Untitled - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv

advertisement
KANSER HASTALARINA UYGULANACAK PALYATĠF BAKIM
UYGULAMALARINA ĠLĠġKĠN BĠR ARAġTIRMA
Salih AKYÜZ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
ĠġLETME ANABĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
EYLÜL 2014
iv
KANSER HASTALARINA UYGULANACAK PALYATĠF BAKIM
UYGULAMALARINA ĠLĠġKĠN BĠR ARAġTIRMA
(Yüksek Lisans Tezi)
Salih AKYÜZ
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
Eylül 2014
ÖZET
Genel olarak tedaviye yanıt vermeyen hastalığı olan hastaların tüm bakımı
paltayif bakım olarak tanımlanır. Ülkemizde sınırlı sayıda sağlık kurumunda
palyatif bakım merkezi vardır. Bu çalıĢmada amacı sağlık kurumlarında palyatif
bakım merkezi olmasının bu kurumlarda tedavi gören kanser hastalarının
memnuniyetleri üzerine etkisi olup olmadığı araĢtırılmıĢtır. Bu amaçla ülkemizdeki
ve dünyada palyatif bakımın durumu incelenmiĢ ve literatür taramasının ardından
bir anket formu hazırlanmıĢtır. Anket kanser hastalarının sağlık personeli
memnuniyeti ile hastane memnuniyeti araĢtırmayı ve hastane ve personelden
beklentilerini belirlemeyi hedeflemektedir. Bu anket Ankara'daki Devlet
hastanelerinde tedavi gören 472 kanser hastası ile yüz yüze görüĢmeler yapılarak
uygulanmıĢtır. Analiz sonuçlarına göre palyatif bakım merkezine sahip sağlık
kurumlarında tedavi olan kanser hastalarının hastane ve hastane personelinden
memnuniyet düzeyleri, palyatif bakım merkezi olmayan sağlık kurumlarında tedavi
gören hastalardan daha yüksektir. Palyatif bakım merkezinde tedavi gören
hastalar tedavi gördükleri sağlık kurumunu değiĢtirmeyi düĢünmemekte, tedavi
süresince tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de almak istemektedirler. Tezin
son bölümünde, analiz sonuçları dikkate alınarak Türkiye‟de Uygulanabilecek
Kurumsal Palyatif Bakım Modeli hakkında önerilerde bulunulmuĢtur.
Bilim Kodu
: 1167
Anahtar Kelimeler : Palyatif Bakım, Hospis, Hasta Memnuniyeti, Kanser
Sayfa Adedi
: 80
Tez DanıĢmanı
: Prof. Dr. Jülide Yıldırım ÖCAL
v
EXAMĠNATĠON OF PALLĠATĠVE CARE OFFERED TO CANCER PATĠENTS
(M. Sc. Thesis)
Salih AKYÜZ
GAZĠ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
September 2014
ABSTRACT
Palliative care can be defined as specialized medical care for people with
serious illnesses aiming to provide patients with relief from the symptoms, pain,
and stress of a serious illness in order to improve quality of life for both the patient
and the family. The number of palliative care centers in Turkey is limited. The aim
of this study is to investigate if the existence of a palliative care center in the
hospital makes a difference on the hospital and healthcare giver satisfaction of
terminally ill cancer patients. After a thorough literature survey and an extensive
examination of palliative care systems in the world and in Turkey, a survey has
been constructed. The survey questions relate to patient satisfaction with respect
to healthcare providers and hospitals, in addition to questions exploring the
expectations of the patients. 472 cancer patients participated in the survey from all
public hospitals in Ankara. Empirical results indicate that having a palliative care
center in the hospital positively impact hospital and healthcare provider
satisfaction of the cancer patients. The patients who are in palliative care centers
do not have an intention to switch to standard hospitals without any palliative care
centers. Additionally they would like to receive psychological support during their
treatment process. At the last part of the thesis an policy recommendations have
been provided for Institutional Palliative Care Model has which can be
administered in Turkey.
Science
: 1167
Key Words
: Palliative Care, Hospice, Patient Satisfaction, Cancer
Page
: 80
Supervisor
: Prof. Dr. Jülide Yıldırım ÖCAL
vi
TEġEKKÜR
Bu tez çalıĢmamda beni yönlendiren ve bana yardımcı olan değerli hocam
Prof. Dr. Jülide Yıldırım ÖCAL baĢta olmak üzere, tüm değerli hocalarıma,
Bu günlere gelene kadar hep yanımda olan, büyük özverilerde bulunarak
bana sabır ve anlayıĢ gösteren aileme ve dostlarıma,
Tez sürecinin baĢından sonuna kadar desteklerini esirgemeyen Op Dr.
Orhan KOÇ, Uzm. Dr. Fatih GÖKSEL, Doç. Dr. Murat GÜLTEKĠN, Gültekin
BAYRAKTAR, anket sürecinde yardımcı olan hekim, hemĢire ve diğer çalıĢanlar
ile ismini zikretmediğim tüm arkadaĢlarıma sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
vii
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ÖZET ...................................................................................................................... iv
ABSTRACT ............................................................................................................. v
TEġEKKÜR ............................................................................................................ vi
ĠÇĠNDEKĠLER ........................................................................................................ vii
ÇĠZELGELERĠN LĠSTESĠ ........................................................................................ x
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ................................................................................................ xi
SĠMGELER ve KISALTMALAR ............................................................................. xii
GĠRĠġ .....................................................................................................................1
1. BÖLÜM .............................................................................................................5
PALYATĠF BAKIMA GENEL BAKIġ ...............................................................5
1.1. Palyatif Bakım ..............................................................................................5
1.2. Genel Bilgiler ................................................................................................5
1.2.1. Palyatif Bakım .......................................................................................5
1.2.2. Palyatif Bakım Ġlkeleri ..........................................................................11
1.2.2.1. Hasta ve Ailesinin Bilgi Gereksinimi .............................................11
1.2.2.2. Her Hasta ve Ailenin Bireysel Değerlendirme Gereksinimi ..........12
1.2.2.3. Hastanın Fiziksel Semptomlarının Yönetimi ................................12
1.2.2.4. YaĢam Kalitesinin Güçlendirilmesi ...............................................12
1.2.2.5. Aileler Ġçin Destek (sosyal, psikolojik ve dini ) ..............................13
1.2.2.6. Ekonomik Destek .........................................................................13
1.2.2.7. Ölüm Sırasındaki Bakım ..............................................................14
1.2.2.8. Yas Süreci ...................................................................................14
1.2.3. Palyatif Bakımın Amacı .......................................................................14
1.2.4. Etik ve Ġnsan Hakları Açısından Palyatif Bakım...................................16
viii
Sayfa
1.2.5. Palyatif Bakımda Hedef Gruplar ..........................................................17
1.2.6. Palyatif Bakımın Elementleri ...............................................................18
1.2.7. Palyatif Bakım Ġle Ġlgili Profesyonel Değerler ve Prensipler .................19
1.2.8. Palyatif Bakımda YaĢanan Engeller ....................................................21
1.2.9. Hastalıklara EĢlik Eden Semptomlar ...................................................22
1.2.10. Palyatif Bakımda Ağrı Yönetimi .........................................................23
1.2.11. Dünyadaki Durum .............................................................................24
1.2.12. Türkiye‟deki Durum ...........................................................................27
2. BÖLÜM ...........................................................................................................31
KANSER HASTALARININ ALMIġ OLDUĞU SAĞLIK
HĠZMETĠNDEN MEMNUNĠYETĠ ...................................................................31
2.1. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi ...................................................................31
2.2. AraĢtırmanın Hipotezleri .............................................................................31
2.3. AraĢtırmanın Yöntemi.................................................................................32
2.4. AraĢtırma Evreni ve Örneklemi...................................................................33
2.5. AraĢtırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları ........................................................34
2.6. AraĢtırmanın Bulguları ................................................................................35
2.6.1. AraĢtırmaya Katılanların Demografik Özellikleri ..................................35
2.6.2. AraĢtırmaya Katılanların Sağlık Personeli Memnuniyeti ......................37
2.6.3. AraĢtırmaya Katılanların Hastane Memnuniyeti ..................................40
2.6.4. AraĢtırmaya Katılanların Hastane ve Personelden Beklentileri ...........42
2.6.5. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumuna Göre
Analizler .............................................................................................44
2.6.5.1. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve ÇalıĢan
Personelden Memnuniyet ............................................................44
2.6.5.2. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve
Hastane Memnuniyeti ..................................................................46
ix
Sayfa
2.6.5.3. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ile Hastane
ve Personelde Beklenti Durumu ..................................................48
2.6.6. Cinsiyet Durumuna Göre Analizler ......................................................49
2.6.6.1. Cinsiyet ve ÇalıĢan Personelden Memnuniyet .............................50
2.6.6.2. Cinsiyet ve Hastane Memnuniyeti ................................................51
2.6.6.3. Cinsiyet ile Hastane ve Personelde Beklenti Durumu ..................52
2.7. Analiz Sonucu ............................................................................................53
3. BÖLÜM ...........................................................................................................57
TARTIġMA, SONUÇ VE ÖNERĠLER ...........................................................57
3.1. TartıĢma .....................................................................................................57
3.2. Sonuç ve Öneriler.......................................................................................61
KAYNAKLAR .........................................................................................................69
EKLER...................................................................................................................73
EK-1: Anket Formu ................................................................................................74
EK-2. Anket ÇalıĢması ..........................................................................................79
ÖZGEÇMĠġ ...........................................................................................................80
x
ÇĠZELGELERĠN LĠSTESĠ
Çizelge
Sayfa
Çizelge 2.1. Demografik Özellikler........................................................................ 36
Çizelge 2.2. Kanser Türleri ................................................................................... 37
Çizelge 2.3. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve ÇalıĢan
Personelden Memnuniyet ................................................................. 46
Çizelge 2.4. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve Hastane
Memnuniyeti ..................................................................................... 48
Çizelge 2.5. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ile Hastane ve
Personelde Beklenti Durumu ............................................................ 49
Çizelge 2.6. Cinsiyet ve ÇalıĢan Personelden Memnuniyet ................................. 51
Çizelge 2.7. Cinsiyet ve Hastane Memnuniyeti .................................................... 52
Çizelge 2.8. Cinsiyet ile Hastane ve Personelde Beklenti Durumu ....................... 53
xi
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil
Sayfa
ġekil 1.1. Hastalık seyrinde palyatif bakımın yeri ................................................... 8
ġekil 1.2. Sağlık bakımı düzeylerine göre P alyatif bakım ekibi ağı ...................... 10
ġekil 1.3. Kanser ağrısını etkileyen faktörlerle oluĢan kısır döngü ....................... 24
ġekil 2.1. AraĢtırmaya Katılanların Sağlık Personeli Memnuniyeti ....................... 39
ġekil 2.2. AraĢtırmaya Katılanların Hastane Memnuniyeti .................................... 41
ġekil 2.3. AraĢtırmaya Katılanların Hastane ve Personelden Beklentileri ............. 43
ġekil 3.1. Model Önerisi........................................................................................ 66
xii
SĠMGELER ve KISALTMALAR
Bu çalıĢmada kullanılmıĢ kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aĢağıda
sunulmuĢtur.
Kısaltmalar
Açıklamalar
ABD
Amerika BirleĢik Devletleri
ASPB
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
DĠB
Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı
DSÖ
Dünya Sağlık Örgütü
EQuiP
European Working Party on Quality in General Practice
EUROPEP
Patients Evaluate General/ Family Practice
GATA
Gülhane Askeri Tıp Akademisi
KOAH
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı
MECC
Middle East Cancer Concorsium
SB
Sağlık Bakanlığı
SGK
Sosyal Güvenlik Kurumu
SPSS
Statistical Package for the Social Sciences
STK
Sivil Toplum KuruluĢu
TOG
Türk Onkoloji Grubu
WPCA
Dünya Palyatif Bakım Kurumu
1
GĠRĠġ
Dünyada palyatif bakım gerektiren tıbbi durumlar genellikle kanser,
HIV/AIDS, motor nöron hastalıkları, muskuler distrofi, multiple skleroz ve son evre
demanstır. Diğer hastalıklarda da palyatif bakımın uygulaması söz konusudur
ancak bunlar arasında %70 gibi yüksek bir orana sahip hastalık grubu kanser
hastalardır. Kanser hastalarının özellikle son döneminde rahatlatma tedavisine
duyduğu gereksinim daha fazladır.
Palyatif bakım birçok ülkede uygulanmaya baĢlamıĢ, her ülke kendi
değerlerini de değerlendirerek çeĢitli modeller geliĢtirmiĢlerdir. Türkiye‟de kendine
özgü değerlerini göz önüne alarak en uygun modelin geliĢtirilmesi için araĢtırma
yapılması amaçlanmıĢtır. Palyatif bakım hizmetleri birçok hastalık grubuna hizmet
verecek olmasına rağmen kanser hastaları bu grup içinde büyük yer tutmaktadır.
Son yıllarda tıp ve teknolojideki geliĢmeler kanserli hastaların yaĢam
sürelerini uzatmıĢtır. Kanser insidansı ve kanserli hastaların yaĢam süresindeki bu
artıĢ palyatif bakıma olan gereksinimi arttırmıĢtır. Hem aileler hem de sağlık
çalıĢanları kanser tedavisinin amacının artık hastalığı tedavi etmekten palyatif
bakıma doğru değiĢmesi gerektiğinin farkına varmıĢlardır.
Dolayısıyla bu grup hasta ve hasta yakınları üzerinde anket uygulaması
yoluyla araĢtırma yapılmıĢtır. Bu anket yöntemiyle kanser hastalarının hizmet
alırken yaĢadıkları zorlukları ve palyatif bakım hizmetlerine gerek olup olmadığı
ortaya koyulmuĢtur.
Tezin birinci bölümünde palyatif bakım ile ilgili genel bilgilere yer verilmiĢtir.
Palyatif bakımın amacı, ilkelere ve hangi hastalık grubuna hizmet vereceği de bu
bölümde değinilmiĢtir. Palyatif bakım Ülkemizde yeni bir konu olduğu için
sınırlarının da iyi çizilmesi hizmet sunarken büyük kolaylık sağlayacaktır. Palyatif
bakım sunumunda yaĢanan sıkıntılar ve ağrı yönetimini de özellikle değinilmiĢtir.
Çünkü palyatif bakım ana teması ağrı yönetimidir. Bu yaklaĢımda acı çekmenin
önlenmesi ve hafifletilmesine yönelik uygulamaların yanı sıra yaĢam kalitesini
2
geliĢtirmek amaçlanmıĢtır. Bu bölümün sonunda palyatif bakımın dünyadaki
durumu ile Türkiye'deki durumu incelenmiĢtir.
Ġkinci bölümde kanser hastalarının almıĢ oldukları hizmetten memnuniyetinin
ölçülmesi hedeflenmiĢtir. Özellikle kanser hastalarının yatıĢının ve ayaktan
kemoterapilerinin verildiği hastaneler seçilmiĢ, toplamda 472 hasta ile yüz yüze
görüĢerek anket çalıĢması tamamlanmıĢtır. Ülkemizde uygulanan yeni bir konu
olmasına rağmen bazı hastaneler palyatif bakım merkezi kurmuĢ ve kanser
hastalarına hizmet vermektedirler. Bu hastanelerde tedavi gören hastalarda da
anket çalıĢması yapılmıĢ ve palyatif bakım merkezi olan hastaneler ile palyatif
bakım merkezi olmayan hastaneler arasında hasta memnuniyeti açısından fark
olup
olmadığı
ortaya
koyulmuĢtur.
Bu
bölümde
ayrıca
cinsiyete
göre
memnuniyette fark olup olmadığı ortaya koyulmuĢtur. Hasta memnuniyet anketi
oluĢturulurken EQuiP (European Working Party on Quality in General Practice)
tarafından hazırlanmıĢ EUROPEP (Patients Evaluate General/ Family Practice)
ölçeğinden yararlanılmıĢtır. Bu ölçek çeĢitli Avrupa ülkelerinde hekim ve
muayenehanesini değerlendirmede kullanılan bir ölçektir. EUROPEP ölçeği
Türkçe‟ye tercüme edilerek ve geçerlik-güvenilirlik çalıĢmasının yapılmıĢtır.
UlaĢılmak istenen noktalar göz önünde bulundurularak anketin büyük bir kısmı
hizmet sunan hemĢire, hekim, psikolog, hasta bakıcılar ile hastalarla önceden
yapılan görüĢmelere neticesinde oluĢturulmuĢtur. Hizmet sunucuları ile hastaların
görüĢleri birlikte değerlendirilerek sorular oluĢturulmuĢ ve geçerlilik güvenilirliği
yaptırılmıĢtır. Son olarak bulgular değerlendirilmiĢ ve fark bulunan hususlar ele
alınmıĢtır.
Üçüncü ve son bölümde tartıĢma, sonuç ve öneriler ele alınmıĢtır. Bulguların
yurt dıĢı örnekleriyle kıyaslaması yapılmıĢ örtüĢen veya örtüĢmeyen noktalar
ortaya koyulmuĢtur. Bir çok hususta palyatif bakım merkezi olan hastanelerden
hizmet alanlar memnun gözükürken bazı noktalarda normal servislerden hizmet
alanlar memnun çıkmıĢtır. Bu durum da bu bölümde değerlendirilmiĢ ve model
önerilirken göz önünde bulundurulmuĢtur.
Palyatif bakım organizasyon modeli geliĢtirilmesi; standardize edilmiĢ olan
bakım
sürecinin
en
etkili
Ģekilde
iĢletilebilmesi
için
gerekli
merkezlerin
3
tanımlanması gerekmektedir. Bakım modeli eğitimli, yetkin, multidisipliner bir ekip
tarafından uygulanması gerekmektedir. Bu ekip hastaya bakması, etik kuralara
uyarak karar alması, izleme, değerlendirme, araĢtırma, eğitim, kalite geliĢtirme
uygulamalarını yapması gerekmektedir. Uygulama yataklı serviste, poliklinikte,
ayaktan tedavi ünitelerinde, evde bakım hizmetleri sunumu vb yapılabilir.
ÇalıĢma bulgularının da özetlendiği tartıĢma, sonuç ve öneriler bölümünde
ayrıca Sağlık Bakanlığı öncülüğünde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Diyanet
ĠĢleri BaĢkanlığı, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Üniversiteler, Sivil
Toplum KuruluĢları, gönüllülerin etkin rol alması gerektiğini içerir bir model
önerisinde bulunulmuĢtur.
4
5
1. BÖLÜM
PALYATĠF BAKIMA GENEL BAKIġ
1.1. Palyatif Bakım
Palyatif sözcüğü Latince‟de örtü ya da perde anlamına gelen “pallium” dan
türetilmiĢtir (Dinçol vd., 1993: 275-292). Palliare “örtmek” anlamına gelir. Tıbbi
içerikte fiil olarak “palyasyon” ise, kötü bir Ģeyi daha kötü bir Ģekle getirmek ya da
problemi yaratan nedenlere bakmaksızın bir problemi daha iyi bir duruma getirmek
anlamında kullanılmaktadır. Palyatif bakım terim olarak Ģifanın olası olmadığı
dönemde hastayı rahatlatacak, hayat kalitesini en yüksek düzeyde tutacak tedavi
olarak tanımlanabilir (Pastrana vd., 2008: 222-232). Palyatif sözcüğünün Türk Dil
Kurumu sözlüğünde yer alan tanımı “Hastalığı tamamen iyileĢtirmeyen, yatıĢtırıcı
olan, tesiri geçici olan ilaç veya tedavi, geçici ve kısa süreli, kesin çözüm
sağlamayan, esaslı olmayan” (www.tdk.gov.tr) Ģeklinde ifade edilmektedir.
Palyatif bakım: erken teĢhis, doğru değerlendirme ve acı ile birlikte fizyolojik,
psikolojik ve ruhani sorunların giderilerek, acıyı önleme ya da azaltma yolu ile,
hayatı tehdit eden (ölümcül) bir hastalıkla karĢı karĢıya olan bireylerin ve onların
ailelerinin hayat kalitelerini arttırmayı amaçlayan bir yaklaĢım olarak görülmektedir.
Palyatif bakım hem bir bakım felsefesi, hem de organize, üst düzeyde
yapılandırılmıĢ bir bakım verme sistemidir. Modern palyatif bakım kavramının
kökleri hospis sisteminden gelmektedir. Palyatif bakım bugün tıpta özel bir alan
olarak kabul edilmektedir. (Rushton, 2004: 54-63)
1.2. Genel Bilgiler
1.2.1. Palyatif Bakım
Literatürde palyatif bakım “uygun ölüm”, “iyi ölüm”, “huzurlu ölüm”,
“dayanılabilir ölüm” gibi yaĢam sonu bakım kavramlarıyla tanımlanmıĢtır. Palyatif
bakım “ölüm bakımı” olarak ortaya çıkmıĢ, birkaç yıl sonra “terminal bakım” olarak
değiĢmiĢtir. Günümüzde tıp alanında “hospis”, “hospis bakımı”, “bakımın
6
sürekliliği”, “yaĢam sonu bakım”, “tanatoloji”, “konfor bakımı”, “sürekli bakım
ünitesi” ve “destek bakım” gibi çeĢitli terimlerle içiçe kullanılmaktadır. Fakat bu
farklı isimler palyatif bakım kavramını tam olarak yansıtmamaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1986 yılında ilk kez palyatif bakım tanımını
yaparak bu alanda önemli bir geliĢme kaydetmiĢtir. DSÖ 1986 yılında yaptığı
tanımda palyatif bakımı “Tedaviye yanıt vermeyen hastalığı olan hastaların tüm
bakımıdır. Ağrı ve diğer semptomların yanı sıra, sosyal, psikolojik ve manevi
problemlerin kontrolü önemlidir (www.who.int). Palyatif bakımın amacı, hasta ve
ailesinin olabilecek en iyi yaĢam kalitesini sağlamaktır. Palyatif bakımın birçok
yönü kanser tedavisi ile birlikte hastalığın erken döneminde uygulanır” Ģeklinde
tanımlamaktadır. Bu tanım çok önemli olmasına rağmen bazı sınırlılıkları ve net
olmayan yönleri vardır. Tanımda daha çok tedavisi mümkün olmayan son
dönemdeki kanser hastalarının bakımı vurgulanmaktadır (Çakıcı, 2010: 5)
Dünya Sağlık Örgütü‟ nün (DSÖ) 1990 yılında yaptığı tanıma göre ise;
“YaĢamı tehdit eden hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan problemlerle karĢılaĢan
hasta ve ailede ağrının ve diğer problemlerin, erken tanılama ve kusursuz bir
değerlendirme ile fiziksel, psikososyal ve spiritüel gereksinimlerin karĢılanması
yoluyla acı çekmenin önlenmesi ve hafifletilmesine yönelik uygulamaların yer
aldığı bir yaklaĢım” (Black vd., 2005: 487-500) olduğu belirtilmiĢtir. Palyatif
bakımda, hastanın ağrı ve diğer semptomlardan kurtulması, psikolojik ve manevi
destek sağlanması, karĢı karĢıya kaldığı ölüm tehlikesine rağmen mümkün
olduğunca
aktif
bir
yaĢam
sürdürebilmesinin
sağlanması,
yakınlarının
desteklenmesi ve eğitimi ile amacına ulaĢmak önde gelen ilke olarak
görülmektedir (Sandra vd., 2001:161).
Tipik bir palyatif bakım ekibi ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı, solunum
terapisti, göğüs hastalıkları uzmanı, palyatif bakım hemĢiresi, avukat, eczacı,
diyetisyen, sosyal hizmet uzmanı, din görevlisi, yardımcı personel ve gönüllü
kiĢilerden oluĢmaktadır. Bazen maliyet nedeniyle ekip üyelerinin tümü olmayabilir.
Ancak etkin bakım sağlanması için bu ekip üyelerinin her birinin alanlarında uzman
ve ekip yaklaĢımını benimsemiĢ üyeler olmaları gerekmektedir (Özkan, 2001:
161). 1960‟lı yıllarda modern hospis hareketinin baĢlaması ile birlikte palyatif
7
bakım uluslararası arenada çeĢitli biçimlerde ortaya çıkmıĢ ve hospis felsefesi
palyatif bakımın temelini oluĢturmuĢtur (Meghani, 2004:152-161).
