diyet gıda ürünleri banu yapar 2004

advertisement
Dış Ticaret Şubesi
Araştırma Servisi
DİYET GIDA ÜRÜNLERİ
BANU YAPAR
2004
İÇİNDEKİLER
TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI
DİYET NEDİR
DİYET GIDALAR
Diyet Gıdalara Olan Gereksinim
DİYET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI
İçecekler
Yiyecekler
DİYET GIDA ÜRETİMİNDE KULLANILAN İNGREDİYENTLER
İngrediyent / Bileşen
Yağ İkame Ediciler
Şeker İkame Ediciler
Yoğun Tatlandırıcıların Türk Gıda Kodeksine Göre İzin Verilen
Maksimum Kullanım Dozları
DOĞAL İNGREDİYENTLER
Doğal İngrediyentler ile İlgili Yasal Düzenlemeler
Doğal İngrediyentlerin Kalori Değeri
DİYET LİFLER
Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelliği
Diyet Liflerin Gıda Alanlarında Kullanımı
Diyet Lifli Gıdaların Raf Ömrünün Uzaması
Diyet Lif İngrediyentlerinin Fırın Ürünlerinde Kullanımı
DİYET GIDA ÜRÜNÜ
Kalorisi Azaltılmış Diyet ( Light ) Ürünler
Kalorisi Azaltılmış Ürünler Diyet midir?
DİYET GIDA ÜRÜNLERİ PAZAR YAPISI
2
DİYET SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİNİN YILLAR İTİBARİYLE TÜKETİM
ORANLARI TABLO-1
UN ve UNLU MAMÜLLERİN 2003 YILI İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI
TABLO-2
TATLANDIRICI ŞEKER
TÜKETİM MİKTARI TABLO-3
ve
ÇİKOLATALARIN
YILLAR
İTİBARİYLE
DİYET MEŞRUBAT BUZLU ÇAY ve MEYVE SULARI TABLO-4
SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT
Enerjisi Kısıtlanmış Diyetler İçin Hazırlanan Gıdaların Temel Bileşimi
Yönünden Mevzuat
Ambalajlama, Etiketleme ve İşaretleme Yönünden Mevzuat
Diyet Gıda Ürünlerinin İthalatında Aranan Belgeler
DİYET GIDA ÜRÜNLERİNDE İTHALAT / İHRACAT KONTROLLERİ
İhracat Kontrolleri
Kontrole ilişkin esaslar
İthalat Kontrolleri
SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA
İHRACATÇI FİRMALAR
Başlıca Üretici ve / veya İhracatçı Firmalar
Yararlanılan Kaynaklar
3
TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI
Beslenme bilimi insan sağlığını iyileştirme ve iyi durumda ( sağlıklı ) olmasını
sağlamak amacıyla gıdalar veya besleyici öğeler hakkındaki bilgileri bütünleştirerek
uygulayan bir disiplindir.
20 inci yüzyılda ise temel olarak vücudun onarımı, bakımı ve gelişimini
desteklemek ve yetersizlikleri önlemek için elzem olan besleyici öğeler belirlenmiş
beslenme standartları ile birlikte çeşitli diyet ve gıda kılavuzları yayınlanmıştır. Ancak
son 30 yıl içinde ise, özellikle bazı besin öğelerinin sağlık üzerine olumsuz kronik
etkilerinin ortaya çıkması ile birlikte aşırı tüketimlerinden kaçınılması önerileriyle
karşılaşılmıştır.
21 inci yüzyıla girerken, dünyada hemen tüm gelişmiş ülkelerde artık
toplumlar, uzun ömür beklentileri yeni yaşam tarzlarıyla ortaya çıkan teknolojinin
gelişmesi sonucu yeniliklerle karşı karşıya kalmıştır. Artık beslenme bilimi dengeli
beslenme üzerindeki vurguyu azaltmadan optimum beslenme kavramının
geliştirilmesi üzerine yoğunlaşacaktır. Optimum beslenmeye giden bu yolda diyet
gıdalar oldukça gelişme vaat eden bir kavramdır.
Literatürde çok sayıda diyet gıda tanımı vardır. Bu tanımlar en basit olarak ‘’
temel beslenmenin ötesinde sağlık yararı sağlayan gıdalar ’’ tanımından daha
ayrıntılı olarak ‘’normal bir diyetin bir parçası olarak tüketilebilen geleneksel gıdaya
benzer olan ancak basit beslenme gereksinmelerinin sağlanmasının ötesinde
fizyolojik roller kazandırmak üzere modifiye edilen gıdalardır’’ tanımı yapılabilir.
DİYET NEDİR:
a) Düzenli olarak tüketilen besinler ve içeceklerin,
b) Zayıflama amacıyla hazırlanmış besinleri tüketmenin
c) Tedavi veya koruma amacıyla tüketilecek besinlerin çeşit ve miktarlarının
düzenlenmesidir.
DİYET GIDALAR
Diyet Gıdalara Olan Gereksinim
Enerji girdisini kontrol etme gereksinimi, sağlığı koruma, özellikle şişmanlık, kalp
ve damar hastalıklarını önleme ve bazen de formda kalmayı başarma arzusundan
doğar.
Uzmanlar kalp rahatsızlıkları, şişmanlık hiperlipoproteinamia ve diyabet gibi risk
gruplarındaki insanlara şeker, yağ, tuz ve enerjisi düşük gıdaları önermektedirler. Diyet
gıdaların sağlıklı bir hayat için yardımcı olacağına inanılmaktadır.
