN DOĞUŞU
Kişilerden alacaklar hesabına alınarak takibi gereken alacaklar; kontrol,
denetim, inceleme, kesin hükme bağlama veya yargılama sonucunda ortaya
çıkar.
B- KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABINA BORÇ KAYDEDİLECEK
TUTARLAR
146
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kişilerden alacaklar hesabına; düzenleyici ve denetleyici kurumların kendi
özel düzenlemeleri saklı kalmak üzere, 27/9/2006 tarihli ve 2006/11058 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Kamu Zararlarının Tahsiline
İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre belirlenen
kamu zararları ile diğer mevzuat çerçevesinde ortaya çıkan ve aşağıda sayılan
alacak tutarları kaydedilir:
a) 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 13 üncü
maddesi uyarınca 27/6/1983 tarihli ve 83/6510 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararıyla yürürlüğe konulan Devlete ve Kişilere Memurlarca Verilen
Zararların Nevi ve Miktarlarının Tespiti, Takibi, Amirlerinin Sorumlulukları,
Yapılacak Diğer İşlemler Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre alınması
gereken tutarlar.
b) Mecburi hizmet kaydı ile çeşitli okullarda okutturulan veya staj için
gönderilen memur, öğretmen, öğrenci ve benzerlerinden başarılı olamayan
veya herhangi bir şekilde akdi ihlal edenlerden alınması gereken tutarlar.
c) 1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve
Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümleri
gereğince, ödenen aylıklardan yersiz ödendiği anlaşılarak geri alınması
gereken tutarlar.
ç) Veznedarların muhafazası altında bulunan para, menkul kıymet ve değerli
kâğıtlardan noksan çıkan veya zimmete geçirilen tutarlardan bu hesaba
kaydedilmesine karar verilenler.
d) Bütçe giderleri hesabı dışındaki diğer hesaplara borç veya alacak kaydı
suretiyle verildiği, alındığı veya gönderildiği hâlde çalınan, zayi olan, fazla
veya yersiz verilen veya noksan çıkan tutarlar.
e) Bütçe içi veya bütçe dışı olarak verilen veya gönderilen ön ödemelerden
süresinde mahsup edilmeyen veya zimmete geçirilen tutarlar.
f) Tahsildar, veznedar veya bu işlerle görevlendirilmiş bulunan memur ve
mutemetler tarafından alındı veya diğer resmî belgeler karşılığında tahsil
edildikten sonra zimmete geçirilen veya kaybedilen tutarlar.
g) Bakanlıkça bu hesaba kaydedilmesi bildirilen tutarlar.
ğ) Hesapta kayıtlı tutarlar için tahakkuk ettirilecek faizler.
147
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
C- KİŞİLERDEN ALACAK İÇİN YÜRÜTÜLECEK FAİZİN BAŞLANGIÇ
TARİHİ
a) Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
hükümlerine göre belirlenenler, anılan Yönetmelikte belirtilen tarihten,
b) Bütçe giderleri hesabı dışındaki hesaplardan fazla ve yersiz ödemeler, geri
isteme iradesinin borçluya ulaştığı tarihten,
c) Harcama yetkilisi mutemetlerine verilen avanslardan bu hesaba
aktarılanlar, ön ödemenin mahsup veya iade edilmesi gerektiği tarihten,
ç) Geçici ve sürekli görev yolluğu avanslarından bu hesaba aktarılanlar,
10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun 59 ncu maddesinde
belirtilen tarihlerden,
d) Sözleşmeye dayanan alacaklar, kanun veya taahhütnamelerinde başka bir
süre öngörülmemişse sözleşmenin ihlal edildiği tarihten,
e) Taksitli alacaklar, ödenmeyen taksidin vadesinin geldiği tarihten,
f) Bakanlıkça kişilerden alacaklar hesabına kaydettirilerek izlenmesi istenen
paralar, özel kanunlarında bir hüküm yoksa ve Bakanlıkça da bir tarih
belirtilmemişse kayda geçirildiği tarihten,
itibaren faize tabidir.
Harcama yetkilisi mutemetlerine verilen avansları süresinde mahsup
etmeyenlerden, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil
Usulü Hakkında Kanun hükümleri uyarınca gecikme zammı alınır.
Sürekli ve geçici görev yolluğu avanslarını süresinde mahsup veya iade
etmeyenler ile taahhütnamelerinde ayrıca bir faiz oranı belirtilmeyen
borçlulardan genel hükümlere göre faiz alınır.
Yukarıda çeşitleri sayılanlar dışında kalan alacakların hangi tarihten itibaren
ne oranda faize tabi tutulacağı, Bakanlıktan sorularak alınacak cevaba göre
belirlenir.
D- KİŞİLERDEN ALACAKLARIN ZAMANAŞIMI SÜRESİ, BAŞLANGICI,
KESİLMESİ VE DURMASI
Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı alacakların zamanaşımı süresi,
başlangıcı, kesilmesi ve durması aşağıda açıklanmıştır:
148
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
hükümlerine göre belirlenen alacaklar hakkında anılan Yönetmelikte
belirtilen hükümlere göre işlem yapılır.
Bunun dışındaki alacaklar için zamanaşımına yönelik aşağıdaki hükümler
uygulanır.
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna tabi
alacaklar; Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı olup, 6183 sayılı Amme
Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre tahsil edilmesi gereken
alacaklar, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından
itibaren beş yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar.
Söz konusu Kanunun 103 üncü maddesi hükmü gereğince ödeme, haciz
uygulaması, cebren tahsil ve takip işlemleri sonucunda yapılan her çeşit
tahsilat; ödeme emri tebliği, mal bildirimi ile mal edinme ve mal artışlarının
bildirilmesi; bu işlemlerden herhangi birinin kefile veya yabancı şahıs ve
kurum temsilcilerine uygulanması veya bunlar tarafından yapılması; ihtilaflı
amme alacaklarında adli makamlarca bozma kararı verilmesi, kamu
alacağının teminata bağlanması, adli makamlarca icranın ertelenmesine
karar verilmesi; iki kamu idaresi arasında mevcut bir borç için alacaklı kamu
idaresi tarafından borçlu kamu idaresine borcun ödenmesi için yazı ile
müracaat edilmesi ve amme alacağının özel kanunlara göre ödenmek üzere
müracaatta bulunulması ve/veya ödeme planına bağlanması zamanaşımını
keser.
Kesilmenin rastladığı takvim yılını izleyen takvim yılı başından itibaren
zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. Zamanaşımının bir bozma kararı ile
kesilmesi halinde, zamanaşımı başlangıcı yeni vade gününün rastladığı;
alacağın teminata bağlanması veya icranın adli makamlarca durdurulması
hallerinde zamanaşımının başlangıcı, teminatın kalktığı ve durma süresinin
sona erdiği tarihin rastladığı takvim yılını izleyen takvim yılının ilk günüdür.
Aynı Kanunun 104 üncü maddesi hükmü gereğince, borçlunun yabancı
memlekette bulunması, hileli iflas etmesi veya mirasının tasfiyesi dolayısıyla
hakkında takibat yapılmasına imkan yoksa bu hallerin devamı süresince
zamanaşımı işlemez. Zamanaşımı, yukarıda sayılan sebeplerin kalktığı günün
bitmesinden itibaren başlar veya durmasından evvel başlamış olan süresinin
işlemesine devam eder.
149
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
818 sayılı Borçlar Kanununa tabi olan alacaklar; Kişilerden alacaklar
hesabında kayıtlı olup, 818 sayılı Borçlar Kanununa göre tahsil edilmesi
gereken alacaklar, haksız suretle mal ediniminden dolayı açılacak dava, zarar
görenin verdiğini geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak
bir yıl ve her halde bu hakkın doğduğu tarihten başlayarak 10 yıl geçmekle
zamanaşımına uğrar.
Söz konusu Kanuna göre zamanaşımı, alacağın vadesinin geldiği tarihten
itibaren başlar; alacağın vadesinin dolması bir bildirime bağlı ise zamanaşımı,
bu bildirimin yapılabileceği günden itibaren işlemeye başlar.
Aynı Kanunun 133 üncü maddesi hükmü gereğince; borçlu, borcunu kabul
ettiği, borcuna ve faizine mahsuben bir miktar para ödediği, rehin verdiği
veya kefil gösterdiği, alacaklı dava veya def’i dava dolayısıyla mahkemeye
veya hakeme başvurmakla veya icra takibatına ya da iflas masasına müdahale
ile hakkını istediği takdirde zamanaşımı kesilir. Zamanaşımı kesilince, kesilme
tarihinden itibaren yeni zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Zamanaşımının
kesilmesi, borçlunun borcunu bir senetle kabullenmesi veya mahkeme kararı
ile olması halinde yeni süre 10 yıldır.
818 sayılı Borçlar Kanununun 132 nci maddesinde belirtilen hallerde
zamanaşımı durur. Bu durum ortadan kalktığında zamanaşımı, kaldığı yerden
işlemeye devam eder.
Özel kanunlarındaki hükümlere tabi olan alacaklar; Kişilerden alacaklar
hesabında kayıtlı alacaklar, kanunlarında belirtilen özel hükümlere göre takip
ve tahsil edilir.
Zamanaşımından sonra borçlular tarafından rızaen yapılan ödemeler kabul
edilir.
Yukarıda açıklanan esaslara göre vezne, mutemet, tahsildar ve ambar
açıklarında açığın meydana geldiği, bu tarihin bilinmediği durumlarda olayın
tespit edildiği, yersiz ödemelerde dairesinin bildirmesi üzerine muhasebe
biriminin öğrendiği, öğrenim giderleri gibi sözleşmeye bağlı alacaklarda
taahhüdün bozulduğu, harcama yetkilisi mutemedi avanslarından doğan
alacaklarda ilgili kanunda belirtilen mahsup süresinin bittiği, yolluk
avanslarından doğan alacaklarda 6245 sayılı Harcırah Kanununda belirtilen
mahsup sürelerinin dolduğu tarih zamanaşımının başlangıcıdır.
150
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Taşınır hesaplarının denetimi sonucunda görülen açıklarda, fiil cezai nitelikte
değilse zamanaşımının başlangıcı, düzenlenen raporun ilgili Bakanlığa
verildiği tarihtir.
Hesaplarda kayıtlı alacakların zamanaşımının başlangıcı, süresi, kesilmesi ve
durması hususlarında tereddüde düşülmesi hâlinde, genel bütçe
kapsamındaki kamu idarelerinde Bakanlığa, kapsama dâhil diğer kamu
idarelerinde ise yetkili hukuk birimine başvurulması gerekir.
Borç aslı zamanaşımına uğramış olan alacakların faizleri de zamanaşımına
uğrar.
Zamanaşımına uğramış olsa dahi borçlular tarafından rızaen yapılan
ödemeler kabul edilir.
E- ALACAKLARIN TERKİN VE AF İŞLEMLERİ
Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
hükümlerine göre belirlenen alacaklar hakkında, anılan Yönetmelikte
belirtilen esaslara göre işlem yapılır.
Af kanunları kapsamına girenlerin terkin işlemleri, ilgili af kanunu
hükümlerine göre gerçekleştirilir.
Alacakların af veya terkini, ilgili kanunlarındaki hükümlere göre idarelerince
düzenlenecek “Kişilerden Alacaklar Terkin Talepnamesi” ile genel bütçe
kapsamındaki kamu idarelerinde Bakanlıktan, kapsama dâhil diğer idarelerde
üst yöneticiden istenir.
Zorunlu veya mücbir sebeplerle takip ve tahsil imkânı kalmayan kamu
alacaklarından merkezi yönetim bütçe kanununda gösterilen tutara kadar
olanların kayıtlardan çıkarılmasına, genel bütçe kapsamındaki kamu
idarelerinde Maliye Bakanı, kapsama dâhil diğer kamu idarelerinde üst
yöneticiler yetkilidir. Bu tutarı aşan kamu alacaklarından silinmesi
öngörülenler merkezi yönetim bütçe kanununa ekli cetvelde gösterilir.
Zorunlu veya mücbir sebeplerle takip ve tahsil imkânı kalmayan kişilerden
alacakların, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 79 uncu
maddesi uyarınca terkin edilebilmesi için düzenlenecek terkin
talepnamesine;
151
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
1) İlgisine göre sorumlu, ahiz veya mirası kabul eden mirasçıların bilinen
adreslerine posta, mahalli zabıta veya jandarma vasıtasıyla yaptırılan tebligat
ve kovuşturmaya ilişkin belgeler,
2) Mal varlığının tespiti amacıyla tapu ve/veya vergi dairesinden yapılacak
araştırmaya ilişkin belgeler ile adres veya mal varlığının tespiti amacıyla
Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde yapılacak araştırmaya ilişkin belgeler,
3) Yukarıda belirtilen araştırmalar sonucu öldüğü tespit edilen sorumlu veya
ahizin mirasçılarının bulunmadığına dair vukuatlı nüfus kaydı belgesi ve mal
varlığı bırakmadığına ilişkin belge,
4) Mirasçıları tarafından mirası reddedilenler için mirasın reddedildiğini
kanıtlayan belge, borcunu ödeyemeyecek durumda olan sorumlu, ahiz veya
mirasçılara ait usulüne göre alınmış aciz belgesi,
5) Kamu idarelerine ait olup, mahkemeye veya icraya intikal etmiş bir
alacağın terkininde, 8/1/1943 tarihli ve 4353 sayılı Maliye Vekâleti Baş Hukuk
Müşavirliğinin ve Muhakemat Umum Müdürlüğünün Vazifelerine, Devlet
Davalarının Takibi Usullerine ve Merkez ve Vilayetler Kadrolarında Bazı
Değişiklikler Yapılmasına Dair Kanun hükümlerine göre yetkili merci
tarafından verilen takipten vazgeçme onayı, bağlanır.
İhalenin feshi ve istihkak iddialarına ilişkin olanlar dışındaki icra mahkemesi
kararları Yargıtay tarafından onaylanmış olsa dahi bunlara dayanılarak
alacağın terkini yoluna gidilemez. Bu tür alacaklar için mahkemeye
başvurulması gerekir. Mahkemeye başvurmada hazine için yarar görülmediği
takdirde, 4353 sayılı Kanun gereğince alınacak vazgeçme kararı ile terkini
istenilebilir. Bu takdirde, icra tetkik mercii ve Yargıtay icra ve iflas dairesi
kararları ile mahkemeye başvurmadan vazgeçme kararının tasdikli örnekleri
terkin talepnamesine bağlanır.
Bu belgelerin dışında terkin talepnamesine gerektiğinde bağlanacak diğer
belgeler Bakanlıkça belirlenir.
Alacağın tahsili için açılan davada kamu idaresi aleyhine karar verildiği ve
Yargıtay tarafından da onanmak suretiyle hüküm kesinleştiği veya kamu
idaresi için bir yarar görülmediğinden temyizden yetkili mercinin onayı
alınarak vazgeçildiği hâllerde, Yargıtay ilâmı veya temyizden vazgeçme onayı
ile buna ilişkin aleyhteki mahkeme kararı, hukuk birimince strateji geliştirme
152
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
birimi veya ilgili taşra birimine gönderilir. Bu birimlerce de, söz konusu
belgelerin onaylı birer örnekleri ilgili muhasebe birimine intikal ettirilerek
alacağın kayıtlardan çıkarılması sağlanır.
F- ALACAK İZLEME DOSYALARI VE ALACAK SIRA NUMARALARI
Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı alacakların tahsili muhasebe
birimlerince yapılır.
Muhasebe birimlerince, kişilerden alacaklar hesabına kaydedilen alacakların
her biri için ayrı bir alacak izleme dosyası açılır. Bu dosyalara, alacağın
hesaplara alındığı malî yıl ile bu rakamlardan sonra gelmek üzere malî yıl
başında “1” den başlayarak verilen rakamlardan oluşan bir alacak sıra
numarası verilir. Bu numaralar aynı zamanda kişilerden alacaklar hesabı
defterinin alacak sıra numarasını da oluşturur. Alacakların izlenmesi bu
dosyalardan yapılır.
Kişilerden alacaklar hesabına alınan tutarlar için verilen alacak sıra
numaraları, alacağın tamamı tahsil edilinceye kadar kullanılır.
Bu alacaklar için tahakkuk ettirilerek faiz bölümüne kaydedilen tutarlara da
alacağın aslına ait alacak sıra numarası verilir ve faiz tutarlarının tahsili de aynı
dosyadan izlenir.
G- ALACAKLARIN DİĞER MUHASEBE BİRİMLERİNCE İZLENMESİ
Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı tutarların borçlularının başka bir yerde
olduğu anlaşıldığı takdirde, bunlara ait alacak tutarı tespit edilerek, borca
alınma sebebi de açıklanmak suretiyle durum borçlunun bulunduğu yer
muhasebe birimine yazılır. Bu yazıyı alan muhasebe birimi, bildirilen alacak
tutarının tahsilini borçlular defterine ve nazım hesaplar grubu içindeki başka
birimler adına izlenen alacaklar hesabı ve başka birimler adına izlenen alacak
emanetleri hesabına kaydederek izler. Borçlu oradan ayrıldığı takdirde
durumu, alacağın kayıtlı bulunduğu muhasebe birimine bildirir ve gerekli
hesap düzeltmelerini yapar.
Muhasebe birimi nakden ya da mahsuben yaptığı tahsilatın, kasa hesabı veya
ilgili hesaplara borç, muhasebe birimleri arası işlemler hesabına alacak
kaydını içeren muhasebe işlem fişinin nüshalarını alacağın kayıtlı bulunduğu
muhasebe birimine gönderir. Tahsilat, ayrı bütçeli bir idare muhasebe birimi
153
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
adına yapılmış ise para banka kanalıyla gönderilir. Söz konusu tutar nazım
hesaplardan çıkarılır.
Herhangi bir muhasebe yetkilisinin kendisinden tahsilinin izlenmesi istenilen
bir alacağın tahsilinde ihmali görülürse, durum alacağın kayıtlı bulunduğu
muhasebe birimince Bakanlığa bildirilir.
H- YABANCI PARA CİNSİNDEN KİŞİLERDEN ALACAKLARIN TAHSİLİ
Yabancı para cinsinden alacaklar, sözleşmelerinde “aynen” tahsil edileceğine
dair hükümlerin yer alması halinde aynen veya vade ya da fiili ödeme
tarihindeki T.C. Merkez Bankası efektif satış kuru üzerinden ulusal para
olarak; sözleşmelerinde böyle bir hüküm yok ise alacağın vade veya fiili
ödeme tarihindeki T.C. Merkez Bankası efektif satış kuru üzerinden ulusal
para olarak tahsil edilir.
İ- SAYIŞTAY İLAMLARI
Sayıştayca tazmin hükmedilen paralara ait ilamlar kamu idaresince
muhasebe birimlerine gönderildiğinde; muhasebe birimlerince ilamda yazılı
tutarlardan kısmen veya tamamen daha önceden kişilerden alacaklar
hesabına kaydedilmiş tutarlar bulunduğu takdirde, tahsil edilip edilmediğine
bakılmaksızın bu paraların hesaplara alınış kaydına ilişkin yevmiye tarih ve
numarası ile tutarlarını gösteren bir liste düzenlenerek kamu idaresine
gönderilir. İlam tutarından listedeki tutar düşüldükten sonra arta kalan
tutarlar yevmiye ve yardımcı hesap defterlerine kaydedilir. Daha önce
hesaplara alınan ve listede gösterilen alacakların yardımcı hesap defteri
kayıtlarında; ilamın tarihi, numarası, yılı ve adına tazmin hükmolunan
sorumluların kimlikleri belirtilir. İlam kesinleşinceye kadar, sorumlulardan
icraya müracaat edilmeksizin tahsilat yapılır.
Sayıştayca temyiz, yargılamanın iadesi veya karar düzeltilmesi yoluyla
alacaklardan bir kısmının veya tamamının kaldırılmasına karar verildiği
takdirde, buna ait kararlar da kamu idaresince muhasebe birimlerine
gönderildiğinde kaldırılan tutar hesaplardan çıkartılır.
Muhasebe birimlerince, Sayıştay ilamına dayanılarak kişilerden alacaklar
hesabına kaydedilmiş bulunan alacaklarla ilgili olarak, bir ay içinde nakden
veya mahsuben yapılan tahsilat ile terkin, tenzil ve kaldırma işlemlerini
gösteren üç nüsha “Alacak Bilgi Fişi” düzenlenir. Ay sonlarında birer nüshası
154
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ilgili kamu idaresine, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde ise ayrıca
Bakanlığa gönderilir. Alacak bilgi fişleri, her yılın ilamı için ayrı ayrı düzenlenir.
Bir ay içinde, herhangi bir yılın ilamı kapsamındaki alacakların durumunda
tahsil, terkin, tenzil ve kaldırma gibi nedenlerle bir değişiklik yoksa o yılın
ilamı ile ilgili o ay için fiş düzenlenmez.
Tebliğ olunan ilamların kayda geçirilmesi sırasında, daha önce kişilerden
alacaklar hesabına kaydedilmesinden dolayı ilam toplamından düşülecek
paralardan, tahsil edilmiş tutarlar varsa bunlar için de ayrı bir alacak bilgi fişi
düzenlenerek, ilamın kayda geçirildiğini bildiren yazı ile birlikte gönderilir.
J- ALACAKLARIN TAHSİL ŞEKİLLERİ
Kişilerden alacaklar hesabında kayıtlı alacakların rızaen tahsili esastır. Rızaen
tahsil edilemeyen alacaklar, özel kanunlarında yazılı hükümlere göre veya
takas suretiyle ya da icra yoluyla tahsil edilir.
“Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik”47 hükümleri uyarınca idare gelirlerinin tahakkuku, gelir ve
alacakların takibi ve genel bütçe kapsamı dışında kalan idarelerde bu gelir ve
alacakların tahsil işlemleri, ilgili mevzuatında özel bir düzenleme bulunmadığı
takdirde, strateji geliştirme birimleri tarafından yürütülür. İdarelerin işlemleri
sonucunda, herhangi bir gelir tahakkuku veya gelir ve alacakların takip ve
tahsilini gerektiren bir durumun ortaya çıkması halinde, gereğinin yapılması
amacıyla ilgili birim tarafından strateji geliştirme birimlerine bildirilir.
Özel kanunlarında yazılı hükümlere göre yapılan tahsilat; Kanunlarında
tahsil şekli hakkında özel hükümler bulunan alacaklar bu hükümlere göre
takip ve tahsil edilir.
Takas suretiyle tahsilat; 818 sayılı Borçlar Kanununun 118- 124 üncü
maddeleri hükümlerine göre bir alacağın takas suretiyle tahsil edilebilmesi
için; kurum ile borçlu olan gerçek veya tüzel kişinin karşılıklı olarak alacaklı ve
borçlu durumunda olmaları, takas edilecek olan karşılıklı borç ve alacağın
nakit olması, takas edilecek olan karşılıklı borç ve alacağın her ikisinin de
vadesi gelmiş olması ve takas yapılmadan önce borçluya, alacağının borcuna
47
18.02.2006 tarih ve 26084 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
155
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
takas suretiyle mahsup edileceğinin bir yazı ile bildirilmesi veya alacağını
talep ettiği zaman borcu ile takas edileceğinin beyan edilmesi gerekir.
Borç ve alacaktan birisi şarta bağlı bulunuyorsa veya henüz vadesi
gelmemişse takas yapılamaz. Ancak, borçlunun istemi üzerine vadesi
gelmemiş borçlarına mahsup yapılabilir.
Herhangi bir şahsın borcu, o şahsın ortak bulunduğu şirketin kurumdan
alacağı ile takas edilemez.
Yukarıda belirtilen takas şartlarının varlığı halinde, memurun borçlu olduğu
paraların aylık bordroların kesintiler sütununda gösterilmesi gerektiği,
muhasebe birimince ilgili tahakkuk dairesine bildirilerek borçları, memur
aylıklarından takas suretiyle tahsil edilir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 123 üncü maddesi hükmü gereğince;
saklanmak için bırakılmış veya haksız olarak alınmış bir şeyin verilmesine veya
karşılığının ödenmesine ilişkin alacaklar, nafaka veya işçi ücreti gibi borçlunun
ve ailesinin geçimi için gerekli olup özel niteliği bakımından doğrudan
doğruya alacaklıya ödenmesi gereken alacaklar ve Devlet, il ve köyler lehine
olarak kamu hukukundan doğan alacaklar takas edilemez.
4857 sayılı İş Kanununun 35 inci maddesi gereğince, işçilerin aylık ücretlerinin
dörtte birinden fazlası da (işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için
hakim tarafından takdir edilecek tutar hariç) takas edilemez.
Ancak; yukarıda belirtilen borçluların rızaen ödemeyi yazılı olarak kabul
etmeleri halinde, muhasebe birimlerince istihkaklarından doğrudan takas
suretiyle tahsilat yapılır.
İcra yoluyla tahsilat; Özel kanunlarındaki hükümler veya takas suretiyle
tahsili mümkün olanlar dışında kalan alacaklardan, mahkemeler ve Sayıştay
ilamları ile hüküm altına alındığı halde borçlu tarafından rızaen
ödenmeyenler icra yolu ile tahsil edilir.
Yapılan icra takibinden kısa sürede sonuç alınabilmesi için ilgili muhakemat
müdürlüğü veya hazine avukatlığına alacak ve borçlu (varsa veli veya vasisi)
hakkında muhasebe birimlerince ayrıntılı bilgi verilir.
Sayıştay ilamlarının icra yoluyla tahsili gerektiği takdirde, ilamın onaylı bir
örneği dosyasında bırakılarak aslı icra dairesine verilir.
156
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
İcra veya mahkemeye intikal ettirilen alacakların takibinin ne aşamada
olduğunun muhasebe birimlerince, ilgili muhakemat müdürlüğü veya hazine
avukatlığından ay sonlarında sorulması ve tahsil edildiği bildirilen paraların
icra dairelerinden alınarak alacağa mahsup edilmesi gerekir.
16. BÖLÜM
ŞARTA BAĞLI OLMAYAN BAĞIŞ VE YARDIMLARIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
5018 sayılı Kanunun amir hükmü gereği kamu idarelerine yapılan her türlü
bağış ve yardım gelir kaydedilecektir. Kamu idarelerinin muhasebe yetkilileri,
herhangi bir şarta bağlı olmayan her türlü bağış ve yardımı kabul etmek
durumundadır.48 Bağış ve yardımların muhasebeleştirilmesinde bağış ve
yardımların nakit olması durumunda yapılacak olan kayıtlarla diğer
durumlarda yapılacak olan kayıtlar arasında farklılıklar vardır.
Bilindiği üzere, 5793 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 46 ıncı maddesi ile 5018 sayılı Kamu Mali
Yönetimi ve Kontrol Kanununun 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasının birinci
cümlesindeki “bütçelerine” ibaresi madde metninden çıkarılarak, söz konusu
fıkranın birinci cümlesi “Kamu idarelerine yapılan her türlü bağış ve yardımlar
gelir kaydedilir.” şeklinde yeniden düzenlenmiştir. 5793 sayılı Kanunun
gerekçesinde yapılan bu değişikliğin nedeni, ayni nitelikteki bağış ve
yardımların, hem alındığında hem de nakde dönüştürüldüğünde bütçeye
gelir kaydedilmesinden dolayı mükerrerliğe yol açması olarak, gösterilmiştir.
Diğer taraftan, 5018 sayılı Kanunda yapılan bu değişikliğe rağmen, Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe
Yönetmeliği, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Muhasebe Yönergesi ve
Türkiye İş Kurumu Muhasebe Uygulama Yönetmeliği olarak yürürlükte
bulunan muhasebe düzenlemelerinin çeşitli maddelerinde kamu idarelerine
48
Belediyelerde, belediye başkanlarının şartsız bağışları kabul etmek ya da etmemek
şeklinde bir yetkisi vardır. (5393 sayılı Belediye Kanunu madde 38/l) İl Özel
İdarelerinde söz konusu yetki valilere verilmiştir. (5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu
madde 30/l) Mahalli idare birliklerinde ise şartsız bağışları birlik başkanı kabul eder.
(5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu madde 14/l)
157
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yapılan ayni ve nakdi bağışların bütçeye gelir kaydedilmesine ilişkin
düzenlemeler yer almaktadır.
Bu nedenle, kamu idarelerine yapılan ve hazır değer niteliğinde olmayan
bağış ve yardımların bütçeye gelir kaydedilmeksizin, stok, duran varlık veya
ilgili diğer hesaba borç, 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilmesi
gerekmektedir.
Nakdi olarak yapılan bağış ve yardımların ise (para, çek, döviz), bir taraftan
100- Kasa Hesabı, 101- Alınan Çekler Hesabı, 102-Banka Hesabı, 105- Döviz
Hesabı veya diğer ilgili hazır değer hesabına borç, 600-Gelirler Hesabına
alacak, diğer taraftan 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç, 800-Bütçe Gelirleri
Hesabına alacak kaydedilmesi gerekmektedir.
Nakdi ve ayni bağışların kayıtları muhasebe işlem fişine dayanılarak
yapılacaktır.
Kamu idarelerine bağış ve yardım yoluyla taşınır teslim edildiğinde, söz
konusu taşınırlar, taşınır kayıt kontrol yetkilisi tarafından Taşınır İşlem Fişi
(TİF) düzenlenerek kayıtlara alınacaktır. TİF’in birinci nüshası bağış ve yardım
edene verilecek veya gönderilecek ikinci nüshası ise TİF’in düzenlenme
tarihini takip eden en geç on gün içinde ve her durumda malî yıl sona
ermeden önce muhasebe birimine gönderilecektir. Muhasebe birimince,
taşınır bağış ve yardımına ilişkin, muhasebeleştirme belgesi düzenlendiğinde
ekinde bu TİF’de yer alacaktır.
158
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
17. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERDE DÖNEM SONU ÖNCESİ İŞLEMLER
A- GİRİŞ
Muhasebenin süreklilik ilkesi gereği kamu idarelerinin faaliyetleri, herhangi
bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürülür. Sınırsız kabul edilen kamu
idarelerinin ömrü, faaliyetlerin sonuçlarının görülebilmesi bakımından çeşitli
dönemlere ayrılır. Bu ayrım da Dönemsellik ilkesinin bir gereğidir. Genel
Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde dönemsellik, “Kamu idarelerinin
faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları
diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır.” şeklinde tanımlanmaktadır.49
Dönemlere ayrılan ömür itibariyle, kamu idarelerinin faaliyet sonuçları tespit
edilir. Kamu idarelerinin ömrünün bu dönemleri, genel olarak bir yıllık süreyi
kapsamakta, 1 Ocakta başlamakta ve 31 Aralıkta son bulmaktadır. Bu devir
hesap dönemi ya da mali yıl olarak adlandırılmaktadır. Tabidir ki, kamu
idarelerinin ömrünün daha kısa sürelere ayrılması ve faaliyet sonuçlarının bu
süreler itibariyle tespit edilmesi de mümkündür. Bu çerçevede üçer aylık
raporlamalar da yapılmaktadır.
Faaliyet sonuçlarının kesin olarak çıkarılmak istendiği tarih dönem sonu
olarak adlandırılmaktadır. Bu tarih itibariyle kamu idarelerinin mali tabloları
hazırlanmaktadır. Mali tablo hazırlanırken her bir varlık ve kaynak kalemi
gözden geçirilmekte ve değerlemesi yapılmaktadır. Bu değerleme süreci,
doğrudan kamu idaresinin faaliyet sonuçlarını etkilediği için son derece
önemlidir ve dolayısıyla bu sürece ilişkin muhasebe ilkelerinin yanı sıra birçok
mevzuat düzenlemesi de mevcuttur.
Dönem sonu işlemlerinin dar açıdan başlangıç noktası, geçici mizan olarak
adlandırılan mizandır. Geçici mizan, yevmiye ve büyük defter kayıtlarına göre,
hesaplarının durumunu gösteren bir tablodur. Ancak bu tablo, uygulanan
muhasebe yöntemleri nedeniyle bazı hesapların gerçek durumu
göstermemesi; aşınma, hata ve hile nedeniyle hesapların kaydi durumu ile
49 Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları, Mahalli İdareler Teknoloji
Araştırma Geliştirme Derneği Yayını No: 4, Ankara, Kasım 2007s.345
159
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
fiili durumu arasında farklılar olması; Bilgilerin zaman zaman idarenin
muhasebe birimine geç intikal etmesi gibi nedenlerle kamu idaresinin gerçek
durumunu göstermekten uzaktır.
Aslında iki geçici mizan söz konusudur. Birincisi; gün sonu, haftanın belirli
günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter çalışmaları yapılmadan
önce hazırlanan geçici mizan, ikincisi ise bu işlemler yapıldıktan sonra
hazırlanan geçici mizandır. Dönem sonu işlemlerine başlamadan önce ikinci
türden, yani gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay sonu işlemleriyle
muhasebe içi envanter işlemler tamamlanarak, elde edilen bir geçici mizana
ihtiyaç bulunmaktadır. Dönem sonu işlemleri bu mizan üzerine tesis edilmek
zorundadır.50
Bu bölümde ikinci geçici mizanın çıkarılmasına esas dönem sonu öncesi
işlemler sırasıyla detaylı bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır.
B- 15 ARALIKTA ÖDENEN MEMUR MAAŞLARININ YARISININ BÜTÇE DIŞI
AVANS VE KREDİLER HESABINA KAYDEDİLMESİ
Muhasebat Genel Müdürlüğünce yayınlanan 6 sıra nolu Genel Tebliğde51,
“28/9/1988 tarihli ve 3472 sayılı Kanunla
-Devlet memurları ile diğer kamu görevlilerine ilişkin kanunlarda yer alan
“aybaşı” ibarelerinin “ayın 15’i” olarak uygulanması, dolayısıyla aylık ve
aylıkla birlikte ödenmesi gereken özlük haklarının her ayın 15’inde ödenmesi,
- İlgililere 15 Aralık – 14 Ocak dönemleri için yapılacak ödemelerin yarısının
ödemenin yapıldığı yıl bütçesine gider kaydolunması, kalanının ise avans
hesaplarına alınarak takip eden mali yıl başında bütçeye gider yazılması,
- Kamu kurum ve kuruluşlarında işçi statüsünde çalışanların aylık ücretlerinin
ödenmesinde de bahsedilen esaslara göre işlem yapılması,” hükme
bağlanmıştır.
Bütçenin yıllık olmasından hareketle yapılan yukarıdaki düzenleme ile tüm
kamu idareleri maaşını çalışmadan peşin olarak alan kamu görevlilerine 15
Aralıkta ödemiş oldukları maaşların yarısı gider ve bütçe giderleri hesaplarına
50 Erkan KARAARSLAN, “Dönem Sonu İşlemleri Öncesinde Yapılması Gereken İşlemler,” Mali Kılavuz Dergisi, sayı.38: 75.
51
Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:6) Aylık Ve Ücret Ödemeleri
Değişik: 28/4/2004 Tarihli ve 25446 Sayılı R.G.
160
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
kaydedecekler diğer
kaydedeceklerdir.
yarısını
ise
bütçe
Erkan Karaarslan
dışı
avans
hesaplarına
Bütçe dışı avans hesaplarına kaydedilen tutar ertesi dönem başında bütçe
ödeneklerinin kayda alınmasını müteakip gider ve bütçe gideri hesaplarına
mal edilerek kapatılacaktır.
C- YAPILAN HATALARIN DÜZELTİLMESİ
Dönem sonu işlemlerine geçilmeden önce, tüm yıl muhasebe ve raporlama
sisteminde yapılan hataların düzeltilmesi gerekmektedir. Genel Yönetim
Kapsamındaki kamu idarelerinde tahakkuk bazlı muhasebe uygulamasında
maalesef çok sayıda hata yapılmaktadır. Yapılan bu hatalar, en temel
raporların ve kesin hesabın doğru düzenlenememesine neden olmaktadır.
Özellikle kayıt hataları ve kullanılmayan hesaplar en sık yapılan hataların
başında gelmektedir.
Yeni muhasebe sisteminde, yapılan muhasebe hatalarının yine muhasebe
kaydı ile düzeltilmesi zorunluluğu, hem Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliğinde hem de idarelerin kendi düzenlemelerinde yer almaktadır.
Yevmiye kayıtlarında meydana gelebilecek her türlü yanlışlık ancak
muhasebe kaydıyla düzeltilir. Bu durum Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliğinde muhasebe standardı olarak şu şekilde ifade edilmektedir;
“Devlet muhasebesi uygulayan kamu idarelerinin muhasebe birimleri,
muhasebe işlemlerini, gerçekleşme sırasına göre düzenli bir şekilde hesap
dönemi başında "1" den başlamak üzere hesap döneminin sonuna kadar
numaralandırarak kaydederler. Muhasebe kayıtları ancak yeni bir muhasebe
kaydı ile düzeltilir. Muhasebe belgesinde, düzeltme işleminin gerekçesine yer
verilir.”
Bilindiği üzere Genel Yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerinde kurulan
yeni muhasebe sistemi; hem nakit esasına göre bütçe uygulamalarını hem de
tahakkuk esasına göre faaliyet sonuçlarını izleyebilmekte ve bütçe
hesaplarına yapılan kayıtlarda, yansıtma hesapları da kullanılmaktadır. Bu
nedenle bütçe hesaplarının bulunduğu yevmiyelerde yapılan hatalarda
düzeltme işlemlerinde yansıtma kayıtlarının da düzeltilmesi gerekecektir.
Örneğin; mahalli idarelerde 800-Bütçe Gelirleri Hesabının 04.03.02.01 ayrıntı
koduna tahakkuklu bir bütçe geliri kaydı yapılmış ve yapılan denetimde bütçe
geliri ayrıntı kodunun yanlışlıkla 04.03.02.01 koduna yazıldığı ve doğru kodun
161
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
03.02.01.02 olması gerektiği sonucuna varılmışsa bunun muhasebe kaydı ile
düzeltilmesi gerekecektir.
Başta yapılan hatalı kayıt;
----------------------------- / ----------------------------100- Kasa Hesabı
120- 04.03.02.01 Gelirlerden Alacaklar Hs.
805- Gelir Yansıtma Hesabı
800- 04.03.02.01 Bütçe Gelirleri Hesabı
----------------------------- / ----------------------------Bu kaydı düzeltmek için yapılacak olan düzeltme kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
----------------------------- / ----------------------------800- 04.03.02.01 Bütçe Gelirleri Hesabı
805- Gelir Yansıtma Hesabı
----------------------------- / ----------------------------120- 04.03.02.01 Gelirlerden Alacaklar Hs.
254.01- Taşıtlar Hesabı
----------------------------- / ----------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
800- 03.02.01.02 Bütçe Gelirleri Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
Satılarak paraya çevrilen taşıt daha önce kayıtlarda olmayan bir varlıksa bu
kayıtların haricinde ayrıca taşıtın kayıtlardan çıkarılma değeriyle kayda
alınması gerekecektir. Bu da;
----------------------------- / ----------------------------254.01- Taşıtlar Hesabı
500.02.03.05- Net Değer Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
şeklinde olacaktır.
162
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Örneğin; emanetler hesabına alacak kaydedilmesi gerekirken yanlışlıkla
Bütçe Gelirleri Hesabına (Tahakkuklu Beyana Dayanan Gelir Vergisi olarak)
alacak kaydedilen tutarların düzeltme kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
---------------------------------------- / ---------------------------------------800.01.01.01.01 Bütçe Gelirleri Hesabı (Beyana Dayanan Gelir Vergisi)
805 Gelir Yansıtma Hesabı
---------------------------------------- / ---------------------------------------120.01.01.01.01 Gelirlerden Alacaklar Hesabı (Bey.Day. Gel. Ver.)
333.09.13 Emanetler Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
Dönem sonu uygulamalarına geçmeden önce yapılan ve düzeltilmesi gereken
çok sayıda hata yapılmış olabilir. Bunlardan başlıcaları şunlardır;
- Hesap bakiyesi hataları,
- Yansıtma hesapları kullanım hataları,
- Tertip kullanılması gerektiği halde kullanılmayan hesaplar,
- Yardımcı defter – yevmiye defteri – mizan eşitsizlikleri,
- Yapılmakta olan yatırımlar hesabı ile taahhütler hesabının kullanım hataları,
- Yanlış amortisman uygulamaları,
-Ödenek hesaplarının kullanımında ve bütçenin muhasebeleştirilmesinde
yapılan hatalar,
-Tahakkuk hesaplarının tahakkuk bilgileriyle uyuşmayan değerler taşımaları,
-Taşınır mal hesaplarının yanlış kullanımı,
-Kullanılması gerektiği halde hiç kullanılmayan hesap grupları
D- DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ÖNCESİNDE YAPILMASI ZORUNLU OLAN GÜN
SONU, HAFTA SONU VE AY SONU İŞLEMLERİNİN YAPILMASI
1- Genel Olarak
“Dönem Sonu İşlemleri” öncesinde, öncelikle yapılan muhasebe hataları
düzeltilmeli, ardından bu başlık altında anlatılacak olan gün sonu, hafta sonu
163
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ve ay sonu işlemleri yapılmalıdır. En son olarak da zorunlu ve ihtiyari envanter
işlemleri yapılmalıdır.
Genel Yönetim Kapsamındaki kamu idarelerinin muhasebe uygulamalarını
düzenleyen muhasebe yönetmeliklerinde gün sonu, hafta sonu ya da ay sonu
işlemleri olarak ayrı başlıklar altında düzenlemeler mevcut değildir. Bu tür
düzenlemeler hesapların işleyiş kısımlarına serpiştirilmiştir. Ancak bu işlemler
yapılmadan envanter kayıtları ve dönem sonu işlemlerini yapmak da
mümkün değildir. Örneğin bir ay sonu kaydı olan katma değer vergisi
kapatma kayıtlarını yapmadan ya da döviz işlemlerine ilişkin değerleme
kayıtlarını yapmadan dönem sonu işlemleri yapılamaz. Bu işlemler
yapılmadan çıkarılan mali raporlarda hatalı çıkarılmış olur.
2- Gün Sonu İşlemleri
Gün sonunda yapılması gereken bazı işlemler;
- Gün içinde tahakkuk servislerince yapılan gelir tahakkuklarının, 120Gelirlerden Alacaklar Hesabına kaydedilmesi,
- Gün içinde, bütçede ödeneği bulunan ve bütçeye gider kaydı yapılan ancak
ödenek kullanımı yapılmayan, giderlere ilişkin ödenek kullanım kaydının
yapılması,
- Gün içinde faaliyet ve bilanço hesaplarına yapılan kayıtlardan bütçe gelir ve
giderlerini ilgilendirenlerin tespit edilerek, bütçe ve yansıtma kayıtları
yapılmayanlar varsa bu kayıtların yapılması,
- Banka hesap özet cetveline göre banka, verilen çekler ve gönderme emirleri
ve alınan çekler hesaplarına gerekli kayıtların yapılması,
- Muhasebe düzenlemelerine göre vezneden bankaya gönderilmesi gereken
para, çek, döviz, menkul kıymet vb. değerlerin bankaya gönderilmesi ve
gerekli kayıtların yapılması,
şeklinde sayılabilir.
Bu işlemleri basit birer örnekle açıklamak gerekirse;
a) Gün içinde tahakkuk servislerince yapılan gelir tahakkuklarının, 120Gelirlerden Alacaklar Hesabına kaydedilmesi
164
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Belediye tarafından verilen beyanname üzerine 400 TL emlak vergisi
tahakkuku yapılmıştır.
----------------------------- / ----------------------------120- Gelirlerden Alacaklar Hs.
600- Gelirler Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
b) Gün içinde, bütçede ödeneği bulunan ve bütçeye gider kaydı yapılan
ancak ödenek kullanımı yapılmayan, giderlere ilişkin ödenek kullanım
kaydının yapılması
Belediye tarafından gün içinde 03.02 Ekonomik kodundan 6.000 TL tutarında
bir bütçe gideri ödenmiştir.
----------------------------- / ----------------------------905- Ödenekli Giderler Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gün içinde 03.04 Ekonomik kodundan
2.000 TL tutarında bir bütçe gideri ödenmiştir.
----------------------------- / ----------------------------905- Ödenekli Giderler Hesabı
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
c) Gün içinde bütçe ve yansıtma kayıtları yapılması gerektiği halde varsa
yapılmayanların kayıtlara alınması
Bu şekilde kamu idarelerinde yılın son iş gününde ortaya çıkabilecek tüm
yansıtma hesapları aşağıdaki gibidir.
----------------------------- / ----------------------------830- Bütçe Giderleri Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
----------------------------- / ----------------------------165
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
805- Gelir Yansıtma Hesabı
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
----------------------------- / ----------------------------810- Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı
805- Gelir Yansıtma Hesabı
----------------------------- / ----------------------------831 Ödeneğine Mahsup Edilecek Harcamalar Hesabı
833 Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
----------------------------- / -----------------------------
d) Muhasebe düzenlemelerine göre vezneden bankaya gönderilmesi
gereken para, çek, döviz, menkul kıymet vb. değerlerin bankaya
gönderilmesi ve gerekli kayıtların yapılması,
Vezneden bankaya 25.000 TL gönderilmiştir.
----------------------------- / ----------------------------108- Diğer Hazır Değerler Hs.
25.000
100- Kasa Hesabı
25.000
----------------------------- / -----------------------------
e) Banka hesap özet cetveline göre banka, verilen çekler ve gönderme
emirleri ve alınan çekler hesaplarına gerekli kayıtların yapılması
Bankalardan alınan hesap özet cetvellerinin dikkatli bir şekilde kontrol edilip
hesaptan çıkan paraların 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirlerine
Hesabına borç 102 Banka Hesabına Alacak kaydedilmesi; Banka Hesabına
gelen paraların ise 102- Banka Hesabına Borç ilgili hesaplara alacak
kaydedilmesi gerekir. Örneğin kamu idaresine bir banka hesap özet cetveli
geldiğinde aşağıdaki kayıtlar yapılanbilir;
----------------------------- / ----------------------------102- Banka Hesabı
120- Gel. Al. Hs.
207.000.20.000
166
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
121- Gel. Tak. Al
10.000
101- Al. Cek. Hs
30.000
600- Gel. Hs
140- Kis. Al. Hs.
Erkan Karaarslan
10.000
20.000
333- Em. Hs.
5.000
330- Al. Dep. Tem.
20.000
132- Kur. Ver.Borç. Al. Hs.
20.000
340- Al. Sip. Av. Hs
108- Diğer Haz. Değ. Hs
15.000
25.000
255- Demirbaşlar Hs.
32.000
----------------------------- / ----------------------------805- Gel. Yans. Hs.
75.000
800- Bütçe Gel. Hs
20.000
800- B.G. Hs.
10.000
800- B. Gel. Hs.
10.000
800- Bü. Gel. Hs.
3.000
800- Bütçe Gel. Hs
32.000
----------------------------- / ----------------------------103- V. Ç. G. E. HS.
40.000
103- V. Ç. G. E. Hs.
60.000
102- Banka Hs
100.000
----------------------------- / -----------------------------
3- Haftanın Belirli Günlerinde Yapılması Gereken İşlemler
Haftanın belirli günlerinde yapılması gereken işlemler bulunmaktadır. Bu
işlemlere aşağıdaki örnekler verilebilir.
- Gümrük muhasebe yetkilisi mutemetliklerince nakden tahsil edilen
tutarlardan gerekli iadeler yapıldıktan sonra kalanlar, her hafta Salı ve Cuma
günleri ve ayın son günü, bu günlerin tatil gününe rastlaması durumunda bir
167
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
önceki iş günü itibarıyla bağlı bulundukları muhasebe birimi hesabına
aktarılır.
- Döviz hesabına kaydedilen hazine malı döviz tutarları; haftalık dönemler
itibarıyla topluca Cuma günleri, Cuma günü tatile rastladığında bir önceki iş
günü ve her durumda malî yılın son iş günü; her bir döviz cinsi için ayrı ayrı
düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile dövizin cinsi ve tutarı belirtilerek döviz
gönderme emri düzenlenmek suretiyle Dış Ödemeler Muhasebe Birimine
aktarılır ve muhasebe işlem fişinin bir nüshası Dış Ödemeler Muhasebe
Birimine gönderilir.
- Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri muhasebe birimlerine, tahvil,
senet ve bonolar dışında hazine malı olarak teslim edilen veya kişilere ait
olarak teslim edildiği hâlde sonradan hazine malı olan menkul varlıklar,
muhasebe birimlerine teslimini izleyen günden başlamak üzere en geç bir ay
içinde Darphane ve Damga Matbaası Muhasebe Birimine; konvertibl
olmayan yabancı paralar ise haftalık dönemler itibarıyla Cuma günleri İç
Ödemeler Muhasebe Birimine gönderilir.
4- Ay sonu işlemleri
Kamu Muhasebe Sisteminde çok sayıda ay sonu işlemi bulunmaktadır. Bu
işlemlerden en önemlisi, yabancı para cinsinden alacaklar ve borçlarla döviz
stokunun ay sonu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru
üzerinden değerlemesi işlemleridir. Bu çok sayıda hesabı ilgilendirmektedir.
Bu işlemler sonucunda gelir ve gider doğmaktadır. Ancak bu gelir ve giderler
hiçbir şekilde bütçeyle ilişkilendirilmektedir. Bütçe teorisine göre bütçe nakit
esasına göre tutulur bu nedenle gelir ve gider tahakkuklarıyla ilgilenmez.
Yabancı paraların değerlemesi işlemi nakit esasına göre bütçe geliri ve bütçe
gideri oluşturmaz. Sonuç olarak her ay sonunda yabancı para cinsinden
alacak ve borçlar ile stoklar değerlenecek ve değerleme sonuçları gelir ve
gider hesaplarıyla ilişkilendirilerek kaydedilecektir.
Bunun yanı sıra ay sonlarında yapılabilecek kayıtlara örnek olarak;
- Gelirlerden alacaklar hesabında izlenen alacaklardan vadesi geçmiş
alacakların, bu hesaptan çıkarılarak, 121- Gelirlerden Takipli Alacaklar
Hesabına kaydedilmesi,
168
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
- Mutemetlik cari hesabına ilişkin gerekli belge ve cetvellerin alınarak hesaba
ilişkin düzeltme kayıtlarının yapılması,
- Katma değer vergisi mükellefi olan ve bu hesabı kullanan kamu idarelerinde
KDV kapatma kayıtlarının yapılması,
- İşçi maaşlarının 15 günlük kısmının bütçe giderleri ve bütçe emaneti
hesaplarına alınması,
- Mahsup dönemine devredilen avanslara ve bunların ödeneklerinin mahsup
dönemine devrine ilişkin kayıtların yapılması,
- Ödenek tenkis kayıtlarının yapılması,
sayılabilir.
E- ENVANTER İŞLEMLERİNİN TAMAMLANMASI
Kamu idareleri, belirli dönemler itibariyle faaliyetlerini mali tablolar
aracılığıyla ilgililere raporlamak zorundadırlar. Bu raporlama aşamasında
başlangıç noktası geçici mizan olarak adlandırılan mizanlardır. Geçici mizan
kamu idareleri kayıtlarına göre hesaplarının durumunu gösteren bir tablodur.
Ancak bu tablo, envanter işlemleri ve dönem sonu işlemleri yapılmadan
çıkarıldığı için, kamu idarelerinin, gerçek durumunu tam olarak göstermez.
Mali tablolar düzenlenmeden önce kamu idarelerinin hesaplarının bir kez
daha gözden geçirilmesi ve varlık kaynak hesaplarının tespit edilmesi ve bu
tespitle, mizan arasındaki farklılıkların giderilmesi gereklidir. İşte bu
işlemlerin tümü, envanter işlemleri olarak anılmaktadır. Envanter işlemlerini,
dönem sonu itibariyle, işletmenin varlık ve kaynaklarının miktar ve değer
olarak tespiti ile bu tespitlere göre kaydi durumun düzeltilmesi olarak
tanımlayabiliriz.
Kamu idarelerinin envanter işlemlerini ikiye ayırabiliriz. Birincisi kamu
idarelerinin mevzuatlarından kaynaklı olarak sayımını yapmak zorunda
oldukları değerler bulunmaktadır. Bu değerlere ilişkin zorunlu olarak
yapılacak envanter işlemleri “Zorunlu envanter”; bunun dışında yapılacak
envanter işlemleri ise “İhtiyari Envanter” olarak adlandırabiliriz.52
1- Zorunlu Envanter
52 Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları
169
,s.16
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin muhasebe birimlerinin kasa,
vezne ve ambarlarında bulunan hazır değerler, değerli kâğıtlar, menkul
kıymet ve varlıklar ile teminat mektubu gibi değerler, malî yılın son günü
itibarıyla sayılmak zorundadır.
Sayımlar, muhasebe yetkilisinin başkanlığı altında muhasebe yetkilisi
yardımcısı veya şef ve veznedardan oluşturulacak sayım kurulları tarafından
yapılır. Bu sayımlarda;
1- Kasadaki paralar için “Kasa Sayımı Tutanağı”
2- Bankadaki paralar için “Banka Mevcudu Tespit Tutanağı”
3- Alınan çekler için “Alınan Çekler Sayım Tutanağı”
4- Kişilere ait olanlar dâhil menkul kıymet ve varlıklar ve teminat mektupları
sayımında “Menkul Kıymet ve Varlıklar/Teminat Mektupları Sayım Tutanağı”
5- Değerli kâğıtların sayımında, büyük ve küçük ambar için ayrı ayrı “Değerli
Kâğıtlar Sayım Tutanağı”
kullanılır.
Mevzuatın zorunlu kıldığı bu sayımlar53, muhasebe birimlerinin yapmak
zorunda oldukları ciddi bir envanter çalışmasıdır. Sayım kurullarının yapmış
oldukları sayımlar sonucunda elde edilen sonuçlar tutanaklara
bağlanmaktadır. Bu tutanaklar örneğine uygun olarak ikişer nüsha
düzenlenerek, Sayıştay Başkanlığına gönderilmek zorunda olan, yönetim
dönemi hesabı dosyasına konulmaktadır. Sayımlar sonucunda bulunan
sonuçlar, yardımcı defter, büyük defter ve mizanlarla karşılaştırılmaktadır. Bu
envanter çalışması sonucunda sayım sonuçları ile mizanlarda bulunan
değerlerin tam bir uyum içerisinde bulunması gerekir. Eğer herhangi bir
uyumsuzluk varsa bunun nedeni bulunarak gerekli düzeltme işlemleri her bir
hesap için ayrı ayrı yapılmak durumundadır.
Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri, Taşınır Mal Yönetmeliği
uyarınca da Taşınırlarını harcama birimleri itibariyle sayarak “Taşınır Sayım
53 Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin 518 ve 519. maddelerinde; Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin
449 ve 450. maddelerinde yıl sonu sayımları ve düzenlenecek tutanaklar yer almaktadır.
170
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Tutanağını” düzenlemek zorundadırlar. Bu tutanaklar Taşınır Yönetim
Dönemi Hesabı Cetvelinin önemli bir parçasıdır.
Her ne kadar muhasebe düzenlemelerinde hazır değerlerden sadece kasa,
banka ve alınan çeklerin sayılacağı zorunlu kılınmış olsa da bunun eksik bir
düzenleme olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, elçilik ve konsolosluk
nezdindeki paralar hariç 10- Hazır Değerler Hesap Grubunda izlenen tüm
varlıkların ve aktifi düzenleyici değerlerin bir tutanağa bağlanarak hesap
kontrolünün yapılması gerektiği düşünülmektedir.
Bu çerçevede sayımı yapılarak zorunlu envantere tabi tutulacak
değerlerin izlendiği hesaplar şunlardır;

