para politikası raporu

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
PARA POLİTİKASI RAPORU
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
İÇİNDEKİLER
1.
GİRİŞ
1
2.
ENFLASYON GELİŞMELERİ
3
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
9
3.1. Arz-Talep Dengesi
4.
5.
3.2. Dış Talep
14
3.3. Maliyetler
15
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
19
4.1. TCMB Para Politikası
19
4.2. TCMB Kur Politikası ve Döviz Kuru Gelişmeleri
23
4.3. Bankacılık ve Kredi Gelişmeleri
24
KAMU MALİYESİ
5.1. Borç Stokundaki Gelişmeler
6.
GÖRÜNÜM
.
2005-I
9
31
32
37
6.1. Talep ve Arz Unsurları
37
6.2. Maliyet Unsurları
38
6.3. Parasal ve Mali Disiplin
40
6.4. Sonuç
41
GRAFİKLER
43
TABLOLAR
44
KISALTMALAR
45
I
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
(Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır)
II
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
1.Giriş*
! !
" ! #
$""%"
!! ! # "
# & "# "
'()!
*+
"
"
"! ! ,
" # !# !
" " "
# # " !! -
" + # !
" # # .
& + # ! "
# "
#!
!! " # & "#
" / # & !
"
" 0 " " -
#
*
Bu rapor 21 Nisan 2005 tarihine kadar olan veriler kullanılarak hazırlanmıştır.
2005-I
1
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
! "
.
# " " &
" +
#!
1
+ # " " ! # # "# 2
!3
4567058
!
. &# 6.&8 !
!
0
&
/
.
" !
#
#"#
# "
$ ! -
#
"
.
"
""
# &!
!
" ! "
" " 2
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
2. Enflasyon Gelişmeleri
;
! "# !$ % & '( ' & ')
** + ' , * *
%&
-
# !
%
"./$
- "/** ($ 0* % ./ "$1
'
2
**
2"($
Grafik 2.1. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi (G)*
(Yıllık, %)
11
10
9
TÜFE
8
ÖKTG (G)
0503
0502
0501
0412
0411
0410
0409
0408
0407
0406
0405
0404
0403
7
* ÖKTG (G), TÜFE’den enerji, alkollü içecekler ve tütün, fiyatları yönetilen yönlendirilen diğer maddeler, işlenmemiş
gıda ürünlerinin fiyatları ve dolaylı vergiler dışlanarak elde edilmektedir.
Kaynak: DİE.
34, % % **5 "$ %& 647* % - 2 &' "$ ' 2 2 %
- / 82 9 "/89$ ' "$ & %
'"$*%&
+ %& 647* % -
%%
2&'
* * **
** 0** ' 34, % ** 2 %' & (:' &
% ;1 & 2005-I
3
İlk çeyrekteki fiyat
gerçekleşmeleri tarihsel
olarak düşük bir
enflasyona işaret
etmektedir. Özel
kapsamlı TÜFE
göstergesi (G)’nin seyri,
bu düşüşün kalıcılığını
ortaya koyar niteliktedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
& * % *2* <%& ** %
&
% ** & 2 %
**2
KDV indiriminden
doğan fiyat
düşüşlerinin belirgin
olmakla birlikte, bir
defaya mahsus olduğu
dikkate alınmalıdır.
82 ' ' 2 2 %
- & ( & /89 ' * % % %
0* ' %& - 2 & %& . ' * ‰™G ‹Œˆ ˆG ”ˆšœš
*2* & % 2 "$
Grafik 2.2. TÜFE ve Seçilmiş Alt Kalemleri
(Ocak-Mart dönemi, %)
5,0
4,47
3,91
4,0
Ocak-Mart 2004
Ocak-Mart 2005
3,0
2,16
2,15
2,0
1,05
0,83
1,0
0,40
0,0
-1,0
TÜFE
Gıda ve Alkolsüz
İçecekler
Sağlık
-0,79
Eğitim
Kaynak: DİE.
! ** 2' 2&2**2*%&*2*&
2 2
%& "& %
2 &==>-*:4???'/**??()4@$/'
& ' % '
& * & & 0*
2'
&
%
- # !1 2 %& %
***'*%2
%
"$
4
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 2.3. TÜFE ve Seçilmiş Hizmet Sektörü Bileşenleri (Yıllık, %)
18
TÜFE
Konut
Ulaştırma
Eğitim
16
14
12
10
8
6
4
2
0
0501
0502
0503
Kaynak: DİE.
+ & 2 **
* ** 7* .& 9 ".9$ * - Kamunun genel fiyat
düzeyine etkisi, gerek
KDV indirimi, gerekse
ÖTV ayarlamaları
yoluyla korunmaktadır.
2 %
7*4
,%%&**
&(@'(:
%
' & ' .9
2 %& 0%' ** ' & & ' %%
Grafik 2.4. Uluslararası Ham Petrol, İmalat Sanayi (ÜFE) ve Ulaştırma (TÜFE) Fiyatları
25
60
Ham Petrol (Sağ eksen, ABD doları)
İmalat sanayi (Yıllık, %)
50
Ulaştırma (Yıllık, %)
20
40
15
30
10
20
5
10
0503
0502
0501
0412
0411
0410
0409
0408
0407
0406
0405
0404
0403
0402
0
0401
0
Kaynak: DİE, IEA.
Uluslararası petrol ve
0** ' , ** - %& hammadde
fiyatlarındaki
** 2 ' gelişmeler, imalat
sanayindeki fiyat
# ! * * *- artışlarında belirleyici
olmuştur.
2005-I
5
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
& 82 ' - * ' 2 # !1
"# !$ % %
&2 %
" :$ %
' 2 %
- 22 ' 2 % & %
# !2%
"
$
Grafik 2.5. ÜFE, İmalat Sanayi ve Tarım Sektörü Fiyatları (Yıllık, %)
35
ÜFE
İmalat Sanayi
30
Tarım
25
20
15
10
5
0503
0502
0501
0412
0411
0410
0409
0408
0407
0406
0405
0404
0403
0402
0401
0
Kaynak: DİE.
6
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
KUTU 2.1. YENİ FİYAT ENDEKSLERİ İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER (2003=100)
2005 yılı Şubat ayından itibaren, DİE, 1994 temel yıllı TÜFE ve TEFE’nin yerine, sırasıyla, 2003 temel yıllı TÜFE ve ÜFE’yi
yayımlamaya başlamıştır. Bu endekslerle, değişen tüketici tercihlerinin daha iyi yansıtılması ve yeni yöntem ve uygulamalar
kullanılarak enflasyonun daha sağlıklı ölçülmesi hedeflenmektedir. Yeni endekslerle, başta madde kapsamı olmak üzere,
madde ağırlıkları, fiyat derleme şekli ve hesaplama yöntemi gibi unsurlarda önemli değişikliklere gidilmiştir. 1994 temel yıllı
TÜFE’de 10 olan ana harcama grubu sayısı; gıda, içki, tütün harcamalarının iki gruba ayrılması ve haberleşme hizmetlerinin
ayrı bir grup haline gelmesiyle 2003 temel yıllı TÜFE’de 12’ye yükselmiştir. TÜFE’deki önemli değişiklikler arasında; cep
telefonu, dizüstü bilgisayar, DVD gibi teknoloji yoğun malların içerilmesi, konut grubunun önemli bir kısmını oluşturan izafi
kira kaleminin dışlanması ve elektrik, doğalgaz ve akaryakıt ürünleri gibi enerji kalemlerinin ağırlıklarının artmış olması
gelmektedir. Diğer taraftan, ÜFE ile birlikte TEFE’de yer alan özel-kamu ayrımı ortadan kalkmış, daha da önemlisi, KDV ve
benzeri gibi vergiler hariç satış fiyatları derlenmeye başlanmıştır.
Ayrıca, 2003 temel yıllı endekslerle birlikte, tüketici fiyatlarında gözlenen geçici etkileri arındırabilmek ve orta-uzun dönem
enflasyon eğilimlerini ölçebilmek amacıyla “özel kapsamlı TÜFE göstergeleri” olarak adlandırılan çekirdek enflasyon
göstergeleri de yayım sürecine girmiştir. Enflasyona gelebilecek farklı şokların belirlenmesi ve döneme bağlı olarak
enflasyon eğiliminde yaratabileceği etkilerin ölçülebilmesi için yedi adet özel kapsamlı TÜFE göstergesi oluşturulmuştur. Bu
göstergeler, “mevsimlik ürünler hariç TÜFE (A)”, “işlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE (B)”, “enerji hariç TÜFE (C)”, “enerji
ve işlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE (D)”, “enerji, alkollü içkiler ve tütün ürünleri hariç TÜFE (E)”, “enerji, alkollü içkiler,
tütün ürünleri, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler ve dolaylı vergiler hariç TÜFE (F)” ve “enerji, alkollü içkiler, tütün
ürünleri, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE (G)” olarak
sunulmaktadır.
Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, fiyatlarda gözlenen değişimlerin kaynağının kamuoyuna açıklanması açısından da önemli
bir araç olarak görülmektedir. Enflasyona gelen geçici şokların niteliğine göre, dönem dönem farklı özel kapsamlı TÜFE
göstergeleri ön plana çıkabilecektir. Örneğin, iklim koşulları neticesinde işlenmemiş gıda ürünlerinde oluşabilecek bir
değişimin tüketici fiyatlarındaki etkisi, işlenmemiş gıda ürünlerinin fiyatlarının dışlandığı fiyat endeksi kullanılarak kamuoyuna
duyurulabilecektir.
2003 Temel Yıllı Endekslerin Genel Enflasyon Eğilimi ve Kurdan Fiyatlara Geçiş Etkisi Açısından Değerlendirilmesi:
2003 temel yıllı fiyat endekslerinin açıklanmasıyla, kapsam ve yöntem olarak büyük farklılıklar içeren yeni endekslerden
2003 ve 2004 yılları için elde edilen enflasyon oranlarının, 1994 temel yıllı endekslere göre, genel enflasyon eğilimi ve
kurdan fiyatlara geçiş etkisiyle ilgili farklı bir bilgi içerip içermediği gündeme gelmiştir. Grafik 1’de 1994 ve 2003 temel yıllı
tüketici fiyatları endekslerindeki aylık ve yıllık artış oranları gösterilmektedir. Grafik 1’in ilk sütununa bakıldığında, 2003
yılında iki endeksin aylık artış arasında belirgin bir fark olduğu, ancak 2004 yılı başından itibaren bu farkın neredeyse
tamamen ortadan kalktığı görülmektedir. 2004 yılının başlarında yıllık enflasyon eğiliminin endeksler arasında bu denli
farklılaşmasında da, aylık artış oranlarında 2003 yılında gözlenen farklılaşma etkili olmaktadır. Bir başka deyişle, 2004
yılında yıllık enflasyonun, 1994 temel yıllı TÜFE endeksine göre hızla düşerken, 2003 temel yıllı endekse göre yılın ikinci
yarısında göreli yükseliş göstermesi 2003 yılındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Ancak, 2003 yılındaki farklılıklara
dayanarak genel enflasyon eğilimiyle ilgili bir yargıya varmadan önce, yeni endeksin ilk defa 2003 yılında oluşturulmaya
başlandığı ve 2003 yılının yeni endeks için bir deneme süreci olduğu göz ardı edilmemelidir.
Yeni endekslerle ilgili gündeme gelen diğer soru, kurdan fiyatlara geçiş etkisinin yükselip yükselmediğiyle ilgilidir. 2003 temel
yıllı endeksler kullanılarak ölçülen genel fiyat düzeyinin kur gelişmelerinden ne ölçüde etkilendiği sorusuna iki farklı boyutta
cevap aranabilir. İlk boyut, endeks kapsamlarını irdeleyen boyuttur. 2003 temel yıllı TÜFE endeksinin, 1994 temel yıllı
endekse kıyasla fiyatları kura hassas madde gruplarını daha fazla içermesi, 2003 temel yıllı endeksin kurdan fiyatlara
geçişkenlik etkisini göreli olarak daha yüksek oranda yansıtmasına neden olmaktadır. ÜFE’de ise 2003 temel yıllı endeksle
beraber vergiden arındırılmış fiyatların açıklanmaya başlanması, bu endeksin döviz kuruna olan duyarlılığını belirgin ölçüde
artırmıştır. Ancak, bu tamamen fiyat toplama şeklinden kaynaklanmakta ve iktisadi olarak anlamlı bir değişime işaret
etmemektedir. TEFE ve ÜFE arasında kurdan fiyatlara geçişle ilgili anlamlı bir karşılaştırma yapılabilmesi için, 1994 temel
yıllı toptan eşya fiyatlarının vergiden arındırılması gerekmektedir.
2005-I
7
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Kutu 2.1.Grafik 1. 1994 ve 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Artış Oranlarının Karşılaştırılması
a. Aylık Yüzde Değişim
b. Yıllık Yüzde Değişim
3,5
18
2003=100
14
2,0
12
1,5
1,0
10
0,5
8
0,0
12-04
11-04
10-04
09-04
08-04
07-04
06-04
05-04
04-04
03-04
02-04
11-04
09-04
07-04
05-04
03-04
01-04
11-03
09-03
07-03
05-03
03-03
01-03
01-04
6
-0,5
2003=100
16
2,5
1994=100
1994=100
3,0
Kaynak: DİE.
NOT: 1994 temel yıllı endeks 2005 Şubat ayından sonra açıklanmaya devam edilmesine karşın, 2003 temel yıllı endeksin mal ve hizmet sepetine göre
uyarlanarak hesaplandığı için endeks karşılaştırılmasında her iki endeks için ayrı mal ve hizmet sepetlerinin takip edildiği 2004 sonuna kadar olan
dönem kullanılmıştır.
İkinci boyut ise zaman boyutudur. Eski ve yeni fiyat endeksleri arasında geçişkenliğin zaman içindeki seyrine ilişkin
"karşılaştırmalar yapmak oldukça güçtür. Bu güçlüğün temel kaynağı ise yeni endeks serilerinin henüz istatistiksel analizin
güvenilirliğini sağlayacak kadar gözlem noktasına sahip olmamalarıdır. Bu durumda, bilinen istatistiksel teknikler salt-sayısal
bir bakış açısıyla uygulanabilir gibi görünmekle birlikte, bu tekniklerin ürettiği sonuçlar yeterli derecede güvenilir olmaktan
uzaktır. Bu bağlamda, kur geçişkenliğinin yukarıda anlatılan “endeks kapsamı” boyutu dışında sağlıklı bir analizine ulaşmak
güçtür. Her sayısal tekniğin kendine has kısıtları olduğu bilgisi veri alındığında, konuyla ilgili net bir resme ulaşmak için,
yeterli gözlem sayısına ulaşılana kadar iktisat teorisinin genel kavramsal çerçevesinin ve öngörülerinin dikkatle ve bilimsel
olgunlukla kullanılması en doğru yaklaşım olacaktır.
Sonuç
Sonuç olarak, fiyat endekslerinin piyasadaki tüketim ve üretim kalıplarını en iyi şekilde yansıtacak şekilde yeni yöntem ve
uygulamalar kullanılarak güncellenmesi, enflasyon hedeflemesi çerçevesi açısından olumlu bir gelişme olarak
değerlendirilmektedir. Eldeki veri ve gözlemler ışığında, 2003 temel yıllı fiyat endekslerinin genel enflasyon eğilimi ve kurdan
fiyatlara geçiş etkisi ile ilgili, 1994 temel yıllı endekste olmayan yeni bir iktisadi bilgi içerdiğine ilişkin bir gösterge yoktur. İki
endeksin enflasyon açısından işaret ettiği farklılıklar, büyük ölçüde, iki endeks arasındaki içeriksel ve yöntemsel
farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Söz konusu farklılıkların, enflasyon oranlarının mevsimsel yapısı, kur ve talep
gelişmelerinden etkilenme dereceleri üzerindeki etkileri, gözlem sayısının artmasıyla daha net bir şekilde analiz
edilebilecektir.
8
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
3. Arz ve Talep Gelişmeleri
3.1. Arz-Talep Dengesi
!"
"#$%$
"& '
#
() "#
" () (#
()
*
& + % ,
"
, (# #
"
% ) *
& "
,
)
( % - & .( # +
.+!
+
/
- # - ," "
#
% 0
) # -%-
" 1&2&2!&
Yüzde
Grafik 3.1.1. TCMB Beklenti Anketine göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,5
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
Yıl Sonu GSMH Büyüme Beklentisi
Program Öngörüsü
I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II
Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis
2004
2005
Kaynak: TCMB.