2002 yılında DSÖ palyatif bakım terimini “yaĢamı tehdit edici hastalıklara
eĢlik eden problemlerle karĢı karĢıya kalan hasta ve ailelerin fiziksel, psikososyal
ve spiritüel problemlerini erken tanılayıp, çok iyi değerlendirip tedavi ederek acı
çekmelerini azaltmak/önlemek ve böylece yaĢam kalitelerini artırma yaklaĢımı”
olarak tanımlamıĢtır. DSÖ‟nün bu tanımında palyatif bakımın, hastalığın erken
döneminde verilmeye baĢlanmasının önemi vurgulanmaktadır (Ahmedzai vd.,
2004: 2192-2200).
“Hospis” hizmetleri ilk kez 1960‟lı yıllarda Ġngiltere‟de Dr. Cicely Saunders
tarafından baĢlatılmıĢ, sonra sırasıyla Kanada (1973, Royal Victoria), ABD (1987,
Hotwitz Center), Yeni Zelanda, Avustralya, Japonya (1990) Ģeklinde devam
etmektedir. Günümüzde hospis felsefesi; Hasta ve ailenin merkezde yer aldığı
interdisipliner ekip tarafından gerçekleĢtirilen, tedaviden çok palyatif bakımı yani
ağrı ve diğer semptomların kontrolünü vurgulayan, böylece hastanın yaĢamının
son günlerini onurlu ve rahat yaĢamasını, evi ya da evi benzeri bir ortamda
geçirmesini sağlayan bir hizmet programı olduğu görülmektedir. Hospislerde
tedaviden çok bakım sunulur. Hastalıktan çok hastaya, hastalığı tedavi etmek ya
da yaĢamı uzatmaktan çok hastayı rahatlatmaya önem verilmektedir. Hasta ve aile
bir bütün olarak ele alınır ve bakımın odak noktasını oluĢturmaktadır. Ağrı yönetimi
ve rahatlık, öncelikli bakım hedefi kapsamındadır. Hospislerde ekip yaklaĢımı
uygulanarak, hastanın fiziksel rahatlığına ek olarak duygusal, sosyal, spiritüel ve
finansal rahatlığı da sağlanmaktadır. Hospislerin sunduğu hizmet, hastanın ölümü
ile sonlanmaz ve kayıp sonrası keder yaĢayan ailenin izlenimi, yaklaĢık bir yıl
kadar devam etmektedir. Hospis hizmetleri, hospis adı altındaki kuruluĢlarda ya da
hastane bünyesinde sunulurken, hastaların yaklaĢık %80‟inde kendi evlerinde
gerçekleĢtirilmektedir. Hospis ekibinin evde bakım sunması, bakım verici aile
üyelerinin bu sorumluluk nedeniyle tükenme yaĢamasını da engellemektedir.
Hospis bakımının hasta ve ailedeki anksiyeteyi azalttığı, memnuniyeti arttırdığı ve
bakım maliyetini düĢürdüğü araĢtırmalarla saptanmıĢtır. Hospis ekibi üyelerinin
evde bakım sunma süreleri, hasta ve ailenin gereksinimi doğrultusunda değiĢir.
Ancak, ekip üyeleri haftanın yedi günü ve günün 24 saati ulaĢılabilir durumda
8
olmak zorundadırlar. Hasta ve aile üyeleri, gereksinim duydukları anda telefonla
hospis ekibinden yardım istemektedirler (Sandra vd., 2001: 161).
Palyatif bakım tanımlarındaki anahtar noktalar tanı-ölüm arası dönemde
hastanın mümkün olduğunca aktif yaĢayıp, terminal dönemde ağrı-acı çekmesinin
önlenmesi, saygınlığını kaybetmediği iyi bir ölüm yaĢamasıdır. ġekil 1.1 de palyatif
bakımın hastalık seyrindeki yeri gösterilmektedir. Palyatif bakım yaklaĢımında
hastanın psikososyal ve spiritüel yönü önemsenir, aile üyeleri hastalık süreci ve
ölüm sonrası yas sürecinde desteklenir, bakım multidisipliner bir ekip tarafından
sunulur ve ekibin merkezinde hasta ile ailesi yer almaktadır (Algıer, 2010: 132135).
Ağır hastalık tanısı
Yaşamı Uzatan Tedavi
Ö
L
Ü
M
Palyatif Bakım
ġekil 1.1. Hastalık seyrinde palyatif bakımın yeri
Palyatif bakım giderek yaygınlaĢmaktadır ve önem kazanmaktadır. Temel bir
insanlık hakkı olan palyatif bakım ile ilgili uluslararası çalıĢmalar, ölümcül hastalar
için acıyı azaltmanın ve konfor sağlamanın giderek artan bir ihtiyaç olduğunu
vurgulamaktadır. Bu terimin tanımlanması bile sıradan olmamasına rağmen,
bakım sağlamak için oluĢturan örgütsel yapılar ülkeden ülkeye ve kendileri içinde
çok farklılık göstermektedir. Kültürel farklılıkların yanı sıra, diğer sorunlar kurumsal
sistemlerde ve hasta bakımındaki çeĢitli yöntemlerdeki klinik ve ekonomik
sorunlardır (Barrie, 2012: 1-10). Palyatif bakım, tedavi edici yaklaĢımların tükendiği
hastalar baĢta olmak üzere, tedavi süresince ya da ölüm anına kadar ve
sonrasında yas sürecinde, hasta ve yakınlarının fiziksel ve psikososyal
gereksinimlerinin karĢılanmasında önemli bir yer tutmaktadır (Çolak, 2006: 1-10).
Bir çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de hekim ve hemĢirelerin palyatif bakımdan
çok radikal tedavi odaklı çalıĢtıkları gözlenmektedir. Çakıcı‟nın yaptığı çalıĢmada
hekim ve hemĢirelerin palyatif bakıma yönelik bilgileri ile terminal dönemdeki
9
hastalara yönelik palyatif bakım uygulamalarının belirlenmesi amaçlanmıĢtır
(Çakıcı, 2010: 3).
Palyatif bakımda terminal dönem, kanser ve artan fiziksel kısıtlanmalara
karĢın hastanın yaĢam kalitesini korumak ve iyileĢtirmek amacıyla bütüncül
bakımın sağlandığı ölüm öncesi dönemdir (Çavdar, 2011: 142-147). Kanser
tedavisinde son yıllarda görülen önemli geliĢmelere rağmen genelde iyileĢme
oranının %25‟in üzerine çıkmadığı literatürde belirtilmektedir (Erdine, 2002: 355363). Ölümcül hastalıkların çoğu günümüzde modern araç gereç kullanımı ile
kontrol edilebilmekte, palyatif tedavilerle yaĢam süresi uzatılabilmekte ve ölüm
çoğu zaman evden çok hastanede gerçekleĢmektedir. Bu noktada, terminal
dönemdeki hasta ve ailesine verilecek hizmette önemli role sahip olan
hemĢirelerin ölümcül hastalığı olan bireylere ve ailelerine bakım verme, ölümcül
hastalığa iliĢkin tepkiler, tepkilerle baĢa çıkmada destekleme, ölüm sürecinde
hasta ve aileye yardım konularında bilgi sahibi olmaları gereklidir (Öz, 2005: 5960). Bunun yanında bakım kalitesini en üst düzeye yükseltebilmek için
hemĢirelerin hasta, aileleri ve diğer sağlık bakım ekibi ile açık ve etkili bir iletiĢim
içinde olmaları gerekmektedir (Kav, 2006: 22).
Kanser hastaları ile çalıĢan sağlık ekibi üyeleri hastalarının basit sorunlarını
ele alacak minimum eğitimden geçmeleri gerekir. Hastalarının temel ihtiyaçları ve
sorunlarını fark edebilir, çözümleyebilir ve daha karmaĢık durumlarda ilgili yerlere
sevk edebilirler (Bart vd., 2000: 900-910). Palyatif bakım verecek ekibin üyeleri
sürekli olarak bilgi ve becerisini yenilemelidir. ÖzelleĢmiĢ palyatif bakım ekibindeki
sağlık çalıĢanları kendi yeteneklerinin ve sıkıntı yaĢadıkları konuların farkında
olmalıdırlar. Hasta ve ailesinin ihtiyaçlarına göre hastanın çocuk veya ergen
olmasına göre ilgili bölüme yönlendirmelidir. Örneğin çok ağrısı olan bir çocuğun
ağrı ünitesinden yardım almasını sağlayabilirler (Aydın, 2003: 37).
Bakım ekibi, belirledikleri ortak stratejiler ve hedefler aracılığıyla evde,
hastanede ve bakım evinde tedavinin devamlılığını sağlamalıdır. Doğrudan bakım
sağlayan kiĢilere psikolojik destek ve danıĢmanlık sağlanmalıdır. Palyatif bakım
ekibinden bir kiĢi, ailenin bakım koordinatörü veya temel çalıĢanı olarak
belirlenmelidir. Bakım koordinatörü, aileye, sağlık çalıĢanlarına en uygun Ģartlarda
10
ulaĢılabilmesinde ve bu iliĢkinin sürmesinde yardımcı olur. Ayrıca ailenin sosyal
servislere, özellikle de pratik desteğe (evin hastanın istediği ve tıbbi açıdan en
uygun donanıma sahip olmasına iliĢkin yardımlar da dahil) ulaĢabilmesine,
dinlenme kurumlarına girmelerine ve ruhsal yönden yardım almalarına olanak
sağlar. Bakım koordinatörü, bakımın sürekliliğini sağlayan ve verilen bakımın
hasta ve ailenin ihtiyaçları ile örtüĢmesine yardım eden temel bağlantı olarak
görev almalıdır. Palyatif bakımda görev alacak ekip ağı ġekil 1.2. de bakım
düzeylerine göre gösterilmektedir (Algıer, 2005: 132-135, Kebudi, 2006: 37-41).
Üçüncü basamak Uzman palyatif bakım ekibi: hekim, hemşire,
sosyal çalışmacı ve eczacı
İkinci basamak palyatif bakım ekibi: hekimler, hemşireler, sosyal çalışmacı ve
eczacılar
Birinci basamak düzeyinde palyatif bakım konusunda eğitilmiş hemşire, toplum
gönüllüleri ve aile bakım verenleri
Toplumsal düzeyde evde bakım vermek için eğitilmiş hekim ve hemşirelerinin
gözetiminde toplum önderleri, geleneksel iyileştiriciler, aile bakıcıları
ġekil 1.2. Sağlık bakımı düzeylerine göre P alyatif bakım ekibi ağı
Palyatif bakım alıĢılagelmiĢ olarak sağlık profesyonellerinin eğitim ve çalıĢma
programı kapsamında yer alan öncelikli konulardan birisi değildir. Bu durum sağlık
personelinin kötü haber verme konusunda, prognozu değerlendirme, semptom
kontrolü ya da zor kararlarda hastaya yardım konularında kendilerini yeterli
görmediklerini ortaya çıkarmaktadır. Aynı Ģekilde hastaların ve palyatif bakıma
ihtiyaç duyanların bu hizmetlere yönlendirilmemelerini ya da daha geç dönemde
yönlendirilmelerini açıklamaya yardımcı olur (Löfmark vd, 2007: 685-688).
Kapsamlı palyatif bakım programları fiziksel, psikolojik, sosyal ve spiritüel
konuları ele almaktadır. Bu palyatif bakım programları Ģunları içerir:
11
Evde bakım: Geleneksel tıbbi bakım ve destek kurumsal bir modele
(hastane) temellenirken, palyatif bakım ev ortamını bakım için birincil ortam olarak
ele alır. Evde bakım kurumlarda verilecek bakımın temel kaynağı yerine
destekleyici bir kaynak olarak ortaya çıkar. Evde palyatif bakım verilmesinin
semptom yükünde azalma, hasta ve ailesinde bakım ve tedaviye uyumunda artıĢ,
hastanede kalıĢ süresinde azalmaya ve yeniden yatıĢ hızında azalma gibi yararları
olduğu belirtilmektedir (Elçigil, 2006: 77).
Konsültasyon hizmeti: Palyatif bakımda eğitilmiĢ olan sağlık profesyonelleri
hastane ve toplumdaki hastalar için danıĢmanlık hizmeti sağlar. Böyle bir sistemde
aynı zamanda diğer sağlık çalıĢanlarına eğitim fırsatı sunar.
Günlük/Gündüz Bakım: Kendi baĢına yaĢayan ya da kendi kendine
yetemeyen hastalar için günlük palyatif bakım merkezlerine haftada iki ya da üç
kez gelerek hizmet alabileceği sistemdir.
Hastanede Bakım: Ağrı, hastalık ve tedavinin fiziksel ve psikolojik yönden
sıkıntı veren diğer semptomlarının hastane ortamında kontrolüne odaklanır.
Güçlendirme Desteği: Bazı kiĢiler sevdikleri birinin kaybıyla baĢ etmede
desteğe ihtiyaç duyabilirler. Bu konuda eğitilmiĢ sağlık personeli ya da gönüllüler
bu desteği sağlayabilir.
1.2.2. Palyatif Bakım Ġlkeleri
1.2.2.1. Hasta ve Ailesinin Bilgi Gereksinimi
Sağlık personeli, aileye tanı anından baĢlayarak anlayabileceği bir Ģekilde
karĢılaĢacağı süreç hakkında bilgi vermelidir. Bu bilgi hastanın hastalığı ve
tedavisi, yaĢayabileceği komplikasyonları, Ģu anki durumu, yapılacak uygulamalar
ve hizmetleri içermelidir. Bilgi verilecek kiĢi çocuksa bu bilgi çocuğun yaĢına ve
geliĢimsel düzeyine uygun olmalıdır.
Hasta ve aileye soru sorma ve tartıĢma fırsatı verilmelidir. Tedavi planında ya
da hastalığın süresi ve seyri değiĢtikçe hasta ve ailenin bilgi gereksinimi devam
12
edecektir. Ailenin, hastanın bakımındaki kontrolünü sürdürebilmesi, bilgilendirilmiĢ
onam verebilmesi ve uygun seçimleri yapabilmesi için samimi ve uygun zamanda
açıklamalar yapılmalıdır. Durumun el verdiği süreçlerde aile ve hastaya verilen
bilgiler yazılı, sesli ve görsel materyallerle desteklenmelidir.
1.2.2.2. Her Hasta ve Ailenin Bireysel Değerlendirme Gereksinimi
Sağlık personeli etkili ve kabul edilebilir bir plan yapmak ve bütün gerekli
desteği sağlamak için her hasta ve ailesini ayrıntılı bir Ģekilde değerlendirmelidir.
Değerlendirmeler sırasında aile ve hastanın bireyselliği ve ihtiyaçları göz önünde
bulundurulmalıdır. Aile ve hastanın tercihleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
1.2.2.3. Hastanın Fiziksel Semptomlarının Yönetimi
Hastada ağrı ve diğer semptomların kontrol altına alınması yaĢam kalitesinin
artmasını sağlar. Semptom kontrolü palyatif bakım ekibinin entegre, koordineli ve
planlı bir yaklaĢımını gerektirir. Kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ve
radyoterapinin yan etkileri oldukça yoğun yaĢandığından, semptomlarla baĢ etmek
bakmakla sorumlu kiĢiler bakımından oldukça güç olmaktadır. Bu durumla
karĢılaĢan kiĢiler özellikle beslenmede değiĢiklik, ağız yaraları, ağrı, bulantı,
kusma, yorgunluk gibi semptomlarla baĢ etmenin zor olduğunu belirtmektedirler.
Yine tedavinin yan etkileriyle yeterli baĢ edememesi hastanın tedaviye uyumunu
olumsuz yönde etkilemektedir.
Hasta ve ailesini evde semptom kontrolünü yapabilmeleri konusunda
bilinçlendirmelidir. Ġyi bir semptom yönetimi 24 saat sağlık personeline ulaĢabilme
ve gerektiğinde destek alabilmeleri ile gerçekleĢir. Ailelerin hastaneye, sağlık
personeline ve acil hizmetlere ulaĢabilme konusunda kendilerini rahat hissetmeleri
önemlidir. Sağlık personeli aileye gerektiğinde arayıp bilgi almaları için her zaman
rahatlıkla ulaĢabilecekleri telefon numaralar verebilirler.
1.2.2.4. YaĢam Kalitesinin Güçlendirilmesi
YaĢam
kalitesi,
günlük
bakımında
bağımsız
hareket
edebilme
ve
yaratıcılığını sürdürme, kontrolünü ve seçimlerini yapabilmedir. Palyatif bakımın
13
amacı hasta ve ailesinin yaĢam kalitesini yükseltmek olduğunda, sağlık personeli
mümkün olduğunca hastanın günlük yaĢantısını sürdürebilmesine yardımcı
olmalıdır. Hastanın yaĢantısına normal bir Ģekilde devam etmesi onun sağlık ve
iyilik durumunu geliĢtirebilir.
1.2.2.5. Aileler Ġçin Destek (sosyal, psikolojik ve dini )
Hastalık aileyi toplumdan sosyal olarak izole edebilir, arkadaĢ ve komĢuluk
iliĢkilerinin
giderek
yok
olmasına
neden
olabilir.
Hastalık
boyunca
boĢ
zamanlarında eskiden yapmıĢ olduğu faaliyetleri yapamama, hafta sonu ve uzun
süreli tatile çıkamama, misafir kabul edememe gibi sıkıntılar ailelerde ortaya
çıkabilmektedir. Bunun dıĢında hasta yakınının bazen daha fazla çalıĢması,
hastaya daha fazla destek olma gerekliliğini hissetmesi de onların toplumsal
iliĢkilerini azaltmaktadır. Bu durum kiĢisel ilerleme olanaklarını ya da kariyerlerini
geliĢtirmelerini engelleyebilir. Sağlık personeli, ailelerin hastalık öncesindeki tatil
ve eğlence gereksinimlerini mümkün olduğunca sürdürmeleri konusunda destek
sağlamalıdır.
1.2.2.6. Ekonomik Destek
Hastalığın tedavisinin uzun sürmesi, tam olarak tedavi edilememesi, tekrarlı
ve uzun süreli hastaneye yatıĢlar, hasta ve ailesinin duygusal, sosyal ve ekonomik
kayıplar yaĢamasına neden olmaktadır. Bu durum aile bütçesi ve ülke
ekonomisine önemli yükler getirmektedir. Hastalık nedeniyle ebeveynler veya
bakmakla sorumlu hastası olan kiĢiler öncekine göre daha az süre çalıĢabilmekte,
hatta bazen iĢten ayrılmak zorunda kalabilmektedir. Bu dönemde kiĢilerin
çalıĢamamalarından dolayı topluma ve aileye maliyeti çok yüksek olmaktadır.
Sağlık personeli aileye alabilecekleri ekonomik destekler ve bunlara nasıl
ulaĢabileceği konusunda bilgi vermelidir. Gerektiğinde gönüllü kuruluĢlardan
destek alabilmesi için yardımcı olmalıdır (Eaton, 1993: 3265-3268).
14
1.2.2.7. Ölüm Sırasındaki Bakım
Hastalığın son döneminde hasta yakınının tepkisi, daha önceden hastanın
hastalığını kabul ya da reddediĢinden etkilenir. Hasta yakınları genellikle artık
tedavinin etkili olmadığını anladıklarında ölümün çabuk olmasını isterler.
Martinson ve arkadaĢları (1997) tarafından yapılan bir çalıĢmada çocuğuna kanser
tanısı konan ebeveynlerin stres düzeyi yüksek bulunmuĢtur. Hasta yakınları en
yoğun stres yaĢadıkları dönemin hastasının ölüm anı olduğunu, tanı ve terminal
dönemlerde de streslerinin yoğun olduğunu belirtmiĢlerdir.
1.2.2.8. Yas Süreci
Yas yaĢanması gereken bir süreçtir. Hasta yakınlarının bu dönemde de
desteğe gereksinimi olabilir. Yas sürecinde sağlık personeli hasta yakınına
desteğini sürdürmelidir. Yas sürecindeki danıĢmanlık palyatif bakımın bir parçası
olmalıdır. Gönüllü bireylerden destek alınabilir. Hasta yakınlarının daha önce bu
süreci yaĢayan kiĢilerle tanıĢtırılmaları yararlı olabilmektedir.
Özetle palyatif bakım verilirken hasta ve aile bakımın odak noktası olmalıdır.
Ebeveynlere, kardeĢlerine ve hastanın kendisine sürekli bilgi verilmelidir. Palyatif
bakım mümkün olduğunca hasta ve aile nerede istiyorsa, tercihleri dikkate alınarak
planlanmalı ve orada verilmelidir. Hastanın fiziksel ve biliĢsel durumu ne olursa
olsun mahremiyetine saygı duyulmalıdır. YaĢına ve anlama durumuna uygun ve
duyarlı bir Ģekilde açık ve samimi bir iletiĢim sürdürülmelidir.
1.2.3. Palyatif Bakımın Amacı
Palyatif bakım kiĢisel, kültürel ve dinsel değerlere, alıĢkanlık ve inançlara
duyarlı kalırken acı çekmeyi dindirme, semptomları kontrol altına alarak sıkıntıları
önlemeyi, gidermeyi ve yaĢam kalitesini en üst düzeye çıkarması ile hastalara ve
ailelerine diğer destekleri sağlamayı amaçlamaktadır. Temelde yaĢam sonu
bakımı olarak tasarlanmıĢ ve uygulanmıĢ olmasına rağmen, palyatif bakım
terminal olsun ya da olmasın hastalığın tüm evrelerinde uygulanabilir (Paul vd.
2008: 912-927).
15
Palyatif bakım, hayatı tehdit eden hastalığı olan ya da hastalık potansiyeli
olanlarda acının dindirilmesi için bütüncül yaklaĢım sağlamaktır (Meghani, 2004:
152-161). Palyatif bakım saygılı, açık ve duyarlı bir yaklaĢımla sunulmalı, her bir
ülkedeki yasaların yanı sıra bireyin kiĢiliğine, kültürel ve dini değerlerine, inanıĢ ve
uygulamalarına duyarlı olunmalıdır. Dame Cicely Saunders‟a göre “Palyatif bakım
her bireyin kendine özgü deneyimi, hikâyesi, iliĢkileri ve kültürü olduğu ve kendine
özgü bir varlık olarak saygı görmeye değer olduğu anlayıĢıyla baĢlar”.
Palyatif bakım ile hasta ve aileler ölüme hazırlanabilirler. Amerikan Tıp
Enstitüsüne göre ise palyatif bakımın odağı tedavi sağlamaksızın hastalığın
semptomlarını önleme, dindirme, azaltma veya yatıĢtırmadır (Palyatif Bakım
Programı, 2009). Palyatif teriminin tıpta kullanımında amaç; semptomun nedenini
araĢtırmak değil, semptomun kendisini ele almak, incelemek ve iyileĢtirmektir
(Erel, 2008).
Palyatif bakım uygulamaları genel olarak;
 Ağrı ve diğer rahatsız edici semptomların giderilmesini sağlar.
 YaĢamı onaylar ve ölümü normal bir süreç olarak kabul eder.
 Ölümü hızlandırma ya da geciktirme amacı yoktur.
 Hasta bakımının psikolojik ve manevi yönlerini bütünleĢtirir.
 Ölüme kadar hastanın olabildiğince aktif olarak yaĢamasına yardım etmek
için destek sunar.
 Hastanın hastalığı süresince ve kayıptan sonra ailenin sorunla baĢa
çıkmasına yardım etmek için destek sunar.
 Hasta ve ailesinin gereksinimlerini karĢılamak için bir ekip yaklaĢımı
kullanır.
 YaĢam kalitesini artırır ve hastalığın seyrini olumlu olarak etkileyebilir.
 Hastalığın
seyrinde
yaĢamı uzatmaya
yönelik kemoterapi ya
radyoterapi gibi diğer tedavilerle bağlantı içinde erken uygulanabilirdir.
da
16
 Rahatsız edici klinik komplikasyonları daha iyi anlamak ve yönetmek için
gereken araĢtırmaları içerir (Liben vd., 2008: 852) .
Amerika
BirleĢik
Devletleri‟nde
palyatif
bakımın
değerlendirildiği
çalıĢmalarda, palyatif bakım alan terminal dönem hastalarının yaĢam süresinin
(266 gün) normal bakım alan hastalardan (227 gün) daha uzun olduğu, palyatif
bakım alan kanserli hastaların hastanede yatıĢ sürelerinin belirgin düzeyde
kısaldığı ve istenmeyen yatıĢların azaldığı, dolayısıyla bakım harcamalarının
önemli düzeyde düĢtüğü belirlenmiĢtir (Kostak vd., 2011: 182-192).
