“Deponuzu Bilinçli Doldurun”

advertisement
“Deponuzu Bilinçli Doldurun”
Aracı Kuruluş Varantları
A Passion to Perform.
İçindekiler
Durum
3
Bilgi kazanç demektir
Çözüm
4
Deponuzu bilinçli doldurun
5
Varantlar – Günlük yaşamdan
Başarı Faktörleri
bir örnek
9
14
Varantlara ilişkin temel bilgiler
Hangi varant? – Varant
fiyatlarının karşılaştırılması
16
Dinamik göstergeler
19
Varantların türleri
20
Varantlara yatırım yapmak
ve ihraççının rolü
22
Yatırım stratejileri
26
Doğru varantı bulmak
28
Sıkça sorulan sorular
30
Varant yatırımcısını bekleyen
önemli riskler
Ekler
32
Internet üzerinden bilgilendirme
33
Diğer kaynaklar
34
Önemli Bilgi
Varant sözlüğü*
* Ekte yer alan “Varant Sözlüğü”
bu tanıtım kitapçığının ayrılmaz
bir parçasıdır.
2 | İçindekiler
Bilgi, kazanç demektir
Uluslararası piyasalara baktığımızda
Bu tip ürünlerle yapılan işlemlerde
son yıllarda çok az yatırım aracı,
yatırımcıların karşılaştığı zararlar
yatırımcılar arasında varantlar kadar
çoğunlukla bilgi ve deneyim
ilgi uyandırmış ve aynı zamanda
eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
tartışma yaratmıştır. Bunun nedeni,
Bu nedenle, varant fiyatını etkileyen
alım (CALL) ve satım (PUT) hakkı
faktörleri anlamak ve bu faktörlerin
veren varantların büyük kazanç
varant fiyatını nasıl etkilediği
getirebilmelerinin yanı sıra kayda
hakkında bilgi sahibi olmak uzun
değer zararlara da yol açabilecek
vadede varant piyasasında başarılı
nitelikte olmalarıdır. Bu çerçevede,
olmak isteyen yatırımcılar için
varantlara yatırım yapma arzusunda
önemlidir.
olan her yatırımcının, varantların
işleyişini ve ne tür riskler taşıdığını
anlaması gerekmektedir.
Durum | 3
“Deponuzu bilinçli doldurun”
Varantların kaynağını, tarihçesini
Kitapçığın ekinde yer alan sözlük,
ve varantlara nasıl yatırım
günlük hayattan alınan bu senaryo
yapılabileceğini açıklamaya, günlük
üzerindeki çalışmanız sırasında
hayattan bir örnekle başlamak
size yardımcı olacaktır. Broşürde,
istiyoruz. Senaryomuzda,
varantların alım satım işlemlerinde
otomobiline benzin almak isteyen
kullanılan önemli terim ve
bir sürücü ve benzin pompa
göstergelerin bazıları kısa bir şekilde
fiyatlarını dilediği gibi değiştirme
açıklanmaktadır. Bu tanımlar,
imkanına sahip bir akaryakıt
kolaylıkla bulabilmeniz açısından
istasyonu sahibi rol almaktadır.
alfabetik sırada düzenlenmiştir ve
Bu senaryoda, İMKB’de varantlara
broşürü anlamanıza yardımcı olarak
yatırım yapmak isteyen yatırımcıların
varantlar hakkında bilgi sahibi
karşılaşabileceği birçok konu ele
olmanızı sağlayacaktır.
alınacak ve akıllarına gelebilecek
birçok soru cevaplanacaktır.
Deutsche Bank X-markets Ekibi
Bu senaryoya uygun olarak tanıtım
olarak, günlük hayattan alınan bu
kitapçığımızın adını “Deponuzu
senaryonun, varant piyasasının
Bilinçli Doldurun” koyduk. Günlük
anlaşılmasına katkıda bulunacağını
hayattan aldığımız bu örneğin,
ümit ediyoruz.
varantlar ve daha da önemlisi, bir
varantın fiyatını etkileyen faktörler
hakkında yatırımcılara yeterli bilgiyi
sağlayacağını ümit ediyoruz.
4 | Çözüm
Varantlar – günlük yaşamdan
bir örnek
Akaryakıt istasyonunda
Akaryakıt istasyonunda
Hayalinizdeki otomobili, hem de
opsiyon sözleşmesi
opsiyon sözleşmesi
en lüks modelini satın aldığınızı
Sınırlı risk – başka hiçbir
Varantlar veya opsiyonlar,
olsun. Yeni otomobilinize benzin
yükümlülüğünüz yok
yatırımcılarına bir finansal varlığı
almak üzere akaryakıt istasyonuna
önceden belirlenmiş koşullara bağlı
girdiğinizde benzinin litresinin
olarak alma veya satma hakkı verirler;
3,50 TL olduğunu gördüğünüz zaman
ancak yatırımcının bu hakkı kullanma
hevesiniz kursağınızda kalacaktır.
zorunluluğu bulunmamaktadır.
Daha da kötüsü ham petrol fiyatlarının
Varantlar opsiyon sözleşmelerinin
yükseliş trendinde olduğunu fark
menkul kıymetleştirilmiş halidir.
ettiniz ve benzinden alınan vergilerin
Varantlara Uluslararası Menkul
artacağı haberleri tüm gazetelerin
Kıymetler Tanımlama Numarası
baş sayfalarında yer alıyor. Bir litre
(“ISIN” – International Securities
benzinin fiyatının önümüzdeki iki yıl
Identification Number) verilmektedir
içerisinde 4,50 TL hatta 5,00 TL gibi
ve bu araçlar şartlarını ve koşullarını
seviyelere çıkmasından endişe etmeye
(vade, kullanım oranı vb.) düzenleyen
başladınız. Hayalinizdeki otomobilin,
bir izahname çerçevesinde ihraç
sürüş hızınıza bağlı olarak, 100 km’de
edilirler. Varantlar genellikle bankalar
ortalama 20 - 25 litre benzin
gibi büyük finansal kuruluşlar
tüketebileceğini fark ettiğinizde
tarafından ihraç edilirken; opsiyonlar,
kalbiniz sıkışıyor. Sonra aniden ilham
sadece vadeli işlem ve opsiyon
perisi kapınızı çalıyor ve akaryakıt
borsalarında (VOB gibi) işlem görürler.
istasyonu sahibiyle şu şekilde
Türk varantları, İstanbul Menkul
anlaşıyorsunuz: Önümüzdeki iki yıl
Kıymetler Borsası’nda (“İMKB”)
boyunca litresi 3,50 TL’den 5.000 litre
işlem görecektir.
benzin satın alma hakkı elde
varsayalım; güçlü bir spor otomobil
Opsiyonların piyasa değeri
Opsiyonların vadesi
İleriye dönük beklentiler
İMKB’de alım satım
ediyorsunuz. Bunun anlamı, 5.000 adet
Örneğimizde kullandığımız sözleşme
benzin opsiyonu satın aldınız demektir.
biçimindeki finansal araç, varanttan
Her bir opsiyon size, aşağıda kabul
çok bir opsiyona benzemektedir
edilen koşullar karşılığında bir litre
çünkü bu araç bir borsada işlem
benzin satın alma hakkı verecektir.
görmemektedir ve bir banka
Kabul edilen miktar için litre başına
tarafından ihraç edilmemiştir. Bu
0,50 TL’yi derhal ödeyeceksiniz.
finansal araç, iki tarafın (sürücü ile
Bu şekilde, önümüzdeki 24 ay
istasyon sahibi) karşılıklı anlaşmasıyla
boyunca herhangi bir zamanda litresi
kurulmuş bir opsiyon sözleşmesidir.
3,50 TL’den 5.000 litre benzin alma
Yine de bir opsiyonun fiyatına etki
hakkının size maliyeti yalnızca 2.500 TL
eden faktörler varantlar için de geçerli
olacaktır. Opsiyonlarınızı istediğiniz
olduğundan dolayı, kullandığımız bu
zaman kısmen veya tamamen başka
örnek tam olarak amacına hizmet
bir araç sahibine satabileceğiniz
etmektedir.
konusunda da istasyon sahibiyle
anlaşıyorsunuz. Zaten akaryakıt
istasyonunun sahibi için 5.000 litre
benzini kime sattığının önemi yok.
Başarı Faktörleri | 5
Sınırlı risk – başka hiçbir
Opsiyonlarınızı aldıktan birkaç
yükümlülüğünüz yok
ay sonra satmış olsaydınız böyle
bir zararınız olmayabilirdi. Benzin
Petrolün fiyatı, önümüzdeki iki yıl
fiyatının 5,00 TL’ye fırlaması ihtimali
içerisinde beklenmedik seviyelere
gerçekleşseydi, elinizde şu iki
çıksa dahi, piyasa fiyatının son derece
seçenek olacaktı: Aracınıza litre
altında bir fiyattan 5.000 litre benzin
başına 3,50 TL’den benzin almaya
alabilecek durumdasınız. Fiyatın
devam etmek veya opsiyonlarınızı
litre başına 5,00 TL’ye yükselmesi
satıp ciddi bir kar elde etmek.
halinde, opsiyonlarınızı satmayı
Opsiyon alıcısı olarak, sadece
dahi düşünebilirsiniz. Bu durumda
hak sahibi olduğunuzu unutmayın;
opsiyonun değerinin 2,00 TL’ye
opsiyon satıcısı (yani akaryakıt
yükseleceğini varsayalım. Başlangıçta
istasyonunun sahibi) olsaydınız,
2.500 TL’lik bir bedel karşılığında
hem haklarınız hem de
satın aldığınız opsiyonunuz artık
yükümlülükleriniz olacaktı.