-
3)45
"
% *
*
"&67
8
678! / 9 8
" ,
2005-I
9
2004 yılı genelinde
yakalanan yüksek
büyüme performansı
ile eş anlı olarak
enflasyondaki düşüş
sürecinin devam
etmesi ve yıl sonuna
ilişkin makroekonomik
hedeflere ulaşılması,
2005 yılına ilişkin
bekleyişleri de olumlu
etkilemiştir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
3)45
"
# :%; "& 7 )
*
%
*%
* "& 0 % ( "
" &
7
)
* * () # 3)45 *& < % 678
"
,
%
- 3)4 # ;;%$ "
"
#
& (# , # *
"& + "% "
(),
"
*
& + " *
% "
*
*
%
()
% #
#
(
&
Grafik 3.1.2. Gelecek Üç Aylık Döneme ilişkin Üretim Eğilimi Endeksi*
125
115
105
95
85
75
65
55
45
0501
0407
0401
0307
0301
0207
0201
0107
0101
0007
0001
9907
9901
9807
35
9801
Sanayi üretimindeki
hızlı artışlara karşın
kapasite kullanım
oranlarında benzer bir
eğilim
görülmemesinde, 2004
yılında gerçekleştirilen
yatırım harcamaları ile
birlikte üretim
kapasitesindeki
genişlemenin etkili
olduğu
düşünülmektedir.
* TCMB İYA göstergelerinden gelecek üç aylık döneme ilişkin hammadde stok hacmi, üretim hacmi ve toplam
istihdam miktarının toplulaştırılmasıyla oluşturulmuştur.
Kaynak: TCMB.
- 3)45 "#
(#
, " % & + "
#
)* & 0%
/ "
") * " 1&2&!& ) * *
% ) 10
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
#
* # % "
#
&
Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri
(Yıllık Yüzde Değişim)
1-Tüketim Harcamaları
Kamu
Özel
Dayanıklı Tüketim Mal.
Hizmetler
Gıda
Yarı Day. Ve Day.sız
2-Sabit Sermaye Yatırımları
Kamu
Özel
3- Stok Değişimi*
4-Mal ve Hizmet İhracatı
5-Mal ve Hizmet İthalatı
6-Toplam Yurtiçi Talep
7-Toplam Nihai Yurtiçi Talep
8-GSYİH (Harcama Yoluyla)
I
6,9
-2,3
7,8
24,7
9,6
4,4
4,7
11,7
-34,8
22,5
3,6
14,5
22,0
10,9
7,7
8,1
II
2,3
-2,0
2,9
10,6
5,1
4,1
-4,5
6,4
-14,6
14,2
5,5
12,3
24,7
8,5
3,2
3,9
2003
III
5,2
- ,7
5,8
11,4
7,6
5,7
3,7
3,0
-22,7
16,4
2,2
19,4
28,3
7,0
4,7
5,5
IV
8,0
-4,2
10,3
49,5
7,9
1,0
3,8
19,2
5,0
30,1
1,2
16,9
33,0
11,3
10,6
6,1
Yıllık
5,6
-2,4
6,6
24,0
7,5
4,1
2,2
10,0
-11,5
20,3
3,0
16,0
27,1
9,3
6,5
5,8
I
11,6
2,6
12,4
48,0
11,6
5,3
8,2
57,6
-5,9
65,5
2,5
10,9
31,3
20,6
19,8
11,8
2004
II
III
15,4
5,9
-7,8 -7,0
18,4
7,3
61,4 28,9
15,3
6,1
2,6
0,0
36,8 18,3
47,4 26,1
-8,7 -10,8
63,1 38,9
1,4 -1,2
17,2
8,2
32,7 16,1
21,4
8,1
22,9
9,9
14,4
5,3
IV Yıllık
4,7
9,0
11,1
0,5
3,6 10,1
-5,7 29,7
6,6
9,3
5,4
2,8
16,3 18,8
11,2 32,4
0,9 -4,7
17,7 45,5
2,5
1,1
14,4 12,5
19,6 24,7
8,5 14,1
6,3 14,1
6,3
9,0
*GSYİH büyümesine katkı, yüzde
Kaynak: DİE.
8
, )
*
% , ) * "& *
% # () , ( , ) " "& /)% *
# ()
,* # ' '7! *
"&+
%()
,#
*
, ( , "*# '7
&+%
,
*
,
*
1&2&1!&
Grafik 3.1.3 Yıllıklandırılmış GSYİH, Toplam Nihai Yurtiçi Talep ve Özel Tüketim
(1987 fiyatlarıyla)
(Bin YTL)
Özel Tüketim Harcamaları
GSYİH
Toplam Nihai Yurtiçi Talep
87-IV
88-II
88-IV
89-II
89-IV
90-II
90-IV
91-II
91-IV
92-II
92-IV
93-II
93-IV
94-II
94-IV
95-II
95-IV
96-II
96-IV
97-II
97-IV
98-II
98-IV
99-II
99-IV
00-II
00-IV
01-II
01-IV
02-II
02-IV
03-II
03-IV
04-II
04-IV
140000
130000
120000
110000
100000
90000
80000
70000
60000
50000
40000
30000
Kaynak:DİE.
2005-I
11
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
#()",
)
*
% , ,#
" ** "& '
# "
()% "
" " 1&2&2!& +
%
4
# () " ()% # ()
) & 6
() "
4 ()
(
# #
&
,#
*
- * & ) % #% , *
& 3 6
* 36! "% - 3)4 ,
"
# -%:
"&/)%3)45
#
"
"#%=
&+
"
%
",
"%
( *
,
"*
"&',,#
,%
*&
8
)
"
% # ) "
)& + % - ") 1&2&!&
Grafik 3.1.4 Özel Tüketim Harcamaları ve Beklenen Satışlar
140
20
Gelecek Üç Aylık İç Piyasaya Satılan Mal Hacmi Beklenti Endeksi
Özel Tüketim Harcaması, Yıllık Yüzde değişim (sağ eksen)
15
120
10
100
5
80
0
60
-5
05-I
04-I
04-III
03-I
03-III
02-I
02-III
01-I
01-III
00-I
00-III
99-I
99-III
98-I
98-III
97-I
97-III
96-I
96-III
-15
95-I
-10
20
95-III
40
Kaynak:DİE, TCMB İYA.
12
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
<# () # & 4(# " # () "
" # 2;%; & /)% 678 "% > , , (
#%;!
)
" # ;%; " & 4
(# % "#
% ,#,
*& 6* % ()
% ,
#
#
(#
&
Grafik 3.1.5. TCMB İYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatırım Harcaması Eğilimi
80
60
40
20
0
-20
-40
Gelecek 12 Aylık Dönemde Yatırım Harcaması Eğilimi,
Yukarı-Aşağı
-60
Gelecek 12 Aylık Dönemde Kısa Vadeli Türk Lirası Kredi
Faiz Oranı Beklentisi (yüzde, uygun ortalama)
0502
0411
0408
0405
0402
0311
0308
0305
0302
0211
0208
0205
0202
0111
0108
0105
0102
0011
0008
0005
-80
Kaynak: TCMB İYA.
- "" ()
*
& 3)45
4(# "
"
# 2-%1 "% (
# 2%; "& +
%
,
() ?
!
"
# %= "& < % - % .+
7 '
/
@
# *
% () * #
2005-I
13
Yatırım
harcamalarındaki
büyümenin devam
etmesi, potansiyel
üretim düzeyini
yükseltmekte ve
enflasyonist baskı
yaratmaksızın hızlı
büyümeyi mümkün
kılmaktadır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
1&2&-!& + "% - # ()
%
)
)*
& + % # % #
() - "
#% ) )
&
+ " *
% ) , #
) # * & A,
(
# # % ()
#
, &
/)%
*
(
%
-
#
)
(
)#)*
" 1&2&$!&
Grafik 3.1.6. Çıktı Açığı / Potansiyel GSYİH* (Yüzde)
4
2
0
-2
-4
-6
05-III
05-I
04-III
04-I
03-III
03-I
02-III
02-I
01-III
01-I
00-III
-8
00-I
Kapasite kullanım
oranlarının henüz çok
yüksek düzeylerde
olmaması, iç talebin
ılımlı büyümesi ve
yatırım
harcamalarındaki
artışların sürmesi
nedeniyle kısa
dönemde fiyatlar
üzerinde talep yönlü
bir baskı
beklenmemektedir.
Kaynak: TCMB.
3.2. Dış Talep
)
"2-%$/+6
) *
@ # -%2 " 1&&2!& - 5 % ) 1%= #
"&
14
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 3.2.1. Cari İşlemler Dengesi / GSMH*
(Yüzde)
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
04-III
03-IV
03-I
02-II
01-III
00-IV
00-I
99-II
98-III
97-IV
97-I
96-II
95-III
94-IV
94-I
-6
* Yıllıklandırılmış veriler ile.
Kaynak: TCMB.