1.2.4. Etik ve Ġnsan Hakları Açısından Palyatif Bakım
Uluslararası Palyatif Bakım Toplumu, palyatif bakımı temel bir insan hakkı
olarak tanımaya karar vermiĢtir (Gwyther vd., 2009: 768). Farklı baĢarı ve gayret
seviyelerini gösteren belgelerle Uluslararası YaĢam Sonu AraĢtırma kuruluĢu,
Bakımı Dünya Palyatif Bakım Birliği için palyatif bakım etkinliklerinin dünya
çapında bir haritasını geliĢtirmiĢtir (Clark vd., 2007: 542-546).
Uluslararası Haklar Birliği‟nin üyesi olan Uluslarası Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel AnlaĢma Kurumu palyatif bakım ve ağrı kontrolünü „temel sorumluluk‟
olarak görmektedir. Ahlaki ve etik zorunluluğun artıĢı özellikle önemlidir. Bu durum,
sağlığını yeniden kazanma Ģansı bulunmayan bütün hastaların, sıklıkla agresif ve
acı verici tedaviler gerektiren kültürel geleneklere karĢı koymasına yardım edebilir.
Palyatif bakımın temeli, ağrı ve acı çekmenin rahatlatılmasıdır. Palyatif bakım
uygulanması problemli bir durumdur. Örneğin, New York Eyalet yasası, Genel
Sağlık Yasasına bir „Palyatif Bakım Bilgili Edinme Yasası‟ eklemiĢtir. Bu yasa,
doktor ve hemĢirelerin ölümcül hastaları bilgilendirmesini ve onlara yaĢam sonu
seçenekleri ve palyatif bakım hakkında danıĢmanlık yapmalarını zorunlu
kılmaktadır. Yasada tanımlanan duruma göre palyatif bakım, ağrı veya acı
çekmeyi önlemek ve kaldırmak için, hastanın yaĢam kalitesini artırmak amacıyla
yapılan ve bakıma muhtaç kimsesiz, yaĢlı ve sakat kiĢilerin bakımı da içeren sağlık
tedavisi ve hastalarla ailelerine yapılan danıĢmanlık anlamına gelmektedir.
Kaliforniya eyaleti de aynı yasayı düzenlemiĢtir ve diğer eyaletler de aynı yolu
takip etmeyi planlamaktadır. Bunun gibi yasalar desteklense de, uygulanmasının
17
önünde büyük engeller bulunmaktadır. Amaçlanan danıĢmanlık süreçlerinin elde
edilmesinde gerekli olan tutkuya, iletiĢim yeteneklerine ve bilgiye bütün sağlık
çalıĢanları sahip değildir. Dahası birçok doktor, yasal zorunlulukları doktor-hasta
iliĢkilerine istenmeyen ve yararı olmayan ihlaller olarak görmektedirler. Sonuç
olarak, birçok hasta tedavilerinde eski doktorlarını yeni gelenlerle değiĢtirmek
istememektedir. Yeni geçiĢler palyatif bakım uzmanlarının var olan güvenli tıbbi
uzmanlıklarının engellenmesi olarak algılanmaktadır. Amaçları önemli olsa da
palyatif bakımın dünya çapındaki hükmü, hastalar ve ailelerden baĢka tıbbı
uzmanlar arasında da kabul edilmeye ve geliĢmiĢ yetenekler üzerinde bir kültürel
değiĢikliğin hazır olmasını beklemektedir. Umut sadece uzun yaĢamak için
değildir. Hastalar rahatlama, doğru bilgilendirme, ilgilenilme, sevecenlik ve aile
sorunlarıyla ilgilenme Ģansı için de umut beslemektedir (Barrie, 2012: 1-10).
1.2.5. Palyatif Bakımda Hedef Gruplar
Günümüze kadar palyatif bakım uzmanları temel olarak kanserli hastalara
hizmet sunmakla birlikte palyatif bakımın kanserli hastalarla sınırlı olmaması
gerektiği anlaĢılmıĢtır. Kapsamlı olarak palyatif hastalıklar nadiren belirtilmiĢtir.
Dünya Palyatif Bakım Kurulu (WPCA) palyatif bakım gerektiren tıbbi durumları
Ģöyle listelemiĢtir: Kanser, HIV/AIDS, motor nöron hastalıkları, muskuler distrofi,
multiple skleroz ve son evre demans. Kurula ek olarak beyin yaralanmaları ve
serebral strok, kalp hastalıkları, karaciğer yetmezliği, böbrek yetmezliği, Alzheimer
hastalığı, spinal kord yaralanmaları ve diğer durumlarda bu kapsamda
değerlendirilmesi gerektiği düĢünülmektedir (Pastrana vd., 2008: 222-232).
Palyatif bakım gerektiren hastalıkların özelliklerine iliĢkin bir ortak görüĢ
olmayıp bu hastalıklar ilerleyici, tedaviye yanıt vermeyen, ileri düzey, yaĢamı tehdit
eden ve/veya aktif hastalıklar olarak belirtilmiĢtir. DSÖ‟nün daha önceki tanımında
palyatif bakım gerektiren hastalar “küratif tedaviye yanıt vermeyen hastalar” olarak
belirtilmiĢ ve bu da son dönem bakımla iliĢkili olarak görülmektedir. DSÖ‟ nün
daha yeni tanımında yaĢamı tehdit eden hastalıkla yüzleĢen birey ve aileleri
Ģeklinde eklemeler yapılmıĢtır. Ancak bu tanımların palyatif bakımı ölümü yaklaĢan
ya da son dönem hastalar Ģeklinde sınırlaması bazı soruları gündeme getirmiĢtir.
“Ölmekte olan kim?” sorusunun kolay bir yanıtı yoktur. Diğer bir kriter sınırlı
18
prognozdur. Ölmekte olan birey gibi tanımlarda hastalık seyrinin tahmini çok net
değildir. Diğer yandan Amerika Ulusal Hospis ve Palyatif Bakım Organizasyonu ve
Kanada Hospis Palyatif Bakım Derneği hastalıkla ilgili özelliklere bakmaksızın
yaĢamının son döneminde olan bireylere odaklanmaktadır. Ancak “terminal bakım
dönemi” konusunda yine bir uzlaĢı bulunmamaktadır.
Bazı
yazarlar
aĢamasında
yani
palyatif
tanı
bakımın
anından
yaĢamı
itibaren
sınırlayan
küratif
hastalığın
tedaviye
paralel
erken
olarak
baĢlatılmasını savunmakla birlikte çoğu yazar palyatif bakımı küratif tedavinin
mümkün olmadığı ya da ileri evre hastalık aĢamasında uygulanmasını
düĢünmektedir.
Palyatif
bakımın
hastalığın
ilk
dönemlerinde
baĢlatılması
hastaların semptom yönetimi ve desteğe ulaĢabilmesi ve bakımın odağının kür
sağlamaktan palyatife geçiĢ sürecini kolaylaĢtırması yönünden önemlidir (Pastrana
vd., 2008: 222-232).
1.2.6. Palyatif Bakımın Elementleri
Palyatif bakım öncelikle hasta merkezlidir. Birey ve ailesinin ihtiyaçlarına
odaklanır. Birey ve ailesi karar verici, ekip üyesi ve bakım ünitesi olarak
belirtilmektedir (Turgay, 2010: 12) . Andershed ve Ternestedt (2004) ölmekte olan
hastanın bakımında hasta yakınlarının sürece katılımı ile ilgili birkaç çalıĢma
yapmıĢlar, saygı ile tedavi edilmenin hasta, hasta yakınları ve personel arasında
güvenilir bir iliĢki geliĢiminin önemini ön plana çıktığı sonucuna ulaĢmıĢlardır.
“Eğer hasta yakınları personel ile daha uygun bir ortamı oluĢturabilecek bir
ortaklığın içine çekilebilirse bireyin daha iyi bir ölüm ihtimali artmaktadır” sonucuna
varmıĢlardır (Harstade ve Andershed, 2004: 27-35).
Palyatif bakım modern tıpta yeni bir alan olarak görülmekle birlikte en eski
tedavilerden birisidir. Tıbbın baĢlangıç dönemlerinde herhangi bir hastalık güçlükle
tedavi edilebilirken daha sonra hastalarla ilgilenilmekte ve rahatlatılmakta,
semptomları gözlenmektedir. Ancak sadece birkaç semptom rahatlatılabilecek
durumda olduğu gözlenmektedir. Modern tıpta yeni geliĢmelerdeki ana odak
semptomların kontrolüdür. Ancak semptomatik tedavi ve acının rahatlatılması eski
zamanlarda birçok hastalık için küratif tedavinin olmadığı dönemlerde de tıbbi
19
tedavinin odağında yer almaktaydı. Sonuç olarak Pastrana ve arkadaĢlarının
(2008) belirttiği üzere palyatif bakım aslında yeni bir konu değildir. Eskiden de
varolan bakıma kazandırılmıĢ yeni bir bakıĢ açısıdır. Palyatif bakım kavramı
içerisinde hastanın tüm ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulduğu, ihtiyacı olan
anda sağlık personeline ulaĢabildiği, bireyselleĢtirilmiĢ hasta bakımı, aile desteği,
takım çalıĢması ve etkili iletiĢim üzerinde durulmalıdır (Meghani, 2004: 152-161).
1.2.7. Palyatif Bakım Ġle Ġlgili Profesyonel Değerler ve Prensipler
Palyatif bakım konusunda profesyonel değerleri ve prensipleri inceleyecek
olursak:
1. Palyatif bakım öncelikle hastaya ve hastanın ailesine odaklanmaktadır.
Yetkinlikleri tam olan eriĢkin hastaların kısıtlayıcı semptomlarından hem önce hem
de sonra bakım amaçlarını tanımlama ve yaĢamlarının sonlarına yaklaĢma
haklarını tanımaktadır.
2. Palyatif bakım, hastaların ve ailelerinin seçimlerini belirleme ve riayet
etmeyi içermektedir.
3. Palyatif bakım, bakımın sağlanması ve planlanmasında, hastanın istediği
ölçüde ailenin iĢin içine dahil edilmesini özendirir.
4. Palyatif bakım hasta semptomatik olduğu zaman baĢlamalıdır ve genellikle
onarıcı ve yaĢam uzatıcı bakım ile eĢ zamanlıdır. Bundan dolayı palyatif bakım
seçimlerine göre hasta ve ailesinin gereksinimlerini karĢılamak üzere dile
getirilmektedir.
5. Semptomatik veya yaĢamı tehdit eden, özellikle kronik veya ilerlemiĢ
solunum hastalıkları veya kritik hastalıkları olan tüm hastalar yaĢ veya sosyal
koĢullara bakılmaksızın palyatif bakıma ulaĢabilmelidir.
6. Aileler için yas bakımı palyatif bakımın tamamlayıcı bir bölümüdür.
20
7. Sağlık bakım uzmanlarının palyatif bakımda uygun seviyede yeterlilikleri
olmalıdır. Bu kiĢilerin eğitim ve öğrenim deneyimleri, bireyselleĢtirilmiĢ ve Ģefkatli
bir palyatif bakım sağlamakta gerekli olan esas yeterlilikleri edinmede onlara
yardım etmelidir.
8. Aile içinden ve profesyonel olarak palyatif bakım sağlayan kiĢilerin
psikolojik ve duygusal gereksinimleri bilinmeli ve desteklenmelidir.
9. Sağlık bakım uzmanları hastanın ve ailesinin gereksinimleri ve kültürel ve
ruhsal değerlerine saygı duyarak, duyarlı bir palyatif bakım sağlayacak detaylı
disiplinler arası bir yaklaĢım oluĢturmak için uğraĢmalıdırlar.
10. Kronik veya ilerlemiĢ solunum hastalıkları veya kritik hastalıkları olan
hastaların bakımına palyatif bakımın katılmasının değeri ve geçerliliği hakkında
kamusal eğitim çabalarını desteklenmelidir.
11. Özellikle kronik veya ilerlemiĢ solunum bozuklukları ve kritik hastalıkları
olan tüm hastalar ve aileleri için, palyatif bakımın ulaĢılabilirliğini ve kalitesini
geliĢtirmek amacı ile araĢtırma ve profesyonel eğitimi desteklenmelidir (Paul vd.
2008: 912-927).
Bunlara ek olarak terminal dönemdeki hastaların bakımının yapıldığı bakım
ünitelerinde:
1- Ünitede yeterli sayıda sağlık çalıĢanı olması,
2- Sağlık çalıĢanlarının istenmeyen semptomları kontrol edebilecek ve
invaziv iĢlemlere ne zaman son vereceğini bilecek bilgi birikim ve deneyime sahip
olması,
3-
ĠlerlemiĢ
kanserde
tat
almada
değiĢme
ve
anoreksi
çok
sık
rastlanıldığından hastanın beslenmesi, sevdiği ve sevmediği yiyeceklerin göz
önüne alınarak düzenlenmesi, ideal olan beslenmesini istediği Ģekilde ve zamanda
sağlayabilecek kolaylıkların hastaya sağlanması,
21
4- Hasta yakınlarının gereksinimleri, refakatçi kalma olanağı ve yemeklerin
hazırlanması için kolaylıklar getirilmesi,
5- Ziyaret saatlerinin serbest bırakılarak, hasta yakınlarının hastanın
bakımına katılma olanağı sağlanması,
6- Tüm sağlık çalıĢanlarının her açıdan desteklenmesi gereklidir (Erdine,
2002: 355).
Terminal dönemin her birey için farklı olduğu ve gereksinimlerin de bireyden
bireye farklılık gösterdiği bilinmektedir. Sağlık çalıĢanlarınca terminal dönemdeki
hasta “Ölüyor” olarak değil, kalan her bir günü en iyi Ģekilde yaĢaması gereken
insan olarak değerlendirilmeli ve hastanın ölümüyle değil, ölüm gerçekleĢene
kadar en rahat bir Ģekilde yaĢamasıyla ilgilenilmelidir (Onan, 2001: 20).
Ölümün, tüm canlıların paylaĢtığı evrensel bir olay olduğu ve çoğu birey için
ölüm konusundaki en korkutucu Ģeyin, ölüm anında yalnız kalma korkusu olarak
belirtildiği vurgulanmaktadır (Öz, 2004: 276-316). Terminal dönemdeki hasta ve
ailelerinin acılarını gidermek, yeterli tıbbi bakımı vermek, herhangi bir yarar
sağlamayacak olan yöntemler uygulamaktan kaçınmak, huzur içinde, konforlu,
yeterli duygusal, manevi destek ve bakım vermek multidisipliner ekibin
sorumluluğundadır (Malak, 2004: 271).
1.2.8. Palyatif Bakımda YaĢanan Engeller
Palyatif bakımın uygulanmasında çeĢitli engellerle karĢılaĢılmaktadır. Bunlar:
1-
Profesyonellerin
palyatif
bakımı,
hastalığı
„„ihmal
etme‟‟
olarak
değerlendirmesi ve sonucunu bir yenilgi olarak görmesi,
2-
Palyatif bakım kavramının topluma uzak olduğu kadar profesyonellere
de uzak olması,
3-
YaĢam süresini uzatmaya yönelik tedavi ile destek tedavisinin ayrı
tutulması,
22
4-
Tüm sağlık personelinin ölmekte olan hastanın bakımı ile ilgili olarak
okulda yeterince eğitim almaması ve konuyu bilmemesi,
5-
Ölüm karĢısında yaĢanan çaresizlik duygusu, toplumun ölüm konusunu
konuĢamaması ve bundan mümkün olduğunca kaçınması,
6-
Okulda profesyonellere hasta ile iletiĢim teknikleri konularında yeterince
bilgi verilmemesi,
7-
Hastalara ve ailelere hastalıkla ilgili kötü haberi söyleyememe, nasıl
söyleyeceğini bilememe,
8-
Kaliteli bakım vermedeki yetersizlikler,
9-
Sağlık personelinin hastanın ne zaman palyatif bakıma ne zaman
yaĢam sonu bakıma ihtiyacı olduğunu anlayamaması,
10- Semptomu tanımama, “lüzum halinde” orderların iyi uygulanmaması,
11- Hastaların yeterli semptom bilgisi vermemesi,
12- Hasta/yakınlarının ilaç kullanımına karĢı negatif tutumu,
13- Sağlık çalıĢanlarının iĢ yükünün fazlalığı,
14- Kullanılacak ilaç seçeneklerinin az olması,
15- Ağrı kontrolünde engeller,
16- Hasta ve sağlık personelinin opioid fobisi (bağımlılık korkusu, opioid
teminindeki zorluklar),
17- Kırmızı ve yeĢil reçete ulaĢılabilirliğinde ve reçete yazma mevzuatındaki
güçlükler,
18- Opioidlerin çeĢitliliğinin az olması ve eczanelerde temin edilmesindeki
engellerdir (Kömürcü, 2010).
1.2.9. Hastalıklara EĢlik Eden Semptomlar
Hastalardaki
yaĢamı
kısıtlayıcı
hastalıklara
eĢlik
eden
semptomları
incelediğimizde ağrı, ateĢ, nefes darlığı, bilinç bulanıklığı, bulantı-kusma, taĢikardibradikardi,
iĢtahsızlık,
ödem,
ağız
yaraları,
anksiyete,
ajitasyon,
ishal/konstüpasyon, yorgunluk, enfeksiyon ve kanama göze çarpmaktadır.
23
Ağrı ve diğer semptomların kontrol altına alınması hastanın yaĢam kalitesini
arttırmaktadır. Hasta yakınlarının tedavinin yan etkileriyle yeterli baĢ edememesi
hastanın tedaviye uyumunu olumsuz yönde etkileyebileceği unutulmamalıdır.
Sağlık personeli hasta ve ailesini evde semptom kontrolünü yapabilmeleri
konusunda bilinçlendirmelidir. Ġyi bir semptom yönetimi 24 saat sağlık personeline
ulaĢabilme ve gerektiğinde destek alabilmeleri ile gerçekleĢir. Ailelerin hastaneye
ve acil hizmetlere ulaĢabilme konusunda kendilerini rahat hissetmeleri önemlidir.
Sağlık personeli aileye gerektiğinde arayıp bilgi almaları için her zaman rahatlıkla
ulaĢabilecekleri telefon numaralar verebilir.
Ağrı, palyatif bakımda, hem kanser hem de malin olmayan fakat yaĢamı
sınırlayan veya yaĢamı tehdit edici hastalıklarda en çok rastlanan semptomlardan
biridir. Bakımda ağrı verici gereksiz iĢlemlerden kaçınılmalı, tanı yöntemlerinden
ve tedaviden kaynaklanan ağrının önlenmesine çalıĢılmalıdır. Ağrı semptomunun
varlığında DSÖ‟nün „analjezik merdiveni‟ yaklaĢımından yararlanılmalıdır. Ancak
ağrının patofizyolojisi ve Ģiddetine göre doğrudan üçüncü basamaktan baĢlamak
gerekebilir. Analjezikler yeterli dozda, sistematik olarak, belirlenen düzenli
aralıklarla uygulanmalıdır. Ek dozlar, gerektiğinde ani gözlenen keskin ağrı için
verilmelidir.
Yeterli doz ve uygun farmakolojik formülasyonlar (örneğin, sürekli salımlı
preparatlar veya devamlı infüzyon), hasta ve ailesinin gece boyunca ağrı nedeni
ile veya ilaçlarını almak için kalkmak zorunda kalmadan uyumasını sağlayabilmek
için seçilmelidir. Uygun morfin dozu, ağrıyı etkili bir Ģekilde yok eden dozdur.
YaĢamı sınırlayan veya yaĢamı tehdit edici durumları olan hastalarda morfinle ağrı
tedavisi, bağımlılığa yol açmaz ama bazen alıĢkanlığa neden olabilir. Doz
azaltılması mümkün olduğunda, fiziksel yoksunluk semptomlarından kaçınmak için
doz yavaĢ yavaĢ azaltılmalıdır. Farmakolojik olmayan tedavi teknikleri, ağrı
tedavisinin ayrılmaz bir parçasıdır (AfĢar ve Pınar, 2003: 19-27).
1.2.10. Palyatif Bakımda Ağrı Yönetimi
Ġyi ağrı yönetimi iyi palyatif bakımın temel direğidir. Ağrı hem kanserli hem de
KOAH gibi kronik hastalığı olan hastalar da sık görülen ve korkulan bir
24
semptomdur. Ağrı hastaların %80‟den fazlasında kolayca var olan ilaçlarla kontrol
altına alınabilir.
Ağrı birçok duruma eĢlik etmekle birlikte, kanserli bireylerde yoğun bir sorun
olarak yaĢanmaktadır. Dünyada her yıl ortalama 7 milyon birey kansere
yakalanmakta, yaklaĢık 5 milyon birey yaĢamını yitirmekte ve DSÖ‟nün 1997 yılı
tahminlerine
göre
tüm
dünyadaki
ölümlerin
%12‟si
kanserden
meydana
gelmektedir (Dünya Sağlık Raporu 1998). ĠlerlemiĢ kanser vakalarının %75‟ inde
ağrı ortaya çıkmakta ve her gün yaklaĢık dört milyon bireyin kansere bağlı olarak
ağrıdan yakındığı tahmin edilmektedir (Erdine, 1987: 193-196).
Kanser hastası olmak ağrı ile
gelmemektedir.
Ağrı
tedavi
edilebilen
yaĢamınızı sürdüreceğiniz anlamına
bir
semptomdur.
Ancak
ağrının
giderilmesinde kiĢinin çok önemli bir rolü bulunmaktadır. Tedavi ve bakımdan
sorumlu sağlık bakım ekibinin ağrı ile ilgili sorgulamaların da, ağrının iyi bir Ģekilde
tanımlamak, etkili bir ağrı kontrolü için ekibin gerekli yardımı sağlayabilmesi
açısından oldukça önemlidir. Kanser ağrısına etkili bir müdahalede bulunulmazsa
hasta, ġekil 1.3‟te gösterildiği gibi kısır döngü içine girebilir (Dedeli ve Karadeniz,
2009: 45-53).
ġekil 1.3. Kanser ağrısını etkileyen faktörlerle oluĢan kısır döngü
1.2.11. Dünyadaki Durum
ABD‟de 5.000 civarında hospis ve 5.000 palyatif bakım hizmetinin verildiği
merkezin yanı sıra 19.000 nursing home (bakım evi) mevcuttur. Bir hastanın
ihtiyaçları evde karĢılanmadığında uzun dönem bakımlarının sağlanabileceği
25
merkezler var. Bu merkezlerin hepsi özel olmakla birlikte üç seviyede
planlanmıĢtır. Bunlar;
1- Assisted living: Bu tarz merkezlerde bakıcılar mevcut. Sağlık çalıĢanı
olarak sadece acil durumlar için bir hemĢire çalıĢtırma zorunluluğu var. Hastaya ev
ortamı sağlanıyor.
2- Board care: Bu merkez daha çok otel gibi dizayn edilmiĢ olup biraz daha
uzman kiĢilerin bulunduğu assisted living modelinin biraz daha üst modelidir.
3- Skilled Nursing Home: Ġleri düzey bakım evleri olarak tanımlanırlar. Her
hasta günlük en az 1,5 saat hemĢirelik hizmeti alır. Bu tarz merkezlerin büyük
kısmında doktorlar da bulunur.
ABD'de hospis hizmeti 4 Ģekilde veriliyor. Esas amaç hizmetin evde
verilmesidir.
1- Ġnpatient Care: Hastanın yatarak tedavi gördüğü yerlerdir. En çok ücret
buradan alınıyor. Günlük 750 dolar ödeme yapılıyor. Buradaki bir hastanın maliyeti
ise 1.600 dolar. Hizmet verilen hastanın % 3 ünü kapsıyor.
2- Continuous care: Her türlü krizde 24 saat hizmet veren bir sistem üzerine
kurulmuĢtur. Bir takım görevlendiriliyor. Buradaki hastaların maliyetleri belli
olmadığı için tam olarak ne ile karĢılaĢılacağı bilinemiyor. 24 saat evde bakım
hizmeti veriliyor. Hizmet verilen hastaların % 0,8 ini kapsıyor.
3- Respite Care: Kısa süreli bakım olarak geçiyor. Hasta bakıcı üzerinden
yürüyen bir sistemdir. Çok yorulan bir aileye destek amaçlı ortalama 5 gün gibi bir
süre veriliyor. Aile tatile gitmek istediğinde yine birkaç günlüğüne buradan hizmet
alabiliyor. Günlük 165 dolar ödeniyor.