100 Kasa Hesabı

101 Alınan Çekler Hesabı

102 Banka Hesabı

103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı

104 Proje Özel Hesabı

105 Döviz Hesabı

106 Döviz Gönderme Emirleri Hesabı

108 Diğer Hazır Değerler Hesabı

109 Banka Kredi Kartlarından Alacaklar Hesabı

110 Hisse Senetleri Hesabı

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı

112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı

117 Menkul Varlıklar Hesabı

150 İlk Madde ve Malzemeler Hesabı

217 Menkul Varlıklar Hesabı

253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı

254 Taşıtlar Hesabı
171
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri

255 Demirbaşlar Hesabı

910 Teminat Mektupları Hesabı

911 Teminat Mektupları Emanetleri Hesabı

912 Kişilere Ait Menkul Kıymetler Hesabı

913 Kişilere Ait Menkul Kıymet Emanetleri Hesabı

940 Değerli Kâğıt Ambarları Hesabı

942 Zimmetle Verilen Değerli Kâğıtlar Hesabı

944 Yoldaki Değerli Kâğıtlar Hesabı

945 Değerli Kâğıt İşlemleri Hesabı
Erkan Karaarslan
2- İhtiyari Envanter
Genel Yönetim Kapsamındaki kamu idarelerinin geçici mizanlarında yer
alan/alması gereken hesaplarının tamamına ilişkin envanter çalışmasının
yapılması ve bu hesaplarda yer alan borç ve alacak tutarlarının doğrulanması
muhasebeden beklenilen işlevlerin yerine getirilmesi açısından son derece
önemli ve alternatifsizdir.
Bir hesaba ilişkin envanter işlemi yapılırken;
-
Hesaba ilişkin mizan, büyük defter ve yardımcı defter uyumunun
sağlanması,
-
Hesabın bakiyesinin kontrolü,
-
Hesabın, diğer hesaplarla olan ilişkilerinin kontrolü,
-
Hesabın yardımcı hesaplarının birbiriyle uyumu,
-
Hesap mutabakatının sağlanması,
-
Değerleme işlemlerinin yapılması,
-
Fazla ve noksanların kaydedilmesi,
-
Karşılık ayırma işlemlerinin yapılması,
-
Dönem ayırma işlemlerinin yapılması,
-
Kur farklarıyla ilgili işlemlerin yapılması,
172
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-
Faiz yürütülmesiyle ilgili envanter kayıtlarının yapılması,
-
Diğer envanter işlemlerinin yapılması,
İşlemleri yapılacaktır.54
Yukarıda sayılan zorunlu envantere tabi hesaplar dışında kalan, hesaplar,
ihtiyari envanter işlemlerine tabidir.
18. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERDE BÜTÇE VE ÖDENEK İŞLEMLERİ DIŞINDAKİ
DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
A- BİLANÇO HESAPLARINA İLİŞKİN DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
1- Duran Varlıklar Ana Hesap Grubundan Dönen Varlıklar Ana Hesap
Grubuna Aktarma Kayıtları
Duran varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı
tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle dönen varlıklar ana
hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar, aşağıdaki
şekilde, duran varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara alacak, dönen
varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara borç kaydedilir.
117- Menkul Varlıklar Hesabı
XXX.-
217- Menkul Varlıklar Hesabı
XXX.-
120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
XXX.-
220- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
XXX.-
122- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı
XXX.-
222- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alac. Hesabı
127- Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı
XXX.XXX.-
227- Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı
XXX.-
54 Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları
173
,s.14
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar H.
Erkan Karaarslan
XXX.-
232- Kurumca Verilen Borçlardan Alac. H.
139- Diğer Kurum Alacakları Hesabı
XXX.XXX.-
239- Diğer Kurum Alacakları Hesabı
XXX.-
180- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı
XXX.-
280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı
181- Gelir Tahakkukları hesabı
XXX.XXX.-
281- Gelir Tahakkukları Hesabı
XXX.-
150- İlk Madde ve Malzemeler Hesabı / 157- Diğer Stoklar XXX.Hesabı
293- Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı
XXX.-
Yukarıdaki işlemlere örnek olarak; 220- Gelirlerden Alacaklar Hesabında
izlenen 4.000.-YTL alacağın 2.000.- YTL lik kısmının vadesinin bir yılın altına
indiğinin tespit edilmesi verilebilir. Bu durumda aşağıdaki kaydın yapılması
gerekmektedir.
------------------------ / --------------------------------------120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
2.000.220- Gelirlerden Alacaklar Hesabı
------------------------ / ---------------------------------------
2.000.-
Duran varlıklar içinde izlenen uzun vadeli kurum alacakları hesabında kayıtlı
150.000.- YTL tutarındaki alacağın 90.000.- YTL.sinin vadesinin geçtiği
kalanının ise vadesinin bir yılın altına indiği yapılan yıl sonu envanteri
sırasında tespit edilerek gerekli yevmiye kayıtları yapılmıştır.
------------------------ / --------------------------------------132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı 60.000.137- Takipteki Kurum Alacaklar Hesabı
90.000.-
232- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı 150.000.------------------------ / --------------------------------------174
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Ana Hesap Grubundan Kısa Vadeli
Yabancı Kaynaklar Ana Hesap Grubuna Aktarma Kayıtları
Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda
kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle kısa vadeli yabancı
kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar,
aşağıdaki şekilde, uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili
hesaplara borç, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili
hesaplara alacak kaydedilir.
400- Banka Kredileri Hesabı
XXX.-
300- Banka Kredileri Hesabı
XXX.-
403- Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı
XXX.-
303- Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı
409- Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı
XXX.XXX.-
309- Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı
410- Dış Mali Borçlar Hesabı
XXX.XXX.-
310- Dış Mali Borçlar Hesabı
XXX.-
429- Diğer Faaliyet Borçları Hesabı
XXX.-
329- Diğer Faaliyet Borçları Hesabı
XXX.-
430- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
XXX.-
330- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
XXX.-
438-Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar XXX.Hesabı
368-Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş
Borçlar Hesabı
440- Alınan Sipariş Avansları Hesabı
XXX.-
XXX.-
175
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
340- Alınan Sipariş Avansları Hesabı
XXX.-
449- Alınan Diğer Avanslar Hesabı
XXX.-
349- Alınan Diğer Avanslar Hesabı
XXX.-
472- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
XXX.-
372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
XXX.-
479- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
XXX.-
379- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
XXX.-
480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı
XXX.-
380- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı
XXX.-
481- Gider Tahakkukları Hesabı
XXX.-
381- Gider Tahakkukları Hesabı
XXX.-
499- Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı
XXX.-
399- Diğer Çeşitli Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı
XXX.-
Yukarıdaki işlemlere örnek olarak; 400- Banka Kredileri Hesabında izlenen
40.000.-YTL tutarındaki banka kredi borcunun 12.000.- YTL lik kısmının
vadesinin bir yılın altına indiğinin tespit edilmesi verilebilir. Bu durumda
aşağıdaki kaydın yapılması gerekmektedir.
------------------------ / --------------------------------------400- Banka Kredileri Hesabı
12.000.-
300- Banka Kredileri Hesabı
------------------------ / ---------------------------------------
176
12.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- Değer Hareketleri Hesap Grubundaki Hesapların Bakiyelerinin Değer
Hareketleri Sonuç Hesabına Aktarılması Kayıtları55
Öz kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan “Değer Hareketleri” hesap
grubundaki hesapların borç kalanı verenleri bu hesaplara alacak, değer
hareketleri sonuç hesabına borç; alacak kalanı verenler bu hesaplara borç,
değer hareketleri sonuç hesabına alacak kaydedilerek kapatılır.
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
XXX.-
(51- hesap grubundaki hesapların borç bakiyeleri)
511- Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı
511- Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı
XXX.-
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
(51-Hesap
bakiyeleri)
grubundaki
hesapların
XXX.-
XXX
alacak
4- Yabancı Paraya Endeksli Kıymetlerin İzlendiği Hesaplarda Değerleme
Kayıtları
Dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı olup,
yabancı para tutarları ile yabancı para cinsinden veya yabancı paraya endeksli
55
Bu başlıkta belirtilen işlemler muhasebe işlemleri birden fazla muhasebe birimi
tarafından yürütülen idarelerde yapılmaktadır. Bu açıdan bu başlıktaki dönem sonu
işlemleri mahalli idarelerden sadece il özel idarelerini ilgilendirir. Belediyeler, Mahalli
İdare Birlikleri, Mahalli İdarelere Bağlı İdareler burada belirtilen dönem sonu
işlemlerini yapmazlar.
177
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
olan tutarlardan günlük veya aylık olarak değerlemeye tabi tutulmayanlar
dönem sonunda değerlemeye tabi tutulur ve ilgili hesaplara kaydedilir.
630- Giderler Hesabı
XXX.-
310- Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hs.
XXX.-
105- Döviz Hesabı
XXX.-
.......................................................
XXX.-
310- Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hs.
XXX.-
105- Döviz Hesabı
XXX.-
...............................................................
XXX.-
600- Gelirler Hesabı
XXX.-
5- Yeniden Değerleme Kayıtları56
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan
hesaplarda kayıtlı değerlerden yeniden değerleme işlemine tabi tutulması
gerekenler, yeniden değerlemeye tabi tutulur.
56
Kamu idarelerinde henüz bir yeniden değerleme işlemi yapılmamıştır. 2008 sonu
itibariyle bu işlem yapılmayacaktır. Hiçbir kamu idaresi mizanında 522- Yeniden
Değerleme Farkları Hesabına ilişkin borç ve alacak da herhangi bir tutar olmayacaktır.
178
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Yeniden değerleme işlemi sonucunda değer artışı tespit edilmesi durumunda
yapılması gereken muhasebe kaydı;
252- Binalar Hesabı
XXX.-
251- Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı
XXX.-
.................................................
XXX.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
XXX.-
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
XXX.-
6. Amortisman Kayıtları57
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan
hesaplarda kayıtlı amortismana tabi tutulması gereken varlıklara ilişkin
amortisman işlemleri yapılır.
630- Giderler Hesabı
XXX.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
XXX.-
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
XXX.-
Yıl içinde amortismana tabi varlıklardan elden çıkarılacak stoklar ve maddi
duran varlıklar hesabına aktarılan duran varlıklar için aktarma işleminin
57 AMORTİSMAN İŞLEMLERİ, 10 OCAK 2008 TARİHLİ VE 26752 SAYILI
RESMİ GAZETEDE YAYIM LANAN I SAYI NUMARALI GENEL YÖNETİM
MUHASEBE YÖNETMELİĞİ GENEL TEBLİĞİNE GÖRE YÜRÜTÜLECEKTİR.
179
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yapıldığı dönem sonunda, kayıtlı değerinden birikmiş amortisman tutarı
düşüldükten sonra kalan kısmı kadar amortisman ayrılır.
630- Giderler Hesabı
XXX.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
XXX.-
Mahalli idareler, 2009 mali yılı dönem sonu işlemleri sırasında amortisman
ve tükenme payı ayrılmasını aşağıdaki şekilde yapacaklardır.
a) 251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı, 252- Binalar Hesabı, 253- Tesis,
Makine ve Cihazlar Hesabı, 254-Taşıtlar Hesabı, 255-Demirbaşlar Hesabında
kayıtlı duran varlıklara ilişkin olarak:
1) Bu hesaplardaki duran varlıklardan, maliyet bedeli 14.000.- YTL.nin
üzerinde maliyet bedeliyle edinilenler (Ek:1)’de yer alan yararlanma süre ve
oranlarına göre amortismana tabi tutulacaklardır. Bu limitin altında kalanlar
ise %100 oranında amortismana tabi tutulacaktır.
2) Edinim tarihindeki yıl için belirlenen limitin üzerinde bir maliyet bedeli olan
amortismana tabi tutulmuş bir varlığın değeri sonraki yıl/yıllarda belirlenen
limitin altında kaldığı takdirde, kalan amortisman süresine bakılmaksızın
varlığın henüz amorti edilmemiş kısmı tamamen amortismana tabi
tutulacaktır.
b) 256-Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı, 260-Haklar Hesabı, 263-Araştırma
ve Geliştirme Giderleri Hesabı, 264-Özel Maliyetler Hesabı, 267-Diğer Maddi
Olmayan Duran Varlıklar Hesabı, 271-Arama Giderleri Hesabı ile 277-Diğer
Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Hesabında kayıtlı duran varlıklara ilişkin
olarak:
Bu hesaplarda kayıtlı duran varlıklara uygulanacak amortisman oranı %100
olarak belirlenmiştir. Bu işlemler yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar
sonraki yıllarda da aynı şekilde uygulanmaya devam edilecektir.
180
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
B- ZAMANAŞIMI VE HESAPLARIN YILLAR İTİBARİYLE İZLENMESİ
VB.
YÖNLERDEN
YARDIMCI
HESAPLAR
ARASINDAKİ
GÜNCELLENME KAYITLARI
1- Genel Olarak
Zaman aşımı ya da hesapların yıllar itibariyle detaylarının izlenebilmesi ve
belirli dönemlerin sonunda hesapların başka hesaplara aktarılabilmesi
amacıyla bazı hesaplar yıllar itibariyle bölümlenerek izlenmektedir.
Bölümlenmede genel olarak hesapların geçmiş beş yıla ilişkin sonuçları
göstermesi esas alınmıştır. Yıllar itibariyle bölümlenmeye tabi tutulan
hesaplar şunlardır;
 320- Bütçe Emanetleri Hesabı
 519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
 522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
 580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı58
Dönem sonlarında bu hesapların yardımcı hesapları arasında aktarma
kayıtları yapılacaktır. Bu kayıtlardan sonra söz konusu hesaplara ilişkin 01
nolu yardımcı hesap kodunda herhangi bir tutarın kalmaması gerekir. Yani
Dönem sonlarında yardımcı hesaplar arasında aktarma yapılan yukarıdaki
hesapların 01 nolu cari yıla ait yardımcı hesap kodlarının bakiyesi sıfırdır ve
bunların hiçbirisi ertesi yıla devir vermez.
2- Bütçe Emanetleri Hesabında Kayıtlı Tutarların Zamanaşımı Yönünden
Güncellenmesi Kayıtları
320- Bütçe Emanetleri
XXX.-
(Cari Yıla (N) Ait Borçlar)
58
Mahalli idareler, Bütçe Emanetleri Hs, Geçmiş Yıl Olumsuz ve Olumlu Faaliyet
Sonuçları Hesabını yıllar itibariyle güncelleyeceklerdir. İl özel idareleri ise Değer
Hareketleri Sonuç Hesabını ayrıca güncelleyecektir.
181
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
320- Bütçe Emanetleri
Erkan Karaarslan
XXX.-
(N-1 Yılına Ait Borçlar)
Bütçe emanetleri hesabının yardımcı hesaplarında kayıtlı tutarların
zamanaşımı tarihleri itibariyle güncellenmesine yönelik dönem sonu işlemi
yukarıda verilen örnek kayıt doğrultusunda;

