23866 2.0 Little Listeners Turkish 2016.indd - Med-El

advertisement
Rehabilitasyon
Little Listeners
Koklear implantlı küçük çocukları
destekleyici bir kaynak
1
2
Teşekkürler*
Leo De Raeve(2,3), Gerard Spaai(1), Elke Huysmans(1),
uyarlanmış halidir. Bu yayın; Revalidatienfonds, Stichting
Kim de Gooijer(1), Marleen Bammens(2), Edith Croux(2),
Kinderpostzegels ve Stichting Fonds voor het Dove en
and Liesbeth Tuyls(2)e, yaptıklara çalışmalara dayanarak
Slechthorende Kind tarafından finanse edilen ve 2003 –
bu kitapçığı hazırlamamıza izin verdikleri için teşekkür
2007 yılları arasında yürütülen “İşitme Engelli ve Koklear
ederiz.
İmplantlı (Kİ) Küçük Çocuklara Bilingual Ortamlarda
Destek Verme Amaçlı Program” adlı proje çerçevesinde
1. Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthoren
hazırlanmıştır.
de Kind, Amsterdam (NL)
2. Koninklijk Instituut voor Doven en Spraakgestoorden, Hasselt (B)
3. Onafhankelijk Informatiecentrum over Cochleaire
Implantatie (ONICI), Zonhoven (B)
Little Listeners kitapçığı, koklear implantlı çocukların
velileri ve bakıcıları için Flemenkçe dilinde hazırlanan
“Begeleiden van jonge dove kinderen met een
cochleair implantaat: informatie en tips voor ouders en
begeleiders.” adlı yayınların belli bölümlerinin çevirilip
www.kids.be
*
www.onici.be
www.nsdsk.nl
Tüm bölümler, De Reave ve diğerlerinin (2008) 1., 2., 3., 4. ve 5. Bölümlerinden uyarlanmıştır.
3
Hoş geldiniz
asyont
n
la
p
im
r
Koklea
cuğunuz
o
ç
a
r
n
o
s
dan
ileceğiniz
b
a
p
a
y
in
iç
la
şey onun
li
m
e
n
ö
en
ktır.
a
m
r
u
k
iletişim
Şu an bu kitapçığı okuyorsanız, muhtemelen, işitme
Bu kitapçıkta, önemli derecede işitme kaybı olan çoğu
kaybı olan ve koklear implant kullanan küçük yaşta bir
çocuğun, koklear implanttan fayda göreceği ve ileride
çocuğunuz var. Ona, duymasına yardım edecek bir
konuşma diliyle yeterli biçimde iletişim kurma potansiyeli
teknolojiyi sağlamakta hızlı davrandığınız için sizi kutlarız.
taşıdığı varsayılmaktadır. İletişimde yeterlilikte birçok
Başladığınız bu heyecan verici yolculuk kimi zaman
etkenin rol oynadığı artık bilinmektedir. İşitme kaybının
zorlukları beraberinde getirecek, ama ödülü de büyük
teşhis edildiği ve tedavi edilmeye başlandığı yaş, aile ve
olacak. Little Listeners’daki bilgiler; bilimsel bulgular,
eğitim ortamı, öğrenmeyle ilgili başka sorunların varlığı
klinisyenlerin deneyimleri ve yukarıda bahsedilen
bunlardan yalnızca birkaçıdır. Rehber niteliğindeki bu
araştırma projesinin sonuçlarının derlenmesiyle elde
kitapçık, iletişimde ileride elde edilecek başarıya zemin
edilmiştir. Bu kitapçık özellikle velilere ve bakıcılara
hazırlamaya odaklanır. Bu yüzden yolun daha en başından
yöneliktir ancak koklear implant kullanan üç yaşın
olumlu bir sonuç beklentisine sahip olmak önemlidir. Eğer
altındaki çocukların öğretmenleri için de uygundur.
mümkün olan en iyiyi hedeflemezsek, en iyinin altında
bir sonucu kabullenmeye eğilimli oluruz. Çocuğunuzun
Unutmayın; koklear implantasyondan sonra çocuğunuz
durumuna uygun, gerçekçi beklentilere sahip olabilmek
için yapabileceğiniz en önemli şey, onunla samimi, rahat,
için yerel habilitasyon uzmanlarıyla yakın iletişim içinde
doğal biçimde (çok fazla tasarlamadan, akışına bırakarak)
olun.
iletişim kurmanızdır. Little Listeners’ı, çocuğunuzla işitme
kaybı yokmuş gibi konuşurken, aklınızda bulunmasının iyi
Little Listeners’daki bilgileri faydalı bulacağınızı umuyoruz.
olacağı ekstra şeyleri içeren bir kitapçık olarak görmeniz
Daha başka fikirler, materyaller ve destek için lütfen en
en iyisidir. Kitapçık bu “ekstra” şeyleri açıklar ve onları
yakınınızdaki MED-EL ofisi ile iletişime geçin ya da MED-EL
çocuğunuzla günlük iletişiminizin nasıl doğal bir parçası
web sitesindeki (www.medel.com) Daha İyi İletişim için
haline getireceğinizi anlatır. Bu yöntemleri ve tavsiyeleri
BRIDGE kısmına göz atın.
anladıktan sonra uygulamayı deneyin. Çabucak “yararlı
alışkanlıklar” haline geldiklerini ve koklear
implantasyondan sonra çocuğunuzun dil gelişimini
desteklediklerini göreceksiniz.
4
1. Bölüm:
Koklear Ímplantasyonda Son Teknoloji
Koklear implant (Kİ), iç kulağa (koklea) implante edilen ve
Dahası; iki yaş altı implant olan çocukların, dil gelişiminin
ileriden çok ileri dereceye kadar işitme kaybı olan
bazı alanlarında normal işiten yaşıtlarına yetişebildiğini
kişilerde işitme algısını iyileştirmek için kullanılan bir
(Geers vd., 2009; Hayes vd., 2009; Nicholas vd., 2007;
elektronik cihazdır. Kİ ameliyatları bundan yaklaşık 30 yıl
Svirsky vd., 2004) ve birçoğunun normal ilkokulların ilk
önce yapılmaya başlanmıştır ve önemli derecede işitme
sınıflarına gittiğini (Francis vd.,1999; Geers vd.,2003)
kaybı olan yetişkinler ve çocuklar için artık kabul edilmiş
gösteren araştırmalar gittikçe artmaktadır.
bir tedavi yöntemidir.
Bu nedenle Kİ kullanan çocukları implantasyondan sonraki
Koklear implant, işitme algısını eski haline getirmez ya da
süreçte mümkün olduğunca fazla desteklemek çok
normal bir işitme algısı yaratmaz. Bunun yerine, uygun
önemlidir.
koşullar altında, işitme engeli olan kişiye çevresini,
konuşmaları duyma ve telefonda konuşabilme becerisi
verebilir ve hatta müzikten zevk almasını sağlayabilir.
İki İmplant Mı Daha İyi, Tek İmplant mı?
Çocuklar özellikle erken yaşta ameliyat olduklarında,
İki kulaktan da faydalanabilmek, işitme açısından çok
Kİ’den çok büyük yarar görmektedir.
önemlidir. İki kulakla daha iyi duymakla kalmaz; yumuşak
sesleri daha kolay işitiriz, gürültülü ortamlarda daha
İşitme engelli ve Kİ kullanıcısı olan çocuklarda genellikle ek
iyi anlarız, bir ses kaynağının yerini tayin edebiliriz ve
desteğe ve eğitim seçeneklerine ihtiyaç duyulur. Bu kitapçık
uzaktan gelen konuşmaları anlayabiliriz. Bu da erken
velilere özellikle, Kİ kullanan çok küçük çocuklara yönelik
bilateral implantasyon ile mümkün olabilir. Bilateral
ayrıntılı bilgiler ve işe yarar ipuçları sağlamaktadır.
implantasyon şu an dünyada tüm sağlık sigortası
kuruluşları tarafından karşılanıyor olmasa da, gittikçe
Erken İmplantasyonun Önemi
Birçok ülkede yenidoğan işitme taramasının başlatılması,
daha fazla kuruluş tarafından bu kapsama alınmakta ve
böyle olması gerektiğine dair bulgular da armaktadır.
Eğer çocuğunuz bilateral implantasyona hazır değilse
çocuklarda işitme bozukluklarının erken teşhisini
ya da durumunuz elvermiyorsa, çocuğun implant
sağlamıştır. Çok ileri derecede işitme kaybı söz konusu
olmayan kulağında bir işitme cihazı kullanması önem
olduğunda, müdahele artık teşhisten sonraki iki ay içinde
taşır. Bu, odyoloğunuzla konuşmanız gereken önemli
yapılabilmektedir. İdeal işitsel ve sözel gelişim için “kritik”
konulardan biridir.
ya da en azından “hassas” bir dönemin var olduğuna dair
ve çok erken implantasyon lehinde bulgular artmaktadır
(Osberger,1997; Sharma vd. 2005).
De Raeve (2010), May-Mederake vd. (2010), Svirsky vd.
(2004), Anderson vd. (2003), Kirk vd. (2002), Osberger
vd. (2002), Sharma vd. (2002), ve Nikopoulos vd.
(1999)’nin ortaya koyduğu üzere; dört yaş altı implant
olan çocukların işitsel ve sözel gelişimleri ile, iki yaş altı
implant olanlarınki arasında önemli farklar bulunmuştur.
5
İmplantlı çocuklar kendilerine has bir gruptur. Daha önce
Yalnızca sözlü dil kullanmak, erken implant edilen
işitebilmiş ve sonra işitme kaybı yaşamış yetişkinlerin
çocuklarda gayet başarılı sonuçlar verebilir. Ancak işitme
aksine, bu çocuklar genellikle yalnızca koklear implanttan
kaybının dışında diğer öğrenme güçlükleri olan çocuklarda
gelen ses ile işitmeyi öğrenir. Bazı şeyleri; örneğin yabancı
Total İletişim (bazı ülkelerde “bilingual” yaklaşım da denir)
bir dili, hayatın ilerleyen aşamalarında öğrenmenin daha
tercih edilebilir. Bunun kararını en iyi, aileler ve çocuğun
zor olduğu bilinen bir gerçektir. Aynı şekilde, çocuğun, dil
ve ailesinin ihtiyaçlarını anlayacakları için çocukla yakın
gelişimi için seslerden faydalanabileceği en elverişli çalışan uzmanlar verebilir. Çocuğunuzla iletişimde işaret
“zaman aralığı”nın hayatının ilk döneminde olduğu uzun
dilini ve sözlü dili birlikte kullanıyorsanız; implantla
süredir bilinmektedir. Örneğin bu yöndeki çalışmalar; 3,5
dinleme becerisini harekete geçirmek için önce sözlü dili
yaşından önce bilateral implant olan çocukların, beynin
kullanmaya çalışın. Sonra dil öğrenimini desteklemek için
öğrenme becerisinden daha iyi faydalandığını
işaret dili eşdeğerini eklemenin gerekli olup olmadığına iyi
göstermektedir (Sharma vd. 2005).
düşünerek karar verin.
