Slayt 1 - WordPress.com

GENEL KİMYA II
Hafta
Konu Başlığı
Birinci Hafta
İkinci Hafta
Üçüncü Hafta
Dördüncü Hafta
Yedinci Hafta
Termodinamik. Termodinamiğin 0. ve 1. yasaları. Hess yasası.
Termodinamiğin 2. ve 3. yasaları. Entropi. Serbest enerji.
Asitler ve bazlar. Asit baz tanımları. İyonik denge, pH ve pOH.
Asit ve bazların iyonlaşma sabitleri. Hidroliz. Ortak iyon etkisi.
Tampon çözeltiler.
Gravimetrik ve volümetrik analiz. Eşdeğer kütle ve normalite.
Denklem denkleştirme.
Elektrokimya. Faraday yasası. Pil gösterimleri ve elektrot çeşitleri.
Elektromotor kuvvet ve endüstriyel piller.
Ametaller. Hidrojen, oksijen,karbon, azot, fosfor, kükürt.
Sekizinci Hafta
Dokuzuncu Hafta
Halojenler: Flor, Klor, Brom, İyot, Astatin
Metaller; s-bloku metalleri, p-bloku metalleri. Çinko ailesi metalleri.
Onuncu Hafta
Geçiş metalleri. Krom, mangan, demir, kobalt, nikel. Kompleks
bileşikleri. Geçiş metallerinin reaksiyonları.
Bakır, gümüş, altın. Elde edilişleri ve kimyasal reaksiyonları.
Beşinci Hafta
Altıncı Hafta
Onbirinci Hafta
Onikinci Hafta
Onüçüncü Hafta
Ondördüncü Hafta
Yarı metaller; bor, silisyum, germanyum. Arsenik, antimon, selen ve
tellür. Elde edilişleri ve kimyasal reaksiyonları.
Çekirdek kimyası. Radyoaktiflik. Çekirdek reaksiyonları.
Organik kimya, polimerler ve biyokimya.
BİRİNCİ HAFTA
Termodinamik. Termodinamiğin
0. ve 1. yasaları. Hess yasası.
TERMODİNAMİK
Termo: ısı, dinamik: hareket kelimelerinden
oluşmuştur.
Termodinamik, kimyasal reaksiyonların ısı alışverişini
inceleyen bilim koludur.
Termodinamikte sıkça kullanılan terimler:
Enerji, İş yapabilme yeteneğidir.
Sıcaklık, ısının akış yönünün bir göstergesidir.
Termodinamikte olayı yaşayan maddelere sistem denir.
Reaksiyonlarda sistem bizzat reaksiyona giren kimyasal
maddelerdir.
Çevre, sistemle temas halinde olan evrenin bir parçasıdır.
İç enerji (E), bir sistemin içinde bulunan tüm atomların, iyonların
veya moleküllerin enerjilerinin toplamıdır.
Cisimlerin sahip olduğu enerji ölçülmez.
Sadece birinin diğerine göre enerji farkı
ölçülebilir.
Termodinamiğin 0. ve I. Kanunu
Sıfırıncı yasa iki ayrı cismin bir üçüncü cisimle
ısıl dengede olmaları durumunda kendi
aralarında da ısıl dengede olacaklarını bildirir.
Üçüncü cisim ile ısıl dengededirler.
Termodinamiğin I. kanunu, evrenin enerjisinin sabit olduğunu
ifade eder ve bu ifade birkaç değişik şekillerde söylenebilir.
Enerji bir halden diğerine dönüşebilir. Fakat kaybolmaz. Enerji
yoktan var edilemez, vardan yok edilemez. Bir sistemin
enerjisindeki değişme sistem tarafından yapılan işlem sistem
tarafından alınan (yada verilen) ısıya eşittir. Isı q, iş de w ile
gösterildiğinde sistem ve çevre arasındaki etkileşimde toplam
enerji değişimi, E nin matematik ifadesi şöyle olur:
Kimyasal sistemlerde (elektrokimyasal iş hariç)
sadece gaz sistemlerde basınç x hacim işi
vardır. Bir piston ile sıkıştırılmış bir gaz ısındığı
zaman genişler ve dış basınca karşı bir iş yapar.
Entalpi (H)
Entalpi, sabit basınçta meydana gelen
işlemlerdeki çevre ile alınıp verilmiş ısı
miktarına eşittir.
H, sabit basınçta, genellikle açık
kaplarda atmosfer basıncında yapılan
reaksiyon ısısıdır:
E, sabit hacimde, kalorimetre
bombasında yapılan reaksiyon ısısıdır.
Reaksiyon Isıları
Bir reaksiyonun ısısı belirli bir sıcaklık için sabittir. Değişik
sıcaklıklarda reaksiyon ısıları da değişir. Bir reaksiyonun
reaksiyon ısısı o reaksiyon denkleminin genişletildiği sayı ile
çarpımına, bölündüğü sayı ile bölümüne eşit olur.
Standart Oluşma Isıları (Heo)
25C (298 K) ve 1 atmosferde belirlenen entalpi
değişimine standart entalpi değişimi adı verilir ve H
ile
gösterilir.
Bileşiklerin
298
K
de
1
atm
de
elementlerinden oluşma entalpisine standart oluşma
entalpisi denir ve Heo (delta H sıfır elementlerinden
oluşma) ile gösterilir.
Bağ enerjisi
Bileşiği meydana getiren atomlar arasında çok sağlam
bağlar olduğunu biliyoruz. Bu bağların oluşumu esnasında
dışarıya verilen enerji, bağları kırmak için verilmesi
gereken enerjiye eşittir. Kimyasal bağları kırmak için
verilmesi gereken enerjiye bağ enerjisi adı verilir. Bağ
kırılması (endotermik) (+) işaretli reaksiyon ısısına sahip
bir
reaksiyon,
bağ
oluşumu
(ekzotermik)(-)
reaksiyon ısısına sahip bir reaksiyondur.
işaretli
Yanma Isısı
Genellikle
oksijenle
olan
reaksiyonlara
yanma
reaksiyonları denildiği için reaksiyon ısılarına yanma
ısısı (H) adı verilir. Bunlar yakıt olarak kullanılan
organik maddelerde bilhassa önemlidir.
Hess Kanunu (Reaksiyon
Isılarının Hesaplanması)
Birtakım reaksiyon adımlarından geçerek yürüyen bir net
reaksiyonun ısısı, ara reaksiyon ısıları bilindiği takdirde
hesap yoluyla bulunabilir. Termo- kimyanın bu en önemli
buluşu 1840 de Hess tarafından birtakım deneyler
sonucunda
ortaya
konulmuştur.
Hess
Kanunu
bir
kimyasal reaksiyonda ilk halden son hale geçişteki
reaksiyon ısısı reaksiyonun gidiş yoluna bağlı değildir der.
Reaksiyon ister bir adımda tamamlansın, ister birçok ara
adımlardan geçerek tamamlansın, reaksiyon ısısı aynıdır
şeklinde de ifade edilebilir.
Karbon ve oksijenden karbondioksit oluşumu bir adımda
veya iki adımda olabilir.
C(grafit) +
O2 (g) , (25o C, 1 atm)
2.a
Ha = -110.5 kJ
CO (g)
1. Ho = -393.5 kJ
1/2 O 2
(g)
2.b Hb = -283 kJ
CO2 (g), (25o C, 1 atm)
Reaksiyon Isılarının Ölçülmesi
Bir ısının alındığı veya verildiği, sıcaklık
değişmesiyle anlaşılır. Sıcaklığının yükselmesi
o cismin ısı aldığını sıcaklığının düşüşü de o
cismin ısı verdiğini gösterir. Bir cismin son
durumundaki sıcaklığıyla ilk andaki sıcaklığı
arasındaki
fark
(T)
hesaplanmasında kullanılır.
ısı
miktarının
Isı kapasitesi
Faz geçişlerinin olmadığı sıcaklık aralıklarında spesifik ısı ve
molar ısı kapasitesi olmak üzere iki türlü tanımlanır:
1) Spesifik Isı, 1 gram maddeyi 1K veya 1C yükseltmek için
gerekli olan ısı miktarıdır (J/Kg): Bu durumda bir cismin
aldığı veya verdiği ısı iki farklı şekilde hesaplanabilir:
Isı (q) = mol sayısı x molar ısı kapasitesi x T
veya
Isı(q) = kütle x spesifik ısı x T
2) Molar ısı kapasitesi, bir mol maddeyi 1K veya 1C
yükseltmek için gerekli olan ısı miktarıdır. Birimi J/K mol dür.
Kalorimetreler
Kalorimetreler reaksiyon ısılarını ölçmeye yarayan aletlerdir. Gerek
sabit hacimde (kapalı kaplarda), gerek sabit basınçta (açık kaplarda,
atmosfer basıncında) reaksiyon ısıları ölçülerek E veya H deneysel
olarak bulunabilir. Her iki halde önce kalorimetrenin
ısı
kapasitesi
deneysel olarak belirlenmelidir. Bunun için elektrikli ısıtıcı ile belirli bir
süreyle kalorimetre ısıtılır veya belirli bir sıcaklığa ısıtılmış bir metal
çubuk kalorimetreye konarak sıcaklık yükselmesi ölçülür. Bütün mesele
bilinen belirli bir miktar ısının kalorimetreye verilerek sıcaklık
yükselmesinin ölçülmesidir.
Kalorimetre bombası
Kalorimetre bombasında reaksiyon
ısıları iç enerji değişmeleri (E)
olarak ölçülür.