4- Home Care: 2/3 ü skilled nursing home ları içeriyor. Çoğunlukla mobil
ekiplerle veriliyor. Günlük 165 dolar ödeniyor. Hasta maliyetleri burada düĢük
olduğu için hastanenin ekonomik varlığını sürdürme kaynağı buradan sağlanıyor.
Hizmet verilen hastaların %96 sını kapsıyor. Bu merkezde yatak doluluk oranı %
26
100 dür. Ölen hastanın yerine 3 üncü seviye skilled nursing home lardan bir hasta
transfer ediliyor. Hospis bakımının giderleri; medicare, medicaid ve çoğu özel
sigorta planının kapsamında karĢılanmaktadır. Medicare hospislerin ana ödeme
kaynağıdır. 2007 de medicare in kapsadığı hospislerin hizmeti oranı %83,6‟dır.
Medicaid ise medicare in karĢılamadığı noktadan sonra maddi durumu elveriĢli
olmayanlara sağlanan sağlık güvencesidir ( http://www.cdc.gov, 2014).
Almanya‟da ki palyatif bakım hareketi, insanların huzurlu ve itibarlı Ģekilde
ölüm hakkını destekleyen ve aynı zamanda hayatının sonundaki hastalara,
dostlarına ve akrabalarına bakım ve yas hizmetleri vermek suretiyle pratik yardım
sunan bir vatandaĢ eylem komitesi tarafından geliĢtirilmiĢtir. Hareket yerel hospis
dernekleri etrafında toplanmıĢtır. Almanya‟da toplam 342 palyatif bakım merkezi
olup tamamına yakını özel giriĢimlerle kurulmuĢ ve sosyal güvenlik sistemi yapısı
içinde yer almaz. Palyatif bakım tıp alanında henüz özel bir olmayıp Federal Tabip
Odası tarafından bu yönde çalıĢma yapılmaktadır. Almanya'nın 16 eyaletinde
Bölgesel Hospis ÇalıĢma Grupları oluĢturulmuĢtur. Bunlar yerel faaliyetleri
koordine eder ve çıkarlarını bölgesel ve federal düzeyde temsil ederler.
Kanada‟nın bir çok eyaletinde hospis ile palyatif bakım aynı anlamda
kullanılırken
bazı
bölgelerde
hospisten
yataklı
bir
tesisi
olan
kuruluĢ
anlaĢılmaktadır. Ancak bu durum değiĢmektedir. Kanada‟nın en büyük gönüllü
hospis organizasyonu Ontario‟nun Hospis Birliği‟dir. Son 10 yıl içerisinde 8‟den
100 üye ajansa çıkmıĢtır ve Ģu anda 12.000 in üzerinde faal gönüllü vardır. Temel
palyatif bakım masrafları hükümetçe karĢılanmaktadır. Diğer masraflar özel sigorta
planları kapsamında karĢılanabilir. Diğer durumlarda da özgün finansman
yöntemleri vardır.
Avusturya‟da palyatif bakım hareketi yeni bir olgudur. Ancak yetmiĢli yılların
ortalarında bir grup Avusturyalı hemĢire Ġngiltere‟ye, hareketin kurucusu Dame
Cicely Saunders‟den daha çok Ģey öğrenmek için gitmiĢlerdir. Daha sonra Alman
Son Dönem Bakım ve Matem Desteği Birliği Viyana‟da bir Ģube açmıĢ ve tartıĢma
grupları ve çalıĢma grupları organize olarak “yaĢama isteği” tanıtmıĢtır. Kamu
yararı gözeten kuruluĢlar hasta tamamen ödeme gücünden yoksun olduğunda
devreye girer. Ancak bundan önce hastanın maddi varlıklarıyla giderlerini
27
karĢılamaya çalıĢır. Veya hastanın yakınları ücreti ödeyecektir. Ölmekte olan
hasta bu kurumlarda fazla kalmasa da bu çok ağır bir mali yük olmaktadır.
Avusturya'da toplam 52 palyatif bakım merkezi mevcut olup, palyatif bakım tıp
alanında uzmanlık dalı değildir.
Belirtilen ülkelerin yanı sıra Ġngiltere'de 882, Yunanistan'da 29, Ermenistan'da
24, Kazakistan'da 7, Rusya'da 124 palyatif bakım merkezi mevcuttur. Ġngiltere'de
palyatif bakım konusu 1987 tıp alanında uzmanlık dalı olarak kabul edilmesine
karĢın diğer ülkelerde uzmanlık dalı olarak geçmemektedir. Rusya'da palyatif
bakım konusunda baĢta Ġngiltere olmak üzere palyatif bakımı iyi uygulayan Avrupa
ülkelerinde yaklaĢık 1.000 doktor özel eğitim almıĢlardır (EAPC Atlas of Palliative
Care in Europe, 2007).
1.2.12. Türkiye’deki Durum
Ülkemizde “palyatif bakım” kavram olarak henüz yerleĢmemiĢ olup sıklıkla
“destek bakım” ve “son dönem bakım” olarak düĢünülmekte ve ağrı kontrolü ile
eĢdeğer
tutulmaktadır.
Ülkemizde
özelleĢmiĢ
palyatif
bakım
servisleri
bulunmamakla birlikte ağrı ve semptom kontrolü büyük hastanelerde medikal
onkoloji üniteleri ve algoloji bölümleri tarafından sağlanmaktadır. Ortadoğu Kanser
Konsorsiyumu (Middle East Cancer Consortium) Palyatif Bakım raporunda 2005
yılı verilerine göre 7 palyatif bakım ünitesi olduğu, Ġstanbul‟da ve Ankara‟da yataklı
hospis merkezi kurulma çalıĢmaları olduğu belirtilmektedir. Ülkemizde palyatif
bakımla ilgili eğitim almıĢ çeĢitli uzmanlar palyatif bakım farkındalığı ve eğitimi
geliĢtirmeyi hedeflemektedir (Bingley ve Clark, 2008: 105-113).
Ankara Ulus Devlet Hastanesi 2011 yılında kurulmuĢtur. 11 yatak
kapasitesine sahip ünitede 1 hastane yöneticisi, 1 baĢhekim, 1 baĢhekim
yardımcısı, 1 sağlık bakım hizmetleri müdürü, 1 idari mali hizmetler müdürü, 1 idari
mali hizmetler müdür yardımcısı, 1 doktor, hemĢire, psikolog, sosyal hizmet
uzmanı, diyetisyen çalıĢmaktadır (http://www.ankaraulusdh.gov.tr, 2014).
Ege Üniversitesi Tülay AktaĢ Palyatif Bakım Ünitesi 2006 yılında kurulmuĢ
olup kanser hastaları ve ailelerine bütüncül bir yaklaĢımla hizmet sunmayı
28
amaçlamaktadır. Ağrı kontrolü gibi semptom yönetiminin yanı sıra psikolojik destek
ve danıĢmanlık sağlamaktadır. Ekipte medikal onkolog, algolog, psikiyatrist, fizik
tedavi, cerrah, hemĢire ve diyetisyen yer almaktadır. HemĢire vaka yöneticisi
olarak ekibi koordine etmektedir (Uyar vd., 2007).
Dr. Abdurahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi Ağrı ve
Palyatif Bakım Kliniği Temmuz 2007 de açılmıĢ olup 18 yataklı bir ünitedir. Ünitede
5 anestezist, 9 hemĢire, sosyal hizmet uzmanı, psikolog ve fizik tedavi uzmanı
görev yapmaktadır. Üniteye Ocak 2007-Aralık 2008 tarihleri arasında 671 hasta
kabul edilmiĢ, bunlardan 43‟ü kanser dıĢı nedenler, diğerlerinin %47‟si GI
kanserler, %14 genitoüriner sistem kanserleri, %14‟ü akciğer kanseri, %10 baĢ
boyun kanseri, %7 meme kanseri ve %8‟i diğer kanserler olarak belirtilmiĢtir (Tan
ve Kafalı, 2009: 31).
Türk Onkoloji Grubu (TOG) bünyesinde 1999 yılında Destek Tedaviler
ÇalıĢma Grubu kurulmuĢ ve 18 farklı merkezden 40 kadar üyesi olan bu çalıĢma
grubu, çeĢitli toplantılar ve çalıĢmalarla palyatif bakım konusunda eğitici ve
standartları geliĢtirici yönde katkılar sağlamaktadır. Türkiye‟de 2000 yılından sonra
gerçekleĢtirilen onkoloji kongrelerinde palyatif bakım konuları daha çok yer almaya
baĢlamıĢtır, ancak uygulamaya geçilmesi ve hizmetin genel popülasyona
yayılmasında henüz çok fazla bir geliĢme sağlanamamıĢtır (Kömürcü: 2010).
Palyatif Bakım Derneği ise 2006 yılında kanser hastalarına terminal dönemde
multidisipliner bakım sağlamak amacı ile kurulmuĢtur. Palyatif bakımda amaç;
sorunların giderilmesini sağlamak, semptomları yönetmek, yaĢam kalitesini
iyileĢtirmektir. Bu amaçları gerçekleĢtirmek bu konuyla ilgili çalıĢan Algoloji,
Radyasyon Onkolojisi, Medikal onkoloji, Psikiyatri, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon,
Ġç hastalıkları ve Cerrahi hemĢireliği, Cerrahi dallar, Göğüs hastalıklarından hekim,
hemĢirelerin aktif katılımı ile olmalıdır. Palyatif bakımın prensipleri bu disiplinlerle
birlikte, ağrı ve diğer stres verici semptomların giderilmesini sağlamak, normal bir
süreç olarak yaĢama ve ölüme saygı duymayı belirmek, ölümü ne çabuklaĢtırmayı
ne de ertelemeyi sağlamaktır. Vizyonu multidisipliner olma, misyonu hasta ve
ailelerini yalnız ve desteksiz bırakmamadır (Palyatif Bakım Derneği, 2009).
29
Kanserde palyatif bakım onkoloji eğitiminin önemli bir parçası olmasına
rağmen ülkemizde onkoloji eğitimi yapılan merkezlerin sadece bir kısmında
palyatif bakım eğitim programları vardır. Genellikle tıp fakültesi veya uzmanlık
eğitiminde palyatif bakım programına yer verilmemekte ve Türkiye‟de “palyatif
bakım” bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmemektedir (Kömürcü: 2010).
Palyatif bakım dersi Dokuz Eylül Üniversitesi HemĢirelik Fakültesinde yüksek
lisans düzeyinde seçmeli ders olarak yürütülmektedir. Bu derste, öğrencilerin
palyatif bakım amacını, felsefesini ve ilkelerini, palyatif bakım ekibinin rol ve
sorumluluklarını bilmesi, hasta ve ailesinin palyatif bakım gereksinimlerini
saptayabilmesi, palyatif bakım gereksinimi olan hastada ağrı ve diğer semptomlara
yönelik hemĢirelik giriĢimlerini planlayabilmesi, hasta ve ailesi ile iletiĢim
kurabilmesi, ölmek üzere olan hasta ve ailesinin bakımını planlayabilmesi, ölüm
sonu
hastanın
bakımını
bilmesi,
yas
sürecinde
olan
ailenin
bakımını
planlayabilmesi amaçlanmaktadır (Dokuz Eylül Üniversitesi HemĢirelik Fakültesi,
2014).
Ayrıca palyatif bakım dersi BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
HemĢirelik programında seçmeli ders olarak yürütülmektedir. Bu dersin amacı;
kriz, ölüm, kayıp, yas süreci kavramları, ölümü yaklaĢan hastanın rahatını
sağlama, terminal dönemde bireyin ve ailenin desteklenmesi ve yaĢam kalitesinin
sürdürülmesi, hospis hizmetleri ve diğer organizasyonlar, palyatif bakım ekibi, rol
ve iĢlevlerinin tartıĢılmasıdır (BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, 2014).
Sağlık Bakanlığı Kanserle SavaĢ Dairesi BaĢkanlığı Ulusal Kanser Kontrol
Programının önemli bir bileĢeni ve önceliği olarak belirtilen palyatif bakım programı
eylem planı çeĢitli kurum ve kuruluĢlardan uzmanların katılımı ile 2008 yılında
düzenlenen 3 çalıĢtay sonunda gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu eylem planında ülkemiz
koĢulları ve öncelikleri doğrultusunda, en az üç pilot palyatif bakım merkezi
kurulması, Palyatif Bakım alanında (uygulama ve yönetim) eğitimli ve deneyimli
profesyonel ekiplerin oluĢturulması, opioid bulunabilirliğinin ve kullanılabilirliğinin
kolaylaĢtırılması amaçlanmıĢtır (Palyatif Bakım Programı, 2009: 92-110).
30
Türkiye‟de hastalara uzun süreli palyatif bakım verebilecek, hospis
kavramına yakın ilk kuruluĢ Türk Onkoloji Vakfı‟nın, Ġstanbul YeĢilköy‟de “Kanser
Bakımevi” adı ile 1993-1997 yıllarında hizmete sunduğu kuruluĢtur. Bu tür
kuruluĢlarda yatan hastalara sosyal güvenlik sistemlerince ödeme yapılmaması,
bağıĢ kaynaklarının yetersizliği, hasta ve yakınlarınca hospis kavramının yeterince
anlaĢılmaması bu öncü kuruluĢun kapanmasına yol açmıĢtır. Palyatif bakım
amaçlı ikinci “Hospis” giriĢimi ise Hacettepe Onkoloji Enstitüsü Vakfı tarafından
2006 yılında sonuçlandırılmıĢ ve Hacettepe Onkoloji Hastanesine çok yakın, tarihi
bir Ankara evi yeniden 12 odalı bir hospise dönüĢtürülmüĢtür. Ancak yasal
düzenlemelerin olmayıĢı nedeni ile bu evin “Hacettepe Umut Evi” adı ile kanserli
hastaların tedavi ve sonrasında birkaç hafta gibi kısa süreli konaklamalarını ve
minimal ölçüde hemĢire hizmetlerinden yararlanmalarını sağlayacak Ģekilde
hizmet vermesi öngörülmüĢtür (www.medimagazin.com.tr, 2006).
31
2. BÖLÜM
KANSER HASTALARININ ALMIġ OLDUĞU SAĞLIK HĠZMETĠNDEN
MEMNUNĠYETĠ
Bu bölümde araĢtırmanın amacı, yöntemi, kapsam ve sınırlılıklar, veri
toplama tekniği ve bulgular ele alınmıĢtır.
2.1. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi
Palyatif bakım birçok ülkede uygulanmaya baĢlamıĢ, her ülke kendine özgü
modeli geliĢtirmeye çalıĢmıĢtır. Türkiye‟de de palyatif bakım sistemi kendine özgü
değerlerini göz önüne alarak en uygun modelin geliĢtirilmesine gerek vardır.
Palyatif bakım hizmetleri birçok hastalık grubuna hizmet verecek olmasına rağmen
kanser hastaları bu grup içinde büyük yer tutmaktadır. Yurt dıĢındaki modellerde
de öncelikle kanser hastalıkları üzerinden modeller kurulmuĢ, ardından diğer
hastalık gruplarına da hizmet verilmeye baĢlanmıĢtır.
Bu tezin amacı, kanser hastalarının tedavi gördükleri sağlık kurumlarında
palyatif bakım merkezi olma durumu ile bu hastaların almıĢ oldukları sağlık
hizmetinden memnuniyetleri arasında bir iliĢki olup olmadığını araĢtırmaktır.
Bu tezin önemi, yapılan araĢtırmalar neticesinde kanser hastalarının almıĢ
oldukları hizmette memnun olmadıkları bölümlerin göz önünde bulundurularak
önerilecek palyatif bakım modelini iyileĢtirmektir.
2.2. AraĢtırmanın Hipotezleri
AraĢtırma ana hipotezi, çalıĢmanın amacına uygun olarak ifade edilmiĢtir.
H0: Türkiye‟de sağlık kurumlarında palyatif bakım merkezi olma durumu ile
hasta memnuniyeti arasında bir iliĢki yoktur.
32
H1: Türkiye‟de sağlık kurumlarında palyatif bakım merkezi olma durumu ile
hasta memnuniyeti arasında bir iliĢki vardır.
2.3. AraĢtırmanın Yöntemi
Kaliteli bir sağlık hizmeti sunabilmek için hastalıkla ilgili ayrıntıları bilmemiz
kadar hastalığa sahip kiĢinin duygularını ve düĢüncelerini de bilmemiz gerekir. Bu
amaçla kanser hastalarının hizmet aldıkları hastanenin fiziki Ģartları, personel ve
beklentileri konusundaki memnuniyetleri üzerine bir anket çalıĢması yapılmıĢtır.
Ankette sorular dört bölümde sorulmuĢtur. Birinci bölümde, katılımcıların sosyodemografik özellikleri araĢtırılmıĢtır. Ġkinci bölüm kanser hastalarının hizmet
aldıkları
sağlık
çalıĢanlarından
memnuniyet
duyup
duymadıklarına
iliĢkin
görüĢlerini, öğrenmeye yöneliktir. Üçüncü bölümde, araĢtırmaya katılan hastaların
hastane konusundaki düĢünceleri, sunulan hizmetlerin beklentileriyle örtüĢüp
örtüĢmediği ile ilgili sorular sorulmuĢtur. Anketin dördüncü bölümünde ise, kanser
hastalarının hizmet aldıkları hastanede hastane ve personelden beklentilerini
ölçmek adına sorular yönlendirilmiĢtir.
Hasta memnuniyet anketi oluĢturulurken EQuiP (European Working Party on
Quality in General Practice) tarafından hazırlanmıĢ EUROPEP (Patients Evaluate
General/ Family Practice) ölçeğinden yararlanılmıĢtır. Bu ölçek çeĢitli Avrupa
ülkelerinde hekim ve muayenehanesini değerlendirmede kullanılan bir ölçektir.
EUROPEP ölçeği Türkçe‟ye tercüme edilerek ve geçerlik-güvenilirlik çalıĢmasının
yapılmıĢtır. Söz konusu ölçekte bütün sorular için bakılan Cronbach‟s Alpha değeri
0.98 olarak hesaplanmıĢtır (Aktürk vd., 2002: 1-7). Bu ölçekteki sorular palyatif
bakım sistemiyle ilgili tüm soruları karĢılamaması sebebiyle yapılan ankete yeni
sorular eklenmiĢtir.
Anket soruları çoktan seçmeli, beĢli likert ölçeği Ģeklinde hazırlanmıĢtır.
Ankette birinci bölümündeki bireysel bilgiler kısmında 13, personel ile ilgili ikinci
bölümde 12, hastane ile ilgili üçüncü bölümde 12 ve hastanın beklentileriyle ilgili
dördüncü bölümde de 11 olmak üzere toplamda 48 soru sorulmuĢtur. AraĢtırmada
kullanılmıĢ anketin örneğine EK-1‟de yer verilmiĢtir.
33
AraĢtırmada kullanılan istatistiksel analizler, SPSS 20.0 paket programı
kullanılarak değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmanın ilk aĢamasında hastalara ait veriler
anket yolu ile toplanmıĢtır. Daha sonra verilerin betimsel analizleri yapılmıĢtır.
Hastaların özellikleri araĢtırılmıĢ ve çapraz tablolar ki-kare ve t testleri ile veri
analizi gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ankette beĢli likert ölçekli sorularda, seçeneklere 1, 2, 3, 4, 5 Ģeklinde
değerler verilmiĢtir ve soruya katılım oranı öğrenilmeye çalıĢılmıĢtır. 1 hiç, 2 biraz,
3 orta, 4 çok ve 5 tam katılıyorum Ģeklinde değerlendirilmiĢtir.
2.4. AraĢtırma Evreni ve Örneklemi
AraĢtırmada,
literatür taraması için
Gazi Üniversitesi ile
Hacettepe
Üniversitesi Kütüphaneleri ve Yüksek Öğrenim Kurumu‟nun sitesindeki kayıtlı tez
çalıĢmaları taranarak, akademik veri tabanları değerlendirilmiĢtir. Literatür
taramasının ardından anket hazırlanmıĢtır. OluĢturulan anket ilk olarak GATA'da
52 hastaya uygulanmıĢ ve güvenilirliği ölçülmüĢtür. Anketin bölümleri Cronbach‟s
Alpha değerleri bakımından ayrı ayrı değerlendirilmiĢ olup, personel ile ilgili
bilgilerin olduğu ikinci bölümde 0,47 çıktığı için sorular tekrar değerlendirilmiĢ ve
düzenlemeler yapılmıĢtır. Gerekli düzenlemelerden anket GATA'da 42 hasta
üzerinde tekrar edilmiĢtir. Bunun sonucunda Cronbach‟s Alpha değerleri personel
ile ilgili ikinci bölümde 0,74, hastane ile ilgili üçüncü bölümde 0,94, hastanın
beklentileriyle ilgili dördüncü bölümde de 0,77 olmak üzere toplamda toplamda
0,89, olarak hesaplanmıĢtır. Anketin her bölümü için toplam değerler hesaplanmıĢ
ve bu serilerin normallik analizi için Kolmogorov-Smirnov Uyum Ġyiliği Testi
uygulanmıĢtır. Kolmogorov-Smirnov Uyum Ġyiliği Testi için p değerleri, birinci, ikinci
ve üçüncü bölüm için sırasıyla 0,245, 0,357 ve 0,258 olduğundan verilerin normal
dağıldığı kabul edilmiĢtir.
Uygulama için hazırlanan anket çalıĢması, çoğaltılarak Ankara'daki Devlet
hastanelerinde tedavi gören kanser hastalarına yüz yüze yapılmıĢtır. Anket yapan
kiĢilere 3 saatlik soruların içeriği ve ne hedeflendiği hakkında eğitim verilmiĢtir. Bu
yöntem ile Haziran 2013 - ġubat 2014 tarihleri arasında toplam 472 kanser
hastasına ulaĢılmıĢtır.
34
2.5. AraĢtırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları
AraĢtırmada
Ankara'da
kamu
hastanelerinde
tedavi
gören
kanser
hastalarının tümü çalıĢma kapsamında tutulmuĢ olup, özel hastanelerde tedavi
görenler kapsam dıĢıdır.
Bu çalıĢmada kanser hastaları özellikle büyük Ģehirlerde tedavi gördükleri,
kemoterapi, radyoterapilerini büyük Ģehirlerde aldıklarından dolayı Ankara'da
ulaĢılan kanser hastaları araĢtırma kapsamı açısından önem arz etmektedir. Tüm
kanser hastalarına ulaĢmak zaman ve maliyet açısından önemli faktörler olup
ulaĢılan sayı Türkiye'de tedavi gören kanser hastalarının düĢüncelerini yansıtması
açısından yeterli olduğu düĢünülmektedir. AraĢtırmanın yapıldığı tarihler itibariyle
Ankara'da tedavi gören tüm hastalara ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır. Toplam 8 Kamu
Hastanesinde
araĢtırma
yapılmıĢ
ve
araĢtırma
tarihinde
mükerrer
kayıt
olmamasına özen gösterilmiĢtir. Kanser tedavisi uzun süreli tedavi olması
sebebiyle hasta sirkülasyonu hızlı olmamaktadır.
Zaman, maliyet gibi faktörler göz önüne alındığında Türkiye genelindeki tüm
kanser hastasına ulaĢılma imkânı bulunmadığından, araĢtırma evreni olarak,
sadece Ankara'daki kamu hastanelerinde tedavi gören kanser hastalarından
seçilmiĢtir. Bunun yanı sıra bazı hastalar veya yakınlarının yaĢadıkları travmadan
dolayı anketi cevaplamaktan kaçınmıĢlardır. Ankara'da Sağlık Bakanlığı'na bağlı
toplam 34 hastane mevcut olup, bunların kanser tedavisi verdiği büyük hastaneleri
seçilmiĢtir. Kanser hastası acile baĢvurabileceği düĢünüldüğünde araĢtırmanın
yapıldığı hastanelerin haricindeki diğer hastanelere de belli sayıda baĢvuru
olmuĢtur. Bu hastaların tanı ve tedavisinin sürekli yapıldığı yerler araĢtırma yapılan
büyük hastanelerdir. Kanser hastalarının uzun yatıĢ süreleri olması da daha fazla
hastaya ulaĢmada engel teĢkil etmiĢtir. Mükerrer hasta görüĢmesi olmaması için
bu konuya da özen gösterilmiĢtir. Bu durum araĢtırmanın sınırlılıkları arasında
gösterilebilir.