678
"%
#11%-
()% - # -% &
7() ) 7! ()
# -%2 *
"& B )
* % ")
()
*&
7 , % () % ( % #% & 678 "%-
%,(
# 1 & +
* ( A6C % ( *
& - % (
# :% "
(
# 1% & # % # ()
"
- *
"
&
3.3. Maliyetler
( "
" # % & /
%
)
#2%$
1&1&2!&
2005-I
15
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Tablo 3.3.1. İmalat Sanayiinde İstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri
(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişim)
2002
Yıllık
0,6
-9,1
2,3
-5,4
1,4
-4,2
8,6
16,4
7,8
-8,0
-2,1
-6,8
İstihdam(1)
Kamu
Özel
Ücret(2)
Kamu
Özel
Verimlilik(3)
Kamu
Özel
Kazanç(4)
Kamu
Özel
2003
I
5,1
-4,1
6,3
-0,9
-2,5
0,9
5,1
4,8
6,0
-5,4
-3,5
-4,2
II
1,8
-6,5
3,1
-5,3
-8,9
-2,7
3,5
8,2
3,5
-10,6
-12,2
-8,4
2004
III
1,4
-5,3
2,4
-3,8
-8,5
-1,1
8,6
8,4
9,4
-8,2
-11,0
-5,8
IV
-0,5
-10,7
0,9
2,4
-1,1
5,1
11,4
11,3
12,4
-0,9
4,1
-0,1
Yıllık
1,8
-6,8
3,1
-1,9
-5,3
0,6
7,2
8,1
7,9
-6,3
-5,6
-4,7
I
0,7
-13,6
2,4
0,4
2,9
2,8
8,5
14,8
9,0
1,8
0,6
5,5
II
2,7
-11,0
4,5
5,2
7,7
7,7
13,6
13,1
15,0
3,7
9,2
5,8
III
2,2
-9,6
3,7
3,0
5,5
4,8
6,4
5,6
7,6
0,9
0,9
3,9
IV
2,2
-9,7
3,6
1,6
2,9
3,9
1,6
8,5
1,2
-0,5
2,5
2,3
Yıllık
2,0
-11,0
3,6
2,5
4,7
4,8
7,3
10,5
8,0
1,3
3,2
4,3
(1) DİE İmalat Sanayinde Üretimde Çalışanlar Endeksi, 1997=100.
(2) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Reel Ücret Endeksi, 1997=100.
(3) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi, 1997=100.
.(4) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışan Kişi Başına Reel Kazanç Endeksi, 1997=100.
<# )
*
)
"
" %= ,
% 1&1&2!& + ) % #
)*,
"*"
() ,
)
&
/
Grafik 3.3.1.Özel İmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi* (1997=100)
125
115
105
95
85
75
65
04-III
04-I
03-III
03-I
02-III
02-I
01-III
01-I
00-III
00-I
99-III
99-I
98-III
98-I
97-III
97-I
55
* DİE özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat başına reel ücret endeksi ile DİE özel imalat sanayi üretimde
çalışılan saat endeksinin çarpılmasıyla oluşturulan toplam reel ücret endeksinin; DİE özel imalat sanayi üç aylık
sanayi üretim endeksine bölünmesiyle oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle birim reel ücret endeksi, reel ücretlerin
kısmi emek verimliliğine oranı şeklinde ifade edilmektedir.
Kaynak: DİE, DPT, TCMB.
3) 5 % - % " ( )*
"& /
)% ( )*
&
A - " , (
"
% " ) , 16
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
& + " * "% # % ) *)&
- ) ,
)*
&6%)"
)
- )* "& /
)% ) "# *
% D
* *# #
") )*(
&
) , " % , )
( ( #
" &/
)%
(
, , *
- 1&1&!&
E , "
# "
# *% (&
Tablo 3.3.2. Üretim Maliyetlerine İlişkin Göstergeler
İthalat Birim Değer Endeksi
Ham Petrol Fiyatları ($/Varil)
Metal Fiyatları Endeksi
I
98,2
28,7
92,7
II
100,0
24,7
93,0
2003
III
IV
98,8 103,1
26,5 28,0
97,9 109,3
Yıllık
I
100,0 110,8
27,0 30,0
98,2 130,0
2004
II
III
112,3 115,9
32,0 36,7
130,2 133,8
IV
122,8
39,6
141,9
2005
Yıllık
I
115,1 125,0(1)
34,6 41,6(2)
134,0
-
(1) 2005 yılının ilk üç aylık dönemine ilişkin veri Ocak-Şubat dönemini kapsamaktadır.
(2) Şubat ve Mart değerleri için tahmin kullanılmıştır.
Kaynak: DİE, DPT, IFS.
2005-I
17
Reel birim ücretlerdeki
son üç yıllık düşüş göz
önüne alındığında,
firmaların maliyet
avantajlarını koruduğu
ve içinde
bulunduğumuz yıl
içerisinde fiyatlar
üzerinde işgücü
maliyetlerinden
kaynaklanan bir baskı
olmayacağı tahmin
edilmektedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
(Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır)
18
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
4. Mali Piyasalardaki Gelişmeler
D
! "#$ % ! # " #
" & ! #'#$()!##&&#
') ! ' # " ' ' !'
!##$
!&&#
# # " # ' # # ' "#$''#
'"'&#&
#$*&"""
' " #'# " ) '
##$
!##
#"
' & &# ) # " !!'
!##$+
#
" " ) "
# ' &# ')
' " #')&##!'#
, " & ! #$ - "
&# ' ! ' &# ' # &) ###$
4.1 TCMB Para Politikası
( . #! /0 1 - " 2 -#3
! 0 ) ##$ 4
& &# ! ' " !
# "#$ "
#! ) - -#
2 #&# & ##
" #&# #& '! #$ ()
2005-I
19
Dalgalı kur rejimine geçiş
sonrasında gerekli ön
koşulların sağlanması
yolunda önemli mesafeler
alınması üzerine, TCMB
2006 yılında enflasyon
hedeflemesine
geçilmesine karar
vermiştir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
'# /% "
43''#$
TCMB’nin faiz politikası,
gelecek dönem
enflasyonundaki olası
gelişmeleri
değerlendirmek suretiyle
oluşturulmaktadır;
dolayısıyla TCMB
enflasyon hedefi ve
tahminleri ile tutarlı olarak,
faiz oranlarını
düşürebilmekte,
yükseltebilmekte ya da
değiştirmeyebilmektedir.
, &# ) # ##$ +
- -# 2 #&# !
" #! ## '#
#'# #'#$ )#
' #& 5#& &# # & # " ' )#5#!5' #5" " # # " '
" " #') " & " #!#$
, # ' " & &# ' '6 & &# # " ' '
##$+'&&#
" ' ) # &
&#5#&
" " # '#'#$7
# " ) # # # " ') )
)#')#$8#
" # & " " & & ' # "
#&#"
#$+!)
&# ' " '###$
0 9)58 #5
#":80#!)
' 0 ;< & =0
"
'#$
#
) ) # ' # ' '# & " )
" ' ) " # ' #
) ) " ###$ ># 20
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
& "
#"#")
##"#;4.$=$=<$
Grafik 4.1.1. TCMB Gecelik Faiz Oranları ve İkincil Piyasa Faiz Oranları (Bileşik, Yüzde)
75
IMKB Tahvil ve Bono Piyasası Faiz Oranı (gösterge
niteliğinde, bileşik)
65
TCMB Gecelik Faiz Oranı
55
45
35
25
28.02.05
18.01.05
10.12.04
01.11.04
22.09.04
13.08.04
07.07.04
31.05.04
20.04.04
12.03.04
30.01.04
23.12.03
11.11.03
02.10.03
26.08.03
18.07.03
11.06.03
02.05.03
25.03.03
10.02.03
02.01.03
15
Kaynak: İMKB, TCMB.
) !"
# # & # ##$ +! ' & #
'#$ ! ) ! ' # ')#$ ")# "
& # '#
"##$+,"'
")#'#""
##$'&)
)#$ & & " &
"'!"$
2005-I
21
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Grafik 4.1.2. Getiri Eğrileri
19,5
18,5
17,5
16,5
31-Oca-05
28-Şub-05
15,5
31-Mar-05
14,5
ON
1AY
2 AY
3 AY
4 AY
6 AY
9 AY
12 AY
18 AY
Kaynak: İMKB.
0#'+"#?
@# ;+?@< " # #
# ##$ ?) ') " & ! " # #$ '# # (+ # !
' '# ) " ' ' #
# ! ') " AB ) ' # #' ! " C'# " #
;4 .$=$<$ # ! # #&'#&"
' " #;4.$=$D<$:
Grafik 4.1.3. Risk Primi ve Hazine İhaleleri Reel Faiz Oranı
Hazine İhaleleri Reel Faiz Gelişmeleri
( TÜFE Yıllık Enflasyon Beklentilerine Göre Hesaplanmış, %)
30
Getiri Farkı (JP Morgan Endeksi )
850
25
650
20
15
450
10
5
Oca.05
Eki.04
Tem.04
Nis.04
Oca.04
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Oca.05
Eki.04
Tem.04
Nis.04
Oca.04
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
250
Kaynak: JP Morgan ve Hazine Müsteşarlığı.