Çözelti kalorimetreleri
Çözelti kalorimetrelerinde reaksiyon açık havada (sabit
basınçta) yapıldığından, reaksiyon ısısı, DH olarak ölçülür:
DH = qp
İKİNCİ HAFTA
Termodinamiğin 2. ve 3. yasaları. Entropi. Serbest
enerji.
Termodinamiğin II. Kanunu. Entropi
Kimyacı, kimyasal olayların kendiliğinden olup olmadığı sorusuna cevap
aramıştır. Çoğunlukla geçerli olan ekzotermik olaylar kendiliğinden
cereyan eder, endotermik olaylar kendiliğinden yürümez kuralı ortaya
atılmıştır. İşte termodinamiğin ikinci kanunu, kendiliğinden olma olayını
kesinlikle tarif etmek için, entropi ve serbest enerji kavramlarını getirmiştir.
Kendiliğinden
olma
olayları
karışıklığın,
düzensizliğin
karmaşanın en yüksek olduğu yöne doğru ilerler. Evrenin
düzensizliği daima artmaktadır. İşte bu düzensizlik, karışıklık
miktarı entropi olarak tarif edilmektedir. Entropi büyük S harfi
ile gösterilir. Entropi de her bir sistem için net olarak
hesaplanamaz ancak sistemin son hali ile ilk hali arasındaki
entropi farkı miktarı olarak ölçülebilir.
S = S 2 - S1
Entropi değişimi
İlk halin entropisi
Son halin entropisi
Entropinin artışına ve azalışına neden olan olaylardan bazılarını
şöyle sıralayabiliriz:
Entropinin artışına sebep
olan olaylar
Entropinin azaldığı olaylar
Sıcaklık artışı
Sıcaklık azalışı
Bir katının erimesi
Bir sıvının soğutulması
Bir sıvının buharlaşması
Bir gazın yoğunlaştırılması
Aynı fazda
karıştırılması
iki
maddenin Bir gazı daha küçük hacme
koyma
Bir sıvıda bir gaz veya katının Bir reaksiyonda
çözünmesi
sayısının azalması
Bir gazın genişlemesi
gaz
mol
Toplam mol, atom,
sayısının azalması
iyon
Termodinamiğin III. Kanunu. Mutlak Entropiler
İç enerji ve entalpinin sadece E ve H olarak değişimleri
hesaplanabilmekte iken hem entropi değişimi hem de mutlak
entropi
hesaplanabilmektedir.
Bu
kolaylığı
bize
termodinamiğin üçüncü kanunu
verir. Termodinamiğin
üçüncü
kristalin
kanunu,
mükemmel
noktasındaki entropisi sıfırdır der.
bir
mutlak
sıfır
0 K de mükemmel kristal olan F2 nin standart
entropisinin (S298) bulunması.
Kimyasal Reaksiyonlarda Entropi Değişimi
Belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen bir kimyasal reaksiyonun
entropi
değişimi
ürünlerin
entropisi
ile
başlangıç
maddelerinin entropisi farkına eşittir. Entalpi değişimlerinde
olduğu gibi entropi değişimleri de sadece son hal ile ilk
hale bağlıdır. Reaksiyonun geçtiği yollara bağlı değildir.
Hess Kanunu entropi değişimlerine de uygulanabilir.
Serbest Enerji
Fiziksel
olaylarla
kimyasal
olayların
kendiliğinden
olup
olamayacağı hususunun tahmin edilmesi hakkında kaba olarak
ekzotermik reaksiyonlar kendiliğinden olur diyorduk. İkinci ve biraz
daha kesin tahminimiz entropi artışı olursa reaksiyon kendiliğinden
olur demiştik. Böylece hem entropi artışı olan ve hem de aynı
zamanda dışarıya ısı veren (ekzotermik) reaksiyonlar kesinlikle
kendiliğinden yürür diyebiliriz. Fakat ekzotermik olmadığı halde
entropi artışı olan ve ekzotermik olup entropi artışı göstermeyen
reaksiyonların kendiliğinden olup olamayacağını söyleyemeyiz.
1876 da J.W.Gibbs bunu açıklığa kavuşturmuştur.
1876 da J.W.Gibbs bir reaksiyonun kendiliğinden olup
olmadığı hakkında kesin bir bilgi veren Gibbs serbest
enerjisi bağıntısını bulmuştur:
Bu bağıntıya göre G hesaplanır ve bulunan değere
bakılarak reaksiyonun kendiliğinden yürüyüp yürüyemediği
belirlenir:
G < 0
reaksiyon kendiliğinden olur.
G > 0
reaksiyon kendiliğinden olmaz.
G = 0
reaksiyon dengededir.
ÜÇÜNCÜ HAFTA
Asitler ve bazlar. Asit baz tanımları. Hidroliz. İyonik
denge, pH ve pOH.
ASİTLER VE BAZLAR, İYONİK DENGE
Asitler ve bazlar kimyada çok geniş bir yer tutarlar. Çoğu kimyasal
reaksiyon asit veya bazların yardımıyla gerçekleşir. İnsan vücudunda
mide hidroklorik asit (HCl) salgılar. Sülfürik asit (H2SO4), hidroklorik
(HCl), nitrik asit (HNO3) ile sodyum hidroksit (NaOH), amonyak
(NH3), sönmüş kireç: Kalsiyum hidroksit: Ca(OH)2 endüstride çok
fazla kullanılmaktadır. İlk asit tanımı, tadı acı, mavi turnusolu
kırmızıya çeviren, bazı metaller (Mn, Zn, Fe,... gibi) ile birleşince
hidrojen gazı açığa çıkaran maddelerdir şeklinde idi. Baz da
sabunumsu, kırmızı turnusolu
tanımlanıyordu.
maviye
çeviren madde
olarak
Asit-baz tanımları
Arrhenius; sulu çözeltiye proton veren asit, hidroksit iyonu
veren de bazdır diye yapmıştır.
Asit baz tanımı daha genel bir anlamda bugün çok kullanışlı
olan Lowry-Brönsted tanımıdır. Ortam ne olursa olsun (sulu
veya susuz) proton veren asit, proton alan da bazdır.
Lewis’e göre ortaklanmamış bir elektron çifti alan asit,
ortaklanmamış bir elektron çifti veren de bazdır.
Susuz ortamda gerçekleşen proton alış verişi:
Konjuge asit-baz tanımı
Lowry-Brönsted’e göre asit-baz tarifindeki en çarpıcı nokta bir
asidin bir proton kaybederek yeni bir bazı konjuge bazını, bir
bazın bir proton alarak yeni bir asidi konjuge asidini
oluşturmasıdır. Bir başka ifadeyle bir asidin konjuge bazını
bulmak için molekül formülünden bir proton çıkarılır. Bir bazın
konjuge asidini bulmak için de ona bir proton eklenir.
Konjuge asit-baz örnekleri
Basit Asitler
Basit asitler biri hidrojen olmak üzere iki cins atomdan ibaret olan
asitlerdir.
Basit asitlerin adlandırılması; hidro diğer atomun adı ik şeklinde yapılır.
Asit kuvvetliliği de periyodik tabloda yukarıdan aşağıya doğru indikçe
artar:
(hidroflorik asit) HF
H2 O
artan
H2 S
asit
kuvvetH2 Se (hidroselenik asit)
(hidrobromik asit) HBr liliği
(hidroklorik asit) HCl
(hidroiyodik asit) HI
H2 T e (hidrotellurik asit)
Basit asitlerde asit kuvvetliliği
soldan sağa gittikçe artar:
 Artan asit kuvvetliliği
(zayıf baz)
(amfoter)
(asit)
Amfoterlik hem asit hem de baz özelliğine aynı anda sahip
olmaktır.
Okso asitler
Anyonunda oksijen
ve bir başka atom
bulunduran asitlerdir.
Okso asitlerin kuvvetliliği
Hidrojen ve oksijen dışında üçüncü atomun elektronegatifliği
arttıkça asit kuvvetliliği artar.
Aynı
cins
merkez
atomlu
asitlerde,
merkez
atomun
yükseltgenme sayısı arttıkça asit kuvvetliliği artar.
Okso asitlerde, Periyodik tabloda soldan sağa gittikçe bazlık
azalır, asitlik artar.
Oksoasitlerde periyodik tabloda yukarıdan aşağı inildikçe bazlık
artar.
Bazı Asitlerin Elde Edilişi
1. Derişik sülfürik asidin nitrat, florür, klorür,
asetat tuzlarına etkisiyle elde edilir.
2. HCl ve HF elementlerinden elde edilebilir.
3. HI ve HBr tuzları üzerine derişik fosforik asit
etki ettirilerek elde edilirler:
4. H2SO4, sülfürlü filizlerin havada yakılmasıyla oluşturulan SO3 gazından
elde edilir.
5. HNO3 azot ve hidrojenin reaksiyonuyla oluşturulan amonyaktan elde
edilir.
6. Asit anhidritlerinin su ile reaksiyonundan
asitler ele geçer.
Nötralleşme reaksiyonları
Bir
asit
reaksiyonu
ve
bazın
denir.
reaksiyonuna
Proton
ve
nötralleşme
hidroksit
iyonu
birleşerek su oluştururken, asidin anyonu ile bazın
katyonu da tuz oluşturur:
KOH (aq) + HCl(aq)  KCl(aq) + H2O
Hidroliz
Tuzlar bir asidin anyonu ile bir bazın katyonundan oluşmuş
maddeler
olduğuna
göre
bunların
su
ile
reaksiyonlarını
incelediğimizde bazı iyonların sudan bir proton koparıp hidroksil
iyonlarını serbest bıraktığını, bazılarının da sudan hidroksit iyonu
koparıp protonu serbest bıraktığını görürüz. Böylece bazik veya
asidik çözeltiler oluşur. Suyun hidrojen-oksijen bağının kırılarak yeni
bileşikler oluşturmasına hidroliz denir.