10.000 TL değerindedir. Bu,
neresinden bakarsanız bakın çok
Opsiyonların piyasa değeri
kazançlı bir alışveriştir; daha da
önemlisi, benzin fiyatı düşecek olsa
Üç ay sonra, semtinizdeki akaryakıt
dahi, riskiniz, opsiyonları satın almak
istasyonunuza uğradınız ve benzinin
için ödediğiniz tutarla sınırlı kalacaktır.
litresinin 4,50 TL’ye çıktığını gördünüz.
Örneğin benzin fiyatı 3,00 TL’ye
Bu bağlamda opsiyonlarınızın değeri
inerse, 5.000 litre benzini litresi
artmış olacak ve diğer sürücülerin
3,50 TL’den almak zorunda değilsiniz.
aksine, benzin fiyatlarının artışından
Böyle bir durumda, benzinin litre
dolayı memnuniyet duyacaksınız.
fiyatı opsiyon sözleşmesinin süresi
Tabii ki diğer sürücülerin sizin litre
boyunca 3,50 TL’nin altına inerse,
başına 3,50 TL ödediğinizi fark
opsiyonların değeri giderek azalacak
etmeleri üzerine tüm dikkatler
ve vade sonunda ise opsiyon
üzerinizde toplanacaktır. Diğer
değersiz olarak sona erecektir.
sürücülere akaryakıt istasyonu
sahibiyle yaptığınız anlaşmayı
6 | Başarı Faktörleri
Opsiyon sözleşmesinin geçerli olduğu
anlatacaksınız. Bunun üzerine
önümüzdeki iki yıl boyunca benzin
sürücülerin bir kısmı opsiyonlarınızı
fiyatlarının hızla düşerek litre başına
satın almak isteyecek ve böylece
2,50 TL’ye indiğini varsayalım. Bu
ikincil bir piyasa ortaya çıkacaktır.
durumda, 5.000 litre benzini litresi
Sürücülerin çoğu benzin fiyatlarının
3,50 TL’den satın alma hakkınızı
daha da artacağından korktuğu için,
kullanmayıp opsiyonların değersiz
opsiyonlarınızı bu sürücülere litre
olarak sona ermesine izin vereceksiniz.
başına 1,50 TL karşılığında derhal
Toplam zararınız sadece opsiyonları
satabilirsiniz. Bu durumda 0,50 TL’den
satın almak için ödediğiniz parayla
satın almış olduğunuz opsiyonun
yani 2.500 TL’yle sınırlı kalacaktır.
piyasa değeri 1,50 TL olacaktır.
Opsiyonların vadesi
İleriye dönük beklentiler
Benzinin litre fiyatı 4,00 TL’nin (yani
Opsiyon sahibi olmaktan son
sizin alım satımınız açısından başa baş
derece memnunsunuz; bir sabah
olan fiyatın) ne kadar üzerine çıkarsa,
gezintiye çıktığınızda benzin
opsiyonlarınızın değeri ve sonuçta elde
almak üzere akaryakıt istasyonuna
edeceğiniz kar da o kadar artacaktır.
uğradınız ve benzinin fiyatının bir
Opsiyonlarınızı istediğiniz zaman
gecede 4,50 TL’den 5,00 TL’ye
kullanma ve benzin alma hakkınızı bir
yükselmiş olduğunu gördünüz.
başkasına satma şansına sahipsiniz.
Bu yükseliş, Petrol İhraç Eden Ülkeler
Opsiyonlarınızı satın almak isteyen
Örgütü’nün (OPEC) ani bir kararla
başka kişilerin mevcut olduğu
ham petrol üretimini azaltmasından
gözönüne alındığında; önümüzdeki iki
kaynaklanmaktadır. Ham petrol
yıl içerisinde 5.000 litre benzini sabit
piyasasında fiyatlar tavan yapmış ve
bir fiyattan (şu an için geçerli piyasa
petrol şirketleri de böyle bir durumda
fiyatına göre son derece düşük bir
her zaman gösterdikleri tepkiyi
fiyat) satın alabilir veya dilerseniz
göstererek fiyatları yükseltmişlerdir.
opsiyonlarınızı satabilirsiniz. Benzinin
İstasyondaki sürücüler hararetli bir
fiyatı arttıkça diğer sürücülerin
tartışma içindedirler. Herkes benzin
opsiyonlarınızı satın almak için
fiyatının daha da yükselmesinden
ödeyecekleri fiyat da yükselecektir.
korktuğu için ortada bir panik havası
Benzinin fiyatı 4,50 TL’ye yükselirse,
vardır. Artık çevredeki sürücüler
opsiyonlarınızı kullanmanız halinde
tarafından tanınan biri olduğunuz için
litre başına 1,00 TL tasarruf
hemen etrafınızı sarıveren bu kişiler,
sağlayacaksınız. Bununla birlikte,
opsiyonları sizden litre başına 2,00 TL,
“piyasa değeri”, yani, üçüncü kişilerin
hatta 2,50 TL ödeyerek satın almak
bu opsiyonlar için ödemeyi kabul
istemektedirler. Fiyatlar konusunda
ettikleri değer, 1,50 TL’dir; çünkü
oldukça kaygılı bir sürücü litre başına
opsiyonlar, üç ay önce yaptığınız
2,50 TL ödemeyi kabul ederek 2.000
iki yıllık anlaşma çerçevesinde
adet opsiyon almaya razı olmuştur.
önümüzdeki 21 ay boyunca geçerli
Bununla birlikte, birkaç gün sonraki
olacaktır. Söz konusu sürede benzinin
manzara tamamen farklıdır. Benzinin
fiyatı beklenmeyen seviyelere çıkabilir.
fiyatı litre başına 5,50 TL’ye yükselmiştir
Bu nedenle, 21 aylık süre boyunca
ancak kimse daha fazla artacağına
benzini litresini 3,50 TL’den satın
ihtimal vermemektedir çünkü hükümet,
alma hakkı sadece iki günlük bir satın
fiyatları istikrarlı bir çizgide tutmak için
alma hakkından çok daha değerlidir.
gerekirse benzin üzerinden alınan vergi
Benzin opsiyonlarınızın sağladığı
oranlarını düşüreceğini açıklamıştır.
başka bir özellik ise, sizin ve istasyon
Bu durumda diğer sürücülerden
sahibinin fiziksel teslimat üzerinde
opsiyonlarınız için alacağınız en
mutabakata varmış olmanızdır. Yani,
yüksek teklif 2,00 TL olacaktır. Burada,
opsiyonlarınızı kullanmanız halinde,
dayanak varlığın gelecekteki fiyat
dayanak varlığı (örneğimizde benzin)
hareketlerine dair beklentilerin
fiilen teslim alabileceksiniz.
opsiyonun değerini etkilediği açıktır.
Başarı Faktörleri | 7
Paniğin doruk noktasına vardığı
Yapmanız gereken tek şey, doğru
sırada en yüksek teklifi kabul edip
varantı seçmektir. Otomobil üreticisinin
opsiyonlarınızın bir kısmını satmanız
hisselerinin o anda 43 TL’den alınıp
akıllıca olacaktır. Opsiyonlarınızın
satıldığı düşünüldüğünde, önemli
alıcıları ise hükümetin petrolden
ölçüde değer kazanacaklarını
alınan vergide kesinti yapmasına
öngörerek tercihinizi bir alım
içerleyerek aldıkları yatırım kararından
varantından yana kullanıyorsunuz.
dolayı pişmanlık duyacaklardır.
Bununla birlikte, satın almadan önce,
değerlendirme yapabilmek açısından
İMKB’de alım satım
size en uygun varantların hangileri
olacağını bilmek istiyorsunuz.
Benzin opsiyonlarını satın aldığınız
Varantların risk/getiri profillerinde yer
günden bu yana, benzin fiyatlarındaki
alan çeşitli temel verileri inceleyerek
trendlere ve bunları etkileyen faktörlere
bunu yapabilirsiniz. Bu göstergeler,
daha çok ilgi duymaya başladınız.
sadece otomobil üreticisinin
Günün birinde gazetede bir otomobil
hisselerine ait varantları satın alma
üreticisi hakkında ilginç bir yazı
bedelinin doğrudan satın alınan
okudunuz. Üretici, 100 km’de sadece
hisselerin bedelinden ne kadar
2 litre benzin tüketen, performansı
fazla olacağına dair bir ipucu
son derece yüksek, güzel bir arabayı
vermekle kalmayıp, size varantın
piyasaya sürmek üzeredir. Son
fiyatının zaman içerisinde ne kadar
haftalarda benzin fiyatlarında görülen
dalgalanacağına dair bir fikir de
olağanüstü artışlar da dikkate
verecektir. Karar vermenizde
alındığında arabanın satışlarının son
belirleyici olacak bu ayrıntılar,
derece başarılı olacağına hiç şüpheniz
“Varantlara İlişkin Temel Bilgiler”
yoktur. Dahası, araba üreticisinin
bölümünde açıklanmaktadır.
hisselerinin fiyatının çok yükseleceğine
de eminsiniz. Benzin opsiyonlarıyla
Akaryakıt istasyonu örneğini
ilgili olumlu deneyiminizi de göz önüne
kavradığınıza göre, artık İMKB’de
alarak, şansınızı İMKB’de işlem gören
işlem gören varantlara daha
varantlarda da denemeye karar
yakından bakabiliriz.
verdiniz. Burada karşılaşabileceğiniz bir
sorun, söz konusu otomobil üreticisinin
hisselerine endeksli olarak ihraç edilmiş
birçok varantın mevcut olmasıdır.
