Korneal Yanıklarda Klinik ve Tedavi Yaklaşımımız

DOI: 10.4274/tjo.99267
Özgün Araflt›rma / Original Article
Korneal Yanıklarda Klinik ve Tedavi Yaklaşımımız
Clinical Spectrum and Treatment Approaches in Corneal Burns
İlkay Kılıç Müftüoğlu*, Yonca Aydın Akova**, Altuğ Çetinkaya***
*İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göz Hastalıkları Kliniği, İstanbul, Türkiye
**Bayındır Hastanesi, Göz Hastalıkları Kliniği, Ankara, Türkiye
***Dünya Göz Hastanesi, Ankara, Türkiye
Özet
Amaç: Kimyasal ve termal kornea yanıklarında klinik bulguları, uygulanan tedavi yöntemlerini ve uzun dönem prognozu bildirmektir.
Gereç ve Yöntem: 2001-2013 yılları arasında iki ayrı merkezde korneal yanık nedeni ile takip edilen 21 hasta (27 göz) çalışmaya dahil
süresi, ilk başvuru anındaki düzeltilmiş görme keskinliği (DGK), uygulanan tedavi yöntemleri, tedavi sonrası DGK ve komplikasyonlar
kaydedildi. Hastalar medikal tedavi veya amniyon membran transplantasyonu (AMT), limbal otogreft/allogreft limbal transplantasyonu
(KLOT/ KLAT), keratolimbal allogreft (KerLAT) veya penetran keratoplasti (PKP) prosedürlerini içeren kombine tedavi aldı.
Bulgular: Yaş ortalaması 27,1±15,5 yıldı (6 ay-56 yıl) ve hastalar ortalama 63,2±58,6 hafta (4-160 hafta) süreyle takip edildi. Evre I (4 göz)
ve II’deki (8 göz) olgularda medikal tedavi ile başarı sağlanırken, evre III’te yer alan olgulara (11 göz) KLOT (6 göz), AMT ile kombine KLOT
(3 göz), AMT ile kombine KLAT (1 göz) ve KLAT sonrası PKP (1 göz); evre IV’te ise keratektomi, KLAT ile kombine AMT (1 göz); KLOT
ile kombine AMT sonrası nüks nedeniyle keratektomi, KLAT ve PKP (1 göz); KLOT ve PKP (1 göz); AMT ile kombine KerLAT sonrası
PKP (1 göz) uygulandı. Son olgu haricinde tüm olgularda uygulanan tedavi ile oküler yüzey stabilizasyonu sağlandı.
Sonuç: Kimyasal yanıklar oküler yüzeyde ciddi hasara yol açmaktadır. Uygun nitelikli medikal tedavi ve oküler yüzey rekonstrüksiyonuna
ilişkin cerrahi prosedürlerin birlikte kullanımı ile tatmin edici sonuçlar elde etmek mümkündür. (Turk J Ophthalmol 2015; 45: 182-187)
Anahtar Kelimeler: Oküler yüzey, alkali yanık, medikal tedavi, cerrahi tedavi
Summary
Objectives:
cornea.
Materials and Methods: Twenty-one patients (27 eyes) who were followed at two centers for corneal chemical and thermal burns
between 2001 and 2013 were included. Eyes were grouped into four grades according to the severity of burn using Roper-Hall
and complications were recorded. Patients received medical treatment or combined surgical treatment including amniotic membrane
transplantation (AMT), conjunctivolimbal autograft/allograft (CLAU/CLAL) transplantation, keratolimbal allograft (KLAL) or
penetrating keratoplasty (PKP).
Results: Patients had a mean age of 27.1±15.5 years (range, 6 months-56 years) and were followed for a mean 63.2±58.6 weeks (4eyes).
Patients with grade III burns (11 eyes) underwent CLAU (6 eyes), combined AMT/CLAU (3 eyes), AMT/CLAL (1 eye), or CLAL+PKP
(1 eye), while patients with grade IV burns (4 eyes) had keratectomy+CLAL/AMT (1 eye), keratectomy+CLAL+PKP after recurrence
with CLAU/AMT (1 eye), CLAU+PKP (1 eye), and AMT/KLAL+PKP (1 eye). All patients except the latter showed ocular surface
stabilization with these procedures.
Conclusion: Ocular burns cause severe impairment of the ocular surface. It is possible to achieve good results with appropriate medical
treatment and surgeries including ocular surface reconstruction. (Turk J Ophthalmol 2015; 45: 182-187)
Key Words: Ocular surface, alkali burn, medical treatment, surgical treatment
182
Yazışma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Yonca Aydın Akova, Bayındır Hastanesi, Göz Hastalıkları Kliniği, Ankara, Türkiye
Tel.: +90 312 428 28 28 E-posta: yoncaakova@yahoo.com Geliş Tarihi/Received: 02.08.2014 Kabul Tarihi/Accepted: 05.01.2015
©Türk Oftalmoloji Dergisi, Galenos Yayınevi tarafından basılmıştır.
Bu makale Creative Commons Attribution Lisansı koşulları altında korunmaktadır.