Son yıllarda birçok ülkede diyet gıda tüketimindeki artış, yeni gıda
alışkanlıklarının yerleşmeye başladığını göstermiştir. Gıda teknolojisindeki yoğun
gelişmeler ve diyet gıdaların tüketimi alışkanlığının giderek toplumlarda yerleşmesi, gıda
üreticilerini bu konuda sürekli artan talebi karşılamaya yöneltmiştir.
4
DİYET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI
Diyet gıdalar iki grup altında incelenmektedir:
1. İçecekler
2. Yiyecekler
İçecekler
İçeceklerin enerji içerikleri çeşitli yollarla azaltılabilir. En basit yolu çözünür
şekerler olan glukoz, fruktoz ve sükrozun, daha az kalori içeren tatlandırıcılarla yer
değiştirmesidir. Bu yöntem çay, kahve gibi tüketiciler tarafından tatlandırıcı eklenen
alkolsüz içeceklerde kullanılır. Sütlü ve kakaolu içeceklerde yağ içeriğinin kısmen ya da
tamamen azaltılması ve sakkorozun yerini yoğun tatlandırıcıların alması yeni ürünün
enerji değerini düşürür.
Yüksek oranda içecek tüketen, diş çürümelerinden şikayetçi ve diyabetik kimseler
azaltılmış çözünür karbonhidrat içeriği ve yoğun tatlandırıcılarla
ikame edilmiş
karbonhidrat içeriğine sahip içeceklerden yararlanırken kalp-damar hastalıklarından
şikayetçi kimseler yağ içeriği düşük, şişman kimseler ise şeker, yağ ve alkol içeriği
düşük içeceklere yönelmişlerdir.
Yiyecekler
Gıdaların kalori içeriğinin düşürülmesi karbonhidrat ve yağların azaltılması veya
kısmi yada tam ikamesiyle sağlanır. Tereyağ, margarin,sosis, salça, sos,peynir,yoğurt
ve koruyucular gibi pek çok gıdanın enerji değerleri bu yolla azaltılabilmiştir.
Özellikle kalsiyum miktarındaki artış, genç, menopoz sonrası ve kilolarını kontrol
etmek amacıyla sık sık günlük gıda alımını azaltan kadınlara oldukça yararlıdır. Bir diğer
avantaj yağ ikamesinde bitkisel proteinler kullanıldığında doymuş yağ içeriğinin
düşmesidir. Bunlara karşın yağ içeriğindeki azalma yağda çözünen vitaminlerde de bir
azalmayı beraberinde getirmektedir.
İnsanların sağlık ve formda kalma gibi ihtiyaçlarından dolayı şeker ve yağ yerine
geçebilecek maddelerin kullanma isteği gittikçe artmış ve bu gıda üreticilerini bu tür
maddeleri üretmeye zorlamıştır.Bu tür ürünlerde genel strateji kalori yükselten öğeler
olan şekerler ve yağların ikamesidir.
DİYET GIDA ÜRETİMİNDE KULLANILAN İNGREDİYENTLER
İngrediyent / Bileşen
Gıda katkı maddesi olmayıp, hammaddeden sonra ağırlıklı önemi olan, üretilen
ürüne spesifik özellikler kazandırılması amacıyla mutlaka katılması gereken ve o gıda
maddesinin tanımında yer alan maddeler için kullanılan bir terimdir.
Gıdaların kalori içeriğinin dolayısıyla kişilerde enerji alımının azaltılması ürün
yapısında yer alan yağ ve şekerlerin tam veya kısmi ikamesiyle sağlanır.
5
Yağ İkame Ediciler
Yağ ikame ediciler, fiziksel ve kimyasal özellikler bakımından yağa benzeyen
gıda ingrediyentleridir. Bir yağ ikame edici yağın verdiği ağız hissi, zenginlik, yumuşaklık
ve yağlılığı sağlamalı, duyusal bir denge için tat bileşenleriyle yağa benzer ilişkide
olmalıdır. Yağ ikame edicilerin üründe yeniden oluşturduğu özellikler içinde en başarılısı
dokudur. Protein kökenli yağ ikame edicilerin yağa göre daha az lipofilik olmasından
dolayı sağladığı duyusal özelliklerin sınırlı olduğu görülmektedir. Karbonhidrat kökenli
yağ ikame ediciler, dokusal özellikleri suyu bağlayarak sağlarlar. Yağlılık ve gevreklik
sağlamak amacıyla ürünün doğal su içeriği arttırılır ancak bu kez raf ömrü problemleri
ortaya çıkar.
Şeker İkame Ediciler
Şeker ikamesi amacıyla yoğun tatlandırıcılar kullanılır. Bunlar vücut tarafından
metabolize edilmeyen sakarin, siklamat, acesülfam potasyum, aspartam, neosperidin
dihidrokalkon gibi yapay tatlandırıcılardır. Sakarin ve siklamatın yol açtığı bir takım
sağlık sorunları bu iki tatlandırıcının popülerliğini yitirmesine neden olmuş, alternatif
olarak aspartam ve acesülfam-potasyum insanların diyet ihtiyaçlarını karşılamak üzere
gıdalarda kullanılmaya başlanmıştır.
Yoğun Tatlandırıcıların Türk Gıda Kodeksine Göre İzin Verilen Maksimum
Kullanım Dozları
Ülkemizde kullanımına izin verilen yoğun tatlandırıcılar acesülfem potasyum,
aspartam, siklamik asit ve sodyum, potasyum tuzları, sakarin ve sodyum, potasyum ve
kalsiyum tuzları thaumatin ve neohesperedin dihidrokalkon’dur. Bu maddeler için Türk
Gıda Kodeksine göre izin verilen maksimum kullanım dozları kısaca şöyle özetlenebilir.
Acesülfam potasyuma, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde
350 mg/I, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 350mg/kg,
şekerlemeler ve düşük kalorili içeceklerde 25 mg/I ile 2500 mg/kg arasında değişen
miktarlara izin verilir.