8 | Başarı Faktörleri
Varantlara ilişkin temel
bilgiler
Doğru yatırımcı için doğru
Doğru yatırımcı için doğru
Yatırımcıların dayanak varlık için
varant. Geniş ürün yelpazesinden
varant. Geniş ürün yelpazesinden
öngördükleri fiyat hareketi yönü,
seçim yapmak ve göstergeleri
seçim yapmak ve göstergeleri
alım varantı veya satım varantı alma
incelemek
incelemek
kararlarını etkileyecektir. Bunun
Varantın değeri
Yatırımcılar varantlara yatırım yaparak
varlığı sermaye piyasalarında belirli
çok para kazanabilecekleri gibi
bir fiyattan (kullanım fiyatı), belirli bir
önemli ölçüde zarar da edebilirler.
orana (dönüşüm oranı) göre ve belirli
Dolayısıyla, bu piyasada işlem
bir zaman dilimi (vade) içerisinde
yapmaya başlamadan önce,
ihraççıdan satın alma veya ihraççıya
varantlara ilişkin temel kavramlar
satma hakkına sahip olmasıdır.
hakkında bilgi sahibi olmalısınız.
(Daha ayrıntılı bir açıklama ilerleyen
Varantlar, türev finans araçları
bölümlerde mevcuttur).
nedeni, varant sahibinin dayanak
Fiyat dalgalanmalarının etkileri
kategorisinde değerlendirilmektedir.
Bu, her bir varantın bir dayanak
Bu nedenle yatırımcılar, öncelikle alım
varlığa dayalı olduğu anlamına gelir.
varantı mı (satın alma hakkı) veya
Dayanak varlığın performansı
satım varantı mı (satma hakkı) satın
varantın fiyatına yansımaktadır.
alacaklarına karar vermelidir. Alım
varantları normalde dayanak varlığın
Varantı ancak dayanak varlığın
fiyatının yükselmesi beklendiğinde
fiyatında önemli bir değişiklik olacağını
satın alınırlar; satım varantları ise
düşünüyorsanız satın almalısınız.
dayanak varlığın fiyatında düşüş
Dünyada varantlar, hisse senedi,
beklendiğinde satın alınırlar. Örneğin
emtia, hazine bonoları, döviz gibi
satım varantlarında, söz konusu
çeşitli dayanak varlıklara, hatta iklim
dayanak varlığın fiyatı düştükçe,
olaylarına endeksli olarak ihraç
dayanak varlığı belirli bir fiyattan
edilebilir. Başlangıçta, İMKB’de işlem
satma hakkı daha değerli hale gelir.
görecek varantların dayanak varlıkları,
İMKB 30 hisseleri, İMKB 30
Varant yatırımcısının üç seçeneği
hisselerinden oluşan hisse sepetleri
vardır: Varantın süresinin sona
ve İMKB ana endeksleriyle sınırlı
ermesini bekleyebilir, varantı satabilir
olacaktır. Her ne kadar dayanak varlık
veya işleme koyup kullanabilir.
çeşitleri sınırlı olsa da, ihraççılar,
Varantı kullanma yönünde karar
farklı vadelere ve kullanım fiyatlarına
vermeniz halinde, Amerikan tipi
sahip varantları kote ettikleri için,
varantlar ve Avrupa tipi varantlar
dayanak hisselerin sayısına nazaran
arasındaki önemli bir farka dikkat
çok daha fazla sayıda varant ihraç
etmelisiniz: Amerikan varantlarını
edeceklerdir. Dolayısıyla, yatırımcılar
vadesinden önce herhangi bir
bu çok sayıda sermaye piyasası aracı
zamanda kullanabilmenize karşılık,
içerisinden kendilerine uygun olan
Avrupa varantlarını sadece vade
aracı mutlaka bulacaklardır.
tarihinde kullanabilirsiniz.
Başarı Faktörleri | 9
Diğer tüm göstergelerin aynı olması
Bu durum, vade tarihine kadar, dayanak
kaydıyla, Avrupa varantları genellikle
varlığın fiyatındaki bir değişikliğin
Amerikan varantlarına nazaran daha
varant fiyatında önemli bir artışa yol
düşük fiyata satılır çünkü varantları
açacağına ilişkin beklentiye veya
herhangi bir zamanda kullanma hakkı
varsayıma dayanmaktadır. Varantın
tartışmasız olarak Amerikan varantları
vadesine kadar olan süre azaldıkça
lehine daha avantajlı bir durum
zaman değeri ivme kazanan bir hızda
yaratmaktadır.
düşecek ve en sonunda sıfır olacaktır.
Vadesi dolan varantın fiyatı en fazla
Günümüzde, varantların çoğu
içsel değerine eşit bir meblağ olacaktır.
fiziksel teslimatla değil nakit uzlaşıyla
sonlanmaktadır. Nakit uzlaşı
Kar elde edecek şekilde kullanılabilen
uygulaması önceleri belirli varantların,
her varantın her zaman bir içsel değeri
örneğin endeks varantlarının, fiili
vardır. İçsel değer parite olarak da
teslimatının mümkün olmaması
adlandırılmaktadır. Kar elde edilip
sebebiyle öngörülmüştür. Örneğin, az
edilmediği, dayanak varlığın spot
sayıda varant için İMKB 30 hisselerini
fiyatının, kullanım fiyatının üzerinde
fiilen teslim edemezsiniz. Bununla
veya altında olup olmadığına bağlıdır.
birlikte, uzlaşı işlemini kolaylaştırmak
Bu durumda, karda olan varant, başa
bakımından, fiili teslimatı mümkün
baş (ne karda ne zararda) olan varant
olan varantlarda dahi artık nakit uzlaşı
veya zararda olan varant arasında bir
özelliği bulunmaktadır. Başlangıçta,
ayrım yapılmaktadır.
İMKB’de ihraç edeceğimiz tüm
varantlarda nakit uzlaşı geçerli
Kullanım fiyatının spot hisse fiyatının
olacaktır.
altında olduğu alım varantları “karda”
olan varantlardır. Bu durumda
Varantın değeri
yatırımcının hisseyi daha düşük bir
fiyattan alma imkanına sahip olması,
Varantlar, yatırımcıların beklentilerini
varantın bir değeri olduğu, yani
karşılamak üzere tasarlanmış çeşitli
“karda olduğu” anlamına gelmektedir.
özelliklere sahip olabilirler. Aşağıda bu
Benzer şekilde satım varantları,
özellikleri tanımlamak için kullanılan
kullanım fiyatı cari hisse fiyatının
bir dizi terim bulunmaktadır.
üzerine çıktığında “karda” olarak
nitelendirilirler. Kullanım fiyatı ile
10 | Başarı Faktörleri
Bir varantın piyasa fiyatı, varantın
hisse fiyatının eşit olması halinde,
içsel değeri ve zaman değerinden
varant “başa baş fiyatta” (ne karda
oluşmaktadır. Zaman değeri, varantın
ne zararda) olarak kabul edilir.
fiyatı ile içsel değeri arasındaki farktır.
Kullanım fiyatı cari hisse fiyatından
Zaman değeri, varantın “tüm ömrü”
yüksek olan bir alım varantı veya
için ödenecek karşılıktır. Varantın
kullanım fiyatı cari hisse fiyatından
vadesine kadar kalan süre ne kadar
düşük olan bir satım varantı,
uzunsa değeri de o kadar fazladır.
“zararda” olarak anılacaklardır.
Dayanak varlık
Varant Türü
Varant Fiyatı
İçsel Değer
Zaman Değeri
Karlılık Durumu
ABC
ALIM
6,00
6,50
6 ay
0,85
0,50
0,35
Karda
2
ABC
ALIM
6,00
6,50
10 ay
1,15
0,50
0,65
Karda
3
ABC
ALIM
7,00
6,50
6 ay
0,55
0,00
0,55
Zararda
4
XYZ
SATIM
5,00
5,30
3 ay
0,25
0,00
0,25
Zararda
5
XYZ
SATIM
5,00
4,25
4 ay
0,95
0,75
0,20
Karda
6
XYZ
SATIM
5,00
5,00
2 ay
0,20
0,00
0,20
Başa baş
7
İMKB 30 Endeksi 1
ALIM
65.000,00
67.000,00
3 ay
2,80
2,00
0,80
Karda
1
1
Kullanım Fiyatı
Dayanak Varlık Fiyatı
Vade
Endeks varantı 1’e 1.000 katsayısına sahiptir, yani 1.000 adet varant bir endeks sepetini oluşturmaktadır.
Zararda olan, yani içsel değeri
Örnek 1, ABC hissesine dayalı bir
0,55 TL’lik zaman değeri, dayanak
bulunmayan varantlarda, fiyat basit
alım varantını göstermektedir.
varlığın fiyatının, vadeye kadar
bir ifadeyle zaman değerine eşittir.