İletişim Şekli
Bir velinin çocuğuyla kurmayı seçtiği iletişimin şeklini
etkileyen birçok etken vardır. Bazı aileler yalnızca sözlü
dili içeren katı bir yaklaşım seçerken, diğerleri sözlü dili ve
işaret dilini karışık kullanmayı tercih edebilmektedir. Hatta
bazı ailelerde evde birden fazla dil kullanılabilmektedir.
Çocuklarını erken implant ettiren veliler, çocuklarının sözlü
dili işlevsel biçimde kullanmasını sağlamak ve çocuklukta
dil öğrenimi için kritik olan zaman aralığından istifade
etmek için bunu tercih etmektedir.
çocuğuyla
in
n
li
e
v
ir
in
B
ği iletişim
i
t
ç
e
s
ı
y
kurma
birçok
n
e
y
e
il
k
t
e
şeklini
ır.
etken vard
6
7
2. Bölüm:
Konuşma Öncesi Íletişim
Konuşma öncesi iletişimin ne olduğunu ve Kİ kullanan bir
çocukla neden ilgisi olduğunu merak ediyor olabilirsiniz.
Konuşma öncesi iletişim, normal işiten tüm çocukların
sözcüklerle iletişim kurmadan önce geçtiği aşamadır.
İmplantasyondan önce çocuğunuza mükemmel bir
stimülasyon sağlamış olabilirsiniz. Çocuğunuz işitme
kalıntısı ve işitme cihazları sayesinde, daha sonra
değineceğimiz bazı becerileri çoktan edinmiş olabilir. Artık
çocuğunuz Kİ kullandığında göre, sözel iletişimden önce
gelen bu erken iletişim becerilerini incelemekte fayda vardır.
Diğer konuşma öncesi iletişim türleri şöyle sıralanabilir:
Çocuğunuz sese artık tam anlamıyla erişebildiğinden, ilk
insanlara kısa süreli bakma; insanların ilgilendikleri şeyleri
kelimesini söylemeden önce çeşitli sesler çıkarmaya ve
gözleriyle takip etme; gülümsemeye gülümsemeyle
babıldamaya başlayacaktır. Ele alacağımız beceriler, Kİ
karşılık verme; yabancıları ve alışılmadık durumları fark
kullanan çocuğun ileride yetkin biçimde sözel iletişim
ettiklerini gösterme; yorulduklarında, acıktıklarında ya da
kurabilmesine önemli oranda yardımcı olur.
acı çektiklerinde farklı biçimde ağlama. Konuşma öncesi
iletişim, ilk yılın ilerleyen aylarında daha karmaşık
Konuşma öncesi gelişim, ağırlıklı olarak hayatın ilk yılında
hareketleri içerir: oyundan zevk alma, kaldırılmak
gerçekleşir. Doğumdan sonraki ilk birkaç hafta ve ayda,
istediğinde kollarını uzatma, el sallama, başını sağa sola
bebekler ihtiyaçlarını beden diliyle, ağlayarak ya da çeşitli
sallama, bir yetişkinin ilgisini çekmek için ona doğru
sesler çıkararak ifade ederler. Veliler de bu sinyallere
uzanma ya da ciyaklama, bir nesneyi geri almak için elini
genellikle çok hızlı tepki vererek altlarını değiştirir, onları
uzatma, parmağıyla işaret ederek bir nesneyi gösterme
rahatlatır, besler ya da kucaklarına alır. Velinin yüz
ya da yardım isteme.
ifadeleri, beden dili ve sesi bebeğin dikkatini çeker. Velinin
çabuk tepki vermesi ise, bebeğe iletişim çabalarının sonuç
Çocuk bizler gibi “konuşmasa” da, çocukla ona bakan kişi
verdiğini öğretir. Bebekler anne-babalarının ya da
arasında zaten bir iletişim bağı kurulmuştur. Konuşma
bakıcılarının dikkatini kolayca çekebileceklerini çabuk
öncesi aşamada veliler, çocuğun çevresinde olan biten her
öğrenir. Çocuğun desteklendiği bu süreç, zamanla çocuğu
şeyle ilgili mümkün olduğunca fazla konuşmalıdır ve bunu
daha karmaşık iletişim yöntemleri geliştirmeye teşvik eder.
çocuğun yaşına uygun ve cana yakın biçimde yapmalıdır.
Bu erken etkileşimler güven ve bağlanma duygusunun
Normal işiten çocukların velileri bunu içgüdüsel olarak,
oluşmasını sağlar.
genelde farkında olmadan yaparlar. Çocuğunuz işitme
engelli de olsa, normal işiten bir çocukta uygulayacağınız
Bebekler hayatlarının ilk aylarında özellikle insanlara karşı
iletişim stratejilerinin aynısını kullanmak, erken
ilgilidirler. Tutulmaktan, kaldırılmaktan ve kendilerine
implantasyondan maksimum fayda görmenizi sağlayacak
konuşulmasından hoşlanırlar. Ebeveynlerinin yüzünü
davranışlardır. Konuşma öncesi aşama; çocuğunuz henüz gördüklerinde mutlu olurlar ve hatta onların yüz
“konuşmuyor” olsa da, dil gelişiminin temellerini
ifadesinitaklit etmeye başlayabilirler.
atacağınız zamandır.
8
şitmesin,
i
a
d
a
y
in
s
Íşit
dilerini
n
e
k
r
la
k
u
c
o
tüm ç
etmek
güvende hiss
tamının
ve bir aile or
isterler.
k
a
lm
o
ı
s
a
ç
r
pa
Bebekler konuşmayı öğrenmeden önce, sözel olmayan
çeşitli şekillerle iletişim kurarlar. Bunlardan başlıcaları:
göz teması, ortak ilgi, taklit, ve sıra almadır. Daha sonra
velinin kendi dil seviyesini çocuğunkine göre ayarlaması
gereklidir.
Göz Teması
Öğrenmeyi Sağlayan Pozitif Bir Ortam
Yaratmak İçin İpuçları
Bebekler ilk doğduklarında şekilleri yalnızca belli belirsiz
görebilse de, sadece iki ay sonra gözleriyle nesneleri
takip etmeye başlarlar. İlk dört ayda, bir veli olarak
İşitsin ya da işitmesin, tüm çocuklar kendilerini güvende
hareketleriniz normal olarak çocuğa yönelmiş
hissetmek ve bir aile ortamının parçası olmak isterler.
durumdadır. Örneğin bebek arabasının ya da yatağın
Bunu yapmanın bazı yolları şöyle sıralanabilir:
önüne geçerek, bebekle ona özel ve daha melodik bir
• Çocuğunuzun temel ihtiyaçlarını (beslenme, alt
konuşma tarzı ile iletişim kurarsınız. Bebek yaklaşık dört
değiştirme, giyinme, rahatlatma) zamanında ve
aylık olduğunda göz teması kurmaya başladığını görürüz.
şefkatli biçimde karşılamanız çocukta güven ve
Bebek sizi ya da bir nesneyi yavaş yavaş gözleriyle takip
emniyet duygusu yaratır.
etmeye ve parmağıyla işaret etmeye başlar. Aslında
• Birlikte oyun oynama ve kucaklama da diğer temel
çocuk ilk olarak bu şekilde sıra almaya başlamış olur.
ihtiyaçlar kadar önemlidir.
• Günlük işleri belli bir düzen içinde yapın (belli
zamanlarda beslenme, banyo ve uyku). Bu, çocuğun
güvende ve huzurlu hissetmesini sağlar.
• İmplantasyondan hemen sonra, çocuğunuzla sizi
anlıyormuş gibi konuşun.
• Çocuğunuz sesler çıkarıyorsa ya da bir şey söylemeye
Altı aydan sonra çocuğun, velinin baktığı nesneye
bakabildiğini görürüz. Bu dönüm noktasına genellikle “ortak” ya da “paylaşılan” ilgi denir. Bu; söz konusu
nesne ve sizin o nesneyle ilgili söylediğiniz sözcükler
arasında bağlantı kurabileceği anlamına gelir ve sözlü
dil gelişiminin temelini oluşturur.
çalışıyorsa dikkatinizi ona verin. “Seni duyabiliyorum,”
deyin ve başınızı sallayarak onu devam etmeye teşvik
Veli olarak muhtemelen çocuğunuzun yüzünü izleyerek
edin. Anlamasanız da cevap vermeye çalışın. Ne
bolca vakit geçiriyorsunuz. Bu, göz teması kurması için
dediğini tahmin ederek yanıt verebilirsiniz.
alıştırma gibi olur ve aynı zamanda anne-baba ile çocuk
• Ne yapacağınızı önceden belli edin. Dışarı çıkacağınızı;
arasında bir bağ oluşturur. Bebekler canlı ve değişik yüz
bebek, ceketini giydirdiğinizde ve bebek arabasını
ifadelerini çok ilgi çekici bulurlar. Yüz ifadenizi sürekli
çıkardığınızda çabucak anlar. Biraz daha büyük
değiştirmek, çocuğun ilgisini ve dikkatini çekmenin
çocuklar nereye gideceğinizi öğrenmek isteyebilir.
doğal bir yoludur. İletişimde ilk ders budur: iletişim
Bununla ilgili bir resim (dedenin, anneannenin ya da
kurmak için birbirinize bakmanız gereklidir.
mağazanın), nereye gideceğinizi göstermek için
kullanışlı olabilir.
9
Veli
duyar
Çocuk
bakar
bakar
Nesne
Şekil 1: İletişim Üçgeni
Tait (2001), Kİ kullanımının, bir iletişim becerisi olarak göz
aşamada, yetişkinin de bakıyor olup olmadığını görmek ya
teması kurmayı olumlu etkilediğini bulmuştur. Çalışmasına
da yetişkinin de bakması için, nesneye parmağıyla işaret
göre, Kİ kullanan çocuklar velilerine ya da söz konusu
edebilir.
nesneye daha kısa sürede bakmışlardır. İşitsel becerileri
geliştikçe çocuklar göz temasına daha az ihtiyaç duymuş
Burada önemli olan nokta, çocuğunuzun sesinizi net
ve konuşmalara daha çok katılmaya başlamışlardır.
biçimde duymasıdır. Sizi dinlerken bir yandan ilgili
nesneye bakabilir. Eğer konuşmanıza tepki vermiyorsa,
nesneyi aranıza koyarak görüş alanına getirebilirsiniz ya
Göz Teması, Konuşma Öncesi Gelişimde
Önemli bir Etkendir
da jestlerinizle nesneyi gösterebilirsiniz.
Mümkün oldukça, çocukla göz göze durmaya çalışın.
Çocuk yalnızca velinin söylediklerine tepki vermeyip,
Ona ya da tuttuğu nesneye hafifçe dokunun. Bu şekilde
iletişim kurmak için kendi de insiyatif alabilir. Çocuğun,
dikkatini kolayca çekersiniz. Tuttuğu nesneyle ilgili bir
iletişim amaçlı olarak bir nesneyi göstermesi, iletişimin
şeyler söylemeyi ya da nesnenin adını söylemeyi ihmal
gelişiminde çok önemli bir noktadır. Veli bu iletişim
etmeyin. Bebeklerle göz teması için ideal uzaklık 25 – 30
çabasına, çocuğun gösterdiği nesnenin ismini söyleyerek
cm’dir. Bebeğinizi kollarınıza aldığınız, kucağınıza
(“top”) ya da o nesneyi kullanarak (“topu zıplatarak”)
oturttuğunuz, altını değiştirdiğiniz ya da beslediğiniz
yanıt verir.
zamanlar bunun için mükemmel bir fırsattır. Daha büyük
bebeklerle bu mesafe 1.5 metreye çıkabilir. Bu sayede
tüm vücut hareketlerinizi ve çevrenin bir kısmını görürler.