Kılıç Müftüoğlu ve ark, Korneal Yanık Tedavisi
Giriş
Kimyasal ve termal korneal yanıklar, hızlı ve ilerleyici
tahribata yol açarak ciddi ön segment komplikasyonlarına neden
olmaktadır.1 Kimyasal yanıklar, tüm göz travmalarının %12’sini
oluşturmaktadır. Oluşan bu komplikasyonların ciddiyeti maruz
kalınan ajanın konsantrasyonu, pH’ı, maruziyet süresi, oküler
yüzeye ve dokulara uzanım miktarı ile ilişkilidir.1,2
Oküler kimyasal yanıklar limbal kök hücre yetmezliğinin en
sık nedeni olup, korneada iyileşmeyen epitel defektleri, stromal
enflamasyon, neovaskülarizasyon, konjonktivalizasyon ve korneal
opasifikasyon ile karakterizedir.1
Kimyasal yanık tedavisinde, akut dönemde ajanın oküler
yüzeyden uzaklaştırılması, enflamasyonun baskılanması esas
iken; kronik dönemde komplikasyonların yönetimi ve sağlıklı
oküler yüzey sağlanması önemlidir.
Son yıllarda kimyasal göz yaralanmalarında, akut
dönemindeki uygun nitelikli medikal tedavinin, oküler yüzey
rekonstrüksiyonu ile kombine edilmesiyle tatmin edici sonuçlar
alınmaya başlanmıştır.3,4,5,6,7,8,9
Biz de bu çalışmada, korneal yanık nedeniyle takip ettiğimiz
olgularda uygulanan tedavi seçeneklerini, tedaviye verdikleri
cevabı ve uzun dönem prognozlarını sunmayı amaçladık.
Gereç ve Yöntem
Çalışmaya 2001-2013 yılları arasında Başkent Üniversitesi
Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları Anabilim Dalı’nda ve takiben
Bayındır Hastanesi Göz Kliniği’nde kimyasal veya termal
yanık nedeni ile takip edilen ve tedavileri aynı hekim (YAA)
tarafından yapılan 21 hastanın 27 gözü dahil edildi. Hastaların
verileri retrospektif olarak taranarak yaş, cinsiyet, maruz kalınan
ajan, takip süresi, kazanın oluş anı ile başvuru arasındaki
geçen süre, ilk başvuru anındaki düzeltilmiş görme keskinliği
(DGK), uygulanan tedavi modaliteleri, tedavi sonrası DGK ve
komplikasyonlar kaydedildi. İstatistiksel analiz için ondalık
olarak belirtilen DGK değerleri logMAR’a çevirildi.10 Parmak
sayma logMAR’da 2,00; el hareketi ise 3,00 logMAR olarak
değerlendirildi.
Olguların limbal fonksiyonu biyomikroskopik muayene ile
klinik olarak değerlendirildi. Konjonktiva epitelinin kornea
üzerine ilerlemesi, limbal Vogt palisadlarının kaybı ve periferal
yüzeyel neovaskülarizasyon bulgularının tek başına veya diğer
bulgularla birlikte görülmesi limbal fonksiyon bozukluğu olarak
değerlendirildi.
Hastalar kornea ve konjonktiva tutulumuna göre yanığın
ciddiyetine göre Roper-Hall sınıflandırması ile evrelendirildi.11
Bu sınıflamaya göre korneada epitel defekti olup konjonktival/
korneal iskemisi bulunmayan olgular evre I; korneal bulanıklığın
olduğu, ancak iris yapılarının görülebilir olduğu, limbal
iskeminin 1/3’ten daha az olduğu olgular evre II; total epitel
kaybı, stromal bulanıklığın olduğu, iris yapılarının görülemediği
ve 1/3 ile 1/2 oranında limbal iskemisi olan olgular evre III;
korneanın tamamen opak olduğu, iris ve pupilin seçilemediği,
limbal iskeminin 1/2’den fazla olduğu olgular ise evre IV olarak
evrelendirildi.
Evre I, II ve III’deki hastaların DGK’ları daha önce değinildiği
şekilde değerlendirilirken; evre IV’de yer alan olguların DGK
değerleri çok düşük, hatta ışık hissi düzeyinde olduğundan, bu
grup DGK hesaplamalarına dahil edilmeyerek, göz bazında ayrı
olarak değerlendirildi.
Medikal tedavi alanlara topikal kortikosteroid damla,
prezervansız suni gözyaşı (hidroksipropil metil selüloz), otolog
serum ve topikal A vitamini (Vitamin A-POS 250 IU/g, BİEM İlaç
San. ve Tic. A.Ş., Ankara, Türkiye) tedavisi uygulanırken; mevcut
tedaviye rağmen ilerleyici korneal neovaskülarizasyonu geliştiren
olgulara 4-6 haftalık dönemden sonra topikal bevacizumab
(5 mg/ml) damla tedavisi 4x1 dozda ilave edildi. Korneal
neovaskülarizasyon takiplerde çekilen biyomikroskopik digital
ön segment fotoğrafları ile klinik olarak değerlendirildi. Cerrahi
tedavi yöntemli olarak ise amniyon membran transplantasyonu
(AMT), konjonktival limbal otogreft transplantasyonu (KLOT),
konjonktival limbal allogreft transplantasyonu (KLAT),
keratolimbal allogreft transplantasyonu (KerLAT) veya penetran
keratoplasti (PKP) tek başına, birbirini takiben veya hasarın
ciddiyetine göre kombine olarak uygulandı.
Oküler yüzeye ilişkin cerrahiler aynı cerrah tarafından
(YAA) lokal anestezi veya genel anestezi altında gerçekleştirildi.
