Bu çalışmada çalışmaın yapıldığı kurumdaki iletişimi değerlendirmek

ÖZEL BİR SAĞLIK KURULUŞUNA BAŞVURAN GEBE KADINLARDA SİGARA KULLANIMI İLE
İLGİLİ VERİLEN EĞİTİMİN ANNE BEBEK SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ İLE İLGİLİ BİLGİ
DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ
13-16 Ekim 2011’de 2. Ulusal 1. Uluslar arası Ebelik Kongresi’nde poster olarak sunuldu.
Sema DOĞU, Kader KOÇ, Zeynep ASLAN, Serpil TÜRKER, Nur İHTİYAR
GİRİŞ
Sigara nikotin nedeni ile bağımlılık yapan, içerdiği 4000’den fazla toksik madde nedeni
ile insan sağlığını tehdit eden en önemli sağlık sorunlarından biridir (1). Gebelikte sigara
kullanımı ise, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de ciddi bir sağlık sorunudur. 2002 yılında
gebelikte sigara içimi ile ilgili ABD’ de yapılan çalışmada tüm gebe kadınların yaklaşık %11.
4’ünün sigara kullandığı belirlenmiştir. Gebelikte sigara içilmesi gerek sağlıklı nesillerin
yetişmesini engellemesi, gerekse anne ve bebek açısından gelişebilecek olumsuzluklara yol
açabilmesi nedeniyle bir takım önlemlerin alınmasını gerektirir. Gebelikte sigara içilmesi ya
da pasif içicilik fertiliteyi, fetüsün gelişmesini, gebeliği, doğumu ve bebek sağlığının
gelişmesini olumsuz etkileyerek perinatal mortalite, morbitide oranını arttırmaktadır (6).
Sigara içerdiği nikotin nedeni ile damarlarda vazokonstrüksiyona neden olur. Aynı etki uterin
damarlarda ve plesantal dolaşımda da gözlenir. Özelikle plesentada bebeğe gidenoksijen ve
besin miktarı azalır. Bebeğe giden oksijen miktarının azalması, bebeğin büyüme ve
gelişmesini etkileyerek, spontan abortus, plesanta previa, ablasyo plesenta, erken membran
rüptürü, hipertansiyon, preeklampsi ve erken doğum riski gibi pek çok komplikasyonun
oluşmasına neden olur.
Yenidoğanda ise; intrauterin beslenmede yetersizliğe yol açarak düşük doğum
ağırlığına (2500 gr ve altı), akciğer hastalıklarının artışına, nörotoksisiteye ve ani bebek ölümü
gibi pek çok komplikasyonlara neden olur. Sigara ayrıca fertiliteyi ve kontrasepsiyonu da
olumsuz etkiler (1,2,3,4,5,6). Yapılan bir çalışmada gebelik sırasında sigara içmeyen ancak
pasif maruz kalan kişilerde erken doğum oranı %23 oranında arttığı bildirilmiştir. Ayrıca
gebelikte pasif sigaraya maruz kalanların kalmayanlara oranla bebekleri, 40-70 gr. daha
düşük kilolu doğmaktadırlar (6).
Gebelikte sigara kullanımı ve pasif içiciliğe bağlı komplikasyonların yukarıdaki sayılan
komplikasyonlar nedeni ile önemli bir halk sağlığı sorunu olarak halen güncelliğini
korumaktadır. Bu nedenle bu araştırma sigara kullanan gebelerin, gebelikte sigara
kullanımının anne ve bebek sağlığı üzerine etkileri ile ilgili bilgi düzeylerinin saptanması
amacıyla planlandı.
1
YÖNTEM
Araştırma tanımlayıcı nicel bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini, Mart-Temmuz 2011
tarihleri arasında Özel Acıbadem Fulya Hastanesi'ne başvuran sigara kullanan tüm gebeler
oluştururken, araştırmanın örneklemini ise bu tarihler arasında çalışmayı kabul eden 30
sigara kullanan gebe oluşturmaktadır
Veriler; yüz yüze görüşme yöntemiyle araştırmacılar tarafından oluşturulan gebeliğe ilişkin
anket formu kullanılarak toplanmıştır. Anket formu, gebelerin sosyo-demografik bilgilerini
içeren 6 soru ve jinekolojik / obstetrik özelliklerini içeren 23 soru olmak üzere toplam 29
sorudan oluşmaktadır. Verilerin analizi Microsoft Ofis 2007 programında yüzdesel dağılım
alınarak yapılmıştır.