İletişim ve Ortak İlgi
Çocuğu kucağınıza oturtarak ona bir kitap okumayı ya da
Beslenme, giyinme ya da oyun esnasında çocuğun, ne
birlikte resimlere bakmayı deneyin. Yere de oturtabilirsiniz;
hakkında konuştuğunuzu görmesini sağlayın. Örneğin
bu sayede hem sizi, hem de kitabı görebilir. Küçük
“Şimdi su iç bakalım” dediğinizde, ona bardağını ya da
çocuklar ce-ee oynamaya ya da balon üflemeye bayılır.
biberonunu verin. Dikkatini çekmek için ismini söyleyin.
Bu oyunlar da göz teması pratiği yapmak için faydalıdır.
Tepki vermezse, oyuncakla ya da ona dokunarak size
Bebeğinizin İnsiyatif Almasına İzin Verin
(Ortak İlgi)
yönelmesini sağlayın. Size bakınca bir şey söyleyin.
Mesela “Adını söyledim,” ya da “Adını duydun!”
diyebilirsiniz. Bu şekilde, ismini duyduğunda tepki verme
Veliler çocuklarıyla iletişim kurarken, çocuğun baktığı
ve söylediklerinize dikkatini verme becerisini pekiştirmiş
yöne ya da ilgilendiği nesneye bakarlar. Daha sonra,
olursunuz. Çocuğunuz bir şeye işaret ediyor ya da bir
genellikle birlikte baktıkları şey hakkında konuşmaya
nesneyle oynuyorsa, o nesneyi ya da yapmakta olduğu
başlarlar. Çocuğun baktığı şeyler hakkında konuşmak,
şeyi yaşına uygun biçimde tarif ederek ilgisini arttırın.
çocuğa söylenen sözcükleri anlamayı öğretir. Buna “ortak”
Birlikte oyun oynamak ya da bir yandan bir kitaba bakıp
ya da “paylaşılan” ilgi de diyoruz, çünkü bu anlarda veli ve
diğer yandan ne yaptığınızı anlatmak dil gelişimini
çocuk aynı şeye odaklanmış durumdadır. Daha sonraki
destekler.
10
Taklit
kelimelerini” üretmesine ya da dil gelişimine yönelik ilk
Bebekler yalnızca birkaç aydan sonra, ifade takınmış bir
önemli adımlardır.Çocuğunuzun çıkardığı sesleri taklit edin.
yüzü taklit etmeye başlayabilirler. Bu aşamada velinin,
çocuğunun yüz ifadelerini sık sık taklit etmesi normaldir.
Bebekler bu oyunu kolaylıkla anlar. Gıgıldamaya, ünlü ya
da ünsüz sesler çıkarmaya ve jestler yapmaya
• Bu şekilde onu daha fazla ses çıkarmaya itmiş
olursunuz. Bunları uygulayarak babıldama için onu daha
fazla uyarın:
• Çocuğunuzun çıkardığı sesleri tekrar edin ve türetin.
başladıklarında, velilerin de bunları taklit etmesi, onları
Başlarda yalnızca ona tanıdık gelen sesleri
daha çok tepki vermeye teşvik eder. Daha önce de
tekrarlayacaktır ama sonunda babıldaması çeşitlilik
belirtildiği gibi, iletişim çabalarının meyve verdiğini
kazanacaktır.
görmek bebeklerin hoşuna gider.
• Çıkardığı sesleri bir aynanın önüne geçerek taklit edin
ve aynı anda komik bir yüz ifadesi takının. Çocuğunuz
Normal işiten bebeklerde olduğu gibi, işitme engeli olan
bebekler de ilk beş – altı aya kadar konuşma öncesi
muhtemelen bunu taklit edecektir.
• Çocuğunuzun yüz ifadelerini taklit edin ve bunu
sesler çıkarır. Bazen dilleri ya da dudaklarıyla oynarken /p/
tekrarlayacak mı, görmek için biraz bekleyin. Daha
ya da /f/ gibi sesler çıkarırlar. Normal işiten bebeklerin
büyük bebekler ya da çocuklar hareketleri de taklit eder
babıldamaya başladığı zamanlarda (altı – yedi ay), işitme
(dil çıkarmak, ağzı açmak, vb.). Komik yüz ifadeleri
engelli bebekler genellikle babıldamayı bırakır ya da
yapmak, oyun oynamak için iyi bir fırsattır. Bunun için
çeşitliliği daha az olan hecelerle babıldarlar.
ayna da kullanabilirsiniz. Ağız hareketlerinizi belli
seslerle ilişkilendirebilmesi için, komik yüz ifadeleri
Daha büyük bebekler; genellikle ünlü ve ünsüz sesleri bir
yaparken sesler de çıkarmayı ihmal etmeyin.
arada kullanarak kendiliğinden “dada, mama, gaga” gibi
seslerle babıldamaya başlarlar. İlk kelimelerinin temeli
Ona yeni sesler çıkarın ve onu bu sesleri taklit etmeye
böyle atılmış olur. Babıldama evresi gelmeden önce
teşvik edin. Seslerin ilişkili olduğu nesneleri de kullanın,
çocuğun duyması gereklidir. Erken Kİ kullanımının başlıca
örneğin “inek möö der.” Oyuncağı oynatırken ilgili sesi
avantajlarından biri de, çocuğun babıldama aşamalarından
çıkarın ve çocuğun da aynı sesi çıkarıp çıkarmayacağını
normal zamanda geçebilmesidir. Çocuğunuzun erken
görmek biraz bekleyin. Bu eğlenceli aktivite için en
dönemde çıkardığı sesleri taklit etmeniz önemlidir. Bu
sevdiği hayvanlar ve taşıma araçlarını kullanmak harika bir
babıldama seslerini taklit ederek ona çıkardığı seslerin
fikirdir. Bir nesneyle bir kere ilişkilendirdiğiniz sesi, aynı
çok önemli olduğunu ve dinlemek istediğinizi gösterir.
nesneyle sonra da kullanmanız tutarlılık açısından
Ayrıca onu daha da çok babıldamaya teşvik eder.
önemlidir. Küçük çocukların sesleri çıkarabilmesi ya da
taklit edebilmesi için çok sayıda tekrara ihtiyacı olur, bu
Taklit, Bir Şeyin Hoşunuza Gittiğini Gösterir
nedenle bu aktiviteyi sık sık yapmayı ya da birkaç defa
tekrarlamayı ihmal etmeyin. Sesleri tekrarlamak, kelimeleri
Artık çocuğunuz koklear implantla duyabildiğine göre,
tekrarlamaktan daha kolaydır. O da ilk kelimesini
taklit oyunlarını oynamak ve taklite teşvik etmek, “ilk
söylemeden önce büyük olasılıkla sesleri tekrarlayacaktır.
11
cak
Sırayla oyun
ün.
arabayı sür
Sıra Almak
Sıra Alarak Oyun Oynama
İyi iletişim hep aynı kişinin konuşmasıyla değil, iki tarafın
Bebekler yaklaşık dokuz aylık olduklarında, sıra almayı
da (veli ve çocuk) sırayla söz almasıyla olur. Henüz
içeren oyunlar oynamaya bayılırlar.
konuşamayan çok küçük çocuklar bile bir şeye işaret
Örnekler:
ederek, gülümseyerek ya da ağlayarak sıra alır. Siz bunlara
• Sıra sizde olduğunda bir kule yaparsınız, sıra
çocuğunuz sanki konuşmuş gibi tepki vermelisiniz. Sıra
çocuğunuza geldiğinde kuleyi yıkar.
ona geldiğinde, tepki verecek yeterli zamanı olması için
• Çocuk yere bir nesne atar, siz de onu yerden alırsınız.
biraz beklemeniz gerekebilir.
• Yüzünüzü ellerinizle kapayıp, sonra açarsınız (ce-ee).
• Yalnızca yaptığınız şeyi değil, yüz ifadenizi ve oyuna
Bu şekilde sıra almak, çocuğunuza sohbetin nasıl
eşlik eden sesleri de taklit eder.
yapıldığını gösterir: bir kişi iletişim kurarken diğeri bekler,
sonra da rolleri değişirler. Çocuklar üç aylık olana kadar
Oyuncaklar da sıra alma becerisini geliştirebilir.
sıra almayı öğrenebilirler; ancak sıra alma bu aşamada
Örnekler:
vokalizasyonları içermeyebilir. Sözlü olarak sıra alma;
• Topu birbirine atarak paslaşma
başlangıçta ünlüye benzeyen sesler (ie, oe, eeh, ooh, aah,
• Oyuncak arabayı sırayla sürme
ae, uuh), daha sonra da ünsüz sesler (örneğin d, b, m)
• Oyuncak telefonu sırayla kullanma
çıkararak olur.
• Blokları ya da halkaları üst üste dizme
• Taking turns u
12
Çocuğunuzla; gördüğü, duyduğu, kokusunu
aldığı ve hissettiği tüm şeylerle, yani her
şeyle ilgili iletişim kurun.
• Blokları kutu içine koyma
sağlar. Erken dönemde iletişimin diğer tipik özelliklerinden
• Şekilleri, oyuncakta ait oldukları deliklere yerleştirme
biri de sık tekrardır. Veliler, aynı olaylar ve rutin olarak
Sırayla oynanacak bu oyuna kelimeler de ekleyin.
yapılan işlerle (örneğin bez değiştirme, giyinme, beslenme
Oyuncak arabayı ittiğinizden, blokları üst üste
zamanı, vb.) ilgili sürekli çocuklarına konuşurlar. Bunların
koyduğunuzdan bahsedin, blokları sayın.
hepsi doğrudan çocukla ilgili işlerdir. Söylenen kelimeler
ve cümleler sık sık tekrarlanır. Tüm bu tekrarlar, onlara
“İçinde” ve “üzerinde” gibi kelimeleri de kullanın. Diğer bir
yöneltilen bu dilin anlamını daha kolay çözmelerini
deyişle, birlikte yapmakta olduğunuz şeyi tarif edin. Çeşitli
sağlayarak, dil öğrenimi için ideal bir ortam yaratır.
sözcükler kullanmaktan çekinmeyin. Çocuğunuz dili bu
Erken dönemdeki tekrarlar basit, kısa cümleler veya
şekilde öğrenecektir. Bol tekrarın gerektiğini unutmayın!
ifadeler şeklinde olmalıdır. Genellikle çocukların hafızası
daha fazlasından henüz yararlanamaz. Kullandığınız
dili, çocuğun kolaylıkla anladığı dilin bir ya da iki seviye
Çocuğu Sıra Alma Kavramıyla Tanıştırma
yukarısıyla sınırlandırın. Yani çocuk bir-iki kelimeli cümleler
Çocuklar bir yaşına geldiklerinde, basit rol yapma
kuruyorsa, siz ona iki ya da üç kelimeli cümleler kurun.
oyunlarını oynamaya başlamış olurlar. Aktif olarak sıra
alırlar ve rol yaparlar; örneğin bir bebeği besliyormuş gibi
Gelişiminin bu aşamasında çocuk, basit tekerleme ve
yaparlar. Başka çocuklara bakıp onları taklit etmekten
ninnilere bayılır. Çocuklar ritim, farklı tonlama, basit
de hoşlanırlar. Bu noktadan sonra, sıra alma kavramını
cümleler ve bol tekrar duymaktan hoşlanır. Parmak
çocuğa daha ciddi olarak sunabilir ve oyunun daha büyük
oyunları ve hareketlerle söylenen şarkıları da çok severler.
bir parçası haline getirebilirsiniz: “Şimdi annenin sırası.”