Burada, dayanak hissenin spot
olan altı aylık sürede kullanım
Varantın vadeye kadar zararda
fiyatı, kullanım fiyatının üzerindedir.
fiyatının üzerine çıkma olasılığını
kalması halinde, zaman değeri sıfıra
Bu varant “kardadır” ve içsel değeri
yansıtmaktadır.
inecektir ve varant değersiz bir
0,50 TL’dir (dayanak varlığın fiyatı
şekilde sona erecektir.
eksi kullanım fiyatı). Bu örnekte,
Örnek 4’te, XYZ’ye ait bir
varant 0,85 TL’den işlem görmektedir.
satım varantı “zararda” olarak
Zararda varantlara yapılacak bir
Bu rakam, içsel değerden yüksektir
nitelendirilecektir çünkü içsel
yatırım, sonuç itibariyle içsel değeri
ve 0,35 TL’lik bir zaman değerini
değeri yoktur. Dayanak varlığın
olan varantlara yapılacak bir yatırıma
yansıtmaktadır. Zaman değeri,
spot değeri kullanım fiyatının
göre çok daha risklidir. Büyük ölçüde
dayanak varlığın fiyatının varantın
üzerindedir. Satım varantları,
zararda olup, vadesi yakında dolacak
vadesi dolmadan önce yükselmesi
yatırımcılara dayanak hisseyi
olan varantlar, yatırımın tümünün
olasılığına bağlı bir değerdir.
“satma” hakkı verirler ve bu
nedenle, sadece kullanım
kaybedilmesi açısından yüksek bir
risk içermelerinden dolayı son derece
Örnek 2’de, ABC’ye ait bir alım
fiyatı dayanak varlığın spot
spekülatiftirler. Söz konusu varantlar,
varantı, 1. örnekteki varantla, vade
fiyatının üzerinde olduğunda
ancak dayanak varlığın fiyatında
hariç olmak üzere, aynı şartları
içsel değere sahiptirler.
istenen yönde hızlı ve keskin bir
taşımaktadır. Bu varant, vadeye
Bu örnekte varantın vadesine
hareket olması halinde kar getirecektir.
kadar olan süre ne kadar uzunsa,
sadece üç ay kaldığı için zaman
Bu ihtimalin gerçekleşme olasılığı
varantın zaman değerinin de
değeri nispeten düşüktür.
her bir münferit işlemde ayrıca
o kadar yüksek olacağına ilişkin
Örnek 5’te içsel değerin 0,75 TL
değerlendirilmelidir.
iyi bir örnektir. Dayanak varlığın
olmasından dolayı “karda”
performans gösterebileceği uzun
bir satım varantı gösterilirken,
Yukarıdaki tabloda “karda”,
bir süre vardır ve bu nedenle
Örnek 6’da, dayanak varlığın
“başa baş değerde” ve “zararda”
zaman değeri daha yüksektir.
cari fiyatına eşit kullanım
fiyatı olan bir satım varantı
kavramlarına ilişkin örneklere
yer verilmiştir.
Örnek 3’te, içsel değeri olmayan
gösterilmektedir. Bu varantın
bir alım varantı bulunmaktadır
“başa baş değerde” olduğunu
(dayanak varlığın cari fiyatı, kullanım
söylemek mümkündür. Örnek 7’de
fiyatının altındadır). Bu varant
ise İMKB 30 endeksine dayalı bir
“zararda” olarak nitelendirilmektedir.
varant gösterilmektedir.
Başarı Faktörleri | 11
Fiyat dalgalanmalarının etkisi
Dayanak varlığın tarihsel veya
geçmiş oynaklığı tam olarak
Oynaklık (volatilite) varantın fiyatını
hesaplanabilmektedir. Geçmiş oynaklık,
etkileyen önemli faktörlerden biridir
varantların fiyatlandırılmasında
ve bu nedenle sürekli olarak izlenmesi
dikkate alınan beklenen oynaklık ve
gerekir. Oynaklık, dayanak varlığın
içsel oynaklığın değerlendirilmesinde
fiyatının ne ölçüde dalgalandığını
önemli bir göstergedir. Geçmiş
gösteren bir kriterdir.
dalgalanmalar, sadece bir yol gösterici
olabilir, zira oynaklık oranı son derece
Varantların fiyatlandırılmasına ilişkin
hızlı bir şekilde değişebilir. Varant
modern teorinin temel önermelerinden
traderları bu durumu şu veya bu
biri, dayanak varlığın oynaklığı veya
şekilde tecrübe etmişlerdir. Örneğin,
fiyat dalgalanma aralığı ne kadar
normalde fiyat seyri sakin ve durağan
büyükse o dayanağa bağlı varantın
bir hisse senedindeki yüzde 30’luk
değerinin de o kadar yüksek olacağıdır.
sürpriz bir kar düşüşü açıklaması,
Bunun nedeni, dayanak varlığın
bu hisseye endeksli alım veya satım
fiyatındaki dalgalanma ne kadar
varantlarının fiyatı üzerinde ciddi bir
çoksa varantın içsel değerinin artma
etki yaratacaktır.
olasılığının o kadar fazla olmasıdır.
Basitçe anlatmak gerekirse, dayanak
Bu ve benzer olaylar, niteliği gereği,
varlıkları farklı olup vadelerine üç
beklenmedik şekilde gelişirler. Varant
aydan az bir süre kalmış ve yüzde 20
traderları, dayanak varlıkların piyasada
zararda olan iki varantımız olduğunu
belirli bir dönemdeki oynaklıklarına
varsayalım. Dayanak varlığın bir
bakarak varantların içsel oynaklıklarına
tanesi son derece oynak (volatil) bir
ilişkin çıkarımlarda bulunurlar. İçsel
yapıya sahip olsun ve hisse fiyatının
oynaklık, varantın fiyatlandırılması
günde yüzde 5 veya daha fazla oranda
üzerinde önemli bir etkiye sahiptir;
dalgalanması olağan bir durum olsun.
bu nedenle, varantın fiyatı ile
Diğer dayanak varlığın günlük hisse
dayanak varlığının fiyatı arasındaki
fiyatı hareketleri ise çok az oynak
ilişki (dinamik göstergelerde bu ilişki
olmasından dolayı genellikle yüzde 1’i
açıklanmaktadır), ancak piyasadaki
geçmesin. Oynak hisseye endeksli
içsel volatilite öngörüsü aynı kaldığı
varantın kar getirme olasılığının, daha
sürece geçerli olacaktır.
az oynak hisseye nazaran çok daha
yüksek olacağı açıktır. Bu durumda,
Oynaklıktaki keskin bir yükselişten
aynı koşullardaki iki varant açısından,
hemen önce alınan varantlar son
bu varantın sadece oynaklığının
derece karlı birer yatırım olabilir.
yüksek olmasından dolayı daha
Örneğin, bir otomotiv şirketi sürpriz
değerli olması beklenebilir.
bir kar düşüşü uyarısında bulunmadan
hemen önce otomotiv hisselerine
endeksli bir satım varantı (satış
hakkı) aldığınızı varsayalım.
12 | Başarı Faktörleri
Önceden nispeten durağan olarak
dayalı alım varantları, düşük oynaklık
Bir varantın değeri, yukarıdaki
nitelenen hisse, bir günde yüzde 25
seviyesine geri dönüş nedeniyle değer
tabloda özetlenen beş değişkenden
değer kaybetsin. Söz konusu satım
kaybedecektir. Hisse fiyatı yavaş bir
etkilenmektedir. Oklar, varantın
varantının yatırımcısı olarak, sadece
tempoda yükselmeye devam ederken,
değerinin ilgili değişkende meydana
dayanak varlığın fiyatındaki düşüşten
alım varantları düşük içsel oynaklık
gelen değişikliğe bağlı olarak hangi
değil aynı zamanda oynaklıktaki keskin
nedeniyle değer kaybetmeye devam
yönde etkileneceğini göstermektedir.
yükselişten de kazanç sağlayacaksınız.
edebilir. Bu örnekte, varantın zaman
Bilgi: Oynaklık düşen piyasalarda
değerinin azalmasından dolayı da
Hisse fiyatı – Hisse fiyatı yukarıda
(yükselen piyasalara göre) daha
olumsuz etkilenebilirsiniz.
da belirtildiği üzere varant fiyatını
belirleyen temel faktördür.
hızlı yükselir.
Piyasada sert bir düşüş sonrası alınan
Aynı mantıkla, son derece oynak
bir alım varantında yukarıdaki etki daha
Temettüler – Varant yatırımcıları,
finansal varlıklara dayalı varantları
da etkili şekilde gözlemlenebilir. Sert
dayanak hisselerine ilişkin olarak
satın alarak önemli ölçüde zarar da
düşüşlerde içsel oynaklık hızlı şekilde
ödenen temettüleri alamazlar. Bununla
edebilirsiniz. Örneğimizin üzerinden
artacağı için, düşüşten sonra alınan
birlikte varantların değerlemesinde
devam edersek, benzer nitelikte bir
varantın fiyatı yüksek olacaktır. Piyasa
ihraççı, beklenen temettü akışını
otomotiv hissesinin hisse fiyatı, kar
tekrar yükseliş trendine girdiğinde,
da göz önünde bulunduracaktır.
tahminlerindeki önemli bir artışı takiben
dayanak varlık fiyatı değer kazanmasına
Bu nedenle temettü dağıtıldıktan
8,50 TL’den 10,50 TL’ye yükselsin.
rağmen içsel oynaklık azalacağı için
sonra varantların fiyatında büyük
Bu ciddi yükseliş trendinin devam
alım varantı değer kaybedebilir.
bir değişim yaşanmayacaktır.
etmesini beklediğiniz için bir alım
Varantların şartları, varant yatırımcısına
varantı almaya karar vermiş olun.