Aspartama, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 600 mg/I,
enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 1000 mg/kg, meyve
ve sebze bazlı tatlılarda 500-1000 mg/kg, şekerlemeler ve düşük kalorili içeceklerde 25
mg/I ile 5500 mg/kg arasında değişen miktarlara izin verilir.
Siklamik asit, sodyum ve kalsiyum tuzlarına, enerjisi azaltılmış veya şeker
ilavesiz alkolsüz içeceklerde 400 mg/I, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve
benzeri ürünlerde 250 mg/kg, şekerlemeler ve diğerlerinde 250 mg/I ile 2500 mg/kg
arasında değişen miktarlara izin verilir.
Thaumatin’e şekerlemelerde 50 mg/kg ve diyet tamamlıyıcılarda 400mg/kg’a izin
verilir.
Neohesperedin Dihidro Kalkona enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz
içeceklerde 30mg/I ve 50mg/I, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri
ürünlerde 50 mg/I, şekerlemeler ve diğerlerinde 10 mg/I ile 400 mg/kg arasında değişen
miktarlara izin verilir.
6
DOĞAL İNGREDİYENTLER
İnülin ve oligofruktoz, meyan kökünden elde edilen ve yağ veya şeker ikamesi
amacıyla kullanılabilen karbonhidrat yapıda doğal ingrediyendir.
Sağlıklı kişilerin normal diyetinin bir parçası olan pırasa, soğan,buğday,
sarımsak, enginar, gibi pek çok bitkide de yaygın olarak bulunurlar.
İnülin doğada yaygın bir karbonhidrat kaynağıdır. İnülin pek çok bitkide
karbonhidrat kaynağı olarak görev alır. İnülini doğal olarak içeren bitkiler içinde en
zengini soğandır. Diğerleri; kökleri % 30 inülin içeren kuşkonmaz, % 65 inülin içeren
enginar yapraklarıdır.
Doğal İngrediyentler İle İlgili Yasal Düzenlemeler
Doğal kaynaklardan elde edilen inülin yasal olarak katkı maddesi değil, gıda veya
gıda bileşeni ‘ingrediyen’ olarak sınıflandırılmaktadır.
Bu durum Avrupa Birliği ülkelerinin (Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya,
Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İspanya,
İsveç, İngiltere, Slovenya, Slovakya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,
Malta, Polonya, Estonya ) ve İsviçre, Norveç resmi otoriteleri tarafından onaylanmıştır.
Avustralya, Kanada, İsrail, Japonya ve Yeni Zelanda da ise konu halen
gündemdedir. ABD’de ‘GRAS’ ( Generally Recognized As Safe ) genel olarak güvenli
addedilen maddeler statüsüne alınmıştır.
İnülinden üretilen oligofruktoz da bir ‘gıda katkısı’ değil ‘gıda’ ya da ‘gıda bileşeni’
olarak değerlendirilmektedir. Bu durum Avrupa Birliği Komisyonunun Gıda Maddeleri
Devamlı Komitesi ve Avrupa Birliği üyelerinin çoğunun yasal otoriteleri tarafından
onaylanmıştır.
Oligofruktoz, gıda bileşeni olarak sınıflandırıldığı ülkelerde herhangi bir
sınırlamaya ihtiyaç duymaksızın kullanılabilmektedir.
İnülin ve oligofruktoz, kimyasal ve fizyolojik özelliklerinden dolayı diyet lif
tanımına girmektedir. Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496’ya göre bu bileşenler,
hem karbonhidrat hem de diyet lif olarak sınıflandırılabilir ve ürün etiketinde diyet lif
olarak belirtilebilir.
Doğal İngrediyentlerin Kalori Değeri
Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496 ‘da kalori değerleri belirtilirken diyet
lifin kalori değeri ’0’ olarak gösterilmiştir.
İnülin ve oligofruktozun hesaplanan kalori değerleri oldukça düşük düzeylerde
olmasına karşın, inülin ve oligofruktozun çok yüksek oranlarda kullanıldığı durumlarda
kalori değerinin ‘0’ alınmasının tüketiciye yanıltıcı olacağı düşüncesinden hareketle
inülinin kalori değerinin 1 kcal /g ve oligofruktozununkinin ise 1.5 kcal/g olarak alınması
önerilmektedir.
7
DIYET LIFLER
Diyet lifler, insanların sindirim enzimleri tarafından
organik bileşikleridir.
indirgenemeyen bitkilerin
Günümüz toplumunda, yaşam tarzındaki değişiklikler beslenme alışkanlıklarını
da değiştirmiştir. Gıda maddeleriyle beraber fazla miktarda kalori, doymuş yağ,
kolesterol, sodyum ve yetersiz miktarda lif alımı diyetetik ürünlere olan talebi arttırmış
ve düşük kalorili gıda maddeleri için de dünya genelinde en hızlı gelişme gösteren
ürünler haline gelmiştir. Dengeli bir diyet yapmak isteyen ve kilolarından endişelenen
tüketicilerin artan taleplerinin sonucunda gıda mühendisleri ve gıda biliminde bu konu
ile ilgili kişiler tarafından gerçekleştirilen çalışmalarla, zevk alınabilecek bir diyetle
ortalama tüketilen gıdalardan alınan kalori değerini düşürmek mümkün kılınmıştır.
Gıdanın kalori içeriğinin düşürülmesi, (“lightening”) ya da sağlığa zararlı ingredientlerin
(hayvan yağları, kolesterol, karbonhidratlar, sodyum klorid gibi) oranın azaltılmasını ve
sağlığa faydalı olanların (vitaminler, minareller, oligo-elementler ve lifler gibi)
eklenmesiyle gerçekleştirilmektedir.
Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelliği
Genel olarak, liflerin sıfır kalorili olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, kullanım
miktarına bağlı olarak lif ilavesi yapılmış gıdaların referans olarak alınan herhangi bir
gıdaya göre kalori değerinin tatmin edici bir düşüklükte olduğu belirlenmiştir. ABD’de
halen yürürlükte olan ve geçerliliği devam eden besinsel etiketleme ile ilgili
kanunlarda, gıdaların kalorik içerikliklerinin hesaplanmasından önce, toplam
karbonhidrat içeriğinden sadece çözünemeyen lif miktarının çıkartılmasına izin
verilmiştir.
Diyet Liflerinin Gıda Alanlarında Kullanımı
Gıda ürünlerinin lifler ile zenginleştirilip, kuvvetlendirilmesi, ilk olarak 1970’li
yıllarda, lif ilavesi içeren birkaç değişik marka beyaz ve buğday (kepek) ekmeğinin
üretimiyle başlamıştır. İlk başta, bu işlem kilo vermeye bağlı olarak sağlık yararı için
yapılmıştır. Bunun sebebi, bu tip ekmeklerin normal ürünlerden daha az kalori
içermesi olmaktaydı. O zamanlardan günümüze kadar geçen bu sürede, diyet liflerinin
başka fonksiyonel yönleri saptanarak geliştirilmiş, hatta sağlanan birçok ilerleme ile
geniş bir ürün yelpazesinde kullanılır hale gelmiştir. Gıda sanayinin birçok kategorisi
için lif, çok önem taşıyan değerli bir ingrediyent haline gelmiştir.
Gıda içerisine katılan lifler sayesinde, son ürünün dokusu, yoğunluğu ve
duyusal özellikleri değiştirilebilmektedir. Yeni lif kaynaklarının ortaya çıkışı, lif
fonksiyonelliğinin (gıda ürününe uygulanan işlemler ve tüketiciler tarafından daha
kabul edilebilir yapan tüm parametreler) geliştirilmesi ve daha anlaşılır hale gelmesi
liflerin kullanım alanları konusunda gıda endüstrisinde birçok yeni olanaklar
tanımaktadır. Lifler teknolojik birimler olarak dışkı artırıcı maddelerden yağ ikame edici
maddelere kadar uzayan geniş bir kullanım alanı yaratmaktadır.
Diyet liflerinin en çok kullanım gördüğü alanlar: Fırın ürünleri, kahvaltılık
hububatlar, makarna ve erişte, içecekler, et ürünleri, süt ürünleri, ve daha birçok çeşitli
ürünlerdir.
8
Diyet Lifli Gıdaların Raf Ömrünün Uzaması
Yağı azaltılmış ürünlerin raf ömürlerinin artışı, yüksek lifli ingrediyentlerin su
bağlama kabiliyetleri ile ürünün nemini koruyabilmesine bağlı olmaktadır.
DIYET LIF INGREDIYENTLERININ FIRIN ÜRÜNLERİNDE KULLANIM
AVANTAJLARI
Uygulama alanı
Avantajları
Genel fırın ürünleri
•
•
•
•
•
•
•
•
Besleyiciliği artırması
Kalori azaltımı için hacim artışı sağlaması
Artırılmış dokusal özellikler
Geliştirilmiş kalite
Uzun raf ömrü
Beyaz ekmek tadı, rengi ve dokusunun korunarak lif
içeriğinin artırılması
Kalori azaltılmına yardımcı olması
Hamur absorbsiyonunu artırması
Bisküvi ve Kraker
•
•
•
•
•
Artırılmış dokusal özellikler
Geliştirilmiş kalite
Uzun raf ömrü
Lif bakımından zenginleşme
Doğal dane rengi vermesi
Düşük yağ içerikleri fırın
ürünleri
•
•
Ağızda nemlilik hissi yaratması
Kalori azaltılmına yardımcı olmas
Düşük kalorili fırın ürünleri
•
Kalori içermeyen ingrediyentlerin kalorik ingrediyentlerin
yerini alarak kalori azaltımına yardımcı olması
Ağızda nemlilik hissi yaratması
Ekmek
•
DİYET GIDA ÜRÜNÜ
Kalorisi Azaltılmış Diyet ( Light ) Ürünler
Türk Gıda Kodeksine göre, enerji yada kalorisi; yani yağ, karbonhidrat ve şeker
oranları % 25 azaltılan ürünler light sınıfına girmektedir.
Kilo sorunu yaşayanların öncelikle başvurduğu yöntem kalorisi azaltılmış ürünleri
tüketerek fazla kilo oluşumunu engellemektir. Bu ürünlerin ana tüketici grubu kilo sorunu
olanlar ile sağlık açısından az yağlı beslenmeyi tercih edenlerdir.
9
Özellikle kilo sorunu olanların tercihleri nedeniyle ilkbaharda light ürün talebi
artışa geçmektedir
Son senelerde yılda 40 milyon doları bulduğu tahmin edilen light ürün pazarında
faaliyet gösteren ve bu ürün pazarının daha da büyüyeceği konusunda hem fikir olan
firma yetkilileri, pazar paylarını büyütmek amacıyla son yıllarda ürün çeşitlemesine
gittiklerini, yıllardır bisküvi gibi gıda maddeleri ve belli içeceklerle sınırlı kalan ürünlere
Türk tüketicisinin geleneksel tüketim maddelerinin ‘’light’’ ınıda eklediklerini ifade
etmektedirler.