N-1 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-2 Yılına Ait Borçlar
hesabına alacak,

N-2 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-3 Yılına Ait Borçlar
hesabına alacak,

N-3 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-4 Yılına Ait Borçlar
hesabına alacak,

N-4 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-5 Yılına Ait Borçlar
hesabına alacak,
kaydedilerek gerçekleştirilmesi gerekir.
Bütçe emanetleri hesabının yardımcı hesaplarında zamanaşımı sürelerine
göre güncelleştirme kayıtlarına ilişkin dönem sonu işleminden önce 31.12
tarihinde, N-5 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabında kayıtlı tutarlar
zamanaşımına uğramış olacağı için gelir kaydedilmesi gerektiği
unutulmamalıdır.
Örneğin; Mahalli idarenin bütçe emanetleri hesabına ilişkin yardımcı hesap
kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde
oluşturulmalıdır;
320- Bütçe Emanetleri Hesabı 310.000.320.01 Cari Yıla (N) Ait Borçlar 244.000.320.02 (N-1) Yılına Ait Borçlar 25.000.320.03 (N-2) Yılına Ait Borçlar 20.000.320.04 (N-3) Yılına Ait Borçlar 17.000.320.05 (N-4) Yılına Ait Borçlar 3.000.182
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
320.06 (N-5) Yılına Ait Borçlar 1.000.Öncelikle zamanaşımına uğrayan bütçe emanetleri gelir kaydedilir.
------------------------ / --------------------------------------320.06- Bütçe Emanetleri Hesabı
1.000.-
600- Gelirler Hesabı
1.000.-
------------------------ / --------------------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
1.000.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı
1.000.-
------------------------ / --------------------------------------Daha sonra yardımcı hesaplar arasındaki aktarma kayıtları yapılır.
------------------------ / --------------------------------------320.05- Bütçe Emanetleri Hesabı
320.06- Bütçe Emanetleri Hesabı
3.000.3.000.-
------------------------ / --------------------------------------320.04- Bütçe Emanetleri Hesabı
320.05- Bütçe Emanetleri Hesabı
17.000.17.000.-
------------------------ / --------------------------------------320.03- Bütçe Emanetleri Hesabı
320.04- Bütçe Emanetleri Hesabı
20.000.20.000.-
------------------------ / --------------------------------------320.02- Bütçe Emanetleri Hesabı
320.03- Bütçe Emanetleri Hesabı
25.000.25.000.-
------------------------ / --------------------------------------320.01- Bütçe Emanetleri Hesabı
320.02- Bütçe Emanetleri Hesabı
244.000.244.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Bu işlemlerden sonra bütçe emanetleri hesabının 01 nolu yardımcı hesap
kodunda herhangi bir tutarın kalmaması gerekir.
183
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabında Kayıtlı Tutarların
Güncellenmesi Kayıtları
Geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu
hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı
yapılır.
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
(Yılı yardımcı hesabı)
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları
Hesabı
XXX.-
(Takip eden dönem yardımcı hesabı)
Örneğin; Mahalli idarenin 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları
Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda
yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
415.000.000.570.01- N-1 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
308.000.000.570.02- N-2 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
44.000.000.570.03- N-3 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
10.000.000.570.05- N-5 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
53.000.000.Burada N-4 yılına ilişkin olumlu faaliyet sonucu görünmemektedir. Bu o
dönemde olumsuz faaliyet sonucu elde edildiği anlamına gelmektedir.
Burada N ile ifade edilenin cari yıl olduğu anlaşılmalıdır. Bilindiği üzere bu
184
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
hesaba dönem başında kayıt yapılmaktadır ve ilk kayıt N-1 yılının olumlu
faaliyet sonucudur.
Öncelikle N-5 yılına ait tutarlar net değer hesabına aktarılmalıdır.
------------------------ / --------------------------------------570.05- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
53.000.000.-
500- Net Değer Hesabı
53.000.000.-
------------------------ / --------------------------------------Daha sonra yardımcı hesaplar arasındaki aktarma kayıtları yapılır.
------------------------ / --------------------------------------570.03- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
10.000.000.-
570.04- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 10.000.000.------------------------ / --------------------------------------570.02- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
44.000.000.-
570.03- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 44.000.000.------------------------ / --------------------------------------570.01- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
08.000.000.-
570.02- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı308.000.000.------------------------ / ---------------------------------------
Bu işlemlerden sonra 570.01- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları
Hesabında herhangi bir tutarın kalmaması gerekir.
4- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabında Kayıtlı Tutarların
Güncellenmesi Kayıtları
Geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu
hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba alacak ve borç kaydı
yapılır.
185
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
Erkan Karaarslan
XXX.-
(Takip eden dönem yardımcı hesabı)
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
(Yılı yardımcı hesabı)
Örneğin; Mahalli idarenin, 580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları
Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda
yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
41.000.000.580.04- N-4 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
41.000.000.Burada sadece N-4 yılına ilişkin olumsuz faaliyet sonucu söz konusudur. Bu
son beş yıl içinde sadece o dönemde olumsuz faaliyet sonucu elde edildiği
anlamına gelmektedir. Burada N ile ifade edilenin cari yıl olduğu
anlaşılmalıdır. Bilindiği üzere bu hesaba dönem başında kayıt yapılmaktadır
ve ilk kayıt N-1 yılının olumlu faaliyet sonucudur.
Yardımcı hesaplar arasında aşağıda belirtilen aktarma kaydı yapılır.
------------------------ / --------------------------------------580.05- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
41.000.000.-
580.04- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
41.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
C- BEŞİNCİ YILSONUNDA NET DEĞERE AKTARMA KAYITLARI
Zaman aşımı ya da hesapların yıllar itibariyle detaylarının izlenebilmesi ve
belirli dönemlerin sonunda hesapların başka hesaplara aktarılabilmesi
186
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
amaçlarıyla bazı hesapların yıllar itibariyle bölümlenerek izlendiği yukarıda
belirtilmiş ve detaylarıyla açıklanmıştır.
Aşağıdaki hesaplarda izlenen bu tutarların, beşinci yılın sonunda net değer
hesabına aktarılarak kapatılması gerekmektedir. Bu hesaplar;
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
Dönem sonlarında bu hesapların yardımcı hesapları arasında aktarma
kayıtları yapılacaktır. Ancak N-5 yılına ait yardımcı hesaplarda izlenen
tutarların net değer hesabın aktarılması gerekmektedir.
D- FAALİYET HESAPLARININ KAPATILMASI VE
SONUCUNUN BİLÂNÇOYLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ KAYDI
FAALİYET
Faaliyet hesapları, kamu idarelerinin faaliyet dönemi süresince tahakkuk
eden her türlü gelir ve giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak
izlenmesi ve faaliyet sonuçlarının üretilmesi için kullanılır.
Muhasebe uygulamalarının, kamu idareleri tarafından hem nakit hem de
tahakkuk esasında yürütülmesi gerekmektedir. Nakit esası ve tahakkuk
esasına ilişkin açıklamalara kitabın başlangıç bölümlerinde yer verilmiştir.
Ancak uygulanan muhasebe sisteminin yeni bir uygulama olması nedeniyle
faaliyet hesaplarının kullanımı önem arz etmektedir.
5018 sayılı Kamu Mali yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 51. maddesinde
“Kamu gelir ve giderleri tahakkuk ettirildikleri mali yılın hesaplarında
gösterilir” denilmektedir. 5018 sayılı Kanuna dayalı olarak Bakanlar Kurulu
Kararı ile yayımlanan Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde tahakkuk
esası, bir ekonomik değerin yaratıldığında, başka bir şekle
dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya
yok olduğunda muhasebeleştirilmesi olarak tanımlanmıştır.
Tahakkuk esaslı muhasebe uygulaması kapsamında, bütçe ile ilgili olsun ya da
olmasın idarenin faaliyet dönemi içinde gerçekleştirilen tüm mali
işlemlerinin, nakit hareketinin varlığına bağlı kalınmaksızın kaydedilmesi
gerekmektedir.
187
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin faaliyet hesaplarına yüklemiş olduğu
işlevlerin gerçekleştirilebilmesi amacıyla bu ana hesap grubu;
- Gelir Hesapları,
- Gider Hesapları,
- Faaliyet Sonuçları,
hesap grupları şeklinde bölümlenir. Faaliyet hesapları şunlardır;
600 Gelirler Hesabı
610 İndirim, İade ve İskontolar Hesabı
630 Giderler Hesabı
690 Faaliyet Sonuçları Hesabı
-İndirim, iade ve iskontolar hesabının borç bakiyesi dönem sonunda faaliyet
hesapları hesabına aktarılır.
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
610- İndirim, İade ve Iskontolar Hesabı
XXX.-
-Gelirler hesabının alacak bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları
hesabına borç aktarılır.
600- Gelirler Hesabı
XXX.-
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
188
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
- Giderler hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları
hesabına aktarılır.
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
630- Giderler Hesabı
XXX.-
- Faaliyet sonuçları hesabının alacak veya borç bakiyesi öz kaynaklar hesap
grubu içerisinde yer alan dönem olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya dönem
olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
Dönem faaliyet sonucu olumsuz ise;
591 – Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu XXX.Hesabı
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
Dönem faaliyet sonucu olumlu ise;
690 - Faaliyet Sonuçları Hesabı
XXX.-
590 – Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu
Hesabı
XXX.-
Bu işlemlerden sonra faaliyet hesapları ana hesap grubunda yer alan tüm
hesaplar kapanır.
189
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Faaliyet sonuçları tablosu, dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak
hesaplarında kayıtlı yabancı para cinsinden izlenen tutarların değerlemesi
sonucunda oluşan olumlu veya olumsuz farklar ile amortisman uygulaması
sonucunda oluşan tutarlar ilgili faaliyet hesaplarına kaydedildikten sonra
hazırlanır.
Her faaliyet döneminin sonunda, muhasebe yetkilileri dönem sonu
işlemlerini yaparak yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas alınacak kesin
mizanı çıkarırlar. Hazırlanan kesin mizanda borç ve alacak kalanı veren
hesaplar yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas teşkil eder.
E- Kapanış Kaydı
Kesin mizanın düzenlenmesini takiben, dönem sonunda son yevmiye olarak
borç ve alacak bakiyesi veren hesapların kapatılmasını sağlamak için kesin
mizanda borç bakiyesi veren hesaplar alacak; alacak bakiyesi veren hesaplar
ise borç kaydı yapılarak muhasebe dönemi kapatılır.
Bir basit örnek olarak aşağıdaki yevmiye kaydı yapılabilir;
320
BÜTÇE EMANETLERİ HESABI
xxx.
322
BÜTÇELEŞTİRİLECEK BORÇLAR HESABI
xxx.
330
ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HS.
xxx.
333
EMANETLER HESABI
xxx.
397
SAYIM FAZLALARI HESABI
xxx.
410
DIŞ MALİ BORÇLAR HESABI
xxx.
500
NET DEĞER HESABI
xxx.
570
GEÇMİŞ YILLAR OLUMLU FAALİYET SONUÇLARI HESABI
xxx.
590
DÖNEM OLUMLU FAALİYET SONUÇLARI HESABI
xxx.
102
BANKA HESABI
120
GELİRLERDEN ALACAKLAR HESABI
xxx.
121
GELİRLERDEN TAKİPLİ ALACAKLAR HESABI
xxx.
190
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
140
KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABI
xxx.
150
İLK MADDE VE MALZEME HESABI
xxx.
162
BÜTÇE DIŞI AVANS VE KREDİLER HESABI
xxx.
165
MAHSUP DÖN. AKTARILAN AVANS VE KREDİLER HESABI
xxx.
241
MAL VE HİZMET ÜRETEN KURULUŞ. YATIRILAN SER.
HESABI
xxx.
250
ARAZİ VE ARSALAR HESABI
xxx.
251
YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI
xxx.
252
BİNALAR HESABI
xxx.
254
TAŞITLAR HESABI
xxx.
255
DEMİRBAŞLAR HESABI
xxx.
258
YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI
xxx.
259
YATIRIM AVANSLARI HESABI
xxx.
19. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERDE DÖNEM BAŞI İŞLEMLERİ
A- AÇILIŞ KAYDI
1 Nolu Yevmiye Kaydı; Tüm mahalli idarelerde, malî yılın başında muhasebe
kayıtlarının açılmasını sağlamak üzere önceki faaliyet döneminin son
yevmiyesinde borç kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar alacak
kaydı yapılarak, alacak kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar ise
borç kaydı yapılarak dönem başlatılır. Bu tüm kamu idarelerinde 1 nolu
yevmiye kaydını oluşturacaktır ve açılış ya da başlangıç kaydı adını alacaktır.
Açılış kaydına aşağıdaki basit örnek verilebilir;
191
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
1 NOLU AÇILIŞ KAYDI ÖRNEĞİ
BORÇ ALACAK
100 Kasa Hs.
xxx.-
102 Banka Hs.
xxx.-
105 Döviz Hs.
xxx.-
108 Diğer Hazır Değerler Hs.
xxx.-
112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hs.
xxx.-
117 Menkul Varlıklar Hs.
xxx.-
120 Gelirlerden Alacaklar Hs.
xxx.-
121 Gelirlerden Takipli Alacaklar Hs.
xxx.-
127 Diğer Faaliyet Alacakları Hs.
xxx.-
132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hs.
xxx.-
140 Kişilerden Alacaklar Hs.
xxx.-
150 İlk Madde ve Malzeme Hs.
xxx.-
157 Diğer Stoklar Hs.
xxx.-
162 Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hs.
xxx.-
165 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hs.
xxx.-
190 Devreden Katma Değer Vergisi Hs.
xxx.-
197 Sayım Noksanları Hs.
xxx.-
220 Gelirlerden Alacaklar Hs.
xxx.-
222 Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hs.
xxx.-
227 Diğer Faaliyet Alacakları Hs.
xxx.-
240 Malî Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hs.
xxx.-
241 Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Se. Hs.
xxx.-
242 Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hs. xxx.250 Arazi ve Arsalar Hs.
xxx.-
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs.
xxx.-
252 Binalar Hs.
xxx.-
253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hs.
xxx.-
254 Taşıtlar Hs.
xxx.-
255 Demirbaşlar Hs.
xxx.-
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hs.
xxx.-
259 Yatırım Avansları Hs.
xxx.-
260 Haklar Hs.
xxx.-
280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hs.
xxx.-
281 Gelir Tahakkukları Hs.
xxx.-
294 Elden Çık. Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hs.
xxx.-
580 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hs. (-)
xxx.-
192
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
591 Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hs. (-)
xxx.-
500 Net Değer Hs.
xxx.-
519 Değer Hareketleri Sonuç Hs.
xxx.-
103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hs. (-)
xxx.-
106 Döviz Gönderme Emirleri Hs. (-)
xxx.-
138 Takipteki Kurum Alacakları Karşılığı Hs. (-)
xxx.-
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. (-)
xxx.-
247 Sermaye Taahhütleri Hs. (-)
xxx.-
257 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-)
xxx.-
268 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-)
xxx.-
299 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-)
xxx.-
320 Bütçe Emanetleri Hs.
xxx.-
322 Bütçeleştirilecek Borçlar Hs.
xxx.-
323 Bütçeleştirilmiş Borçlar Hs.
xxx.-
329 Diğer Çeşitli Borçlar Hs.
xxx.-
330 Alınan Depozito ve Teminatlar Hs.
xxx.-
333 Emanetler Hs.
xxx.-
340 Alınan Sipariş Avansları Hs.
xxx.-
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
xxx.-
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hs.
xxx.-
363 Kamu İdareleri Payları Hs.
xxx.-
372 Kıdem Tazminatı Karşılığı Hs.
xxx.-
391 Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hs.
xxx.-
397 Sayım Fazlaları Hs.
xxx.-
480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hs.
xxx.-
481 Gider Tahakkukları Hs.
xxx.-
570 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hs.
xxx.-
590 Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hs.
xxx.-
500 Net Değer Hs.59
xxx.-
519 Değer Hareketleri Sonuç Hs.
xxx.-
59
500 Nolu Net Değer Hesabı, 519 Nolu Değer Hareketleri Sonuç Hesabı ve 522 Nolu
Yeniden Değerleme Farkları Hesabı ana hesap düzeyinde borç ve alacak bakiyesi
verebilir. Bu nedenle mahalli idarelerin açılış kayıtlarında borçta da alacakta da
bulunabilir.
193
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
SAPLARININ GEÇMİŞ YIL FAALİYET SONUÇLARI HESAPLARINA AKTARILMASI
KAYDI
2 Nolu Yevmiye Kaydı; Açılış kaydını takiben önceki dönem olumlu veya
olumsuz faaliyet sonucu, geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya
geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
Mahalli idarenin önceki yıl işlemleri sonucunda, olumlu faaliyet sonucu
ortaya çıkmışsa (600- Gelirler Hesabı’nın alacak bakiyesi 630- Giderler
Hesabı’nın borç bakiyesinden fazlaysa) açılış kaydında 590- Dönem Olumlu
Faaliyet Sonucu Hesabı alacak bakiyesi verecektir. Bu bakiyenin aşağıdaki
yevmiye kaydıyla 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı’na
aktarılması gerekmektedir.
- 2007 yılında gerçekleşen 1.000.000.-YTL dönem olumlu faaliyet sonucu
2008 yılı açılış kaydını takiben geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabına
aktarılmıştır.
590- Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet
Sonuçları Hesabı
1.000.000.1.000.000.-
Bu kayıttan da anlaşılacağı gibi 590 nolu hesaba ilk kayıt dönem sonunda
yapılmakta ve iki nolu yevmiye kaydıyla bu hesap tekrar
B- FAALİYET SONUÇLARI HESAPLARININ GEÇMİŞ YIL FAALİYET SONUÇLARI
HESAPLARINA AKTARILMASI KAYDI
2 Nolu Yevmiye Kaydı; Açılış kaydını takiben önceki dönem olumlu veya
olumsuz faaliyet sonucu, geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya
geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
Kamu idaresinin önceki yıl işlemleri sonucunda, olumlu faaliyet sonucu
ortaya çıkmışsa (600- Gelirler Hesabı’nın alacak bakiyesi 630- Giderler
Hesabı’nın borç bakiyesinden fazlaysa) açılış kaydında 590- Dönem Olumlu
Faaliyet Sonucu Hesabı alacak bakiyesi verecektir. Bu bakiyenin aşağıdaki
194
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yevmiye kaydıyla 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı’na
aktarılması gerekmektedir.
- 2007 yılında gerçekleşen 1.000.000.-YTL dönem olumlu faaliyet sonucu
2008 yılı açılış kaydını takiben geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabına
aktarılmıştır.
590- Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı
1.000.000.-
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet
Sonuçları Hesabı
1.000.000.-
Bu kayıttan da anlaşılacağı gibi 590 nolu hesaba ilk kayıt dönem sonunda
yapılmakta ve iki nolu yevmiye kaydıyla bu hesap tekrar kapatılmaktadır. Bu
nedenle bu hesabın dönem içinde bakiyesinin sıfır olması icap eder.
Mahalli idarenin önceki yıl işlemleri sonucunda, olumsuz bir faaliyet sonucu
ortaya çıkmışsa (630- Giderler Hesabı’nın borç bakiyesi 600- Gelirler
Hesabı’nın alacak bakiyesinden fazlasıyla) açılış kaydında, 591- Dönem
Olumsuz Faaliyet Sonucu Hesabı borç bakiyesi verecektir. Bu bakiyenin
aşağıdaki yevmiye kaydıyla 580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları
Hesabı’na aktarılması gerekmektedir.
- 2007 yılında gerçekleşen 2.000.000.-YTL dönem olumsuz faaliyet sonucu,
02.01.2008 tarihinde açılış kaydını takiben geçmiş yıllar olumsuz faaliyet
sonuçları hesabına aktarılmıştır.
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları 2.000.000.Hesabı
591- Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu
Hesabı
195
2.000.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bu kayıttan da anlaşılacağı gibi 591 nolu hesaba ilk kayıt dönem sonunda
yapılmakta ve iki nolu yevmiye kaydıyla bu hesap tekrar kapatılmaktadır. Bu
nedenle bu hesabın dönem içinde bakiyesinin sıfır olması gerekmektedir
C- MAHALLİ İDARE BÜTÇESİNİN VE BÜTÇE İLE YAPILAN KESİNTİLERİN KAYDI
3 Nolu Yevmiye Kaydı; Ödenek hesapları; bütçe ile verilen veya yılı içinde
eklenen ödenekler ile bu ödeneklerden muhasebe birimlerine gelen
ödenekler, bunlardan yapılan kullanım ve tenkisler ile mahsup dönemine
aktarılan tutarların izlenmesi için kullanılır.
Ödenek hesaplarında; kesin hesaba ulaşmak ve bütçe muhasebesini ortaya
çıkarmak amacıyla yapılan değişikliklerden en çok etkilenen hesap “901 Bütçe
Ödenekleri Hesabı” olmuştur. Bu hesabın yardımcı hesaplarına (detayına)
baktığımız zaman hesabın mevcut ödenek kaydı öncesinde ödenek türleri ve
işlemleri olarak muhasebede tasnif edildiğini görmekteyiz.
D- BÜTÇE DIŞI AVANS VE KREDİLER HESABINA KAYDEDİLEN 15 ARALIK
MEMUR MAAŞLARININ BÜTÇELEŞTİRİLMESİ KAYDI
4 Nolu Yevmiye Kaydı; Bilindiği üzere memur maaşları peşin olarak yani
çalışmadan ödenmektedir. Konuyla ilgili olarak Muhasebat Genel
Müdürlüğünce yayınlanan 6 sıra nolu Genel Tebliğde60; “28/9/1988 tarihli ve
3472 sayılı Kanunla
-Devlet memurları ile diğer kamu görevlilerine ilişkin kanunlarda yer alan
“aybaşı” ibarelerinin “ayın 15’i” olarak uygulanması, dolayısıyla aylık ve
aylıkla birlikte ödenmesi gereken özlük haklarının her ayın 15’inde ödenmesi,
- İlgililere 15 Aralık – 14 Ocak dönemleri için yapılacak ödemelerin yarısının
ödemenin yapıldığı yıl bütçesine gider kaydolunması, kalanının ise avans
hesaplarına alınarak takip eden mali yıl başında bütçeye gider yazılması,
- Kamu kurum ve kuruluşlarında işçi statüsünde çalışanların aylık ücretlerinin
ödenmesinde de bahsedilen esaslara göre işlem yapılması,” hükümleri yer
almaktadır.
Bu nedenle 15 Aralıkta Devlet memurlarına ödeme emri belgesiyle ödenen
maaşların yarısı Gider ve Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilirken diğer
60
Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:6) Aylık Ve Ücret Ödemeleri
Değişik: 28/4/2004 Tarihli ve 25446 Sayılı R.G.
196
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yarısının Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına borç kaydedilmesi gerekir.
Böylelikle, 15 Aralıkta ödenen maaşların yarısına ilişkin, bütçeden ödenek
kullanılmış olacak ve ertesi yıl çalışılarak hak edilecek olan maaşlar da olması
gerektiği gibi bu yılın bütçesine değil ertesi yılın bütçesine yüklenmiş
olacaktır.
Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına borç kaydedilerek ertesi yıla devredilen
söz konusu tutarlar; ilgili harcama dairesinde bekletilen bordrolar eklenmek
suretiyle Ocak ayı başında muhasebe birimlerine gönderilecek ödeme emri
belgesinde, 630- Giderler Hesabına borç, 162- Bütçe Dışı Avans ve Krediler
Hesabına alacak ve aynı zamanda 830- Bütçe Giderleri Hesabına Borç, 835Gider Yansıtma Hesabına alacak kaydedilerek mahsup edilecektir.
Memur çalıştıran tüm kamu idarelerinde yapılması gereken bu dört nolu kayıt
aşağıdaki gibidir;
- Ordu İl Özel İdaresi Muhasebe Birimine ait, 15 Aralık tarihli memur maaş
bordrosu bilgileri aşağıdaki gibidir.
Temel Maaşlar:
11.865,41
Zam ve Tazminatlar:
10.070,84
Sosyal Haklar: 1.497,60
Emekli Sandığı Kurum Payı:
3.183,83
Emekli Sandığı Kişi Payı: 2.530,41
İlaç Kesintisi:
69,75
Gelir Vergisi:
1.435,43
Damga Vergisi: 131,62
Sendika Kesintisi:
40,38
Kefalet Aidatı: 8,86
Ödenecek Net Tutar:
20.652,83
Ertesi yıl 01- 14 Ocak tarihleri arasına tekabül eden maaş tutarı (13.308,84)
bir sonraki yılın bütçesinden ödenmesi gerektiğinden bütçe dışı avans ve
krediler hesabına kaydedilmiştir.
197
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Dönem başında yapılacak 4 nolu kayıt (Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabının
bütçeleştirilerek kapatılması kaydı) aşağıdaki gibi olacaktır.
630- Giderler Hesabı (Temel Maaşlar)
630- Giderler Hesabı (Zamlar ve Tazminatlar)
630- Giderler Hesabı (Sosyal Haklar)
630- Giderler Hesabı (Sosyal Güv. Kur. Devlet
Primi)
162- Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
5.932,71.5.035,42.748,80.1.591,92.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
5.932,71.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
5.035,42.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
748,80.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
1.591,92.-
13.308,84.5.932,71.5.035,42.748,80.1.591,92.13.308,84.-
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
5.932,71.-
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
5.035,42.-
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
748,80.-
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
1.591,92.-
E- MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN AVANS VE KREDİLERİN KAPATILMASI
KAYDI
Muhasebe biriminin dönem sonunda inceleyemeyip mahsup dönemine
aktarılan avans ve krediler hesabına aktardığı avansı, Mahsup dönemi içinde,
incelemeyi bitirip avansın mahsubunu yapması kaydı;
---------------------------------------- / ---------------------------------------150.1.1 İlk Madde ve Malzeme Hesabı
165.1.1.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hesabı
---------------------------------------- / ---------------------------------------834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
198
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
835 Gider Yansıtma Hesabı
---------------------------------------- / ------------------------------------------------------------------------------- / ---------------------------------------907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
906.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Kull. Ödenekler Hs.
---------------------------------------- / ----------------------------------------
Mahsup dönemini izleyen ilk işgününde ise,
---------------------------------------- / ---------------------------------------835 Gider Yansıtma Hesabı
834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
F- DÖNEM SONUNDA YAPILMAYAN KAYITLARIN DÖNEM BAŞINDA
YAPILMASI KAYDI
Dönem başı kaydı olarak yapılması gereken son işlem, dönem sonu
kayıtlarının incelenerek dönem sonunda yapılması gerektiği halde
yapılmayan kayıtların tespit edilmesi ve bunların dönem başında yapılması
kaydıdır.
Dönem sonunda yapılması gerektiği halde yapılmadığı için dönem başında
yapılması gereken kayıtlara örnek olarak; duran varlıklar ana hesap grubu
içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına
inmesi nedeniyle dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara
aktarılması kaydının yapılması; Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap
grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına
inmesi nedeniyle kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili
hesaplara aktarılması kaydı; Bütçe emanetleri hesabı, Değer hareketleri
sonuç hesabı, Geçmiş yıl olumlu farkları hesabı vb hesaplarda kayıtlı olan
tutarların güncellenmesi kayıtları; belirtilebilir.
199
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
20. BÖLÜM
MAHSUP DÖNEMİ VE AVANSLARIN MAHSUP DÖNEMİNE
KALMASI
A- GİRİŞ
1050 sayılı Kanunun en önemli müesseselerinden birisi “Mahsup Dönemi
Müessesesi” idi. Maliye teorisinde de yer bulan bu müessese 1050 sayılı
Kanunun 108. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştı, “Mali yılın bitimine
kadar fiilen yapılmış olan ödemelerden mahsup edilememiş olanların
mahsup işlemlerine saymanlarca mali yılın bitiminden itibaren bir ay süre ile
devam edilebilir.” Son yıllarda, özellikle 5018 sayılı Kanun ile, kamu mali
yönetiminde yaşanılan onca değişikliğe rağmen “Mahsup Dönemi
Müessesesi” sistemdeki yerini ve önemini korumaktadır. 5018 sayılı Kanunun
51. maddesi “Kamu gelir ve giderlerinin yılı ve mahsup dönemi” Başlığını
taşımaktadır. Maddede; “Malî yılın bitimine kadar fiilen yapılmış olan
ödemelerden mahsup edilememiş olanların, ödenekleri saklı tutulmak
suretiyle, mahsup işlemleri malî yılın bitimini izleyen bir ay içinde yapılabilir.
Zorunlu hallerde bu süre, Maliye Bakanlığı tarafından bütçe giderleri için bir
ay, diğer işlemlerde beş ayı geçmemek üzere uzatılabilir.” denilmektedir.
Mahsup dönemi içinde yapılacak en önemli işlemlerden biri mahsup
dönemine kalan avansların mahsubunun yapılması işlemidir. Meri
mevzuatımıza göre, muhasebe birimlerine verilen mahsup belgelerinden
incelenmesi yıl sonuna kadar tamamlanamayan ön ödeme artıkları mahsup
dönemine ödeneği ile birlikte devreder.
Malın teslim alındığı, hizmetin gördürüldüğü veya işin yaptırıldığı, ancak
belgelerin mahsup döneminde verileceği, ilgili idare tarafından mali yılın
sonuna kadar muhasebe birimine yazılı olarak bildirilen ön ödemeler için de
aynı şekilde işlem yapılır.
Mahsup döneminde verilen harcama belgelerinin, ön ödemenin yapıldığı
tarih ile en geç ait olduğu bütçe yılının son günü arasındaki tarihi taşıması
gerekir. Mahsup döneminde de kapatılamayan ön ödeme tutarı, mahsup
dönemi sonunda mutemet adına borç kaydedilerek ön ödeme hesabı
kapatılır. Karşılığı ödenekler de iptal edilir.
200
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Yılı bütçesine gider kaydedilmek üzere geçici ve sürekli görev yolluğu ile buna
ilişkin diğer giderler karşılığı verilen avanslardan mali yılın sonuna kadar
mahsubu yapılamamış olanlar hakkında da mahsup dönemine aktarma işlemi
yapılır.
B- ÖN ÖDEME HESAPLARINDAN MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN AVANS