Aşağıdaki tabloda, dayanak varlıktaki
zarar gelmemesi için, sermaye
Ancak beklentinizin aksine, hisse
fiyat hareketleri, oynaklık, faiz oranı,
arttırımlarından kaynaklanabilecek
senedi haftalarca aynı fiyat seviyesini
temettüler ve vade tarihi gibi faktörlerin,
değişikliklere uyum sağlanabilecek
korusun. Dayanağın fiyatında düşüş
alım ve satım varantlarının fiyatlarını
şekilde ayarlanacaktır.
olmamasına rağmen, bu hisseye
nasıl etkilediği özetlenmektedir.
Oynaklık – Dayanak hisselere ilişkin
standart risk ölçüm kriteridir. Oynaklık
§
§
§ §
§ §
§
Oynaklık
§
Vade tarihi
Temettü beklentileri
Satım Varantı
Fiyatındaki Etkisi
§
Faiz oranı
Dayanak varlık hissenin fiyatı
Alım Varantı
Fiyatındaki Etkisi
§ §
Değişkendeki
Değişim
§ § § §
Değişken
arttıkça dayanak varlık hisselerin riski
de yükselecek ve bu nedenle varantlar
daha pahalı olacaktır.
Faiz Oranı – Faiz oranları yükselirse
artan fonlama maliyetinden dolayı
alım varantlarının değeri artar, satım
varantlarının değeri düşer.
Vadeye kalan süre – Vadeye kalan süre
ne kadar uzunsa varantın değeri de o
kadar yüksek olacaktır. Bunun nedeni
varantın performans gösterebileceği
sürenin daha uzun olmasıdır.
Başarı Faktörleri | 13
Hangi varant? – Varant
fiyatlarının karşılaştırılması
Çeşitli göstergeler bir varantın
Çeşitli göstergeler bir varantın
Bununla birlikte, varantın vadesine
fiyatını nasıl etkiler?
fiyatını nasıl etkiler?
kalan süre ne kadar uzunsa varant
Kaldıraç Etkisi
Varant alım satımlarının hızlı temposu
boyutunu dikkate almaksızın yapılacak
göz önüne alındığında göstergeler
hesaplamalar eksik ve yanıltıcı
oldukça önemlidir. Göstergelerin neler
olacaktır. Dolayısıyla, varantları daha
olduğunu bilmeniz yeterli olmayacak;
etkin bir şekilde karşılaştırabilmek
aynı zamanda göstergeleri
için, zaman birimi başına içsel değer
yorumlayabilmeniz de gerekecektir.
üzerine prim hesaplanır. Burada
o kadar değerlidir ve bu zaman
hesaplama ve karşılaştırma genellikle
Statik göstergeler, benzer varantların
bir yıllık vade üzerinden yapılır.
belirli bir zamandaki fiyatlarına ilişkin
olarak niteliksel bir değerlendirme
Fakat içsel değer üzerine yıllık primin
yapılabilmesini sağlar. Bu göstergeler,
kullanılabilirliği de varant fiyat
sadece benzer özelliklere sahip
seviyesini göz önüne almadığı için
varantların karşılaştırılmasında
sınırlıdır. Örneğin, 0,25 TL’lik bir prim,
kullanılmalıdır.
varantın fiyatının 0,50 TL, 1,00 TL
veya 10,00 TL olmasına bağlı olarak
Varantların değerinin belirlenmesindeki
farklı şekilde değerlendirilecektir.
en önemli göstergelerden bir tanesi
Bu nedenle, içsel değer üzerine
de, içsel değer üzerine primdir.
alınan prim göstergesini kullanarak
Bu göstergenin hesaplanmasındaki
varantları karşılaştırmanın en iyi yolu
kolaylık, yatırıma uygun varantları
bu primin yüzde cinsinden değerini
hızlıca tespit etmeye imkan
hesaplamaktır. Bu prim, dayanak
tanımaktadır. Varantları satın alırken
varlığı doğrudan satın almak yerine
amaç, düşük bir tutarda yatırım
varantı kullanarak satın almanın
yaparak dayanak varlığın fiyatındaki
(yüzde cinsinden) ne kadar daha
hareketlerden oransal olarak daha
pahalıya mal olacağını göstermekte
büyük bir kazanç sağlamaktır. İçsel
ve bu çerçevede varantların
değer üzerinden alınan prim, (alım
karşılaştırılmasında etkin bir kriter
varantlarında) dayanak varlığı doğrudan
olarak kabul edilmektedir.
almak yerine varantı kullanmak
suretiyle almanın ne kadar daha
Aşağıda, varantların “karlılığını”
pahalıya mal olacağını göstermektedir.
açıklamak için daha önce kullanılan
örnekler esas alınarak hazırlanan
ve içsel değer üzerine alınan yıllık
yüzdesel primleri gösteren bir örnek
yer almaktadır:
14 | Başarı Faktörleri
Dayanak varlık
Varant
Türü
Kullanım
Fiyatı
Dayanak
Varlık Fiyatı
Vade
Vade
(Yıl)
Varant
Fiyatı
İçsel Değer
Üzerine Prim
İçsel Değer Üzerine
Yüzdesel Prim
İçsel Değer Üzerine
Yüzdesel Prim (Yıllık)
1
ABC
ALIM
6,00
6,50
6 ay
0,50
0,85
0,35
%5,4
%10,8
2
ABC
ALIM
6,00
6,50
10 ay
0,83
1,15
0,65
%10,0
%12,0
3
ABC
ALIM
7,00
6,50
6 ay
0,50
0,55
1,05
%16,2
%32,3
4
XYZ
SATIM
5,00
5,30
3 ay
0,25
0,25
0,55
%10,4
%41,5
5
XYZ
SATIM
5,00
4,25
4 ay
0,33
0,95
0,20
%4,7
%14,1
6
XYZ
SATIM
5,00
5,00
2 ay
0,17
0,20
0,20
%4,0
%24,0
7
İMKB 30 Endeksi*
ALIM
65.000,00
67.000,00
3 ay
0,25
2,80
0,80
%1,2
%4,8
2
Endeks varantı 1’e 1.000 katsayısına sahiptir, yani 1.000 adet varant bir endeks sepetini oluşturmaktadır.
İçsel değer üzerine prim aşağıdaki
Bu işlevlerden birincisi, yatırımcılara
Bu orana göre, %10’luk artışla
şekilde hesaplanmaktadır (daha
hangi varantların daha cazip
hissenin fiyatının 16,50 TL olması
ayrıntılı bir açıklama için sözlük
olduğuna dair kısa ve net bir
halinde, varantın fiyatı %150 artacak
kısmına bakınız):
görünüm sunmaktır. İkincisi ise,
ve 2,50 TL’ye yükselecektir. Bununla
yatırımcılar belirli bir dayanağa
birlikte hissenin fiyatı 20,00 TL’lik
Alım varantı: varant fiyatı + kullanım
yatırım yapmaya karar verdiklerinde,
kullanım fiyatının yine de çok altında
fiyatı – dayanak varlık fiyatı
benzer vadeye ve kullanım fiyatına
kalacağı için uygulamada bu varsayım
sahip varantların primlerini kıyaslama
hiçbir zaman gerçekleşmez. Hisse,
Satım varantı: varant fiyatı – kullanım
ve en uygun fiyatlı varantı seçme
vade tarihine kadarki iki aylık sürede
fiyatı + dayanak varlık fiyatı
imkanını sağlamaktır.
“karda” bölgesine hareket etmezse
(yani 20,00 TL’nin üzerine çıkmazsa)
Alım varantlarında içsel değer üzerine
Kaldıraç etkisi
prim, varantı kullanarak dayanağa
varant değersiz olarak vadesini
dolduracaktır. Bu nedenle bu oran,
sahip olmanın dayanak varlığı
Tartışmaya açık olmakla birlikte,
sadece yüksek bir içsel değeri olan
doğrudan satın almaya nazaran ne
bilinen en yaygın varant göstergesi
varantlar için geçerli olacak, bu
kadar daha yüksek maliyetli olacağını
kaldıraçtır. Kaldıraç, varantın fiyatının
değere sahip olmayan varantlarda
göstermektedir. Satım varantlarında
ne ölçüde ilgili dayanak varlığa
işe yaramayacaktır. Esneklik – aynı
içsel değer üzerine prim, dayanak
paralel olarak hareket ettiğini
zamanda omega veya etkin kaldıraç
varlığı varantı kullanarak açığa
göstermektedir. Cari veya basit
olarak da adlandırılmaktadır –
satmanın, dayanak varlığı doğrudan
kaldıraç, dayanak varlığın fiyatının
kavramının daha sık kullanılmasının
açığa satmaya nazaran ne kadar daha
varantın fiyatına bölünmesiyle
sebebi budur (lütfen aşağıdaki
az gelir getireceğini göstermektedir.