Bu aktiviteler, minik elleriyle hareketleri yapmaya ve şarkı
Bu, daha sonra daha yapılandırılmış aktivitelere zemin
söylemeye çalışan küçük çocuğa, taklit için alıştırma da
hazırlaması açısından önemli bir adımdır. Sıra sizde
yaptırmış olur.
olduğunda, üzerinde çalışmak istediğiniz bir beceriyi
ona gösterebilirsiniz. Sıra çocuğa geldiğinde ise onu
içeren oyunlar, duruma daha hakim olmanızı sağlar ve
Dilinizi Çocuğunuzun İhtiyaçlarına Göre
Uyarlama
çocuğunuzun odaklanmasını istediğiniz belirli bir işi
Gelişimin bu aşaması özellikle eğlencelidir çünkü
eğlenceli hale getirir.
çocuğunuzun iletişim becerilerinde gerçekten bir ilerleme
o becerinin pratiğini yapmaya itebilirsiniz. Sıra almayı
görmeye başlarsınız. Bu aşamada aklınızda tutmanız
Dil Modelini Ayarlama
Yetişkinler, bebekler ve küçük çocuklarla daha farklı
biçimde konuşurlar. Daha ince bir ses tonuyla, daha yavaş
gerekenler şunlardır:
• Çocuğunuzla; gördüğü, duyduğu, kokusunu aldığı ve
hissettiği tüm şeylerle, yani her şeyle ilgili iletişim kurun.
• Yeterli yükseklikte bir sesle, ama bir yetişkinle
ve daha inişli çıkışlı bir sesle (hatta şarkı söylüyormuş
konuştuğunuzdan biraz daha yavaş konuşun. Böylece
gibi) konuşurlar. Buna bebek dili deriz. Tüm anne ve
çocuğunuza sözlü dili işlemlemesi için daha fazla zaman
babalar bunu içlerinden gelerek, doğal bir şekilde
tanımış olursunuz.
yaparlar. Dilde ve ses tonunda yaptığınız bu değişiklikler,
çocuğunuzun söylediğiniz şeylere daha çok ilgi duymasını
13
• Çocuk küçükse, şarkı söyler gibi bir sesle
konuşabilirsiniz (bebek dili). Çalışmalara göre bebekler
ve küçük çocuklar, inişli çıkışlı tonlamaya sahip seslere
ve kulağa melodik gelen konuşmalara özellikle ilgi
göstermektedir. Çocuğunuzu kaldırırken, aynı esnada
“hoop-paa” gibi sesleri hareketle eşleştirebilirsiniz.
Çocuğunuzun, söylediğiniz kelimeleri o hareketle
ilişkilendirmesini kolaylaştırmak için bu oyunları
düzenli olarak tekrarlayın. Hareketi yaptıktan sonra bir
dakika bekleyin, çocuğunuz bir kere daha yapmanızı
kendiliğinden istemezse, “Hop-pa yapalım mı?” diye
siz sorun ve oyunu tekrarlayın. Oyun isterken bu
sesleri, hareketleri ve basit kelimeleri taklit etmesi için
tanıştırmak için asla “çok erken” denebilecek bir yaş
çocuğunuzu teşvik edin.
yoktur. Ancak onun yaşına uygun seviyede kitap seçmeye
• Sıra alarak iletişim kurmaya özen gösterin. Çocuğunuz
de özen gösterin. Başlangıç için en iyileri basit karton
babıldamasını bitirdikten sonra kısa bir süre bekleyin ve
kitaplar ya da bez kitaplardır; zamanla daha ayrıntılı
siz sıra alın. Kısa duraksamalar çocuğa sıra alması için
hikayelere geçebilirsiniz. Ancak çocuk büyüdükçe basit bir
fırsat yaratır.
hikayeyi ve karakterleri siz de daha karmaşık hale (biraz
• Çıkardığı sese göre isimlendirilen kelimelerden bol
hayalgücüyle) getirebilirsiniz.
miktarda kullanın (yani bir nesnenin/hayvanın/hareketin
çıkardığı sesi taklit eden kelimeler, örneğin: “çuf çuf” “tik tak,” “hav hav”). Bu, çocuğunuzun ilgisini çeker ve
ses ile nesne arasında ilişki kurmasını sağlar. Bazen de
nesnenin ismi ile çıkardığı sesi birlikte kullanın (“Dinle,
köpek ‘hav hav!’ diyor.”)
• Adını söyleyerek çocuğunuzun ilgisini çekmeye çalışın.
Bakarsa, söyleyecek bir şeyiniz ya da ödül anlamında
bir şey hazır olsun. Seslenme oyunları kısa bir süre için
iyidir, ama çocuk genellikle bakması için ilginç bir neden
olmadığından daha sonra ilgisini yitirir.
• Tekerlemeler ve bol hareketli şarkılar dil öğrenmek
için idealdir. Şarkının ya da tekerlemenin sık sık tekrar
edilmesi sayesinde bebek, tekerlemeye eşlik eden
kelime ve jestleri kullanmayı öğrenecek ve hatta ilk kez
şarkı söylemeye ve müzik yapmaya çalışacaktır.
• Birlikte kitaplara ya da fotoğraflara bakmak, kelime ve
ifadeleri tekrarlamak için fırsat yaratır.
Çocuklar en sevdiği kitapların kendilerine tekrar tekrar
okunmasından bıkmazlar. Bir çocuğu hikaye kitaplarıyla
14
Konuşma Öncesi Aşamadan Sonrasına Geçiş
Çocuğun konuşma öncesi seslerinin genellikle bir amacı
olduğundan ve velisi olarak sizin bu seslere olabildiğince
olumlu tepki vermeniz gerektiğinden daha önce
bahsetmiştik. Peki bunu nasıl yapacaksınız? Bu soruya,
Hanen Centre (Toronto) tarafından oluşturulan bir kursta
cevap verilmektedir. Bu kursta veliler, dillerini çocuklarının
ihtiyaçlarına göre nasıl en iyi biçimde uyarlayabileceklerini
öğrenmektedir. Bu stratejilerden konuşma öncesi düzeyde
bahsetsek de, konuşma ve dil gelişiminin sonraki
aşamalarında da uygulanabilirler. Hanen; velilerin,
çocuklarının iletişimini etkin biçimde yönetebilmesi için
“3’lü Yaklaşım”ı kullanmayı önermektedir. Bu yaklaşım şu
üç madeden oluşur: Çocuğunuzun Öncülük Etmesine İzin
Verin, Anı Paylaşmak için Uyum Sağlayın, ve Yeni Deneyim
ve Kelimeler Ekleyin (Manolson vd., 1996). Sonraki
sayfada Hanen Programı’nda uygulanan prensiplerinin bir
özetini görebilirsiniz.
öncülük
Çocuğunuzun
verin;
in
iz
e
in
s
e
m
t
e
nasında
s
e
im
ş
i
t
e
il
i
yan
nü onun
konunun yönü
verin.
in
iz
e
in
s
e
m
çiz
Yeni Deneyimler ve Kelimeler Ekleyin
Çocukla etkileşime girdiğinizde, yeni bir şey ekleme ya da
bir şey öğretme fırsatı da doğar.
Aşina olduğu bir durumdayken sürekli aynı kelimeleri
tekrarlayarak, onu dil kullanmaya başlamaya teşvik etmiş
olursunuz. Ancak bir noktadan sonra dilin gelişmesi
ve büyümesi gerekir, bu nedenle alıştığı oyunlara yeni
deneyimler ve kelimeler eklemelisiniz. Biz buna “dili
genişletmek” diyoruz. Örneğin, çocuğunuzun rahatlıkla
diyebildiği bir şey varsa, ona bir-iki kelime daha ya
Çocuğunuzun Öncülük Etmesine İzin Verin
da fazladan bir detay ekleyebilirsiniz. Çocuğunuzun
Bu, iletişim esnasında konunun yönünü onun çizmesine
söylediklerine eklemeler yaparak, verdiği mesajı
izin vermeniz ve, yaptığı ya da ilgilendiği şey hakkında
genişletmesi için ona malzeme sağlamış olursunuz
onunla konuşarak onu takip etmeniz anlamına gelir.
(örneklerini sonraki sayfada görebilirsiniz)
Çocuklar, ilgilerini çeken aktivitelerle ilgili dili öğrenmeye
daha yatkındır. İpleri ona bıraktığınızda size belli bir
Dili genişletmek, daha geniş bir kelime haznesinin ve
konuya ilgisi olduğunu göstermiş olacağından, dilini daha
daha kapsamlı bir dil dağarcağının oluşumu açısından
da geliştirme fırsatına sahip olursunuz. Siz hayvanat
çok önemlidir. Bu nedenle bu konu üzerinde daha
bahçesindeki hayvanlarla ilgili bir hikaye okumak
ayrıntılı durmak istiyoruz.
isteyebilirsiniz. Ama çocuk daha çok evcilik oynamakla
ilgileniyorsa, oyun planınızı evciliğe çevirip onun hakkında
Dili Genişletmek
konuşmalısınız.
Çocuğunuzun dil becerilerine ve gelişim düzeyine bağlı
olarak, söylediklerini farklı yollarla çeşitlendirebilirsiniz.
Anı Paylaşmak için Uyum Sağlayın
Bunun için, kullanacağınız dilin seviyesi, çocuğunkinden
Çocuğunuz bazen kendi bildiğini okuyabilir; bu durumlarda
biraz daha ileri olmalıdır. Çocuğunuz tek kelimelik
onunla bağlantı kurmak ya da belli bir amaca odaklanmak
ifadelerle iletişim kuruyorsa, ona uzun cümleler kurmanız
gerçekten zor olabilir. Böyle durumlarda çocuğunuzla
hevesini kırabilir. Tek kelimelik ifadelerle konuşuyorsa,
verimli bir etkileşim kurabilmek için onun ilgilendiği
siz de iki ya da üç kelimelik cümlelerle cevap verin. Bunu
şeylere uyum sağlamalısınız. Yani çocuğunuzun oyun
nasıl yapabileceğinizi görmek için bir sonraki sayfadaki
seviyesine ve konusuna uyum sağlamaya çalışmalısınız.
örneklere göz atın.