1
Grafik 4.1.3’de risk primi, uluslararası piyasalarda ihraç edilen devlet tahvilleri ile aynı vadeli referans ABD tahvillerinin faiz oranı
arasındaki fark şeklinde hesaplanan getiri farkı ile gösterilmiştir.
22
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
@ & &# ' 1E ) " #!"
!$ & &# )
F, ! ##"#!"#&#F,
'""'#
# '#$ ' #) ' &
&# # # '#$ #
#
#&
#
Uluslararası
kuruluşların YTL
cinsinden uzun vadeli
tahvil ihraçlarının
artmasının, mali
baskınlığı azaltarak
para politikasının
etkinliğini artırması
beklenmektedir;
gelişmeler TCMB
tarafından dikkatle
izlenmektedir.
"
#$
AB
#5'
)
!
# 0 & #
" # # ! '#$ ()
0&#'
#& ##$ & #' #
#$ @ # #)'''"
# ' & $ 0 & #'#'
"#&)#$
4.2. TCMB Kur Politikası ve Döviz Kuru Gelişmeleri
+" )
# ' !
!## "$ >)'
,!!
'""#""&"
#&)'#$"
& ' # " &
' " & ) "
# '#$ G " & "
' " # # ' &
"!#"''
# " !# ') #$ " ' " " # #
# ( ) " AB " & " &# " # ! &# # # ! # & )
' # ;2# .$=<$ #) .
# #' 2005-I
23
Dalgalı kur
rejiminde, TCMB
herhangi bir döviz
kuru seviyesi
gözetmemektedir;
döviz kurları
piyasadaki arz ve
talep koşullarınca
belirlenmektedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
) #$ 0 ! ' # " ' '#'"##;4$.$$=<$
Grafik 4.2.1. Döviz Kuru Gelişmeleri
EURO/USD Kuru
TL/USD Kuru
1,4
1,8
Reel Efektif Kur Endeksi
(TÜFE Bazlı) (sol ölçek)
180
1,3
1,6
1,2
1,5
35
Yıllık Enflasyon Oranı
(TÜFE)(sağ ölçek)
1,7
160
25
140
1,4
Oca.05
Eki.04
Nis.04
Tem.04
Oca.04
5
Eki.03
100
Oca.03
Oca.05
Eki.04
Tem.04
Nis.04
Eki.03
Oca.04
Tem.03
Nis.03
1,2
Oca.03
1
Tem.03
1,3
15
120
Nis.03
1,1
Kaynak: TCMB.
2005 yılının Ocak-Nisan
döneminde düzenli olarak
rezerv biriktirmek
amacıyla gerçekleştirilen
döviz alım ihalelerinin
yanında, TCMB, 27 Ocak
ve 9 Mart tarihlerinde
doğrudan alım yönünde
müdahalede bulunmuştur.
@ ## ' " #$ " 0 9)58
" '# ) #
" ! H 9) " : # #!
!'#$
@
#""
& # ' ' # # $ , C'# #
' I ? " 9& ;I9< ' ' # # "#$ #
)
"
#')#$
4.3. Bankacılık ve Kredi Gelişmeleri/
0&###()
# #) ' #$ "
#
&
& # &# # '#$ % #
! # "
' ) ) ' 0 . '"!!
'#'#;4.$D$=<$
24
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 4.3.1. GSMH* ve Krediler
GSMH ve Kredi Hacmi
6
Reel Sektöre Açılan Krediler/GSMH (yüzde)
140
Reel TL Ticari Krediler (Sol Ölçek)
28
GSMH (Üretim-Sabit Fiyatlarla)
5
130
24
4
04Q4
04Q1
03Q2
02Q3
01Q4
01Q1
96Q3
00Q2
12
99Q3
100
98Q4
16
04Q4
04Q1
03Q2
02Q3
01Q4
01Q1
00Q2
99Q3
98Q4
98Q1
97Q2
96Q3
1
110
98Q1
2
20
97Q2
120
3
*GSMH 2005 1. çeyrek için tahmini rakamlar kullanılmıştır.
Kaynak: TCMB.
' " ! # ! ## # " ##$
F! 0 ##) ) # # ) #$ 2 "
9# ?# ;29?< 2 # #
;4.$D$<$
Grafik 4.3.2. Tüketici Kredileri, Kredi Kartları ve KOBİ Kredileri/
KOBİ Kredileri
(TÜFE ile Reelleştirilmiş)
Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları
(TÜFE ile Reelleştirilmiş)
290
1.700
280
Tüketici Kredileri
1.500
270
Kredi Kartları
260
1.300
250
240
1.100
230
900
0503
0501
0411
0409
0407
0405
Kaynak: TCMB.
700
0403
0502
0501
0412
0411
0410
0409
0408
0407
0406
0405
0404
0403
0402
0401
210
0401
220
/
. ##) " # ) # !
) ) ##) #!"#$0##)
! # # "
###;'.$D$=<$
2005-I
25
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Tablo 4.3.1. Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlarından Alacakların Gelişimi
(Reel üç aylık değişim)
Tüketici Kredileri
Konut Kredileri
Taşıt Kredileri
Diğer Krediler
Kredi Kartları
2004Q1
31,0
49,4
29,9
26,5
9,9
2004Q2
33,1
51,1
34,3
26,2
21,6
2004Q3
7,7
12,4
4,5
8,3
14,6
2004Q4
4,0
9,1
0,7
4,4
25,1
2005Q1
16,9
32,8
-1,4
23,2
-2,7
Kaynak: TCMB.
#)#0'#
)# ) '
# ## ;'
.$D$<$')!#
# ' &# ! ! &
##$
Tablo 4.3.2. Tüketici Kredilerinin Banka Grupları Bazında Dağılımı
(Nominal Aylık Yüzde Değişim)
Ekim 2004
Kasım 2004
Aralık 2004
Ocak 2005
Şubat 2005
Mart 2005
Kaynak: TCMB.
Tüketici kredileri ve
kredi kartlarının artış
hızları, enflasyondaki
düşüş eğiliminin
sürdürülebilmesi ve
finansal istikrarın
korunması amacıyla
yakından takip
edilmeye devam
edilmektedir.
Tüketici
Kredileri
2.8
1.4
4.1
1.0
10.9
5.3
Kamu
Bankaları
1.3
1.0
2.1
-0.9
26.3
2.0
Özel
Bankalar
3.0
1.1
4.6
1.7
3.3
6.9
Yabancı
Bankalar
8.6
5.1
7.8
3.3
6.5
9.7
2 # # ' ' #2#'!)#
0 '#$ @ ##)
" # ) # !
! #! ) "
# #) '#$ #) " # # ! #& " ) #&
")#$
J " = # #
'# & ) + "
+# 2 ;++2< ## ' !