hesaplanmaktadır. Dönüşüm oranı
paragrafları inceleyiniz).
da varantların fiyatlandırılmasında
Bir varantın içsel değeri üzerine prim
dikkate alınmaktadır.
ne kadar düşükse o varant o kadar
Bir başka önemli gösterge, başa
baş noktasıdır. Bu gösterge,
ucuzdur demek basit bir yaklaşım
Basit kaldıraç, hem dayanak varlığın
dayanak varlığın fiyat seviyesinin
olacaktır. Ancak vadeleri ve içsel
hem de varantın fiyat hareketlerinin
varant yatırımcısının kara geçmesini
değerleri birbirine yakın varantlar
paralel olduğu varsayımına
sağlayacağı noktayı göstermektedir.
arasında karşılaştırma yapmanın bir
dayanmaktadır. Fakat bu varsayım
1,00 TL değeri olan, 20,00 TL
anlamı vardır. Genel olarak, içsel
her zaman doğru değildir.
kullanım fiyatlı ve 1’e 1 kullanım
oranlı varant örneğine dönersek,
değeri yüksek varantların primleri
düşük olurken, içsel değeri düşük
Örneğin, 15,00 TL’den işlem gören
yatırımcının kara geçmesi için hisse
olan veya hiç olmayan varantların
bir hisseyi alma hakkı veren bir varantı
fiyatının 21,00 TL’yi aşması
primleri daha yüksek olmaktadır.
ele alalım. Kullanım fiyatı 20,00 TL,
gerekmektedir.
Bununla birlikte yüzdesel prim esas
varantın vadesi de iki ay sonra olsun.
alınarak yapılan bir karşılaştırmanın
Varantın fiyatı 1,00 TL ise ve basit
iki temel işlevi bulunmaktadır.
kaldıraç oranı 15:1 = 15 olacaktır.
Başarı Faktörleri | 15
Dinamik göstergeler
Yukarıda belirtilen statik
Yukarıda belirtilen statik
Delta aynı zamanda, varantın vade
göstergelerin yanı sıra aşağıdaki
göstergelerin yanı sıra aşağıdaki
tarihinde içsel değerinin olup
dinamik göstergeler de varantlara
dinamik göstergeler de varantlara
olmayacağını, yani “karda” sona
dair önemli bilgiler sunmaktadır
dair önemli bilgiler sunmaktadır
erip ermeyeceğini anlamak
Delta
Dinamik göstergeler, varant fiyatının,
Bu çerçevede örnekteki varantın
dayanak varlığın fiyat, vade veya
değerli bir şekilde (“karda”) sona
oynaklığındaki değişikliklere
erme olasılığı yüzde 70’tir.
açısından yol gösterici niteliktedir.
Gama
duyarlılığını yansıtan göstergelerdir.
Vega
Teta
Statik göstergelerin aksine dinamik
Matematiksel olarak, delta, varant
göstergeler, yatırımcıların belirli bir
fiyatının dayanak varlık fiyatına göre
zamanda varantın gelecekteki fiyat
birinci türevidir.
hareketlerini tahmin etmelerini
Ro
mümkün kılar ve genellikle varant
Gama
değerleme modelleri kullanılarak
Omega
hesaplanırlar. Bu göstergeler sadece
Bir diğer önemli gösterge de
hesaplama anında geçerlidir ve varantı
gama’dır. Gama, deltanın dayanak
etkileyen temel faktörlerden biri
varlığın fiyatındaki değişikliklere
değiştiğinde tekrar hesaplanmalıdır.
karşı duyarlılığını göstermektedir.
Gama ne kadar yüksekse deltanın
Delta
dayanak fiyat hareketleri karşısındaki
duyarlılığı da o kadar yüksek demektir.
Ana göstergelerden birisi delta’dır.
0,02 değerindeki bir gama, dayanak
Delta, adlarını Yunan alfabesindeki
varlığın fiyatının 1 birim artması
harflerden almalarından dolayı “Yunan
veya azalması halinde, deltanın
Harfleri” olarak bilinen modern varant
0,02 birim değişeceği anlamına
değerleme göstergelerinden biridir.
gelmektedir. Başa baş fiyatta işlem
Bu gösterge, varantın fiyatının
gören varantlar, en yüksek gamaya
dayanak varlığın fiyat hareketlerine
sahiptir. Ayrıca, varantın vadesi
karşı duyarlılığını göstermektedir.
yaklaştıkça gama yükselir.
Varantın deltası, finansal teoriden
alınan varant değerleme modelleri
Matematiksel olarak gama, deltanın
kullanılarak hesaplanır. Alım varantının
dayanak varlık fiyatına göre birinci
deltası 0 ile 1 arasında bir değere
türevidir. Dolayısıyla gama, varant
sahipken, satım varantının deltası
fiyatının dayanak varlık fiyatına göre
– 1 ile 0 arasında bir değer taşır.
ikinci türevi olmaktadır.
0,70 değerindeki bir delta, 1’e 10
kullanım oranında, dayanak
varlığın fiyatındaki 1,00 TL’lik bir
artışın /düşüşün, varantın fiyatında
0,07 TL’lik bir artışa /düşüşe yol
açacağını gösterir [0,70 x 1x (1 /10)].
16 | Başarı Faktörleri
Vega
Haftada %1,5’lik bir teta, dayanak
varlığın fiyatının değişmediği, yani
Vega, dayanak varlığın oynaklığındaki
içsel değerin sabit kaldığı varsayılarak,
dalgalanmaların varantın fiyatı
varantın her hafta %1,5 değer
üzerindeki etkisini göstermektedir.
kaybedeceğini göstermektedir. Teta,
Oynaklığın, belirli bir zaman
varantın karda, başa baş veya zararda
dilimi içerisinde dayanak varlığın
bulunmasıyla yakından ilgilidir. İçsel
fiyatındaki dalgalanma aralığı
değeri yüksek bir varant, düşük tetaya
olduğunu hatırlayalım. Dayanağın
sahiptir. Vade yaklaştıkça zaman
fiyatıyla birlikte vega, varantın
değerini en hızlı şekilde kaybeden
değerini etkileyebilecek en önemli
varantlar başa baş varantlardır.
faktördür. Bu gösterge, içsel
Genel olarak, varantın zaman değeri,
oynaklığın yüzde bir azalması veya
vadeden önceki üç ay içerisinde vade
artması halinde varantın fiyatının ne
yaklaştıkça hızlı bir şeklide azalır.
ölçüde değişeceğini ölçmektedir.
0,25 değerindeki bir vega, dayanak
Yatırımcılar, zaman değerinin,
varlığın oynaklığının yüzde bir
(diğer parametrelerin sabit kaldığı
değişmesi halinde varantın
varsayımıyla), sadece vadenin
değerinin, kullanım oranı için
yaklaşmasına bağlı olarak düşeceğinin
ayarlanarak 0,25 artacağını veya
bilincinde olmalıdır. Varantın vadesi
düşeceğini göstermektedir. Gamada
yaklaştıkça gitgide artan bir hızda
olduğu gibi, başa baş civarında
azalan zaman değeri kaybını telafi
işlem gören varantların vegası en
etmek ve kar elde edebilmek için
yüksek değerdedir. Gamanın aksine,
gereken dayanak fiyat hareketinin
varantın vadesi yaklaştıkça veganın
daha da büyük olması gerekecektir.
değeri düşecektir.
Matematiksel açıdan, teta, varant
Matematiksel açıdan, vega, varant
fiyatının zamana göre birinci türevidir.
fiyatının volatiliteye göre birinci
türevidir.
Ro
Teta
Ro, faiz oranındaki değişikliklerin
varantın değeri üzerindeki etkisini
Varantın fiyatının, içsel değerden
ölçmek için kullanılan bir göstergedir.
ve zaman değerinden oluştuğunu
Varantların fiyatlandırılmasında spot
ve vade tarihi yaklaştıkça zamansal
fiyattan ziyade vadeli fiyat kullanılır.
değerin hızlanarak eridiğini ifade
Vadeli fiyat, spot fiyat ile taşıma
etmiştik. Teta, dayanak varlık fiyatı
maliyeti olarak bilinen bir faktörden
ve diğer tüm parametrelerin vadeye
oluşmaktadır. Bu faktör, varantın
kadar değişmeyeceği varsayılarak,
vadesine kadar dayanak varlığın
belirli bir zaman biriminde,
finansmanı için yapılan toplam
örneğin bir günde veya haftada,
masraflar olarak tanımlanabilir.
kaybedilen zaman değerini ifade
Bu masraflar, esas olarak faiz oranı
eder. Bu gösterge, genellikle yüzde
seviyesinden ve beklenen temettü
cinsinden ifade edilmektedir.
ödemelerinden etkilenmektedir.
Başarı Faktörleri | 17
0,50 değerindeki bir ro, varantın
Yaratıcılarının adını alan ve zamanla
süresine ilişkin piyasa faiz oranın yüzde
geliştirilen Black-Scholes Modelini
bir düşmesi veya yükselmesi halinde,
kullanarak, bir varantın “gerçekçi
kullanım oranına göre düzeltilmiş
değerini” hesaplamak mümkündür.
varant fiyatının 0,50 birim değişeceğini
Bu değer, kar veya zarar elde etme
göstermektedir. Kısa vadeli faiz
olasılıklarının eşit olduğu, teorik
oranlarındaki aşırı dalgalanmalar
açıdan desteklenebilen bir değeri
çok nadir olduğu için ro, varantların
ifade etmektedir.