VE KREDİLER HESABI ARACILIĞIYLA MAHSUP DÖNEMİNE KALABİLECEK
OLANLAR
Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde Ön Ödemeler Hesap Grubu,
“Kamu idarelerince bütçe içi veya bütçe dışı olarak veyahut emanet
niteliğindeki hesaplardan verilen her türlü avans, kredi ve akreditiflerin
izlenmesi için kullanılır.” şeklinde tanımlandıktan sonra,
160 İş Avans ve Kredileri Hesabı
161 Personel Avansları Hesabı
162 Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı
164 Akreditifler Hesabı
165 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hesabı
166 Proje Özel Hesabından Verilen Avans ve Akreditifler
Hesabı
167 Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Avans ve
Akreditifleri Hesabı
şeklinde ana hesaplar bazında sıralanmıştır. Bu hesaplara, yurt içi veya
dışından sözleşmeye dayanılarak edinilen maddi duran varlıklarla ilgili olarak
verilen yatırım avanslarının izlenmesi için kullanılan 259 nolu Yatırım
Avansları Hesabını da ilave etmek gerekir.
Bu hesaplara kayıtlı tutarlardan bazıları aşağıda belirtilen iki koşuldan birisi
mevcutsa mahsup dönemine aktarılmaktadır. Bu koşullar;
- Muhasebe birimlerine verilen mahsup belgelerinin incelenmesinin yıl
sonuna kadar tamamlanamamasıdır.
- Malın teslim alındığı, hizmetin gördürüldüğü veya işin yaptırıldığı, ancak
belgelerin mahsup döneminde verileceği, ilgili idare tarafından mali yılın
sonuna kadar muhasebe birimine yazılı olarak bildirilmesidir.
201
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Belirtilen ön ödeme çeşitlerinden mahsup dönemine aktarılabilecek olanlar,
Detaylı Hesap Planında 165- Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler
Hesabının ayrıntılarında, kalemler itibariyle sıralanmıştır. Buna göre, aşağıda
belirtilen ön ödeme çeşitlerinde, mali yıl sonu itibariyle kalan bakiyeler,
yukarıda anılan iki koşuldan herhangi birisinin varlığı halinde, aşağıda
belirtilen muhasebe kayıtları yapılarak mahsup dönemine aktarılacaktır.
202
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
165
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
02
99
99
99
99
99
99
01
01
01
01
01
02
02
02
02
02
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
06
06
06
06
06
06
06
06
06
06
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
06
06
06
06
06
06
06
06
06
06
02
02
05
05
05
03
03
06
06
03
03
06
06
01
02
03
04
05
06
07
08
09
01
02
03
04
05
06
07
08
09
01
02
03
04
05
06
07
08
09
01
02
03
04
05
06
07
08
09
02
04
06
03
09
03
09
Erkan Karaarslan
MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN AVANS VE KREDİLER HESABI
Mahsup Dönemine Aktarılan İş Avans ve Kredileri
Mutemet Avansları
Mal ve Hizmet Alým Giderleri Avanslarý
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alýmlarý Avansý
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alýmlarý Avansý
Yolluk Giderleri Avansý
Görev Giderleri Avansý
Hizmet Alýmlarý Avansý
Temsil ve Tanýtma Giderleri Avansý
Mamul Mal Alým, Bakým ve Onarým Giderleri Avansý
Gayrimenkul Mal Bakým ve Onarým Giderleri Avansý
Tedavi ve Cenaze Giderleri Avansý
Sermaye Giderleri Avanslarý
Mamul Mal Alýmlarý Avansý
Menkul Sermaye Üretim Giderleri Avansý
Gayri Maddi Hak Alýmlarý Avansý
Gayrimenkul Alýmlarý ve Kamulaþtýrmasý Avansý
Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri Avansý
Menkul Mallarýn Büyük Onarým Giderleri Avansý
Gayrimenkul Büyük Onarým Giderleri Avansý
Stok Alýmlarý (Savunma Dýþýnda) Avansý
Diðer Sermaye Giderleri Avansý
Krediler
Mal ve Hizmet Alým Giderleri Kredisi
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alýmlarý Kredisi
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alýmlarý Kredisi
Yolluk Giderleri Kredisi
Görev Giderleri Kredisi
Hizmet Alýmlarý Kredisi
Temsil ve Tanýtma Giderleri Kredisi
Mamul Mal Alým, Bakým ve Onarým Giderleri Kredisi
Gayrimenkul Mal Bakým ve Onarým Giderleri Kredisi
Tedavi ve Cenaze Giderleri Kredisi
Sermaye Giderleri Kredisi
Mamul Mal Alýmlarý Avansý
Menkul Sermaye Üretim Giderleri Kredisi
Gayri Maddi Hak Alýmlarý Kredisi
Gayrimenkul Alýmlarý ve Kamulaþtýrmasý Kredisi
Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri Kredisi
Menkul Mallarýn Büyük Onarým Giderleri Kredisi
Gayrimenkul Büyük Onarým Giderleri Kredisi
Stok Alýmlarý (Savunma Dýþýnda) Kredisi
Diðer Sermaye Giderleri Kredisi
Diğer İş Avans ve Kredileri
Sosyal Güvenlik Kurumlarýna Devlet Primi Giderlerinden Verilen Avanslar
Sözleþmeli Personel Giderleri Avansý
Cari Transferlerden Verilen Avanslar
Hane Halkýna Yapýlan Transferler Avansý
Yurt Dýþýna Yapýlan Transferler Avansý
Mahsup Dönemine Aktarılan Personel Avansları
Yurtiçi Geçici Görev Avansları
Yurtiçi Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtiçi Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtiçi Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtiçi Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtdışı Geçici Görev Avansları
Yurtdýþý Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtdýþý Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtdýþý Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtdýþý Geçici Görev Yolluðu Avansý
Yurtiçi Sürekli Görev Avansları
C- AVANSLARIN VE İLGİLİ ÖDENEKLERİN MAHSUP
AKTARILMASI VE MAHSUBUNUN YAPILMASI İŞLEMLERİ
DÖNEMİNE
Örneğin; tüketime yönelik mal ve malzeme alımları kaleminden verilen bir iş
avansına ait belgeler muhasebe birimine geldiği halde mali yıl sonuna kadar
203
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
muhasebe birimince
aktarılacaktır.
incelenememişse
Erkan Karaarslan
avans
mahsup
dönemine
---------------------------------------- / ---------------------------------------165.1.1.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hesabı
160.1.3.2 İş Avans ve Kredileri Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
Avansın mahsup dönemine aktarılmasından sonra, bu avansın verilmesi
sırasında bloke edilmiş olan, bu avansa ait ödeneklerde yine muhasebe
kaydıyla mahsup dönemine aşağıdaki gibi aktarılacaktır.61
---------------------------------------- / ---------------------------------------906.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Kull. Ödenekler Hs.
903.3.2 Kullanılacak Ödenekler Hesabı
---------------------------------------- / ---------------------------------------904.3.2 Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
Mahsup dönemi içinde muhasebe biriminin incelemeyi bitirip avansın
mahsubunu yapması ile birlikte aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
---------------------------------------- / ---------------------------------------150.1.1 İlk Madde ve Malzeme Hesabı
165.1.1.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler H.
---------------------------------------- / ---------------------------------------834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
835 Gider Yansıtma Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
61
Belediyelerde bu kayıt 906 nolu hesaba borç 900 nolu hesaba alacak ve 901 nolu
hesaba borç 907 nolu hesaba alacak şeklindedir.
204
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
şeklinde kayıt yapacaktır.62
Burada dikkat edilmesi gereken birden fazla konu vardır.
1. Husus; “834-Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı” ile ilgilidir. 834 nolu
hesap bir bütçe gideri hesabıdır. Ancak, kayda alındığı mali yılın değil geçen
mali yılın bütçe giderlerinin kaydedildiği özel bir hesaptır. Bu hesaba
kaydedilen tutarlar bütçe uygulaması açısından geçen yılın gideri olarak
değerlendirilmekte ve geçen yıla ait kesin hesaba ilave edilmektedir. Yani
kesin hesapta 3.2 ekonomik kodunda yer alan tutar, hem “830- Bütçe
Giderleri Hesabı”nda yer alan tutarları, hem de “834-Geçen Yıl Bütçe
Mahsupları Hesabı”nda yer alan tutarları göstermelidir.
2. Husus; örneğimizde kullanılan hesapların ayrıntı kodları ile ilgilidir.
Bu örnekte,
160.1.3.2; 165.1.1.3.2; 834.3.2; 903.3.2; 904.3.2; 906.3.2
ana hesap kodları ve ayrıntı kodları kullanılmıştır. 3.2 ekonomik kodu, avansın
verildiği, ödeneğin bloke edildiği, avansın ve ödeneğin mahsup dönemine
aktarıldığı ve giderin yapıldığı ayrıntı kodudur ve tüketime yönelik mal ve
malzeme alımlarından kırtasiye alımlarını göstermektedir.
Avans hesaplarının 2. 3. ve 4. düzey ayrıntı kodları (160 ve 165 numaralı
hesapların 3.2 kodu) avansın verildiği ve ödenek blokesinin yapılacağı ayrıntı
kodlarını göstermektedir ve bütçe gideri hesapları ile ödenek hesaplarının 1.
ve 2. düzey ayrıntı kodları ile eşittir. (830, 834, 900, 903, 904, 906 nolu
hesapların 3.2 ayrıntı kodu)
3. Husus; dikkat edilmesi gereken 3. husus “834-Geçen Yıl Bütçe Mahsupları
Hesabı”na yazılan tutarın yansıdığı varlık hesabıdır. Burada yapılan bütçe
gideri aynı zamanda bir gider olmadığı bir varlık alımı olduğu için yansıma
“630-Giderler Hesabı”na değil bir varlık hesabı olan “150- İlk Madde ve
Malzemeler Hesabı”na olmuştur.
Bu hatırlatmalardan sonra örneğimize kaldığımız yerden devam edecek
olursak;
62
Erkan Karaarslan, “Tahakkuk Esaslı Muhasebede Yansıtma Hesapları ve Dönem
Sonu İşlemleri I,” Mali Kılavuz Dergisi, no.17 (Temmuz 2002), 115
205
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
---------------------------------------- / ---------------------------------------907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
906.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Kull. Ödenekler Hs.
---------------------------------------- / ----------------------------------------
şeklinde yapılan kayıt ile, aktarılan ödenekler kapatılacaktır.
Mahsup dönemini izleyen ilk işgününde ise,
---------------------------------------- / ---------------------------------------835 Gider Yansıtma Hesabı
834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
kaydı yapılarak “834-Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı” da kapatılacaktır.
206
IV. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ
ÖDENEK İŞLEMLERİ
Kısım Özeti: Bu kısımda mahalli idarelerin ödenek işlemleri,
başlangıç ödeneklerinin kaydından ödeneklerin iptali ve ödenek
hesaplarının kapatılmasına kadarki tüm süreçleriyle ortaya
konulmaktadır. Bağış ve yardım karşılığı ödeneklerden ödenek
aktarılmasına, ödenek aktarılmasında kısıtlardan imkanlara,
ödeneklerin mahsup dönemine kalmasına kadarki tüm işlemler
bu bölümde detaylarıyla açıklanmaktadır. Bu Kısım dört ana
bölüm ve 59 sayfadan oluşmaktadır.
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
IV. KISIM
MAHALLİ İDARELERİN ÖZELLİKLİ ÖDENEK İŞLE MLERİ
1.BÖLÜM
ÖDENEK HESAPLARI
A- GİRİŞ
Ödenek hesapları nazım hesaplar içerisinde yer alan ödenek hesapları grubu
içerisinde yer almaktadır. Kamu muhasebesinde nazım hesaplar, Nazım
hesapların ilk hesap grubu olan ödenek hesapları grubu, bütçe ödeneklerinin,
muhasebe birimlerine gelen ödeneklerin, bunlardan yapılan kullanım ve
tenkisler ile mahsup dönemine aktarılan tutarların izlenmesi için kullanılır.
Ödenek hesapları, aşağıdaki hesaplardan oluşur:
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
902 Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı
903 Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904 Ödenekler Hesabı
905 Ödenekli Giderler Hesabı
906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
İl özel idareleri ve ilçe özel idareleri yukarıdaki hesapların hepsini kullanırken,
belediye, bağlı idare ve birliklerde kullanılacak ödenek hesapları aşağıda
gösterilmiştir:
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
905 Ödenekli Giderler Hesabı
906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
209
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
B- İL ÖZEL İDARELERİNDE KULLANILAN ÖDENEK HESAPLARI
1. 900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
Gönderilecek bütçe ödenekleri hesabı, il özel idarelerinin bütçelerinde
öngörülen ödenekler ve bunlardan yapılan kesintiler, geçen yıldan devreden
ödenekler, ödenek kalemleri arasında yapılan aktarmalar, yılı içinde eklenen
veya iptal edilen ödenekler, yılı içinde kaydedilen özel ödenekler, merkez ve
merkez dışı birimlerde kullanılacak ödenekler ile gönderilen ödeneklerden
tenkis edildiği için iade alınanlar, ertesi yıla devreden ödenekler ve dönem
sonunda iptal edilen ödeneklerin merkez muhasebe birimlerince kaydedilip
izlenmesi için kullanılmaktadır.
2. 901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
Bütçe ödenekleri hesabı, kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülen
ödenekler ve bunlardan yapılan kesintiler, geçen yıldan devreden ödenekler,
mali yıl içinde eklenen ödenekler ve ödenek kalemleri arasında yapılan
aktarmalar ile bu ödeneklerden iptal edilenlerin merkez muhasebe
birimlerince izlenmesi için kullanılır.
3. 902- Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı
Bütçe ödenek hareketleri hesabı, kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülen
ödeneklerden merkezde veya merkez dışında kullanılmak üzere
gönderilenlerin ve gönderilen ödeneklerden tenkis edildiği için iade
alınanların merkez muhasebe birimlerince izlenmesi için kullanılır.
4. 903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
Kullanılacak ödenekler hesabı, muhasebe birimlerine gelen ödenekler ile
bunlardan kullanılanlar veya tenkis edilenlerin izlenmesi için kullanılır.
5. 904- Ödenekler Hesabı
Ödenekler hesabı, muhasebe birimlerine gelen ödenekler ile bunlardan
yapılan tenkislerin izlenmesi için kullanılır.
6. 905- Ödenekli Giderler Hesabı
Ödenekli giderler hesabı, ödeneğine dayanılarak tahakkuk ettirilip nakden
veya mahsuben ödenen bütçe giderleri ile ödeneğine iade edilmesi bildirilen
tutarların izlenmesi için kullanılır.
210
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
7. 906- Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
Mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler hesabı, mali yılın sonuna
kadar hizmet yerine getirildiği veya mal teslim alındığı halde mahsubu
yapılamadığından mahsup dönemine aktarılan ön ödemeler için saklanan
ödenekler ile bunlardan mahsup dönemi sonuna kadar kullanılanlar veya
tenkis edilenlerin izlenmesi için kullanılır.
8. 907- Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
Mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabı, mali yılın sonuna kadar
hizmet yerine getirildiği veya mal teslim alındığı halde mahsubu
yapılamadığından mahsup dönemine aktarılan ön ödemeler için saklanan
ödenekler ile bunlardan mahsup dönemi sonuna kadar kullanılanlar veya
tenkis edilenlerin izlenmesi için kullanılır.
C- İL ÖZEL İDARELERİNDE ÖDENEK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ
1- İstanbul İl Özel İdaresi Bütçesi’ne hizmet alımları ekonomik kodundan
500.000.- TL ödenek konulmuştur.
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
500.000.500.000.-
2- Antalya İl Özel İdaresi mali hizmetler birimince merkez dışı birimlere
dağıtılmak üzere (3 nüsha “Ödenek Gönderme Belgesi” düzenlenerek)
40.000.- TL’lik personel giderleri ekonomik kodundan ödenek gönderilmiştir.
902- Bütçe Ödenekleri Hareketleri Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
40.000.40.000.-
Gönderilen ödeneğin 5.000.- TL’si tenkis edilmiştir.
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
902- Bütçe Ödenekleri Hareketleri H.
211
5.000.5.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- Ankara İl Özel İdaresi’nce, merkez birimlerinde kullanılmak üzere yolluklar
ekonomik kodundan 12.000.- TL’lik ödenek alınmıştır.
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904- Ödenekler Hesabı
12.000.12.000.-
Merkez muhasebe birimi gönderilen ödeneğin 10.000.- TL’lik kısmını
kullanmıştır. (vergiler ihmal edilmiştir.)
630- Giderler Hesabı
103- Verilen Çekler ve G.E. Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
10.000.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
10.000.-
10.000.10.000.10.000.-
10.000.-
4- Aydın İl Özel İdaresi merkez dışı birimlerinde kullanılmak üzere gönderdiği
ödeneğin 5.000.- TL’lik kısmını tenkis etmiştir.
Merkez muhasebe birimi kaydı;
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
902- Bütçe Ödenekleri Hareketleri H.
5.000.5.000.-
Merkez dışı birimin tenkis kaydı ise aşağıdaki şekilde olacaktır.
904- Ödenekler Hesabı
903- Kullanılacak Ödenekleri Hesabı
212
5.000.5.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
5- Artvin İl Özel İdaresi 09.6 ekonomik kodundan 03.2 ekonomik koduna
2.000.- TL’lik ödeneği aktarmıştır.
Ödenek düşme kaydı;
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
2.000.2.000.-
Ödenek aktarma kaydı;
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
2.000.2.000.-
6- Trabzon İl Özel İdaresi yılı içinde kullanmadığı hizmet alımları ekonomik
kodundan olan 150.000.-TL’lik ödeneği, tenkis etmiştir.
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
150.000.150.000.-
7- Ankara İl Özel İdaresi merkez biriminde kullandırılmış olan 1.000.-TL’lik iş
avansı, mal teslim alındığı halde mahsubu yapılamadığından mahsup
dönemine aktarılmıştır.
165- Mahsup Dönemine A. Avans ve Krediler 1.000.Hesabı
160- İş Avans ve Kredileri Hesabı
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı
1.000.903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904- Ödenekler Hesabı
1.000.907- M.D.A. Ödenekler Hesabı
213
1.000.1.000.1.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
D- İL ÖZEL İDARELERİNDE ÖDENEK HESAPLARINA İLİŞKİN İŞLEMLER
Ödenek hesapları grubuna ilişkin olarak yapılacak işlemler aşağıda
gösterilmiştir:
1- Bütçe Ödeneklerinin Merkez Muhasebe Birimlerince İzlenmesi
İl özel idarelerinde yılları bütçeleriyle verilen ödenekler, bu ödeneklere yılı
içinde eklenenler ve ödenek kalemleri arasında yapılan aktarmalar ile merkez
ve merkez dışı birimlerde kullanılacak ödeneklere ilişkin il özel idarelerince
yapılacak işlemler, kesin hesabın çıkarılmasına temel olacak şekilde, merkez
muhasebe birimlerince muhasebeleştirilir. İl özel idarelerince bu şekilde
gerçekleştirilecek ödenek hareketleri, merkez muhasebe birimlerine
bildirildiğinde, merkez muhasebe birimlerince; gönderilecek bütçe
ödenekleri hesabı, bütçe ödenekleri hesabı ve bütçe ödenek hareketleri
hesabı kullanılmak suretiyle izlenir. Bu hesaplar, merkez muhasebe birimleri
dışındaki muhasebe birimlerinde kullanılmaz.
İl özel idarelerince merkez dışı birimlere yapılan ödenek gönderme işlemleri,
ödenek gönderme belgesiyle yapılır. Bütçeyle verilen ödenekler ile bunlardan
yapılan kesintiler, yılı içinde eklenen ve iptal edilen ödenekler, ödenek
kalemleri arasında yapılan aktarmalar ve geçen yıldan devreden ödenekler ile
merkez ve merkez dışı birimlerde kullanılacak ödeneklere ilişkin işlemler,
merkez muhasebe birimine bildirilir ve gerekli muhasebe kayıtları yapılır.
Merkez muhasebe birimlerince ödenek hareketlerine ilişkin aşağıda belirtilen
işlemler, yardımcı hesaplar itibarıyla muhasebe kayıtlarına alınır:
1- Öncelikle, bütçe ile verilen ödenekler,
2- Geçen yıldan devredip ödenek kaydedilmesi gereken tutarlar,
3- Yılı içinde yapılan ödenek aktarmaları ile yedek ödenekten
yapılan ödenek aktarmalarından doğan ekleme ve düşmeler,
4- Yılı içinde eklenen veya iptal edilen ödenekler,
5- Yılı içinde şartlı bağış ve yardımlardan dolayı tahsis edilen özel
ödenekler,
6- Merkez veya merkez dışı birimlerde kullanılmak üzere gönderilen
ödenekler,
214
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
7- Yılı içinde veya yıl sonunda muhasebe birimlerinde
kullanılmayarak tenkis edilen ödenekler ile mevzuatı gereğince
ertesi yıla devreden ödenekler,
8- Yılı içinde kullanılmadığı için iptal edilen ödenekler,
muhasebe kayıtlarına alınır.
Yukarıda belirtilen kayıtlar tamamlanıp geçici mizanın düzenlenmesinden
sonra, dönem sonunda ilgili hesaplar kapatılır.
2- Ödeneklerin Merkez Dışı Birimlere Dağıtımı
İl özel idarelerinde, bütçe ödeneklerinin merkez dışı birimlere dağıtımı
“Ödenek Gönderme Belgesi” ve “Ödenek Gönderme Belgesi İcmali” ile
yapılır.
Ödenek gönderme belgesi, il özel idaresi mali hizmetler birimince 3 nüsha
olarak düzenlenir. Düzenlenen ödenek gönderme belgesi, üst yönetici veya
bunların yetkilendirecekleri memurlar tarafından imza edildikten sonra, bir
nüshası mali hizmetler biriminde muhafaza edilir, bir nüshası muhasebe
birimine, diğer nüshası da ilgili merkez veya ilçe özel idaresine gönderilir.
Ödenekler, kurumsal sınıflandırmanın aynı düzeyindeki birimlere
fonksiyonel, finansal veya ekonomik sınıflandırmadaki farklılıklara
bakılmaksızın aynı ödeme emri ile gönderilir.
Ödenek gönderme belgesi il özel idareleri tarafından kullanılır. Ancak
belediye, bağlı idare ve birliklerin de birimlerine ödenek gönderme suretiyle
harcama yapılması yöntemini benimsemeleri halinde bu belgeyle birlikte
tenkis belgesini ve il özel idarelerince kullanılacak ödenek hesaplarını
kullanmaları gerekir.
3- Ödenek Kullanımlarının
Birimlerince İzlenmesi
Merkez
ve
Merkez
Dışı
Muhasebe
İl özel idarelerince gerek merkez birimlerinde kullanılacak ödenekler ve
gerekse merkez dışı birimlerde kullanılacak ödeneklerin alınması ve
kullanılması ile tenkis edilme işlemleri merkez ve merkez dışı muhasebe
birimlerince; kullanılacak ödenekler hesabı, ödenekler hesabı, ödenekli
giderler hesabı, mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler hesabı ve
215
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabının kullanılması suretiyle
izlenir.
4- Tenkis Belgesi
İl özel idarelerinde, tenkisi istenilen ödeneklerin tenkis işlemi, düzenlenen
“Tenkis Belgesi” ve “Tenkis Belgesi İcmali” ile yapılır.
Bir mali yıl içinde alınan ödeneklerden bir kısmının yılı içinde tenkisi istenildiği
takdirde, il özel idaresi mali hizmetler birimince “tenkis belgesi”
düzenlenerek ilgili birime gönderilir.
5- Ödenekli Gider İşlemleri
Ödeneğine dayanılarak tahakkuk ettirilip nakden veya mahsuben ödenen
bütçe giderleri, muhasebe birimlerince en geç gün sonlarında ödenekli
giderler hesabına kaydedilir. Tahakkukun iptal edilmesi nedeniyle ödeneğine
iade edilmesi bildirilen tutarlar ödenekli giderler hesabından düşülür.
6- Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler
Mali yılın bitimine kadar hizmet yerine getirildiği veya mal teslim alındığı
halde mahsubu yapılamadığından mahsup dönemine aktarılan ön ödeme
artıkları için saklı tutulan ödenekler, söz konusu ön ödemelerle birlikte
mahsup dönemine aktarılır. Bunlardan mahsup dönemi sonuna kadar
kullanılanlar veya tenkis edilenler mahsup dönemine aktarılan ödenek
hesaplarında izlenir.
E- BELEDİYELERDE, BELEDİYELERE BAĞLI İDARELERDE VE MAHALLİ İDARE
BİRLİKLERİNDE KULLANILACAK ÖDENEK HESAPLARI
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
905 Ödenekli Giderler Hesabı
906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
1. 900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
Gönderilecek bütçe ödenekleri hesabı, belediye, bağlı idare ve birliklerin
bütçelerinde öngörülen ödenekler, geçen yıldan devreden ödenekler,
216
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
ödenek kalemleri arasında yapılan aktarmalar, yılı içinde yapılan ödenek
ekleme ve iptalleri, yılı içinde kaydedilen özel ödenekler ve bu ödeneklerden
kullanılanlar ile ertesi yıla devreden ödenekler ve iptal edilen ödeneklerin
izlenmesi için kullanılır.
2. 901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
Bütçe ödenekleri hesabı, belediye, bağlı idare ve birliklerin bütçelerinde
öngörülen ödenekler, geçen yıldan devreden ödenekler, mali yıl içinde
eklenen ödenekler ve ödenek kalemleri arasında yapılan aktarmalar, mali yılı
içinde kaydedilen özel ödenekler ve ertesi yıla devreden ödenekler ile iptal
edilen ödeneklerin izlenmesi için kullanılır.
3.905- Ödenekli Giderler Hesabı
Ödenekli giderler hesabı, ödeneğine dayanılarak tahakkuk ettirilip nakden
veya mahsuben ödenen bütçe giderleri ile ödeneğine iade edilmesi bildirilen
tutarların izlenmesi için kullanılır.
4. 906- Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
Mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler hesabı, mali yılın sonuna
k,adar hizmet yerine getirildiği veya mal teslim alındığı halde mahsubu
yapılamadığından mahsup dönemine aktarılan ön ödemeler için saklanan
ödenekler ile bunlardan mahsup dönemi sonuna kadar kullanılanlar veya
tenkis edilenlerin izlenmesi için kullanılır.
5. 907- Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
Mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabı, mali yılın sonuna kadar
hizmet yerine getirildiği veya mal teslim alındığı halde mahsubu
yapılamadığından mahsup dönemine aktarılan ön ödemeler için saklanan
ödenekler ile bunlardan mahsup dönemi sonuna kadar kullanılanlar veya
tenkis edilenlerin izlenmesi için kullanılır.
F- BELEDİYELERDE, BELEDİYELERE BAĞLI İDARELERDE VE MAHALLİ İDARE
BİRLİKLERİNDE ÖDENEK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ
1- Adana Karataş Belediyesi Bütçesi’ne hizmet alımları ekonomik
kodundan 50.000.- TL ödenek verilmiştir.
217
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
Erkan Karaarslan
50.000.50.000.-
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla eklenen ödenekler;
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
XXX.XXX.-
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla düşülen ödenekler;
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
XXX.XXX.-
2- Karataş Belediyesi, Ocak ayında 5.000.- TL bedelle alınmış olan demirbaşa
ilişkin fatura ve diğer kanıtlayıcı evrakı ödeme emrine bağlanmış ve ilgili
firmaya ödemesini yapmıştır.
255- Demirbaşlar Hesabı
103- Verilen Çekler ve G.E. Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
5.000.-
905- Ödenekli Giderler Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
5.000.-
218
5.000.5.000.5.000.-
5.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3- Yılı içerisinde bütçeden fazla veya yersiz ödendiğinin anlaşılması üzerine
2.000.- TL’lik demirbaş alımı ile ilgili olan tutar, tahakkukun iptali nedeniyle
ödeneğine iade edilmesi gerekmiştir.
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
905- Ödenekli Giderler Hesabı
2.000.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
255- Demirbaşlar Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
2.000.-
2.000.-
2.000.2.000.2.000.-
4- Saimbeyli Belediyesi tarafından verilen 250.- TL’lik avansın, mal teslim
alındığı halde mahsubu yapılamadığından mahsup dönemine aktarılmıştır.
165- M.D.A. Avans ve Krediler Hesabı
160- İş Avans ve Kredileri Hesabı
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri H.
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
907- M.D.A. Ödenekler Hesabı
219
250.250.250.250.250.250.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2.BÖLÜM
DÖNEM SONU VE ENVANTER KAYITLARI AÇISINDAN
ÖDENEK HESAPLARI
A- GENEL AÇIKLAMALAR
Muhasebenin süreklilik ilkesi gereği kamu idarelerinin faaliyetleri, herhangi
bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürülür. Sınırsız kabul edilen kamu
idarelerinin ömrü, faaliyetlerin sonuçlarının görülebilmesi bakımından çeşitli
dönemlere ayrılır. Bu ayrım da Dönemsellik ilkesinin bir gereğidir. Genel
Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde dönemsellik, “Kamu idarelerinin
faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları
diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır.” şeklinde tanımlanmaktadır.
Dönemlere ayrılan ömür itibariyle, kamu idarelerinin faaliyet sonuçları tespit
edilir. Kamu idarelerinin ömrünün bu dönemleri genel olarak bir yıllık süreyi
kapsamakta ve 1 Ocakta başlamakta ve 31 Aralıkta son bulmaktadır. Bu devir
hesap dönemi ya da mali yıl olarak adlandırılmaktadır. Tabidir ki, kamu
idarelerinin ömrünün daha kısa sürelere ayrılması ve faaliyet sonuçlarının bu
süreler itibariyle tespit edilmesi de mümkündür. Bu çerçevede üçer aylık
raporlamalar da yapılmaktadır.
Faaliyet sonuçlarının kesin olarak çıkarılmak istendiği tarih dönem sonu
olarak adlandırılmaktadır. Bu tarih itibariyle kamu idarelerinin mali tabloları
hazırlanmaktadır. Mali tablo hazırlanırken her bir varlık ve kaynak kalemi
gözden geçirilmekte ve değerlemesi yapılmaktadır. Bu değerleme süreci,
doğrudan kamu idaresinin faaliyet sonuçlarını etkilediği için son derece
önemlidir ve dolayısıyla bu sürece ilişkin muhasebe ilkeleri yanında birçok
mevzuat düzenlemesi de mevcuttur.
Dönem sonu işlemlerinin dar açıdan başlangıç noktası, geçici mizan olarak
adlandırılan mizandır. Geçici mizan kayıtlarına göre hesaplarının durumunu
gösteren bir tablodur. Ancak bu tablo, uygulanan muhasebe yöntemleri
nedeniyle bazı hesaplar gerçek durumu göstermemesi; aşınma, hata ve hile
nedeniyle hesapların kaydi durumu ile fiili durumu arasında farklılar olması;
220
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bilgilerin zaman zaman idarenin muhasebe birimine geç intikal etmesi gibi
nedenlerle kamu idaresinin gerçek durumunu göstermekten uzaktır.63
Aslında iki geçici mizan söz konusudur. Birincisi; gün sonu, haftanın belirli
günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter çalışmaları yapılmadan
önce hazırlanan geçici mizan, ikincisi ise bu işlemler yapıldıktan sonra
hazırlanan geçici mizandır. Bu çalışmada bahsedilen dönem sonu işlemlerine
başlamadan önce ikinci türden, yani gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay
sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter işlemler tamamlanarak, elde edilen
bir geçici mizana ihtiyaç bulunmaktadır. Dönem sonu işlemleri bu mizan
üzerine tesis edilmek zorundadır.
Ödenek hesapları, kesin hesabın muhasebe kayıtlarından çıkarılmasına esas