Siz de onunla oynayın ve meşgul olduğu şey ne ise,
onunla ilgili hoşuna giden biçimde konuşun. Sonuçta yine
Çocuğunuz arabayla oynarken “bırrr” gibi sesler çıkarıyorsa
amacınıza ulaşacaksınız; üstelik bu şekilde çocukla daha
ya da örneklerde göreceğiniz ikinci cümle gibi bütün
kolay ve işlevsel bir bağlantı kurmuş olacaksınız.
bir cümle kuruyorsa, çeşitli şekillerde cevap verebilir ve
çocuğunuzun söylediklerine bilgiler ekleyebilirsiniz:
15
Çocuğun dediği: Yetişkinin diyebilecekleri…
Dilinizi çocuğunuzunkiyle aynı seviyeye getirmeniz ya
“Bip bip. Aa-a”
da o seviyeye yaklaştırmanız, sonra da konuşmanıza
Onaylama: “Aa-a, bip bip”
Uyum sağlama: “Eyvah. Ne oldu?
daha fazla dil eklemeniz, çocuğunuza ne söylediğinizi
Araban mı bozuldu?”
anlama fırsatı verir ve daha fazla dil öğrenmesini sağlar.
Ekleme: “Evet, lastik patladı.”
Dil örneğiniz (modeliniz) basit, ama çocuğunuzun
“Tamir edelim.”
seviyesinden az daha ileride olursa, çocuk için erişilebilir
bir hedef gibi görünür ve daha kompleks bir dile geçişini
Daha büyük bir Yetişkinin diyebilecekleri…
çocuğun
kolaylaştırır. Dilbilgisel olarak kusursuz bir cümle kurmak
gibi bir kaygınız olmasın. Özellikle çocuğun küçük yaşta
diyebileceği:
ya da öğrenme güçlüğü olduğu durumlarda; dilinizi
“Boom! Onaylama: “Aa-aa. Vah vah, araban
Araba bozuldu.” bozuldu”
Uyum sağlama: “Farları ve tekerlekleri bozuldu”
Ekleme: “Dur, arabayı tamir
süreç boyunca, çocuk geliştikçe düzeltebilirsiniz.
edeyim.”
“Haydi başka araba bulalım.”
“Yeni tekerlek takalım mı?”
16
“Eyvah. Ne oldu?
Araban mı bozuldu?”
“Bırrr. A-aa.”
3. Bölüm:
Íşitmenin Gelişimi
“İşitmenin gelişimi”, “konuşmanın gelişimi” ve “dil gelişimi”
yardım edecektir. Ardından iletişim değerlendirmesine
hakkında genellikle ayrı ayrı konularmış gibi konuşsak da,
yönelik olarak MED-EL’in İşitsel Beceriler Kontrol Listesi
hepsi birbiriyle yakından ilişkilidir. Hepsi birbirine bağlıdır.
gelmektedir.
Dinleme becerilerinin gelişimi tüm çocuklarda bilinen bir
sırayı takip eder. Bu kitapçıkta hedeflediğimiz; konuşma
İşitsel gelişimin çeşitli aşamalarından, belli bir sırada
ve dil becerilerinin gelişimini kolaylaştırmak için dinleme
gerçekleşiyorlarmış gibi bahsetsek de, çocuklar bir
becerilerinin gelişimi üzerinde durmaktır. Bu nedenle,
aşamada uzun süre kaldıktan sonra diğerine geçer diye
dinleme becerilerini iyileştirmek amacıyla ilerleyen
bir kural yoktur. Hatta genellikle saptama, ayırt etme ve
sayfalarda yer alan tavsiye niteliğindeki bilgileri okurken,
tanıma aşamalarının hepsi bir arada gelişiyormuş gibi olur.
amacın tek başına işitsel gelişim değil, dil gelişimi
Çocuğunuzun öncülüğünde farklı aktiviteler ve oyunlar
olduğunu lütfen aklınızda tutun.
denemekten çekinmeyin.
Normal işiten bebekler ilk birkaç aydan sonra şu becerileri
İşitsel Gelişimi Teşvik Eden Oyunlar
edinirler: 1) belli sesleri algılamaya başlarlar (saptama); 2)
Özellikle odaklanmayı gerektiren dinleme aktivitelerinde,
sesler arasındaki farklılıkları algılamaya başlarlar (ayırt
arka plan gürültüsünü kısıtlamak önemlidir. Radyo ya da
etme); 3) sesleri tanımaya başlarlar (tanıma); ve son
televizyon sesi gibi aktiviteyle çakışan gürültüler
olarak, seslere anlam yüklerler (yorumlama ya da anlama).
kesildiğinde ve ortam nispeten daha sessiz olduğunda,
İşiten bir çocuğun bu becerileri edinmesi için en az 12 – 24
çocuğunuzun sese daha çok odaklandığını
aylık bir dinleme pratiği gereklidir (Erber vd., 1976).
gözlemleyebilirsiniz. Amacınız çocuğunuzun dinleme ya da
işitsel becerilerini geliştirmekse, görsel ipuçları en aza
Çocuğunuz; Kİ kullanmaya başladığı yaşa bağlı olarak, hala
indirilmelidir. Birçok veli dinlemeye odaklı bu aktiviteler
normal konuşma öncesi kronolojik yaşta olabilir ve bu
esnasında çocuğun yanına oturmanın, görsel ipuçlarını en
aşamadan geçiyor olabilir. Bu durumda, bulunduğu
aza indirdiğini ve “yalnızca dinleme”yi artırdığını
aşamadan faydalanarak işitme ve konuşma gelişimine
görmektedir.
doğal biçimde devam etmek çok kolaydır. Konuşma öncesi
aşamaya dair tavsiyelerimizin, aşağıda yer alan erken
Ses Farkındalığı
işitsel gelişim ve konuşma gelişimi tavsiyeleriyle uyumlu
Çocuğunuzu, sesleri fark etmeye teşvik edin. Bunu,
olduğunu göreceksiniz. Çocuğunuz konuşma öncesi
çocuğun seslere karşı verdiği her tepkiye heyecanlı,
dönemde (kronolojik yaşa göre) ya da sonrasında implant
sevinçli tepkiler vererek yapabilirsiniz. Ona dinlemesini
kullanmaya başladıysa, bu durumları sizin tekrar
işaret edin, sonra da duyduğunuz sesin kaynağını
yaratmanız gerekebilir. Çünkü çocuğunuzun, ilerideki dil
gösterin. Çocuğa, duyduğunuzun sesin neye ait olduğunu
gelişiminin temelini atmada önemli rol oynayan bu erken
söylemeyi unutmayın. Örneğin; “Dinle, telefonu
gelişimsel dönüm noktalarından geçmesi gereklidir.
duyuyorum.” Çocuğun, sizin sesinizi duyduğunu işaret
Çocuğunuzun, normal işiten yaşıtlarına yetişmesini
edip etmediğine dikkat edin. Gözleri büyüyor ya da size
amaçlıyorsanız, bu süreç hızla ilerlemelidir. Aşağıdaki
mi bakıyor? Dikkatini çekin veya duyduğunun sizin sesiniz
tavsiyeler, bunu gerçekleştirmek için hem eğlenceli hem
olduğunu işaret edin. Örneğin; “Evet, anneyi duydun, evet,
de çocuğunuzun ilgisini çeken aktiviteler bulmanıza
anne burada.” Bunu ailenin diğer üyeleriyle yapmayı ihmal
18
n
Çocuğunuzu klı sesle
far
olabildiğince vinizin
in, e
tanışması iç inde
vres
içinde ve çe
r yapın.
le
e
m
e
n
e
d
seslerle
etmeyin. Babasını ya da kardeşlerini duyduğunda bunu ona
Çocuğunuzun olabildiğince farklı sesle tanışması için,
gösterin.
evinizin içinde ve çevresinde seslerle denemeler yapın. Bir
ses duyduğu anda, bir şeyin olmakta olduğunu görmesini
Kendi kendine sesler üretmesi için ona bolca olanak
ve/veya hissetmesini sağlayın. Ses çıkarırken aynı zamanda
yaratın (kendi sesiyle ya da ses çıkaran oyuncaklar,
ışığı yanıp sönen, titreşen ya da hareket eden oyuncaklar
araçlarla). Çoğu küçük çocuk mutfaktaki tabak çanak,
kullanabilirsiniz. Ortamda belli sesler oluştuğunda (kapı
tencere kapağı ve tahta kaşıklarla oynamaya bayılır. Siz
ya da telefon çaldığında), öncelikle çocuğun dikkatini bu
mutfaktayken açmasına izin verebileceğiniz, yüksekte
sese çekin, ardından onu sesin kaynağına götürün
olmayan bir dolaba oynaması için bu parçalardan koyun.
(kapıya, telefona). Bunu sık sık tekrarlayınca, çocuğunuz
Çıkardıkları seslerle ilgili konuşun. Ses yüksek mi,
ses ve ses kaynağı arasındaki bağlantıyı görmeye
yumuşak mı? Bu şekilde çocuk ses kaynakları hakkında
başlayacak ve o sesin anlamını öğrenecektir.
daha çok bilgi edinebilir.
19
Sese Dikkat Verme
Çocuğunuz artık daha çok sesin farkında olduğuna göre,
Sesin Başlamasını ve Bitişini Fark Etme
• Çocuğunuza dinlettiğiniz müziğin ritmine uygun
duyduğu şeye daha uzun süre dikkatini veriyor mu?
olarak, ileri-geri ya da sağa-sola sallanın. Müzik
Dinleme oyunları oynamak sese dikkatini daha çok
durduğunda siz de durun. Bu sayede çocuk müziğin
vermesi için eğlenceli bir yoldur.
de ne zaman başladığını ve durduğunu fark etmeyi
• Uyuyormuş gibi yapın ve çocuk size seslendiğinde
şaşırarak uyanın. Buna sırayla yapın ve konuşmayı da
unutmayın: “Uyan!” “Şşş!”
• Birlikte bir kapının arkasında durup birinin kapıyı çalmasını
bekleyin; kapıyı yalnızca çalındığını duyunca açabilirsiniz.
• Ona parmak oyunları ve “Mini Mini Bir Kuş” gibi basit
öğrenecektir.
• Müzik çalarken yerinizde tempo tutun ya da dans
edin, müzik kesilince de hareketsiz kalın ya da yere
oturun. Aktiviteye dil de ekleyin: “Aa, müzik durdu!” “Ne oldu?” “Müzik bitti.”
• Birbirinin aynı iki boş kap bulun; boş krem kutusu ya
şarkılar öğretin. Küçük çocuklar böyle oyunlara
da başka bir plastik kap olabilir. Birinin içine birkaç
bayılırlar, ayrıca dikkatlerini müziğe daha uzun süre
madeni para koyup diğerini boş bırakın. İkisini de ayrı
verirler.
• Çocuğunuz evde farklı nesnelerle ses çıkarırken siz de ona
eşlik edin. Birlikte oynamak sese olan dikkatini artıracaktır.