çoğunda göz ardı edilebilir.
Ne var ki, değerleme modelleri,
Matematiksel açıdan, ro varant fiyatının
gerçek hayattaki varant piyasalarında
faiz oranına göre birinci türevidir.
çok da geçerli olmayan birtakım temel
varsayımlar üzerine inşa edilmiştir.
Omega
Gerçekçi olmayan bu varsayımlar
arasında; faiz oranlarının sabit olması,
Dayanak varlık fiyatındaki yüzdesel
hem borçlanma hem de borç verme
değişimin, varantın fiyatında
faiz oranlarının birbirine eşit olması
neden olduğu yüzdesel değişikliği
ve bir dayanak varlığın herhangi bir
gösteren esneklik, omega olarak
kısıtlama olmaksızın istenilen miktarda
adlandırılmaktadır. Omega, deltanın
açığa satılabilmesi sayılabilir. Tüm
kaldıraç oranıyla çarpılmasıyla elde
eksikliklerine rağmen Black-Scholes
edilir. Omega etkin bir gösterge
modeli, varantların değerlemesine
olmakla birlikte, deltanın zaman içinde
yeni bir bakış açısı getirmiştir.
değişiklik göstermesi, omeganın
Bu broşürün amacı modelin ayrıntılı
yatırımcılara sadece anlık bir görünüm
biçimde açıklanması değildir.
sunmasına yol açmaktadır.
Bu konuya ilişkin olarak ayrıntılı
açıklamalar içeren ve incelemenizi
Uzun yıllardır, varant fiyatının
önerdiğimiz diğer kaynakların
değerlemesine ilişkin bir dizi model
listesini ekte bulabilirsiniz.
geliştirmek için dinamik faktörler
kullanılmaktadır. Binom modelin
yanı sıra, Amerikan matematikçileri
Fisher Black ve Myron Scholes
tarafından geliştirilen gerçekçi
değer modeli dikkat çekmiştir.
18 | Başarı Faktörleri
Varantların türleri
Dayanak varlıklar çok
Dayanak varlıklar çok
çeşitli olabilir
çeşitli olabilir
Endeks varantları
Varantlar çeşitli dayanak varlıklara
hisse sepetlerine dayalı varantların
dayalı olarak ihraç edilebilir ve
da kendilerine özgü bir cazibesi
yatırımcılar, endeks, hisse senetleri,
vardır. Bu varantlar, yatırımcılara
sepetler, yabancı para birimleri, faiz
bir sektörün veya bütün olarak bir
oranları ve emtia üzerine pozisyon
sepetin performansına dair pozisyon
almak için bu türevleri kullanabilir.
alma imkanı tanımaları açısından
Deutsche Bank, başlangıçta, sadece
endeks varantlarına benzemektedir.
Sepet varantları
Sektör endekslerine veya seçilmiş
Hisse senedi varantları
Sepet varantları
hisse endekslerine, hisse senetlerine
ve bu hisselerden oluşan sepetlere
Sepet varantlarının dayanak varlığı,
dayalı varant ihracında bulunacaktır.
hisse senetlerinden oluşan bir sepettir.
Bu dayanak varlıkların her biri
Sepet varantları genellikle, tümü
aşağıdaki paragraflarda daha ayrıntılı
aynı sektöre ait olan, aynı konuya
olarak ele alınmıştır.
ilişkin veya her iki kritere de
uygun bir ortak paydada buluşan
Endeks varantları
dayanak hisselerinden oluşmaktadır.
Bu nedenle, örneğin İMKB-30
Endeks varantları, hisse endekslerinin
içindeki endüstri şirketlerin oluşan
performansına dayalıdır. IMKB-30
bir sepete dayalı veya bankacılık
Endeksi muhtemelen bu tip varantlar
sektörü hisselerine dayalı bir varant
için en popüler dayanak varlık olacaktır.
yatırımcıların ilgisini çekebilir. Sepet
Zira İMKB-30 endeksi, üzerine yatırım
varantları, yatırımcılara bir tek hisse
yapılması en kolay endekstir.
yerine, sektör trendleri doğrultusunda
yatırım yapma imkanı vermektedir.
Hisse senedi varantları
Bankacılık sektörünün hızla
gelişeceğini düşünen, fakat hangi
Hisse senedi varantların büyük
hisselerin en büyük atılımı yapacağını
bölümü, tek hisseye dayalı olarak ihraç
kestiremeyen yatırımcılar, sepet
edilecektir. Uluslararası piyasalarda,
varantı alarak tüm sektördeki
çeşitli kullanım fiyatlarına ve vadelere
yükselişten yararlanabilirler. Sepete
sahip ulusal ve uluslararası hisselere
dayalı satım varantlarının ihracının
dayalı alım ve satım varantları oldukça
mümkün olması durumunda ilgili
yaygındır. Bununla birlikte, derin ve
sektördeki düşüş trendinden
likiditesi yüksek iyi tanınmış hisseler
yararlanma imkanı da ortaya
her zaman tercih sebebi olmaktadır.
çıkacaktır.
Deutsche Bank, İMKB-30 endeksindeki
başlıca hisselere dayalı alım ve satım
varantları ihraç edecektir.
Başarı Faktörleri | 19
Varantlara yatırım yapmak
ve ihraççının rolü
Varant alım satımına ilişkin
Varant alım satımına ilişkin
İzahname, varantın ilke ve koşullarını,
temel koşullar
temel koşullar
yani vade, kullanım oranı ve varant
Piyasa yapıcılığı
Opsiyonların geçmişi 17. yüzyıla
özelliklerini tam anlamıyla ortaya
tipi (Avrupa veya Amerikan) gibi
kadar uzanmaktadır. Hollanda’nın
koymaktadır. Diğer hükümler, varantın
Yatırımcılar için risk
lale çılgınlığını yaşadığı dönemlerde
vadesi boyunca dayanak varlığın
bilgilendirmesi
opsiyonlar, yatırımcılara lale
içinde bulunabileceği durumlardaki
soğanlarını satın alma hakkı
değişiklikleri (birleşme, sermaye
vermekteydi. 19. yüzyılda Chicago
artışı) düzenlemektedir.
Bilgi kaynakları
Ticaret Borsası’na bağlı çiftçiler, zirai
mallardaki fiyat dalgalanmalarına
Yukarıdaki standart başvuru süreçlerini
karşı güvence sağlamak ve bu fiyatlar
tamamlamanın ötesinde, ürünlerinin
üzerine spekülasyon yapabilmek
talep görmesini isteyen ihraççıların,
amacıyla alım ve satım opsiyonları
rekabetçi olabilmek için karşılaması
kullanmaktaydı.
gereken bir dizi kıstas bulunmaktadır.
İlk olarak, ihraççıların yatırımcılara cazip
Teminatlı varantlar, günümüz
gelecek ürünler sunmaları gerekir;
piyasalarında görülen en yaygın
çünkü talep, varant piyasasındaki arz
varant türüdür. Varantın “teminatlı”
için belirleyici etkendir. İkinci olarak,
olması, ihraççının varanta dayanak
ihraççılar yeni piyasa koşullarına uyum
varlık teşkil eden şirket olmadığı
sağlamakta rakiplerine nazaran daha
anlamına gelmektedir. Bu varantlar,
seri davranmalıdırlar. Örneğin bir hisse
büyük yatırım bankaları gibi finansal
fiyatı aniden büyük miktarda değer
kuruluşlarca ihraç edilmektedir ve Türk
kaybettiğinde, ihraççıların, güncel fiyat
mevzuatında kendine “aracı kuruluş
seviyelerine göre belirlenmiş kullanım
varantları” olarak yer bulmuştur.
fiyatlı yeni varantlar ihraç eden ilk
kuruluşlar arasında olmaları gerekir.
20 | Başarı Faktörleri
İhraç edilen her yeni varant için,
Diğer finansal araçların çoğunda
varantın ilke ve şartlarını ayrıntılı olarak
olduğu üzere, her bir varantın fiyatının
düzenleyen bir izahname hazırlanması
dayanak varlığın fiyatına bağlı olarak
gerekmektedir. Varantın halka
anlık bir şekilde belirlendiği aktif
arzından önce, izahname düzenleyici
piyasalar varantlar için elverişlidir.
kurum tarafından onaylanarak
Varantlar genellikle menkul kıymetler
yayımlanmalıdır. Ülkemizde, sermaye
borsalarında kote olup işlem
piyasalarını düzenleme sorumluluğunu
görmektedir. Saydam ve hızlı değişen
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
bir piyasada, yatırımcıların ve aracı
üstlenmektedir. Bu yüzden izahname
kurumların, arbitrajdan veya elverişli
ve ilgili sirkülerler SPK tarafından
pozisyonlardan yararlanmak için olası
onaylanmaktadır. İhraççının yeni
fiyatlandırma hatalarını ve rakip ürünleri
menkul kıymetin kote edileceği
takip etmeleri sebebiyle arz ve talep
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’na
varant piyasasında önemli bir rol
(İMKB) yapacağı başvurunun da
oynamaktadır. Bu durum, varantların
kabulü sonrasında, varantın piyasaya
borsada herhangi başka bir menkul
sürülmesinin önünde hiçbir engel
kıymet gibi işlem görmesinden dolayı
kalmamaktadır.
süreklilik arz etmektedir.