35
2.6. AraĢtırmanın Bulguları
AraĢtırmada veri toplama aracı olarak kullanılan anket dört kısımdan
oluĢmaktadır. Birinci kısımda, katılımcıların sosyo-demografik özelliklerine ait
bilgiler toplanmıĢtır. Ġkinci bölümde, kanser hastalarının hizmet aldıkları sağlık
çalıĢanlarından memnuniyeti ölçülmüĢtür. Üçüncü bölümde, hastaların hastane
konusundaki düĢünceleri belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Dördüncü ve son bölümünde
ise, kanser hastalarının hizmet aldıkları hastanede hastane ve personelden
beklentilerini belirleyecek sorular yer almaktadır.
2.6.1. AraĢtırmaya Katılanların Demografik Özellikleri
Çizelge 2.1‟de ankete katılan kanser hastalarının demografik özellikleri
hakkında bilgiler verilmiĢtir.
36
Çizelge 2.1. Demografik Özellikler
YaĢ
Cinsiyet
Hastaneye ilk
baĢvuru mu?
Medeni Durum
Öğrenim Durumu
ÇalıĢma Durumu
YaĢanılan Yer
Aylık Geliri
Kanser Tedavisi
Süresi
Yalnız mı
yaĢıyorsunuz?
Kiminle
yaĢıyorsunuz?
12-45
46-60
61-93
Kadın
Erkek
Sayı
146
182
144
197
275
%
30,9
38,6
30,5
41,7
58,3
Evet
Hayır
Evli
Bekar
Okuryazar değil
Okuryazar
Ġlkokul/ortaokul
Lise ve dengi okul
Lisans
Lisansüstü
Resmi çalıĢan
Emekli
Özel çalıĢan
Ev hanımı
Öğrenci
Serbest
ĠĢsiz
Kırsal
ġehir merkezi
500 TL den az
501-1500 TL
1501-2500 TL
2501-3500 TL
3501+ TL
276
196
364
108
34
33
252
102
40
11
54
151
51
108
11
45
52
163
309
108
253
92
14
5
58,5
41,5
77,1
22,9
7,2
7,0
53,4
21,6
8,5
2,3
11,4
32,0
10,8
22,9
2,3
9,5
11,0
34,5
65,5
22,9
53,6
19,5
3,0
1,1
1 aydan az
1-6 ay
7-12 ay
1-2 yıl arası
2 yıldan fazla
91
175
85
78
43
19,3
37,1
18,0
16,5
9,1
Evet
Hayır
40
432
8,5
91,5
Ailemle
Cevap vermemiĢ
434
38
91,9
8,1
37
Çizelge 2.2. Kanser Türleri
Kanser Türü
Karaciğer
Akciğer
Mide
Beyin
Kolon
Troid
Mesane
Böbrek
Deri
Kemik
Meme
Gırtlak
Lenf
Pankreas
Prostat
Rahim
Testis
Lösemi (Kan)
Sayı
30
132
43
17
31
7
5
10
5
12
66
11
8
20
11
9
8
47
%
6,4
28,0
9,1
3,6
6,6
1,5
1,1
2,1
1,1
2,5
14,0
2,3
1,7
4,2
2,3
1,9
1,7
10,0
Çizelge 2.1‟den görüleceği üzere ankete katılanların %41,7‟sinin kadın,
%58,3‟ünün ise erkektir. Medeni ve yaĢ durumuna bakacak olursak %77,1 inin evli
olduğu ve %69,1'inin 45 yaĢından büyük olduğunu görmekteyiz. Hastaların %58,5'i
tedavi gördüğü hastaneye ilk kez baĢvuruda bulunmuĢlardır. AraĢtırmayı
yaptığımız hastaların %77,1'i evlidir; %7,2'si okuryazar değildir. Demografik
özelliklerden hastaların nerede yaĢadıkları yönündeki soruya hastalar %65,5'i
Ģehir merkezi, geri kalanı ise kırsal kesim ve köylerde yaĢadıklarını belirtmiĢlerdir.
Aynı grubun %32'si emekli, %11'i iĢsiz olarak gözükmektedir. Hastaların %22,9'u
ayda beĢ yüz Türk Lirası'ndan az, %53,6'sı ise ayda beĢ yüz ile bin beĢ yüz Türk
Lirası gelirleri olduğunu belirtmiĢlerdir. Hastaların %91,9 u ailesiyle yaĢadıklarını
belirtmiĢlerdir. Çizelge 2.2‟de kanser türü olarak en sık %28'le akciğer, %14'le
meme kanserine rastlanmıĢtır. Bu hastaların yalnız %19,3'ü hastalığını öğreneli 1
aydan az olmuĢtur.
2.6.2. AraĢtırmaya Katılanların Sağlık Personeli Memnuniyeti
Ankete katılan kanserli hastaların sağlık hizmeti alırken sağlık personelinden
beklentilerinin ne ölçüde karĢılandığı ve memnuniyetleri ġekil 2.1‟de sunulmuĢtur.
38
Grafik 1‟de tedavi alırken hemĢire ve doktorların sağlık hizmeti ve davranıĢ
açısından ne derece beklentiyi karĢıladığı görülmektedir. Hastaların %86,87‟si
sağlık hizmeti aldığı doktora sorunlarını, düĢüncelerini kolaylıkla ilettiğini, %86,85‟i
sağlık personelince kendisine verilen radyoterapi veya kemoterapinin yeterli
olduğunu düĢünmektedir. Hastaların büyük çoğunluğu doktorunun hastalığı ile ilgili
yeterli bilgiye sahip olduğunu (%90,23); u doktorunun yaklaĢımından memnun
olduğunu (%87,29) ve doktorunu kesinlikle değiĢtirmeyi düĢünmediğini (%86,02)
belirtmektedir. YaĢam kalitesini artırmak için doktorundan yeterli desteği
gördüğünü belirtenler ise %87,08‟dir. Hastalığı ile ilgili kafasına takılan sorulara
anlayabileceği Ģekilde cevap alanlar hemĢireden %88,98, doktordan ise
%86,65‟tir. Buna karĢın doktorların kendisine karĢı saygılı davrandığını belirtenler
%94,92, hemĢirelerde ise %93,01 olarak araĢtırma sonuçlarına yansımıĢtır. Bu
bölümdeki sorulardan bir tanesi ise hastaların tedavi görürken kiĢisel mahremiyete
gösterilen özenin ne oranda olduğunun ölçülmesi amacıyla sorulmuĢ olup, bu da
sonuçlara %93,85 olarak olumlu yansımıĢtır. Bu bölümde %7,84 lük hasta grubu
diğer sorulara göre en yüksek çıkacak oranda doktorumu değiĢtirmek istediklerini
belirtmiĢlerdir.
hiç
biraz
orta
çok
Sorunlarimi doktoruma
kolaylikla ilettim
Bana uygulanan kemoterapi
ve/veya radyoterapi
uygulamalarini yapan personelin
bana karsi davranislarindan…
Doktorumun vermis oldugu
hizmeti kanser hastaligi icin
yeterli buluyorum
Doktorumu degistirmeyi
düsünmüyorum.
Doktorumun yaklasimi bana
güven veriyor
Doktorumun hastaligimla ilgili
yeterli bilgiye sahip olduğunu
düsünüyorum
27,54
29,45
30,72
1,69
2,54
8,90
27,12
1,27
1,48
10,59
21,82
26,91
23,52
2,33
2,75
11,86
4,03
3,81
6,14
1,48
2,33
8,90
2,75
0,85
5,72
2,12
3,39
7,42
34,11
28,39
27,75
50,00
Yasam kalitemin artmasi için
doktorumdan gerekli destegi
gorüyorum
1,48
2,12
7,42
2,12
2,33
8,90
1,69
1,27
3,18
27,54
66,10
65,47
69,92
59,75
64,83
56,14
62,50
59,75
61,23
56,36
54,87
58,26
60,00
Hemsire hastaligimla ilgili soruya
anlayacagim sekilde yanit verdi
Doktorum hastaligimla ilgili
sorularima anlayacagim sekilde
yanit verdi
10,00
2,12
0,85
4,03
30,00
25,00
40,00
Beni muayene eden doktor
kisisel mahremiyetime
(muayene edilirken varsa kapinin
kapanmasi, aradaki perde ya…
20,00
1,27
0,64
3,18
70,00
Beni muayene eden hemşire
bana karsi saygiliydi
Beni muayene eden doktor bana
karsı saygılıydı
80,00
0,00
tam
ġekil 2.1. AraĢtırmaya Katılanların Sağlık Personeli Memnuniyeti
39
40
2.6.3. AraĢtırmaya Katılanların Hastane Memnuniyeti
ġekil 2.2‟de ankete katılan kanser teĢhisi almıĢ hastaların sağlık hizmeti
aldığı hastaneden beklentilerinin ne ölçüde karĢılandığı ölçülmek istenmiĢtir.
Grafik 1'de yer alan sağlık personeli bölümünden farkı, tüm personel ile
hastanenin tümünün değerlendirildiği bir bölüm olmasıdır. Bu bölümde de 12 soru
memnuniyete göre beĢli likert ölçekli olarak düzenlenmiĢtir. Bu bölümde hastaların
%76,48‟i kemoterapinin olası bir yan etkisi hakkında hastane tarafından
bilgilendirildiğini,
%66,1‟i
ise
ağrısı
olduğunda
baĢvurabileceği
merkezler
konusunda bilgilendirildiğini belirtmiĢtir. Hastaların %54,88‟i ikamet ettiği adresten
tedavi aldığı hastaneye ulaĢımı kolayca yapabildiğini; fakat
%26,06‟sı ise bu
konuda sıkıntı yaĢadığını belirtmiĢtir. Sorunun yöneltildiği hastaların %19,07‟si ise
ulaĢımın kısmen rahat biçimde yapabildiğini belirtmiĢtir. %52,96‟sı hastaneden
psikolojik destek alabildiğini, %63,99 luk bir kesim ise hastanede Ģikayetlerini
iletebileceği birisini bulabildiğini belirtmiĢtir. Soru yöneltilen hastaların hastanede
geçirdikleri sürelerin Ģikayetçi oldukları görülmektedir. % 36,44 lük bir kesim hasta
kayıt iĢlemleri için uzun süre beklediğini belirtmiĢ, buna karĢın %43,01 lik bir kesim
uzun süre beklemediklerini, %20,55 lik bir kesim ise kısmen beklediklerini
belirtmiĢlerdir. Aynı Ģekilde hastaneye geldikten sonra bürokratik iĢlemlerde
bekledikleri sürelerde de yüksek oranda memnuniyetsizlik göze çarpmaktadır.
%37,29 luk bir kesim bu sürenin çok olduğunu, %38,13 lük kesim ise az olduğunu
düĢünmektedir. Hastanede vakit geçirilen alanlarla ilgili sorulan sorularda
hastaların %51,27‟si kayıt ve kabul sırasında vakit geçirebileceği alanlar olduğunu,
%54,02‟si ise kemoterapi veya radyoterapi sonrasında vakit geçirebileceği alana
sahip olduğunu belirtmiĢlerdir. Hizmet alınan hastanenin temizliği konusunda
hastaların %63,35‟i memnun olduğu ve %83,05‟i ise hastanenin hastalığıyla ilgili
yeterli imkana sahip olduğunu düĢündüğü ortaya çıkmıĢtır. %77,97 lik hasta kesimi
hastanesini değiĢtirmeyi düĢünmemektedir.
hiç
biraz
orta
çok
Kemoterapinin olası yan etkileri
konusunda hastane tarafından
bilgilendirildim
İkamet ettiğim adresten tedavi
aldiğim hastaneye ulaşımımı kolay
sağlayabiliyorum
Ağrım olduğunda başvurabileceğim
merkezler konusunda hastane
tarafından bilgilendirildim
Hizmet aldıgım hastaneden
psikolojik destek alabiliyorum
Kemoterapi ve/veya radyoterapi
sonrasında hastanede vakit
geçirebileceğim alanlar mevcuttur
Hizmet aldığım hastane
hastalığımla ilgili yeterli imkana
sahip olduğunu düşünüyorum
Hastanemi değiştirmeyi
düşünmüyorum
Hastaneye geldikten sonra
muayene olmak için bürokratik
islemlere (hasta kabul, kayıt,evrak
vb.) harcadiğim toplam süre çoktu
33,69
30,30
29,24
26,91
1,69
4,66
17,16
32,20
13,14
12,92
19,07
25,85
29,03
50,00
53,81
51,06
44,28
30,72
35,38
15,89
23,09
27,75
25,42
5,72
11,44
16,74
7,84
11,44
13,14
21,40
27,54
26,48
12,92
7,84
4,24
9,96
2,33
1,69
20,76
33,05
30,30
21,40
17,37
20,76
24,58
17,16
20,13
4,66
10,59
5,72
9,53
25,64
28,39
22,88
8,90
14,19
10,00
Hastanede şikayetlerimi
iletebileceğim birisini bulabildim
20,00
Hizmet aldığım hastane (muayene
oldugunuz oda, bekleme alanları,
tuvaletler vs.) genel olarak temizdi
30,00
21,40
21,61
20,55
19,07
17,37
40,00
Kayıt/kabul sırası beklediğim yerde
vakit geçirebileceğim alanlar
mevcuttur
Hasta kayıt işlemleri için uzun süre
bekledim
60,00
0,00
tam
ġekil 2.2. AraĢtırmaya Katılanların Hastane Memnuniyeti
41
42
2.6.4. AraĢtırmaya Katılanların Hastane ve Personelden Beklentileri
ġekil 2.3 ankete katılan kanser teĢhisi almıĢ hastaların hastane ve çalıĢan
personelden genel anlamdaki beklentilerini ortaya koyulduğu bölümdür. Bu
bölümde de 11 soru memnuniyete göre beĢli likert ölçekli olarak düzenlenmiĢtir.
Yöneltilen ilk soruda yapılan müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarını rahatlıkla
karĢılayabilecek düzeye geldim diyenlerin %66,31‟dir. ġikayetlerim ve hastalığım
hakkında hastanede çalıĢanlardan istediğim bilgiyi alabildim diyenler %77,33‟tür.
Hastanede ilk müdahale yapıldıktan ve tedavi edildikten sonra doktorun uygun
görmesi halinde evinde tedaviye devam edilme isteği %72,88, kanser teĢhisi
konulduktan sonra tedaviye baĢlamadan önce ailesi ile birlikte psikolojik destek
almak isteyenler ise %63,34 tür. Kanser hastası olmayan diğer hastalarla aynı
ortamda tedavi görmek psikolojik olarak olumlu olduğunu düĢünenler %56,57 aynı
hastalığa sahip diğer hastalarla grup terapisi almak isteyenler %63,14 tür.
Kemoterapi alırken çevresine aynı tür hastaların olmasından kötü etkilenenler
%40,68 olarak göze çarpıyor. Hastalığı süresince ailesinin yanında bizzat
bulunmasını isteyenler %86,44, tıbbi tedavi alırken psikolojik destek talep edenler
%78,39, dini destek isteyenler ise %68,22 dir. Bunlara ek olarak kendisi tıbbi
tedavi alırken ailesinin hastalıktan dolayı psikolojik yardım almasını isteyenler
%69,07 dir.
10,00
hiç
biraz
orta
çok
Kanser teşhisi konulduktan
sonra tedaviye başlamadan
önce evde ailemle birlikte
psikolojık destek almak isterim
Kemoterapi alırken çevremde
benim gibi hastaların olması
beni kötü etkiliyor
Benimle aynı hastalığa sahip
diğer hastalarla grup terapisi
almak isterim
Hastalığımdan dolayı ailemin
de psikolojik yardım almasını
isterim
Tıbbi desteğin yanında dini
destek de almak isterim
Tıbbi desteğin yanında
psikolojik destek de almak
isterim
Tedavi süresince ailemin
yanımda bulunmasını isterim
6,99
14,19
22,25
25,85
30,72
25,42
19,70
25,85
5,72
11,02
19,92
23,09
12,50
22,46
24,36
18,43
22,25
45,34
40,25
61,02
54,03
42,37
6,57
11,02
19,28
26,06
37,08
5,72
8,26
16,95
23,73
5,30
6,78
2,97
4,87
13,77
24,36
1,06
4,03
8,47
43,43
Kanser hastası olmayan diğer
hastalarla aynı ortamda tedavi
görmek psikolojik olarak beni
olumlu etkiliyor
16,95
29,45
43,43
4,45
5,72
16,95
29,45
Hastanede tedavi edildikten
sonra doktorum uygun görürse
tedaviye evde devam
edilmesini isterim
0,00
4,45
5,72
34,11
43,22
60,00
Hastanede tedavi edildikten
sonra doktorum uygun görürse
tedaviye evde devam
edilmesini isterim
16,53
20,00
1,69
4,45
30,00
22,03
33,47
32,84
40,00
5,08
6,57
50,00
Şikayetlerim ve hastalığım
hakkında istediğim bilgiyi
alabildim
Yapılan müdahale sonrasında
günlük ihtiyaçlarımı rahatlıkla
karşılayabilecek duruma
geldim
70,00
tam
ġekil 2.3. AraĢtırmaya Katılanların Hastane ve Personelden Beklentileri
43
44
2.6.5. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumuna Göre Analizler
Bu bölümde kanserli hastaların tedavi gördükleri hastanede palyatif bakım
merkezi
olup
olmamasının
hasta
memnuniyetini
etkileyip
etkilemediği
araĢtırılmıĢtır Burada kullanılan 12 soruluk ölçek memnuniyet derecesine göre
göre beĢli likert yapıda düzenlenmiĢtir.
Ankette beĢli Likert ölçekli sorularda, seçeneklere 1, 2, 3, 4, 5 Ģeklinde
değerler verilmiĢtir. BeĢli Likert ölçeğinde sorulan yargı cümlelerinde aritmetik
ortalama aralıkları üçe ayrılmıĢtır. BeĢli Likert ölçeğinde aritmetik ortalamanın
değerine göre 1,00-2,33 düĢük katılım, 2,34-3,66 kısmen katılım 3,67-5,00 yüksek
katılım olarak değerlendirilmiĢtir. Likert ölçeğine göre sorulan sorularda, aritmetik
ortalama ile birlikte standart sapma hesaplanarak, verilen cevapların ortalamadan
ne kadar saptığı belirlenmiĢtir.
Likert skalası ile ölçülen değiĢkenler 3 gruba ayrılmıĢtır. Seçeneklerden
“Tam” ve “Çok” yanıtı verenler “Katılanlar”; “Hiç” ve “Biraz” yanıtı verenler
“Katılmayanlar”; ve “Orta” cevabı verenler “Kararsızlar” Ģeklinde düzenlenmiĢtir.
Analizlerde gruplar arası farklılıklar t testi ile karĢılaĢtırılmıĢtır.
2.6.5.1. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve ÇalıĢan
Personelden Memnuniyet
Çizelge 2.3‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
hastanede palyatif bakım merkezi olup olmaması durumuna göre gruplandırılmıĢ;
gruplar için ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu ortalamalar arasında fark olup
olmadığı bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Genelde, palyatif bakım merkezi olan
hastanelerde tedavi olan hastaların memnuniyet ile ilgili sorulara verdikleri
cevapların ortalama değerleri palyatif bakım merkezi olmayan hastanelerde tedavi
gören hastaların cevaplarının ortalama değerinden daha yüksektir. Analiz
sonuçlarına göre
“YaĢam kalitemin artması için doktorumdan gerekli desteği
görüyorum” ve “Sorunlarımı doktoruma kolaylıkla ilettim” yargıları dıĢındaki bütün
yargılar için iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır.
45
"Doktorum hastalığımla ilgili sorularıma anlayacağım Ģekilde yanıt verdi",
"HemĢire hastalığımla ilgili soruya anlayacağım Ģekilde yanıt verdi", "Doktorumu
değiĢtirmeyi düĢünmüyorum", "Doktorumun vermiĢ olduğu hizmeti kanser hastalığı
için yeterli buluyorum" ve "Bana uygulanan kemoterapi ve/veya radyoterapi
uygulamalarını yapan personelin bana karĢı davranıĢlarından memnunum"
soruları %1 anlamlılık düzeyinde anlamlı çıkmıĢtır. "Beni muayene eden doktor
bana karĢı saygılıydı", "Doktorumun hastalığımla ilgili yeterli bilgiye sahip
olduğunu düĢünüyorum" ve " Doktorumun yaklaĢımı bana güven veriyor" soruları
%5 anlamlılık düzeyinde anlamlı çıkmıĢtır. Bununla birlikte "Beni muayene eden
hemĢire bana karĢı saygılıydı" ve "Beni muayene eden doktor kiĢisel
mahremiyetime (muayene edilirken varsa kapının kapanması, aradaki perde ya da
paravanın çekilmesi gibi) özen gösterdi" soruları ise %10 anlamlılık düzeyinde
anlamlı çıkarak farklılık göstermiĢtir.
Palyatif bakım merkezi olmayan hastanelerde olanlara göre doktorun
kendilerine saygılı olduğunu düĢünenler daha fazladır. Palyatif bakım merkezi olan
hastanelerde tedavi gören hastalar palyatif bakım merkezi olmayan hastanelerde
tedavi gören hastalara göre doktorlarının hastalıkları ile sorularına anlayacağı
Ģekilde cevap verdiğini fakat hemĢireler için durumun tam tersi olduğu ortaya
çıkmıĢtır. Genel olarak palyatif bakım merkezi olan hastanelerde tedavi gören
kanserli hastalar, palyatif bakım merkezi olmayan hastanelerde tedavi gören
kanserli hastalara göre doktorlarına daha fazla güvenmektedir ve onlardan daha
memnundurlar.
46
Çizelge 2.3. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve ÇalıĢan
Personelden Memnuniyet
GörüĢler
PBM
T – değeri
(p-değeri)
1.700
(0.044)**
1.369
(0.085)***
1.457
(0.072)***
yok
var
yok
var
yok
var
2.950
2.688
3.379
3.566
3.691
3.877
Std.
Sapma
1.372
1.482
1.214
1.294
1.179
1.075
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
3.661
4.028
3.136
2.641
4.076
4.200
4.262
4.471
3.375
3.733
3.352
3.896
3.699
4.066
3.379
3.745
1.132
1.133
1.354
1.381
1.227
1.196
0.931
0.086
1.300
1.381
1.246
1.178
1.250
1.035
1.365
1.380
2.938
(0.001)*
3.300
(0.000)*
0.914
(0.180)
2.059
(0.020)**
2.451
(0.007)**
4.015
(0.000)*
2.756
(0.003)*
2.421
(0.007)*
yok
4.120
var
4.188
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
0.966
1.052
0.629
(0.264)
Beni muayene eden doktor bana karĢı
saygılıydı
Beni muayene eden hemĢire bana karĢı
saygılıydı
Beni muayene eden doktor kiĢisel
mahremiyetime (muayene edilirken varsa
kapının kapanması, aradaki perde ya da
paravanın çekilmesi gibi) özen gösterdi
Doktorum hastalığımla ilgili sorularıma
anlayacağım Ģekilde yanıt verdi.
HemĢire
hastalığımla
ilgili
soruya
anlayacağım Ģekilde yanıt verdi
YaĢam kalitemin artması için doktorumdan
gerekli desteği görüyorum
Doktorumun hastalığımla ilgili yeterli bilgiye
sahip olduğunu düĢünüyorum
Doktorumun yaklaĢımı bana güven veriyor
Doktorumu değiĢtirmeyi düĢünmüyorum
Doktorumun vermiĢ olduğu hizmeti kanser
hastalığı için yeterli buluyorum
Bana uygulanan kemoterapi ve/veya
radyoterapi
uygulamalarını
yapan
personelin bana karĢı davranıĢlarından
memnunum
Sorunlarımı doktoruma kolaylıkla ilettim
Ortalama
2.6.5.2. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve Hastane
Memnuniyeti
Çizelge 2.4‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
hastanede palyatif bakım merkezi olup olmaması durumuna göre gruplandırılmıĢ;
gruplar için ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu ortalamalar arasında fark olup
olmadığı bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Analiz sonuçlarına göre “Hasta kayıt
iĢlemleri için uzun süre bekledim”, "Hizmet aldığım hastane (muayene olduğunuz
oda, bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel olarak temizdi", "Hastanede
Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim", "Hastaneye geldikten sonra
muayene olmak için bürokratik iĢlemlere (hasta kabul, kayıt,evrak vb.) harcadığım
toplam süre çoktu", "Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli imkana sahip
olduğunu
düĢünüyorum",
"Ağrım
olduğunda
baĢvurabileceğim
merkezler
47
konusunda hastane tarafından bilgilendirildim", "Ġkamet ettiğim adresten tedavi
aldığım hastaneye ulaĢımımı kolay sağlayabiliyorum" ve "Kemoterapinin olası yan
etkileri konusunda hastane tarafından bilgilendirildim” yargıları dıĢındaki yargılar
için iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır.