BULGULAR
Gebelikte sigara kullanımını araştırmak amaçlı yaptığımız çalışmada katılımcıların tamamı
görüşmeyi kabul etmiştir. Çalışmaya katılan gebelerin ağırlıklı yaş ortalaması 31.86, eşlerinin
ağırlıklı yaş ortalaması 35.06 olarak belirlenmiştir. Gebelerin %50' sinin üniversite, %33,3'
ünün ilköğretim mezunu; %23,3' ünün ev hanımı, %73,3'ünün diğer meslek gruplarından
olduğu belirlenmiştir.
Çalışmaya katılan kadınların ortalama gebelik sayıları 1.7, %40’ının 1-12 haftalık,
%46,6'sının 25-40 haftalık gebe olduğu belirlenmiştir. Gebelerin %87’sinin planlı gebelik
olduğu görülmüştür. Bu gebeliklerin %40'ının ise iki gebelik arası sürenin 1 yıldan az olduğu
belirlenmiştir.
Gebelerin sigaraya başlama yaşı ortalama 19,56 olarak belirlenmiştir.
Tablo 1: Gebeliğe İlişkin Özellikler
Önceki Gebeliğinizde Yaşadığı Sorunlar
Bulantı-Kusma
3. Trimestr Kanamaları(Gebeliğin 3. ayında
kanamalar)
Abortus(düşük)
Erken Membran Rüptürü(Suyunuzun gelmesi)
Sorun Yaşamadım
Şimdiki Gebeliğinizde Yaşadığı Sorunlar
Bulantı-Kusma
3. Trimestr Kanamaları(Gebeliğin 3. ayında
kanamalar)
Anemi
Preeklampsi- Eklampsi(gebelik Tansiyonu)
Düşük Doğum Ağırlığı
Oligohidroamniyos/polihidrioamniyos
Erken Doğum Öyküsü
Sorun Yaşamadım
Toplam
4
13,30
1
2
1
22
3,3
6,6
3,3
73,5
13
43,3
4
4
1
1
1
1
5
30
13,3
13,3
3,30
3,3
3,3
3,3
16,90
100
olan
olan
2
Gebelerin, önceki gebeliklerinde yaşadıkları sorunlar incelendiğinde; % 13,3’ünün bulantıkusma, %3,3’ünün 3. trimester kanama, %6,6’sının abortus, %3,3’nün erken membran
rüptürü olduğu görülmüştür. Şimdiki gebeliklerinde yaşadıkları sorunlar incelendiğinde ise;
%43,3’ünün Bulantı-Kusma
%13,3’ünün Anemi, %3,3’ünün Preeklampsi-Eklampsi,
%3,3’ünün Düşük Doğum Ağırlığı, %3,3’ünün Oligohidroamniyos olduğu tespit edilmiştir.
Gebelerin sigaraya başlama yaşı 19,56 olarak belirlenmiştir. Katılımcıların %73,3'ünün
gebeliğinde sigarayı bıraktığı, bunun sebebinin %60 oranında bebeğe zarar vereceği korkusu
olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların eşlerinin %60'ının sigara kullandığı; %16,6'sının eşlerinin
yanında, %23,3'ünün balkonda sigara içtiği belirlenmiştir. Gebelerin %53,3'ü doğumdan sonra
sigara içmeyeceğini, %30'u karasız olduğunu belirtmiştir.
Tablo 1: Doğum Sonrası Sigara İçme Durumu
Doğum Sonrası Sigara
Durumları
İçmeyi Düşünüyorum
Kararsızım
İçmeyi Düşünmüyorum
Toplam
İçme
n
5
9
16
30
%
16,60
30
53.3
100
Sigaranın gebeliğe etkileri sorulduğunda %83,3'ünün bebekte gelişim geriliğine sebep
olabileceğini düşündükleri belirlenmiştir. Gebelerin sigaranın zararlarını internet, televizyon
ve aile yakınları aracılığıyla öğrendikleri belirlenmiştir.
Tablo2: Gebelikte Sigara Kullanımının Anne-Bebek Sağlığı Üzerine Etkileri
Gebelikte sigara kullanımının anne-bebek sağlığına
etkileri
n
Zararı yok
3
%
10
Plesentanın(bebek eşinin) yerleşimi ile ilgili bozuklular
Bebekte gelişim geriliği
Yüksek Tansiyon
Erken Doğum
Ölü Doğum
Zeka Geriliği
Davranış Bozukluğu
Öğrenme Güçlüğü
Akciğer Gelişimini etkiler
Diğer
Toplam
33,3
83.3
33,3
70
53,3
53,3
30
30
60
20
100
10
25
10
21
16
16
9
9
18
6
30
3
TARTIŞMA
Gebelikte sigara içiminin gebede ve fetüste birçok sağlık sorununa neden olabilmektedir.