• Belli bir ritimle asker gibi yerinizde sayın ya da
yürüyün; çocuğunuz davul çalarken ritme uygun
biçimde sağa-sola sallanın ya da hareket edin; aynı
ayrı sallayın. Çocuğunuz, birinden ses çıkarken
diğerinden çıkmadığını fark ediyor mu diye onu izleyin.
Sonra kutuları açarak dolu olandan ses çıktığını, boş
olandan çıkmadığını anlaması için içlerini gösterin. Bu
aktivite esnasında da konuşmayı ihmal etmeyin.
• Sesinizle hayvan ve taşıt sesleri çıkarın. Çocuğun,
şekilde siz davul çalarken onun da ritme uygun
sizin sesinizle birlikte oyuncağını hareket ettirmesini
hareket etmesini sağlayın.
sağlayın. Sesiniz kesilince de oyuncağını durdurmasını
sağlayın. Seslerin dışında normal kelimeler kullanmaya
Ses Kaynağını Bulma
da özen gösterin. Örneğin, “Aferin, araba durdu.”
Çocuğunuz seslerin farkına vardığında, nereden
geldiklerini arasa da kaynağı bulamayabilir. Bilateral
Bir Ses Kaynağını Tanımlama
implant kullanan çocuklar sesin kaynağını, tek taraflı
Çocuğunuz artık sesin kaynağına dönebilecek ya da
implant kullananlardan daha kolay tespit eder.
• Sese dikkat çekin, neyin sesi olduğunu söyleyin, ya da
çocuğu sesin kaynağına götürün.
• Onu sesin kaynağını bulması için oyunlar oynamaya
teşvik edin. Örneğin saklambaç oynayın. Kardeşi ya
da başka bir yetişkin saklanarak bir ses çıkarsın ya da
çocuğun ismini söylesin. Başlarda çocuğunuza sesin
kaynağını bulmada yardım etmeniz gerekebilir. Bu,
herkesin sıra alarak ebe olabileceği eğlenceli bir
oyundur.
• Birinin kapıya vurmasını ya da kapı zilini çalmasını sağlayın.
Çocuğa dinlemesini işaret edin. “Ne duyuyorum?” ya da “Dinle, biri kapıda. Kim olabilir?” deyin ve kapıya gidin.
20
nereden geldiğini bulabilecek aşamaya gelmiş olabilir.
• Çocuğun tanımladığı ses kaynağıyla ilgili yorum
yaparak bu beceriyi güçlendirebilirsiniz. Mesela çocuk
sesinizi duyup döndüğünde “Aferin sana, anneyi
duydun.” diyebilirsiniz.
• Çocuğunuzun, duyduğu şeyi size söylemesi için onu
teşvik edin. Duyduğu şeyi gösterebilirsiniz ya da “_____
i duydum” veya “Onu duydum” diyebilirsiniz.
• Kardeşlerin sırayla birbirinin ismini söylediği, ismi
söylenen kardeşin de uygun şekilde yanıt verdiği bir
oyun oynayın. Çocuğunuzun ismi söylendiğinde, sesin
hangi kardeşinden geldiğini bulmasını sağlayın.
Oink, oink
Sesleri ya da Konuşmayı Taklit Etme
Çocuğunuzla sesleri taklit etme ve sıra alma konusunda
alıştırmalar yaptınız. Şimdi sıra, çocuğun babıldama ya da
diğer konuşmaya benzer sesleri (uzun ya da kısa hece
dizileri halinde) taklit etmeye çalışmasına geldi.
• Bir aynanın önüne oturarak bir uzun, bir kısa hece
dizileri söyleyerek, çocuğunuzun bu heceleri taklit
etmesini eğlenceli biçimde sağlayabilirsiniz. Çocuğun
halihazırda söyleyebildiği sesleri kullanın; “babababa” ve
“ba” ya da “ma” gibi. Arada komik yüzük ifadeleri
yapmak da çocuğun ilgisini sürdürmeye yardım edecektir.
• Masaya kağıt, keçeli kalem, pastel boya ya da parmak
Sesin ya da Konuşmanın Şiddetini Taklit Etme
boyası koyun. “A” dendiği zaman nokta, “Aaaaaaa”
Bu beceriye sahip çocuklar, seslerinin şiddetini duruma
şeklinde devamlı bir sesle, sürekli yol, vb. çizmesini
göre ayarlamada daha iyidir. Gerek normal işiten, gerekse
sağlayın. Susunca çizmeyi bırakıp, bekletin. Önce siz
işitme engelli olup da Kİ kullanan çoğu çocuk, bazen “çok
söyleyin, çocuk çizsin; sonra çocuk söylesin ve siz çizin.
• Sırayla alıştırma yapın. Çocuk uzun ve kısa hece dizileri
üretsin, ardından siz onu taklit edin. Bu şekilde alıştırma
daha iyi kavranır.
• Çocuğunuzun taklit edeceği sesleri çıkarmak için
oyuncakları kullanın. Örneğin “biip biip biip” ve ardından
yüksek” sesle konuşmaya eğilimli olur. Birçok veli de
çocuğuna, daha sessiz olmayı gerektiren ortamlarda daha
kısık bir ses kullanmayı öğretmek ister.
• Uyandırma oyunu oynayın. Oyuncak bebeği ya da
hayvanı uyandırmak için yüksek, oyuncaklar uyuyorken
ise kısık ses kullanın. Çocuğunuz oyuncak hayvanlarıyla,
“biip” diyerek bir arabayı itin.
bebekleriyle ya da evcilik oynuyorken uygulayabileceğiniz
Bir Sesin ya da Konuşmanın Perdesini Taklit Etme
şeyleri kelimelerle tarif etmeyi unutmayın.
harika bir oyundur. Yapmakta olduğunuz ve yapacağınız
Çocuğunuzun, “Aa-aa” “Hop-pa” gibi yaygın kullanılan
ifadelerdeki ya da “Tamam mı?” gibi sorulardaki incedenkalına, kalından-inceye ton değişimini yapabilmesine
yönelik şöyle alıştırma yapabilirsiniz:
• “Akustik vurgulama” tekniğini kullanın. Bu, ses
perdesindeki iniş çıkışları daha çok vurgulayarak belirgin
hale getirmek anlamına gelir. Sesinize şarkı söylüyormuş
gibi, melodik bir hava da verebilirsiniz.
• Bazen hafifçe sallanmak ya da jestler kullanmak
• Çocuğunuzun en sevdiği aktivitelerden bazılarını, farkı
göstermek için bir yüksek, bir kısık ses kullanarak yapın.
• Sırayla bir siz, bir çocuğunuz; tencereye ya da davula
vurarak ses çıkarın. Ayrı ayrı yüksek ve az şiddette
çalmanız, çocuğa yüksek-kısık ses kavramını öğretmeye
yardımcı olur.
• Parmak kuklalarıyla oynayın. “Aslanı” yüksek sesle, “yılanı” da kısık sesle konuşturun. Aslanın kükremesi
şiddetlidir. Yılan da sadece “ssss” diye kısık sesle tıslayabilir.
çocuğunuzun bunu daha iyi anlamasına yardımcı olur. Kİ
Sonra diğer tüm kuklaların ne yapacağına karar verin ve
kullanan birçok küçük çocuk, ses perdesinde gereken
sırayla farklı kuklaları yüksek ve kısık sesler kullanarak
değişiklikleri kolaylıkla yapabilmektedir. Çocuklar “Aa-aa,
canlandırın.
vah vah, ooo ooo cici” gibi sık kullanılan ifadelerdeki
perde değişikliklerini türlü komikliklerle yapmaktan
hoşlanırlar.
22
en
Hikaye okurk
imleri
s
e
r
i
k
a
t
p
a
it
k
gösterin.
yaratabilirsiniz. Oyun vaktinde ya da günlük işler
esnasında oynayabileceğiniz, çocuğunuzun söylenenleri
uygulama becerisini geliştirebilecek birçok oyun vardır.
Aktivitelerde çocuğunuzun öncülük etmesine izin verin.
• Doldur boşalt oyunlarını seven daha küçük çocuklar söz
konusu olduğunda, bir kaba bloklar koyabilirsiniz. Ya da
bir kamyona ya da kum kutusuna oyuncak koyabilirsiniz.
Oyun esnasında ne yapılacağını siz söyleyin. Sıra almayı
unutmayın ve bazen de çocuğun size ne yapacağınızı
söylemesine izin verin.
• Çiftlik hayvanlarını bir ahıra ya da yük arabasına koyun.
Çocuğun Söylediklerini Düzelterek Yetişkin
Modeline Benzetme
Çocuk; kelimeler, ifadeler ve cümleler kullanmaya
başladığında, konuşma üretiminin bir yetişkinin konuşma
modeli gibi düzgün ve doğru olması istenir. Çocukları
• Hayvanat bahçesinde yaşayan hayvanları bir kafese,
kutuya ya da etrafı çitle çevrili bir yere koyun.
• Çocuğunuzu, bir kutuya veya masaya koyması ya da
itmesi için farklı kamyonlar, arabalar, uçaklar seçmeye
yönlendirin.
normal işiten veliler, çocuklarının konuşmalarındaki ya da
• Hikaye okurken kitaptaki resimleri gösterin.
dilbilgisindeki yapısal ya da telafuzla ilgili hataları
• Nesneler kadar hareketlerden de bahsedin. Örneğin; düzeltirler. Düzeltilmiş hallerini de çocuğa tekrar söylerler.
• Çocuğunuz “Tediye bak!” diyebilir. Siz de “Evet, kediyi
gördüm.” deyin. “Kedi” sözcüğünü vurgulamaya çalışın.
Çocuğunuz zamanla bu sözcüğü doğru söyleyecektir.
• Atıştırma, yemek ve oyun zamanlarında “Ne istersin?”
gibi genel bir soru sormak yerine, ona iki seçenek
sunun. “Elma mı istersin, peynir mi?” diye sorun. Bu
yöntem sayesinde çocuk yetişkin modeline
odaklanmakla kalmayacak, modeli duyduktan hemen
sonra kelimeyi söylemeye çalışacaktır. Çocuğunuz peynir
yerine “penniy” diyorsa, “Güzel, al bakalım peynirini”
diyebilirsiniz. Daha önce bahsettiğimiz “akustik
vurgulama”yı da kullanmayı ihmal etmeyin (peynir
“Bana hangisinin yürüdüğünü göster.” (koşmak,
zıplamak, vb.)
• Çocuğunuzun, giysileri katlamaya, yerlerine koymaya,
makineden çıkarmaya yardım etmesini sağlayın. Bu
işleri birlikte yapmak eğlenceli olabilir.
• Manava ya da markete gittiğinizde elma, kraker ya da
bildiği diğer şeyleri bulmaya yönlendirin.
• Yemek masasını kurmaya yardım ederken, dediklerinize
göre hareket etmesini sağlayın.
• Çocuğun, kendine söylenenleri uygulayacağı “Yakup
dedi ki” gibi oyunlar oynayın. Rol değiştirmeyi ihmal
etmeyin, çocuğun da Yakup olmasına izin verin.