olacak şekilde belirlenmiş aşağıdaki hesaplardan oluşur:
 900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
 901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
 902 Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı
 903 Kullanılacak Ödenekler Hesabı
 904 Ödenekler Hesabı
 905 Ödenekli Giderler Hesabı
 906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
 907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
Ödenek hesapları hesap grubunda yer alan hesaplara kayıt yapılırken,
yardımcı hesap kodları ile birlikte bütçe sınıflandırmasında yer alan kurumsal,
fonksiyonel ve finansman kodları da kullanılır.
Ödenek hesapları bilindiği gibi nazım hesaplar içinde yer almaktadır. Nazım
hesaplar, varlık, kaynak, gelir ve gider hesaplarında izlenmeyen ve
muhasebenin sadece bilgi verme görevi yüklediği işlemler ile kamu
63 Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları, Mahalli İdareler Teknoloji
Araştırma Geliştirme Derneği Yayını No: 4, Ankara, Kasım 2007
s.345
221
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
idarelerinin muhasebe disiplini altında toplanması istenen işlemlerini ve
gelecekte doğması muhtemel hak ve yükümlülükleri kapsamaktadır.
Ödenek hesapları mutlak surette kendi arasında özel bir modül şeklinde
çalışacaktır. Bu hesaplara herhangi bir bilânço, bütçe ya da faaliyet hesabı
karşısında borç ya da alacak kaydı yapmak mümkün değildir.
B- DÖNEM SONU ÖNCESİNDE YAPILACAK ÖDENEK HESAPLARINA İLİŞKİN
İŞLEMLER
Aralık ayında dönem sonu işlemlerine geçmeden önce, öncelikle ödeneğine
dayanılarak gerçekleşip, bütçeye gider kaydedilen tutarlara ilişkin ödenekli
gider kayıtları yapılmak zorundadır.
Bu kaydı takiben ön ödemelerden mahsup dönemine aktarılanların ve
bunların ödeneklerinin mahsup dönemine aktarılması kaydı aşağıdaki şekilde
yapılır.
a- Birden fazla muhasebe biriminde muhasebe işlemleri yürütülen mahalli
idarelerde, bir taraftan mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler
hesabına borç, mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabına alacak; diğer
taraftan ödenekler hesabına borç, kullanılacak ödenekler hesabına alacak,
165- Mahsup Dönemine A. Avans ve Kre. Hesabı XXX.160- İş Avans ve Kredileri Hesabı
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı
XXX.903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904- Ödenekler Hesabı
XXX.907- M.D.A. Ödenekler Hesabı
XXX.XXX.XXX.-
b- Muhasebe işlemleri tek bir muhasebe birimince yürütülen idarelerde
(Belediye, bağlı idare ve birliklerde,) bir taraftan mahsup dönemine aktarılan
kullanılacak ödenekler hesabına borç, mahsup dönemine aktarılan ödenekler
hesabına alacak; diğer taraftan bütçe ödenekleri hesabına borç, gönderilecek
bütçe ödenekleri hesabına alacak,
222
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
165- Mahsup Dönemine A. Avans ve Kre. Hesabı XXX.160- İş Avans ve Kredileri Hesabı
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı
XXX.900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri
Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
XXX.907- M.D.A. Ödenekler Hesabı
Erkan Karaarslan
XXX.XXX.-
XXX.-
Bu kayıtların ardından ay sonu kaydı olarak ödenek tenkis kayıtları yapılmak
zorundadır. Yıl sonunda kalan ödeneğin tenkis kaydı, dönem sonu işlemlerine
geçilmeden önceki ara bir kayıttır. Muhasebe birimleri aralık ayı ödenekli
gider işlemlerini gerçekleştirdikten sonra, mevcut ödenek tutarından mahsup
döneminde kapatılacak avanslara ilişkin saklı tutulacak ödenek tutarı da
dikkate alınarak, varsa tenkis edilebilecek ödenek tutarı tenkis edilir. Kamu
idarelerinde, 903- Kullanılacak Ödenekler Hesabının borç kalanı tenkis
edilecek ödenek tutarını verir. Tenkis kaydı, 903- Kullanılacak Ödenekler
Hesabına alacak, 904- Ödenekler Hesabına borç kaydı yapılarak tamamlanır.
Bu işlemler ilk geçici mizan çıkarıldıktan sonra dönem sonu işlemlerine
geçilmeden önce yapılacak ay sonu kayıtlarındandır. Bu işlemler dönem
sonu işlemlerinin yapılmasına esas ikinci geçici mizan çıkarılmadan önce
tamamlanacaktır.
“Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı” ve “Mahsup
Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı” dışındaki ödenek hesapları dönem
sonu işlemleri sırasında tamamen kapatılarak sıfır bakiye vermesi gereken
hesaplardandır. Bu bütçenin yıllık olma prensi gereği de zorunludur. Bütçe
uygulamasının bitmesiyle birlikte bu hesaplarda kapatılmakta ve hiçbirisi
bakiye vermemektedir. Dönem sonu işlemleri yapıldıktan sonra elde edilen
kesin mizanda 906 ve 907 nolu hesaplar dışında 90 ile başlayan ödenek
hesaplarının tamamının sıfır bakiye vermesi gerekmektedir. Ertesi yıl bütçe
uygulamasıyla birlikte bu hesaplara da kayıt yapılmaya başlanmaktadır.
223
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Aşağıda ödenek hesaplarına ilişkin dönem sonu uygulamaları yer almaktadır.
C- DÖNEM SONUNDA ÖDENEK HESAPLARININ KAPATILMASI
Karataş Belediyesinde Ödenek Hesaplarıyla İlgili işlemler aşağıdaki gibidir.
Adana Karataş Belediyesi Bütçesi’ne hizmet alımları ekonomik kodundan
50.000.- TL ödenek verilmiştir.
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
50.000.50.000.-
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla eklenen ödenekler;
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
XXX.XXX.-
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla düşülen ödenekler;
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe
Hesabı
XXX.Ödenekleri
XXX.-
Adana Karataş İlçe Belediyesi, Ocak ayında 5.000.- TL bedelle alınmış olan
demirbaşa ilişkin fatura ve diğer kanıtlayıcı evrakı ödeme emrine bağlanmış
ve ilgili firmaya ödemesini yapmıştır.
255- Demirbaşlar Hesabı
103- Verilen Çekler ve G.E. Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
224
5.000.5.000.5.000.5.000.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
905- Ödenekli Giderler Hesabı
900- Gönderilecek Bütçe
Hesabı
Erkan Karaarslan
5.000.Ödenekleri
5.000.-
Yılı içerisinde bütçeden fazla veya yersiz ödendiğinin anlaşılması üzerine
2.000.- TL’lik demirbaş alımı ile ilgili olan tutar, tahakkukun iptali nedeniyle
ödeneğine iade edilmesi gerekmiştir.
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
905- Ödenekli Giderler Hesabı
2.000.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
255- Demirbaşlar Hesabı
835- Gider Yansıtma Hesabı
830- Bütçe Giderleri Hesabı
2.000.-
2.000.-
2.000.2.000.2.000.-
Karataş Belediyesi tarafından verilen 250.- TL’lik avansın, mal teslim alındığı
halde mahsubu yapılamadığından mahsup dönemine aktarılmıştır.
165- M.D.A. Avans ve Krediler Hesabı
250.160- İş Avans ve Kredileri Hesabı
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı
250.900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri
Hesabı
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı
250.907- M.D.A. Ödenekler Hesabı
225
250.250.-
250.-
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
D- BELEDİYELER İÇİN ÖDENEK İŞLEMLERİNE İLİŞKİN ÖRNEK MONOGRAFİ
Belediye başlangıç ödenekleri aşağıdaki gibidir.
BAŞLANGIÇ ÖDENEĞİ
01.01 Personel ödeneği
02.01 Sosyal Güv. ödeneği
03.05 Hizmet Alımları
09.06 YEDEK ÖDENEK
900.01.01
300.000
300.000
900.02.01
200.000
0
901.01.01.01
300.000
0
1
300.000
200.000
100.000
250.000
300.000
200.000
900.03.05
100.000
0
901.01.02.01
200.000
0
200.000
226
100.000
900.09.06
250.000
0
901.01.03.05
100.000
0
100.000
250.000
0
901.01.09.06
250.000
0
250.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bu ödeneklerden aşağıdaki tutarlar harcanmıştır.
BÜTÇE GİDERİ
01.01 Personel ödeneği
02.01 Sosyal Güv. ödeneği
03.05 Hizmet Alımları
2
50.000
10.000
40.000
900.01.01
300.000
50.000
900.02.01
200.000
10.000
900.03.05
100.000
40.000
900.09.06
250.000
300.000
200.000
100.000
250.000
50.000
901.01.01.01
300.000
0
300.000
905.01.01
50.000
50.000
10.000
901.01.02.01
200.000
0
200.000
905.02.01
10.000
0
10.000
40.000
901.01.03.05
100.000
0
100.000
905.03.05
40.000
0
227
40.000
0
0
901.01.09.06
250.000
0
250.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Aşağıda belirtilen aktarma işlemi tesis edilmiştir.
AKTARMA
03.05 DEN 20.000.-YTL 01.01 'E 15.000.- VE 02.01 'E 5.000.- YTL OLARAK AKTARILMIŞTIR.
900.01.01
300.000
50.000
15.000
900.02.01
200.000
10.000
5.000
900.03.05
100.000 40.000
20.000
900.09.06
250.000
315.000
205.000
100.000
250.000
50.000
901.01.01.01
300.000
0
300.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
10.000
901.01.02.01
200.000
0
0
0 100.000
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
15.000
905.01.01
50.000
50.000
901.01.03.05
100.000
200.000
15.000
0
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
5.000
20.000
5.000
20.000
905.02.01
10.000
0
10.000
60.000
0
905.03.05
40.000
0
40.000
228
0
3
0
901.01.09.06
250.000
0
250.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Yedek ödenekten aşağıda belirtilen aktarma işlemi yapılmıştır.
YEDEK ÖDENEK
09.06 YEDEK ÖDENEKDEN 250.000.-YTL 03.05 HİZMET ALIMLARINA AKTARILMIŞTIR.
900.01.01
300.000 50.000
15.000
900.02.01
200.000 10.000
5.000
900.03.05
100.000 40.000
250.000 20.000
900.09.06
250.000 250.000
315.000
205.000
10.000
350.000 60.000
250.000 250.000
901.01.01.01
300.000
901.01.02.01
200.000
901.01.03.05
100.000
901.01.09.06
250.000
0 300.000
0 200.000
0 100.000
0 250.000
50.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
15.000
0
15.000
905.01.01
50.000
50.000
0
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
5.000
20.000
5.000
20.000
905.02.01
10.000
0
10.000
901.13.03.05
YEDEK.Eklenen
0
905.03.05
40.000
0
40.000
229
0
4
901.14.09.06
YEDEK.Düşülen
250.000
250.000
0 250.000
250.000
0
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
İkinci bir bütçe gideri yapılmıştır.
BÜTÇE GİDERİ
01.01 Personel ödeneği
02.01 Sosyal Güv. ödeneği
03.05 Hizmet Alımları
5
250.000
195.000
280.000
900.01.01
300.000 50.000
15.000
250.000
900.02.01
200.000 10.000
5.000
195.000
900.03.05
100.000 40.000
250.000 20.000
280.000
900.09.06
250.000 250.000
315.000 300.000
205.000 205.000
350.000 340.000
250.000 250.000
901.01.01.01
300.000
901.01.02.01
200.000
901.01.03.05
100.000
901.01.09.06
250.000
0 300.000
0 200.000
0 100.000
0 250.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
15.000
0
15.000
905.01.01
50.000
250.000
300.000
0
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
5.000
20.000
5.000
20.000
905.02.01
10.000
195.000
0
205.000
901.13.03.05
YEDEK.Eklenen
0
905.03.05
40.000
280.000
0
320.000
230
0
901.14.09.06
YEDEK.Düşülen
250.000
250.000
0 250.000
250.000
0
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Dönem sonunda kullanılmayan ödenekler aşağıdaki şekilde iptal edilmiştir.
DÖNEM SONU KULLANILMAYAN ÖDENEKLERİN İPTALİ
01.01 Personel ödeneği
15.000
03.05 Hizmet Alımları
10.000
6
900.01.01
300.000
50.000
15.000
250.000
15.000
900.02.01
200.000
10.000
5.000
195.000
900.03.05
100.000 40.000
250.000 20.000
280.000
10.000
900.09.06
250.000 250.000
315.000
205.000
205.000
350.000 350.000
250.000
901.01.02.01
200.000
901.01.03.05
100.000
315.000
901.01.01.01
300.000
0
300.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
0
200.000
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
15.000
0
15.000
901.14.09.06
250.000
250.000
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
5.000
20.000
5.000
20.000
901.25.01.01
15.000
0
905.01.01
50.000
250.000
300.000
0
15.000
0
205.000
10.000
231
320.000
0
250.000
250.000
0
0
905.03.05
40.000
280.000
0
901.01.09.06
250.000
901.13.03.05
YEDEK.Eklenen
901.25.03.05
10.000
905.02.01
10.000
195.000
0
0 100.000
250.000
0
0
250.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Monografisi çözülen belediyede dönem sonunda ödenek hesaplarının
bakiyesi aşağıda gibi oluşacaktır.
DÖNEM SONU KULLANILMAYAN ÖDENEKLERİN İPTALİ
01.01 Personel ödeneği
15.000
03.05 Hizmet Alımları
10.000
7
900.01.01
300.000
50.000
15.000
250.000
15.000
900.02.01
200.000
10.000
5.000
195.000
900.03.05
100.000 40.000
250.000 20.000
280.000
10.000
900.09.06
250.000 250.000
315.000
205.000
205.000
350.000 350.000
250.000
901.01.02.01
200.000
901.01.03.05
100.000
315.000
901.01.01.01
300.000
0
300.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
0
200.000
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
15.000
0
15.000
901.14.09.06
250.000
250.000
0
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
5.000
20.000
5.000
20.000
901.25.01.01
15.000
0
905.01.01
50.000
250.000
300.000
0 100.000
15.000
205.000
901.01.09.06
250.000
0
250.000
901.13.03.05
YEDEK.Eklenen
250.000
0
0
250.000
901.25.03.05
10.000
0
905.02.01
10.000
195.000
0
250.000
10.000
0
905.03.05
40.000
280.000
0
320.000
232
901 Alacak Toplamı
901 Borç Toplamı
BAKİYE
0
905 BAKİYE
1.120.000
295.000
825.000
825.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Monografisi çözülen belediyede dönem sonu hesap kapatma aşağıdaki
yevmiye de belirtilen şekilde yapılması gerekecektir.
DÖNEM SONU İŞLEMİ
01.01 Personel ödeneği
03.05 Hizmet Alımları
8
15.000
10.000
900.01.01
300.000
50.000
15.000
250.000
15.000
900.02.01
200.000
10.000
5.000
195.000
900.03.05
100.000
40.000
250.000
20.000
280.000
10.000
900.09.06
250.000 250.000
315.000
205.000
350.000
250.000
315.000
205.000
350.000
250.000
901.01.01.01
300.000 300.000
901.01.02.01
200.000 200.000
901.01.03.05
100.000
100.000
901.01.09.06
250.000 250.000
300.000
200.000
100.000
250.000
300.000
901.11.01.01
K.İ.Eklenen
200.000
901.11.02.01
K.İ.Eklenen
100.000
901.12.03.05
K.İ.Düşülen
250.000
901.13.03.05
YEDEK.Eklenen
15.000
15.000
5.000
5.000
20.000
20.000
250.000
250.000
15.000
15.000
5.000
5.000
20.000
20.000
250.000
250.000
901.14.09.06
250.000 250.000
901.25.01.01
15.000
15.000
901.25.03.05
10.000
10.000
250.000
15.000
10.000
250.000
15.000
10.000
905.01.01
50.000 300.000
250.000
905.02.01
10.000 205.000
195.000
905.03.05
40.000
320.000
280.000
300.000
205.000
320.000
300.000
YEVMİYE DEFTERİ (DÖNEM SONU)
901.01.01.01
901.01.02.01
901.01.03.05
901.01.09.06
901.11.01.01
901.11.01.02
901.13.03.05
901.12.03.05
901.14.09.06
901.25.01.01
901.25.03.05
905.01.01
905.02.01
905.03.05
205.000
320.000
BORÇ
ALACAK
300.000
200.000
100.000
250.000
15.000
5.000
250.000
20000
250.000
15.000
10.000
300.000
205.000
320.000
1.120.000 1.120.000
233
901 Alacak Toplamı
901 Borç Toplamı
BAKİYE
905 BAKİYE
1.120.000
295.000
825.000
825.000
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
E- İL ÖZEL İDARELERİ İÇİN ÖDENEK İŞLEMLERİNE İLİŞKİN ÖRNEK
MONOGRAFİ
1
2
3
4
Bütçede Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için
500.000.- TL ödenek Konulmuştur.
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 500.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
901
01 03 01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
500.000,00
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Mevzuatı gereği önceki yıldan devredilen Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için
40.000.- TL ödenek bulunmaktadır.
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 40.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
901
03 03 01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
40.000,00
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Başka kurumlarından aktarmalarla gelen Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için
60.000.- TL ödenek vardır.
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 60.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
901
09 03 01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
60.000,00
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Aynı kurumun 06.02 tertibinden Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için 80.000.TL ödenek aktarılmıştır.
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 80.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
901
11 03 01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
80.000,00
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
901
12 06 02 GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 80.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
234
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
900
5
6
02
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Menkul
Sermaye
Üretim
Giderleri
80.000,00
Yedek ödenekten Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için 35.000.- TL ödenek
aktarılmıştır.
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 35.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
901
13 03 01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
35.000,00
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
901
14 09 06 GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 35.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Yedek
Ödenek
900
09 06
GÖNDERİLECEK
35.000,00
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI
/
Yedek
Ödenek
Bütçe Kanunu ile tüm ödeneklerden % 10 oranında kesinti yapılmıştır.
901
7
06
Erkan Karaarslan
02
03
01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 50.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
50.000,00
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Merkez birimine 300.000.- TL, Merkez dışı birimlerine ise 275.000.- TL üretime yönelik
mal ve malzeme alımlarından ödenek gönderilmiştir.
902
03 01
BÜTÇE ÖDENEK HAREKETLERİ 300.000,00
HESABI / Üretime Yönelik Mal ve
Malzeme Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
300.000,00
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
235
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
902
8
BÜTÇE ÖDENEK HAREKETLERİ 275.000,00
HESABI / Üretime Yönelik Mal ve
Malzeme Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
903
03 01
KULLANILACAK
ÖDENEKLER 300.000,00
HESABI / Üretime Yönelik Mal ve
Malzeme Alımları
904
03 01
ÖDENEKLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
Mal ve Hizmet Alımları için 50.000.- TL DMO Nezdinde kredi açılmıştır.
160
9
03
Erkan Karaarslan
02
01
03
İŞ AVANS VE KREDİLERİ HESABI / 50.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Hizmet
Alımları
360
03 09
ÖDENECEK VERGİ VE
FONLAR HESABI /
Damga Vergisi
103
02
VERİLEN ÇEKLER VE
GÖNDERME EMİRLERİ
HESABI / Gönderme
Emri
Mal ve Hizmet Alımları için 200.000.- TL + KDV Tutarında alım yapılmıştır.
630
03
01
360
03
09
103
02
830
03
01
835
905
03
01
275.000,00
300.000,00
01
09
09
GİDERLER HESABI / Üretime 236.000,00
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
ÖDENECEK VERGİ VE
FONLAR HESABI /
Damga Vergisi
VERİLEN ÇEKLER VE
GÖNDERME EMİRLERİ
HESABI / Gönderme
Emri
BÜTÇE GİDERLERİ HESABI / Diğer 236.000,00
Mal ve Malzeme Alımları
GİDER
YANSITMA
HESABI
ÖDENEKLİ GİDERLER HESABI / 236.000,00
Üretime YönelikMal ve Malzeme
Alımları
236
375,00
49.625,00
1.500,00
234.500,00
236.000,00
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
10
11
903
03
01
630
03
01
KULLANILACAK
ÖDENEKLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
Krediye ilişkin gider belgeleri gelmiştir.
GİDERLER HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
160
02 03 01
İŞ
AVANS
VE
KREDİLERİ HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Hizmet Alımları
830
03 01 09 BÜTÇE GİDERLERİ HESABI / Diğer
Mal ve Malzeme Alımları
835
GİDER
YANSITMA
HESABI
905
03 01
ÖDENEKLİ GİDERLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
903
03 01
KULLANILACAK
ÖDENEKLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
20.000.- TL yersiz ödeme yapılmış ve ödeneğine iade
verilmiştir.
903
03 01
KULLANILACAK
ÖDENEKLER
HESABI / Üretime Yönelik Mal ve
Malzeme Alımları
905
03 01
ÖDENEKLİ GİDERLER
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
140
01 01
KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABI
630
09
03
01
09
03
01
09
835
830
12
Erkan Karaarslan
236.000,00
50.000,00
50.000,00
50.000,00
50.000,00
50.000,00
50.000,00
işlemi yapılmasına karar
20.000,00
20.000,00
20.000,00
GİDERLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
GİDER YANSITMA HESABI
20.000,00
BÜTÇE
GİDERLERİ
HESABI / Diğer Mal ve
Malzeme Alımları
Mal ve Hizmet Alımları için 1.000.- TL Avans açılmıştır.
237
20.000,00
20.000,00
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
160
13
14
15
01
03
Erkan Karaarslan
İŞ AVANS VE KREDİLERİ HESABI / 1.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Hizmet
Alımları
103
02
VERİLEN ÇEKLER VE
GÖNDERME EMİRLERİ
HESABI / Gönderme
Emri
Avans tutarı mahsup dönemine kalmıştır.
165
01
01
900
03
01
904
03
01
903
03
01
01
1.000,00
03
MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN 1.000,00
AVANS VE KREDİLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
160
01 03 01
İŞ
AVANS
VE
1.000,00
KREDİLERİ HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Hizmet Alımları
906
03 01
MAHSUP DÖNEMİNE AKTARILAN 1.000,00
KULLANILACAK
ÖDENEKLER
HESABI / Üretime Yönelik Mal ve
Malzeme Alımları
903
03 01
KULLANILACAK
1.000,00
ÖDENEKLER HESABI /
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
904
03 01
ÖDENEKLER HESABI / Üretime 1.000,00
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
907
MAHSUP DÖNEMİNE
1.000,00
AKTARILAN
ÖDENEKLER HESABI
Merkez dışı birimlere ait ödeneklerden 15.000.- TL. lik kısmı kullanılmamıştır.
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 15.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
902
03 01
BÜTÇE
ÖDENEK
15.000,00
HAREKETLERİ HESABI
/ Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
Merkez Muhasebe Birimince kullanılmayan 33.000.- TL ödenek tenkis edilmiştir.
ÖDENEKLER HESABI / Üretime 33.000,00
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
KULLANILACAK
ÖDENEKLER HESABI /
238
33.000,00
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
16
Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE 33.000,00
ÖDENEKLERİ HESABI / Üretime
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
902
03 01
BÜTÇE
ÖDENEK
HAREKETLERİ HESABI
/ Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
Ödenekli Gider Hesapları kapatılmıştır.
904
17
ÖDENEKLER HESABI / Üretime 266.000,00
Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
905
03 01
ÖDENEKLİ GİDERLER
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Mevzuatı gereği ertesi yıla 5.000.- TL ödenek devri yapılmıştır.
901
18
03
19
25
33.000,00
01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 5.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Kullanılmayan 133.000.- TL ödenek iptal edilmiştir.
901
19
Erkan Karaarslan
03
03
266.000,00
01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 133.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
900
03 01
GÖNDERİLECEK
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
Hesapların Bakiyelerinin Kapatılmıştır.
5.000,00
01
901
01
03
01
901
03
03
01
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 500.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 40.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
239
133.000,00
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
901
09
03
01
901
11
03
01
901
13
03
01
901
02
03
01
901
19
03
01
901
25
03
01
902
03
01
Erkan Karaarslan
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 60.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 80.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI / 35.000,00
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
BÜTÇE ÖDENEKLERİ
HESABI / Üretime
Yönelik
Mal
ve
Malzeme Alımları
BÜTÇE
ÖDENEK
HAREKETLERİ HESABI
/ Üretime Yönelik Mal
ve Malzeme Alımları
240
50.000,00
5.000,00
133.000,00
527.000,00
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
3. BÖLÜM
ÖDENEK AKTARMA İŞLEMLERİ
A- BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN KULLANILMASINA İLİŞKİN ESASLAR
Anayasa ve 5018 sayılı Kanun ile Bütçe Kanunu hükümleri çerçevesinde bütçe
ödeneklerinin kullanılmasına ilişkin esasları aşağıdaki bentler halinde
sıralamak mümkündür;
1- Genel Yönetim İçin Belirlenen Esaslar
a. Ödenek harcanabilecek miktarın sınırını gösterir ve kamu idareleri,
bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz, bütçede
yeterli ödeneği bulunmayan işler için yüklenmeye girişilemez.
b. Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar doğrultusunda yılı
içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin
karşılanmasında kullanılır.
c. Ait olduğu mali yılda ödenemeyen ve emanet hesabına alınamayan
zamanaşımına uğramamış geçen yıllar borçları ile ilama bağlı borçlar ilgili
kamu idaresinin cari yıl bütçesinden ödenir.
d. Cari yılda kullanılmayan ödenekler yıl sonunda iptal edilir.
e. Harcama yetkilileri, tahsis edilen ödenekler dahilinde yüklenmeye
girebilirler. Yüklenmeye girişilen tutara ait ödenekler saklı tutulur; başka iş
yaptırılması, mal veya hizmet alınması için kullanılamaz.
Yüklenme; bütçedeki ödeneğin, kamu idaresini yükümlü duruma sokan bir
işlem ile belirli hizmete tahsis edilmesidir.
5018 sayılı Kanunun 26 ncı maddesine göre bütçede yeterli ödeneği
bulunmayan işler için yüklenmeye girişilemez. Yüklenme süresi mali yılla
sınırlıdır. Ancak, Kanunun 27 nci maddesinde ertesi yıla geçen yüklenmeler
ve 28 inci maddesinde gelecek yıllara yaygın yüklenmeler düzenlenmiş olup,
bu hükümler yüklenme süresinin mali yılla sınırlandırılmasının istinalarını
oluşturmaktadır.
Bütçe uygulama talimatı esasına göre ihale işlemlerinde bütçelerin ilgili
tertiplerinde yer alan başlangıç ödenekleri dikkate alınarak taahhüde
girişilebilecektir.
241
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
f. Niteliğinden dolayı mali yılla sınırlı tutulamayan ve sürekliliği bulunan 5018
sayılı Kanunun 27 nci maddesinde sayılan iş ve hizmetler için, bütçelerinde
öngörülen ödeneklerin yüzde ellisini, izleyen yılın Haziran ayını geçmemek ve
yüklenme süresi on iki ayı aşmamak üzere, ilgili üst yöneticinin onayıyla ertesi
yıla geçen yüklenmelere girişilebilir:
Aynı zamanda 5393 sayılı Belediye Kanununun 67. maddesinde, “Belediyede
belediye meclisinin, belediyeye bağlı kuruluşlarda yetkili organın kararı ile
park, bahçe, sera, refüj, kaldırım ve havuz bakımı ve tamiri; araç kiralama,
kontrollük, temizlik, güvenlik ve yemek hizmetleri; makine-teçhizat bakım ve
onarım işleri; bilgisayar sistem ve santralleri ile elektronik bilgi erişim
hizmetleri; sağlıkla ilgili destek hizmetleri; fuar, panayır ve sergi hizmetleri;
baraj, arıtma ve katı atık tesislerine ilişkin hizmetler; kanal bakım ve
temizleme, alt yapı ve asfalt yapım ve onarımı, trafik sinyalizasyon ve
aydınlatma bakımı, sayaç okuma ve sayaç sökme-takma işleri ile ilgili
hizmetler; toplu ulaşım ve taşıma hizmetleri; sosyal tesislerin işletilmesi ile
ilgili işler, süresi ilk mahallî idareler genel seçimlerini izleyen altıncı ayın
sonunu geçmemek üzere ihale yoluyla üçüncü şahıslara gördürülebilir.”
hükmü yeralmaktadır.
g. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, bir mali yıl içinde
tamamlanması mümkün olmayan yatırım projeleri için gelecek yıllara yaygın
yüklenmeye girişebilir.
h. Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş
olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş,
sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir.
2- Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerinin Bazıları İçin Belirlenen
Esaslar
a. Yılı içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin
karşılanması amacıyla verilen harcama yetkisinin cari yılda kullanılmaması
yılsonunda ödeneklerin iptalini gerektirmekle birlikte bütçe kanunları ile bazı
kurumlar için ödeneklerden yılı içinde harcanmayan kısımlarını, ertesi yıl
bütçesine devren ödenek kaydetmeye Merkezi Yönetim için Maliye Bakanına
yetki verilmektedir.
b. Genel veya kısmi seferberlik, savaş ilanı veya Bakanlar Kurulu kararıyla
zorunlu askeri hazırlıkların yapıldığı olağanüstü hallerde Milli Savunma
242
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı
bütçelerindeki mevcut ödenekler, bu idarelerin ödenek toplamları aşılmamak
şartıyla, birleştirilerek kullanılabilir. Bu durumda da mevcut ödeneklerin
yeterli olmaması halinde toplam ödenek tutarının yüzde on beşine kadar ek
harcama yapılabilir.
c. Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, ayrıntılı harcama programlarını
hazırlar ve vize edilmek üzere Maliye Bakanlığına gönderir. Bütçe ödenekleri,
Maliye Bakanlığınca belirlenecek esaslar çerçevesinde, nakit planlaması da
dikkate alınarak vize edilen ayrıntılı harcama programları ve serbest bırakma
oranlarına göre kullanılır.
d. Özel bütçeli idareler ve sosyal güvenlik kurumları ayrıntılı finansman
programlarını hazırlar ve harcamalarını bu programa uygun olarak yaparlar.
B- ÖDENEK AKTARILMASI
Bütçenin herhangi bir tertibinde bulunan ve o hesap döneminde
kullanılmayacağı anlaşılan ödeneklerden alınarak, ödenek ihtiyacı olan diğer
gider tertiplerine veya yeni tertip açılarak yapılan eklemeye aktarma denir.
1- Ödenek Çeşitleri
Ek ödenek; Bütçede tertibi bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan
veya bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve
bütçede tertibi açılmayan, ancak yapılmasında zorunluluk bulunan bir hizmet
için tertip açılarak, bütçenin diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunmadan
yapılan ilaveye veya alınan ödeneğe “ek ödenek” denir.
Ek ödenek ancak bütçe yılı içerisinde verilebilir. Ek ödenek verilmesi meclis
kararı ile yapılır. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde ise belediye
meclislerince kabul edildikten sonra büyükşehir belediye meclisince karara
bağlanır.
Ek ödenek verilmesi için yeni bir gelir veya finansman kaynağının bulunması
zorunludur.
Yedek ödenek; Gerektiğinde diğer tertiplere aktarma yapmak amacıyla “09Yedek Ödenek” tertibine bütçe gelirleri toplamının %10’undan fazla