Tek taraflı limbal kök hücre yetmezliği olan olgulara KLOT
uygulandı. Bu teknikte öncelikle vaskülarize pannus dokusunu
uzaklaştırmak amacıyla, limbus bölgesini içerecek şekilde
yüzeyel keratektomi ve konjonktival peritomi yapıldı, ardından
koter ile yeterli hemostaz sağlandı. Sağlıklı gözden horizontal
planda 8 mm, vertikal planda ise 5-8 mm genişliğinde limbalkonjonktival doku alındı. Bu aşamada tenon ve episklera
alınmamasına dikkat edildi. Greft doku, anatomik pozisyona
uygun olarak, alıcı yatakta limbal yetmezliğin en fazla olduğu
kadrana sütüre edildi. Cerrahi sonunda oküler yüzeyi korumak
amacıyla bandaj kontakt lens takıldı. KLOT uygulanan
hastaların 3’ünde fibrin doku yapıştırıcısı kullanıldı. Bu teknikte
greft stabilizasyonunu sağlamak için konjonktival yüzeye 1 adet
fiksasyon sütürü konulurken; korneal yüzeye sütür konulmadı.
Bilateral limbal yetmezliği olan olgulara, hastanın HLA
doku uyumu olan akrabalarından alınan greft veya kadavradan
alınan keratolimbal allogreft ile KLAT ve/veya KerLAT
uygulandı. Konjonktival allogreft transplantasyonu, KLOT
cerrahisine benzer olarak gerçekleştirilirken; KerLAT, 8 mm’lik
trepanizasyon sonrası kalan 360 °C korneoskleral halkanın 2
parça halinde kullanılmasıyla gerçekleştirildi.
Postoperatif dönemde hastalara prednizolon asetat damla
(Pred Forte, Allergan, Westport Co., Mayo, İrlanda) veya
deksametazon damla (Dexasine SE, Liba, İstanbul, Türkiye),
ofloksasin damla (Exocin, Allergan, Westport Co., Mayo, İrlanda)
veya moksifloksasin damla (Vigamox, Alcon, FW, Teksas,
Amerika Birleşik Devletleri) 4x1 ve prezervan içermeyen suni
gözyaşı (hidroksipropil metil selüloz, Tears Naturale Free,
Alcon Pharma, Belçika) damla tedavisi başlandı. Topikal
antibiyotik, kornea epiteli iyileşene kadar kullanılırken, topikal
kortikosteroid damla klinik cevaba göre kademeli azaltıldı.
Limbal allogreft transplantasyonu uygulanan olgulara ek
olarak 2 yıl süreyle sistemik siklosporin (Sandimmun, Novartis
183
TJO 45; 5: 2015
Pharma, Basel, İsviçre) uygulandı (ilk 6 ay 5 mg/kg, ardından
18 ay 3 mg/kg dozda). Sistemik steroid (Deltacortil, UltralanOral, Bayer Türk, İstanbul, Türkiye) tedavisi ise 1 mg/kg/gün
dozda (tedricen azaltılarak) 6-12 ay süreyle uygulandı. Hastalar
immünsüpresif ajan kullanıldığı zaman zarfınca, olası sistemik
yan etkiler açısından aylık olarak bakılan biyokimyasal testler
ile takip edildi.
Takiplerde kimyasal yanık sonrası kapak fonksiyon
bozukluğu olan hastalara korneal ekspojüru önlemek amacıyla
limbal kök hücre transplantasyonu öncesi entropiyon cerrahisi,
sembleferon lizis cerrahisi ve/veya bukkal mukozal greft cerrahisi
uygulandı.
Takip sonunda görme seviyesindeki artış, oküler yüzey
stabilitesindeki düzelme, kornea saydamlığı ve gelişen
komplikasyonlar değerlendirildi. Görme düzeyindeki en az 1
sıra artış başarı olarak değerlendirilirken, 2 haftadan uzun süren
persistan epitel defekti varlığı, ilerleyici korneal vaskülarizasyon
ve/veya korneal incelme başarısızlık olarak değerlendirildi. PKP
uygulanan olgularda ise süregelen kornea epitel düzensizliği,
yaklaşık 4 mm’lik santral alanda vaskülarizasyon ve opasite
varlığı başarısızlık olarak kabul edildi.