') # # " #
" # " # ! "
# # " ) #$
() & ##'$%#"#
'5 & #
" ## # # / )3
26
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
' # ##$ B # # '
' # # #
")##$
2005-I
27
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
KUTU 4.1: TÜRKİYE’DE SICAK PARA HAREKETLERİ
Sıcak para kavramı, genel kabul görmüş bir tanım olmamakla beraber, beklenen getiri oranları ve risklerdeki değişimlere
hızlı tepki veren sermaye akımları olarak ifade edilebilir.1 Dolayısıyla, sıcak paranın miktarından ziyade, ani hareketi
önemlidir. Bu çerçevede, kısa vadeli sermaye akımları genellikle sıcak parayı ikame eden bir veri olarak kullanılmakta ise
de, aralarında önemli farklar mevcuttur: Kısa vadeli sermaye hareketleri, reel sektör kredi işlemlerini de içerebilmekte, ancak
ticari krediler benzeri kalemler sıcak para tanımına girmemektedir.2 Ayrıca, kısa vadeli sermaye kalemlerinde yer almayan,
hisse senedi ve DİBS’ten oluşan portföy yatırımları, ki en önemli paya sahiptir, ve net hata ve noksan kalemi de sıcak para
tanımına dahil edilmektedir.3 Net hata ve noksan kaleminin sıcak para olarak nitelendirilmesi yaklaşımı, söz konusu kalemin
kayıt dışı sermaye akımlarını gösterdiği varsayımına dayanmaktadır. Nitekim, kriz ve istikrar dönemlerinde net hata ve
noksan kaleminde görülen eğilimler bu yaklaşımı destekler niteliktedir (Grafik 1).4 Diğer taraftan, banka muhabirlerindeki
döviz hareketleri yoluyla bankaların döviz varlıklarındaki değişim, benzer şekilde, Merkez Bankası muhabirlerindeki döviz
hareketleri yoluyla da resmi rezervlerdeki değişim ödemeler dengesi istatistiklerinde izlenebiliyor iken, bankacılık dışı özel
sektörün döviz varlıklarındaki değişim tam olarak izlenememektedir. Dolayısıyla, bankacılık dışı özel sektörün döviz
varlıklarındaki değişimin de büyük ölçüde net hata ve noksan kalemine yansıdığı düşünülmektedir. Bu olguya dayanarak,
net hata ve noksan kaleminin yerleşikler kaynaklı olduğu varsayılmaktadır.5
Kutu 4.1.Grafik 1. Sıcak Para Akımları ve Net Hata ve Noksan
(12-aylık toplam, milyar ABD doları)
20
6,0
15
4,5
10
3,0
5
1,5
0
0,0
-5
-1,5
-10
-3,0
Sıcak Para (net hata ve noksan hariç)
Net hata ve noksan (sağ)
-15
-4,5
12.04
12.03
12.02
12.01
12.00
12.99
12.98
12.97
12.96
12.95
12.94
12.93
-6,0
12.92
-20
Kaynak: TCMB
Türkiye’de sıcak para hareketleri
Yukarıdaki tanımlar çerçevesinde, Türkiye için sıcak para büyüklüğü hesaplanırken, en genel ifade ile; portföy yatırımları,
kısa vadeli sermaye akımları ile net hata ve noksan kalemleri sıcak para tanımına dahil edilmiştir. Ödemeler dengesi
istatistiklerinden kullanılan kalemler aşağıda yer almaktadır:6
Sıcak Para =
Portföy Yatırımları
● Yabancıların yurt içinde hisse senedi alım/satımları,
● Yabancıların yurt içinde Hükümete ait iç borçlanma senetlerini alım/satımları,
Chang, P. H. Kevin, Stijn Claessens ve Robert E. Cumby, 1997, “Conceptual and Methodological Issues in the Measurement of Capital Flight,”
International Journal of Economics and Finance, Vol. 2.
1
2 “Diğer Yatırımlar”ın “Varlıklar” ve “Yükümlülükler” bölümünde yer alan “Ticari Krediler” kalemi, diğer kredi işlemlerinden farklı olarak, vadeli dış
ticaret işlemlerini yansıtmaktadır. Bu nedenle, dış ticaret işlemleri ile doğrudan bağlantılı olan kısa vadeli ticari krediler kalemi, sıcak para
tanımına dahil edilmemiştir.
Chang K. ve diğerleri, 1997, a.g.e.; Altınkemer, Melike, 1995, “Capital Flows: The Turkish Case,” TCMB Tartışma Tebliği No. 9601; Schneider,
Benu, 2001, “Measuring Capital Flight: Estimates and Interpretations,” Overseas Development Institute; Boratav, Korkut ve Erinç Yeldan, 2001,
“Turkey: 1980-2000: Financial Liberalization, Macroeconomic (In)-Stability, and Patterns of Distribution”, CEPA, New School University, mimeo.
3
4 Net hata ve noksan kalemi, tanım olarak, eksik/yanlış kaydedilen ya da kaydı hiç yapılmayan çeşitli işlemlerden dolayı, cari işlemler dengesi ile
net sermaye akımlarının toplamını rezervlerdeki değişime eşitleyen kalemdir. Ödemeler dengesi hesapları çift kayıt prensibine göre derlendiği
için, alacak ve borç girişleri arasındaki fark ödemeler dengesi kayıtlarında net hata ve noksan olarak görünür. Bu nedenle, net hata ve noksan
kaleminin tamamıyla kayıt dışı sermaye akımlarını yansıttığını düşünmek yanlış çıkarımlara neden olabilecektir.
5 Ödemeler dengesi sunumunda diğer yatırımların varlıklar bölümünde yer alan “diğer sektörler” kalemi, bavul ticareti gelirlerinin belli bir oranı
olarak hesaplanmaktadır. Burada, bavul ticareti gelirlerinin söz konusu oran kadarının banka ve benzeri kurumlara yatırılmayıp elde tutulduğu
varsayılmaktadır. Dolayısıyla, hataya açık bir kalemdir.
6 Tanımlarda kullanılan “yabancı” kavramı, ödemeler dengesi metodolojisi çerçevesinde “yurt dışı yerleşikleri” ifade etmektedir. Ayırım milliyete
göre değil, yerleşikliğe göredir.
28
2005-I
TCMB
/
PARA POLİTİKASI RAPORU
+ Kısa Vadeli Sermaye Akımları
● Bankaların yurt dışında kullandırdıkları kısa vadeli krediler,
● Yurt içinde yerleşik bankaların ve bankacılık dışı özel sektörün yurt dışından kullandıkları kısa vadeli krediler,
/
● Yabancıların yurt içinde yerleşik bankalarda tuttukları kısa vadeli mevduatlardaki değişim,
+ Net Hata Noksan.
Bu tanıma göre, Türkiye’ye 2005 yılı Şubat ayı itibarıyla son bir yılda giren sıcak para net 19,8 milyar ABD doları olarak
hesaplanmıştır. Net hata ve noksan kalemi hariç tutulduğunda ise tutar net 14,2 milyar ABD doları olmaktadır. Söz konusu
girişin 10,8 milyar ABD doları yabancı kaynaklı, 9 milyar ABD doları ise yurt içi yerleşik kaynaklıdır (Tablo 1).
Kutu 4.1. Tablo.1. Türkiye'de Sıcak Para Akımları
(2005 yılı Şubat ayı itibarıyla 12-aylık dönem, milyar ABD doları)
Yabancı
Yerleşik
Portföy
10,3
0,0
Kredi ve mevduat
0,5
3,4
Net hata ve noksan
0,0
5,6
TOPLAM
10,8
9,0
TOPLAM
10,3
3,9
5,6
19,8
Kaynak: TCMB.
Kutu 4.1.Grafik 2: Sıcak Para Akımlarının Kompozisyonu - Net Hata ve Noksan Dahil
(12-aylık toplam, milyar ABD doları)
11,0
8,3
5,5
2,8
0,0
-2,8
Yabancı
-5,5
Yerleşik
-8,3
12:04
12:03
12:02
12:01
12:00
12:99
12:98
12:97
12:96
12:95
12:94
12:93
12:92
-11,0
Kaynak: TCMB.
Yabancı kaynaklı sıcak para hareketleri, İMKB’de hisse senedi ve DİBS alımları ile bankalarda açılan kısa vadeli
mevduatlardan oluşmaktadır. 2002 yılından bu yana yabancıların portföy yatırımları giriş yönlü bir eğilim sergilemiş, 2004 yılı
son çeyreğinden itibaren ise bu eğilim hız kazanmıştır.
Kutu 4.1.Grafik 3. Yurt Dışı Yerleşikler Kaynaklı Sıcak Para Akımları
(12-aylık toplam, milyar ABD doları)
11,0
3,0
8,3
5,5
2,3
1,5
2,8
0,0
0,8
0,0
-2,8
-5,5
-0,8
-1,5
P ortföy
12:04
12:03
12:02
12:01
12:00
-2,3
-3,0
12:99
12:98
12:97
12:95
12:94
12:93
12:92
12:96
Mevduat (sağ)
-8,3
-11,0
Kaynak: TCMB.
Yerleşikler kaynaklı sıcak para hareketleri ise, kısa vadeli kredi işlemlerinden ve kayıtlarda tespit edilemeyen hareketleri
gösterdiği varsayılan net hata ve noksan kaleminden oluşmaktadır. Kredi kalemleri içerisinde özel sektörün kullandığı kısa
vadeli kredilerin payı düşüktür. Bankalar tarafından yurt dışına açılan kredilerin ise hem payı düşük, hem de eğilimi nispeten
istikrarlıdır. Dolayısıyla, kredi kaynaklı sıcak para akımları, esas olarak, bankaların yurt dışından kullandıkları kısa vadeli
kredilerden oluşmaktadır.
2005-I
29
PARA POLİTİKASI RAPORU
/
/
/
TCMB
Uluslararası sermaye akımlarını belirleyen faktörler
Uluslararası likidite koşulları kaynaklı “iten faktörler” (push factors) ve ulusal “çeken faktörler” (pull factors) olarak iki ana
başlık altında incelenmektedir. Diğer bir deyişle, uluslararası faiz oranlarının düşük kaldığı durumlarda, faiz oranlarının
göreli olarak yüksek olduğu ülkelere sermaye akımlarının artması iten faktörlere, sermaye çeken ülkedeki genel
makroekonomik durum ve döviz kuru rejimi gibi ulusal faktörler ise çeken faktörlere örnek olarak gösterilebilir. Söz
konusu faktörler, sermaye akımlarının yönü ve düzeyinde belirleyici olmaktadır.