• Birkaç boş kabı ters çevirerek altlarına birer oyuncak
sözcüğünü vurgulayarak söyleyin). Sonra da birlikte
koyun. Sonra kapları açın ve sakladığınız oyuncakların
afiyetle yiyin.
adlarını söyleyin. Sonra tekrar kapları oyuncakların
üzerine kapatın ve çocuğa bir oyuncağın ismini söyleyip
Basit İfade ya da Talimatlarla Çalışma
onun hangi kapta olduğunu bulmasını isteyin.
Artık çocuğunuz için, basit ifadelere ya da yapmasını
söylediğiniz şeylere karşılık verebileceği durumlar
23
Daha Detaylı Sözleri Hatırlama ve Tekrarlama
çıkarabilir ancak söylediği sözcükler anlaşılmayabilir. Daha
Çocuğunuz dinlemede tecrübe kazandıkça, daha uzun
sonra ilgili hareketleri taklit edip bazı önemli kelimeleri
sözleri de kavramaya başlayacaktır. Bu tür sözleri takip
söyleyebilir. Son olarak da şarkı ya da tekerlemeye eşlik
etme becerisi, okul öncesi ortamda çocuğun daha
edebilecek düzeye gelecektir. Tekrar yapmak faydalıdır.
başarılı olmasına yardımcı olur. Daha önce bahsedilen
Ama çocuğunuz daha çok beceri kazanıp şarkı ya da
aktivitelerin hepsi, sizin vereceğiniz talimatlarla daha
kelimeleri söylemeye başlayınca; repertuarına yeni şarkılar,
karmaşık hale getirilerek kullanılabilir. Örneğin çocuğunuz
tekerlemeler ve parmak oyunları da eklemelisiniz. Bu
çamaşırları türüne göre ayırmanıza yardım etmek
aktiviteler, daha uzun bilgi dizilerini akılda tutabilmek için
istediğinde, siz de daha fazla günlük dil kullanarak durumu
işitsel hafızanın gelişmesine yardımcı olur.
değerlendirebilirsiniz. Mesela: “Çamaşırları ayıralım. Bütün
çorapları bir araya koyalım. Lütfen babanın büyük beyaz
Arka Plan Gürültüsünde Çalışma
çoraplarını getirir misin?” Ayrıca çocuktan, “büyük mavi
Arka plan gürültüsü dinleme açısından zorluk yaratsa da,
uçak” ile “küçük kırmızı uçağı” bulmasını isteyebilirsiniz.
bazen gürültülü bir ortamda dinleme alıştırması yapmak da
önemlidir. Dünya seslerle dolu bir yerdir ve çocuğunuzun
Tekerlemeler ya da Şarkılar
gürültü içinde mümkün olduğunca iyi duyabilmesi için,
Çocuk gelişirken, şarkı ve tekerlemeler söylemeye, parmak
sık sık böyle ortamlarda alıştırma yapmalısınız. Dinleme
oyunları oynamaya devam etmek önemlidir. Çocuğunuzun
aktiviteleriniz için sık sık gürültülü bir yere gidin ya da
bu aktivitelere yönelik becerileri, büyük olasılıkla belli
radyoyu açın. Ancak genel olarak aktivitelerin çoğunu
bir sırayı takip ederek gelişecektir. Çocuk ilk başta
sessiz ortamda yapmak gerektiğini unutmayın.
şarkının ya da tekerlemenin tonlamasına uygun sesler
24
25
4. Bölüm:
Konuşma ve Dil Edinimi
Konuşma ve dil gelişimine katkıda bulunmak için, çocuğun
gelişim düzeyine uygun oyunlar, kitaplar, oyuncaklar ve
aktiviteler seçin ve yaptığınız her şeyle ilgili konuşun. Ne
kadar çok konuşursanız, o kadar iyidir.
Çocuğun dili anlaması ve dil üretmesi, dildeki şu işlemlerin
nasıl yapıldığını çözdüğünü gösterir: kelimelerin dizilişi,
olumsuz cümle yapma, soru kalıpları ve karmaşık cümleler
kurma (“ve”, “ama”, “çünkü”, vb. kelimeler kullanarak).
Yani cümleleri uzamakla kalmaz, yapısal olarak daha
uygulamayı ve kullandıkları kelime haznesini geliştirmeyi
Konuşma ve dil gelişimini teşvik
etmenin ipuçları
öğrenir. Bunu teşvik etmek için, çocuk geliştikçe sizin de
Çocuğunuzun yaptığı şeyi ya da neler hissettiğini ona tarif
daha karmaşık bir dil kullanmanız önemlidir. Kelime
edin. Bu şekilde dil ve o olay arasında bağlantı kurmayı
haznenizi sınırlı tutmayın; aynı şey için farklı kelimeler
öğrenir. Bu da dili anlamasına yardımcı olur. Kendi dil
kullanın ancak çocuğun dikkatini ya da ilgisini
modelinizi, çocuğun dil seviyesine göre ayarlayın. Önceki
kaybetmemeye de özen gösterin.
bölümde anlatılan Hanen’in 3’lü yaklaşımını unutmayın.
Çocuklar büyüdükçe, konuşma üretimi becerileri
İlgi duyduğu kitapları seçebilmesine izin verin. Onunla
(artikülasyon da denir) de gelişir. Belli bir yaşa kadar bazı
konuşurken ya da ona bir şey okurken, önemli kelimeleri
karmaşık bir hal alır. Çocuklar dilbilgisi kurallarını
artikülasyon hatalarının olması normaldir, ancak bunların
veya kavramları vurgulayın. Önemli bir şey dedikten sonra
çocuk büyüdükçe düzelmesi beklenir. Başlarda, söylemeye
duraksamanız, çocuğa duyduğu şeyi sindirme zamanı verir.
çalıştığı bir kelime anlaşılır olmayabilir. Konuşması
Çocuklar bazen aynı şeyi yalnızca defalarca duyarak bile
geliştikçe, velilerine ve diğer aile üyelerine daha anlaşılır
bir şeyler öğrenirler. Bazen bulundukları ortamda
gelecektir, ancak yabancılar için hala anlaşılır olmayabilir.
konuşulan dili “tesadüfen” duyarak da bir şeyler
Çocuğun konuşmasının anlaşılırlığı zamanla artar. Normal
öğrenirler.
işiten çoğu çocuğun konuşması, yaklaşık üç yaşına
geldiklerinde herkes tarafından anlaşılır hale gelir. Kİ
• “Yakup dedi ki” gibi bir oyun esnasında, “üzerinde,
atında, yanında” ya da “içinde” gibi kelimeleri
kullanan çocukların kulağa doğal gelen bir konuşmaya
vurgulamak yararlı olacaktır. Örneğin “Yakup dedi ki;
sahip olması içinse, kendi konuşmalarını sizinkiyle
topu kutunun İÇİNE koy” ya da “ÜZERİNE koy”, “masanın
karşılaştırmayı, artikülasyonlarını ve telafuzlarını sizin
ALTINA koy”, vs. diyebilirsiniz.
konuşmanızı örnek alarak düzeltmeyi öğrenmeleri gerekir.
26
Gördüğünüz üzere, İşitsel Gelişimi Teşvik Eden Oyunlar
başlığı altında önerilen aktiviteler, aslında dil gelişimini de
teşvik eden oyunlar ve aktivitelerdir. Kİ kullanan çocuklar,
bu bütüncül yaklaşım sayesinde dil öğrenebilmekte ve
yetkin biçimde iletişim kurabilmektedir.
Sosyal-Pragmatik Beceriler
Dil, karşılıklı konuşmada tarafların etkileşime girmesini
sağlayan bir araçtır. Peki başarılı bir etkileşim için hangi
• Dil gelişimini teşvik etmek için ev eşyalarını
beceriler gereklidir? Dil becerisi, birkaç kelime bilip onları
kullanabilirsiniz. Örneğin bir kişi odadaki bir eşyayı tarif
bir araya getirmekten daha fazlasıdır. Sadece ağızdan
edebilir, diğerleri de sorular sorarak eşyayı bulmaya
doğru sesleri çıkarabilmek de değildir. Çocukların da dili
çalışır ve ipucu sağlamış olur. Çocuğunuz eşyaya
gerektiği gibi kullanmayı öğrenmesi gereklidir. İyi iletişim
yaklaştığında “Sıcak!”, eşyadan uzaklaştığındaysa
kuran biri, belli durumlarda ne söyleneceğini, o durumlarda
“Soğuk!” diyebilirsiniz..
• Çocukluğunu çeşitli ve zengin deneyimlerle geçirmesini
sağlayın. Hayvanat bahçelerine, marketlere ve parklara
kelimelerin iletişimdeki fonksiyonunu bilir. Örneğin;
selamlama, itiraz etme, bilgi verme, ilgi isteme, bilgi
isteme, vb. Kendi kültürüne ya da toplumuna uygun olan
yapacağınız geziler kelime haznesini artırma fırsatı
kelimeleri ve dilin iletişim öğelerini kullanmayı öğrenir.
sağlar ve evde karşılaşamayabileceği dil yapılarını
Örneğin birçok kültürde öğretmene ismiyle hitap etmek
stimüle eder. Yaptığınız her şey hakkında konuşun.
uygun değildir, genelde ünvanıyla hitap edilir.
• İlk kelimesini söylediğinde, ona daha çok kelime ve
kelime kombinasyonu kullanarak devam etme fırsatı
verin. Bunlar kısa zamanda cümlelere dönüşür.
Konuşma öncesi dönemde çocuğa aşıladığınız sıra alma
becerisi, bu aşamada devreye girer. Siz bir şeyle ilgili
yorum yaptıktan sonra duraksayın ve çocuğa sözlü
olarak cevap vermesi için zaman tanıyın. Konuyla ilgili
konuşmaya devam ederken arada sorular sorarak,
kullandığı dili daha da çeşitlendirmeye, büyütmeye
teşvik edin.
• Soru zarflarını ve zamirlerini kullanmaktan korkmayın
(kim, ne, nerede, ne zaman, neden, hangisi). Başlarda
doğru yanıtlamazsa ya da hiç yanıtlamazsa, ona örnek
olarak doğru yanıtı siz söyleyin. Cevabı yalnızca evet/
hayır olan sorular sormaktan mümkün mertebe kaçının.
27
5. Bölüm:
Haydi Anaokula! Şimdi Ne Olacak?
Bu bölümde, velilere okul ortamıyla ilgili karar vermelerinde
(normal işiten çocukların öğrenmesi gereken bilgilerin
yardımcı olacak bazı fikirler sunuyoruz. Bazı veliler,
aynısı) ve sosyal anlamda mutlu olmalarıdır. Bu nedenle;
çocuklarını okula başlamadan önce gönderebilecekleri özel
özellikle işitme engelli bir çocuk normal okula gönderilmek
bir anaokulunu, kreş, oyun grupları ya da çocuk yuvalarını
istendiğinde, muhtemel ek öğrenme güçlüklerinin bir an
kendi kendilerine bulabilmektedir. Ancak çocuk için
önce tespit edilmesi son derece önemlidir. Bunlar en iyi,
eğitimsel, sosyal açıdan ve destek açısından en iyi ortamı
çocuğunuzla çalışan uzmanlarla birlikte alınabilecek
bilip seçebilmek kolay değildir.
kararlardır.