Berkiten(2007),gebelerin sigaranın gebeliğe zararları etkisine dair bilgi düzeylerini
incelediğinde,%2,8’i hiçbir zararı olmadığını,%81.22’si bebekte gelişim geriliği,%%78,2’sinin
akciğerlerine zarar verebileceğini, %51,2’si ölü doğuma,%60’ı erken doğuma neden olduğunu,
ifade ettiği gözlenmiştir. Bizim çalışmamızda sorulduğunda %83,3'ünün bebekte gelişim
geriliğine,%53,3’ünün ölü doğum ve zeka geriliğine, %60’ı bebeğin akciğer gelişimini
etkileyeceğini, %30’u davranış bozukluğu ve öğrenme güçlüğüne sebep olabileceğini,%10’u
zararının olmayacağını ifade ettikleri görülmüştür. Berkiten(2007), sigara bırakmaya çalışıp
çalışmadıkları sorduğunda, %0.4’ü aile yakınlarından yardım aldığını, %0.4’ü özel bir sağlık
kuruluşundan yardım aldığını ifade etmiştir. Bizim çalışmamızda %13.3’ü bırakmayı
düşünmediğini, %26,6’sı aile yakınlarından yardım aldığını söylerken sağlık personelinden
yardım almayı düşünmediklerini ilettiği görülmüştür. Doğum sonu sigara içmeye dair
düşünceleri sorgulandığında; Berkiten’in (2007) çalışmasında %80.4’ü sigara içmeyeceğini
ifade ettiği görülürken, bizim çalışmamızda %53.3’ü doğum sonrası sigara içmeyeceğini ifade
etmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Yaptığımız bu çalışmada gebelikte sigara kullanımının anne ve bebek sağlığı üzerine
etkileri ile ilgili bilgi düzeyleri incelendiğinde %83,3’ü bebekte gelişim geriliğine neden olur
derken, %10’u hiçbir zararı olmadığını ifade ettiği görülmüştür. Gebelikte sigara içenlerin,
düzenli antenatal bakımda, sigara bırakma konusunda bir hekim veya ebe/hemşireden
bırakma tavsiye ve desteği almadıkları tespit edilmiştir Araştırmaya katılan gebelerin %60.1’
inin daha çok medya araçlarını (televizyon, gazete, internet vb) bilgi ve eğitim amaçlı
kullandığı görülmüştür. Bu nedenle medya araçlarının oluşumunda Ana ve Çocuk Sağlığı
Merkezleri ile işbirliği önemlidir.
Anne adayları gebelikte sigara kullanımının anne ve bebek sağlığına zararları ile ilgili
kontrollere geldiklerinde eğitim almaları planlanmalıdır. Bu konuda büyük rol sahibi olan Ana
ve Çocuk Sağlığı Merkezlerinde görevli ebeler, kadın doğum polikliniklerinde çalışmakta olan
ebe/hemşireler/sağlık personelleri eğitilmelidir Antenatal kontrollerde gebelerin sigara içme
tutum ve davranışlarının nedenleri araştırılmalı, sigara içen gebeler ve aileleri sigarayı
bırakma programlarına yönlendirilmelidir. Gebelikte sigara kullanan ya da bırakanlar, doğum
sonu dönemde de aynı davranış için profesyonel yardım alması konusunda
cesaretlendirilmeli, sigara içen gebelerin kendisi ve bebeklerinde gelişebilecek olası
sorunların erken tanılanması için kontrol sıklığı hekimi ile işbirliği içerisinde arttırılmalıdır. Bu
araştırmanın daha büyük bir popülasyonda yapılması önerilmektedir.
4
KAYNAKLAR
1. Bilir N. Sigara Kullanımının Kadın Sağlığına Etkileri ve Kontrolü
http:/www.huksam.hacettepe.edu.tr , Erişim Tarihi: 23/03/2011.
2. Dawn P, Nan A (2005). Maternal smoking and birth weight: interaction with parity and
mother’s own in utero exposure to smoking. Epidemiology 16(3): 228-293.
3. Doğu S, Ergin A (2008). Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen Faktörler ve
Gebelikteki Zaralarına İlişkin Bilgileri . Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı
Dergisi, Cilt:1, Sayı: 1,26-39.
4. Smoking During Pregnancy United States 1990-2002 (2004). JAMA;292:2206-2208.
5. Terzioğlu, F, Yücel Ç (2008). Sigaranın gebelik ve bebek sağlığına etkileri, Sağlıcakla
Aylık Sağlık Dergisi, Sayı:5, 10-15.
6. Vielwerth E, Jensen R, Larsen T, Greisen G (2006). The impact of maternal smoking on
fetal and infant growth. Early Human Development 83:491-495.
5