"Kayıt/kabul sırası beklediğim yerde vakit geçirebileceğim alanlar mevcuttur"
ve "Hastanemi değiĢtirmeyi düĢünmüyorum" soruları %5 anlamlılık düzeyinde,
"Kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında hastanede vakit geçirebileceğim
alanlar mevcuttur" ve "Hizmet aldığım hastaneden psikolojik destek alabiliyorum"
soruları ise % 10 anlamlılık düzeyinde anlamlı çıkarak farklılık göstermiĢtir.
Bütün sorular için palyatif merkezi olan hastanelerde tedavi olan hastaların
sorulara verdikleri cevapların ortalaması, palyatif merkezi olmayan hastanelerde
tedavi olan hastaların verdikleri cevapların ortalamasından yüksektir. “Hizmet
aldığım hastane (muayene olduğunuz oda, bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel
olarak temizdi”, “Hastanede Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim” ve
“Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için bürokratik iĢlemlere (hasta kabul,
kayıt, evrak vb.) harcadığım toplam süre çoktu” soruları hariç diğer bütün
memnuniyet
kalemlerinde
palyatif
merkezlerde
tedavi
olan
hastaların
hastanelerden memnuniyeti palyatif merkezi olamayan hastanelerde tedavi olan
hastaların memnuniyetinden istatistiksel olarak anlamlı Ģekilde yüksektir. Palyatif
bakım merkezi olan hastanelerde tedavi olan hastalar, diğer hastalara göre, vakit
geçirebilecekleri mekânlara sahip olan hizmet aldıkları hastaneden psikolojik
destek alabilmekte, hastanelerini değiĢtirmeyi düĢünmemektedirler.
48
Çizelge 2.4. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ve Hastane
Memnuniyeti
GörüĢler
Hasta kayıt iĢlemleri için uzun süre bekledim
Kayıt/kabul
sırası
beklediğim
yerde
vakit
geçirebileceğim alanlar mevcuttur
Hizmet aldığım hastane (muayene olduğunuz oda,
bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel olarak
temizdi
Hastanede Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini
bulabildim
Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için
bürokratik iĢlemlere (hasta kabul, kayıt, evrak vb.)
harcadığım toplam süre çoktu
PBM
yok
var
yok
var
yok
var
4.368
4.433
4.373
4.457
0.920
0.828
0.848
0.772
0.655
(0.256)
0.906
(0.182)
yok
4.312
var
4.528
yok
4.431
Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli
imkana sahip olduğunu düĢünüyorum
var
4.528
yok
4.390
Kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında
hastanede vakit geçirebileceğim alanlar mevcuttur
var
4.509
yok
4.330
Hizmet aldığım hastaneden psikolojik destek
alabiliyorum
var
4.490
yok
4.314
Ağrım olduğunda baĢvurabileceğim merkezler
konusunda hastane tarafından bilgilendirildim
var
4.396
yok
4.523
Ġkamet ettiğim adresten tedavi aldığım hastaneye
ulaĢımımı kolay sağlayabiliyorum
var
4.462
yok
4.387
Kemoterapinin olası yan etkileri konusunda
hastane tarafından bilgilendirildim
var
4.490
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
0.972
0.664
0.894
0.758
0.893
0.893
0.055
0.092
0.960
0.922
0.796
0.885
0.898
0.807
2.144
(0.016)**
1.011
(0.156)
1.251
(0.105)***
1.404
(0.080)***
0.780
(0.217)
0.676
(0.249)
1.057
(0.145)
Hastanemi değiĢtirmeyi düĢünmüyorum
yok
var
yok
var
Ortalama Std.
T – değeri
sapma (p-değeri)
4.603
0.037
0.730
(0.767)
4.660
0.062
4.505
0.043
1.549
(0.061)**
4.641
0.067
4.548
0.801
0.425
(0.335)
4.584
0.674
2.6.5.3. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ile Hastane ve
Personelde Beklenti Durumu
Çizelge 2.5‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
hastanede palyatif bakım merkezi olup olmaması durumuna göre gruplandırılmıĢ;
gruplar için ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu ortalamalar arasında fark olup
olmadığı bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Analiz sonuçlarına göre
“Kanser
hastası olmayan diğer hastalarla aynı ortamda tedavi görmek psikolojik olarak beni
olumlu etkiliyor” sorusu % 1 anlamlılık düzeyinde, “ġikayetlerim ve hastalığım
hakkında istediğim bilgiyi alabildim” sorusu % 5 anlamlılık düzeyinde ve "Yapılan
müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarımı rahatlıkla karĢılayabilecek duruma
geldim" sorusu ise % 10 anlamlılık düzeyinde iki grup arasında istatistiksel olarak
49
anlamlı bir fark olduğu ortaya çıkmıĢtır. Diğer yargılarda ise iki grup arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur.
Palyatif bakım merkezi olan hastanelerde tedavi olan hastalar, diğer
hastalara göre, diğer hastalarla aynı ortamda tedavi almaktan, Ģikayetlerine
kendilerini tatmin edecek derecede cevap almaktan ve yapılan müdahaleler
sonucu
günlük
ihtiyaçlarını
karĢılama
düzeylerinden
memnun
olduklarını
belirtmiĢlerdir.
Çizelge 2.5. Hastanede Palyatif Bakım Merkezi Olma Durumu ile Hastane ve
Personelde Beklenti Durumu
GörüĢler
Yapılan müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarımı
rahatlıkla karĢılayabilecek duruma geldim
ġikayetlerim ve hastalığım hakkında istediğim bilgiyi
alabildim
Hastanede tedavi edildikten sonra doktorum uygun
görürse tedaviye evde devam edilmesini isterim
Kanser hastası olmayan diğer hastalarla aynı ortamda
tedavi görmek psikolojik olarak beni olumlu etkiliyor
Tedavi süresince ailemin yanımda bulunmasını isterim
Tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de almak
isterim
Tıbbi desteğin yanında dini destek de almak isterim
PBM
Ortalama
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
yok
var
3.860
3.679
4.068
4.292
3.994
4.122
3.505
3.962
4.371
4.575
4.177
4.386
3.928
4.084
3.923
4.084
3.784
3.792
3.191
3.301
3.838
3.801
Hastalığımdan dolayı ailemin de psikolojik yardım
destek almasını isterim
Benimle aynı hastalığa sahip diğer hastalarla grup
terapisi almak isterim
Kemoterapi alırken çevremde benim gibi hastaların
olması beni kötü etkiliyor
Kanser
teĢhisi
konulduktan
sonra
tedaviye
baĢlamadan önce evde ailemle birlikte psikolojik
destek almak isterim
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
Std.
Sapma
1.062
1.334
0.981
0.935
1.075
1.224
1.268
1.137
0.920
0.716
1.079
0.900
1.184
1.122
1.242
1.096
1.264
1.192
1.343
1.461
1.242
1.222
T – oranı
(p-değeri)
1.456
(0.072)***
2.092
(0.018)**
1.046
(0.148)
3.338
(0.000)*
2.102
(0.018)
1.819
(0.034)
1.207
(0.113)
1.207
(0.113)
0.060
(0.476)
0.731
(0.232)
0.270
(0.393)
2.6.6. Cinsiyet Durumuna Göre Analizler
Bu bölümde kanserli hastaların tedavi gördükleri hastanede cinsiyetin hasta
memnuniyetini etkileyip etkilemediği araĢtırılmıĢtır Burada kullanılan 12 soruluk
ölçek memnuniyet derecesine göre göre beĢli likert yapıda düzenlenmiĢtir.
50
Ankette beĢli Likert ölçekli sorularda, seçeneklere 1, 2, 3, 4, 5 Ģeklinde
değerler verilmiĢtir. BeĢli Likert ölçeğinde sorulan yargı cümlelerinde aritmetik
ortalama aralıkları üçe ayrılmıĢtır. BeĢli Likert ölçeğinde aritmetik ortalamanın
değerine göre 1,00-2,33 düĢük katılım, 2,34-3,66 kısmen katılım 3,67-5,00 yüksek
katılım olarak değerlendirilmiĢtir. Likert ölçeğine göre sorulan sorularda, aritmetik
ortalama ile birlikte standart sapma hesaplanarak, verilen cevapların ortalamadan
ne kadar saptığı belirlenmiĢtir.
Likert skalası ile ölçülen değiĢkenler 3 gruba ayrılmıĢtır. Seçeneklerden
“Tam” ve “Çok” yanıtı verenler “Katılanlar”; “Hiç” ve “Biraz” yanıtı verenler
“Katılmayanlar” ve “Orta” cevabı verenler “Kararsızlar” Ģeklinde düzenlenmiĢtir.
Analizlerde gruplar arası farklılıklar t testi ile karĢılaĢtırılmıĢtır.
2.6.6.1. Cinsiyet ve ÇalıĢan Personelden Memnuniyet
Çizelge 2.6‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
cinsiyete göre gruplandırılmıĢ; gruplar için ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu
ortalamalar arasında fark olup olmadığı bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Analiz
sonuçlarına göre “Sorunlarımı doktoruma kolaylıkla ilettim” sorusu %1 anlamlılık
düzeyinde, “YaĢam kalitemin artması için doktorumdan gerekli desteği görüyorum”
ile "Doktorumun hastalığımla ilgili yeterli bilgiye sahip olduğunu düĢünüyorum"
soruları %5 anlamlılık düzeyinde ve "HemĢire hastalığımla ilgili soruya
anlayacağım Ģekilde yanıt verdi" sorusu ise %10 anlamlılık düzeyinde iki grup
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu ortaya çıkmıĢtır. Diğer
yargılarda ise iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur.
Hastalığıyla ilgili sorulara hemĢirelerden alınan cevaplarda kadın hastalar
daha memnun gözükürken, doktordan yeterli desteği gördüklerini düĢünenler
erkekler hastalarda daha fazladır. Doktorun yeterli bilgiye sahip olduğunu ve
sorunlarını doktoruna kolaylıkla ilettiğini düĢünenler daha çok erkek hastalardır.
51
Çizelge 2.6. Cinsiyet ve ÇalıĢan Personelden Memnuniyet
GörüĢler
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
2.883
2.898
3.309
3.501
3.781
3.698
Std.
T – değeri
Sapma (p-değeri)
1.340
0.114
(0.454)
1.443
3.131
1.671
(0.047)
3.358
1.110
0.772
(0.220)
1.192
Kadın
Erkek
Kadın
3.751
3.738
3.197
1.089
1.179
1.323
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
2.901
3.989
4.185
4.228
4.367
3.392
3.500
3.431
3.505
3.756
3.800
3.380
3.520
1.399
1.232
1.207
0.938
0.912
1.333
1.321
1.294
1.221
1.200
1.226
1.337
1.402
1.718
(0.043)**
1.611
(0.053)**
0.863
(0.194)
0.632
(0.263)
0.384
(0.350)
1.085
(0.139)
Kadın
3.994
Erkek
4.236
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
1.066
0.911
2.641
(0.004)*
Beni muayene
saygılıydı
eden
doktor
Cinsiyet
bana
karĢı
Beni muayene eden hemĢire bana karĢı
saygılıydı
Beni
muayene
eden
doktor
kiĢisel
mahremiyetime (muayene edilirken varsa
kapının kapanması, aradaki perde ya da
paravanın çekilmesi gibi) özen gösterdi
Doktorum
hastalığımla
ilgili
sorularıma
anlayacağım Ģekilde yanıt verdi
HemĢire hastalığımla ilgili soruya anlayacağım
Ģekilde yanıt verdi
YaĢam kalitemin artması için doktorumdan
gerekli desteği görüyorum
Doktorumun hastalığımla ilgili yeterli bilgiye
sahip olduğunu düĢünüyorum
Doktorumun yaklaĢımı bana güven veriyor
Doktorumu değiĢtirmeyi düĢünmüyorum
Doktorumun vermiĢ olduğu hizmeti kanser
hastalığı için yeterli buluyorum
Bana
uygulanan
kemoterapi
ve/veya
radyoterapi uygulamalarını yapan personelin
bana karĢı davranıĢlarından memnunum
Sorunlarımı doktoruma kolaylıkla ilettim
Ortalama
0.122
(0.548)
2.319
(0.010)***
2.6.6.2. Cinsiyet ve Hastane Memnuniyeti
Çizelge 2.7‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
cinsiyete göre gruplandırılmıĢ; gruplar için ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu
ortalamalar arasında fark olup olmadığı bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Analiz
sonuçlarına göre “Hastanemi değiĢtirmeyi düĢünmüyorum” sorusu %1 anlamlılık
düzeyinde, “Hasta kayıt iĢlemleri için uzun süre bekledim”, " Hastaneye geldikten
sonra muayene olmak için bürokratik iĢlemlere (hasta kabul, kayıt,evrak vb.)
harcadığım toplam süre çoktu", " Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli
imkana sahip olduğunu düĢünüyorum" ile "Ağrım olduğunda baĢvurabileceğim
merkezler konusunda hastane tarafından bilgilendirildim" soruları %5 anlamlılık
düzeyinde ve " Hastanede Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim " sorusu
ise %10 anlamlılık düzeyinde iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark
52
olduğu ortaya çıkmıĢtır. Diğer yargılarda ise iki grup arasında istatistiksel olarak
anlamlı bir fark yoktur.
Ġki grup arasında fark olan tüm durumlarda erkek hastaların daha memnun
oldukları göze çarpmaktadır.
Çizelge 2.7. Cinsiyet ve Hastane Memnuniyeti
GörüĢler
Hasta kayıt iĢlemleri için uzun süre bekledim
Kayıt/kabul sırası beklediğim yerde vakit
geçirebileceğim alanlar mevcuttur
Hizmet aldığım hastane (muayene olduğunuz
oda, bekleme alanları, tuvaletler vs.) genel
olarak temizdi
Hastanede Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini
bulabildim
Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için
bürokratik iĢlemlere (hasta kabul, kayıt, evrak
vb.) harcadığım toplam süre çoktu
Hastanemi değiĢtirmeyi düĢünmüyorum
Cinsiyet
Ortalama
T – değeri
(p-değeri)
1.661
(0.048)**
0.889
(0.187)
0.916
(0.179)
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
4.553
4.661
4.497
4.563
4.517
4.584
Std.
Sapma
0.723
0.682
0.824
0.777
0.863
0.703
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
4.309
4.436
4.301
4.457
0.931
0.874
0.892
0.780
1.510
(0.065)***
2.020
(0.021)**
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
4.243
4.445
4.360
4.52
4.360
4.458
1.020
0.824
0.940
0.802
0.951
0.788
2.366
(0.009)*
1.981
(0.024)**
1.217
(0.111)
1.039
1.032
1.055
0.866
0.868
0.779
0.917
0.850
0.018
(0.492)
1.722
(0.042)**
0.671
(0.251)
1.164
(0.122)
Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli
imkana sahip olduğunu düĢünüyorum
Kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında
hastanede
vakit
geçirebileceğim
alanlar
mevcuttur
4.365
Hizmet aldığım hastaneden psikolojik destek Kadın
alabiliyorum
Erkek
4.367
Kadın
4.243
Ağrım olduğunda baĢvurabileceğim merkezler
konusunda hastane tarafından bilgilendirildim
Erkek
4.396
Kadın
4.479
Ġkamet ettiğim adresten tedavi aldığım
hastaneye ulaĢımımı kolay sağlayabiliyorum
Erkek
4.530
Kadın
4.355
Kemoterapinin olası yan etkileri konusunda
hastane tarafından bilgilendirildim
Erkek
4.450
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
2.6.6.3. Cinsiyet ile Hastane ve Personelde Beklenti Durumu
Çizelge 2.8‟de hastaların hastane memnuniyeti sorularına verdikleri cevaplar
hastanede PM olup olmaması durumuna göre gruplandırılmıĢ;
gruplar için
ortalama puanlar elde edilmiĢ ve bu ortalamalar arasında fark olup olmadığı
bağımsız t testi ile test edilmiĢtir. Analiz sonuçlarına göre
“Yapılan müdahale
sonrasında günlük ihtiyaçlarımı rahatlıkla karĢılayabilecek duruma geldim" ile
"Tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de almak isterim" soruları % 5anlamlılık
53
düzeyinde, "ġikayetlerim ve hastalığım hakkında istediğim bilgiyi alabildim" sorusu
ise %10 anlamlılık düzeyinde iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark
olduğu ortaya çıkmıĢtır. Diğer yargılarda ise iki grup arasında istatistiksel olarak
anlamlı bir fark yoktur. Bu bölümde de iki grup arasında fark olan tüm durumlarda
erkek hastaların daha memnundurlar.
Çizelge 2.8. Cinsiyet ile Hastane ve Personelde Beklenti Durumu
GörüĢler
Cinsiyet
Ortalama
Yapılan müdahale sonrasında günlük Kadın
3.700
ihtiyaçlarımı rahatlıkla karĢılayabilecek duruma Erkek
3.905
geldim
ġikayetlerim ve hastalığım hakkında Kadın
4.050
istediğim bilgiyi alabildim
Erkek
4.167
Hastanede
tedavi
edildikten
sonra Kadın
4.005
doktorum uygun görürse tedaviye evde devam Erkek
4.036
edilmesini isterim
Kanser hastası olmayan diğer hastalarla Kadın
3.619
aynı ortamda tedavi görmek psikolojik olarak beni Erkek
3.600
olumlu etkiliyor
Tedavi
süresince
ailemin
yanımda Kadın
4.456
bulunmasını isterim
Erkek
4.389
Tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de Kadın
4.101
almak isterim
Erkek
4.312
Tıbbi desteğin yanında dini destek de Kadın
3.908
almak isterim
Erkek
4.003
Hastalığımdan dolayı ailemin de psikolojik Kadın
3.862
yardım destek almasını isterim
Erkek
4.029
Benimle aynı hastalığa sahip diğer Kadın
3.756
hastalarla grup terapisi almak isterim
Erkek
3.807
Kemoterapi alırken çevremde benim gibi Kadın
3.187
hastaların olması beni kötü etkiliyor
Erkek
3.236
Kanser teĢhisi konulduktan sonra tedaviye Kadın
3.832
baĢlamadan önce evde ailemle birlikte psikolojik Erkek
3.829
destek almak isterim
Not: *, **, *** %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılık ifade eder.
Std.
Sapma
1.189
1.079
T– değeri
(p-değeri)
1.948
(0.026)**
1.028
0.932
1.057
1.148
1.281
(0.100)***
0.301
(0.381)
1.221
1.278
0.164
(0.565)
0.841
0.910
1.160
0.945
1.233
1.125
1.197
1.219
1.274
1.230
1.407
1.344
1.223
1.248
0.822
(0.822)
2.174
(0.015)**
0.868
(0.192)
1.470
(0.071)
0.436
(0.331)
0.379
(0.352)
0.029
(0.511)
2.7. Analiz Sonucu
Yapılan çalıĢmada hastaların %72,88‟i tedaviye evde devam etmek istediğini
bildirmiĢtir. Bu soruda amaç hastanın stabil hale geldikten sonra evde tedavi
görme isteğini ölçmekti. Hastaların bu hastalık sonucunda ölümle yüzleĢme
ihtimali yüksek olduğunu düĢünürsek yurt dıĢında yapılan çalıĢmalarla paralellik
gösterdiği görülmektedir. Yapılacak modelde hastanın hastaneden uzakta ev ya
da ev benzeri ortamlar olan hospislerde tedavilerine devam ettirme isteği
yüksektir. Bu çalıĢmadan çıkacak sonuçlardan birisi de budur.
54
Ġkinci
bölümde
sorulan
sağlık
personelinden
memnuniyeti
ölçmeyi
hedeflediğimiz sorularda memnuniyet oranı gayet yüksek çıktı. Anket yüz yüze
yapılmıĢ ve sonuçlarının paylaĢılmayacağı garantisi verilse de hastaların tedavi
süreçlerini sıkıntıya düĢüreceklerini düĢündükleri uygulama esnasında da
görülmüĢtür. Bu durum bir miktar bu bölüme yansımıĢtır. Bu kriterin haricinde
personelden genel bir memnuniyet söz konusu olduğu görülmektedir.
Üçüncü bölümde sorulan ve hastane genel memnuniyetinin ölçülmesi
hedeflenen sorularda palyatif bakım modelinin geliĢtirilmesi yönünde iĢaretler
alınmıĢtır. Hastaneye geldikten sonra bürokratik iĢlemlerde ve kayıt sırasında
beklenilen süreyi uzun bulan hasta oranı çok fazladır. Palyatif bakım modelinde
evde bakılması bu yöndeki sıkıntıyı tamamen yok sayacak ve hastane ortamında
oluĢturulacak merkezler sayesinde bu tarz hastalar fazla sıra beklemeyeceklerdir.
Kemoterapi alırken veya hasta kaydını yaptırırken vakit geçirebileceği kendini
meĢgul edebileceği alanların eksikliği çalıĢmada ortaya çıkmıĢtır. Bu durum da
kurulacak modelle en aza indirilecek ve kiĢinin hastalığı üzerinden ilgisini
dağıtabilecek alanlar ve uğraĢılar sisteme kazandırılacaktır.
Hastaların yaĢadığı ulaĢım sorunu palyatif bakım modelinin önemli bir ayağı
olan
evde
bakım
hizmetleriyle
sağlanacağı
için
memnuniyetin
artacağı
düĢünülmektedir.
ÇalıĢmanın
son
bölümü
olan
hastaların
personel
ve
hastaneden
beklentilerinin ortaya koyulacağı yönünde soruların yer aldığı bölümde de bazı
noktalara ulaĢılmıĢtır.
Mesela hastalar hastalığını hatırlatacak hastane ortamı ve benzer hastalıktan
muzdarip kiĢilerden uzak kalmaya çalıĢtığı, psikolojik ve dini destek almak istediği
görülmektedir. Bu durum kurulacak modelle giderilebileceği düĢünülmektedir.
Hastalar tedavi sürecine muhakkak ailesinin katılmasını istemektedirler. Buna
ek olarak ailenin hastalık süresince kendileri gibi moral ve motivasyon için
psikolojik destek almalarını istemektedirler. Bu durum da palyatif bakım hizmet
55
modeliyle
giderilebileceği
sosyal
hizmet
uzmanları,
psikolog
desteği
ile
memnuniyetin üst düzeylere çıkarılabileceği düĢünülmektedir.
Bu sistemde önemli bir bölüm olan evde sağlık hizmetleri bu bölümde de
hastalar
tarafından
vurgulanmıĢtır.
Hasta
tedaviyi
alıp
normal
hayatını
sürdürebilecek düzeye geldikten sonra eve gitmek istediği görülmektedir. Evde
sağlık ekipleriyle birlikte bu ihtiyaç da ciddi oranda karĢılanabilecektir.
Cinsiyet durumuna göre yapılan analizlerde doktorun yeterli bilgiye sahip
olduğunu düĢünen hastaların daha çok erkekler olduğu görülmüĢ olup bu durum
eğitim düzeyi ile iliĢkilendirilebilir. Yapılacak çalıĢmalarda eğitim düzeyi ile sağlık
personelinden beklentiler arasındaki iliĢki araĢtırılabilir.
Cinsiyet ile iliĢkilendirilen çalıĢan personelden memnuniyet, hastane
memnuniyeti ve hastane ile personelden beklenti durumlarının tamamına
yakınında erkeklerin daha memnun oldukları görülmektedir. Bu durumun eğitim
durumu ve aylık gelirle birlikte değerlendirilmesi ve bu kriterlerden etkilenip
etkilenmediğini sorgulamak daha sağlıklı sonuçlar ortaya koyacağından sonraki
çalıĢmalarda ele alınabilir.