Formda kalmak isteyen kesimlerin ilgi gösterdiği bir başka ürün gurubu light süt
ve süt ürünlerinin oluşturduğu gruptur. Ambalajlı süt ürünleri pazarında isim yapan
firmaların yetkilileri de formda kalmak isteyenlerin sezondan sezona değişen bir
yaklaşım sergilemeleri nedeniyle bahar aylarında ciddi anlamda yükselen tüketim
miktarlarının, kışa girerken normal seviyelerine düştüğünü belirtmektedirler.
Zaman içerisinde Türkiye’de de Avrupa ülkelerinde veya gelişmiş ülkelerde
olduğu gibi form / sağlık diye adlandırabileceğimiz genel yapının sağlık kısmındaki
beklentileri doğrultusunda doğru ürünlerin ortaya çıkması ile standart bir yapıya
ulaşılacaktır. Yaşam biçiminin getireceği yeniliklerle de form kısmında değişiklikler
beklenmektedir.
Sonuç olarak henüz Türkiye’de zayıflamak ve formda kalmak isteyenlerin
ihtiyaçlarının oluşturduğu bu pazar yeni yeni gelişmektedir. Ancak sektör temsilcilerinin
buluştuğu ortak payda bu pazarın büyüklüğünün önümüzdeki yıllar içinde şu an
bulunduğu rakamların çok çok üstünde olacağı yönündedir.
Kalorisi Azaltılmış Ürünler Diyet midir?
Bu ürünlerin gerçekten diyet olup olmadığı sorusuna uzmanlar; özellikle şeker
hastaları ve zayıflama diyeti yapanlar için daha faydalı olduğunu sağlıklı beslenmede
şekerli yiyecek ve içeceklerin yerinin olmadığını bildirerek, nasıl olsa kilo aldırmaz
düşüncesiyle hareket etmemek ve kalori hesabının yapılmaya devam edilmesinin
gerektiği görüşünü paylaşmaktalar. Beslenme uzmanları da kilo vermek isteyen
kişilerin ilk tercihlerinin diyet ürünlerden yana olduğunu ve Türkiye’de diyet ürün
içeriklerinin çok fazla bilinmemesi nedeniyle, özellikle bilinçsiz tüketicilerin bu tür
ürünleri sınırsız yiyebileceklerini düşündüklerini, oysa diyet ürünlerin dozunda ve akılcı
bir şekilde kullanıldığın da, kişinin ideal kilosuna ulaşmasına yardımcı olabileceğini
belirtmektedirler.
DİYET GIDA ÜRÜNLERİ PAZAR YAPISI
Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Diyet Gıda Ürünleri grubu adı altında bir
sınıflama bulunmadığından,genel bir fikir edinilmesi amacıyla Diyet Gıda Ürünlerini
üreten, pazarlayan özel kuruluşlardan toplanan bilgilerden yararlanılarak tablolarda
yer alan tüketim miktarları tespit edilmiştir.
10
Tablo-1’de Süt ve Süt Ürünleri ( Beyaz peynir, kaşar peyniri ve yoğurt )’ nin
2001, 2002, 2003, (2004 ilk üç ayı) yılları itibariyle diyet ürünlerin diyet olmayan
ürünlere oranla tüketim miktarları verilmiştir.
Tabloda belirgin bir biçimde görülen light beyaz peynirin tüketim oranın diğer
light ürünlere göre daha yüksek olduğudur. Sade light yoğurdun tüketim oranında
düşüş gözlenmektedir. Bu tüketim miktarlarının düşme ve yükselme nedenlerinde
ekonomik yapının ve ürünün fermante özelliklerinin (doku, tat vb.) bozulması veya
iyileştirilmesi gibi nedenler gösterilmektedir.
TABLO-1
ENERJİSİ AZALTILMIŞ SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİNİN YILLAR İTİBARİYLE
TÜKETİM ORANLARI
LIGHT ÜRÜN TONAJ ( % )
2001
2002
2003
2004
7,89
5,86
10,35
12
BEYAZ PEYNİR
4,85
3,91
3,94
8,00
KAŞAR PEYNİR
4,17
4,05
4,26
6,00
SADE SÜT
5,42
5,19
5,03
3,50
SADE YOĞURT
Tablo-2’de kepek un, kepekli makarnalar, lifli diyet çorbalar ve diyet keklerin
2003 yılı ve 2004 – ilk 3 ay tüketim miktarları ve kendi grubunda yer alıp diyet
olmayan ürünlere oranla tüketim payları verilmiştir.
TABLO-2
UN VE UNLU MAMÜLLERİN 2003 YILI İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI
(Adet)
2003 PAY
2004 PAY
2003
2004-3 AY
(%)
(%)
Kepek Un
41,219
14,999
0.89
1.32
(1kg-paket)
Lifli Diyet Çorbalar
647
407
0.16
0.39
(66gr-paket)
Kepekli Makarnalar
647
14,999
0.61
0.64
(250gr-paket)
Diyet Kekler
1,294
15,406
1.82
1.11
(200gr-1paket)
11
Tablo-3’de tatlandırıcı, şeker ve şekerli ürünlerin 1999’dan 2003 yılına kadar
olan tüketim miktarları birim değerleri ile verilmiştir.
TABLO-3
TATLANDIRICI ŞEKER VE ÇİKOLATALARIN YILLAR
İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI
(adet)
Diyet Ürünler
1999
2000
2001
2002
Reçel,bal,marmelat
250-350gr
kavanozlarda
Tatlandırıcılar
40-80gr poşetlerde
Çikolata ve şekerli
ürünler
80-100gr paketlerde
Bisküviler
125-250gr
paketlerde
Lifli Ürünler
130-325gr
ambalajlarda
2003
158091
161146
130831
133216
110595
80959
97601
89769
61994
85635
168271
191553
137547
92777
89226
20445
18709
10896
6974
5541
150302
98258
75001
66133
67633
Tablo-4’te verilen diyet meşrubat, buzlu çay ve meyve suları değerlerinin
incelenmesinde öncelikle Mayıs – Ekim tarihleri arasında meşrubat sezonu olduğu ve
Ramazan ayı’nın 2002 yılında Aralık, 2003 yılında Kasım ayı olduğu göz önünde
bulundurulmalıdır.