olmamak kaydıyla ödenek konulur. 09-Yedek Ödenek tertibi altındaki yedek
ödenek dışındaki diğer tertiplere konacak yedek ödenekler konulduğu amaç
243
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
dışında kullanılamaz. Bu tertipten diğer tertiplere aktarma encümen kararıyla
yapılır.
Öngörülmeyen giderler ödeneği; Bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi
sırasında düşünülmeyen ve bütçede tertibi bulunmayan ancak yerine
getirilmesi zorunlu hizmetlere ilişkin giderleri karşılamak amacıyla konan
yedek ödeneğe “öngörülmeyen giderler ödeneği” denir. Öngörülmeyen
giderler ödeneği ile ilgili olarak, bütçede gerekli tertipler açmaya, bu
tertiplere aktarma yapmaya ve tertiplerden yapılacak ödemelerin yer ve
esaslarını tespite encümen yetkilidir.
2- Ödenek Aktarmaya Yetkili Olanlar
Meclis Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
- Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasındaki
aktarmalar,
- Kurumsal kodların tüm düzeyleri arasındaki aktarmalar,
- Ek ödenek verilmesi
meclis kararı ile yapılır.
Belediye Encümeni Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
- Fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasındaki aktarmalar,
- Öngörülmeyen giderler ödeneğinden yapılacak aktarmalar,
- Yedek ödenekten yapılacak aktarmalar,
encümen kararıyla yapılır.
Üst Yönetici Kararıyla Yapılacak Aktarmalar:
Yukarıdakiler dışında kalan tüm aktarmalar ise üst yöneticinin onayı ile
yapılır.
3- Ödenek Aktarmasının Yapılamayacağı Gider Tertipleri
Aşağıda yer alan kısıtlamalar dışında bütçenin tüm tertipleri arasında ödenek
aktarımı (değişimi) yapılabilir. Ancak,
a) Personel giderleri tertiplerinden başka tertiplere ödenek aktarımı
yapılamaz.
244
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Ekonomik kodlamanın 01 ile başlayan ayrıntı kodları “Personel Giderlerine”
aittir. Bu ayrıntı kodlarından hiçbir şekilde başka tertiplere aktarma
yapılamaz. Bu yasağın sınırları bütçe tertibinin sadece ekonomik
kodlamasından yola çıkılarak tespit edilmektedir.
b) Aktarma suretiyle ilave veya düşme yapılmış tertiplerden başka tertiplere
aktarma yapılamaz.
Bütçe uygulaması içerisinde herhangi bir nedenle aktarma yapılan bir
tertipten (Buradaki tertip ile analitik bütçe sınıflandırmasının kurumsal,
fonksiyonel, finans ve ekonomik kodlamanın ilk iki düzeyinin tamamını
anlamak gerekir. Herhangi birinde bir değişiklik varsa burada aktarma
yapılmış bir tertip söz konusu olmaz.) başka bir tertibe ya da daha önce
aktarma yapılmak suretiyle düşme yapılmış bir tertipten başka bir tertibe
ödenek aktarımı yapılması mümkün değildir.
c) Yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden başka tertiplere aktarma
yapılamaz.
Bu bent aslında b bendinin içinde bulunmaktadır ve ayrıca sayılmasına gerek
bulunmamaktadır. Çünkü b bendinde aktarma suretiyle ilave yapılmış
tertiplerden (ki bu yedek ödenekten aktarma yapılmış tertipleri de
kapsamaktadır.) başka tertiplere aktarma yapılamayacağı hükme
bağlanmıştır. C bendiyle b bendi yedek ödenekler itibariyle daha da bir
perçinlenmiştir.
d) Projeye bağlı yatırım tertiplerinden diğer tertiplere aktarma yapılamaz.
Normal bütçe uygulamasında yatırım tertiplerinden (ekonomik kodlamanın
06 ile başlayan “Sermaye Giderleri” altında kodlanmıştır.) diğer tertiplere
aktarma yapılabilir. Ancak projeye bağlı yatırımlardan (ki bunların bir kısmı
finansman kodlamasında 07 ile kodlanmakta bir kısmı da fonksiyonel
sınıflandırmanın 4. düzeyinde kodlanmaktadır.) diğer tertiplere aktarma
yapmak mümkün değildir. Ancak, projeye dayalı iş, fiziksel olarak yüzde yüz
gerçekleşmişse, bu projeyle ilgili artan ödenek diğer tertiplere aktarılabilir.
e) Mevzuatla aktarma yapılmaması öngörülen tertiplerden, diğer tertiplere
aktarma yapılamaz.
245
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
4- Aktarma ve Ödenek İşlemleri İle İlgili Özellikli Durumlar
- Ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyleri bütçeleşme
düzeyi olmadığından, bunlar arasında aktarma söz konusu değildir. Bütçe
ödeneklerinin başlangıçta kayıtlara alınmasından, aktarmalarına ve
ödeneklerin kullanılarak yok edilmesine kadar tüm süreçlerde ekonomik
kodlamanın ikinci düzeyi muhasebeleştirme düzeyidir. Bu nedenle ödenek
hesaplarında ekonomik kodlamanın üçüncü ve dördüncü düzeyinde herhangi
bir muhasebeleştirme işlemi yapılmayacaktır. Burada ödenek aktarmada söz
konusu değildir.
- Yıl sonunda kullanılmayan ödenekler encümen kararıyla, bütçedeki bütün
düzeyleri belirtilerek iptal edilir. Ancak, şartlı, tahsisi mahiyette ve mevzuatı
gereği ertesi yıla devri gereken ödenekler devir gerekçesi belirtilerek yeni yıl
bütçesinde açılacak tertiplere ödenek kaydedilmek üzere iptal edilir.
- Bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede
tertibi bulunmayan ancak yerine getirilmesi zorunlu hizmetlere ilişkin
giderleri karşılamak amacıyla bütçelerin mali hizmetler birimi kurumsal
kodlamasının altına yedek ödenekler ekonomik kodlamasının detayına bütçe
gelirlerinin % 10’una kadar öngörülmeyen giderler ödeneği konulmalıdır. Bu
ödenekle ilgili olarak, bütçede gerekli tertipler açmaya, bu tertiplere aktarma
yapmaya ve tertiplerden yapılacak ödemelerin yer ve esaslarını tespite
encümen yetkilidir.
- Mahalli idarelerde ek bütçe uygulaması bulunmamaktadır. Bunun yerine, ek
ödenek kullanılmaktadır. Yukarıda da söylendiği gibi, bütçede tertibi
bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan veya bütçenin düzenlenmesi
ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede tertibi açılmayan, ancak
yapılmasında zorunluluk bulunan bir hizmet için tertip açılarak, bütçenin
diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunmadan yapılan ilaveye veya alınan
ödeneğe “ek ödenek” denir. Ek ödenek verilmesi meclis kararı ile yapılır.
Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde ise belediye meclislerince
kabul edildikten sonra büyükşehir belediye meclisince karara bağlanır. Ek
ödenek verilmesi için yeni bir gelir veya finansman kaynağının bulunması
zorunludur. Yeni bir finansman kaynağından anlaşılması gereken borçlanma
ya da yeni bir gelir kalemi olabileceği gibi bütçede öngörülen gelirlerden daha
246
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
fazla gerçekleşme ihtimali ortaya çıkan gelirlerde olabilir. Burada önemli olan
meclisin bu yeni gelir veya finansman kaynağını uygun görmesidir.
- Yeni kurulan birimlere ödenek aktarması yapılırken, bütçede hiç
öngörülmeyen bir tertibe aktarma yapıldığı için sadece iki yöntem
kullanılabilir. Birinci yöntem öngörülmeyen giderler ödeneği tertibinden
encümen kararıyla yeni kurulan birimlerin tertiplerine (kurumsal,
fonksiyonel, finans ve ekonomik kodlamanın ikinci düzeyi) ödenek aktarması
yapılabilir. İkinci yöntem ek ödenek yöntemini kullanarak gelir veya
finansman kaynağı karşılığında meclis kararı ile yeni birimlerin tertiplerine
ödenek ihdası yapmaktır.
- Yedek ödeneklere aktarma yapılamaz. Yukarıda aktarma yapılamayacak
tertipler belirtilirken, aktarma suretiyle ilave veya düşme yapılmış
tertiplerden başka tertiplere aktarma yapılamayacağı kesin olarak hükme
bağlanmıştır. Bu nedenle yedek ödenek tertiplerine hiçbir şekilde ödenek
aktarımı yapılamaz.
C- MAHALLİ İDARELERDE
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
ÖDENEK
AKTARMA
İŞLEMLERİNİN
1- Tanımı ve Önemi
Belediye, bağlı idare ve birliklerde muhasebe biriminin tek olması nedeniyle
bütçe ödenek hareketleri hesaplarına yer verilmemiştir. Bu nedenle bu
kurumların
1
Bütçelerinde öngörülen ödenekleri,
2
Geçen yıldan devreden ödenekleri,
3
Ödenek kalemleri arasında yapılan aktarmalar,
4
Yılı içinde yapılan ödenek ekleme ve iptalleri,
5
Yılı içinde kaydedilen özel ödenekler ve bu ödeneklerden kullanılanlar ile
6
Ertesi yıla devreden ödenekler ve iptal edilen ödeneklerin
izlenmesi için 900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı ve 901 Bütçe
Ödenekleri Hesabı kullanılmaktadır. Bütçe hareketleri 901 Bütçe Ödenekleri
Hesabının detaylarında izlenmektedir. Bu hesabın birinci düzeyindeki
yardımcı hesaplar şunlardır.
247
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
901
Erkan Karaarslan
BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI
901
01
Bütçe Başlangıç Ödeneği
901
03
Diğer Kanunlar Gereğince Geçen Yıldan Devreden Ödenek
901
04
5018 Sayılı Kanunun 35 inci Maddesi Gereğince Geçen Yıldan Devreden
Ödenek/Akreditif Artığı
901
05
5018 Sayılı Kanunun 35 inci Maddesi Gereğince Geçen Yıldan Devreden
Ödenek/Taahhüt Artığı
901
06
901
08
901
11
Kurum İçi Aktarmalarla Eklenen Ödenek
901
12
Kurum İçi Aktarmalarla Düşülen Ödenek
901
13
Yedek Ödenekten Aktarmalarla Eklenen Ödenek
901
14
Yedek Ödenekten Aktarmalarla Düşülen Ödenek
901
15
Yılı İçinde Eklenen Ödenek
901
17
Yılı İçinde Eklenen Özel Ödenek/Şartlı Bağış ve Yardım
901
18
Yılı İçinde İptal Edilen Ödenek
901
19
Diğer Kanunlar Gereğince Ertesi Yıla Devredilen Ödenek
901
21
5018 Sayılı Kanunun 35 inci Maddesi Gereğince Ertesi Yıla Devredilen
Ödenek/Taahhüt Artığı
901
22
901
24
901
25
Yıl Sonunda İptal Edilen Ödenek
901
30
Tek Muhasebe Birimi Olan İdarelerde Mahsup Dönemine Aktarılan
Ödenekler
4749 Sayılı Kanuna Göre Geçen Yıldan Devreden Dış Proje Kredisi Akreditif
ve Avans Artığı
5018 Sayılı Kanunun 40 ıncı Maddesi Gereğince Geçen Yıldan Devreden
Ödenek
4749 S.Kanuna Göre Ertesi Yıla Devredilen Dış Proje Kredisi Akreditif ve
Avans Artığı
5018 Sayılı Kanunun 40 ıncı Maddesi Gereğince Ertesi Yıla Devredilen
Ödenek
248
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Örneğin; belediye Bütçesi’ne hizmet alımları ekonomik kodundan 50.000.- TL
ödenek verilmesi durumunda aşağıdaki kaydın yapılması gerekir.
900- GÖNDERİLECEK BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI 50.000.900.03.05.00.00 Hizmet Alımları
901- BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI
50.000.901.01 Bütçe Başlangıç ödeneği
901.01.03.05.00 Hizmet Alımları
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla eklenen ödenekler için;
900- GÖNDERİLECEK BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI XXX.901- BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI
XXX.-
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla düşülen ödenekler için ise
901- BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI
XXX.900- GÖNDERİLECEK BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI
XXX.-
kaydı yapılacaktır.
2- Örnekler
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma Dairesi Başkanlığına Yılı
Bütçesiyle belediye meclisi tarafından 03.02 ekonomik kodundan 133.000.TL bütçe başlangıç ödeneği verilmiştir.
MUHASEBE İŞLEM FİŞİ
Kurumsal Kod
Finans.
Kodu
Fonksiyonel Kod
Tutar
Ekonomik /
Hesap Ayrıntı Kodu
Hesap No.
Borç
1
2
3
4
1
2
3
4
1
1
2
3
YTL
900
46
34
01
38
05
1
1
5
03
02
901
46
34
01
38
05
1
1
5
01
03
Hesap / Ayrıntı Adı
Alacak
4
YKr
YTL
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
133.000
02
133.000
249
YKr
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Çevre Koruma Dairesi Başkanlığına ait 03.02 ekonomik kodundan verilen
133.000.- TL bütçe başlangıç ödeneğinden 6.650.-TL.si yıl içinde iptal
edilmiştir.
MUHASEBE İŞLEM FİŞİ
Kurumsal Kod
Finans.
Kodu
Fonksiyonel Kod
Hesap No.
1
2
3
4
1
2
3
901
46
34
01
38
05
1
900
46
34
01
38
05
1
4
Ekonomik /
Hesap Ayrıntı Kodu
1
1
2
3
1
5
18
03
02
1
5
03
02
4
Tutar
Borç
YTL
Hesap / Ayrıntı Adı
Alacak
YKr
YTL
YKr
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
6.650
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
6.650
Çevre Koruma Dairesi Başkanlığına ait 03.02 ekonomik kodundan 12.500.TL’si aynı kurum 03.04 Görev Giderleri ekonomik koduna, 1.500.- TL’si ise
03.05 Hizmet Alımları ekonomik koduna Başkanlık Oluruyla aktarılmıştır.
MUHASEBE İŞLEM FİŞİ
Kurumsal Kod
Finans.
Kodu
Fonksiyonel Kod
Tutar
Ekonomik /
Hesap Ayrıntı Kodu
Hesap No.
Borç
1
2
3
4
1
2
3
901
46
34
01
38
05
1
900
46
34
01
38
05
1
4
1
1
2
3
1
5
12
03
02
1
5
03
02
900
46
34
01
38
05
1
1
5
03
04
901
46
34
01
38
05
1
1
5
11
03
900
46
34
01
38
05
1
1
5
03
05
901
46
34
01
38
05
1
1
5
11
03
4
YTL
Hesap / Ayrıntı Adı
Alacak
YKr
YTL
YKr
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
14.000
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
14.000
Görev Giderleri
12.500
04
Görev Giderleri
12.500
Hizmet Alımları
1.500
05
Hizmet Alımları
1.500
Encümen Kararıyla, Yedek Ödenekten Zabıta Müdürlüğünün ekonomik
kodlamadaki 03.02 ayrıntı koduna 240.000.-TL ve 03.05 ayrıntı koduna ise
8.000.-TL aktarılmıştır.
MUHASEBE İŞLEM FİŞİ
Kurumsal Kod
Finans.
Kodu
Fonksiyonel Kod
Tutar
Ekonomik /
Hesap Ayrıntı Kodu
Hesap No.
Borç
1
2
3
4
1
2
3
1
1
2
3
901
46
34
01
32
01
1
2
5
14
09
06
900
46
34
01
32
01
1
2
5
09
06
900
46
34
01
55
03
9
9
5
03
02
901
46
34
01
55
03
9
9
5
13
03
900
46
34
01
55
03
9
9
5
03
05
901
46
34
01
55
03
9
9
5
13
03
4
4
YTL
YTL
248.000
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
Hizmet Alımları
8.000
8.000
250
Yedek Ödenek
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
240.000
05
YKr
Yedek Ödenek
240.000
02
Hesap / Ayrıntı Adı
Alacak
YKr
248.000
Hizmet Alımları
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
4. BÖLÜM
MAHALLİ İDARELERE YAPILAN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARDA
ÖDENEK İŞLEMLERİ
A- ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN KABULÜ
Kamu yararına kullanılmak üzere kamu idarelerine yapılan şartlı bağış ve
yardımlar, hizmeti yapacak idarenin üst yöneticisi tarafından uygun
görülmesi halinde kabul edilecektir. Dolayısıyla şartlı bağış ve yardımların
doğrudan kamu idareleri tarafından kabulü söz konusu değildir. 5018 sayılı
Kanun uyarınca kamu idarelerinde şartlı bağış ve yardımın kabulü işleminde
yetki üst yöneticilere verilmiştir. 5018 sayılı Kanundan sonra yürürlüğe giren
ve mahalli idareler sektörünü düzenleyen bazı kanunlarda şartlı bağışların
kamu idarelerince kabulüne ilişkin yetkiler üst yöneticiye verilmemiştir. Bu
nedenle, aşağıdaki kamu idarelerinde, şartlı bağış ve yardım kabulü üst
yöneticiler tarafından değil Kanunda belirtilenler tarafından yerine
getirilecektir.
Buna göre, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Meclisin Yetkileri” başlıklı 18.
Maddesinin “g” bendinde “Şartlı bağışları kabul etmek.” denilerek, şartlı
bağış kabul yetkisi üst yönetici durumundaki belediye başkanlarına değil
belediye meclislerine verilmiştir. Aynı Kanunda şartlı bağışların
haczedilemeyeceği ve şartsız bağışların belediye başkanınca kabul
edilebileceği hükümleri yer almaktadır.
5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nun 10. Maddesine göre, şartlı bağışları
kabul yetkisi, il genel meclislerine verilmiştir. 5355 sayılı Kanunun 9.
Maddesinde ise söz konusu yetki birlik meclisine verilmiştir.
Bazı Kanunlarda, kamu idarelerine şartlı bağış niteliğinde ödemeler yapılması
düzenlenmektedir. Örneğin 30.07.1966 Tarih ve 775 sayılı Gecekondu
Kanunu’nun 12. Maddesine göre Belediyelerin Gecekondu Kanunundan
kaynaklı hizmetleri yerine getirebilmeleri için birer “Gecekondu Fon Hesabı”
açtırmaları gerekmektedir. Bu fona hazine arazi satışlarından şartlı bağış
niteliğinde aktarmalar yapılmaktadır. Bu türden yasal aktarmalarda şartlı
bağış ve yardımların kabulüne ilişkin yukarıdaki yetkilerin kullanımına ve izin
alınmasına gerek yoktur. Şartlı bağış ve yardım kabul edilip usulüne uygun bir
şekilde kaydedildikten sonra bunu kabule yetkili olanlara bilgi verilmelidir.
251
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
B- KABUL EDİLEN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN VE BUNLARIN KARŞILIĞI
ÖDENEKLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Kanundaki ifadesiyle şartlı bağış ve yardımlar bütçenin ilgili ekonomik ayrıntı
koduna gelir ve şart kılındığı amaca harcanmak üzere açılacak bir tertibe
ödenek kaydedilir. Şartlı bağış ve yardımların nakdi olması durumunda
yapılacak olan kayıt 5018 sayılı Kanunda ortaya konulmuştur. Ancak
Kanundaki ifadeden ayni şartlı bağış ve yardımın kabul edilemeyeceği sonucu
çıkarılmaktadır. Kanunda şartlı bağış ve yardımın mutlak surette bütçeye gelir
kaydedileceği ve karşılığı ödenek kaydedileceği belirtildiği için ve ayni
bağışlarda bu iki kayıt yöntemi de kullanılamayacağı için ayni şartlı bağış ve
yardım kabul edilmemesi ve gerekirse bunların şarta bağlı olmayan bağış ve
yardım şeklinde kaydedilmesi gerekecektir. Aşağıda şartlı bağış ve yardımlara
ilişkin örnek muhasebeleştirme işlemleri yer almaktadır.
Örnek 1- İl özel idaresine okul yapımında kullanılmak üzere 250.000 TL
bağışlanmıştır.
----------------------------- / ----------------------------102- Banka Hesabı
600.04.04.02.03- Gelirler Hesabı
250.000
250.000
----------------------------- / ----------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
250.000
800.04.04.02.03 Bütçe Gelirleri Hesabı
250.000
----------------------------- / ----------------------------900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
901.17.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
250.000
----------------------------- / -----------------------------
Örnek 2- Belediyeye bir firma tarafından imar yolunun kamulaştırılması
için 350.000 TL şartlı bağış yapılmıştır.
----------------------------- / ----------------------------102- Banka Hesabı
350.000
600.04.04.02.03- Gelirler Hesabı
350.000
----------------------------- / ----------------------------252
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-------------------------- / -------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
350.000
800.04.04.02.03 Bütçe Gelirleri Hesabı
350.000
----------------------------- / ----------------------------900.06.04 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
901.17.06.04 Bütçe Ödenekleri Hs.
350.000
350.000
----------------------------- / -----------------------------
Örnek 3- Merkezi hükümetin arsa ve arazi satışlarından, belediyelerin
açtırdığı özel banka hesabına (Gecekondu Fonu) aktardığı tutarlar ile diğer
tutarların kaydı, Muhasebe İşlem Fişiyle aşağıdaki şekilde yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------102.01 Banka Hesabı
27.-
102.07- Banka Hesabı
10.-
07.Gecekondu Fonu Hesabı
600.04.02.02.51- Gelirler Hesabı
27.-
600.04.04.02.03- Gelirler Hesabı
10.-
-------------------------- / -------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
37.-
800.04.02.02.51- Bütçe Gel.Hesabı
Bütçe Gel.Hesabı
10.-
27.-
800.04.04.02.03-
-------------------------- / --------------------------
Gecekondu fonuna gelen paraların aynı zamanda özel ödenek kaydedilmesi
de mümkündür. Özel ödenek uygulaması ile başlangıçta bütçe hazırlanırken
öngörülmeyen işlemler için ödenek herhangi bir izin ve kaynak
gösterilmeksizin elde edilmiş olacaktır.
Bu durumda da yine muhasebe işlem fişiyle (yukarıda anılan muhasebe işlem
fişinde birlikte de yapılabilir.) şu kayıt yapılmalıdır;
253
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-------------------------- / -------------------------900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 10.901.17.6.5 Bütçe Ödenekleri Hs.
10.-
-------------------------- / --------------------------
Gecekondu fonundan yapılan ödemeler, belediyelerin tabi olduğu tüm
mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Ödemelerde ödeme emri
belgesi kullanılacaktır. Yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
-------------------------- / -------------------------258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
360.3.9- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
360.4.2.9-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
-------------------------- / -------------------------830.06.05.07.90- Bütçe Giderleri Hs
835- Gider Yansıtma Hesabı
-------------------------- / -------------------------905.06.05 Ödenekli Giderler Hs.
900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
-------------------------- / -------------------------Banka hesap özet cetveli bankadan gelip paranın hesaptan çıktığının anlaşılması
üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmalıdır;
-------------------------- / -------------------------103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
102.07 Banka Hesabı
-------------------------- / --------------------------
254
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
C- ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIM KARŞILIĞI KAYDI YAPILAN ÖDENEKLERE
İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER
1- Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödenek Kaydı
Şartlı bağış ve yardımlar karşılığında ilgili tertibe ödenek kaydı yapılması
gerekir.
-------------------------- / -------------------------900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 10.901.17.6.5 Bütçe Ödenekleri Hs.
10.-
-------------------------- / --------------------------
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı ve 901 Bütçe Ödenekleri
Hesabına kayıt yapılırken bağış ve yardım karşılığı ödeneği kullanacak olan
birimin kurumsal kodu ve fonksiyonel kodu kullanılarak kayıt yapılacaktır.
Ödenek kaydı yapılarken 901 Bütçe Ödenekleri Hesabının 17 nolu ayrıntı
kodu kullanılması gerekmektedir. Burada finansman tipi sınıflandırmada
kamu idaresinin finansman kodu değil “8” Bağış ve Yardımlar finansman
kodunun kullanılması ve bütçe giderinin de bu finansman kodundan
yapılması ve bu koddan raporlanması gerekmektedir.
Şartlı bağış ve yardım karşılığı kaydı yapılan ödeneklerden amaç dışında başka
bir tertibe aktarma yapılamaz. Dolayısıyla bu tertiplerden başka tertiplere
istisnaları dışında ödenek aktarması yapılamaz.
Ödeneğin kaydının yapıldığı yer ile ödeneğin kullanılacağı yerlerin farklı
olması durumunda bu ödenek ilgili birime aktarılabilir.
2- Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödeneğin Ertesi Yıla Devri
Şartlı bağış ve yardım karşılığı ödeneklerden malî yıl sonuna kadar
harcanmamış olan tutarlar, bağış ve yardımın amacı gerçekleşinceye kadar
ertesi yıl bütçesine devir olunarak ödenek kaydedilir.
Ödeneğin devrine ilişkin kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.
İl özel idaresine okul yapımında kullanılmak üzere bağışlanan 250.000 TL
karşılığı ödenek kullanılmayarak ertesi yıla devredilmiştir. .
----------------------------- / ----------------------------901.19.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
255
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
Erkan Karaarslan
250.000
----------------------------- / -----------------------------
Ertesi yıl başında geçen yıldan devreden ödenek aşağıdaki kayıtla tekrar
mevcut bütçe ödeneklerinin üzerine ilave edilir.
----------------------------- / ----------------------------900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
901.08.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
----------------------------- / -----------------------------
Uzun yıllar şartlı bağış niteliğinde kamu idarelerine aktarılan ve iptal
edilmeyerek kullanıma hazır bir şekilde bulunan tutarlar yıllar itibariyle
yukarıdaki şekilde devrettirilerek önelmiş bir miktarda ödeneğe ulaşılabilir.
Örneğin belediyelerde gecekondu fonuna aktarılan tutarların ödeneklerin
yıllar itibariyle devrettirilerek bu şekilde biriktirilmiş olmalıydı.
3- Şartlı Bağış ve Yardım Karşılığı Ödeneğin İptali
Şartlı bağış ve yardım karşılığı ödeneklerden;
a) Tahsis amacı gerçekleştirilmiş olanlardan kalan tutarları,
b) Tahsis amacının gerçekleştirilmesi bakımından yetersiz olanları,
c) Yılı bütçe metinlerinde belirlenen tutarı aşmayan ve iki yıl
devrettiği halde harcanmayan ödenekleri,
İptal etmeye genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde Maliye Bakanı,
diğer kamu idarelerinde üst yönetici yetkilidir.
Burada ödeneklerin bir kalemden bir başka kaleme aktarılması değil iptali söz
konusudur. Bu nedenle belirtilen koşullarda dahi bir başka kalem için ödenek
imkânı ortaya çıkartılamaz sadece ödenekler iptal edilerek belirtilen işlerin
yapılmasında imtina edilebilir.
Ödeneğin iptal işleminin aşağıdaki şekilde yerine getirilmesi gerekecektir.
a) Kamu idaresine bina yapımında kullanılmak üzere bağışlanan
250.000 TL karşılığı ödenek yıl içinde iptal edilmiştir.
----------------------------- / ----------------------------901.18.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
256
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
Erkan Karaarslan
250.000
----------------------------- / ----------------------------b) Kamu idaresine bina yapımında kullanılmak üzere bağışlanan 250.000
TL karşılığı ödenek yıl sonunda iptal edilmiştir.
----------------------------- / ----------------------------901.25.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
250.000
----------------------------- / -----------------------------
D- ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN İADESİ
5018 sayılı Kanunun hükmüyle, şartlı bağış ve yardımlar, kullanılmadığı veya
amaç dışı kullanıldığı için geri istenildiği takdirde, bütçeye gider kaydıyla
ilgilisine geri verilir.
Bağış ve yardımın geri verilmesinde etken olan bağış ve yardımı yapandır ve
ancak geri istenilmesi durumunda ve amacına uygun kullanım yapılmadığı
durumlarda iade yapılabilir.
İade yapılırken gelirden düşmek veya bütçe gelirinden ret ve iade kalemlerini
kullanarak iade yapılması mümkün değildir. Burada iade ödeme emri
belgesiyle ve bütçeye gider kaydı yaparak iade yapılacaktır.
Bu tür iadelerde hangi kurumsal ve ekonomik kodun kullanılacağı ve
dolayısıyla bütçe gideri sorumluluğunun kimde bulunacağı net değildir. 1.
Görüşe göre her zaman ortaya çıkacak iade kodlarının 2. Görüşe göre ise şartlı
bağış karşılığı ödeneğin kaydının yapıldığı kodların kullanılması
gerekmektedir. İadenin yapılmasında ödenek problemi yaşanmaması iade
yapılan ödeneğin iptal edilecek olması gerçeği düşünüldüğünde kanımca iade
ödenek kaydının yapıldığı bütçe gideri kodları kullanılarak yapılmalıdır.
Bu işlemlere bir örnek vermek gerekirse; Bir mahalli idare birliğine vatandaş
A tarafından fikri hak alımlarında kullanılmak üzere 30.000.- TL bağış
yapılmıştır.
----------------------------- / ----------------------------102- Banka Hesabı
30.000
257
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
600.04.04.01.04- Gelirler Hesabı
Erkan Karaarslan
30.000
----------------------------- / ----------------------------805- Gelir Yansıtma Hesabı
30.000
800.04.04.01.04 Bütçe Gelirleri Hesabı
30.000
----------------------------- / ----------------------------900.03.07 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
901.17.03.07 Bütçe Ödenekleri Hs.
30.000
30.000
----------------------------- / ----------------------------İstenilen alımın yapılmaması üzerine vatandaş yapmış olduğu şartlı bağış ve yardımın
iadesini talep etmiştir.
----------------------------- / ----------------------------630.03.07.02.02 Giderler Hesabı
30.000
103.02 Verilen Çekler ve Gönderme Em. H.
30.000
----------------------------- / ----------------------------830.03.07.02.02 Bütçe Giderleri Hesabı
30.000
835 Gider Yansıtma Hesabı
30.000
----------------------------- / ----------------------------905.03.07 Ödenekli Giderler Hs.
30.000
900.03.07 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
30.000
----------------------------- / -----------------------------
E- USULÜNE UYGUN KULLANILMAYAN ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARDA
SORUMLULUK
Şartlı bağış ve yardımların usulüne uygun kullanılmaması aşağıdaki şekilde
ikiye ayrılır.
a) Şartlı bağış ve yardımın zamanında kullanılmaması nedeniyle doğacak
zararlar,
b) Şartlı bağış ve yardımın amaç dışı kullanım nedeniyle yapılan harcamalar,
Bu iki şekilde şartlı bağış ve yardım usulüne uygun kullanılmazsa, uygun
kullanılmayan miktarlar sorumluluğu tespit edilenlere ödettirilir.
258
V. KISIM
ÖZELLİKLİ MALİ RAPORLAMA İŞLEMLERİ
Kısım Özeti: Bu kısımda mahalli idarelerin özellikli mali raporlama
işlemleri dikkate alınarak mali raporlama, yönetim dönemi ve
nakit akım tablosu konularında yaşanılan sorunların önüne
geçilmeye çalışılmaktadır. Bu Kısım dört alt bölümden ve 38
sayfadan oluşmaktadır.
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
V. KISIM
ÖZELLİKLİ MALİ RAPORLAMA İŞLEMLERİ
1.BÖLÜM
DEVLET MUHASEBESİNDE MALİ RAPORLAMA
A-
TANIMI VE ÖNEMİ
2003 yılı sonuna kadar uygulanan nakit esaslı muhasebe sistemi genel ve
katma bütçeli idarelerin muhasebelerini kapsamakta ve sadece bütçe
uygulama sonuçlarına ilişkin, muhasebe dışı işlemlerle hazırlanabilen
cetveller şeklinde bilgiler üretmekte idi. Hesap planı raporlamaya uygun
olmayıp bilanço, nakit akım tablosu, faaliyet sonuçları tablosu gibi kamu
kesimini kapsayan tablolar düzenlenememekte idi.
Eski muhasebe sisteminin yetersizlikleri, raporlama ile muhasebe arasında
olması gereken ilişkiyi yani “doğru ve tutarlı rapor, muhasebeden üretilir”
ilkesini bozmuş, yetersiz oldukları açık olan mevcut raporların bile büyük bir
kısmı muhasebe dışındaki kayıt yöntemleri ve veri tabanları ile üretilir
olmuştur.
Tahakkuk Esaslı Muhasebe sisteminin uygulanması ile birlikte, genel yönetim
sektörü için hazırlanan ve kamuoyunun bilgisine sunulan mali raporlar;
Bilanço, Faaliyet tablosu, Nakit akım tablosu, Gelirlerin ekonomik
sınıflandırılması tablosu, Giderlerin ekonomik, fonksiyonel, kurumsal ve
finansal sınıflandırılma tabloları, Mali varlıklar ve yükümlülüklerdeki değişim
tablosu, Finansman tablosu, İç borç değişim tablosu, Dış borç değişim