Verilerin istatistiksel analizi, istatistik paket programı (SPSS
for Windows, version 18.0, SPSS, Chicago, IL, Amerika Birleşik
Devletleri) kullanılarak yapıldı. Tedavi öncesi ve tedavi sonrası
değerlerin karşılaştırılması Wilcoxon testi kullanılarak yapıldı. P
değerinin <0,05 olması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Evre I ve II hastalığı olan olgulara sadece medikal tedavi
uygulanarak, oküler yüzeyde belirgin iyileşme ve stabilizasyon
sağlandı (Resim 1a, 1b, 1c, 1d). Evre III-IV hastalığı olanların
2’sine (%13,3) tek bir cerrahi prosedür uygulanırken (KLOT);
13 göze (%86,6) kombine veya ardışık cerrahi prosedürler
uygulandı. Evre III’te uygulanan cerrahi prosedürler: KLOT
(6 göz), AMT ile kombine KLOT (3 göz), AMT ile kombine
KLAT (1 göz) ve KLAT sonrası PKP (1 göz) idi. Evre IV’te ise:
keratektomi, KLAT ile kombine AMT (1 göz); keratektomi,
KLOT ile kombine AMT sonrası nüks nedeniyle keratektomi,
KLAT ve PKP (1 göz); keratektomi, KLOT ve PKP (1 göz);
keratektomi ve KLOT tekrarı, AMT ile kombine KerLAT
sonrası PKP (1 göz) idi (Resim 2a, 2b, 2c, 2d). PKP cerrahisi
limbal kök hücre transplantasyonundan ortalama 9,3±7,6 (8-23
a
b
c
d
Bulgular
Çalışmaya yaş ortalaması 27,1±15,5 yıl (6 ay-56 yıl) olan
21 hastanın (14 erkek, 7 kadın) 27 gözü dahil edildi. Olgular
ortalama 63,2±58,6 hafta (4-160 hafta) takip edildi. Üç hastada
(%14,3) termal yanık varken; bir hastada (%4,8) asidik ajana, 17
hastada (%80,9) ise alkali ajana bağlı korneal yanık mevcuttu.
Olguların 3’ü (%14,3) kazadan hemen sonra kliniğimize
başvururken, 1 olgu (%4,8) 1 hafta içinde başvurmuştu. Diğer
olguların (%80,9) ortalama başvuru zamanı ise kazanın oluş
anından 46,2±81,3 hafta (12-78 hafta) sonra idi.
Kornea-konjonktiva tutulumu ve limbal iskemiye göre
ciddiyet derecelendirmesi yapılan gözlerin 4’ünde (%14,8)
evre I; 8’inde (%29,7) evre II; 11’inde (%40,7) evre III; 4’ünde
(%14,8) evre IV yanık mevcuttu.
Evre I’de yer alan hastaların başvuru anındaki ortalama
DGK’sı 0,2±0,2 (0,5-0, logMAR) iken, tedavi sonrası 0,05±0,05
(0,1-0, logMAR) idi. Evre II ve III’de yer alan olguların tedavi
öncesi sırasıyla 1,2±1,13 (3-0,4, logMAR) ve 0,26±0,19 (0,70,1, logMAR) olan DGK değerleri son vizitte 0,45±0,3 (0,90,2, logMAR) ve 0,18±0,27 (0,7-0, logMAR) idi. Düzeltilmiş
görme keskinliğindeki bu artış istatiksel açıdan anlamlı idi
(p<0,05). Evre IV olgularında yer alan olguların ikisinde DGK,
ışık hissi düzeyinden sırasıyla 1 metreden parmak sayma ve
0,2 düzeyine (Snellen); bir olguda ise el hareketinden 0,05
düzeyine (Snellen) yükseldi. Işık hissi düzeyinde görmesi olan bir
hastada ise uygulanan tedavilere rağmen, total vaskülerize lökom
nedeniyle görme, ışık hissi negatif seviyesine geriledi.
184
Resim 1. a, b) Olgunun tedavi öncesi ön segment fotoğrafı (evre II hastalığı olan
olgu), c, d) Olgunun tedavi sonrası ön segment fotoğrafı (tedavi ile periferik kornea
vaskülarizasyonunda azaldı ve korneal opasite kayboldu).
a
b
c
d
Resim 2. a, b) Hastanın tedavi öncesi ön segment fotoğrafı (evre III hastalığı olan
olgu), c) Limbal otogreft transplantasyonu ve amniyon membran örtme cerrahisi
sonrası olgunun 3. haftadaki ön segment fotoğrafı, d) Olgunun postoperatif 3.
aydaki ön segment fotoğrafı.
Kılıç Müftüoğlu ve ark, Korneal Yanık Tedavisi
a
b
Resim 3. a) Hastanın tedavi öncesi ön segment fotoğrafı (evre IV hastalığı olan
olgu), b) Olgunun keratolimbal allogreft transplantasyonu, amniyon membran
örtme cerrahisi sonrası penetran keratoplasti uygulanmış postoperatif 6. aydaki ön
segment fotoğrafı.
ay) sonra yapıldı. Üç olguya tek bir PKP uygulanırken, 1 olguya
2 kez PKP uygulandı.
Evre IV hastalığı olan 2 olgudan 1’inde KLOT sonrası,
diğerinde ise KerLAT ve PKP sonrası, limbal kök hücre
yetmezliği nüksetti. Birinci olguda KerLAT ve PKP ile nisbeten
stabil bir oküler yüzey sağlanarak, DGK’da artış elde edildi
(Resim 3a, 3b). Ancak ikinci olguda tekrarlayan KerLAT ve
PKP sonrasında bile vaskülarize lökom gelişimi nedeni ile oküler
yüzeyde stabilite sağlanamadı.
Oküler yüzeye ait cerrahi prosedürlerde farklı olarak trikiazis
ve entropiyon gelişen 2 göze KLOT/KLAT öncesi entropiyon
cerrahisi; sembleferon gelişen 2 göze ise bukkal mukozal
membran greft ile kapak ve forniks rekonstrüksiyonu uygulandı.
Hastaların kapak fonksiyonları normale döndükten sonra en az 6
ay sonra oküler yüzeye ilişkin cerrahiler uygulandı.