İyonik Denge, pH ve pOH
Asitlik ve bazlığı üslü sayılarla ifade etmek yerine küçük sayılarla vermek
daha kullanışlıdır. Bunun için H+ veya OH- iyonları derişimleri yerine eksi
logaritma değerleri alınır. Bu değerler pH ve pOH olarak adlandırılır.
Tanım olarak;
pH, eksi logaritma H+ derişimidir: pH = - log [H+]
pOH, eksi logaritma OH- derişimidir: pOH = - log [OH-]
DÖRDÜNCÜ HAFTA
Asit ve bazların iyonlaşma sabitleri.
Ortak iyon etkisi. Tampon çözeltiler.
Asit ve Bazların
İyonlaşma Sabitleri (Ka, Kb)
Ka : Asit iyonlaşma sabiti,
Kb: Baz iyonlaşma sabiti.
Kuvvetli asit ve bazlar % 100 iyonlaştığı
için Ka ve Kb çok büyüktür (1 den büyük),
zayıf asit ve bazların iyonlaşması çok azdır.
Bazı asit ve bazların iyonlaşma sabitleri
HA (aq)
+
H2 O (s)
A
-
+
H3 O
+
+
-
[H ] [A ]
[HA]
,
Ka =
,
[BH ] [OH ]
Kb =
[B]
zayıf asit
B (aq)
zayıf baz
+
H2 O (s)
+
BH + OH
-
+
-
İyonların Su ile Reaksiyonları
a) Nötral Tuzlar: Kuvvetli asit anyonu ile kuvvetli baz
katyonlarından oluşan tuzlardır. Suda hidroliz olmazlar
sadece iyonlaşırlar.
b) Asidik tuzlar: Zayıf baz katyonu ile kuvvetli asit
anyonundan oluşan tuzlardır. Suda sadece katyonları
hidroliz olup çözeltiyi asidik yaparlar.
c) Bazik tuzlar: Zayıf asit ile kuvvetli bazdan oluşan
tuzlardır. Tuzun anyonu hidroliz olarak çözeltiyi bazik
yapar.
d) Her iki iyonu da su ile reaksiyon veren iyonlardan
oluşmuşsa anyonun ve katyonun iyonlaşma sabitleri
karşılaştırılarak çözeltinin asitliği veya bazlığı tahmin
edilir.
İyonların
su ile
reaksiyonlarına
örnekler
Ortak İyon Etkisi
La Chatelier prensibine göre bir tuz çözeltisine ortak bir iyonu
bulunan bir başka çözelti katılırsa, tuzun çözünürlüğü azalır.
Tampon Çözeltiler
Kuvvetli asit veya baz ilavesiyle pH sı çok az değişen
çözeltilerdir. Zayıf asit ve tuzu (konjuge bazı), zayıf baz ve
tuzu (konjuge asidi) karışımlarından hazırlanır. Tampon
çözeltiye asit veya baz ilavesinde baz konjuge asidine, asit
konjuge bazına dönüşür.
Tampon
çözeltiler
Çözünürlük Çarpımı ve Çökme
Dengede
olmayan
veya
doymamış
bir
çözeltideki
iyonların
konsantrasyonları çarpımına iyonlar çarpımı denir. İyonlar çarpımı bir
iyonik katı maddenin çözünmesi reaksiyonunun ilerleme değeridir (Qi). Bir
katının çözünürlük çarpımı Ksp, dengede, doygun bir çözeltideki iyonlar
çarpımıdır veya çözeltideki iyonları ile dengede olan iyonik bir katının
denge sabitidir diye de tarif edilir. İyonlar çarpımı (Qi) çözünürlük çarpımı
(Ksp) karşılaştırılarak ne zaman çökmenin gerçekleşeceği tahmin edilir.
Qi < Ksp
Qi = Ksp
Qi > Ksp
Tüm iyonlar çözeltidedir. Çökme olmaz.
Denge hali. Doygun çözelti
Qi = Ksp oluncaya kadar çökelti oluşur.
BEŞİNCİ HAFTA
Gravimetrik ve volümetrik analiz. Eşdeğer kütle ve normalite.
Denklem denkleştirme.
Çözeltide İyon Analizleri
Çoğu kez bir çözeltide hangi iyonların olduğunu belirlemek
bu iyonların ne kadar olduğunu tahmin etmek kimyacıya
düşer. Bir çözeltide hangi cins iyonların bulunduğunu
belirlemeye kalitatif (nitel) analiz denir ve bunda katyonlar
ve anyonlar belirli bir sistematiğe uygun olarak ayrı ayrı
incelenir. İyonların miktarını tayin etmeye de kantitatif
(nicel) analiz adı verilir. Bu da gravimetrik ve volumetrik
analiz olmak üzere iki çeşittir.
Gravimetrik Analiz
Gravimetrik analizde çözeltide bulunan iyonlar, uygun maddeler
ilavesiyle çöktürülür, süzülür ve tartılır. Reaksiyon denklemlerine göre
orantı kurularak iyon miktarı hesaplanır. Reaksiyon denklemlerine
göre madde miktarı hesaplama işlemine stökiyometri denir.
Volumetrik Analiz
Deneysel işlemleri gravimetrik analize göre daha az
olan, kolay ve pratik bir analizdir. Volumetrik analizde
bilinen derişimdeki bir maddenin çözeltisi miktarı
belirlenecek olan maddenin çözeltisine aralarındaki
reaksiyon
tamamlanıncaya
kadar
katılır.
Bilinen
derişimdeki çözeltiye standart çözelti denir. İki madde
arasındaki reaksiyonun tamamlandığı an ya standart
çözeltinin kendi renginin değişimiyle veya ilave bir
indikatörün renk değişimi ile belirlenir.
Fenol ftalein asidik ve bazik ortamda
aşağıdaki reaksiyonuna göre renk değiştirir:
O
OH
C
C
OH
O
C
-
O
O
asit şekli
(renksiz)
O
O
C O
baz şekilleri
(kırmızı)
-
O
+
C
C
O
C
O
-
-
O
-
O
C
O
-
O
-
Titrasyon Eğrileri
Her titrasyonda ilave edilen standart çözelti ile titre edilen
çözeltinin değişen konsantrasyonu arasında çizilen
grafikler bize titrasyonun gidişi ve dönüm noktasının
belirlenmesi hakkında bilgi verirler. Bu grafiklere titrasyon
eğrileri adı verilir.
Eşdeğer Kütle ve Normalite
Kimyasal reaksiyonların anlaşılabilmesi için eşdeğerlik çok
önemlidir. Bir kimyasal denklemde değişik mol sayılarında
maddeler birbiriyle reaksiyona girebilir, ancak denkleşmiş bir
denklemde her zaman başlangıç maddelerin birer eşdeğer
kütlesi reaksiyona girerek birer eşdeğer kütle ürünleri
oluştururlar. Eşdeğerlik sadece reaksiyonlarda geçerli olan
bir tanımdır.
Redoks reaksiyonlarda yarı reaksiyonlar
yöntemine göre denklem denkleştirme
Yarı reaksiyon yönteminde esas ilke alınan ve verilen elektron
ve
sayılarının
atom
eşitliğidir.
Yarı
reaksiyonların
denkleştirilmesinde oksijen atomlarının sayılarını eşitlemek
en
çok
karşılaşılan
bir
noktadır.
Oksijen
sayılarının
eşitlenmesinde sol tarafta oksijen eksikliği varsa, asidik
reaksiyonlarda sol tarafa su ilave edilir, sağ tarafta protonlar
oluşturulur; bazik reaksiyonlarda sol tarafa hidroksit iyonları
veya su ilave edilir, sağ tarafta su veya hidrojen iyonları
oluşturulur.
Oksijen fazlalığı varsa sol tarafa proton ilave edilir. Fazla oksijen
atomları ile bu protonlar sağ tarafta su olarak ortaya çıkar.
ALTINCI HAFTA
Elektrokimya. Faraday yasası. Pil gösterimleri ve
elektrot çeşitleri. Elektromotor kuvvet ve endüstriyel
piller.
ELEKTROKİMYA
Elektrokimyanın günlük yaşantımızda büyük bir pratik önemi vardır.
Pillerle çalışan tüm aletler, pilli radyolar, pilli oyuncaklar, pilli tıraş
makineleri hep elektrokimyanın günlük hayata uygulanmış şeklidirler.
Otomobil parçaları, madalyonlar gibi bazı eşyaları daha güzel, daha
parlak görünümlü yapabilmek ve korozyondan korumak için bazı
metallerle kaplamanın bir yolu da yine elektrokimyasal bir işlem olan
elektrolizdir. Kimya zaten baştan başa elektrikseldir. Tarif olarak
elektrokimya, elektrik enerjisi üreten veya elektrik enerjisiyle yürüyen
yükseltgenme-indirgenme (redoks) reaksiyonlarının tümünü içine alan
bilim dalıdır.
Volta Pili (Galvanik Pil)
A. Volta 1800 yılında üstüste koyduğu
çinko ve gümüş plakaları arasına
tuzlu suya daldırılmış kumaş parçaları
koyarak elektrik üreten ilk pili
yapmıştır. Kendi adına izafeten bu
pile volta pili adı verilmiştir.