56
57
3. BÖLÜM
TARTIġMA, SONUÇ VE ÖNERĠLER
3.1. TartıĢma
Sağlık sektöründe giderek artan geliĢmelere bağlı olarak kiĢilerin sağlık
hizmetlerine ulaĢması kolaylaĢmıĢtır. Bunun yanında artan hasta sayısına bağlı
olarak sağlık personelinin iĢ yükü artmıĢ, bazı hastalık gruplarına ayrı özen
gösterilmesi ve zaman ayrılması gereği ortaya çıkmıĢtır. Bu hastalık gruplarından
önemli bir bölümü de kanser hastalarıdır. 2007 yılında dünyada meydana gelen
toplam 60 milyon ölümün yaklaĢık olarak 7,9 milyonu (ya da %13'ü) kanserden
kaynaklanmıĢtır. Ülkemizde ise 2000 yılındaki toplam 430.459 olumun 56.250'si
(%13,1) ise kanserlerden meydana gelmiĢ olup dünya ile benzerlik göstermektedir
(Tuncer, 2008: 72).
Kanser hastalarına diğer hastalara sağlık hizmetini en iyi Ģekilde sunmak için
kliniklerde çeĢitli düzenlemeler yapılmıĢ ve birçok bölümde hastaların kayıt
iĢlemlerinde kısa süreli beklemesi, uzun süreli beklemesi gerektiğinde vakit
geçirebileceği alanların tertip edilmesi gibi çalıĢmalar yapılmıĢtır. Uluslararası
literatürde daha ziyade kanser hastalarına yönelik palyatif bakım sistemi ile ilgili
hastaların ruhsal ve bedensel yönden daha huzurlu hissettiği, hastalığını daha
kolay atlatabildiği ve hastalığı süresince daha mutlu olduğu yönünde bulgular
vardır. Fakat ülkemizde bu konuda çalıĢma bulunmamaktadır. Bu tez sağlık
sektöründe palyatif bakım modelinin gerekliliğini araĢtırmayı amaçlamıĢtır.
Bu
doğrulta bir anket düzenlenmiĢtir.
Anket yaparken Ankara Ġlindeki tüm hastalara ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır. Kanser
hastası tedavi eden tüm kamu hastaneleri ziyaret edilmiĢ ve hasta durumuna göre
anket uygulaması yapılmıĢtır. Bu yolla ankete 472 hasta katılmıĢtır. Ankete
katılanların %41,7‟sinin kadın, %58,3‟ünün ise erkek olup ve yaĢ durumuna
bakacak olursak %77,1 inin evli olduğu ve %69,1'inin 45 yaĢından büyük olduğunu
görmekteyiz. Hastaların % 58,5'i tedavi gördüğü hastaneye ilk kez baĢvuruda
bulunmuĢlardır.
58
Dünya‟da en çok tanı konulan kanserler akciğer (%13,0), meme (%11,9) ve
kolon (%9,7) iken kanserden ölümlerin ise en çok akciğer (%19,4), karaciğer
(%9,1) ve mideden (%8,8) gerçekleĢtiği belirtilmiĢtir.
Türkiye‟de kanser sıklığı Dünya ve Dünyanın geliĢmekte olan ülkeleriyle
benzerlikler göstermektedir. 2009 yılı kanser istatistiklerine göre ülkemizde her yıl
yaklaĢık 98 bin erkek ve 63 bin kadın kansere yakalanmaktadır. Ülkemizde en sık
görülen kanserler erkeklerde akciğer ve prostat iken, tütüne bağlı kanserler
önemini korumaya devam etmektedir. Kadınlarda en sık görülen meme kanseri,
her 4 kadın kanserinden birisi olmaya devam etmektedir. YaĢam süresi incelenen
kanserler içinde en kötü olan akciğer kanseridir (www.kanser.gov.tr).
Yapılan çalıĢmada ulaĢılan 472 hastadan elde edilen sonuçlara göre %28‟i
akciğer kanseri, %14‟ü meme kanseri, %10 kan kanseri(lösemi) olduğu
görülmektedir. ÇalıĢma neticesinde ulaĢılan hastaların kanser türü Dünya ve
Türkiye verilerine paralellik göstermektedir.
Yurt dıĢında palyatif bakım kanser tedavisi esnasında veya tedavi sonrasında
ortaya çıkan tüm semptomların ortadan kaldırılması, hastanın ve hasta
yakınlarının psikolojik yönden desteklenmesi ve eğitimini de içeren bir tedavi biçimi
ve bir tedavi felsefesi olduğu yapılan çalıĢmalarda ortaya konmuĢtur (Parkes,
1985:120).
Yapılan çalıĢmada palyatif bakım merkezi olan hastanelerle olmayanlar
arasında karĢılaĢtırma yapıldığında palyatif bakım merkezi olan hastanelerde tıbbi
desteğin yanında psikolojik desteğin alma isteği ve bu süreçte ailenin yanında
bulunma isteği ortaya çıkmıĢtır. ġu anda sayıca yetersiz olan palyatif bakım
merkezlerinde bu tür hizmetlere önem verileceği düĢünüldüğünde sayının
arttırılması elzem hale gelmektedir. Bu durum hastalar arasında da bir ihtiyaç
olduğunu ortaya koymuĢtur.
Ġngiltere ve Amerika'da ölüm yeri tahminleri konusunda evden uzakta
kurumsal yerlerde ölümleri tercih etmeye doğru olan uzun dönemli eğilimler
sonucunda ortaya çıkmıĢtır. 1967 ve 1987 yılları arasında, Ġngiltere'de hastanede
59
gerçekleĢen kanser ölümleri %45'den %50'ye, hospis ve diğer kurumlarda ise
%5'den %18'e çıkmıĢtır. Hospisde ölümlerdeki artıĢ 1967'de St. Christopher's
hospisinin açılıĢını takip eden yıllarda Ġngiltere'deki hospis hizmetlerinin hızla
geniĢlemesi ve çeĢitlenmesine neden olmuĢtur. 2000 yılında, Ġngiltere'de kanser
ölümleri hastanelerde %55,5, hospislerde %16,5, evde %23 ve hemĢirelik bakım
hizmeti ve kalacak yer hizmeti verildiği gibi diğer ortamlarda ise %5 tir (IĢıkhan,
2008: 34-44).
Ayrıca Higginson ve Sen-Gupta, Ġngiltere'de gerçekleĢtirilmiĢ 18 çalıĢmayı
tanımlayan mevcut literatürün sistematik bir eleĢtirisini yapmıĢ ve sonuçta yaĢam
sonu bakım ve ölüm için hastaların %50'sinden fazlası ve hospislerde yatan
hastalar için en çok tercih edilen ikinci mekan olarak evi seçtikleri sonucuna
ulaĢmıĢlardır. Ġngiltere'de yapılan bir araĢtırmaya göre var olan Ģartlarda ölüm yeri
olarak ölümcül kanser olan (84 kiĢilik bir grup) 59 hastadan 34'ü (%58) evi, 12'si
(%20) hospisi ve 12'si (%20) hastaneyi seçmiĢtir. Evde ölüm zamanla önemli
oranda, %58'den %49'a düĢmüĢ, hastane ve hospis için bir miktar, %20-24,
artmıĢtır. Benzer bir Ģekilde özellikle kendi kendine bakım ve yakınların
yorgunluğu ile ilgili sorunlar ortaya çıktıkça terminal aĢamadaki kanser hastaları
için hastanede ölümün kabul edilebilirliği zamanla artabilmektedir. 160 ölümcül
kanser hastası üzerinde yapılan çalıĢmada, bir tercih belirten 90 kiĢinin %53'ü evi,
%29'u hospisi, %14'ü hastaneyi ve %3'ü de evde hemĢire bakımını tercih ettiği
bulunmuĢtur (IĢıkhan, 2008: 34-44).
Radyasyon tedavisi, tüm tedavi seçenekleri arasında yanlıĢ anlama ve
yorumlara en çok açık olan bir tedavi Ģeklidir. Bir odada, tek baĢına büyük bir
cihazdan görünmeyen bir tedavi almak düĢüncesi hasta ve yakınları için oldukça
korkutucudur. Hastalar için bu tedavi yöntemi, ölüm korkusunu yeniden tetikler.
Çünkü bu onlara ameliyatla kanserin tedavi edilemediğini ve hastalığın daha da
ilerlediğini düĢündürür. IĢın tedavisi, ayrıca deride yanık oluĢturan bir yöntem
olarak algılanmaktadır. Radyasyon tedavisinin belli yan etkileri tedaviden önce
hastaya anlatılmalı ve onun gereken önlemleri alması sağlanmalıdır (Irmak vd.,
2008: 167-172).
60
Yapılan çalıĢmada %76.48‟lik bir oran tedavilerin yan etkileri hakkında
bilgilendirildiklerini belirtmiĢlerdir. Bu durum halen uygulanmakta olan sistemin
hastalar üzerinde oldukça olumlu etki bıraktığını göstermektedir. Yeni kurulacak
sistemle bu oran aynen devam ettirilip daha da iyileĢtirilmelidir. Bu durum
hastaların memnuniyetini artıracağı düĢünülmektedir.
Palyatif bakımın son alanı aktif ölüm sürecini yönetmek ve aileyi ölümden
sonra desteklemektir. Normal bir yas tutma tedavi gerektirmez ancak ajite yas
tutma günlük iĢlevleri bozuyorsa (sürekli ağlama, yemek yememe ve uyumama
gibi) ilaç tedavisi baĢlanması yararlı olabilir. Daha sonra, antidepresanların tedbirli
kullanımı yas uzamıĢ ve iĢ yapamaz duruma getirmiĢ depresyona etkili olacaktır.
Hastalar hastalıklarından dolayı ailesinin de psikolojik destek alması yönünde
%69.07 lik bir kesim görüĢ bildirmiĢtir. Bu durum Ģu anda ülkemizde görülen ciddi
eksiklerden birisidir. Kurulacak modelle psikolog desteği mutlaka sağlanmalıdır.
Böylelikle hastalık sürecinde daha bilinçli olunacağı için hastaya destek
noktasında olumlu dönüĢler olacağı gibi yaĢanan kayıplardan hasta yakınının
sonra toparlanma sürecinin daha hızlı olacağı düĢünülmektedir.
Hastalar genellikle hekimlerinin ciddi hastalık süresince manevi konulara
vurgu yapmalarını isterler. Bu bir dinsel istek de olabilir. Hekimlerin bu konuda
hastalarının
bakım
almasını
sağlamaları
gerekir
(www.nationalconsensusproject.org, 2009).
ÇalıĢma sonucunda hastalar tıbbi tedavinin yanında manevi ve psikolojik
destek de almak istediklerini belirtmiĢlerdir. Tıbbi desteğin yanında manevi destek
almak isteyenler %71.22, psikolojik destek almak isteyenler ise %78,39 dur. Bu
oranlarda hastaların ne kadar bu duruma ihtiyaç duyduklarını göstermektedir. Yurt
dıĢındaki yapılan çalıĢmalar neticesinde bu durumda ortaya koyulmuĢtur.
Önerilecek model de özellikle bu tarz merkezlerde psikolojik destek ve dini destek
sağlanacak Ģekilde yapılandırılması ön görülmektedir. Bu durumun hasta
memnuniyetini artıracağı gibi hastalık sürecinin iyileĢmesine de katkı sağlayacağı
düĢünülmektedir.
61
3.2. Sonuç ve Öneriler
Bu tezin sonuçları Türkiye'de bir palyatif bakım sisteminin kurulmasının
gerekliliğini iĢaret etmektedir. Son devre kanser hastaları ile yüz yüze yapılan
görüĢmelerde,
her
ne
kadar
Ģikayetleri
olsa
da,
hastaların
soruları
cevaplandırmada biraz çekingen davrandıkları gözlemlenmiĢtir. Hastaların tedavi
gördükleri sağlık kurumunda palyatif merkezinin olması, hastaların sağlık
kurumundan ve sağlık personelinden memnuniyetini olumlu yönde etkilemektedir.
Ankete katılan hastaların % 72,88‟i tedaviye evde devam etmek istediğini
bildirmiĢtir. Palyatif bakım merkezleri evde sağlık hizmetleri ile entegre bir Ģekilde
çalıĢacağını düĢünürsek stabil hale gelen bir hastanın evde tedavi edilmesi hem
maliyet açısından hem de hastanın isteği açısından olumlu olacaktır. Ayrıca
merkezlerin özelliğinde de ev benzeri ortamlar Ģeklinde düzenlenmesi söz
konusudur. Sosyal ortamların imkan neticesinde fazla olduğu, tedavinin arda kalan
zamanlarında evinde gibi vakit geçirebileceği alanlar olacaktır.
Hastane genel memnuniyetinin ölçülmesi ve palyatif bakım modeline yön
vermesi amaçlanan üçüncü bölümde modele yönelik iĢaretler alınmıĢtır. Hastalar
hastaneye geldikten sonra iĢlemlerde ve kayıt sırasında beklenilen süreyi uzun
bulmuĢlardır. Kurulacak olan sistemde evde verilmesi amaçlanan hizmet tamamen
hastanın ayağına gidecektir. Buna ek olarak ayrı bir merkez kurulması ve kanser
hastalarının sıra beklemeden hizmet alacağı bir sistem tüm bu beklentileri
karĢılayacaktır.
Kemoterapi hizmeti alırken veya hastaneye giriĢ iĢlemlerini yaparken vakit
geçirebilecekleri, kitap, gazete okuyabilecekleri alanın olmaması, televizyon
seyredebilme imkânının olmaması, olan yerlerde ise tamamen bir karmaĢa
içerisinde olması bu alandaki eksikliği de ortaya koymuĢtur. Kurulacak
merkezlerde bu tarz alanlar oluĢturulup bu hastalara özgü kılınması bu ihtiyacı da
karĢılayacağı düĢünülmektedir.
YaĢanılan ulaĢım sorunu evde sağlık hizmetleri nakil araçlarıyla çözülecek,
hastalar hastalığını hatırlatacak ortamlardan ve kiĢilerden gerekli olmadıkça uzak
kalacak psikolojik ve dini destek alacaklardır. Bu hizmetleri alacak olan hastanın
62
ailesi de yanında bulunacak, tedavi sürecine o da dahil olacaktır. Bu süreçte hem
hasta hem de yakını birlikte vakit geçirebilecek, ilgili personelin yönlendirmeleriyle
birbirlerine destek de olabilecektir.
Merkezlerin planlanması yapılarak hangi hastaneye hangi büyüklükte
merkezin kurulması gerektiği belirlenmeli, bu da bir eylem planı çerçevesinde
düzenlenmelidir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nda bakım alan hastaların sağlık
ihtiyaçlarının düzgün karĢılanabilmesi için birbirleriyle koordineli çalıĢarak, bakım
ve sağlık merkezini ortak çatıda buluĢturulması faydalı olacaktır.
Yurt dıĢı incelemelerinde yatıĢ gün sınırlaması getirilmiĢtir. Bu durumun
olumlu ve olumsuz yanları mevcuttur. Bir hasta tam olarak iyileĢmeden yatıĢ gün
sınırlamasına takılıp çıkarılması hastalığın nüksetmesine ve tekrardan hastaneye
yatıĢı gerektirebileceği gibi hastanın ölümüne de sebep olabilir. Sınırlama
yapılmazsa bu merkezler uzun süreli bakım merkezi haline gelme durumu ile karĢı
karĢıya kalabilir. Bu durumda kurulması düĢünülen modele tamamen zıttır. YatıĢ
sınırlaması
esnek
olarak
yapılarak
karara
sağlık
personelinin
katılımı
önerilmektedir.
Hastaların psikolojik durumlarının düzenli olarak belirlenmesi yoluyla
psikolojik sorunlarının mümkünse önlenmesi ya da erken tanımlanmasının bu
merkezlerde yapılması, psikolojik sorunların terapisi yapılmalı, gerekirse bu
konuda ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanından yardım alınmalıdır. Buna ek olarak
grup terapileri yoluyla hasta ve yakınlarının psikososyal sorunlarının hafifletilmesi
ya da giderilmesi için destekte bulunulması faydalı olacaktır.
Merkezlerin
yatak
kapasiteleri
sınırlı
tutularak
belirli
bir
sayıda
planlanmalıdır. Bu durum mevcut insan kaynağının daha rahat hizmet vermesini
sağlayacak, hasta yükü daha az olacaktır. Hasta ve hasta yakınları için de olumlu
olacaktır. Merkezde hasta sayısının çok olması hasta ve hasta yakınlarını olumsuz
etkileyebilir.
Yurt
dıĢı
uygulamalarında
da
yatak
sayısının
az
olduğu
gözlemlenmiĢtir. Merkez planlaması yapıldığı zaman ilk etapta hasta talebi fazla
63
olacak, belki bazı merkezler bu yüzden yatak artırım talebinde bulunacaklar ancak
merkezler yaygınlaĢmasıyla bu durumun ortadan kalkacağı düĢünülmektedir.
Palyatif bakıma gereksinimi olan hastalar sadece bu merkezlerde takip
edilmemesi faydalı olacaktır. Böylelikle palyatif bakım modeli tüm servislerin
benimseyeceği bir model halini alacaktır. Bu durumda merkezlerdeki yatak
sayılarını artırmama yönündeki görüĢ desteklenmelidir. Palyatif bakım konusunda
eğitim almıĢ destek timi oluĢturularak diğer servislerde de hasta takibi yapması
gerekmektedir. Böylece palyatif bakım servisleri dıĢındaki doktor ve sağlık
personelinde de palyatif bakım bilgisinin yerleĢmesi sağlanacağı düĢünülmektedir.
Merkezlerde multidisipliner ekip olmalı, bu ekip üyeleri de palyatif bakım
eğitimi alması gerekmektedir. Bu eğitim yeterli olmadan ekipler kurulduğunda tek
sesliği sağlamak zorlaĢır. Hasta ve hasta yakınları eğitim almamıĢ personelin
bilinçsiz davranıĢı sonucu destek tedavi uygulamaları hakkında yanlıĢ fikirler
oluĢabilir.
Yine
eğitim
almamıĢ
personelce
kanser
hastasına
gereksiz
konsültasyonlar, yararsız tedavi ve giriĢimler planlanabilir. Multidisipliner ekip
sorumlusu hekim olarak belirlense de diğer sağlık personeline de yeterli yetkiyi
devretmiĢ olması hem kendi açısından yükü azaltacağı, diğer sağlık personelinin
sorumluluk alarak daha motive çalıĢmasını da sağlayacağı düĢünülmektedir.
Ülkemizde Algoloji Bilim Dalı da yan dal olarak kabul edilmiĢtir. Halen
Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniklerine bağlı olarak ağrı poliklinikleri hizmet
vermektedir. Kanser hastalarının yoğun olmadığı merkezlerde ağrı polikliniklerinde
nonmalign hasta yükü daha fazla olabilir. Eğitim hastanelerinde ayrıca algoloji
klinikleri de kurulabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Ağrı polikliniği dıĢında
ayaktan hastalara hizmet veren, daha önce takipli hastaların evde tedavilerinin
devamlılığı için palyatif bakım merkezi bulunmalıdır. Ağrı poliklinikleri doğal olarak
bu merkezlerle koordineli çalıĢması faydalı olacaktır.
Hospisler ve evde bakım hizmetleri sunan birimler eĢ zamanlı efektif
çalıĢmalıdır.
Bu
sağlanamazsa
palyatif
bakım
merkezlerinde
hasta
mobilizasyonunun zor olacağı aĢikardır. Özellikle evde bakım hizmeti verecek
64
personelin
palyatif
bakım
konusunda
eğitimine
hız
verilmesi
gerektiği
düĢünülmektedir.
Kurulması planlanan palyatif bakım merkezlerine ülke Ģartları da göz önünde
bulundurularak alan sınırlaması getirilmemesi gerektiği düĢünülmektedir. Belirli
alanlar zorunlu olmalı ancak efektif olup olmaması değerlendirilmeli. Odalar tek
kiĢilik, tuvalet-banyonun içerisinde bulunduğu, güneĢ ıĢığını alabilen aydınlık
alanlar olmalı. Sağlık bakanlığının Ģehir hastaneleri projelerinde bu durumlarda
yatırım planında değerlendirilmelidir. Mevcut binaların bu Ģartlarda düzenlenmesi
zorken yeni yapılacak binaların planlamalarının bu çerçevede yapılması zor
olmayacağı düĢünülmektedir.
Palyatif
bakım
sistemi
faaliyete
geçirilmeye
baĢlanması
ile
birlikte,
mümkünse daha önce, etik sorunların çözümü için de çalıĢmalar yapılmalıdır.
Hasta ve hasta yakınlarına hastalığı ve yaĢam süresi ile bilgilendirilme tam ve
doğru yapılmalı ve hatta zorunluluk olması faydalıdır. Merkezlere ve hospislere
hasta kabulü sırasında yapılabilecekler ve yapılamayacaklar hasta ve hasta
sahiplerine tam olarak anlatılmalı ve onam alınmalı. Son dönem hasta
resusitasyonunun kanuni zorunluluğu üzerinde çalıĢılmalı, mümkünse bu tarz
hastalar için zorunluluk olmaktan çıkarılmalıdır. ġu anda resusitasyon yapmama
yasal olmadığı için, her hasta resusite edilip yoğun bakıma alınmaktadır. Son
dönem her hasta için invaziv giriĢimden kaçınılmalı ve tedaviyi değiĢtirmeyecek
gereksiz pahalı tetkikler istenmemelidir. Hasta ve hasta yakınları bu istemler
karĢısında ikna edilerek bu süreçte de palyatif bakım ekibine destek verilmesi
faydalı olacaktır. Tüm tedavi desteğinde hasta istemi dikkate alınmalı, bu istemler
yazılı olmalı, istemlere uyan doktor ve sağlık personelinin korunmasına yönelik
önlemlerin de alınması faydalı olacaktır.
Bu merkezlerde çalıĢan sağlık personelinin bu zor görevi yerine getirirken
yaĢadıkları tükenmiĢliklerinin dikkate alınması gerekmektedir. Mevcut sağlık
sisteminde güç ve daha ayrıcalıklı olduğu düĢünülen acil servis, yoğun bakım gibi
bölümlere verilen ayrıcalıklar bu merkezlerde de mutlaka düĢünülmelidir.
65
Ağrı tedavisinde etkin opioid kullanımının yaygınlaĢtırabilmesi için eğitimin
yanı sıra mutlaka opioid kullanımı önündeki yasal sınırlamaların gözden
geçirilmesi ve opioid çeĢitliğinin sağlanması gerekmektedir.
Sonuç olarak ülkemizde palyatif bakım hizmetlerini verebilmek için yeni bir
model geliĢtirme gerekliliği ortadadır. Bu modelde Sağlık Bakanlığı(SB), Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı(ASPB), Sosyal Güvenlik Kurumu(SGK), Üniversiteler,
Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı(DĠB), Sivil Toplum KuruluĢları(STK) nın paydaĢlığında
gönüllülerinde önemli oranda yer almalıdır. Sağlık ve sosyal iĢlerin ayrı
bakanlıklarca yürütüldüğü ortada olduğu için Sağlık Bakanlığı ve Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı sistemin önemli parçalarıdır. Sağlık hizmetine ulaĢabilen bir
hasta bakım hizmetine ulaĢamayabiliyor. Bu hizmetler için iki ayrı bakanlığın
sunmuĢ olduğu hizmetlere birbirinden ayrı olarak baĢvuruda bulunmak gerekiyor.
Bu hizmetlerin koordineli yürütülmesi, arada kalan bu hasta grubunun sıkıntılarını
çözeceği düĢünülmektedir.
Bu sistem ilk olarak birinci basamak hizmetleri alanında yapılanmalıdır. Bu
alanda aile hekimleri ve evde sağlık hizmetleri olmalıdır. Evde sağlık hizmetleri ve
aile
hekimlerine
baĢvuran
hastalardan
ihtiyacı
olanla
bir
üst
seviyeye
yönlendirilecek yapılandırma gerekmektedir. Sonraki aĢama hastane ayağı
olmalıdır. Hastane ayağını da seviyelendirmek mümkün olabilir. Bunun nedeni
mevcut hastanelerin kapasitelerine göre yapılandırıldığı için tek tip merkezleri her
hastanede kurmak zor olacaktır. Bu seviyelendirme ayakta palyatif bakımın
verileceği birinci seviye palyatif bakım birimleri, multidisipliner bir ekibin olduğu ve
yatıĢında sağlanabildiği ikinci seviyedeki merkezler ve son olarak ikinci seviye
benzeri merkezlere ek olarak çalıĢan personelin eğitiminde sorumlu üçüncü seviye
merkezler Ģeklinde dizayn edilmelidir. Son aĢamada ise hospis denilen merkezler
kurularak tedaviye yanıt vermeyen ya da tedavisi gereksiz olduğu düĢünülen ev
benzeri ortamlara sahip yerler oluĢturulmalıdır. Bu merkezlerde bakım hizmetleri
ile birlikte belirli düzeyde sağlık hizmeti de verileceği için hem Sağlık Bakanlığı
hem de Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı etkin rol almalıdır. Üçüncü seviye
merkezlere bağlı hastanelere yakın yerlerde konuĢlandırılmalı ve hastanın
hastaneye sevki gerektiğinde kolaylıkla sağlanabilmelidir. Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı‟nın il düzeyinde yapılanmaları Sağlık Bakanlığı evde sağlık ekipleri
66
tarafından desteklenmeli ve bu sisteme dahil edilmelidir. Tüm seviyelerde
üniversiteler, sivil toplum kuruluĢları ve gönüllüler tarafından destek sağlanmalıdır.