tablosu, Borçların kurumsal dağılımı tablosu, Kurumsal, fonksiyonel, finansal
ve ekonomik ayrıma göre bütçe uygulama sonuçları tabloları, olarak
sıralanabilir. Bu tablolarla birlikte, Devlet Muhasebesi sisteminden üretilen
merkezi raporlar birleştirilmiş, cetvel ve tablolar manzumesi olmaktan
kurtarılmıştır.
Sistemde mali raporlar ihtiyaca göre haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık ve yıllık
olarak hazırlanacaktır. Mali raporlar merkezi yönetim açısından aylık olarak;
kapsama dahil diğer idareler için üçer aylık dönemler itibarıyla Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından derlenip elektronik
ortamda ve basılı olarak izleyen üç ay içinde yayımlanacaktır. Bunun dışında,
261
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
yukarda anılan raporların tamamı altı aylık ve yıllık dönemler itibarıyla ilgili
olduğu dönemi izleyen üç ay içerisinde Resmi Gazete’de yayımlanacaktır.
Mali raporlar, uluslararası standartlara uygun olarak bütünlük, güvenirlilik,
kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde,
muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve istatistiksel yöntemler
kullanılarak hazırlanacaktır. Mali raporların genel olarak amacı, kaynakların
dağıtımı hakkında karar verilmesinde kullanıcılara bir ekonomik birimin mali
durumu, performansı ve nakit akımları hakkında kapsamlı bir bilgi
sunmaktır. Mali raporlar, şeffaf ve çağdaş bir yönetim sisteminin gereği olan
bilgileri sağlayacaktır.
Mali raporlar genel yönetim kapsamındaki birimlerin; varlıkları,
yükümlülükleri, öz kaynakları, gelirleri, giderleri ve nakit akımları hakkında
bilgi sağlayacaktır. Mali raporlar kullanıcıların karşılaştırma yapabilmelerini
mümkün kılmak için en az bir önceki yılın verilerini de içererek, herkes
tarafından anlaşılmalarını sağlayacak şekilde ve açıklamaları ile birlikte
hazırlanacaktır.
B- MALİ RAPORLARIN HAZIRLANMASINA YÖNELİK DÜZENLEMELER
Mali raporların hazırlanmasında dikkat edilecek hususlar aşağıda maddeler
halinde sıralanmıştır.
a-Kendi adına ekonomik varlık edinebilen, yükümlülük üstlenebilen, diğer
kamu idareleri ve üçüncü şahıslarla ekonomik ilişkilere girebilen her kamu
idaresi bir raporlama birimidir. Genel bütçeli idarelerin tamamı bir raporlama
birimini oluşturmaktadır. Muhasebe birimlerinin tek tek mali raporları olsa
bile bunlar bir anlam ifade etmez. Mahalli idarelerde her belediye, bağlı
idare, birlik, il özel idaresi ayrı bir raporlama birimi olacak ve kendi mali
raporlarını hazırlayacaktır.
b-Mali raporlar muhasebe kayıtlarındaki veriler esas alınarak hazırlanacaktır.
Mali raporlama tamamen muhasebe bilgisine dayanacaktır.
c-Mali raporların karşılaştırma yapılabilmesine imkan sağlamak amacıyla son
üç yıllık verileri sağlayacak şekilde hazırlanması gerekmektedir. Mali raporlar
için belirlenen şablonlar üç yıllık verileri içerecek şekilde hazırlanmıştır.
d-Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin mali raporlarının
standartlara uygun olarak hazırlanmasından ve konsolide edilmek üzere
262
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Maliye Bakanlığına ve ilgili diğer yerlere gönderilmesinden bu kamu
idarelerinin muhasebe yetkilileri sorumlu tutulmuştur.
e-Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde muhasebe yetkililerince
mali raporların hazırlanması ve gönderilmesi hususlarının yerine getirilmesini
gözetmekten yöneticiler sorumlu tutulmuştur.
f- Mali raporlarda dipnotlarda açıklanan hususların, belirli bir olayın veya
işlemin kamu idaresinin mali durumu ve faaliyetleri üzerindeki etkisinin
değerlendirilmesinde yetersiz kalması durumunda ilave açıklamalara yer
verilmesi gerekmektedir.
g-Mali raporlar ihtiyaca göre aylık, üç aylık ve yıllık hazırlanır.
h-Mahalli idarelerce hazırlanan mali raporlar Maliye Bakanlığınca belirlenen
sürelerde ve üçer aylık şekilde Maliye Bakanlığına bildirilir.
ı-Mali raporların konsolidasyon işlemi Maliye Bakanlığınca yapılacaktır. Genel
yönetime ait mali raporlar konsolide edilirken öncelikle merkezi yönetim,
sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler bazında konsolide edilecek,
daha sonra ise 3 sektörün birleşmesi ile genel yönetim mali raporları ortaya
konmuş olacaktır.
C- HAZIRLANACAK MALİ RAPORLAR
Tahakkuk esaslı muhasebe uygulaması ile birlikte, genel yönetim sektörüne
dahil her bir idare için hazırlanacak ve kamuoyunun bilgisine sunulacak mali
raporlar;
-Bilanço,
-Faaliyet sonuçları tablosu,
- Bütçe uygulama sonuçları tablosu,
- Mali varlık ve yükümlülükler değişim tablosu,
- Nakit akım tablosu,
- Mali varlık ve yükümlülük değişim tablosu,
-Gelirlerin ekonomik sınıflandırılması tablosu,
- Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırması tablosu,
263
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-Giderlerin ekonomik, fonksiyonel ve kurumsal sınıflandırılması
tabloları,
-Bütçe giderlerin ekonomik, fonksiyonel, kurumsal ve finansal
sınıflandırılması tabloları
- Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu
vb. raporlardır.
Bu raporlar genel yönetim için her bir kamu idaresi bazında hazırlanacaktır.
Genel Bütçede ise muhasebe birimlerince kaydedilen varlık, kaynak, gelir ve
gider gibi muhasebeye konu işlemlerden her bir muhasebe birimi düzeyinde
anlamlı sonuçlar üretmek mümkün değildir. Bu nedenle raporların, Hazine
tüzel kişiliği adına merkezi düzeyde hazırlanması esastır.
Bu tablolar devlet muhasebesi sisteminden üretilebilecek mevzuatta şekli ve
düzenlenme süresi belirlenmiş rapor ve tablolardır. İdareler bunların dışında
yönetim ve bilgi ihtiyaçlarına uygun istedikleri detay ve düzeyde raporları
bilgi işlemden de yararlanmak suretiyle üretebilirler.
2. BÖLÜM
MALİ RAPORLAMANIN HESAP VERME SORUMLULUĞU, MALİ
SAYDAMLIK VE ORTA VADELİ HARCAMA PROGRAMI İLE İLİŞKİSİ
A- Mali Raporlama ve Hesap Verme Sorumluluğu
Hesap verme, yönetim olgusunun özünde vardır ve bu nedenle de
kendilerine kamu kaynaklarını yönetme ve kullanma yetkisi ve görevi verilen
kamu görevlileri ve örgütsel birimlerin en temel yükümlülüğüdür. Hesap
verme yükümlülüğünün kamu yönetiminde oluşturduğu zincir, demokrasiler
bakımından doğal ve son derece elzem bir ilişki olarak kabul edilmektedir.
Zira halkın kendini yönetmesi için demokratik yolla seçtiği vekillerinden ve
onların vekili durumundaki atanmış yöneticilerden, kendilerine tevdi edilen
görevlerin ifası ve kamu kaynaklarının kullanımı konularında bilgi isteme ve
hesap sorma hakkı demokratik rejimin özünde bulunan bir yetkidir.
Demokrasilerde bu yetkinin temel biçiminin ve asgari sınırlarının anayasa
veya yasalarla düzenlenmesinin bile yersiz olacağı ileri sürülmektedir. Öte
yandan, açıkladığımız anlamdaki hesap verme yükümlülüğü aynı zamanda
günümüz kamu yönetimleri bakımından bir çağdaşlık kriteri olarak da
264
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
algılanmakta; ve yönetimde çağdaşlık ile demokrasiyi buluşturmaktadır. Zira
demokrasinin özü de, ülkeyi yönetenlerin vatandaşlara karşı sorumlu
olmaları ve onlara hesap vermeleridir.
Devlet Muhasebesi, kaynak kullanımı gerektiren işlemleri kaydetmeli ve bu
işlemleri özetleyen mali raporların hazırlanmasına temel teşkil etmektedir.
Bu nedenle mali raporlama, birçok kaynağın kullanıldığı mali hesap verme
süreci için temel bir unsur olma özelliğini taşır. Kamu yönetiminde mali
hesabın tutulması (muhasebe ve mali raporlama) ile birlikte bütçeleme ve
denetim hesap verebilirliğin temel öğelerini oluşturur. Bu anlamda özellikle
mali raporlama aynı zamanda yönetimin hesap verme yükümlülüğünü ifa
etmesinin bir enstrümanı konumundadır. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi
ile getirilen gelişmiş raporlama sistemi sayesinde, yönetimin hesap verme
sorumluluğunu yerine getirebileceği sağlam bir temel oluşturulmaktadır.
B- MALİ RAPORLAMA VE MALİ SAYDAMLIK
Mali saydamlık, hükümetin yapısının ve fonksiyonlarının, mali politika
planlarının, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuoyuna açık
olmasıdır. Saydamlık, devlet adına gerçekleştirilen bütün işlemlerin açıkça
görülebilmesini ve anlaşılmasını gerektirir. Bir ülkede mali saydamlıktan söz
edebilmek için, kamuoyuna tüm mali faaliyetleri (bütçe dışı faaliyetler dahil)
gösteren açıklıkta bilgi verilmesi, gerçekleşmesi muhtemel büyüklükleri
içeren mali risklerin, vergi harcamalarının ve yarı mali nitelikteki faaliyetlerin
raporlanması, ayrıca, mali bilgilerin yayınlanması konusunda açık bir
taahhütte bulunulması gereklidir. Mali raporlama, zamanında, kapsamlı,
güvenilir olmalı ve bütçeden sapmaları açıkça tanımlamalıdır. Ayrıca, mali
bilgiler kamuoyuna açık olmalıdır.
Ülke ekonomisindeki gelişmelerin daha doğru değerlendirilmesi ve kamu
yönetiminde etkinliğin artırılması için mali saydamlığın sağlanması bugün
artık temel ön koşullardan birisi haline gelmiştir. Bu bağlamda uygulanmaya
konulan ve tahakkuk esasına dayanan yeni Devlet Muhasebesi sisteminden
elde edilen mali raporların şeffaflığa sağlayacağı/sağladığı katkılar şu şekilde
sıralanabilir:
Genel yönetim sektörü içindeki bütün kurumların mali işlemlerinin aynı
muhasebe standartlarına göre kaydedilmesi ve raporlanması sağlanmaktadır.
265
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
-Tahakkuk etmiş ancak ödenememiş borçların tespitine güvenilir bir
dayanak sunulmaktadır.
-Geliştirilen muhasebe standartları ve hesap planıyla birlikte,
hükümetin gerçekleşmesi muhtemel yükümlülükleri ve yarı mali nitelikli tüm
faaliyetleri muhasebe sistemi tarafından uygun şekilde kayıt altına alınmaya
ve raporlanmaya başlanmıştır. Borçlanma yoluyla nakit veya mahsup olarak
elde edilen kaynakların kullanımı tamamen muhasebe tarafından izlenerek
raporlanmaktadır.
-Sorumluluğun ve şeffaflığın temini için mali olaylar ait oldukları
dönemde kaydedilecek ve raporlanacaktır.
-Mali raporların düzenli yayımlanması konusunda kesin taahhütlerde
bulunulmuştur.
-Varsayım ve tahminlerdeki sapmalar ile gerçekleşmesi muhtemel
yükümlülükler nedeniyle ortaya çıkabilecek mali riskler raporlanacaktır.
Bunun yanı sıra devlete ait önceden belirlenmiş standartları olan bir bilanço
çıkarılmakta, merkezi hükümetin borçları ve varlıklarının yapısı düzenli olarak
gösterilmektedir.
-Kamu kaynağı kullanan tüm kurumların aynı tip mali raporlar
hazırlaması ve bunların konsolide edilmesi sağlanarak kamu faaliyetleri
hakkında bilgi edinilmeye başlanacaktır.
Kamu yönetiminde saydamlık ve hesap verme yükümlülüğü karşılıklı
etkileşim içinde olan kavramlardır. Yani yönetimde saydamlığı sağlayabilmek
için etkili ve iyi işleyen hesap verme süreçlerine; hesap verme süreçlerinin iyi
işlemesi için de şeffaf mali politikalara ihtiyaç vardır. Bu nedenle sağlam bir
hesap verme yükümlülüğü, saydamlığı sağlamanın vazgeçilemez bir aracı;
saydamlık da hesap verme yükümlülüğünü yerine getirebilmenin ön
koşuludur. Esasen hesap verme yükümlülüğü kamu fonlarının kullanımına
açıklık getirme, yani bu alanda saydam olma zorunluluğudur.
C- MALİ RAPORLAMA VE ORTA VADELİ HARCAMA PROGRAMI
Ülkemizde makro disiplinin sağlanmasını, stratejik önceliklere göre kamu
kaynaklarının dağıtılmasını ve kaynakların uygulamada etkin ve verimli bir
şekilde kullanılmasını temin etmek amacıyla Orta Vadeli Harcama Sistemi
266
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
diye adlandırılan ve çok yıllı (üç yıl) bütçe projeksiyonlarına dayanan bir kamu
kaynak kullanım sistemi geliştirilmiştir.
Çok yıllı bütçeleme yapmayı esas alan bu sistem, karar alıcıların orta vadedeki
harcama limitlerini öngörmelerine yardımcı olan ve bu limitlerin orta
vadedeki harcama politikaları ve maliyetleri ile ilişkilendirilmesine imkan
veren kamu harcama programlarını geliştirmeye yönelik bir süreçtir.
Mali politikalar ne kadar dengeden uzaksa, elde edilebilir kaynaklar ile
politika, program ve proje ihtiyaçları da o kadar dengeden uzak olacaktır.
Politika oluşturma, planlama ve bütçeleme ne kadar az bütünsellik
gösteriyorsa, bütçenin oluşturulması ağırlıklı olarak daha çok kaynak bulma
yani fonlama üzerinde yoğunlaşacaktır. Ücret ve maaş ödemeleri, faiz
ödemeleri gibi sınıflandırılan harcama kalemlerinin bütçe içinde
sürdürülemez hale gelmesi, güvenilir bir Orta Vadeli Harcama Sisteminin
uygulamaya geçirilmesi sürecini daha da uzatacaktır.
Orta vadeli harcama programı ve çok yıllı bütçe yapılması açısından mali
raporlamanın iki farklı fonksiyonu bulunmaktadır: Birinci fonksiyonu,
harcama programı ve bütçenin yapılmasına katkı sağlamaktır. Bu, hem
geçmiş yıl sonuçlarının raporlanması ile hem de gider taahhütleri hesabı, borç
ve emanetler hesabı gibi hesapların raporlanması ile sağlanmaktadır.
Muhasebe sisteminde taahhütler izlenmektedir. Nazım Hesaplar Grubu
içerisinde yer alan Taahhütler Hesabı, ileriye yönelik harcama taahhütlerini
kaydetmekte ve raporlamaktadır. Ödeneği bulunmadığı için ödenemeyen
yükümlülükler ile girişilen taahhütler, muhasebe sistemi tarafından
izlenebilmekte ve bunların bütçedeki ödeneklerle ilişkisi kurulabilmektedir.
Bütçenin ve orta vadeli harcama sisteminin hazırlanması ve uygulanmasına
destek sağlayacak bir taahhüt izleme sisteminin bulunması ile birlikte, yeterli
ödeneği olmayan taahhütlere girişilmeyecek ve yıllara sari işler için yeterli
ödenek konulabilecektir.
Tahakkuk esaslı Devlet muhasebesinin yürürlüğe girmesi ile birlikte ödenek
yokluğu nedeniyle ödenememiş devlet borçları ile girişilen taahhütlerden
yıllara sari olanlar muhasebe disiplini içinde kaydedilmekte ve kurumlar
itibarıyla detaylı bir biçimde raporlanabilmektedir.
Böylelikle ödenek ve nakit planlaması ile bütçenin hazırlanmasına destek
sağlayacak bir borç ve taahhüt izleme sistemi kurulmuştur. Devlet
267
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
sektörünün hangi zaman dilimlerinde hangi yükümlülüklerle karşılaşabileceği
tespit edilebilecek ve orta-uzun vadeli planlar muhasebeden elde edilen
bilgilerle yapılabilecektir.
İkinci fonksiyon ise, uygulama sonuçlarının raporlanması ile ortaya
çıkmaktadır. Uygulama sonuçları ile harcama programları ve bütçe öngörüleri
arasında ilişki kurulmaktadır. Böylece harcama programlarının ve bütçelerin
gerçekçiliği ve yeni harcama programlarının revize edilmesi mümkün
olmaktadır.
Tüm bunlar için sağlıklı işleyen ve yeterli argümana sahip (taahhüt ve
tahakkuk hesapları, ödenek hesapları, yeterli detayda bilgi vs.) bir muhasebe
sisteminin kurulmuş olması ve buradan sağlıklı bir raporlama yapılıyor olması
gerekmektedir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÖNETİM DÖNEMİ HESABININ VERİLMESİ
A- GENEL OLARAK
Bütçe uygulamasının sona erdirilmesinde ve muhasebe kayıtlarının
kapatılmasında genellikle iki yöntem uygulanır. Hesap dönemi yöntemi
(egzersiz yöntemi), yönetim dönemi yöntemi (jestiyon yöntemi). 5018 sayılı
Kanunda bu yöntemlerden ikincisi, yönetim dönemi yöntemi kabul edilmiştir.
Günümüzde terk edilmiş bulunan hesap dönemi yönteminde bir bütçe
dönemi ile ilgili işlemler bütün oluşturur. Bütçe dönemi sona erse de o yıl
içinde tamamlanamayan işlemler, sonuçlandırılmayan gelir ve giderler yeni
yılın bütçe hesaplarıyla ilgilendirilmez ve eski yıl hesaplarına geçirilir. Buna
karşılık, yönetim dönemi yönteminin uygulanmasında, hesaplar bütçe yılı
itibariyle tutulur ve bütçe dönemi sonunda kapatılır. Yöntem, bütçenin yıllık
olması ilkesi ile uyum içindedir. Bu yöntemin muhasebede sadeliğe olanak
vermesi, bütçe yılı içinde eski yıllarla ilgili hesaplar tutulmasına gerek
göstermemesi, hesap kapatma işlemlerinin çabuk sonuç vermesi, buna bağlı
olarak da kesin hesapların çabuk çıkarılmasına olanak sağlaması gibi yararları
vardır.64
64 Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları, Mahalli İdareler Teknoloji
Araştırma Geliştirme Derneği Yayını No: 4,
2.B.Ankara, Kasım 2007s.491
268
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Kamu mali yönetim sistemimizde, hesapların dönem sonunda
kapatılmasında, yönetim dönemi yöntemi benimsenmiştir. Maliye
kitaplarında, bütçe emaneti işlemleri ve mahsup dönemi işlemleri bu
yöntemin istisnaları olarak belirtilir. Kanımızca mahsup dönemi işlemleri
istisnadır. Bütçe emanetlerini bu kapsamda değerlendirmek mümkün
değildir. Çünkü, bütçe emaneti işlemleri, hesapların dönem sonunda
kapatılması yönteminden değil, işlemlerin muhasebeleştirilmesinde nakit
veya tahakkuk usulünün kabul edilmesinden doğmaktadır. Mahsup dönemi
işlemleri ise bu yöntemin bir istisnasıdır. Çünkü bu uygulamada mali yıl içinde
verilen avans veya açılan kredilerden harcandığı halde belgeleri saymanlığa
verilmemesi nedeniyle mahsubu yapılamayan tutarlar yeni yıla aktarılmakta,
yeni yılda yapılan mahsuplar özel hesaplar aracılığıyla bir önceki yıla
maledilmektedir. Bu nedenle mahsup dönemi işlemleri, hesap kapatma
işlemlerinde kabul edilen yönetim dönemi yöntemin istisnasıdır.65
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, mali yönetim sistemimizde, bütçe
uygulamasının sona erdirilmesi ile ilgili olarak, mahsup dönemi işlemleri ile
için getirilen istisna dışında, yönetim dönemi yöntemi benimsenmiştir.
Bu çalışmada Yönetim Dönemi Hesabı, bütçe uygulaması açısından ve taşınır
mal yönetimi açısından ayrı ayrı değerlendirilecektir.
B- BÜTÇE UYGULAMASI AÇISINDAN YÖNETİM DÖNEMİ
1. Giriş
Yönetim dönemi, bir malî yılın başından sonuna kadar yapılan bütün işlemler
ile malî yıl geçtikten sonra, mahsup dönemi içinde önceki malî yıla ilişkin
olarak yapılan mahsup işlemlerini kapsar.
Yönetim dönemi hesabı, yönetim döneminde yapılan bütün malî işlemleri
kapsayan malî tablo, defter ve cetveller ile sayım tutanaklarından oluşur.
Görev başındaki muhasebe yetkilisi tarafından düzenlenen yönetim dönemi
hesabı, mahsup dönemini takip eden bir aylık süre içinde mevzuatında
belirtilen yetkili mercilere verilir. Yönetim dönemi hesabı dosyasının bir
örneği de muhasebe biriminde muhafaza edilir.
65
Fikri Uçak, Genel Muhasebe Kanunu, Ankara-1999.s.37
269
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
2. Yönetim Dönemi Hesabı
Düzenlenen yönetim dönemi hesabı defter, cetvel ve tabloları ile Yönetmelik
uyarınca düzenlenmesi gereken yıl sonu sayım tutanakları, mahsup dönemi
sonu itibarıyla görev başında bulunan muhasebe yetkilisi tarafından yönetim
dönemi hesabı adı altında oluşturulacak bir dosya ile en geç mahsup
dönemini izleyen bir ay içinde Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Ancak,
hesapları yerinde incelemeye alındığı duyurulan muhasebe birimleri,
Sayıştaya gönderecekleri yönetim dönemi hesabı dosyasını, görevli Sayıştay
denetçisine teslim etmek üzere aylık hesap belgeleri, cetvel ve tablolarla
birlikte muhasebe biriminde bekletir.
Yönetim dönemi hesabı dosyasının Sayıştay Başkanlığına gönderilmesinden
sonra, tespit edilecek hata ve noksanlıklara ilişkin olarak muhasebe
birimlerince yapılması gereken düzeltmeler için Maliye Bakanlığından izin
alınır.
3. Yönetim Dönemi Hesabının Sayıştay’a Verilmesi
Yönetim dönemi hesabının verilmesi uygunluk denetiminin ve hesap
yargısının temelini muhasebe birimi hesapları oluşturmaktadır.
5018 sayılı Kanunda muhasebe yetkililerinin Sayıştay’a karşı hesap verme
sorumluluklarını düzenleyen açık bir hüküm bulunmamakla birlikte, Kanunun
61. maddesinde defter, kayıt ve belgelerin usulüne uygun olarak
tutulmasından, muhafaza edilmesinden ve denetim için hazır
bulundurulmasından muhasebe yetkililerinin sorumlu oldukları, aynı
Kanunun 8. maddesinde de her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve
kullanılmasında
görevli
ve
yetkili
olanların,
kaynakların
muhasebeleştirilmesinden ve raporlanmasından sorumlu oldukları ve yetkili
kılınmış mercilere hesap vermek zorunda oldukları belirtilmiştir. Muhasebe
Yetkililerinin Eğitimi, Sertifika Verilmesi ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmeliğin 36 ncı maddesinin ikinci fıkrasında da yönetim dönemi hesabı,
görev başındaki muhasebe yetkilisi tarafından, mevzuatında belirtilen süre
içerisinde yetkili mercilere verilir şeklinde düzenlenmiştir.
Anılan Kanun ve Yönetmelikteki bu hükümler karşısında, muhasebe
yetkililerini Sayıştay’a hesap verme konusunda birinci derece sorumlu kabul
etmek gerekir. Bu nedenle, Yönetim Dönemi hesabının verilmesi sırasında
270
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
görevli olan muhasebe yetkilisi, yönetim dönemi dosyasını hazırlayarak
Sayıştay’a göndermek zorundadır.
Yönetim dönemi hesabı dosyası doğrudan “Sayıştay Başkanlığı Genel Yazı
İşleri Müdürlüğü-ANKARA” adresine gönderilecek, hesapları yerinde
incelemeye tabi saymanlıklarca bu cetveller görevli Sayıştay denetçisine
teslim edilmek üzere sarf evraklarıyla birlikte mahallinde saklanmalıdır.
Ayrıca, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde yönetim dönemi
hesabı cetvellerinin Sayıştay Başkanlığı’na gönderildiğine ilişkin yazıların tarih
ve sayıları bir yazı ile Muhasebat Genel Müdürlüğü Hesapları İnceleme
Şubesine bildirilmelidir.
4. Yönetim Dönemi Hesabı Dosyası
Yönetim dönemi hesabı dosyası aşağıda sayılan defter, cetvel ve tablolardan
oluşur:
1- Yevmiye defteri
2- Mizan cetveli
3- Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu
4- Bütçe giderlerinin kurumsal sınıflandırılması tablosu
5- Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu
6- Bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosu
7- Bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu
8- Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu
9- Bütçe gelirleri tahakkuk artıklarından zamanaşımına uğramış
olanlara ilişkin ayrıntı cetveli
10- Sayıştay ilamları cetveli
11- Yıl sonu sayım tutanakları
12- Yönetim Döneminde Görev Yapan Muhasebe Yetkililerine Ait Liste
a) Yevmiye Defteri
Yevmiye defteri, kayda geçirilmesi gereken işlemlerin, yevmiye tarih ve
müteselsil numara sırasıyla, maddeler hâlinde düzenli olarak kaydedildiği
271
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
defterdir. Açılış kaydı yapıldıktan sonra, günlük işlemler muhasebeleştirme
belgelerine dayanılarak bu deftere kaydedilir. Yevmiye defterine işlemler,
tarih ve yevmiye numarasına göre sıralı bir şekilde kaydedilir. Yevmiye defteri
aşağıda görüldüğü gibidir.
YEVMİYE DEFTERİ
Muhasebe Biriminin Kodu
:
Başlangıç Tarihi
:
Muhasebe Biriminin Adı
:
Bitiş Tarihi
:
Yevmiye
Tarihi
Yevmiye
Numarası
Kurum Kodu
Fonksiyon Kodu
Finans
Kodu
Ekonomik /
Y. Hesap Kodu
Hesap Adı
Borç
Alacak
b) Mizan Cetveli
Mizan cetveli, yevmiye defteri ile yardımcı defterlerden yararlanılarak
ayrıntılı olarak ve ana hesap bazında her ayın sonu itibarıyla düzenlenir.
Cetvelde; her hesabın borç ve alacak sütunlarındaki tutarların, yevmiye ve
yardımcı defterlerindeki borç ve alacak toplamlarına ve borç sütunu toplamı
ile alacak sütunu toplamının birbirine eşit olması gerekir.
Dönem sonu işlemleri yapılmadan önce geçici mizan düzenlenir ve bunu
takiben dönem sonu işlemleri yapılır. Dönem sonu işlemleri tamamlandıktan
sonra kesin mizan düzenlenir. Kesin mizanda faaliyet ve bütçe hesapları
bakiye vermez.
272
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Aşağıda mizan cetvelinin şekli yer almaktadır.
...............................MİZANI
Kurumun Adı
Hesap
Kodu
:
Yardımcı Hesap
Kodu
Hesap Adı
Borç Tutarı
YTL
YKr
Alacak Tutarı
YTL
YKr
Yılı
:
Ayı
:
Borç Kalanı
YTL
YKr
Alacak Kalanı
YTL
YKr
TOPLAM
Düzenleyen
:
Düzenleyen
Muhasebe Yet.Yrd.
Muhasebe Yetkilisi
Adı Soyadı
:
Adı Soyadı
:
Adı Soyadı
:
Adı Soyadı
:
Tarih
:
Tarih
:
Tarih
:
Tarih
:
İmza
:
İmza
:
İmza
:
İmza
:
c) Bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu
Kamu idarelerine ait bütçe gelirleri, bütçelerindeki sınıflandırmaya uygun
olarak raporlanır. Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu, bütçe
gelir hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo,
dönemler arası karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere son üç mali yıla
ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.
273
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu aşağıda yer almaktadır;
..............................................................
BÜTÇE GELİRLERİNİN EKONOMİK SINIFLANDIRILMASI TABLOSU
Hesap
Kodu
Ekonomik
...
...
...
...
...
...
...
YTL
N-1 Yılı
YTL
YKr
Cari Yıl (N)
YKr
YTL
YKr
BÜTÇE GELİRLERİ
...
...
N-2 Yılı
BÜTÇE GELİRİNİN TÜRÜ
KOD 1 KOD 2 KOD 3 KOD 4
..
..
..
..
..
..
..
..
............
.
.
.
.
............
.
.
.
............
..
..
............
............
............
.
.
............
.
............
BÜTÇE GELİRLERİ TOPLAMI (A)
BÜTÇE GELİRLERİNDEN RET VE İADELER
...
...
...
...
...
...
...
...
...
..
..
..
..
..
..
..
..
............
.
.
............
.
..
............
............
.
.
.
.
............
.
.
.
............
..
..
............
............
BÜTÇE GELİRLERİNDEN RET VE İADELER TOPLAMI (B)
NET BÜTÇE GELİRİ (A-B)
d) Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu
Kamu idarelerine ait bütçe giderlerinin kurumsal düzeyde ekonomik
dağılımını gösteren mali tablodur. Bütçe giderlerinin kurumsal
sınıflandırılması tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki
hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırma
yapılabilmesini sağlamak üzere son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak
şekilde hazırlanır.
Bütçe giderlerinin kurumsal sınıflandırılması tablosu aşağıda yer almaktadır.
..............................................................
BÜTÇE GİDERLERİNİN KURUMSAL SINIFLANDIRILMASI TABLOSU
N-2 Yılı
Kurumsal
KOD
1
KOD
2
KOD
3
KOD
4
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
N-1 Yılı
Cari Yıl (N)
KURUM ADI
YTL
GİDERLER TOPLAMI
274
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
e) Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu
Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu, kamu idarelerinin
temel fonksiyonları esas alınarak hazırlanır. Bütçe giderlerinin fonksiyonel
sınıflandırılması tablosunda bütçe giderleri; genel kamu hizmetleri, savunma
hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler,
çevre koruma hizmetleri, konut ve toplum refahı hizmetleri, sağlık hizmetleri,
eğlence, kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri ve sosyal yardım
hizmetleri alt sınıflarına ayrılır. Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması
tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak
hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere
son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.
Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu aşağıda yer
almaktadır.
..............................................................
BÜTÇE GİDERLERİNİN FONKSİYONEL SINIFLANDIRILMASI TABLOSU
N-2 Yılı
Fonksiyon
KOD
1
KOD
2
KOD
3
..
YTL
N-1 Yılı
YKr
YTL
Cari Yıl (N)
YKr
YTL
YKr
............
..
.
..
.
.
..
.
.
............
............
..
..
..
FONKSİYON ADI
KOD
4
............
............
.
............
..
............
..
.
..
.
.
..
.
.
............
............
..
............
GİDERLER TOPLAMI
f) Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu
Genel yönetime dahil kamu idarelerinin bütçe giderlerinin hangi
kaynaklardan finanse edildiği, bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması
tablosunda gösterilir. Bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosu,
bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır.
Tablo, dönemler arası karşılaştırma yapılabilmesini sağlamak üzere son üç
mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.
275
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosu aşağıda yer almaktadır.
..............................................................
BÜTÇE GİDERLERİNİN FİNANSAL SINIFLANDIRILMASI TABLOSU
Finans
Kodu
N-2 Yılı
FİNANSAL AYRIM
YTL
.
............
.
............
.
............
.
............
.
............
.
............
.
............
.
............
N-1 Yılı
YKr
YTL
Cari Yıl (N)
YKr
YTL
YKr
TOPLAM
g) Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu
Kamu idarelerine ait bütçe giderleri, bütçelerindeki ekonomik
sınıflandırmaya uygun olarak raporlanır. Bütçe giderlerinin ekonomik
sınıflandırılması tablosu, bütçe gider hesapları hesap grubundaki
hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası karşılaştırma
yapılabilmesini sağlamak üzere son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak
şekilde hazırlanır.
Bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu aşağıda yer almaktadır.
..............................................................
BÜTÇE GİDERLERİNİN EKONOMİK SINIFLANDIRILMASI TABLOSU
Ekonomik
Hesap
Kodu
KOD1
KOD2
KOD3
BÜTÇE GİDERİNİN TÜRÜ
N-2 Yılı
YTL
KOD4
...
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
............
...
..
..
..
..
............
...
..
..
..
..
............
...
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
............
...
..
..
..
..
............
N-1 Yılı
YKr
YTL
Cari Yıl (N)
YKr
YTL
YKr
.............
.............
.............
.............
.............
.............
BÜTÇE GİDERLERİ TOPLAMI
h) Bütçe Giderleri ve Ödenekler Tablosu
Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu, yapılan bütçe giderleri ile gelen
ödenekler, ödeneklerden kullanılanlar ve tenkis edilenler ile ödenek üstü
harcamayı gösterecek şekilde bütçe hesapları ana hesap grubundaki bütçe
276
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
gider hesaplarından ve nazım hesaplar ana hesap grubundaki ödenek
hesaplarından yararlanılarak hazırlanır.
Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu aşağıda yer almaktadır.
............................................................................
BÜTÇE GİDERLERİ VE ÖDENEKLER TABLOSU
Adı
Muhasebe Biriminin
I
KURUMU