İlk Galvanik Pil (Volta pili)
REAKSİYONUNDAN GALVANİK
PİL DÜZENEĞİ İLE ELEKTRİK
AKIMI ÜRETİLMESİ
Elektrolitik Piller
Dışarıdan
elektrik
akımı
verilerek
kendiliğinden
olmayan reaksiyonların gerçekleştirildiği sistemlerdir.
Elektrik akımı ile gerçekleştirilen bu reaksiyonlara
elektroliz adı verilir.
Erimiş sodyum klorürün elektrolizi
Faraday kanunu
Bir iyonik çözeltiden bir eşdeğer gram maddeyi
biriktirmek veya anottan çözeltiye geçirmek için 96500
Coulomb (C) elektrik yükü gerekir. 96500 C= IF
(Faraday) olarak gösterilir.
Pil Gösterimleri ve Elektrot Çeşitleri
Galvanik pillerin gösterimi pilin nasıl oluştuğunu açıklamak
için kullanılır. Bunun için,
anotanot elektrolitikatot elektrolitikatot
sırasına göre yazılır. Burada dikkat edilecek husus önce
yükseltgenen yarım pil reaksiyonundan başlayarak sırayla
birbirine temas eden fazları yazmaktır.
Bir çinko-bakır galvanik pilinin gösterimi
Anot
Zn
faz teması
+2
Zn (c1 )
Katot
+2
Cu (c2 )
tuz köprüsü
Cu
faz teması
Elektrot sistemleri
1)1. Metal çubuk/metal katyonunu
2) içeren elektrolite daldırılmıştır
1)2. Gaz elektrot ve gazdan oluşmuş
2) iyon içeren elektrolit
3. Metal elektrot, metalin az çözünen bir
tuzu ile kaplanmış ve tuzun anyonunu
içeren elektrolite daldırılmış
1)4. İnert iletkenli (grafit) redoks elektrod aynı bir
2) elementin yükseltgenmiş ve indirgenmiş tuzlarının
3) çözeltisini içeren elektrolite daldırılmış.
Elektromotor Kuvvet
Bir hücrenin elektromotor kuvveti, emk, iki yarım hücre
arasındaki potansiyel farkın bir ölçüsüdür. Elektriksel
potansiyelin birimi volttur (V).
Elektron pozitif yüke doğru akar. Elektrik alan yüklü
parçacıkların farklı yüklü iseler-birbirini çektiği veya -aynı
yüklü iseler- birbirini ittiği bölgedir. Bir elektrik alanındaki
yüklü bir parçacık daha yüksek elektriksel potansiyel enerjili
bir yerden daha düşük elektriksel potansiyel enerjili bir yere
doğru hareket eder. Bir volta pilinde elektronların devamlı
akışı anot ve katot arasındaki potansiyel farkından dolayıdır.
Anot, katoda göre daha yüksek bir negatif potansiyel enerjiye
sahip olduğundan elektronlar anottan katoda akarlar.
Elektromotor
kuvvet
serbest
enerji
gibi
kimyasal
reaksiyonun ne derece kendiliğinden olabileceğinin bir
ölçüsüdür. Bu yüzden bu iki terim arasında matematiksel
bir ilişki vardır.
Standart İndirgenme Potansiyelleri
Bir pilde her bir yarım reaksiyonun elektrot potansiyeli ölçülebilir.
Uluslararası bir gösterim olarak yarım reaksiyonlar için potansiyellerin
indirgenme potansiyeli olarak verilmesi üzerinde anlaşılmıştır. 1 atm, 1
molar ve 25C de ölçülen bu değerler standart elektrot potansiyeli
veya standart indirgenme potansiyeli olarak anılır. Standart indirgenme
potansiyelleri ikinci bir yarım pil (yarım hücre) ile bir pil teşkil edilerek
ölçülür. Bu ikinci referans yarım hücrenin standart potansiyeli sıfır
olmaktadır. Hidrojen elektrotunun 25C de standart potansiyeli 0.00 V
dur.
Nernst Denklemi
Eğer pil sistemi standart şartlar (1 molar, 25C ve 1 atm) dışında
özelliklere sahip olursa pilin e.m.k’ sının nasıl hesaplanacağı 1900’lü
yıllarda W.Nernst tarafından kendi adıyla anılan bağıntıya verildi.
K ve E ilişkisi
Nernst bağıntısında redoks reaksiyonunun denge
halini düşünürsek Q = K olacaktır. Dengede pilin E
değeri de sıfır olacaktır.
pH Metreler
Nernst bağıntısı, bize
derişimleri
sadece
değiştirerek aynı cins
yarım
reaksiyonların
da bir potansiyel farkı
doğurabileceğini
gösterir. pH-metreler,
emk
değerlerini
doğrudan
pH
cinsinden
veren
potansiyometrelerdir.
Endüstriyel Piller
Endüstriyel
piller;
(1) tek kullanımlı
(primer piller), (2)
depolama
pilleri
(akümülatörler) ve
(3)
yakıt
pilleri
olarak
sınıflandırılırlar.
YEDİNCİ HAFTA
Ametaller. Hidrojen, oksijen, karbon, azot, fosfor,
kükürt.
AMETALLER
H2, N2, O2, F2, Cl2, soy gazlar (gaz); Br2 (sıvı); karbon, fosfor, kükürt,
iyot ve astatin (katı) ametallerdir. Ametaller metalik özellik taşımazlar
yani tel ve levha haline getirilemezler. Elektriği ve ısıyı iletmezler.
Periyodik tablonun son grubu olan soy gazlar reaksiyon yeteneği
hemen hemen hiç olmayan (sadece çok az sayıda bileşikleri son
yıllarda elde edilebilmiştir) tek atomlu-mono atomik gazlardır. Işıklı
reklam panolarında inert ortam olarak kullanılırlar. Düşük basınçta
soy gaz içeren bir tüpten elektrik akımı geçirildiğinde He: beyazpembe, Ne: Kırmızı-turuncu, Ar: Pembe, Kr: Mavi-beyaz, Xe: Mavi
ışık verirler. Bu serinin son elementi Rn radyoaktiftir.
Hidrojen, H2
Hidrojen renksiz kokusuz bir gazdır. Yüksek yanıcı özelliğe
sahip olduğu için özel şartlarda muhafaza edilir. Elektronik
yapısı 1s1 şeklindedir. Hidrojenin üç izotopu vardır. Hidrojen
(1protium), : Döteryum (2D) : Trityum (3T). Döteryum yanında
doğada hidrojenin 5000 de biri oranında bulunur. D2O ya ağır
su denir. Normal suda bulunur ve fraksiyonlu destilasyonla
normal sudan ayrılır. (H2O, k.n.:100.0C; D2O k.n: 101.4C).
Ağır su, çekirdek reaksiyonlarında, nötron yavaşlatıcısı olarak
kullanılır.
Hidrojen, halojenlerle doğrudan birleşir :
Hidrojenin Elde Edilmesi
Endüstride büyük miktarlarda hidrojen doğal gaz (en çok
metan içerir) veya karbonun su buharıyla reaksiyonundan
elde edilir.
Çok saf hidrojen suyun elektrolizi ile elde edilir.
Suyun
elektrolizi.
1.Laboratuarda hidrojen çoğunlukla çinko
2.Metalinin H2SO4 ile reaksiyonundan elde edilir.
Oksijen, O2
Oksijen (O2), renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Sıvı
oksijen açık mavi renktedir. İçme suları hava ile temas
halinde olduğundan bir miktar çözünmüş oksijen içerirler.
Oksijenin çözünürlüğü 1 litre suda 30 ml O2 dir.
Oksijenin Reaksiyonları
Oksijen (halojenler, nitrik asit, hipoklorit,
klorat ve perklorat asitleri gibi) kuvvetli bir
yükseltgeyicidir.
Karşısındaki
elementi
yükseltgerken kendisi -2 değerliğe indirgenir.
Oksitler ve Hidroksitler
Ametal oksitleri asit özelliği, metal oksitleri de baz özelliği
gösterir. Bunlar su ile reaksiyona girdiğinde ilgili asit ve bazlarını
verirler. Su ile, ilgili asitlerini veren ametal oksitlerine asit
anhidrit adı verilir.
Metal oksitleri de su ile hidroksitleri verirler. Bu metal oksitlerine
de bazik anhidrit veya bazik oksit adı verilir.
Amfoter metal hidroksitleri
Bazlara karşı asit gibi, asitlere karşı da baz gibi reaksiyon
veren
maddelere
amfoter,
oksitlere
hidroksitlere de amfoter hidroksit adı verilir
amfoter
oksit
Oksijenin Elde Edilmesi
Başlıca elde edilme yolu sıvı havanın fraksiyonlu destilasyonu
yoluyladır. Sıvı havanın fraksiyonlu destilasyonu ile oksijen ile birlikte
argon helyum gibi soy gazlar da ucuz olarak elde edilirler.
Laboratuarda oksijen potasyum kloratın kızdırılmasıyla elde edilir:
Oksijen başlıca çelik ve metal üretiminde yanmayı kolaylaştırıcı olarak
ve oksijen içeren kimyasal maddelerin üretiminde kullanılır. Ayrıca
hastanelerde
oksijen
maskelerinde,
pis
suların
arıtılmasında
oksitleştirici olarak, oksijen asetilen hamlaçlarında, roket yakıtlarını
yakmada sıvı oksijen (LOX) olarak kullanılmaktadır.