Özellikle ülkemizde eksik olan gönüllülük hizmeti teĢvik edilmelidir. Bu kiĢilerin
eğitimi de bu merkezlerde yapılmalı ve gönüllü olarak çalıĢanlara devlet tarafından
teĢvik edici düzenlemeler yapılmalıdır. Bu tarz merkezlerde manevi bakım
hizmetinin de verilmesi için Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı ve Üniversitelerin sisteme
katkı sağlaması gerekmektedir.
Seviye
Hizmet Sunum Yeri
1. Seviye
Evde
2. Seviye
sağlık,
aile
Sunulacak hizmet
Evde ve ASPB'na bağlı merkezlerde evde
hekimleri
sağlık hizmeti
Hastaneler
Hastaneler bünyesinde 1. 2. 3. seviye birim
ve merkezlerde palyatif tedaviye ek küratif
tedavi
3. Seviye
Hospis
Hastanelere
bağlı
ev
benzeri
yataklı
merkezlerde palyatif tedavi
Her seviyede Üniversiteler, STK, DĠB, Gönüllüler destekli olmalıdır.
ġekil 3.1. Model Önerisi
ġekil 3.1 de belirtildiği biçimde kurulacak palyatif bakım modelinde bulunması
gereken bileĢenler:
 Primer hastalığın kontrolü
 Fiziksel semptomlar
 Psikiyatrik sorunlar
 Manevi sorunlar
 Sosyal sorunlar
 Ekonomik sorunlar
 YaĢam sonu ihtiyaçların saptanması
 Yas dönemiyle baĢ etme
Bu model hasta ve ailelerini hastanın sağlık sorunu konusunda eğitirken,
gerektiğinde opioid kullanımı yapılan, acil tıbbi gözetim isteyen semptomları fark
etme gibi bakıma dair konularda öneri sunan, detaylı bakımdan ziyade
67
semptomlarının kontrol edildiği, hasta ve ailelerine kronik hastalıkla baĢ etme
yöntemleri konusunda her türlü desteği verecektir. Bakım ve sağlık sisteminin iç
içe geçtiği, belirtilen paydaĢların üzerine düĢen sorumluluğu yerine getirdiği ve
koordineli bir Ģekilde yürütüldüğü bir sistem planlanmalıdır.
68
69
KAYNAKLAR
AfĢar, F. ve Pınar, R. (2003). Kanser Hastalarında Ağrı Ve Ağrı Ġle BaĢetme
Yöntemlerinin
Değerlendirilmesi,
Atatürk
Üniversitesi
Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi, 6(3), 19-27.
Ahmedzai, SH., Costa, A. and Blengini, C. et al. (2004). A New International
Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer. 40, 2192-2200.
Aktürk, Z. ve ark. (2012). Hastalar Hekimleri Değerlendiriyor: Europep Ölçeği,
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi.
Algıer, L. (2005). Çocuklarda palyatif bakım. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Mecmuası, 58, 132- 135.
Aydın, E. (2003). Hasta Hakları ve Terminal Dönem, Yoğun Bakım Dergisi, 3(1):
37.
Barrie, R. C. (2012). Palliative care: Progress, needs, and challenges, Cassileth
Israel Journal of Health Policy Research, 1,10.
Bart H.,Myrra J.,Berna P.,Schade E. and Richard P. (2000).Assessment of the
need for palliative care as perceived by ındividual cancer patients and their
families. American Cancer Soliety, 88(4), p.900-910.
BaĢkent
Üniversitesi
Sağlık
Bilimleri
Fakültesi
EriĢim:
http://angora.baskent.edu.tr/bilgipaketi/?dil=TR&menu=akademik&inner=gen
elBilgi&birim=617 adresinden 14 Mayıs 2014‟te alınmıĢtır.
Bingley, A. and Clark, D. (2006). Palliative Care developments in the region
represented by the Middle East Cancer Consortium (MECC). A Review and
Comparative Analysis. National Cancer Institute. Palliative Care in Turkey:
Chapter 9. p:105-113.
Black, J. M. and Hawks, J. H. (2005). Medical–Surgical Nursing Clinical
Management for Positive Outcomes. 7th Edition, Elsevier Saunders St.
Louis. 487-500.
Clark, D. and Wright, M. (2007). The International Observatory on End of Life
Care: A Global View of Palliative Care Development, J Pain Symptom
Manage, 33(5), s.542-546.
Çakıcı, N. I. (2010). Hekim ve Hemşirelerin Kanserli Çocuklara Yönelik Palyatif
Bakim Uygulamalari, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.
Çavdar, Ġ. (2011). Kanserli Hastanın Terminal Dönemdeki Bakımı, Türk Onkoloji
Dergisi, 26(3), 142-147.
Çolak, D. ve Özyılkan, Ö. (2006). “Kanser Hastalarında Palyatif Tedaviler”, Türkiye
Klinikleri, 2(10), 1-9.10.
70
Dedeli, Ö. ve Karadeniz, G. (2009). Kanser ağrısının kontrolü ile psikososyalspiritüel modelin birleştirilmesi, Ağrı, 21(2), s.45-53.
Dinçol, K., Eroğlu, L., Özkan, S. ark. (1993), Kanserde Palyatif Bakım, Erdine, S
(ed): Kanserde Palyatif Bakımın Organizasyonu, Ġstanbul, Sandoz Ürünleri
A.ġ, s.285-292.
Dokuz Eylül Üniversitesi HemĢirelik Fakültesi EriĢim: http://www.deu.edu.tr/derskatalog/tr/tr_1647_1649_54.html adresinden 14 Mayıs 2014‟te alınmıĢtır.
Eaton, AP. (1993). Cancer Supplement. 71: p.3265-3268.
Elçigil, A. (2006). Pediatrik Palyatif Bakim ve HemĢirelik, Atatürk Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 9(4), 77.
Erdine, S. (1987). Kanser ağrıları. Klinik Gelişim, 1, 193-196
Erdine, S. (2002). Kanser Hastasında Palyatif Bakım. Ġçinde: Onat H, Mandel NM.
Kanser hastasına yaklaĢım. Ġstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, s.355-363.
Erel, S. (2008). “Palyatif Bakım” II. Ulusal Tıbbi Onkoloji Kongresi Hemşirelik
Programı Sunumu, Mart 2008, Antalya.
Gwyther, L., Brennan, F. and Harding, R. (2009). Advancing Palliative Care As a
Human Right. J Pain Symptom Manage, 38, s.767-744.
Irmak, M.K., M. Bilgin, M.G., Sızlan, A. (2008) Hasta Gözüyle Kanser. TSK
Koruyucu Hekimlik Bülteni, s.167-172.
IĢıkhan, V. (2008). Terminal dönemdeki kanser hastalarının ölüm yeri tercihleri.
Ġnternet: http://www.ankaraulusdh.gov.tr/sdetay.asp?id=0&did=147 Son EriĢim
Tarihi: 15.04. 2014‟te alınmıĢtır.
Ġnternet: http://www.cdc.gov. adresinden 18 Nisan 2014‟te alınmıĢtır.
Ġnternet:
http://www.medimagazin.com.tr/authors/hikmet-akgul/tr-turkiye8217dekanser-hastalari-icin-palyatif-bakim-72-3-984.html, adresinden 11 Mart
2014‟te alınmıĢtır.
Ġnternet: http://www.nationalconsensusproject.org/guideline.pdf. adresinden 12
ġubat 2014‟te alınmıĢtır.
Ġnternet: www.kanser.gov.tr, adresinden 23 Nisan 2014‟te alınmıĢtır.
71
Kav, S. (2006). Palyatif bakım için hasta eğitim araçları. ESMO Course on
Palliative Care in Oncology Course Book. (Editör) Özyılkan Ö, Kömürcü ġ.
Ankara, 22.
Kebudi, R. (2006). Terminal Dönemde Kanserli Çocuk ve Ailesine YaklaĢım. Türk
Onkoloji Dergisi, 21 (1), S.37-41.
Kostak, M. A. ve Akan, M., (2011). Terminal Dönemdeki Çocuğun Palyatif Bakımı,
Türk Onkoloji Dergisi, 26(4), s.182-192.
Kömürcü, ġ. (2010). Türkiye’de Palyatif Bakım. içinde Türkiye’de Kanser Kontrolü.
Editör: Tuncer, A.M. 2. Baskı.
Liben, S., Papadatou, D. and Wolfe, J. (2008) Paediatric Palliative Care:
Challenges and Emerging Ġdeas. Lancet, 371(9615), s.852-64.
Löfmark, R., Niltsun, T. and Bolmsjö, A. (2007). From Cure to Palliation: Concept,
Decision and Acceptance. Journal of Medical Ethics, 33 (12), 685- 688.
Malak A. T., Dramalı A. (2004). Terminal dönem hasta bakımı. Ulusal Cerrahi
Kongresi-Cerrahi HemĢireliği Seksiyonu Panel ve Bildirileri Kitabı, Ġzmir: Ege
Üniversitesi Basımevi, 271.
Meghani, S. H. (2004). A Concept Analysis of Palliative Care in the United States.
J Adv Nurs, 46(2), 152-161.
Onan, G. N. (2001). Terminal Dönemdeki Kanser Hastalarına Bakım Veren
HemĢirelerin KarĢılaĢtıkları Güçlükler ve BaĢa Çıkma Yolları.
YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Ġstanbul, 20-5.
Öz, F. (2004). Sağlık alanında temel kavramlar. Ankara: Ġmaj Ġç ve DıĢ Ticaret Aġ,
s.276-316.
Özkan, S. (2011). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı‟ında (KOAH) Palyatif ve
YaĢam Sonu Bakımı, Selçuk Tıp Dergisi, 28(1), 69-74.
Palyatif Bakım Derneği EriĢim:http://www.palyatifbakim.org/ adresinden 14 Mayıs
2014‟te alınmıĢtır.
Palyatif Bakım Programı (2009). içinde: Ulusal Kanser Kontrol Programı 20092015 (Editör: Tuncer, M). T.C. Sağlık Bakanlığı Kanserle SavaĢ Dairesi
BaĢkanlığı, Bakanlık Yayın No:760; s.92-110.
Parkes, CM. and Parkes, J. (1985). Hospice versus hospital care. Reevalution
after ten years as seen by surviving spouses. Postgrad Med J. 60, 120-4.
Pastrana, T., Jünger, S. and Ostgathe, O. et al (2008). A Matter of Definition Key
Elements Identified in a Discourse Analysis of Definitions of Palliative Care.
Palliative medicine, 22 (3):s.222-232.
72
Paul, N. Lanken ve ark. (2011). Amerikan Toraks Derneği “YaĢamın Sonundaki
Hasta Bakım çalıĢma Grubu” UzlaĢı Yönergesi: Ġleri Dönem Solunum
Hastalıkları ve DevamlıBakım Gerektiren Hastalıkları olan Hastalar için
Palyatif Bakım American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine,
s.77-91.
Rushton, C. H. (2004). Ethics and palliative care in pediatrics, AJN, 104, 54-63.
Sandra, M. N., Vaughn, C. and Ewan, H. (2001). The Lipincott Manual of Nursing
Practice, Stead L (ed): Palliative Care. Philedelphia, Newyork, pp 161.
Tan, H. D. and Kafalı, H. (2009). Cancer Pain Management in Palliative Care
Patients. Leading the Way in Pain Control: A MECC/ONS Course for
Oncology Nurses, J Pediatr Hematol Oncol, 31 (8): s.614.
Turgay, G. (2010). Sağlık Personelinin Palyatif Bakıma İlişkin Görüşleri,
YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Ankara: s.12.
Türk Dil Kurumu,
(2014),http://www.tdk.gov.tr/?option=com_karsilik&view=karsilik&kategori1=
abecesel&kelime2=P) .
Türk Onkoloji Dergisi, 23(1) s.34-44.
Türkiye’de Kanser Kontrolü, (2008). Editör: Prof. Dr. A. Murat Tuncer. Türkiye
Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Kanserle Savas Dairesi, Ankara, s.72.
Uyar, M., Uslu R., Coker A., ve ark. (2007). Cancer and Palliative Care: Model of
Turkey. MASCC/ISOO 20th International Anniversary Symposium, St Galen,
Switzerland. Supportive Care in Cancer, 15, 79.
Werkander-Harstäde, C. and Andershed, B. (2004). Good palliative care - How
and where? Journal of Hospice and Palliative Nursing 6(1): s.27-35.
World Health Organization. Definition of Palliative Care. Available
http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en/print.html, adresinden
Mart 2014‟te alınmıĢtır.
at:
07
73
EKLER
74
EK-1: Anket Formu
Hasta Memnuniyet Anketi
Sayın Katılımcı
Ankete vereceğiniz cevaplar kesinlikle ve tamamen gizli tutulacaktır.
Soruları dikkatli bir Ģekilde okuyarak, görüĢlerinizi en iyi ifade edecek cevabı
iĢaretlemeniz, araĢtırma sonuçlarının doğruluğu ve güvenilirliği açısından
cevaplanmamıĢ
soru
bırakmamaya
özen
göstermeniz
büyük
önem
taĢımaktadır. Bu konuda göstermiĢ olduğunuz ilgi ve yardımlarınızdan dolayı
Ģimdiden teĢekkür eder, geçmiĢ olsun dileklerimi iletirim.
Salih AKYÜZ
Gazi Üniversitesi
SBE Hastane
ĠĢletmeciliği Bölümü
akyuzsalih@hotmail.com
Bölüm 1: Bireysel Bilgiler
1
2
3
4
Bu Hastaneye ilk baĢvurunuz mu?
( 1) Evet
( 2 ) Hayır
Cinsiyetiniz
( 1) Kadın
( 2 ) Erkek
YaĢınız
Medeni Durumunuz
( 1 ) Evli
(3 ) Dul(eĢi
( 2 ) Bekar
vefat etmiĢ)
( 4) BoĢanmıĢ
5
Öğrenim Durumunuz
( 1 ) Okuryazar değil
( 2 ) Okuryazar
( 3) Ġlkokul / Ortaokul
( 4 ) Lise ve dengi okul
( 5 ) Lisans
( 1 ) SGK çalıĢan
6
Sosyal güvenceniz
( 6 ) Lisans Üstü
( 2 ) SGK emekli
( 3 ) YeĢil kart
( 4 ) Özel sağlık sigortası
( 5 ) Sosyal güvencesi yok
( 6)
Diğer………………………
75
7
ÇalıĢma Durumu
( 1 ) Resmi ÇalıĢan
( 2 ) Emekli
( 3 ) Özel ÇalıĢan
(4 ) Ev Hanımı
( 5 ) Öğrenci
( 6 ) Serbest
( 7 ) ĠĢsiz
( 1) Kırsal(Ġlçe, Kasaba, Köy)
8
9
YaĢadığınız yer
( 2 ) ġehir
merkezi
Aylık Geliriniz
( 1 ) 500 TL den az
( 2 ) 501-1500 TL arası
( 3 ) 1501-2500 TL arası
( 4 ) 2501-3500 TL arası
( 5 ) 3500 TL den fazla
(1 ) Karaciğer
1
0
Kanser teĢhisiniz nedir?
(2 ) Akciğer
( 3 ) Mide
( 4 ) Beyin
( 5 ) Kolon
( 6 ) Tiroid
( 7 ) Mesane
(8 )
Böbrek
( 9 ) Deri
Meme
Pankreas
( 10 ) Kemik
( 12 )Gırtlak
( 11 )
(13 ) Lenf
( 15 ) Prostat
(16 )Rahim
( 14 )
( 17 ) Testis
( 18 ) Lösemi(Kan)
1
1
Ne kadar zamandır kanser tedavisi
alıyorsunuz?
1
2
( 1) 1 aydan az
(2 ) 1-6 ay arası
( 3 ) 7- 12 ay arası
(4 ) 1-2 yıl arası
( 5 ) 2 yıldan fazla
Yalnız mı yaĢıyorsunuz?
( 1 ) Evet
( 1 ) Ailemle
1
3
12. sorunun cevabı Hayır ise kiminle
yaĢıyorsunuz?
( 2 ) Hayır
( 2 ) ArkadaĢımla
( 3 ) Sosyal Tesis (Huzurevi, Bakımevi.)
( ) Diğer …………………….. ……………….(Lütfen belirtiniz)
Lütfen aĢağıdaki ifadelerle ilgili görüĢlerinizi daire içerisine alarak iĢaretleyiniz. Örnek: (1)





Hiç
Biraz
Orta
Çok
Tam
Katılıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Katılmıyorum
76
Bölüm 2: Personel ( Bu bölümde hizmet alınan personel hakkında görüĢler araĢtırılmaktadır)
1
Beni muayene eden doktor bana karĢı saygılıydı.
1
2
Beni muayene eden hemĢire bana karĢı saygılıydı.
2
Beni muayene eden doktor kiĢisel mahremiyetime
3
(muayene edilirken varsa kapının kapanması, aradaki perde ya da
3
paravanın çekilmesi gibi) özen gösterdi.
yanıt verdi.
5
verdi.
5
8
(
(
(
9
(
2)
(
yeterli buluyorum.
Bana uygulanan kemoterapi ve/veya radyoterapi
1
uygulamalarını yapan personelin bana karĢı davranıĢlarından
memnunum.
1

Hiç
Katılmıyorum

Biraz
Katılıyorum
2)
(
1)

Orta Katılıyorum
3)
(
2)

3)
(
2)
1)
3)
(
(
Sorunlarımı doktoruma kolaylıkla ilettim.
12
(
1)
3)
(
2)
Doktorumun vermiĢ olduğu hizmeti kanser hastalığı için
1
3)
(
2)
1)
3)
(
(
Doktorumu değiĢtirmeyi düĢünmüyorum.
9
3)
(
2)
1)
3)
(
2)
1)
3)
(
2)
1)
3)
(
2)
1)
Doktorumun yaklaĢımı bana güven veriyor.
8
11
(
1)
3)
(
2)
HemĢire hastalığımla ilgili soruya anlayacağım Ģekilde yanıt
düĢünüyorum.
10
1)
Doktorumun hastalığımla ilgili yeterli bilgiye sahip olduğunu
7
7
(
1)
görüyorum.
(
2)
YaĢam kalitemin artması için doktorumdan gerekli desteği
6
6
1)
Doktorum hastalığımla ilgili sorularıma anlayacağım Ģekilde
4
4
(
3)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)
(
(
4)
5)

Çok
Tam
Katılıyorum
Katılıyorum
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
77
Bölüm 3: Hastane ( Bu bölümde hizmet alınan hastane hakkında görüĢler araĢtırılmaktadır)
1
1
1)
(
alanlar mevcuttur.
1)
4
1)
1)
Hastaneye geldikten sonra muayene olmak için bürokratik
5
iĢlemlere (hasta kabul, kayıt,evrak vb.) harcadığım toplam süre
5
6
1)
sahip olduğunu düĢünüyorum.
7
1)
geçirebileceğim alanlar mevcuttur.
8
9
9
hastane tarafından bilgilendirildim.
11
1)
Hiç
Biraz
Katılmıyorum
(
1)

Katılıyorum

Orta Katılıyorum
(
(
2)
(
4)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
4)
(
5)
(
3)
(
5)
(
3)
(
5)
(
3)
2)
Kemoterapinin olası yan etkileri konusunda hastane

(
(
4)
(
3)
2)
1)
tarafından bilgilendirildim.
(
(
(
(
3)
2)
1)
kolay sağlayabiliyorum.
1
12
(
Ġkamet ettiğim adresten tedavi aldığım hastaneye ulaĢımımı
1
(
(
5)
(
3)
2)
Ağrım olduğunda baĢvurabileceğim merkezler konusunda
1
10
1)
Hizmet aldığım hastaneden psikolojik destek alabiliyorum.
(
(
4)
(
3)
2)
Kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında hastanede vakit
8
(
(
(
(
3)
2)
Hizmet aldığım hastane hastalığımla ilgili yeterli imkana
7
(
(
5)
(
3)
2)
(
Hastanemi değiĢtirmeyi düĢünmüyorum.
6
(
(
4)
(
3)
2)
1)
çoktu.
3)
2)
(
(
(
(
Hastanede Ģikayetlerimi iletebileceğim birisini bulabildim.
4
(
(
alanları, tuvaletler vs.) genel olarak temizdi.
3
(
3)
2)
Hizmet aldığım hastane (muayene olduğunuz oda, bekleme
3
(
2)
Kayıt/kabul sırası beklediğim yerde vakit geçirebileceğim
2
2
(
Hasta kayıt iĢlemleri için uzun süre bekledim.
(
4)
5)


Çok
Tam
Katılıyorum
Katılıyorum
(
78
Bölüm 4: Hasta (Bu bölümde hastaların hizmet alacağı hastane ve personelden beklentiler
araĢtırılmaktadır)
1
1
karĢılayabilecek duruma geldim.
2
2
4
5
6
6
7
7
8
Tıbbi desteğin yanında dini destek de almak isterim.
almak isterim.
1
10
beni kötü etkiliyor.
11
önce evde ailemle birlikte psikolojik destek almak isterim.
1
1)
1)
1)
3)
2)
1)
(
(
1)
(
(
1)
(
(
1)
(
(
4)
(
3)
(
2)
4)
(
3)
2)
4)
(
3)
2)
4)
(
3)
2)
4)
(
3)
2)
4)
(
(
(
1)
3)
2)
4)
(
(
(
Kanser teĢhisi konulduktan sonra tedaviye baĢlamadan
3)
2)
4)
(
(
(
Kemoterapi alırken çevremde benim gibi hastaların olması
3)
2)
4)
(
(
(
Benimle aynı hastalığa sahip diğer hastalarla grup terapisi
3)
2)
1)
(
(
(
Hastalığımdan dolayı ailemin de psikolojik yardım destek
almasını isterim.
9
9
Tıbbi desteğin yanında psikolojik destek de almak isterim.
2)
1)
Kanser hastası olmayan diğer hastalarla aynı ortamda
Tedavi süresince ailemin yanımda bulunmasını isterim.
(
(
Hastanede tedavi edildikten sonra doktorum uygun görürse
tedavi görmek psikolojik olarak beni olumlu etkiliyor.
5
8
ġikayetlerim ve hastalığım hakkında istediğim bilgiyi
tedaviye evde devam edilmesini isterim.
4
(
1)
alabildim.
3
3
Yapılan müdahale sonrasında günlük ihtiyaçlarımı rahatlıkla
4)
(
3)
4)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
(
5)
(
5)
Size sorulanların dıĢında belirtmek istedikleriniz için aĢağıdaki alanı kullanabilirsiniz.
Anket sona ermiĢtir. TeĢekkür ederiz.
(
79
EK-2. Anket ÇalıĢması
80
ÖZGEÇMĠġ
KiĢisel Bilgiler
Soyadı, adı
: Akyüz Salih
Uyruğu
: TC
Doğum tarihi ve yeri : 1982 / Trabzon
Telefon
: 0505 306 62 36
Faks
:-
e-mail
: akyuzsalih@hotmail.com
Eğitim
Derece
Eğitim Birimi
Mezuniyet tarihi
Yüksek lisans
Gazi Üniversitesi
2014
Lisans
Anadolu Üniversitesi- ĠĢletme
2010
Lisans
Hacettepe Üniversitesi- Sağlık Ġdaresi
2007
Lise
Akçaabat Sağlık Meslek Lisesi
2000
ĠĢ Deneyimi
Yıl
Yer
Görev
12
Sağlık Bakanlığı
Memur
Yabancı Dil
Ġngilizce
GAZİ GELECEKTİR...
Download