Takiplerde 2 gözde (%7,4) glokom, 2 gözde (%7,4)
katarakt geliştiği gözlendi. Glokomlu olguların birinde, göz
içi basıncı topikal antiglokomatöz tedavi ile kontrol altına
alınırken, diğer olguda 37. ayda gelişen glokom ancak Ahmed
glokom valvi implantasyonu ile kontrol altına alındı. Katarakt
gelişen olgulardan ilkinde görme keskinliği önemli derece
azalmadığından katarakt cerrahisi uygulanmazken, 2. olguya
fakoemülsifikasyon ve torik göz içi implantasyonu uygulandı
ve cerrahi sonrası düzeltilmiş görme keskinliği 0,2 (logMAR)
düzeyine ulaştı.
Tartışma
Korneal yanıklar oküler yüzeyde hasara neden olarak
ciddi komplikasyonlara yol açmaktadır. Günümüzde medikal
tedavi seçenekleriyle ve gelişen cerrahi teknikler ile oluşan
komplikasyonların azaltılması mümkün olmaktadır.
Oküler yüzeyde gelişen hasarın ciddiyeti maruz kalınan ajanın
cinsi, pH’sı ve maruziyet süresi ile yakından ilişkilidir. Bizim
olgularımızın büyük bir kısmında (%80,9) alkali ajana bağlı
hasar mevcuttu ve alkali hasarı olan olguların %48,1’i ileri evrede
(evre III-IV) idi. Alkali maddeler lipofilik yapıda olduklarından,
asidik maddelere göre, göze daha çabuk nüfuz ederek oküler
yüzey, siliyer cisim, trabeküler ağ ve lense hızlı bir şekilde hasar
verir. Bu hasarın patogenezinden hidroksil iyonlarının akut
olarak sabunlaşması, hücre membran yıkımı ile proteinlerin
hidroliz ve denatürasyonu sorumludur.1,2 Alkali yanıklı
olgularda hasarlı dokulardan proteolitik enzimlerin salınması ile
enflamatuvar yanıt hızla ilerler, limbus ve konjonktivada iskemi
meydana gelir. Bunun sonucunda da korneada iyileşmeyen epitel
defektleri, trofik ülser, korneal neovaskülarizasyon, hatta korneal
perforasyon gelişir. Asidik madde yaralanmalarında ise epitelde
meydana gelen koagülasyon nekrozu hasarı sınırlar ve derin
dokulara penetrasyonu engeller.1,2
Kimyasal ajana maruziyet sonrası erken evreli olgularda
medikal tedavi ile iyi görsel prognoz sağlanırken, ileri evre
olgularda medikal tedaviye ilave olarak tek başına ya da kombine
olarak uygulanan oküler yüzey rekonstrüksiyon cerrahilerine
gereksinim olmaktadır. Bizim evre I ve II’de yer alan olgularımızda
sadece medikal tedavi ile oküler yüzey stabilitesi sağlanırken, bu
olgularda görme keskinliğinde de anlamlı artış saptandı. Bu
evredeki olguların bir kısmına standart medikal tedaviye ilave
olarak epitelizasyona katkısı olabileceğini düşündüğümüz otolog
serum uyguladık. Bu olguların tamamında epitelizasyonun
tamamlandığını gözlemledik. Çalışmamız kontrol grubu içeren,
karşılaştırmalı bir çalışma olmadığından ve hastalar kombine
tedavi aldığından otolog serumun epitelizasyona olan katkısını
doğrudan değerlendirmek güçtür. Ancak otolog serumun
içerdiği lizozim, laktoferrin, epidermal büyüme faktörü, tümör
büyüme faktörü ile epitelizasyona katkıda bulunabileceğini
düşünmekteyiz. Bu etkinin net olarak ortaya konulabilmesi için
kontrol grubu içeren, karşılaştırmalı geniş hasta sayıları içeren
çalışmalara ihtiyaç vardır.
Korneal yanıkların tedavisinde akut veya kronik
dönemde kullanılan amnion membran transplantasyonu,
konjonktival yüzeyi korumaya ve limbal stromal enflamasyonu
azaltmaya yardımcı olmaktadır.12,13,14,15 Oküler yüzey
rekonstrüksiyonunda, epitel defekti iyileşmesinde kullanılan
bu yöntem aynı zamanda hastalarda ağrı kontrolü de
sağlamaktadır.13,14,15
Meller ve ark.12 konvansiyonel medikal tedavi sonrası
AMT uyguladıkları 11 olgunun 13 gözünde, AMT ile
epitelizasyonun tamamlandığını ve sadece evre IV hastalığa
sahip olanların limbal kök hücre yetmezliği geliştirdiğini
bildirmiştir. Tejwani ve ark.13 ise alkali yanık nedeniyle takip
ettikleri hastalarının %92,9’unda epitel defektlerinde iyileşme,
%84,6’sında semptomlarda düzelme, %63,5’inde ise oküler
yüzey rekonstrüksiyonunda başarı saptamıştır.