Ozon, O3
Üç oksijen atomunun kovalent bağlanmasıyla
oluşmuş gaz halinde bir maddedir. Oksijen ve
aynı
ozon
bir
elementin
farklı
bağlanma
şekillerine sahip maddelerdir (Allotropturlar).
..
O
:O :
..
O
..
:O :
..
:O :
:O :
Hidrojen Peroksit, H2O2
Renksiz, kararlı olmayan bir sıvıdır. Oda sıcaklığında
yavaşça bozunur. Zayıf bir asittir. Peroksitteki oksijen
atomlarının her birinin ortalama yükseltgenme sayısı (-1)
dir. Peroksit (-O-O-) bağı oldukça düşük bir bağ
enerjisine sahiptir.
Derişik çözeltileri patlama ile bozunur. Bu yüzden
patlayıcı imalinde kullanılır. Çok kuvvetli bir yükseltgeme
aracıdır. Aynı zamanda yükseltgeyiciler karşısında da
indirgen olarak hareket eder.
Süper oksitler,
KO2, RbO2, CsO2
Sadece K, Rb ve Cs un oksijen ile ısıtılmasıyla elde edilir.
Ozonürler
K, Rb ve Cs hidroksitlerinin ozonla reaksiyonundan elde edilir.
İçme ve Kullanma Suyu
Ca2+ , Mg2+ , Fe2+ gibi iyonları içeren suya sert su
denir. Sert sular istenilmez çünkü sabunu çökerterek
bol köpük yapmasını ve kirleri çıkarmasını önlerler.
Bu katyonların yanında anyon olarak HCO3- bulunduğu
zaman buna geçici sertlik adı verilir.
Karbon, C
Yeraltında kömür madenleri olarak taşkömürü, linyit
şekillerinde bulunur. Karbon elmas ve grafit olarak iki
allotropa sahiptir. Elmas tetrahedral bağlar yapar. En dış
yörüngesindeki
değerlik
elektronlarının
dördü
de
bağlanmaya iştirak etmiştir. Grafitte ise üç elektron
bağlanmaya iştirak etmiş ve dördüncüsü serbest
kalmıştır. Grafit, bu serbest elektrona sahip oluşundan
dolayı elektrik akımını iletir, elmas hiç serbest elektron
taşımadığından akımı iletmez.
Karbonun iki allotropu: elmas ve grafit
Karbonun bazı bileşikleri
Siyanürler
Karbon monoksit, CO ( :CO: )
Karbon dioksit, CO2( :O = C = O: )
Karbürler: (C2)2- [:C  C: ]2-
Azot, N2 ( : N  N : )
Renksiz, kokusuz, tatsız ve zehirliliği olmayan bir gazdır. Havada %
78.08 oranında bulunur. Çok zor reaksiyona girer. Çünkü azot-azot
bağları çok kuvvetlidir. En çok amonyak, kalsiyumsiyanamid [CaNCN],
hidrazin yapımında kullanılır. Siyanamid ve amonyak çoğunlukla gübre,
hidrazin de roket yakıtı olarak kullanılır. Çoğu reaksiyonları inert bir
ortamda yapabilmek için azot gazı kullanılır. Ayrıca sıvı azot, havanın
soğutulup sıkıştırılması yoluyla elde edilen sıvı havadan (-195C de N2,
-183C de O2 kaynar) fraksiyonlu destilasyonla ayrılarak elde edilir.
Azotun bileşiklerinde aldığı
yükseltgenme sayıları
Fosfor, P4
Fosforun değişik reaksiyon yatkınlığına sahip üç allotropu vardır.
Beyaz, kırmızı ve siyah fosfor. Beyaz fosfor, yumuşak mumumsu,
beyaz-sarı renkli ve çok zehirlidir. Elli miligram alınırsa ölüme neden
olur. P4 molekülü halindedir. Çok kolay tutuşur. Kırmızı fosfor, beyaz
fosforun 250C ye ısıtılmasıyla elde edilir ve zehirsizdir. Fosforun tüm
reaksiyonlarını biraz daha yüksek sıcaklıklarda verdiği için beyaz
fosfor yerine reaksiyonlarda kırmızı fosfor kullanılır. Kırmızı fosfor tam
aydınlatılmamış karışık polimerik bir yapıya sahiptir. Oda sıcaklığında
kararlıdır, ancak 400C de tutuşur. Fosforun üçüncü allotropu siyah
fosfor, kristal yapıdadır, metalik özellik gösterir ve elektriği iletir. Beyaz
fosforun birkaç gün 35.000 atm de katalizör altında ısıtılmasıyla elde
edilir.
Kükürt, S8
Kükürt rombik ve monoklinik kükürt olmak üzere iki allotropu halinde
bulunur. Oda sıcaklığında kararlı olan allotropu rombik kükürttür ve çok
yavaş ısıtıldığında 96.5C de monoklinik kükürde dönüşür. Her iki
allotropunda da kükürt S8 molekülü halindedir. Oda sıcaklığında rombik
kükürt açık sarı renkli, kokusuz ve tatsız kristal bir katıdır. Monoklinik
kükürdün e.n: 119C dir. Sıvı kükürt, ısıtmaya devam edildiğinde ilginç
bir özellik gösterir ve 160-187C lerde viskozitesi artar (polimerleşir).
Eğer bu sıvı kükürt 200C civarına hızla soğutulup suya dökülürse
sünek plastik bir malzeme elde edilir. Bu oda sıcaklığında daha sonra
yavaş yavaş rombik kükürde dönüşür.
Frasch usulü ile kükürt çıkarılması
Kükürtün
bileşikleri ve
yükseltgenme
değerlikleri.
SEKİZİNCİ HAFTA
Halojenler:
Flor, Klor, Brom, İyot, Astatin
Halojenler:
Flor, Klor, Brom, İyot, Astatin
Yeryüzünde suda çözünen tuzları halinde bulunurlar. Bu yüzden
yağmur suları ile deniz ve göllere birikirler. Genellikle tuzların
elektrolizi ile elementleri elde edilir. Hepsi ametaldirler.
Halojen, tuz üreten anlamına gelir. Periyodik tabloda en yüksek
elektronegatiflik değerine sahip olan flor halojenlerin ilk üyesidir.
Klor, brom, iyot ve astatin gitgide azalan elektronegatifliğe sahiptir.
Astatin radyoaktif olduğundan doğada mevcut değildir. Flor açık
sarı, klor sarı yeşil gaz, brom kırmızı-kahverengi sıvı ve iyot mor
siyah katıdır.
Klor Bileşikleri
Brom Bileşikleri
İyot Bileşikleri
Laboratuarda
klor gazının
elde edilişi.
Halojenlerin birbiriyle yaptığı bileşikler
Halooksoasitlerinin isimleri ve molekül şekilleri.
DOKUZUNCU
HAFTA
Metaller; s-bloku metalleri, p-bloku
metalleri. Çinko ailesi metalleri.
METALLER VE YARIMETALLER
Metaller, metalik özellik denilen üstün ısı ve elektrik iletkenliği, malzeme
özelliği-kalıplanabilme, şekil verme tel ve levha haline getirilebilmeözellikleri göstermeleri bakımından büyük önem taşırlar. Metalik parlaklığa
sahiptirler, ışığı yansıtırlar. Bileşiklerinde daima pozitif değerliğe sahiptirler.
Elementel halde iken elektron alıp anyon hale geçemezler. Oda
sıcaklığında cıva hariç katıdırlar. Yoğunlukları
yüksektir. (3-19 g/cm3
arasında değişir). Yarı iletkenler elektronik endüstrisinde pek büyük bir
önemi ve yeri olan elementlerdir. Özellikleri metal ve ametaller
arasındadırlar. Görünüşleri ile metal gibi görünürler ama kimyasal
reaksiyonlarda ametaller gibi davranırlar. Oda sıcaklığında katıdırlar. B, Si,
Ge, As, Sb, Se, Te yarı metaldirler. Yarı metallere aynı zamanda yarı
iletkenler adı da verilir.
s-Bloku Metalleri
En dış tabakadaki (değerlik elektronları) s-orbitallerinde bulunan
metallerdir. Li-ailesine alkali metaller, Be-ailesine de toprak alkali
metaller adı verilir. Genellikle alkali metaller diye de anılırlar.
Lityum ailesi: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr reaksiyon yeteneği en yüksek
olan metallerdir. Berilyum ailesi: Be, Mg, Ca, Sr, Ba ve Ra dur.
Toprak alkali metalleri adı da verilir. Radyum radyoaktiftir. Be-ailesi
metalleri bileşiklerinde +2 değerliklidirler.
s-Bloku Metallerin Bileşikleri
s-Bloku metallerin bazı bileşiklerinin endüstriyel önemi büyüktür.
NaOH (kostik soda): Kimya ve kağıt endüstrisinde, alüminyumun elde
edilişinde, petrolde istenmeyen kükürdün ayrılmasında, sabun ve deterjan
sanayisinde,
Na2CO3 (Soda külü): Temizleyicilerde, kimyasal maddelerin yapılmasında,
cam sanayisinde, suların sertliğinin giderilmesinde,
NaHCO3 (Pişirme sodası): Kağıt sanayisinde, yiyeceklerde kabartma tozu
olarak ve yangın söndürmede,
CaO (Sönmemiş kireç), Ca(OH)2, (Sönmüş kireç): Metallerin elde
edilmesinde (metalürjide), harç ve çimento yapımında,
MgO (Mağnezya): Ateş tuğlası, yalıtkan, kağıt sanayisinde hayvan yeminde
ve çöktürücü olarak,
MgSO4.7H2O(İngiliz tuzu): Müshil ilacı olarak tıpta, dericilikte kullanılırlar
NaCl nin
elektrolizi ile
sodyum elde
edilişi (Downs
hücresi).
s-Bloku Metallerin Tanıma
Reaksiyonları
Alev denemeleri ile tanınırlar. Bileşik veya elementel halde
bunzen alevinde Li turuncu, K menekşe, Na sarı, Ba yeşil, Sr
kırmızı ve Ca tuğla kırmızısı renkle yanarlar. Alkali metallerin
tuzları hemen hepsi suda çözünürler. Toprak alkali metal
karbonat ve sülfatları suda az çözünürler.
p-Bloku Metalleri
En dış elektronları p-orbitallerinde olan metallerdir. Bunlar Al, Ga,
In, Tl, Sn, Pb ve Bi dir. III-A grubu metalleri Al, Ga, In, Tl dur.