Kutu 4.1.Grafik 4. Yurt İçi Yerleşikler Kaynaklı Sıcak Para Akımları
(12-aylık toplam, milyar ABD doları)
/
9
/
6,0
4,5
6
3,0
3
1,5
0
0,0
-3
-1,5
-6
-3,0
-4,5
12.04
12.03
12.02
12.01
-6,0
12.00
12.99
12.98
12.96
12.95
12.94
12.93
12.92
-9
12.97
Kredi
Net hata ve noksan (sağ)
Kaynak: TCMB
Merkez bankasının belli bir kur düzeyini savunmayı taahhüt ettiği sabit kur rejimleri, yatırımcıların kur riskini önemli
ölçüde azaltmaktadır. Bundan ötürü, yabancılar kısa vadeli arbitraj imkânlarından yararlanma konusunda dalgalı kur
rejimindekine kıyasla daha istekli olmakta, yerleşikler de döviz açık pozisyonlarını artırma eğilimine girmektedir. Dalgalı
kur rejiminde ise, kur riskinin piyasalarda olması, sıcak para çıkışının maliyetini artırmakta, dolayısıyla, dalgalı kur rejimi
uygulayan ekonomilerde sıcak para girişlerinin göreli olarak düşük kalması beklenmektedir. Bu beklentinin tersine,
Türkiye’de uygulanmakta olan dalgalı kur rejimine ve reel faizlerde gözlenen önemli ölçüde gerilemeye rağmen, sıcak
para girişlerinin son yıllarda hızlandığı görülmektedir (Grafik 5). Bu gelişmenin ardındaki temel faktörün ise sağlanan
makroekonomik istikrar, bankacılık sektörünün kırılganlığındaki azalma, rezervlerin yüksek düzeyi ve bunlara paralel
olarak artan yatırımcı güveni olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, AB ile ilişkilerde yaşanan olumlu gelişmeler ve IMF ile
yapılan yeni stand-by programı konusundaki belirsizliklerin ortadan kalkması, yabancı kaynaklı sıcak para girişinin
artmasında önemli rol oynamaktadır. Nitekim, yalnızca Aralık 2004-Şubat 2005 döneminde sıcak para girişleri toplam 7
milyar ABD doları olmuştur.
Kutu 4.1.Grafik 5. Reel Faiz Oranı* (12-aylık ortalama, %) ve
Sıcak Para Akımları (12-aylık toplam, milyar ABD doları)
24
20
16
12
8
4
0
-4
-8
-12
-16
-20
-24
60
48
36
24
12
0
-12
-24
-36
-48
-60
Sıcak P ara
12:04
12:03
12:02
12:01
12:00
12:99
12:98
12:97
12:96
12:95
12:94
12:93
12:92
Reel Faiz (sağ)
Kaynak: TCMB
* Reel faiz oranı hesaplanırken, nominal faiz olarak Hazine tarafından ihale ile satılan TL cinsi DİBS’lerin net satışla
ağırlıklandırılmış faiz oranı; enflasyon oranı için ise, i) Temmuz 2001’e kadar, 12 ay sonrasının yıllık enflasyon oranını, ii)
Ağustos 2001’den sonra ise, Beklenti Anketi’nden, gelecek 12-aylık enflasyon beklentisi kullanılmıştır.
30
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
5. Kamu Maliyesi
K
!!"#$%
& 2005 yılının ilk
çeyreğinde
konsolide bütçe
faiz dışı fazlası
olumlu bir
performans
izlemiştir.
'( ) * +* ",- . !!" / '0
Tablo 5.1. Konsolide Bütçe Büyüklükleri
Gelirler
Vergi Gelirleri
Dolaysız Vergi Gelirleri
Dolaylı Vergi Gelirleri
Harcamalar
Faiz Dışı Harcamalar
Personel Giderleri
Cari Transferler
Faiz Harcamaları
Bütçe Dengesi
Faiz Dışı Denge
2005 OcakMart
Gerçekleşme
(Milyar
YTL)
28,3
23,0
7,1
15,9
31,3
19,4
8,2
8,0
11,9
-3,0
8,9
2005 Bütçe Tahmini
Başlangıç Ödenekleri
(Milyar YTL)
Gerçekleşmelerin Bütçe
Tahminine Oranı (Yüzde)
126,5
106,6
27,7
78,9
155,6
99,2
31,9
32,5
56,4
-29,1
27,3
22,4
21,6
25,7
20,2
20,1
19,5
25,6
24,6
21,2
10,3
32,8
Kaynak: Maliye Bakanlığı.
$ 1 $
$ $
.
$ 2 3$ $ $ $ 3$ $ $ *0 2005-I
31
Mali uyumun
sürdürülebilirliğinin
sağlanmasında, mali
disiplini sağlamaya
yönelik reformların
geciktirilmeden
uygulamaya
konulması ve kayıt
dışı ekonomi ile
mücadele edilmesi
önem taşımaktadır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
. 5.1. Borç Stokundaki Gelişmeler
Borç stoku ile ilgili
önemli kazanımlar
sağlanmıştır, ancak
stoğun kırılgan yapısı
devam etmektedir.
4 2560 : !!,
256 ,!!( !!7 8/8 +2 ",- 3 .
$ 3$ . $
.
$ Grafik 5.1. Konsolide Bütçe Brüt ve Net Borç Stoku*
250
100
90
210
80
170
70
130
60
90
50
50
40
2001
2002
2003
İç Borç (Milyar YTL)
Toplam Brüt Borç/GSMH (Sağ eksen)
2004
2005 Mart
Dış Borç (Milyar YTL)
Topam Net Borç / GSMG (Sağ eksen)
/
*Hesaplamalarda aylık ortalama döviz alış kuru kullanılmıştır .
Kaynak : Hazine Müsteşarlığı, TCMB.
1
Brüt borç stokunun nominal değeri artış eğilimindedir. Bu gelişme, geçmiş yıllarda yüksek faiz oranı ile yapılan uzun dönemli
borçlanmaların yansımasıdır.
32
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
. / $
+2 " , *
" - 3$ & !!" 7"0 . Grafik 5.2 Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre Dağılımı
100%
80%
21,9
32,1
17,6
16,8
14,8
13,4
25,4
28,1
42,3
41,7
19,4
60%
12,3
23,4
40%
30,5
20%
35,3
25,1
0%
2002
Sabit getirili
2003
Faize endeksli
2004
TÜFE'ye endeksli*
2005 Mart
Döviz cinsinden / Dövize endeksli
/
* Merkez Bankası portföyünde yer alan nakit dışı senetler, Ocak 2004’te TMSF’ye ihraç edilen nakit dışı senetler ile 2003 yılı
Mayıs ayında Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı (ÇTTH)’na ihraç edilen nakit kağıtları göstermektedir.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
Tablo 5.2. İç Borç Stokunun Vade Yapısı
2003
Toplam Borçlanma
Nakit
Bono
2004
2005 (Ocak-Mart)
Vade (Ay)
Pay
Vade (Ay)
Pay
Vade (Ay)
Pay
18,1
100
17,3
100
26,3
100
14,7
90,5
15
96,1
26,3
100
6,2
35,2
6,2
37,6
35,4
69,4
30,6
Tahvil
20,1
55,3
20,6
58,5
5,9
Nakit Dışı
50,4
9,5
73,9
3,9
0
0
Toplam Stok
25,1
100
20,6
100
20,9
100
Nakit
12,4
67,1
11,8
73,8
13,6
75,0
Nakit Dışı
51,2
32,9
45,5
26,2
43,1
25,0
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
2005-I
33
Borç stoku yapısında
önemli iyileşmeler
sağlanmıştır. Ancak,
borç stokunun faiz
oranı ve döviz kuruna
duyarlılığı devam
etmektedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
9 $ $
:
$)*;$
!!/&
'0
!!"
<,"0
+2"/-=
3$
)*; $
$
Grafik 5.3. Piyasa İç Borç Stokunun Ex-ante Reel Faizi
YTL cinsi
40
Döviz/Dövize Endeksli
30
Toplam İç Borç Stoku
20
10
0
-10
Şub-05
Ara-04
Eki-04
Ağu-04
Haz-04
Nis-04
Şub-04
Ara-03
Eki-03
Ağu-03
Haz-03
Nis-03
-20
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
Grafik 5.4. Borçlanma Vadesi *ve Bileşik Faiz
490
Vade (Gün)
65
Ort. Bileşik Faiz (Sağ eksen)
440
60
390
55
45
290
40
240
35
190
(Yüzde)
50
340
30
0304
0104
1104
0904
0704
0504
0304
0104
1103
0903
15
0703
20
40
0503
25
90
0303
140
0103
Reel faizler önemli
ölçüde gerilemiş
olmakla birlikte
yüksek seviyesini
korumaktadır.