Oküler yüzey yapılandırılmasında AMT’nin perilimbal
enflamasyonu azaltmak, sağlıklı kornea epiteli oluşturmak,
kornea neovaskülarizasyonunu azaltmak ve ileride uygulanacak
olan limbal kök hücre nakli ve/veya PKP’nin başarısını arttırmak
gibi avantajları da söz konusudur.2,16 Biz bu tekniği çoğunlukla
evre III-IV hastalığa sahip olgularda KLOT veya KerLAT ile
kombine olarak sağlıklı oküler yüzey sağlanması ve/veya PKP
öncesi başarı şansını arttırmak amacıyla uyguladık. Bunlardan
farklı olarak akut evrede başvuran ve evre II’de yer alan 6 aylık
olguya persistan epitel defekti nedeniyle AMT uyguladık ve
postoperatif 2. haftada korneal epitelizasyonun tamamlandığını
gözlemledik. Daha önceki çalışmamızda da, iki çocuk hastada
AMT’yi, KLOT ve sembleferon lizis ile kombine ederek
uygulamış, görme düzeyinde anlamlı derecede artışın yanısıra,
oküler yüzeyde iyileşme sağlamıştık.17 Literatürde kimyasal
185
TJO 45; 5: 2015
yanık sonrası çocuk hastalara uygulanan limbal kök hücre
transplantasyonuna ait sınırlı veriler bulunmaktadır.17,18 Bu
hastalarda biyomikroskopik muayene zor olabileceğinden,
genel anestezi altında muayene gerekebilmektedir.
Tek taraflı limbal kök hücre yetmezliği olan olgularda
KLOT ile tatmin edici sonuçlar alınmasına rağmen,
aynı durum bilateral hastalığı olan olgularda geçerli
değildir.19,20,21,22 Bilateral olgularda kadavradan veya
HLA eşleşmesi yapılmış akrabalardan alınan heterolog doku
kullanılabilir. Akrabalardan alınan beş ya da altı saat kadranı
büyüklüğündeki limbal doku, donör gözde herhangi bir
hasara yol açmamaktadır. Ancak kadavra donörden daha fazla
miktarda doku alabilmek mümkün olmaktadır.21,23,24 Son
yıllarda, bu seçeneklere ilave olarak limbal kök hücrenin
laboratuvar koşullarında üretilmesi gündeme gelmiştir.25
Kök hücreye ulaşımı kolaylaştıran bu teknik ileri ekipman ve
deneyim gerektirdiğinden önümüzdeki yıllarda kullanımının
artması beklenmektedir.
Korneal yanıklı olgularda otogreft veya allogreft ile limbal
kök hücre transplantasyon sonuçlarının karşılaştırıldığı bir
çalışmada, korneal epitelizasyonun ve şeffaflığının otogreft
yapılan grupta daha iyi olduğu bulunmuştur.26 KLOT
uygulanan hastaların ancak 1/3’ünde ilk cerrahiden sonra
korneal epitelizasyon sağlanırken; gözlerin çoğunda tekrarlayan
cerrahi girişimlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu sonuçlardan
KerLAT yapılanlarda kornea epitelinin KLOT yapılanlara göre
daha kırılgan olduğu çıkmaktadır.26 Otogreftli limbal kök
hücre transplantasyonu sonrası immünsüpresyon ihtiyacının
olmaması KerLAT’a göre bir avantaj iken, bu hastaların
sağlıklı gözlerinde özellikle travma veya olası cerrahi sonrası
limbal yetmezlik gelişebileceği akılda tutulmalıdır.
Literatürde tek taraflı ciddi oküler yüzey yetmezliği olan
olgularda KLOT ve KerLAT cerrahisinin kombine kullanımı
ile ilgili veriler de mevcuttur.27 Chan ve ark.27 DGK’sı
20/400 ve daha kötü olan, yaklaşık olarak 36 ay takip edilen
hastaların %73’ünde tedavi sonrası DGK’nın 20/80 veya daha
iyi olduğunu, %82’sinde ise oküler yüzeyin stabil seyrettiğini
göstermiştir. Bu olguların %91’i ek olarak PKP’ye gereksinim
duyarken, başarı oranı %60 olarak bulunmuştur.
KLOT uyguladığımız olguların bir kısmında fibrin doku
yapıştırıcısı kullanımı ile cerrahi süre sütürlü cerrahiye göre
daha az olmuş, hasta konforu önemli ölçüde artmıştır. Bu
teknik ile postoperatif yara yeri enfeksiyon riskinin daha az
olduğu iddia edilmektedir. Bu da doku yapıştırıcısının yara
yerinde debris birikimini önlemesi ve içerdiği aprotinin
sayesinde antimikrobiyal etki göstermesiyle olmaktadır.
Ancak pahalı olması nedeniyle, ciddi oküler yüzey problemi
olan, seçilmiş hasta grubunda kullanımı gündeme gelebilir.
Oküler yüzeyin stabilizasyonunu sağlamak amacıyla
yapılan KLOT/KLAT cerrahilerinden sonra bazı olgularda,
ciddi korneal skar nedeniyle ek olarak PKP cerrahisine
gereksinim olmaktadır. Bizim serimizde ise dört olguya
keratoplasti uygulanması gerekti. Bu olgulardan evre III
hastalığı olan 1, evre IV hastalığı olan 3 olguya limbal kök
186
hücre transplantasyonuna ek olarak PKP uygulandı. Bu
olgularda korneal greftin nispeten inflame olmayan oküler
yüzeye yerleştirilmesi ve korneal greft reddi riskinin en
aza inmesini sağlamak amacıyla, iki cerrahi prosedür farklı
zamanlarda uygulandı. Limbal kök hücre transplantasyonundan
yıllar sonra uygulanan PKP’nin eş zamanlı uygulanan cerrahiye
göre daha az komplikasyona neden olduğu araştırmacılar
tarafından da gösterilmiştir.28 Bizim olgularımızda da
KLOT/KLAT/KerLAT cerrahisi ile PKP uygulama zamanı
arasındaki geçen ortalama süre 9,3±27,4 ay (8-23 ay) idi. Bu
olgulardan 3’ünde görme keskinliğinde kabul edilebilir artış,
oküler yüzeyde nispeten stabilizasyon sağlanırken; 1 olguda
tekrarlayan KerLAT ve PKP cerrahilerine rağmen greftte
dekompanzasyon görüldü.