TABLO-4
DİYET MEŞRUBAT, BUZLU ÇAY
VE MEYVE SULARI TÜKETİMİ
(litre)
Meşrubatlar
Buzlu Çaylar
Meşrubatlar
Buzlu Çaylar
Meyve Suları
Meşrubatlar
Buzlu Çaylar
Meyve Suları
2002
2003
2002 1.Çeyrek
1.Çeyrek
1.Çeyrek
light
7388041
7213000
1075000
110.040
165.485
0
2002
2003
2002 2.Çeyrek
2.Çeyrek
2.Çeyrek
light
16744000 17775000
2433155
372.000
500.000
0
2002 yıllık
2002 12 ay 2003 12 ay
light
11.148.000 12.125.000 5.041.000
2003
2004
2003 1.Çeyrek
1.Çeyrek
1.Çeyrek
light
7212000
8510000
1054000
165.000
185.000
6.095.000
2.570.000 2.801.000 7.149.000
12
2003 1.Çeyrek
light
1054000
44.000
2003 2.Çeyrek
light
2517000
3.800
2003 yıllık
light
5.489.800
2004 1.Çeyrek
light
1389000
6.878.800
8.267.800
LİGHT
ÜRÜNÜN
DİĞERİNDEKİ
PAYI
LİGHT
ÜRÜNÜN
DİĞERİNDEKİ
PAYI
2002 pay
(%)
14.55
0
2002 pay
(%)
14.53
0,00
2002 pay
(%)
45,22
2003 pay
(%)
14.61
3693,94
278,17
2003 pay
(%)
14.61
29.55
2003pay
(%)
14.16
0,76
2003pay
(%)
45,28
2004pay
(%)
16.32
3718,27
295,17
SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT
Sağlık Bakanlığı 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili
yönetmeliğinde diyet ürünler Özel Beslenme Amaçlı Gıdalar olarak belirtilmektedir.
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nde uygulamaya yol göstermek üzere daha ayrıntılı
tanımlar Kilo Verme Amaçlı Enerjisi Kısıtlanmış Gıdalar 2001/41 tebliği ve Özel Tıbbi
Amaçlı Diyet Gıdalar 2001/42 tebliğlerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
2001/41 sayılı Türk Gıda Kodeksi Kilo Verme Amaçlı Enerjisi Kısıtlanmış
Gıdalar Tebliği’nde hazırlanan ürünlerin tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim,
hazırlama, işleme, muhafaza, depolama taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere bu
ürünlerin bileşim ve etiketleme şartları belirlenmiştir.
Bu Tebliğ a) günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdalar ve b) günlük
diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek gıda ürünlerini kapsamaktadır.
Enerjisi Kısıtlanmış Diyetler İçin Hazırlanan Gıdaların Temel Bileşimi
Yönünden Mevzuat
1) Enerji: Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdadan sağlanan enerji,
toplam günlük miktar için 800 kcal’den az ve 1200 kcal’den fazla olmamalıdır.
2) Protein: Bu Tebliğde belirtilen ürünlerdeki proteinlerden gelen enerji, ürünün
toplam enerji değerinin %25’inden az ve %50’sinden fazla olmamalıdır.
3) Yağ: Yağdan sağlanan enerji, ürünün toplam enerji değerinin %30’undan
fazla olmamalıdır.
4) Diyet Lifi: Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdanın diyet lifi
içeriğinin günlük miktarı 10 gr’ dan az ve 30 gr’ dan fazla olmamalıdır.
5) Vitaminler ve Mineraller: Toplam günlük diyette alınması gereken vitamin ve
mineral miktarlarının en az % 100’ünü sağlamalıdır.
Ambalajlama, Etiketleme ve İşaretleme Yönünden Mevzuat
Bu tebliğ kapsamında yer alan ürünlerin ambalajlanması, etiketlenmesi ve
işaretlenmesi, Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nin ’’ Ambalajlama Etiketlemeİşaretleme’’ bölümünün ilgili kısmındaki hükümlere ek olarak aşağıdaki hükümlerine
uygun olması belirtilmiştir.
a) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdaları oluşturan bileşenlerin
tümü,aynı pakette satılmalıdır.
13
b) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdalar; ‘’Kilo kontrol amaçlı
toplam günlük diyetin yerini alır.’’adı altında satılmalıdır.
c) Günlük diyetin bir yada daha fazla öğününün yerini alabilecek gıda ürünleri
‘’Kilo kontrol amaçlı öğün yerini alır.’’adı altında satılmalıdır.
d) Tüketime hazır olarak sunulan gıdanın belirtilen miktarındaki protein,
karbonhidrat ve yağ miktarları ile enerji değeri ve kcal cinsinden sayısal olarak
etikette yer almalıdır.
e) Tüketime hazır olarak sunulan ürünün belirli miktarındaki alınması zorunlu
her bir vitamin ve mineralin ortalama miktarları etikette yer almalıdır. Ayrıca günlük
diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek gıdanın ‘’Ambalajlama ve
Etiketleme-İşaretleme ‘’ bölümünde yer alan vitamin ve mineral miktarlarının yüzde
olarak ne kadarını karşıladığı etikette belirtilmelidir.
f) Uygun hazırlama kuralları ve gerektiğinde bu kuralların önemini belirten
ifadeler etikette yer almalıdır.
g) Ürün, üretici talimatlarına göre kullanıldığında, günde 20 gr’ dan fazla
günlük poliol alımını sağlıyorsa, etikette gıdanın laksatif etkisinin olabileceğini belirten
bir ifade olmalıdır.
h) Günde yeterli miktarda sıvı alımının önemine dair bir ifade yer almalıdır.
I) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek ürünlerde;1) Ürünün günlük temel
besin öğelerini yeterli miktarlarda sağladığına dair bir ifade 2) Ürünün tıbbi tavsiye
olmaksızın üç haftadan fazla kullanılmaması gerektiğine dair bir ifade bulunmalıdır.
j) Günlük diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek ürünlerde,
ürünlerin yalnızca enerjisi kısıtlanmış diyetlerin bir parçası olarak kullanıldığında
yararlı olduğuna ve diğer gıda maddelerinin de, bu diyetin gerekli bir parçası
olduğuna dair bir ifade yer almalıdır.
Bu kapsamdaki ürünlerin etiketleme, reklam ve sunumunda, bunların kullanımı
sonucunda ortaya çıkan kilo kaybı hızı veya miktarına yada açlık hissinin azalması
veya tokluk hissinin artmasına dair herhangi bir ifade olmaması gerekir.
Diyet Gıda Ürünlerinin İthalatında Aşağıdaki Belgeler Aranmaktadır:
1) Dilekçe,
2) Kontrol Belgesi
3) Analiz Sertifikası (Bileşen, mikrobiyolojik, kimyasal)
4) Sağlık Sertifikası veya Serbest Satış Sertifikası ( İhracatçı ülkenin resmi
makamlarınca onaylı olacak ve gıda takviyesi olarak tüketildiği belirtilecek )
5) Türkçe etiket örneği
14
6) Reklam taahütnamesi
7) Numune; numunenin etiket üstü bilgilerinin noter onaylı tercümesi
8) Distribütörlük belgesi
DİYET GIDA ÜRÜNLERİNDE İTHALAT / İHRACAT KONTROLLERİ
Sağlık Bakanlığınca özel beslenme amaçlı gıdalarda ithalat kontrolleri
yapılmaktadır. Özel beslenme amaçlı gıdalar; bebek mamalarını, devam mamalarını,
kilo kontrolü için enerjisi azaltılmış düşük enerjili gıdaları, sporcu gıdalarını, diyet
tamamlayıcı gıdaları ve diabetik gıdaları içermektedir.
23367 no’lu ve 9.6.1998 tarihli Resmi Gazete ‘de Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı’nın Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik
gereğince İthalat ve İhracat kontrollerine ilişkin esaslar şunlardır.
İhracat Kontrolleri
Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin ihracat kontrolleri Bakanlıkça yapılır.
Kontrole ilişkin esaslar:
a) İhracat kontrolü, alıcı ülke talepleri doğrultusunda ihracatçının veya
temsilcisinin malın denetlenmesini isteyen bir beyanname vermesi üzerine en seri
şekilde üretim, depo, antrepo veya işyerinden denetlemeye en uygun olanında
ihracatçı veya temsilci de hazır bulunmak suretiyle yapılır.
Denetim esnasında muayene ve analiz edilmek üzere gerektiğinde numune
alınır. Denetim raporu ve analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde alıcı ülke talebi
ve/veya Gıda Kodeksi esas alınır.
Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin gıda güvenirliği açısından ihracat
kontrolleri sadece Bakanlık tarafından yapılır.
İhracattan vazgeçilmesi halinde verilen belgeler Bakanlığa iade edilir.
b) Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlere ihracatçının veya temsilcisinin bir
beyanname vermesi üzerine Bakanlıkça;
1) İhracata konu ham yarımamül ve mamül maddelere kimyasal, fiziksel ve
biyolojik yönden insan tüketimine uygun olduğuna dair gıda sertifikaları düzenlenir.
2) Sertifikanın özellikleri ve geçerlilik süresi ürünün özelliğine ve ihraç
edildiği ülkeye göre Bakanlıkça belirlenir.
c) İhraç amacıyla üretimi yapılan ancak Gıda Kodeksine uygun olmayan
ürünlerin yurt içinde mübadele konusu yapılması Bakanlığın iznine tabidir.
15
Mübadele konusu ürünler gıda güvenirliği açısından Bakanlıkça kontrol
edilir. Kontrol sonucu uygun bulunan ürünler Gıda Kodeksinin ambalajlama ve
etiketleme-işaretleme ile ilgili hükümlerine uygun olması halinde piyasaya arz edilir.
d) İhracatı kontrol sonucu uygun bulunan ürünlere belge düzenlenir.
İthalat Kontrolleri
Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin ithalat kontrollerinde;
a) Bu yönetmeliğin kontrol ve denetim ile ilgili hükümleri uygulanır ve Gıda
Kodeksine uygunluk aranır.
b) Gıda Kodeksinde yer almayan ürünlerin ithalatında uluslar arası mevzuata
uygunluk aranır veya ikili ve/veya çoklu anlaşmalar dikkate alınır.
c) İthal edilen herhangi bir gıda maddesi, Gıda Kodeksine uygun etiketleme
ve ambalaj yapılması ve satışa hazır hale getirilmesi şartıyla yurt içinde mübadele
edilebilir.
d) Ambalajlama ve etiketleme işlemleri, raf ömrü ile kısıtlı olmak kaydıyla,
ithalattan sonraki iki ay ve lüzum halinde Bakanlığın belirleyeceği ek süre içinde
tamamlanmadığı takdirde ürünlerin yurt içinde satışına izin verilmez.