Galyum, indiyum ve talyumun +3 değerlikli bileşikleri kuvvetli
yükseltgen olarak etki ederler.
In, Tl +1 değerlikli halde de bulunurlar. Alüminyum hafif parlak
kolay işlenen bir metaldir. Mutfak eşyaları yapılan korozyona
uğramayan bir malzemedir.
Alüminyum toz halde demir-3-oksidi elementel demire
indirgeyerek büyük miktarda ısı açığa çıkarır ve bu esnada
indirgenmiş
olan
demir
erir.
Bu
reaksiyona
reaksiyonu denir ve kaynakçılıkta kullanılır:
termit
Alüminyumun erimiş boksit ve kriyolitten elektroliz
yoluyla elde edilişi.
Alüminyumun
amfoter
özelikleri
Çinko Ailesi Metalleri
Çinko ailesi metalleri çinko, kadmiyum ve cıvadır. Geçiş
elementlerinin hemen bitiminde yer aldıklarından son geçiş
elementleri diye de adlandırmaları yapılmaktadır. En dış
görüngeleri d10s2 elektronik yapısına sahip oluşları nedeniyle
s-bloku metalleri ile benzerlik gösterirler. En fazla +2 değerlikli
olabilirler. Zn ve Cd sadece +2, cıva +1 ve +2 değerlikli
olabilir. Toprak alkali metallerine benzerler. Fakat onlara göre
daha elektronegatiftirler ve daha düşük erirler.
Metallerde Kovalent Bağlanma Özellikleri
Metallerin tüm bileşiklerinin iyonik bağ yaptığını düşünürüz.
Çoğunlukla bu doğrudur fakat her zaman değil. Özellikle alkali
metallerinden sonra gelen toprak alkali, geçiş metalleri, pbloku metalleri ve yarı metaller kovalent bağlı bileşiklere
meylederler.
Aslında
%
100
iyonik
bileşikler
deyimini
kullanmak bile doğru değildir. İyonik bileşiklerde her zaman bir
kovalent bağ karakteri çok az bile olsa hep mevcuttur. Çünkü
kovalent bağ, bir katyonun bir anyonun elektron bulutunu
deforme etmesi şeklinde oluşur.
Berilyum, bir elektronunu klor atomuna verip klorür
anyonu meydana gelince berilyum katyonu bu klorür
anyonunun elektron bulutunu deforme eder (şeklini
bozar).
+
+
-
deformasyon
+
-
kovalent bağ
Kovalent bağa meyletme özellikleri
1. İyon yarıçapı küçük ve aynı zamanda yüksek değerlikli
katyonlar kovalent bağa daha fazla meylederler.
2. Her
periyotta
soldan
sağa
gidildikçe
iyon
yarıçapı
azaldığından kovalent bağ karakteri artar.
3. Bağ yapan iki atomun elektronegatiflik değerleri arasındaki
fark büyüdükçe iyonik karakter artar.
4. Anyonun çapının büyümesi de kovalent bağa yardımcı olur.
5. Anyon yükünün artışı kovalent karakteri artırır.
ONUNCU HAFTA
Geçiş metalleri. Krom, mangan, demir, kobalt, nikel.
Kompleks bileşikleri. Geçiş metallerinin reaksiyonları.
Geçiş Metalleri
Geçiş metalleri bakır, demir, altın, gümüş gibi çok eskiden beri
bilinen metalleri içine alır. Periyodik tabloda ikinci baş grup
elementleri ile üçüncü baş grup elementleri arasında kalan
elementlerdir.
Bunların en önemli özellikleri elektron yapılarındadır. En dış
tabakalarından başka iç tabakalarında da elektron dolmamış
tabakalar bulunur. d-orbitalleri sırasıyla dolan metallere dgeçiş metalleri, f-orbitalleri sırasıyla dolan metallere de f-geçiş
metalleri denir.
Geçiş metallerinin genel özellikleri
Tipik metaldirler,
Değişik yükseltgenme basamaklarında bulunabilirler,
Paramagnetik ve
ferromagnetik (Fe, Co, Ni, Mn) özellik
gösterirler,
Kompleks bileşikler verirler.
Geçiş Elementlerinin Reaksiyonları
1. Kompleks bileşiklerin elementlerle reaksiyonlarında
örneğin oksijenle reaksiyona girdiğinde oksitlenir ve
reaksiyon durur. Manganın oksijenle reaksiyonu böyledir.
Yüksek sıcaklıkta mangan; flor, klor, azot ve oksijenle
reaksiyona girer. Toz halinde iken reaksiyon kabiliyetleri
artar.
Geçiş Elementlerinin Reaksiyonları
2. Asit ve bazlarla reaksiyonlarda da hemen koruyucu bir
tabaka ile kaplanır. Örneğin derişik nitrik asit demir, kobalt ve
nikeli hemen pasifleştirir, ileri bir kimyasal reaksiyonu önler.
Tüm platin grubu metaller (Ru, Os, Rh, Ir, Pd, Pt) asit ve sulu
bazlara karşı direnç gösterirler.
Geçiş Elementlerinin Reaksiyonları
3. Sulu çözeltilerde çoğu geçiş metal katyonu kompleks iyonları
halinde ve değişik renklerde bulunur.
Krom, Cr
Mavimsi renkli sert, kırılgan, çok parlak ve korozyona çok
dayanıklı bir metaldir.
Kromit (FeCr2O4) cevheri halinde bulunur. Çelik esas olarak
demir, krom ve nikel alaşımıdır. Kromit cevheri doğrudan demire
katılarak demir krom (ferrokrom) çelikleri yapımında kullanılır.
Krom, krom kaplama, çelik alaşımlarında, CrO3 (krom-6-oksit)
kaplama
banyolarında,
boya,
yükseltgeyici,
Na2CrO4,
Na2Cr2O7, K2Cr2O7; boya, deri tabaklama, korozyon önleyici,
alüminyum anot ve boya üretiminde kullanılır.
Mangan, Mn
Gümüşi, hafif pembe renkli kırılgan bir metal. Kırılgan özellikli
ve dövülebilir özellikli değişik allotroplara sahiptir. Kromdan
farklı olarak nemli havada korozyona uğrar. Bitki ve
hayvanlarda esas eser element olarak bulunur. Pirolüzit siyah
MnO2.xH2O yeryüzünde bulunan en belli başlı filizidir.
Yükseltgenme sayısı genellikle +2, +4, +7 dir (kromun +2, +3,
+6 dır).
Demir
Çok eskiden beri bilinmekte olan ve yeryüzünde en bol
bulunan metaldir. Açık havada kolayca paslanır. Pası pul pul
dökülüp metalin kolayca aşınıp tükenmesine yol açar.
Paslanmayı önlemek için a) yağlı boya ile boyayıp metalin
hava ile temasının önüne geçilir, b) çinko ile kaplanır, c)
kendinden daha aktif bir metal bağlanır (katodik koruma).
Örneğin denize indirilen gemilerin saç (demir levha) kısmına
magnezyum blokları bağlanır. Böylece bir galvanik pil oluşur.
Daha aktif bir metal olan magnezyum, anot olup aşınırken
demir levha katot olup herhangi bir aşınmaya uğramaz.
Yüksek fırında
metalik demirin
filizlerinden elde
edilişi
Çelik
Demirin en önemli alaşımı çeliktir. Demirin; C-Cr-Mn-Ni gibi
elementlerle yaptığı çok çeşitli alaşımlarının tümüne birden
çelik adı verilir. Çelik, dayanıklılığı, parlaklığı, işlenme
kolaylığı bakımından çok kullanılan bir malzemedir.
Kobalt ve Nikel
Kobalt ve nikel, yüksek mıknatıs özelliğine sahip alniko (FeAl-Ni-Co alaşımı) ve ameliyat aletlerinin yapıldığı stellit (Cr-
Co-W alaşımı) ve madeni para gibi kıymetli alaşımların
yapıldığı elementlerdir.
ONBİRİNCİ HAFTA
Bakır, gümüş, altın. Elde edilişleri ve kimyasal
reaksiyonları.
Bakır, Gümüş, Altın (Cu, Ag, Au)
Tipik metaldirler. İyi iletkendirler. Gümüş beyazdır, altın ve bakır
kırmızı renklidir. Çok ince tel ve levha haline getirilebilirler. Çok parlak
ve güzel renkli oluşları süs eşyası olarak kuyumculukta ve çatal bıcak
sanayiinde kullanılmalarını sağlar. Bakır; elektrik ileten teller, borular
ve para yapımında, gümüş; çatal bıçak yapımında, para yapımında,
elektronik
cihazlarda,
fotoğrafçılıkta,
ayna
yapımında
ve
kuyumculukta kullanılır. Altın; kuyumculuk, fotoğrafçılık, yansıtıcı
pencereler ve elektronik cihazlarda kullanılır. Gümüş ve altın çok iyi
iletken olmasına rağmen bakır en ucuz iyi iletken olarak kullanılır.