Konjonktival limbal kök hücre transplantasyonunun,
sağlıklı gözde limbal kök hücre yetmezliğine neden olma
gibi potansiyel bir riski söz konusudur. Ancak 6 saat kadranı
büyüklüğü alanda limbal kök hücrelerin kalması bu riski en
aza indirmektedir. Biz de bu koşula dikkat ettik ve hiç bir
olgunun sağlıklı gözünde veya akrabalarının donör gözünde
limbal yetmezlik saptamadık.
KerLAT’ta, PKP’nin tersine limbal doku avasküler yatak
yerine, direkt olarak vasküler alıcı yatağa yerleştirilir. Bu
olgularda limbal dokunun Langerhans hücresi ve antijenik
materyal içermesi nedeniyle, greft reddini en aza indirmek
amacıyla sistemik immünsüpresyon uygulamak gerekmektedir.
Biz de olgularımıza en az 2 yıl süreyle aylık olarak bakılan
biyokimyasal parametreler kontrolünde, sistemik siklosporin
A tedavisi ve kısa dönem oral steroid tedavisi uyguladık. Takip
süresince hiçbir olguda immünsüpresyona bağlı ciddi yan etki
gözlemedik.
Korneal yanıklı olgularda oküler yüzey stabilizasyonun
sağlanmasını yanısıra, komplikasyonların yönetimi de
önemlidir. Gelişen komplikasyonların en önemlilerinden birisi
de glokomdur. Glokomun akut dönemdeki patogenezinden
ajanın stromaya penetrasyonu sonucu keratositlerde ve stromada
proteoglikan kaybına bağlı kollajen büzüşmesi sorumludur.29
Kronik dönemden ise trabeküler ağın kendisinde meydan gelen
hasar ve burada biriken enflamatuvar debris sorumludur.29
Bizim hastalarımızda akut dönemde göz içi basınç yüksekliği
görülmezken; toplam 2 olguda kronik dönemde topikal
antiglokomatöz (1 olgu) ve cerrahi ile kontrol altına alınan
glokom (1 olgu) gelişti.
Bu çalışmanın bazı limitasyonları mevcuttur. Bunlar
hastanın sayısının az olması ve uygulanan tedavi protokollerinin
karşılaştırmalı olarak değerlendirilmemesidir. Uzun süre
takipli olgularda, uygulanan tedavi modalitelerinin prospektif,
karşılaştırmalı şekilde değerlendirilmesi ile daha net sonuçlar
elde etmek mümkündür.
Sonuç olarak kimyasal yanıklar gözde hafiften şiddetliye
kadar geniş yelpazede hasara neden olmaktadır. Oküler yüzeyde
iyileşme ve stabilizasyonu sağlamak ve komplikasyonların
yönetimi hasta takibinde önem arz etmektedir. Tüm bu
aşamaların sıkı takip ve tekrarlayan cerrahi girişimler
gerektirebileceği akılda tutulmalıdır.
Kılıç Müftüoğlu ve ark, Korneal Yanık Tedavisi
Etik Kurul Onayı: Retrospektif veri, Hasta Onayı: Alındı,
Cerrahi ve Medikal uygulama: Yonca Aydın Akova, Altuğ
Çetinkaya, Konsept: Yonca Aydın Akova, Dizayn: Yonca Aydın
Akova, Veri Toplama veya İşleme: İlkay Kılıç Müftüoğlu,
Analiz veya Yorumlama: İlkay Kılıç Müftüoğlu, Literatür
Arama: İlkay Kılıç Müftüoğlu, Yazanlar: İlkay Kılıç Müftüoğlu,
Yonca Aydın Akova, Hakem Değerlendirmesi: Editörler
kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir, Çıkar
Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir,
Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları
bildirilmiştir.
Kaynaklar
1. Tuft SJ, Shortt AJ. Surgical rehabilitation following severe ocular burns. Eye
(Lond.) 2009;23:1966-1971.
2. Fish R, Davidson RS. Management of ocular thermal and chemical injuries,
including amniotic membrane therapy. Curr Opin Ophthalmol. 2010;21:317321.
3. Tsubota K, Toda I, Saito H, Shinozaki N, Shimazaki J. Reconstruction of the
corneal epithelium by limbal allograft transplantation for severe ocular surface
disorder. Ophthalmology. 1995;102:1486-1496.
4. Tsai RJ, Tseng SC. Human allograft limbal transplantation for corneal surface
reconstruction. Cornea. 1994;13:389-400.
5. Dua HS, Azuara-Blanco A. Allo-limbal transplantation in patients with
limbal stem cell deficiency. Br J Ophthalmol. 1999;83:414-419.
6. Kwitko S, Marinho D, Barcaro S, Bocaccio F, Rymer S, Fernandes S, Neumann
J. Allograft conjunctival transplantation for bilateral ocular surface disorders.
Ophthalmology. 1995;102:1020-1025.