Ancak bu yasaklar;
1) Gümrük nezareti altında gümrük depoları ile antrepolarına konulan veya
transit nakledilen,
2) Yabancı devlet başkanları ile refakatindekiler tarafından bulundukları süre
içinde kullanılmak üzere veya tüketilmek üzere getirilen,
3) Diplomatik veya konsüler temsilciliklerine ait,
4) Bilimsel amaçlar, sergiler veya benzer maksatlar için getirilen,
5) Olağan üstü hallerde hibe olarak gönderilen,
6) Ürün cinsine göre Bakanlıkça uygun görülen miktarda numune olarak
gönderilen,
7) Gemilerde bulunup açık denizlerde tüketilecek olan, gıda maddelerine
uygulanmaz.
e) Gümrüklerde yapılan kontrollerde Gıda Kodeksine veya uluslar arası
standartlara uygun bulunmayan ürünler mahrecine iade edilir.
f) Bakanlıkça gümrüklerde yapılan kontrollerde mevzuata veya uluslararası
gıda standartlarına uymayan gıda maddelerinin serbest bölgeler hariç, yurt içine
sokulması, dağıtılması ve satışı yasaktır.
16
SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA
İTHALATÇI FİRMALAR:
Atlas Gıda Paz. San. Ve Tic. A.Ş.
Tel: 0212 567 68 00
Faks: 0212 577 76 28
Mavi-Yeşil Gıda ve Kozmetik Ltd Şti.
Tel: 0212 279 27 72
Faks: 0212 270 89 96
Web Sitesi: www.mavi-yesil.com.tr
Doğa Bitkisel Ürün San. ve Tic. A.Ş.
Tel: 0216 593 15 06
Faks: 0216 593 15 11
Web Sitesi: - www.doga.com.tr
Otacı İlaç Kozmetik Besin Tic A.Ş.
Tel: 0212 557 00 99
Faks: 0212 575 22 05
Web Sitesi: www.otaci.com.tr
E – Posta: otaci@otaci.com
Dora Dış Ticaret A.Ş.
Tel: 0216 463 30 20
Faks: 0216 463 20 01
Söke Değirmencilik ve Teks San.A.Ş.
Tel: 0212 659 43 68
Faks: 0212 659 4370
Web Sitesi: www.sokeun.com.tr
E – Posta: soke@sokeun.com.tr
Nuh’un Ankara Makarnası San. Tic. A.Ş.
Tel: 0312 341 21 00
Faks: 0312 341 08 43
Web Sitesi:www.nuh.com.tr
Kaan Dizayn İnş.Tur.Mad.Kim.Gıda ve San A.Ş.
Tel: 0216 345 72 41
Faks: 0216 345 90 42
17
Tamek Gıda ve Konsantre San. Ve Tic.A.Ş.
Tel: 0266 656 62 80
Faks: 0266 656 62 90
Web Sitesi: www.tamek.com.tr
Teksu Ticaret A.Ş.
Tel: 0212 885 73 64
Faks: 0212 885 56 91
Eti Gıda San ve Tic. A.Ş
Tel: 0212 325 21 71
Faks:0212 325 22 60
Web Sitesi:www.eti.com
Filiz Gıda San Tic. A.Ş.
Tel: 0212 252 50 46
Faks: 0212 252 65 55
Web Sitesi:www.filizgida.com
Saray Bisküvi ve Gıda San. Tic.A.Ş.
Tel: 0338 224 11 00
Faks: 0338 224 11 15
Web Sitesi: www.sarayholding.com.tr
Sütaş Bursa Havalisi Pastörize Süt ve Süt Mamülleri San Tic. A.Ş.
Tel: 0212 549 67 67
Faks: 0212 549 67 70
Web Sitesi: sutas.com.tr
E- Posta: sutas@sutas.com.tr
Pınar Gıda Grubu
Yaşar Holding A.Ş.
Tel: 0232 482 22 00
Faks: 0232 482 22 00
Web Sitesi: www.pinar.com.tr
E- Posta: info@pinar.com.tr
Danonesa Danone Sabancı Gıda ve İçecek San.Tic.A.Ş.
Tel: 0216 425 56 90
Faks: 0216 425 56 95
Web Sitesi: www.danone.com.tr
18
Unilever Tüketim Ürünleri Sat. Paz. Tic.A.Ş.
Tel: 0216 463 90 00
Faks: 0216 463 95 16
Web Sitesi:www.bealive.com.tr
Coca Cola Meşrubat Paz ve Danışmanlık Hiz A.Ş.
Tel: 0216 327 00 00
Faks:0216 326 32 32
Web Sitesi: www.coca-cola.com
Pepsi Cola International Tanıtım Ltd.
Tel: 0212 280 88 05
Faks: 0212 280 88 09
Web Sitesi: www.pepsi.com
Nestle Türkiye Gıda San A.Ş.
Tel: 0212 281 20 00
Faks: 0212 288 19 63
Web Sitesi: www.nestle.com
Dimes Meyve Suları
Nobel Pazarlama Ltd. Şti.
Tel: 0216 499 74 06
Faks: 0216 499 74 18
E - Posta: nobel@diren.com
Piyale Besin San ve Tic A.Ş.
Tel: 0216 544 14 14
Web Sitesi: www.piyale.com.tr
E- Posta: info@piyale.com.tr
19
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1) Konuyla ilgili çeşitli web siteleri
2) Gıda Teknoloji Dergileri, muhtelif sayıları
3) Dünya Gıda Dergileri, muhtelif sayıları
4) http://www.cnbce.com
5) http://www.itu.edu.tr
6) http://www.migros.com.tr
7) T.C. Sağlık Bakanlığı Web Sayfası ( http://www.saglik.gov.tr ),
8) Mevzuat Bankası
20
Download