Bakır
Bakır doğada, malahit CuCO3.Cu(OH)2, kalkopirit CuFeS2 gibi
hidroksit ve sülfür filizleri şeklinde bulunur. Filizlerin yüksek
fırında kok ile karbon monoksit üzerinden indirgenmesi ile ham
bakır ele geçer. Ham bakır anot olarak bağlanarak elektroliz
yoluyla saflaştırırlır ve altın, platin, gümüş gibi kıymetli maden
safsızlıklarını anot çamuru olarak bırakır.
Elektrolitik bakır ham bakırın elektroliziyle elde edilir:
Bazı altın, gümüş ve bakır alaşımları :
Pirinç
Bronz
Alman gümüşü
Nikel para
Altın (18 ayar)
Menekşe altın
Beyaz altın
: Cu-Zn
: Cu-Sn
: Cu-Zn-Ni
: Cu-Ni (% 75)
: Cu-Au-Ag
: Au-Al
: Au-Pd-Ni (veya Zn)
Süper iletkenlik
Çağdaş fiziğin en ilginç olaylarından sayılan süper iletkenlik
H.K. Onnes tarafından 1911 de cıvanın sıvı helyum içinde (4K
de) direncinin sıfır oluşuyla keşfedilmiştir.
ONİKİNCİ HAFTA
Yarı metaller; bor, silisyum,
germanyum, arsenik. Elde edilişleri
ve kimyasal reaksiyonları.
Yarı Metaller (yarı iletkenler)
(B, Si, Ge, As, Sb, Se, Te)
Yeni teknolojinin bize sunmuş olduğu bilgisayarlar, video oyunları,
konuşan arabalar; alarmlı saatler, ileri derecede programlanabilir
hesap makineleri katı hal (solid state) devriminin bir sonucudur. Katı
hal elektronikte yarı iletken elementlerden yapılmış çok küçük
cihazlarla elektrik sinyallerinin oluşturulduğu, gücünün artırıldığı veya
kontrol edildiği anlamına gelir. 1950 lerde keşfedilen katı hal fikrinden
önce radyo lambaları gibi yukarıda sayılan özellikleri yerine getiren
parçalar, vakum yapılmış paslanmaz metal ısıtıcılar bulunan elektron
tüplerinden ibaretti. Bu yüzden radyoları çok büyük yapmak
gerekiyordu (61 ekran TV boyutunda). Halbuki transistorlar,
doğrultucular ve diyotlar bu görevlerini birtakım ısıtıcı tellere, vakuma,
değiştirebilir parçalara ihtiyaç göstermeden ve çok küçük bir yer işgal
ederek yerine getirirler. Böylece elektronik malzemelerin boyutları
büyük oranda küçültülmüş oldu.
Yarı metaller bazı
elementlerle birleşirler:
Yarı metallerin reaksiyonları
Yarı metaller su ve oksitleyici olmayan asitlerle reaksiyona
girmezler. Derişik oksitleyici asitlerle reaksiyon verirlerken, nitratlar
ve sülfatlar indirgenirler, erimiş alkali hidroksitlerden hidrojen açığa
çıkarırlar.
Yarı metal oksitleri metallere benzer şekilde
asidiktir veya amfoterdir, bazik değildirler:
Bor,
tabiatta
(Ca2B6O11.5H2O)
boraks
(Na2B4O7.10H2O),
mineralleri
halinde
bulunur.
kolemanit
Oksidinin
magnezyum ile indirgenmesiyle elementel bor elde edilir:
B2O3(k) + 3Mg(k)  2B(k) + 3MgO(k)
hidrürleri
Bor
enteresan
bileşiklerdir,
çok
reaktiftirler
(reaksiyon vericidirler). Kendiliğinden yanarlar. Su ile borik
asit ve hidrojen verirler.
bileşiklerde
Bu
bor
atomları
arasındaki
hidrojen
atomları üç merkezli bağa sahip (iki kovalent bağ)
yapar şeklinde bulunurlar.
H
H
B
H
H
H
B
B
B
B2 H 6
H
H
H
B
H
B4 H10
H
H
B
B
H
H
H
(dekaboran)
H
Silisyum, SiO2(silis) veya SiO32- (silikat) bileşikleri halinde
tabiatta bulunur. Kum büyük oranda SiO2 dir ve karbonla
indirgenerek silisyum elde edilir.
3000C
SiO2 (k) + 2C (k)  Si (s) + 2CO
(g)
Silikon polimerleri endüstride çok önemlidir.
CH3
Si
CH3
CH3
O
Si O
CH3
(Silikon polimeri)
n
Cam; amorf, aşırı soğumuş sıvıdır. Seramikler camdan
çoğunlukla,
kaolin
içermeleri,
şekil
bakımından
ayrılırlar.
grubu
mineralleri:
verilebilmeleri
Çimento,
ve
Al2Si2O5(OH)4
pişirilebilmeleri
kalsiyum
alüminyum
silikatlar halinde olup su ile sertleşip beton yapımında
kullanılır.
Arsenik ve antimon
Arsenik ve antimon sülfürlü bileşikleri halinde tabiatta
bulunurlar.
Antimon ve arseniğin ikişer allotropu vardır. Gri olanları yarı
metal, sarı olanları amorftur, ametalik özelliktedir. Her iki
türün de bileşikleri yüksek
derecede zehirlidir.
Arsenik hidrürleri arsin AsH3, antimonunki sitibin SbH3 dür.
Metalik Bağlanma
Lityum Li, Li2, Li3, Li4 ve LiN atomlu moleküller
yapıyormuş gibi metalik bağlanmayı ortaya koyar
ONÜÇÜNCÜ HAFTA
Çekirdek kimyası. Radyoaktiflik.
Çekirdek reaksiyonları.
ÇEKİRDEK KİMYASI
Çekirdeğin yapısı ile ilgili ilk bilgiler radyoaktifliğin keşfi ile başlar.
H.Becquerel, 1892 yılında, radyoaktifliği tesadüfen buldu. Bir
uranyum bileşiğinin (K2SO4.UO2SO4.2H2O) yanında karanlıkta
kağıda
sarılı
olarak
duran
fotoğraf
plakalarının
kararması
radyoaktifliğin ilk işareti olmuştu. Daha sonra radyoaktifliği büyük
çapta bilime kazandıran radyum ve polonyumu keşfeden Curie’lerin
(Marie ve Pierre Curie, kızları Irene ve damatları Frederic Joliot
Curie) çalışmaları gelir. Bu sahada ayrıca Rutherford, Soddy, Fermi
ve daha birçok bilim adamının çalışmaları da önemli bir yer tutar.
Kütle, enerji ve çekirdek enerjisi
Evrenin toplam enerjisi sabit olduğu fikrinden yola çıkarak
A.Einstein 1905 yılında madde ve enerji arasındaki ilişkiyi
(relativity: görelik teorisi) ortaya koydu:
Radyoaktiflik
Radyoaktiflik, kararsız çekirdeklerin kendiliğinden parçacıklar
ve/veya elektromanyetik radyasyon yaymalarına (ışıma),
radyoaktiflik denir. Tabiatta mevcut olan uranyum, radyum gibi
elementlerin
çekirdeklerinin
parçacıklar
ve/veya ışımalar
yaymalarına doğal radyoaktiflik, laboratuarlarda yapay olarak
elde edilen izotopların radyoaktifliğine de suni (yapay)
radyoaktiflik denir. Elementlerin üçte biri doğal radyoaktif
izotoplarına sahiptirler. Bizmuttan daha ağır izotopların hepsi
radyoaktiftir.
Radyoaktif Parçalanma Kinetiği
Radyoaktif bozunma I. mertebeden bir reaksiyondur.
Aktiflik, bir radyoaktif kaynaktan birim zamanda
yayınlanan ışıma miktarıdır. Radyoaktifliği madde miktarı
veya aktiflikteki değişme cinsinden ifade edebiliriz.
Log qo/q = kt/2.303 veya log ao/a = kt/2.303
qo : başlangıçtaki madde miktarı
ao : başlangıçtaki aktiflik
q : bir t zamanı sonundaki madde miktarı
a : bir t zamanı sonundaki aktiflik
k : reaksiyon hız sabiti
Yarılanma Ömrü, t ½
Yarılanma ömrü, radyoaktif elementlerde bilinmesi gereken en önemli
bir özelliktir. Çünkü yarılanma ömrü, radyoaktif izotopların kararlılığının
bir ölçüsüdür. Yarılanma ömrü çok büyük olan bir izotop küçük olana
göre daha kararlıdır. Yarılanma ömrü:
t ½ = 0.693 / k
bağıntısıyla verilir.
Radyoizotopla ömür belirlenmesi
Canlılar yaşadıkları sürece bünyelerinde belirli bir 14-C (radyoaktif)
ve 12-C (kararlı) izotopları oranına sahiptirler. Canlı yaşadığı sürece
14-C izotopunun aktifliği 15.3 ışıma/dak g karbon olarak sabit kalır.
Ancak canlı öldüğü andan itibaren çevreden karbonlu bileşik vücuda
alamadığından dolayı 14-C’nun aktifliği azalır. Cansız kütlelerin,
dünyamız ve ayın yaşı da 238U nun bozunma sonucu 206Pb ye
dönüşen oranı dikkate alınarak hesaplanır.