7. Shimazaki J, Yang HY, Tsubota K. Amniotic membrane transplantation for
ocular surface reconstruction in patients with chemical and thermal burns.
Ophthalmology. 1997;104:2068-2076.
8. Rao SK, Rajagopal R, Sitalakshmi G, Padmanabhan P. Limbal allografting
from related live donors for corneal surface reconstruction. Ophthalmology.
1999;106:822-828.
9. Gomes JA, Santos MS, Ventura AS, Donato WB, Cunha MC, Hofling-Lima
AL. Amniotic membrane with living related corneal limbal/conjunctival
allograft for ocular surface reconstruction in Stevens-Johnson syndrome. Arch
Ophthalmol. 2003;121:1369-1374.
10.Eğrilmez S, Akkın C, Erakgün T ve Yağcı A. “Görme keskinliğinin
değerlendirilmesinde standardizasyon ve kapsamlı bir denklik tablosu.” Turk
J Ophthalmol. 2002:32;132-136.
11. Roper-Hall MJ. Thermal and chemical burns. Trans Ophthalmol Soc UK.
1965;85:631-653.
12. Meller D, Pires RT, Mack RJ, Figueiredo F, Heiligenhaus A, Park WC,
Prabhasawat P, John T, McLeod SD, Steuhl KP, Tseng SC. Amniotic membrane
transplantation for acute chemical or thermal burns. Ophthalmology.
2000;107:980-989.
13. Tejwani S, Kolari RS, Sangwan VS, Rao GN. Role of amniotic membrane
graft for ocular chemical and thermal injuries. Cornea. 2007;26:21-26.
14.Çakır H, Utine CA. Konjonktiva hastalıklarında cerrahi yöntemler-II;
konjonktival flep, muköz membran grefti, amniyotik membran
transplantasyonu. Turkiye Klinikleri J Ophthalmol. 2008;1:147-154.
15. Uzunlulu Öİ, Akçetin TA, Eltutar K. Medikal tedavi ile iyileşmeyen kornea
ülseri tedavisinde amniyon membranı transplantasyonu sonuçlarımız. Turk J
Ophthalmol. 2009;39:354-359.
16. Tseng SC, Prabhasawat P, Barton K, Gray T, Meller D. Amniotic membrane
transplantation with or without limbal allografts for corneal surface
reconstruction in patients with limbal stem cell deficiency. Arch Ophthalmol.
1998;116:431-441.
17. Canturk S, Akova Y, Oner V. Limbal stem cell transplantation with amniotic
membrane for the treatment of uniocular chemical burn in children. J Pediatr
Ophthalmol Strabismus. 2010:47.
18. Vajpayee RB, Shekhar H, Sharma N, Jhanji V. Demographic and clinical
profile of ocular chemical injuries in the pediatric age group. Ophthalmology.
2014;121:377-380.
19. Gur SG, Akova YA. Limbal kök hücre yetmezliğinde limbal kök hücre
transplantasyonu. Mn Oftalmoloji. 2007;14:13-16.
20. Dua HS, Miri A, Said DG. Contemporary limbal stem cell transplantation-a
review. Clin Experiment Ophthalmol. 2010;38:104-117.
21. Burcu A, Yalniz-Akkaya Z, Ozdemir MF, Erdem E, Onat MM, Ornek F.
Surgical rehabilitation following ocular chemical injury. Cutan Ocul Toxicol.
2014;33:42-48.
22.Miri A, Al-Deiri B, Dua HS. Long-term outcomes of autolimbal and
allolimbal transplants. Ophthalmology. 2010;117:1207-1213.
23. Rao SK, Rajagopal R, Sitalakshmi G, Padmanabhan P. Limbal allografting
from related live donors for corneal surface reconstruction. Ophthalmology.
1999;106:822-828.
24. Orman G, Demirel S, Doğanay, Duman BŞ, Kütükde D. Allojen limbal kök
hücre ve otolog oral mukozal greftiyle oküler yüzey rekonstrüksiyonu: İki
olgu. Turk J Ophthalmol. 2013;43:129-131.
25. Durak İ, Selver ÖB, Erdal E, Kunter İ, Söylemezoğlu ZÖ, Wolosin JM.
Limbal kök hücre yetmezliğinde kültüre edilmiş limbal epitel hücreleri ile
oküler yüzey rekonstrüksiyonunun bir yıllık sonuçları. Turk J Ophthalmol.
2012;42:172-176.
26. Shimazaki J, Shimmura S, Tsubota K. Donor source affects the outcome of
ocular surface reconstruction in chemical or thermal burns of the cornea.
Ophthalmology. 2004;111:38-44.
27.Chan CC, Biber JM, Holland EJ. The modified Cincinnati procedure:
combined conjunctival limbal autografts and keratolimbal allografts for severe
unilateral ocular surface failure. Cornea. 2012;31:1264-1272.
28. Yao YF, Zhang B, Zhou P, Jiang JK. Autologous limbal grafting combined
with deep lamellar keratoplasty in unilateral eye with severe chemical or
thermal burn at late stage. Ophthalmology. 2002;109:2011-2017.
29. Paterson CA, Pfister RR. Intraocular pressure changes after alkali burns. Arch
Ophthalmol. 1974;91:211-218.
187