*2003 yılı Eylül ayında borçlanma vadesinin kısa olması, uzun vadede borçlanmanın az olmasından kaynaklanmıştır. 91 gün
vadeli referans bono ihalesi hariç tutulduğunda borçlanma vadesi 371 gün olmaktadır.
Hesaplamalarda TL cinsi iskontolu ihaleler kullanılmaktadır.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
34
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
> 6 !!/ '0 !!7
/0 !!"
,8 +2 "7- > #
$ $ $
!!" #$% " Borçlanma politikasında
farklı araçlar kullanılarak
vade uzatılmaya
çalışılmıştır. Değişken
faizli senetlerin faiz
oranlarına referans teşkil
eden 3 ay vadeli bonolar
vadenin uzamasını
sınırlamaktadır.
3$ / !!/3.=01?=
*0
3$3.=0
1?=0 $
3$ 1
0 $ 3
. *0 3 .0 $ . $
$ = @1 % $
2005-I
35
Gelecek dönemde,
ABD Merkez
Bankası’nın faiz
politikası, Avrupa
Birliğine ilişkin
gelişmelerle
özelleştirme çabaları
beklentilerin
oluşmasında rol
oynayabilecektir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
(Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır)
36
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
6. Görünüm
6.1. Talep ve Arz Unsurları
! " " "
#
$% %
&
"
% $% '%
$ " &
$% "
$ "$
" #()
*&'+
%
""
$ " ! $%%
'%
% " , $% $
$%
%
% !
$
$ " % "
*" $%
-
"
" $
$
%
%
2005-I
37
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
6.2. Maliyet Unsurları:
.$ %
%
/
%
%
!
"
'
$ $
%
%
0
%
%
'% $% 1 %
%
$
%
2
"
"
$ % ,"
$
"
3+ "
"
4
"%
1
5
*$"6
7
8+ 9856(: $
"
;
< ;
'
+ %
$
"
"
%
38
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
;
'
<+ $ 2
$
= '. '% $ $
% $
'% % $
$
$
1
"
%
$
> ! '
"
"<+
&
" " "
% $ '% !
% %
. 1 "
"
" "
!"
"
"
' ?)@ $
$
"
%
# ' % % "
#()
$
A
%
'%
"
%%"%
$ 4
$ 2005-I
39
PARA POLİTİKASI RAPORU
"
TCMB
. % "
; 1 "
"
"%
%
"
$
"% "% "
"
%
!
, $
"
% " ; "
$ %
% 0
$ " %
%
"
. 1
$
%
" % % &
#
; " "
" 1 . $
"
6.3. Parasal ve Mali Disiplin
#() % $
1 "
"
%
% %
=
$
"
%
#()+ $ " 40
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
;B"
" $% ) "
C
"
A $
$
, )
$
$ 0
, " $% % % $ % &#D %
$" >
+ " 4
$%% 6.4. Sonuç
4
!"
$
%
%
" "
% '% ! % $% 1 %
$ .
$ $ %
%
%
$
%
%
%
$ 2005-I
41
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
" %
E
$
%
)
% " % " $
," $
$ %
/
#() $
3+
'
" $
%
%
%
"
$ "
%
* "
$
$
$
" 42
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
GRAFİKLER
2.
ENFLASYON GELİŞMELERİ
3
4
5
5
6
8
Grafik 2.1. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi
Grafik 2.2. TÜFE ve Seçilmiş Alt Kalemleri
Grafik 2.3. TÜFE ve Seçilmiş Hizmet Sektörü Bileşenleri
Grafik 2.4. Uluslararası Ham Petrol, İmalat Sanayi (ÜFE) ve Ulaştırma (TÜFE) Fiyatları
Grafik 2.5. ÜFE, İmalat Sanayi ve Tarım Sektörü Fiyatları
Kutu 2.1 Grafik 1. 1994 ve 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Artış Oranlarının Karşılaştırılması
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
9
10
11
12
13
14
15
16
Grafik 3.1.1. TCMB Beklenti Anketine Göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi
Grafik 3.1.2. Gelecek Üç Aylık Döneme ilişkin Üretim Eğilimi Endeksi
Grafik 3.1.3 Yıllıklandırılmış GSYİH, Toplam Nihai Yurtiçi Talep ve Özel Tüketim
Grafik 3.1.4 Özel Tüketim Harcamaları ve Beklenen Satışlar
Grafik 3.1.5. TCMB İYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatırım Harcaması Eğilimi
Grafik 3.1.6. Çıktı Açığı / Potansiyel GSYİH
Grafik 3.2.1. Cari İşlemler Dengesi / GSMH
Grafik 3.3.1.Özel İmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi
4.
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
21
22
22
24
25
25
28
29
29
30
30
Grafik 4.1.1. TCMB Gecelik Faiz Oranları ve İkincil Piyasa Faiz Oranları
Grafik 4.1.2. Getiri Eğrileri
Grafik 4.1.3. Risk Primi ve Hazine İhaleleri Reel Faiz Oranı
Grafik 4.2.1. Döviz Kuru Gelişmeleri
Grafik 4.3.1. GSMH* ve Krediler
Grafik 4.3.2. Tüketici Kredileri, Kredi Kartları ve KOBİ Kredileri
Kutu 4.1. Grafik 1. Sıcak Para Akımlarının Kompozisyonu-Net Hata ve Noksan
Kutu 4 1. Grafik 2. Sıcak Para Akımlarının Kompozisyonu-Net Hata ve Noksan Dahil
Kutu 4.1. Grafik 3. Yurt Dışı Yerleşikler Kaynaklı Sıcak Para Akımları
Kutu 4.1. Grafik 4. Yurt İçi Yerleşikler Kaynaklı Sıcak Para Akımları
Kutu 4.1. Grafik 5. Reel Faiz Oranı ve Sıcak Para Akımları
5.
KAMU MALİYESİ
32
33
34
34
Grafik 5.1. Konsolide BütçeBrüt ve Net Borç Stoku
Grafik 5.2 Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre Dağılımı
Grafik 5.3. Piyasa İç Borç Stokunun Ex-ante Reel Faizi
Grafik 5.4. Borçlanma Vadesi *ve Bileşik Faiz
2005-I
43
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
TABLOLAR
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri
Tablo 3.3.1. İmalat Sanayiinde İstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri
Tablo 3.3.2. Üretim Maliyetlerine İlişkin Göstergeler
4.
26
26
29
KAMU MALİYESİ
Tablo 5.1. Konsolide Bütçe Büyüklükleri
Tablo 5.2. İç Borç Stokunun Vade Yapısı
44
16
17
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
Tablo 4.3.1. Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlarından Alacakların Gelişimi
Tablo 4.3.2. Tüketici Kredilerinin Banka Grupları Bazında Dağılımı
Kutu 4.1. Tablo.1. Türkiye'de Sıcak Para Akımları
5.
11
31
33
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
KISALTMALAR
AB
ABD
APİ
BDDK
BIS
ÇTTH
DİBS
DİE
DTH
FED
GSMH
GSYİH
HM
IEA
IMF
İMKB
İYA
KDV
KOBİ
OECD
O/N
OPEC
OSD
ÖKTG
ÖTV
TCMB
TİM
TEFE
TÜFE
ÜFE
VOB
YTL
2005-I
Avrupa Birliği
Amerika Birleşik Devletleri
Açık Piyasa İşlemleri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Uluslararası Ödemeler Sistemi
Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı
Devlet İç Borçlanma Senedi
Devlet İstatistik Enstitüsü
Döviz Tevdiat Hesabı
ABD Merkez Bankası
Gayrî Safi Millî Hasıla
Gayrî Safi Yurt İçi Hasıla
Hazine Müsteşarlığı
Uluslararası Enerji Ajansı
Uluslararası Para Fonu
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
İktisadi Yönelim Anketi
Katma Değer Vergisi
Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
Gecelik Faiz Oranı
Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu
Otomotiv Sanayii Derneği
Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri
Özel Tüketim Vergisi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Türkiye İhracatçılar Meclisi
Toptan Eşya Fiyat Endeksi
Tüketici Fiyat Endeksi
Üretici Fiyatları Endeksi
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası
Yeni Türk lirası
45