II
III
Yılı
IV
FONKSİYONEL
I
II
III
FİNANS
Kodu
I
ÖDEME EMİRLERİ
ÖDEMELER
EKONOMİK
Giderin Çeşidi
I
II
....... Yılı İçinde Alınan
Ödeme Emirleri
YTL
YKr
Yapılan Tenkisler
YTL
YKr
......Yılı İçindeki
Ödemeler
Kalan
YTL
YKr
YTL
Mahsup Dönemi İçindeki
Ödemeler
YKr
YTL
YKr
Ödenek Üstü Harcamalar
TOPLAM
YTL
YKr
YTL
YKr
Kayıtlara Uygundur. ......../........../20.........
Muhasebe Yetkilisi
Adı Soyadı
İmza Mühür
ı) Bütçe Gelirleri Tahakkuk Artıklarından Zamanaşımına Uğramış Olanlara
İlişkin Ayrıntı Cetveli
Yönetim dönemi dosyasına tahakkuk artıklarından (12 no.lu faaliyet
alacakları hesap gruplarına kayıtlı alacaklardan) tahsil edilemeyip
zamanaşımına uğramış olanlara ilişkin ayrıntı cetveli düzenlenmektedir.
Bu cetvele, yönetim dönemi hesabı verilen malî yılın sonuna kadar
zamanaşımına uğramış tahakkuk artıkları ayrıntılı olarak kaydedilir.
Zamanaşımına uğramış tahakkuk artıkları cetvele, mükellefler ve gelir
çeşitlerine göre kaydedilir.
Bu cetvel aşağıda yer almaktadır.
277
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Sıra
Numarası
BÜTÇE GELİRLERİ TAHAKKUK ARTIKLARINDAN ZAMANAŞIMINA UĞRAMIŞ OLANLARA İLİŞKİN AYRINTI CETVELİ
Mükellefin
Adı Soyadı/Unvanı
Muhasebe
Biriminin
Adı
:
Kodu
:
TOPLAM
Gelirin
Yılı
BÜTÇE GELİRİNİN AYRINTISI
Adresi
YTL
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
YTL
YKr
Yılı
Zamanaşımını
Tayine Esas
Olan Tarih
Zamanaşımı
Kesilmiş İse Son
Defa Kesildiği Tarih
AÇIKLAMA
T OPLAM
Kayıtlara Uygundur.
...../...../20......
Muhasebe Yetk. Yard. veya Şef
Adı Soyadı
İmza
Muhasebe Yetkilisi
Adı Soyadı
İmza-Mühür
6183 sayılı Kanunun 102 nci maddesine göre de zamanaşımına
uğramış alacaklar ile ilgili olarak yukarıda belirtilen cetvelin kullanılması
gerekmektedir. Söz konusu cetvelin, genel bütçeli tahsil daireleri tarafından
yönetim dönemi hesabı vermek ve gerekli terkin iznini almak üzere
düzenlenmesi ve terkin izninin alınması için Gelir İdaresi Başkanlığına
gönderilmesi icap etmektedir.
j) Sayıştay İlamları Cetveli
Bu cetvele, Sayıştay’ca tazmin hükmedilen tutarlara ilişkin ilamın yılı ve
numarası, borçlunun adı ve soyadı, sorumlular adına ortaklaşa ve zincirleme
hüküm verilen hâllerde sorumluların ad ve soyadları, borç tutarı, ilamın
kesinleştiği yıl, yapılan tahsilat, silme, düşme veya terkin işlemleri ile kalan
borç tutarı sütun başlıklarına göre kaydedilir. Borçların izlenmesine ait son
durum açıklama sütununda belirtilir.
Sayıştay ilamları cetveli aşağıda yer almaktadır.
Sayıştay İlamının
Yılı
Borçlunun Adı-Soyadı/Unvanı
Numarası
Sorumlu Adına
Yazılan Borç
Miktarı
YTL
Adı
Muhasebe
Biriminin
SAYIŞTAY İLAMLARI CETVELİ
YKr
İlamın
Kesinleştiği
Yıl
Yapılan Tahsilat
YTL
YKr
:
Yılı
Kodu :
Silinen, Düşülen
veya Terkin Edilen
YTL
YKr
KALAN
YTL
AÇIKLAMA
YKr
T OPLAM
Kayıtlara uygundur.
Muhasebe Yetk. Yard. veya Şef
...../...../20....
Muhasebe Yetkilisi
Adı, Soyadı
Adı, Soaydı
İmza
İmza - Mühür
278
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Bütçe gelirleri tahakkuk artıklarından zamanaşımına uğramış olanlara ilişkin
ayrıntı cetveli ve Sayıştay ilamları cetveli birer nüsha fazla düzenlenerek en
geç mahsup dönemini izleyen bir ay içinde gerek merkezde gerekse yerinde
incelemeye tabi muhasebe birimlerince yönetim dönemi hesabı dosyasından
ayrı olarak bir yazı ile Sayıştay Başkanlığına gönderilir.
k) Yönetim Döneminde Görev Yapan Muhasebe Yetkililerine Ait Liste
Yönetim döneminde görev yapan muhasebe yetkililerine ait aşağıdaki liste
düzenlenerek Yönetim Dönemi Hesabına konulur. Yönetim dönemi hesabı,
hesabın verilmesi sırasında görevli olan muhasebe yetkilisi tarafından
hazırlanır ve ilgili yerlere gönderilir.
Yönetim döneminde görev yapan muhasebe yetkililerine ait liste aşağıdadır;,
YÖNETİM DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN MUHASEBE YETKİLİLERİNE AİT LİSTE
Muhasebe Biriminin Kodu
Muhasebe Biriminin Adı
:
:
01/01/200.... Tarihinden Mahsup Dönemi Sonuna Kadar
Asil veya Vekil Olarak Görev Yapan Muhasebe Yetkililerinin
Adı Soyadı
Asil veya
Vekil
Bugünkü Adresleri
Göreve Başlama ve Görevden
Ayrılma Tarihleri
Başlama Tarihi
Kayıtlara uygundur.
Ayrılma Tarihi
..../..../20....
Muhasebe Yetkilisinin
Adı Soyadı
İmza
l) Yıl Sonu Sayım Tutanakları
Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerinin muhasebe birimlerinin kasa,
vezne ve ambarlarında bulunan hazır değerler, değerli kâğıtlar, menkul
kıymet ve varlıklar ile teminat mektubu gibi değerleri, malî yılın son günü
itibarıyla sayılmak zorundadır. Sayım kurullarının yapmış oldukları sayımlar
sonucunda elde edilen sonuçlar tutanaklara bağlanmaktadır. Bu tutanaklar
örneğine uygun olarak ikişer nüsha düzenlenerek, yönetim dönemi hesabı
dosyasına konulmaktadır.
Sayımlar, muhasebe yetkilisinin başkanlığı altında muhasebe yetkilisi
yardımcısı veya şef ve veznedardan oluşturulacak sayım kurulları tarafından
yapılır.
Muhasebe birimlerinde ve muhasebe yetkilisi mutemetliklerinde yılsonunda
yapılan sayımlarda;
279
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
1- Kasadaki paralar için “Kasa Sayımı Tutanağı”
2- Bankadaki paralar için “Banka Mevcudu Tespit Tutanağı”
3- Alınan çekler için “Alınan Çekler Sayım Tutanağı”
4- Kişilere ait olanlar dâhil menkul kıymet ve varlıklar ve teminat mektupları
sayımında “Menkul Kıymet ve Varlıklar/Teminat Mektupları Sayım Tutanağı”
5- Değerli kâğıtların sayımında, büyük ve küçük ambar için ayrı ayrı “Değerli
Kâğıtlar Sayım Tutanağı”
kullanılır.
C- AYLIK HESAP BELGELERİ
Aylık hesap belgeleri, muhasebe birimlerince aşağıda açıklandığı şekilde
sınıflandırılarak ayrı ayrı zarflara konulur. Zarfların üzerlerine muhasebe
biriminin adı, belgelerin çeşidi, ilgili olduğu ay ve yıl ile adedi yazılır.
a) Daireler itibarıyla bütçe giderleri ile geçen yıl bütçe mahsuplarına ait
belgeler,
b) Kasa veya bankaca yapılan tahsilata ait belgeler ile bankadan alınan banka
hesap özet cetvelleri,
c) Ön ödemelere ait belgeler,
ç) Kişilerden alacaklar hesabına borç kaydedilen paralara ait belgeler ve kayıt
silme emirleri,
d) Alınan depozito ve teminatlar hesabı, emanetler hesabı, ödenecek sosyal
güvenlik kesintileri hesabı, fonlar veya diğer kamu idareleri adına yapılan
tahsilat hesabı ve kamu idareleri payları hesabından yapılan ödemelere ait
belgeler,
e) Muhasebe birimleri arası işlemler hesabı ve nakit hareketleri hesabına ait
belgeler,
f) Menkul kıymetler, teminat ve garanti mektupları ile şahsi kefalete ilişkin
belgelerin alınması ve iadesine ilişkin belgeler,
g) Diğer hesaplara ait belgeler.
Sayıştay Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca türleri ve gönderilme esasları
belirlenecek aylık hesap belgeleri, cetvel ve tabloları, genel bütçe
280
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
kapsamındaki kamu idarelerince Sayıştay Başkanlığına verilmek üzere ay
sonlarında Maliye Bakanlığına, kapsama dâhil diğer idarelerce doğrudan
Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Ancak, hesapları Sayıştay’ca yerinde
incelemeye alınacağı duyurulan muhasebe birimleri, aylık hesap belgeleri ile
cetvel ve tabloları görevli Sayıştay denetçisine teslim etmek üzere mühürlü
torbalar içerisinde bekletirler.
Aylık hesap belgelerinin muhasebe birimlerince Sayıştay’a gönderilmesinden
sonra denetim elemanları, adlî ve idarî mahkemeler ile soruşturmacılar
tarafından incelenmesi gerekli görüldüğü takdirde ilgili belgeler, ait oldukları
yıl, ay ve yevmiye numaraları ile tutarlarını gösteren bir yazıyla genel bütçe
kapsamındaki kamu idarelerine ait olanlar Maliye Bakanlığından, kapsama
dâhil diğer kamu idarelerine ait olanlar ilgili kamu idaresinden istenir. Bu
yazıya, mahkeme karar veya tutanağının bir sureti ile denetim elemanları
dışındaki soruşturmacıların soruşturma onayının bir sureti bağlanır. İnceleme
işi tamamlanan belgeler hiç bir surette alıkonulmayarak aynen ilgisine göre
Bakanlığa ya da ilgili kamu idaresine gönderilir. Konuyla ilgili olarak
düzenlenen rapor veya verilen kararın bir sureti de ilgisine göre Maliye
Bakanlığına ya da ilgili kamu idaresine gönderilir.
Sayıştay’a gönderilmiş bulunan belgelerin asılları her ne sebeple olursa olsun
Sayıştay’dan doğrudan istenemez.
İdarî inceleme nedeniyle ya da muhasebe kayıtlarındaki herhangi bir
yanlışlığın düzeltilmesi için bazı bilgilerin alınması veya aranılmasına gerek
görüldüğü takdirde, yapılacak incelemenin niteliği yazılacak yazıda ayrıntılı
olarak açıklanır ve buna ait belge ve cetvelin hangi yıl ve aya ait olduğu ve
yevmiye numarası ile tutarı gösterilmek suretiyle, genel bütçe kapsamındaki
kamu idareleri için Bakanlıktan, kapsama dâhil diğer kamu idareleri için ilgili
kamu idaresinden istenir.
D- TAŞINIR YÖNETİM HESABI
1. Genel Olarak
Bütçe uygulamasına ilişkin Yönetim Dönemi Hesabı dışında mal yönetim
dönemi hesabının da verilmesi gerekmektedir. Bu konudaki düzenlemeler
Taşınır Mal Yönetmeliğinde yapılmıştır. Taşınır Mal Yönetim Hesabı harcama
yetkilileri tarafından Sayıştay’a verilecektir.
281
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Taşınır yönetim hesabı aşağıdaki cetvellerden oluşur:
a) Yıl sonu sayımına ilişkin Sayım Tutanağı,
b) Taşınır Sayım ve Döküm Cetveli,
c) Harcama Birimi Taşınır Yönetim Hesabı Cetveli; Müze/Kütüphane
Yönetim Hesabı Cetveli,
d) Yıl sonu itibarıyla en son düzenlenen Taşınır İşlem Fişinin sıra
numarasını gösterir tutanak.
2. Taşınır Yönetim Hesabının Hazırlanması
Taşınır yönetim hesabı aşağıda açıklandığı şekilde hazırlanır ve ilgili yerlere
gönderilir:
a) Taşınır kayıt ve kontrol yetkililerince, sayım kurulu tarafından
onaylanan Taşınır Sayım ve Döküm Cetveline dayanılarak ilgisine göre üç
nüsha Harcama Birimi Taşınır Yönetim Hesabı Cetveli, Müze Yönetim Hesabı
Cetveli veya Kütüphane Yönetim Hesabı Cetveli düzenlenir. Bünyesinde tarihi
veya sanat değeri olan taşınırlar ile kütüphane materyalleri bulunan kamu
idareleri söz konusu cetvellerden ilgili olanını ayrıca düzenlerler.
b) (a) bendine göre düzenlenecek cetvellerin ekine Taşınır Sayım ve
Döküm Cetveli eklenir ve harcama yetkilisinin onayına sunulur. Harcama
yetkilisince, Cetvelin Taşınır Sayım ve Döküm Cetveline uygunluğu kontrol
edilerek muhasebe yetkilisine gönderilir.
c) Muhasebe yetkilisi, gönderilen cetvellerdeki kayıtları muhasebe
kayıtlarıyla karşılaştırıp uygunluğunu onaylar ve harcama yetkilisine geri
gönderir.
282
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
H A R C A M A
B İ R İ M İ
T A Ş I N I R
Erkan Karaarslan
Y Ö N E T İ M
İL VE İLÇENİN
ADI
KODU
HARCAMA BİRİMİNİN
ADI
KODU
MUHASEBE BİRİMİNİN
ADI
KODU
TAŞINIR II.
DÜZEY DETAY
KODU
TAŞINIR II. DÜZEY
DETAY ADI
H E S A B I
C E T V E L İ
YILI
TAŞINIR I. DÜZEY DETAY KODU
SIRA
NO
T
GEÇEN YILDAN DEVREDEN
O
P
L
A
ÖLÇÜ
BİRİMİ
MİKTARI
TUTARI
YIL İÇİNDE GİREN
MİKTARI
TUTARI
TOPLAM
MİKTARI
TUTARI
YIL İÇİNDE ÇIKAN
MİKTARI
TUTARI
GELECEK YILA DEVİR
MİKTARI
TUTARI
M
Defter k ayıtlarına ve sayım sonuçlarına uygundur.
Taşınır sayım ve dök üm cetvellerine uygundur.
TAŞINIR KAYIT VE KONTROL YETKİLİSİ
HARCAMA YETKİLİSİ
MUHASEBE YETKİLİSİ/ YRD.
Adı SoyadI :...............................................
.............................................................................
.............................................................................
İmza-Mühür :..............................................
.............................................................................
.............................................................................
Muhasebe k ayıtlarına uygundur.
3. Taşınır Yönetim Hesabının Verilmesi
Taşınır Mal Yönetmeliği hükümlerine göre Taşınır Yönetim Hesabı harcama
yetkilileri tarafından verilmektedir. Harcama yetkilisi, muhasebe yetkilisince
onaylanmış cetvellerin bir nüshasını, Sayıştay’ca belirlenecek sürelerde, yıl
sonu sayım tutanağı, sayım ve döküm cetveli ve yıl sonu itibarıyla en son
düzenlenen Taşınır İşlem Fişinin sıra numarasını gösterir tutanak ile birlikte
Sayıştay’a, gönderecektir.
Harcama Yetkilisi ayrıca, Sayıştaya gönderilecek Taşınır Yönetim Hesabının
bir nüshasını ise malî yılı takip eden ay sonuna kadar ilgili taşınır konsolide
görevlisine gönderecektir.
Cetvellerin birer nüshası da harcama biriminde muhafaza edilir. Kamu
idarelerinin yurt dışı teşkilatlarının taşınır yönetim hesabı merkez teşkilatları
aracılığıyla Sayıştay’a gönderilir.
Taşınır Yönetim Hesabının verilmesi ile ilgili hali hazırda önemli bir sorun
mevcuttur. Taşınır Mal Yönetmeliği bir kamu idaresi Taşınır Yönetim Dönemi
Hesabı yaklaşımını benimsememiş her bir harcama yetkilisinin kendi Taşınır
283
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Yönetim Dönemi Hesabını kendisinin Sayıştaya vermesini benimsemiştir. Hali
hazırda bütçe, muhasebe ve harcama belgelerine ilişkin Kamu İdaresinin
tamamına ilişkin Yönetim Dönemi Hesabı, Hesabın verilmesi sırasında görevli
olan muhasebe yetkilisi tarafından hazırlanarak Sayıştay’a gönderilmek
zorundadır. Taşınır Yönetim Dönemi Hesabının verilmesinde bu
toplulaştırılmış kamu idaresi yaklaşımından vazgeçilmiştir. Bu düşüncenin
nedenleri anlaşılabilse de uygulanması mümkün değildir.
Şöyle ki, ikiyüzbinin üzerindeki harcama birimi kendi kamu idaresinden
bağımsız hesabını Sayıştaya nasıl gönderecektir, Sayıştay bunları nasıl tasnif
edip nasıl inceleyecektir. Kamu idaresi muhasebe ve mali tablolarıyla karşılıklı
olarak incelemek istediği hususları nasıl ayırt edecektir.
Sayıştayın 5210/1 Karar Numaralı ve 14.02.2008 tarihli Genel Kurul kararı bu
konuya ilişkindir. Bu kararda “Taşınırın giriş ve çıkışları esnasında düzenlenen
ve taşınır yönetim hesabının kanıtlayıcı belgeleri durumundaki Taşınır İşlem
Fişleri, muhasebe yetkililerince tutulan kamu idaresi hesabı içerisinde yer
almaktadır. Söz konusu hesaplar ise, Sayıştaya yıllık olarak verilmektedir.
Diğer taraftan, 5018 sayılı Kanunun “Kesin hesap kanunu” başlıklı 42’nci
maddesinde, kesin hesap kanun tasarısına mal yönetim hesabı icmal
cetvellerinin de ekleneceği hüküm altına alınmıştır. Dolayısıyla söz konusu
cetvelin de yıllık olarak hazırlanması icap etmektedir.
Taşınır yönetim hesabının kanıtlayıcı belgeleri durumundaki Taşınır İşlem
Fişlerinin, Sayıştaya yıllık olarak verilen kamu idaresi hesabının içinde
bulunması ve kesin hesap kanunu tasarısı ekine bağlanacak mal yönetim
hesabı icmal cetvellerinin de yıllık olarak düzenlenecek olması göz önünde
bulundurulduğunda, Taşınır Mal Yönetmeliğinin 34’üncü maddesinde
düzenlenen taşınır yönetim hesabının da Sayıştaya yıllık olarak verilmesi
uygun olacaktır.
Bu itibarla, taşınır yönetim hesabının Sayıştaya yıllık olarak verilmesi
gerektiğine oybirliği ile karar verildi.” Denilmiştir.
284
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
NAKİT AKIM TABLOSUNUN HAZIRLANMASI
Nakit Akım Tablosu, kamu idarelerinin belirli raporlama dönemleri itibarıyla
nakit ve nakit benzeri varlıklarının akışını gösteren tablodur. Nakit benzeri
varlıklar, hemen paraya dönüştürülebilen ve değer değişikliği oluşma ihtimali
ihmal edilebilir ölçüde olan varlıklardır. Nakit Akım Tablosu kurumun dönem
nakit tahsilâtları ve ödemeleri, mali ve mali olmayan varlıkları ile
yükümlülüklerine ilişkin işlemlerden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir.
Tüm kamu idarelerinde, Nakit Akım Tablosunun çıkarılmasına ilişkin ciddi bir
problem yaşanmaktadır. Kamu idareleri ya nakit akım tablosunu
çıkarmamakta ya da yanlış çıkarmaktadır. Nakit Akım Tablosu bütçe
hesaplarından yola çıkılarak hazırlanamaz. Bilanço ve faaliyet hesapları
kullanılarak hazırlanması gereken Nakit Akım Tablosu, belirli dönemler
arasında düzenlenmesi gereken bu nedenle de dönem başı ve dönem sonu
mizanları kullanılarak hazırlanan bir tablodur.
Nakit Akım Tablosu cari yıl ve geçmiş iki yılı içeren tablodur. Nakit Akım
Tablosu, faaliyetlerden sağlanan nakit akımları, yatırımlardan sağlanan nakit
akımları ve finansmandan faaliyetlerinden sağlanan nakit akımları şeklinde üç
ayrı bölümden oluşur. Bu bölümleri sağlıklı bir şekilde doldurabilmek için, 100
Kasa Hesabından 630 Giderler Hesabına kadar olan tüm hesaplar
kullanılacaktır.
Nakit Akım Tablosu, gayrisafi olarak hazırlanması gereken bir tablodur. Tablo
hazırlanırken netleştirme yapılmaması gerekir.
Yönetim dönemi hesabı içerisinde yer alan nakit akım tablosu, 1 Ocak -31
Aralık tarihleri arasını kapsamalıdır. Dolayısıyla Nakit Akım Tablosu başlangıç
bilançosu ile dönem sonu bilançosu esas alınarak hazırlanacak bir tablodur.
Aşağıda Nakit Akım Tablosu yer almaktadır;
285
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
....................................................................
NAKİT AKIM TABLOSU
N-2 Yılı
NAKİT AKIMLARI
YTL
N-1 Yılı
YKr
YTL
Cari Yıl (N)
YKr
YTL
YKr
Faaliyetlerden Sağlanan Nakit Akımları
A-) Faaliyetlerden Sağlanan Nakit Girişleri
............
............
............
B-) Faaliyetlerden Kaynaklanan Nakit Çıkışları
............
............
C-) Faaliyetlerden Sağlanan Net Nakit Girişi (A-B)
Yatırımlardan Sağlanan Nakit Akımları
D-) Mali Olmayan Duran Varlık Alımları
............
.............
..............
E-) Mali Olmayan Duran Varlık Satışları
............
.............
.............
F-) Yatırımlardan Sağlanan Net Nakit Çıkışı (D-E)
G-) Nakit Açık / Fazlası (C-F)1
Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit Akımları
H-) Nakit Dışında Net Mali Varlık Edinimleri
............
............
............
I-) Net Yabancı Kaynak Artışları
............
............
............
K) Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Net Nakit Girişleri (H-I)
L-) Nakit Stokundaki Net Değişim (G-K)2
G.Y.M.Y. Örnek:7
(1) Faaliyetlerden sağlanan net nakit girişleri eksi yatırımlardan sağlanan net nakit çıkışlarını ifade eder.
(2) Nakit açık / fazlası eksi finansman faaliyetlerinden net nakit girişlerini ifade eder. Nakit stokundaki net değişim dönem başı ve dönem sonu nakit stokunun farkına eşittir.
286
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Aşağıda bir nakit akım tablosu yer almaktadır.
Nakit Akım Tablosu
NAKİT AKIMLARI
Dönem
Başı
TL
Dönem
Sonu
TL
Fark
TL
Faaliyetlerden Sağlanan Nakit Akımları
A-) Faaliyetlerden Sağlanan Nakit Girişleri
31.349.205,20
Gelirler
15.914.772,29
Gelirlerden Alacaklar
-787.745,91
Gelirlerden Takipli Alacaklar
345.175,51
Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar
-37.933,97
Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar
-164,37
Gelir Tahakkukları
-11.969,70
Peşin Tahsil Edilen Gelirler (380 ve 480
Hesaplar)
............
106.756,32
B-) Faaliyetlerden
Çıkışları
Giderler
15.220.920,27
Kaynaklanan
Nakit
14.176.751,12
Bütçe Emanetleri Hesabı
85.785,10
Bütçeleştirilecek Borçlar Hesabı
-2.695,62
Bütçeleştirilmiş Borçlar Hesabı
20.301,52
Gider Tahakkukları
-1.142.676,09
Gider Tahakkukları
-4.850,12
Peşin Ödenen Giderler (180 ve 280 Hesaplar)
33,96
Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları
C-) Faaliyetlerden Sağlanan Net Nakit Girişi
(A-B)
Yatırımlardan Sağlanan Nakit Akımları
16.128.284,93
Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar
132.162,88
Net Değer (Maddi Duran Varlık Envanteri)
-46.598,28
178.761,15
.............
F-) Yatırımlardan Sağlanan Net Nakit Çıkışı
(D-E)
287
178.761,15
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
G-) Nakit Açık / Fazlası (C-F)1
15.949.523,79
Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit
Akımları
H-) Nakit Dışında Net Mali Varlık Edinimleri
27.407.010,14
Tahvil Senet ve Bonolar
-1.538,25
Menkul Varlıklar
-0,25
Genel ve Katma Bütçe Dışı Kurumlardan
Alacaklar
Hazinece Verilen Borçlardan Alacaklar
-29.194,66
Takipteki Hazine Alacakları
-204,31
Kişilerden Alacaklar
691,89
Nakit Hareketleri
26.259.529,78
Muhasebe Birimleri Arası İşlemler
373.411,02
İş Avans ve Kredileri
132.112,70
Personel Avansları
1.010,47
Bütçe Dışı Avans ve Krediler
-238.393,81
Akreditifler
-195,13
Proje Özel Hesabından Verilen Avans ve
Akreditifleri
Doğrudan Dış Proje Kre. Kulla. Avans ve
Akreditifleri
Sayım Noksanları
5.092,98
Menkul Varlıklar
1.487,12
Genel ve Katma Bütçe Dışı Kurumlardan
Alacaklar
Hazinece Verilen Borçlardan Alacaklar
448.929,00
Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler
-110,16
Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan
Sermaye
312.237,55
Net Değer (Hazinece Verilen Borçlardan
Alacaklar)
-223.498,60
I-) Net Yabancı Kaynak Artışları
28.370.526,04
Hazine Bonoları
-2.357.250,72
Cari Yılda Ödenecek Devlet Tahvilleri
-5.274.208,02
Cari Yılda Ödenecek Dış Borçlar
-2.627.710,47
Devlet Tahvilleri
11.228.754,64
288
1.115,56
-82,76
1,59
364.608,41
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
Uzun Vadeli Diğer İç Borçlar
-4.686,42
Dış Borçlar
53.455,66
Alınan Depozito ve Teminatlar
5.539,60
Okul Pansiyonları
4.017,40
Emanetler
113.804,97
Mutemetlik Cari
547,75
Risk Hesabı
-2.754,19
Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
2.596,92
Fonlar Adına Yapılan Tahsilât
226,86
Mahalli İdareler ve Fon Payları
-51.792,69
Sayım Fazlaları
29,50
Nakit Hareketleri
25.998.056,31
Muhasebe Birimleri Arası İşlemler
1.269.722,91
Proje Özel Hesabından Kullanımlar
6.317,65
Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları
Bildirim
............
5.858,36
K) Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Net
Nakit Girişleri (I-H)
963.515,90
L-) Nakit Stokundaki Net Değişim (G+K)2
16.913.039,69
(1) Faaliyetlerden sağlanan net nakit girişleri eksi yatırımlardan sağlanan net nakit çıkışlarını ifade eder.
(2) Nakit açık / fazlası artı finansman faaliyetlerinden net nakit girişlerini ifade eder. Nakit stokundaki net değişim, dönem başı ve dönem
sonu nakit stokunun farkına eşittir.
289
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
KAYNAKÇA
1. AKARÇAY, Vural. Türkiye’de Devlet Muhasebesi ve Uygulaması,
Sermet Matbaası, İstanbul-1980.
2. AKÇA, Yusuf. Bütçe ve Devlet Muhasebesi, 2.Baskı: Emek
Matbaası, İstanbul-1998.
3. AKDENİZ, Gıyas. Türk Devlet Muhasebesinin Islahı, Maliye
Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, No:1952- 53 Ankara-1952.
4. ALTINOK, Tevfik. “Devlet Muhasebesi Sistemimizde Ayniyat
Muhasebesi,” Maliye Dergisi, Sayı: 4, (Temmuz-Ağustos 1973).
5. ÇAKICI, Cemal. “Temel Muhasebe Varsayımları ve Muhasebe
Politikalarına Yön Veren Kavramlar”, Öneri Dergisi, Sayı: 17, (Ocak
2002).
6. COŞKUN, Gülay. Devlet Bütçesi Türk Bütçe Sistemi, Turhan
Kitabevi, Ankara-2000.7. ÇOLAK, Hacı Bayram ve Erkan KARAARSLAN, Soru Bankası,
Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, Yayın No:7, Ankara-2006.
8. ÇOLAK, Hacı Bayram ve Erkan KARAARSLAN, Açıklamalı Soru
Bankası, Güncel Mevzuatı Araştırma ve Eğitim Derneği Yayını,
Ankara-2006.
9. Devlet Planlama Teşkilatı. Muhasebenin Temel Kavramları ve
Genel Kabul Görmüş Muhasebe Prensipleri, DPT Yayınları- 863KD: 96, İstanbul -1970.
10. DENİZ, Mustafa. Vergisel Boyutlarıyla Döner Sermaye
Muhasebesi, Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara2000.
11. DİŞLİ, Mustafa ve Eyüp KIZILKAYA. Çözümlü Devlet Muhasebesi,
Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara-2000.
12. Dünya Bankası. Kamu Harcamaları ve Kurumsal Yapının
Değerlendirilmesi. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2001.
13. Avropean System of Accounts - ESA95, AVROSTAT
290
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
14. FALAY, Nihat. Program Bütçe Ve Sıfır-Esaslı Bütçe Sistemleri,
İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3480, İstanbul-1987.
15. Financial Reporting Under The Cash Basis of Accounting, IFAC
Public Sector Committee, 2003.
16. IMF. Government Finance Statistics Manual 2001.
17. GÜLŞEN, Hamdi. “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde
Yapılmakta Olan Yatırımlar ve Gider Taahhütleri Hesapları.” Mali
Kılavuz Dergisi, no.25 (Temmuz 2002).
18. GÜNGÖR, A. Azmi. Yönetim Aracı Olarak Türk Devlet Muhasebe
Sistemi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını No:1981/231,
Ankara-1981.
19. http://www.muhasebat.gov.tr/devmuh/Det_Hes_Pla.xls
20. http://www.mukder.org.tr/17ek.htm
21. KARAARSLAN, Erkan. “Kamu Mali Yönetimi ve Tahakkuk Esaslı
Devlet Muhasebesi.” Maliye Dergisi, no.140 (Ağustos 2002).
22. KARAARSLAN, Erkan. Kamu Muhasebesi Yazıları, Mahalli İdareler
ve Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Derneği, Nisan - 2007.
23. KARAARSLAN, Erkan. Kamu Harcama Hukuku, Yaklaşım Yayınları,
Ekim - 2006.
24. KARAARSLAN, Erkan. Soru ve Cevaplarıyla Devlet Muhasebesi,
Mahalli İdareler ve Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Derneği,
Nisan - 2007.
25. KARAARSLAN, Erkan. Sosyal Tesisler Muhasebesi, Güncel
Mevzuatı Araştırma ve Eğitim Derneği, Nisan - 2006.
26. KARAARSLAN, Erkan. Sosyal Tesisler Muhasebesi, Güncel
Mevzuatı Araştırma ve Eğitim Derneği, Nisan - 2006.
27. KARAARSLAN, Erkan. Devlet Muhasebesi Olgusu ve Ülkemizde
Devlet Muhasebesi Standartları, TURMOB Yayınları, Kasım - 2005.
291
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
28. KARAARSLAN, Erkan, “Anaokulları, Ana Sınıfları, Kreşler ve Sosyal
Tesislerin Muhasebe Standartları Değiştirildi,” Yaklaşım Dergisi,
(Aralık 2006).
29. KARAARSLAN, Erkan, “Kamu Muhasebe Reformu ve Yerel
Yönetimler,” Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, cilt.8 Sayı:3 (Mart
2003).
30. KARAARSLAN, Erkan. “Son Düzenlemeler Çerçevesinde Kişilerden
Alacaklar Hesabına İlişkin İşlemler,” Mali Kılavuz Dergisi, no.23
(Ocak 2004).
31. KARAARSLAN, Erkan. “Tahakkuk Esaslı Muhasebe ve Devlet
Hesaplarında Şeffaflık.” Mali Kılavuz Dergisi, no.15 (Ocak 2002).
32. KARAARSLAN, Erkan. “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde
Hesapların Çalışması,” Mali Kılavuz Dergisi, no.22, (Ekim 2003).
33. KARAARSLAN, Erkan. “Türkiye’de Amortisman Muhasebesi
Uygulamaları,” Mali Kılavuz Dergisi, sayı.26 (Ekim 2004).
34. KARAARSLAN, Erkan. “Ülkemizde Devlet Muhasebesinin
Serüveni,” Sayıştay Dergisi, sayı.54 (Temmuz - Eylül 2004).
35. KARAARSLAN, Erkan. Devlet Muhasebesi Olgusu ve Ülkemizde
Devlet Muhasebesi Standartları, Turmob Yayınları, Yayın No:276,
Yorum Matbaası, Ankara-2005.
36. KARAARSLAN, Erkan. “Mahalli İdarelerde Bütçe ve
Muhasebeleştirme İşlemleri Değişti,” Yerel Yönetim ve Denetim
Dergisi, cilt 11 sayı.2 (Şubat 2006).
37. KARAARSLAN, Erkan ve Hamdi GÜLŞEN. “Net Değer Hesabı ve 1
Nolu Açılış Kaydının Oluşturulması,” Güncel Mevzuat Dergisi,
Sayı.1 (Ocak–2006)
30. KERİMOĞLU, Baki, Eyüp KIZILKAYA, Haydar KULAKSIZ, Mesut
HASTÜRK, Hamdi GÜLŞEN ve Erkan KARAARSLAN. Mahalli
İdareler İçin Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi, Güncel Mevzuatı
Araştırma ve Eğitim Derneği, Ocak - 2006.
31. KERİMOĞLU, Baki, Eyüp KIZILKAYA, Haydar KULAKSIZ, Mesut
HASTÜRK, Hamdi GÜLŞEN ve Erkan KARAARSLAN. Özel Bütçeli
292
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
İdareler İçin Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi, Güncel Mevzuatı
Araştırma ve Eğitim Derneği, Nisan - 2006.
32. KERİMOĞLU, Baki. “Devlet Muhasebesinin Yeniden Düzenlenme
İhtiyacı.” Mali Kılavuz Dergisi, no.1 (Nisan 1998).
33. KERİMOĞLU, Baki. “Devlet Muhasebesinde Reform Çalışmaları”,
Mali Kılavuz Dergisi, Sayı: 17, (Temmuz 2002).
34. KERİMOĞLU, Baki. “Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün Yeni Kamu
Mali Yönetim Sistemi İçindeki Rolü,” Mali Kılavuz Dergisi, no.25,
(Temmuz 2004).
35. KIZILKAYA, Eyüp. “Kamuda Muhasebe Birliği,” Mali Kılavuz Dergisi,
no.25, (Temmuz 2004).
36. KOCABAŞ, Bilal. “Analitik Bütçe Sınıflandırması,” Mali Kılavuz
Dergisi, no.26, (Ekim 2004).
37. KURT, Halil, “Türk ve FRANSIZ Kamu Mali Yönetim sistemleri İçinde
Yer Alan Saymanlıkların Çeşitli Açılardan Değerlendirilmesi”,
Maliye Dergisi Sayı: 122, (Mayıs-Ağustos 1996).
38. Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı.
Uluslararası Mali Standartlar. Ankara: Ankara Üniversitesi
Basımevi, 2002.
39. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, 2005
Mali Yılı Bütçe Gerekçesi, (Ankara: 2001 Ekim), 73.
40. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. From Cash to
Accural Basıs. Ankara: Başbakanlık Yayınevi, 2002.
41. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. Tahakkuk Esaslı
Devlet Muhasebesi Eğitim El Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu
Yayınevi, 2002.
42. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, Tahakkuk Esaslı
Devlet Muhasebesi Pilot Uygulama Sonuçları Mayıs 2002.
43. Richard Allen, Daniel Tommasi, Managing Public Expenditure; A
Referance Book for Transition Countries, OECD-SIGMA, 2001.
293
Bütçe-Muhasebe-Ödenek-Raporlama İşlemleri
Erkan Karaarslan
44. Sayıştay Başkanlığı. 2000 Yılı Hazine İşlemleri Raporu. Ankara:
Sayıştay Başkanlığı, 2001.
45. SÜRMEN, Yusuf, “Türkiye’de Devlet Muhasebesi ile Ticari
Muhasebenin Karşılaştırılması ve Eleştirisi”, Vergi Sorunları
Dergisi, Sayı: 92, Mayıs 1996.
46. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, VIII. Beş Yıllık
Kalkınma Planı: Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması
ve Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, (Ankara: 2000),
s. 28
47. TOSUN, Hikmet. Açıklamalı Genel Muhasebe Kanunu. Ankara:
Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, 2001.
48. ÜSTÜNDAĞ, Saim. “Muhasebe Standartları Oluşturulması Süreci,”
Osman Gazi Üniversitesi Soysal Bilimler Dergisi, cilt 3, sayı.1,
(Haziran 2002).
49. YANIK, S. Sebahat, “Türkiye’deki Devlet Muhasebe Sisteminin
Uluslararası Standartlarla Karşılaştırılması ve Kamuyu Aydınlatma
İlkesi Açısından Devlet Muhasebe Sistemi Önerisi”, Mali Çözüm
Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 59, Nisan-Mayıs-Haziran.
294