Çekirdek Reaksiyonları
Çekirdek reaksiyonları, dört ana kısımda incelenir. 1. Doğal veya
suni
radyoaktif
bozunmaları,
2.
izotopların
kendiliğinden
Bombardıman
ışımalar
reaksiyonları
ki
yaparak
bunda
elektromagnetik radyasyon veya hızlı parçacıklar bir çekirdek
tarafından yakalanır ve kararsız hale gelen bu çekirdek bu defa
kendiliğinden bozunmaya başlar, 3. Kararsız ağır çekirdeklerin
parçalanması (fisyon), 4. Doğal olarak yıldızlarda ve güneşte
meydana gelen hafif çekirdeklerin birleşmesi (füzyon).
Tüm kendiliğinden bozunmalarda
bu ışımaların hepsinin birden
olması şartı yoktur. Belki sadece
biri veya ikisi bazen de üçü birden
oluşabilir. -ışınlarının deliciliğini
bir kabul edersek  ışımasının
100,  ışımasının ise 10000 dir.
Somut bir örnek olarak;  ışınları
bir
insanın
elbisesini
delip
geçemez,  ışınları elbiseyi deler,
fakat deride kalır.  ışınları ise
insan vücudunu baştan sona
deler geçer.
Radyasyon, Geiger sayacı ile ölçülür. Bir Geiger cihazının şeması Şekil
15.3 de gösterilmektedir. Tüp içine pencereden giren radyasyon argon
gazını iyonlaştırır ve bu iyonların anot ve katoda doğru gidip
yapışmasıyla akım geçer. Bu geçen elektrik akımı ölçülür ve radyasyon
birimine dönüşmüş olarak sayaçtan okunur.
Geiger
Sayacı
ONDÖRDÜNCÜ HAFTA
Organik kimya,
polimerler ve biyokimya.
Organik Kimya ve Organik Maddeler
1800’lü yılların başlarında kimyacılar canlı organizmalar tarafından
üretilen biyokimyasal maddeleri organik maddeler canlı organizma
tarafından üretilmeyen diğer maddeleri de inorganik maddeler diye
sınıflandırıyor ve organik maddelerin hayati bir güce sahip olduğunu
sanıyorlardı. Ancak 1828 de Wöhler’in üreyi ve 1845’de de Kolbe’nin
asetik asidi tamamen inorganik maddelerden sentezi bu inancı
çürüttü. Bunun sonucu olarak organik maddeler hayatla ilişkili
olamazdı. Gerçekte organik kimya karbon bileşiklerinin incelenmesini
içine alır. İnorganik kimya da karbon içermeyen bileşikleri inceler.
Ancak CO32- ve CN- anyonlarını içeren bileşikler inorganik kimyanın
içine girer.
İzomer Bileşikler
Kapalı
formülleri
bileşiklere
aynı,
izomer
açık
formülleri
denildiğini
daha
farklı
önce
söylemiştik. (sayfa: 100 ) Dört farklı izomer çeşidi
vardır: İskelet (veya zincir) izomerisi, cis-trans
izomeri, iyon izomerisi, bağ izomerisi.
Alkanlar
Hidrokarbonların başında doymuş hidrokarbonlar alkanlar
gelir. Bunlar doğrusal veya dallanmış karbon zincirleri
oluştururlar. Birbiri ardına gelen bileşiklerden bir CH2 grubu
fark ederek homolog sıra oluştururlar. Karbon sayısının
latince adının sonuna en eki getirilerek adlandırılır. Düz
zincirli olanların başına normal (n-), dallanmış olanların
başına izo, tersiyer (t-) ekleri getirilir.
Aromatik Bileşikler
Aromatik
bileşikler,
doğal
olarak
çoğunlukla
taşkömüründe bulunurlar. Kömür gerçekte saf karbon
elementi
değildir,
inorganik
maddeler,
karbon
ve
çoğunlukla benzen ve benzen türünden olan aromatik
bileşiklerin bir karışımından ibarettir. Aromatik bileşikler,
taşkömürünün havasız bir ortamda kuru kuruya ısıtılıp
destillenmesi ile elde edilir. Geriye az miktarda inorganik
maddelerle kurumuş karbon, kok kömürü kalır. Benzen
aromatik bileşiklerin ilk üyesidir. 1825 de Faraday izole
etmiş, 1866’da Kekule benzenin halka yapısını önermiştir.
Fonksiyonlu Gruplar
Organik
maddelere
kendine
has
özelliklerini
veren,
kimyasal olarak reaktif olan atom veya atom gruplarına
fonksiyonlu grup denir. Bir cins fonksiyonlu grup taşıyan
tüm organik bileşikler hemen hemen benzer özellikler
gösterirler ve o fonksiyonlu grupların adıyla genelleştirilerek
adlandırılırlar: Halojenürler, Alkoller, Aminler, Ketonlar,
Karboksilli Asitler, Esterler, Açil halojenürler, Asit
anhidritleri, Amidler.
Organik Maddelerin Karakterizasyonu
Organik kimyada en başta gelen işlemler yeni organik
maddeler sentez etmek ve bunların karakterizasyonunu yapıp
molekül yapısını belirleyerek formülünü yazmaktır. Bunun için;
yapısal
analiz
spektrometrelerle
için
mor
ötesi,
nükleer
görünür
manyetik
ve
kızılötesi
rezonans
spektrometrelerini kullanılır. Karbon, hidrojen, azot analizi
yapan mikro analiz cihazı kullanılır.
Polimerler
Polimer, tarif olarak, küçük ve basit bir kimyasal birimin
tekrarlanmasıyla oluşmuş büyük bir moleküldür. Makro molekül
olarak da adlandırılır. Polimer molekülü içinde tekrarlayan bu
küçük, basit kimyasal birime tekrarlayan birim denir. Polimeri
elde etmek için başlangıçta kullanılan küçük moleküllü
maddelere de monomer adı verilir.
Polimer yapısı: Polimer molekülleri uzun zincirler halindedir ve
her zaman düz zincirler şekline sahip olmayıp dallanmış veya
çapraz bağlı olabilirler.
Doğrusal polimerler normal zincir reaksiyonları ve basamaklı
polimerizasyon
sonucu
ele
geçerler.
Sıcaklıkla
şekil
değiştirebildiklerinden bunlara termoplastikler adı verilir. Bunlar
molekül zincirlerinin birbirine paralel istiflenmesi veya karışık
durumda olmasına göre kristal ve amorf polimerler olarak
adlandırılırlar.
Biyokimya
Canlılığımızı sürdüren molekülsel organizmadaki dört ana
kısım karbohidratlar, lipidler, proteinler ve nükleik asitlerdir.
Bu maddeler su, inorganik tuzlar ve daha küçük moleküllerle
birlikte bir hayvan veya bir mikroorganizmanın hücresinde
mevcutturlar. Oranları değişebilir. Binaenaleyh bu dört ana
kısım tüm bitki ve hayvanlarda aynı görevleri icra ederler.
Karbohidratlar; şeker monomerinin polimerleşmesiyle
oluşmuş polisakkaritlerle (selüloz, nişasta,...gibi), mono
ve disakkarit gibi basit şekerlerin tümüne birden
karbohidratlar adı verilir.
Lipidler: Karbohidratların aksine polimerik değildirler.
Dört farklı grupta incelenebilirler. Giliseritler, fosfolipidler,
mumlar ve steroidler.
Proteinler: Alfa aminoasitlerin polimeridirler.
H
O
H
H2 N C
C OH + H2 N C
R
R
a-karbon (karboksil grubuna en
yakın komşu karbon atomu)
O
C OH
H ( NH
H
O
H
C
C NH C
R
R
peptid bağları
O
C ) OH
Bazı amino asitler
OH
H
H2 N C
O
C OH
CH3
H2 N C
C OH
O
H
H
Glycine (Gly)
CH2 SH
Alanin (Ala)
H
C
OH
Sistein (Cys)
H2 N C
C OH
H
O
Serin (Ser)
O
CH2 C
OH
NH2 C
CH2
NH2 C
H
H
O
C
OH
Aspartik asit (Asp)
NH2 (CH2 )4 C
O
C
NH2
Lisin (Lys)
OH
Bazı protein çeşitleri
Enzimler: Biyokimyasal reaksiyonları katalizlerler.
Yapısal proteinler: Virüs örtü proteinleri, böcek ipekleri, koruyucu
dokular hücre duvarı proteinleri (deri, saç, tüy, tırmak, boynuz v.s.)
Taşıyıcı Proteinler: (Hemoglobin), membran proteinler: tüm
hücrelerde
ve
hücrelerarasında
mevcut
proteinler.
Depo
proteinler: lazım olduğu zaman amino asitleri salıverirler. Süt
proteini:
kazein
ve
yumurta
beyazı
(albumin),
metabolizmayı ve büyümeyi düzenlerler.
Gerici proteinler: Kas liflerindeki proteinler.
Nükleik asitler: Genlerin yapıldığı moleküllerdir.
hormonlar:
VİTAMİNLER
Vücutta enzimlerin görevine yardımcı olan maddelerdir. A,
B, C, P, K, E, H vitaminleri olarak çok çeşitlidirler. Tiyamin
(B1), Riboflavin (B2), Pridoksin (B6), Niyasin (P), Biyotin
(H), Askorbik asit (C), Retinol (A), Kalsiferol (D), Tokoferal
(E), Menadion (K) vitaminleri bazı önemli vitaminler olup
başlıca et, süt, yumurta, tahıl sebze ve meyvelerde
bulunurlar. Çok önemli hayati işlemler için mutlaka her gün
alınmalıdırlar.