Anaokul Seçmek
Sınıfta Arka Plan Gürültüsü
İletişim yöntemlerini, dil öncesi konuşma ve dil gelişimiyle
Normal işiten insanlar bile arka plan gürültüsü (örneğin
ilgili bölümlerde ele aldığımız için, bu bölümde çocuğunuz
bir partide) varken, konuşmacı uzaktayken (tur rehberini,
için hangi anaokulunun uygun olacağına nasıl karar
grubun en arkasından anlamaya çalışmak), ya da akustiği
verebileceğiniz üzerinde duracağız.
kötü olan bir ortamdayken (alışveriş merkezi, cami, vs.)
konuşmayı anlamada zorlanır. İşitme engelli kişi için bu
Ülkemizde işitme engelli çocuklar, düzenli olarak bir özel
daha büyük bir sorun oluşturur ve işitme cihazları ve
eğitim ve rehabilitasyon merkezine gitmeye ve yoğun
koklear implantlar bu sorunu tamamen çözemez. Bu
bireysel eğitim almaya mutlaka yönlendirilmektedir. Çocuk
cihazlardaki mikrofonlar, ortamdaki arka plan gürültüsü
implantlıysa, özellikle ebeveynleriyle birlikte aile eğitimi
ve yankı dahil olmak üzere genellikle tüm sesi alır. Bu ses
de almalıdır. Özel eğitime ilaveten, yaşına bağlı olarak bir
işitme cihazı ya da Kİ tarafından işlemlenir, ancak sesteki
anaokulu veya kreşe yarım gün de olsa gitmeleri tavsiye
rahatsız edici öğeler de tamamen ya da kısmen
edilmektedir.
işlemlenmiş ve işitilmiş olur.
Anaokulu konusunda iyi bir karar vermek için; velilerin,
Okulda ortamdan kaynaklanan bu tür zorluklar; yere halı
hem çocuk hem de aile açısından resmin tamamına
döşeme ve pencerelerin yansıtıcı yüzeylerinin kapanması
bakarak tüm olasılıkları değerlendirmesi önemlidir.
için perde ya da stor perde takma gibi, sesin emilmesi için
Okul seçiminin sadece bir kere yapılmadığını, yıllar
Sesi yansıtan büyük duvarlar için duvar levhaları, afiş,
geçtikçe yeniden değerlendirilmesi gereken bir karar
tablo, vb. kullanmak bu sorunları azaltabilir. Bunun
olduğunu unutmamak da önemlidir.
dışında, bütün sınıfı kapsayacak şekilde (hoparlör
sınıfta yapılabilecek değişikliklerle kısmen giderilebilir.
aracılığıyla) ekstra amplifikasyon sistemleri kurulabilir ya
Normal anaokulları; her çocuk açısından, özellikle de
da bireysel olarak (FM sistemi, infrared sistemi, telecoil)
işitme engelli ya da ek engeli olan çocuklar için faydalı ya
amplifikasyon sağlanabilir. Çocukların bu sistemleri
da uygun olmayabilir. Normal okullardaki programlar,
kullanabilmesi için, öğretmenlerinin de bir mikrofon ve
türlerine bağlı olarak, çocukların zorlanmasına ya da aşırı
aktarıcı takması gereklidir. Çocuğunuzun sınıfının işitsel
uyarılmasına neden olabilir. Bu çocuklar için amaçlanan;
ortamıyla ilgili kaygılarınız varsa, öneriler için çocuğun
rahat hissetmeleri, ihtiyacı olan bilgileri öğrenmeleri
odyoloğuyla iletişime geçin.
28
aha Íyi
MED-EL’in D
BRIDGE
Íletişim için
.medel.com
w
w
w
a
ın
m
a
r
prog
atabilirsiniz.
z
ö
g
n
e
d
in
s
adre
Little Listeners kitapçığını, Kİ kullanan çocuklara yönelik
Daha fazla destek için lütfen www.medel.com adresindeki
destek ve eğitim olanaklarıyla ilgili yardımcı bir kaynak
Daha İyi İletişim için Bridge programına bir göz atın ya da
olarak görmenizi umuyoruz. Kİ kullanan bir çocuğun velisi
size en yakın MED-EL ofisi ile iletişime geçin.
ya da bir uzman olarak faydalanabileceğiniz daha pek çok
kaynak mevcuttur. Bu kitapçığın amacı, çocuğunuzun
gelişimini teşvik edecek temel bilgi ve öneriler sağlamaktır.
29
Referanslar
Geers, A., Moog, J., Biedenstein, J., Brenner, C., & Hayes,
Anderson, I., Weichbold, V., D’Haese, P., Szuchnik, J.,
H. (2009). Spoken language scores of children using
Quevedo, M. S., Martin, J., et al. (2003). Cochlear
cochlear implants compared to normal hearing age-mates
implantation in children under the age of two – What do
at school entry. J Deaf Stud Deaf Educ, 1, 1-15.
the outcomes show us? Int J Pediatr Otorhinolaryngol, 68,
425-431.
Geers, A., Nichols, J. G., & Sedey, A. L. (2003).
Language skills of children with early cochlear
De Raeve, L. (2010).A longitudinal study on auditory
implantation. Ear Hear, 24, 46S-58S.
perception and speech intelligibility in deaf children
implanted younger than 18 months as compared to
Hayes, H., Geers, A., Treiman, R., & Moog, J. (2009).
children implanted at later ages. Otol Neurotol, 31 (8),
Receptive vocabulary development in deaf children with
1261-1267.
cochlear implants: achievement in an intensive auditoryoral educational setting. Ear Hear, 26, 132-164.
De Raeve, L., Spaai, G., Huysmans, E., de Gooijer, K.,
Bammens, M., Croux, E., & Tuyls, L. (2008). Begeleiden
Kirk, K. I., Miyamoto, R. T., Lento, C. L., Ying, E., O’Neill, T.,
van jonge dove kinderen met een cochleair implantaat:
Fears, B. (2002). Effects of age at implantation in young
informatie en tips voor ouders en begeleiders. Koninklijk
children. Ann Otol Rhinol Laryngol, 111, 69-73.
Instituut voor Doven en Spraakgestoorden (KIDS), Hasselt
(B) – Nederlandse Stichting voor het Dove en
Manolson, Ward, and Dodington, (1995). You Make The
Slechthorende Kind (NSDSK), Amsterdam (NL) –
Difference. Parent Guidebook. Retrieved from:
Onafhankelijk Informatiecentrum over Cochleaire
http://www.hanen.org/web/Portals/0/YMTDBROCHURE.pdf.
Implantatie (ONICI), Zonhoven (B).
May-Mederake B. Kuehn H. Vogel A. Keilmann A. Bohnert
Erber, N. P., & Alencewicz, C. N. (1976). Audiologic
A. Mueller S. Witt G. Neumann K. Hey C. Stroele A.
evaluation of deaf children. J Speech Hear Dis, 41,
Streitberger C. Carnio S. Zorowka P. Nekahm-Heis D.
256-267.
Esser-Leyding B. Brachmaier J. Coninx F. (2010) Evaluation
of auditory development in infants and toddlers who
Francis, H., Koch, M., Wyatt, J., & Niparko, J. (1999).
received cochlear implants under the age of 24 months
Trends in educational placement and cost-benefit
with the LittlEARS® Auditory Questionnaire. In J Pediatr
considerations in children with cochlear implants. Arch
Otorhinolaryngol.
Otolaryngol Head Neck Surg, 125, 499-505.
Nicholas, J., & Geers, A. (2007). Will they catch up? The
Geers, A., & Brenner, C. (2003). Background and
role of age at cochlear implantation in the spoken
educational characteristics of prelingually deaf children
language development of children with severe-profound
implanted by five years of age. EarHear, 24, 2S-14S.
hearing loss. J Speech Lang Hear Res, 50, 1048-1062.
30
Nikopoulos, T., O´Donoghue, G., Archbold, S. (1999).
Sharma, A., Dorman, M. & Kral, A. (2005). The influence
Age at implantation: its importance in pediatric cochlear
of a sensitive period on central auditory development in
implantation. Laryngoscope, 109(4), 595-599.
children with unilateral and bilateral cochlear implants.
Hear Res, 203, 134-143.
Osberger, M. (1997). Cochlear implantation in children
under the age of two years: candidacy considerations.
Sharma, A., Dorman, M. F., Kral, A. (2005). The influence
Otolaryngol Head Neck Surg, 117, 145-149.
of a sensitivity period on central auditory development in
children with unilateral and bilateral cochlear implants.
Osberger, M., Zimmerman-Phillips, S., & Koch, D. B.
Hear Res, 203, 134-143.
(2002). Cochlear implant candidacy and performance
trends in children. Ann Otol Rhinol Laryngol, 111, 62-65.
Svirsky, M., Su-Wooi, T., & Neuburger, H. (2004).
Sharma, A., Dorman, M., Spahr, A., & Todd, N. W. (2002).
congenitally, profoundly deaf children as a function of age
Early cochlear implantation in children allows normal
at cochlear implantation. Audiol Neurootol, 9, 224-233.
Development of language and speech perception in
development of central auditory pathways. Ann Otol
Rhinol Larnygol, 111, 38-41.
Tait M., Nikolopoulos T., Archbold, S., & O’Donoghue,
G. (2001). Video analysis of preverbal communication
behaviours: use and reliability. Deafness & Education In,
3(1), 38-43.
31
MED-EL GmbH Niederlassung Wien
office@at.medel.com
MED-EL UK Head Office
office@medel.co.uk
MED-EL China Office
office@medel.net.cn
MED-EL Deutschland GmbH
office@medel.de
MED-EL UK London Office
office@medel.co.uk
MED-EL Thailand
office@th.medel.com
MED-EL Deutschland GmbH
Büro Berlin
office-berlin@medel.de
MED-EL Corporation, USA
implants@medelus.com
MED-EL Malaysia
office@my.medel.com
MED-EL Latino America S.R.L.
medel@ar.medel.com
MED-EL Singapore
office@sg.medel.com
MED-EL Colombia S.A.S.
Office-Colombia@medel.com
MED-EL Indonesia
office@id.medel.com
MED-EL Mexico
Office-Mexico@medel.com
MED-EL Korea
office@kr.medel.com
VIBRANT MED-EL
Hearing Technology France
office@fr.medel.com
MED-EL Middle East FZE
office@ae.medel.com
MED-EL Vietnam
office@vn.medel.com
MED-EL BE
office@be.medel.com
MED-EL India Private Ltd
implants@medel.in
MED-EL Japan Co., Ltd
info@medel.co.jp
MED-EL GmbH Sucursal España
office@es.medel.com
MED-EL Hong Kong
Asia Pacific Headquarters
office@hk.medel.com
MED-EL Liaison Office Australasia
office@au.medel.com
MED-EL Deutschland GmbH
Office Helsinki
office@fi.medel.com
MED-EL Unità Locale Italiana
ufficio.italia@medel.com
MED-EL GmbH Sucursal em Portugal
office@pt.medel.com
MED-EL UK Ltd
MED-EL Philippines HQ
office@ph.medel.com
medel.com
23866 2.0
MED-EL Medical Electronics
Fürstenweg 77a┃6020 Innsbruck, Austria┃office@medel.com
32
Download