Varantlar, ihraççının ihraç ettiği
Yatırımcılar için risk
borsasında yapılan işlemlerin,
borçlanma belgeleridir ve varantları
bilgilendirmesi
sadece yatırımlarını yönetecek
satın alan yatırımcılar, ihraççının
zaman ve enerjiye sahip yatırımcılar
kredi riskini de üstlenmiş olurlar.
Prensip olarak, varantların alım satımı,
tarafından yapılması gerektiğini
Yatırımcılar, ihraççının izahnamede
borsada işlem gören hisselerin
göstermektedir. Tüm bunlar göz
yer alan yükümlülüklerini yerine
veya diğer menkul kıymetlerin alım
önünde bulundurulduğunda,
getireceğine güvenerek hareket
satımından daha karmaşık değildir.
yoğun bir iş temponuz veya tüm
etmektedirler ve ihraççının temerrüde
Bu kitapçıkta ve internet sitemizde
enerjinizi alan kişisel sorunlarınız
düşmesi durumunda etkileneceklerdir.
(www.varant.db.com) vurguladığımız
varsa, yatırımınıza daha çok zaman
Bu çerçevede, yatırımcıların varant
üzere, varantlar, ek olarak bazı riskler
ayırabileceğiniz bir döneme kadar
satın alırken ihraççının kredibilitesini
getirmektedir ve yatırımcıların varant
varant alım satım işlemlerini bir kenara
değerlendirmeleri beklenir. Bu nedenle
alım satımı konusunda gerekli bilgi
bırakmanız faydanıza olacaktır.
Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”),
ve deneyime sahip olmaları
ihraççılardan kredi notlarını sürekli
gerekmektedir.
Bilgi kaynakları
Yatırımcılar, Deutsche Bank’ın kredi
Buna ek olarak SPK, aracı kuruluşların,
Varant yatırımcıları, hisse senedi veya
notunu izahnamede görebilecekleri
varantlara yapılan yatırımlara dair
tahvil gibi araçların yatırımcılarına
gibi daha güncel notlar için
riskler hakkında yatırımcıları
nazaran güncel bilgilere daha fazla
Deutsche Bank’ın ilgili internet
bilgilendirmelerini şart koşmaktadır.
ihtiyaç duyarlar. Elektronik medya,
adreslerine de başvurabilirler
Yatırımcıların, varantlara ilişkin alım
özellikle de internet, ücretsiz olarak
(www.x-markets.db.com veya
satım yapmadan önce bir risk bildirim
bilgi almak için iyi bir kaynaktır.
www.varant.db.com).
formunu imzalamaları gerekmektedir.
Aracı kurumların ve İMKB’nin
Piyasa yapıcılığı
Bu çerçevede, varant piyasasında
kullanmanızı tavsiye ederiz. Deutsche
olarak yayımlamalarını istemektedir.
sunduğu internet hizmetlerini de
işlem yapmak isteyen yatırımcıların,
Bank AG’nin ihraç ettiği varantlar
Piyasanın işleme açık olduğu
gereken bilgiyi edinip riskleri anlamış
için ilk başvuru kaynağınız ise tabii
zamanlarda, normal piyasa koşulları
olmaları, hisse senedi, tahvil, bono
ki www.varant.db.com adresindeki
altında ihraççının, varantları satın
veya fon gibi finansal araçların
internet sayfamız olmalıdır. İMKB’de
almaya veya satmaya hazır olduğu
alım satımında gereken deneyime
işlem gören herhangi bir Deutsche
alış ve satış fiyatlarını sürekli
sahip olmaları gerekmektedir.
Bank varantına ilişkin izahname
olarak açıklaması gerekmektedir
Yatırımcılarının, en kötü ihtimalde
veya sirküler www.varant.db.com
(“piyasa yapıcılığı”). Bu çerçevede
tamamını kaybetmeyi göze alabilecek
adresinde yer aldığı gibi, kitapçığın
yatırımcılar, alım satım işleminin
ve kendilerini finansal açıdan zarara
sonunda iletişim bilgileri yer alan
karşı tarafı olmak isteyen başka bir
sokmayacak kadar bir sermayeyi
ofislerimizden de temin edilebilir.
yatırımcı bulunması zorunluluğu
kullanarak varantlara yatırım yapmaları
olmaksızın varantları normal piyasa
önerilir. Bu nedenle yatırımcıların
koşulları çerçevesinde rahatça alıp
maddi açıdan güçlü bir konumda
satabileceklerdir. İhraççı piyasa
olmaları gereklidir; ayrıca yatırımcılar,
yapıcılığı görevini yerine getirmekle
durum ve şartlardaki değişikliklere
mükelleftir. Likidite yatırımcılar
gereken şekilde cevap vermek için
açısından anahtar bir faktördür zira
piyasalardaki en son gelişmelerden
yatırımcılar varantları her an asgari
de haberdar olabilecek bir konumda
düzeyde bir alım satım makasıyla
olmalıdır. Buna ek olarak, çok sayıda
alıp satabilmeyi isterler.
deneysel çalışma, menkul kıymetler
Başarı Faktörleri | 21
Yatırım stratejileri
90/10 stratejisi
Alım varantı almak
Satım varantı almak
Riskten korunma (hedging)
Varantlar yatırımcının beklenti ve
Varantların da yüksek kazanç
amaçlarına bağlı olarak, pek çok
sağlaması halinde, portföyün
yatırım stratejisine hizmet edebilir.
toplam performansı, yatırımcının
Varantlar muhafazakar bir menkul
100.000 TL’nin tümünü bonolara
kıymet portföyünün riskten korunması
yatırmış olması durumunda elde
amacıyla kullanılabilecekleri gibi, bir
edeceği tutardan çok daha fazla
dayanak varlığın aşağı veya yukarı
olacaktır.
yöndeki hareketine spekülatif amaçlı
bir yatırım yapmak amacıyla da
Ancak bu stratejinin geçerliliği,
kullanılabilirler. Varantlar, sermayenin
faiz oranı seviyelerine bağlıdır; yani,
küçük bir kısmını riske atarak
bonolardan elde edilecek risksiz
muhafazakar bir menkul kıymet
getiri ne kadar yüksekse strateji o
portföyünün getirisini arttırmak için
kadar kazançlı olacaktır. Daha düşük
dahi kullanılabilir.
faiz oranlarının söz konusu olması
durumunda, devlet tahvillerinin oranı
90/10 stratejisi
arttırılmalı (örneğin 95/5 stratejisi)
veya yatırım yelpazesi daha geniş
Yatırımlarına biraz hareket katmak
tutulmalıdır.
isteyen yatırımcılar, sabit getirili
menkul kıymetleri ve varantları
Alım varantı almak
bünyesinde toplayan bir portföyle
22 | Başarı Faktörleri
90/10 stratejisini kullanabilir.
Varant piyasalarındaki en bilinen
Bu portföyde, sabit getirili menkul
strateji, alım varantlarının (CALL
kıymetlerin ve varantların oranı,
varantları) satın alınmasıdır.
sırasıyla yüzde 90 ve yüzde 10
Bu durumda yatırımcı, varantın
civarındadır. Bu stratejinin temelinde
vade tarihine kadar dayanak
yatan fikir, portföydeki bonoların
varlığın fiyatının yükseleceğine
oranının, bu tahvillerden elde edilen
dair beklentisini yatırım stratejisine
faiz gelirinin, varantlara yapılan
yansıtmış olur. Bu strateji, ancak başa
yatırımın tümünün kaybını telafi
baş noktası yakalandığında sonuç
edecek şekilde belirlenmesidir
verecektir. Dayanağın fiyatı, kullanım
Örneğin sermayesi 100.000 TL
fiyatı ile varant fiyatının dönüşüm
civarında olan bir yatırımcı,
oranıyla çarpılması neticesinde elde
90.000 TL’yi bir yıl vadeli, yüzde
edilecek tutardan yüksek olmalıdır.
11 getirili hazine bonolarına
Ayrıca, alım satım maliyetlerinin
yatırabilir. Vade tarihinde, söz
de dikkate alınması gerekmektedir.
konusu bonolar itfa edildiğinde
Ancak yatırımcıların çoğu, varantı
bu stratejiyi uygulayan yatırımcı
bir süre sonra daha yüksek bir
toplam yüzde 11 veya 9.900 TL
fiyattan satmak arzusundadır.
getiri sağlayacaktır. Bu sayede
Bu durumda, yatırımcı ancak satış
yatırımcı yıl sonunda, varantlar karda
fiyatı ile alış fiyatı arasındaki fark alım
olsun olmasın, 99.900 TL tutarında
satım masraflarını aştığında kara
bir sermayeye sahip olacaktır.
geçmektedir.
Satım varantı almak
Böyle bir durumda, yatırımcılar,
hisse portföyünün performansına
satım varantları alarak olası bir düşüş
bağlı olarak düzenli aralıklarla
Alım varantı almanın tersi yönündeki
trendi karşısında kendilerini etkin
ayarlanmaktadır. Bu nedenle böyle
strateji satım varantlarının (PUT
bir şekilde “koruma altına” alabilirler.
bir pozisyon “dinamik” olarak
varantları) alınmasıdır. Burada
Bu şekilde ellerinde tuttukları hisse
değerlendirilmektedir.
yatırımcı, dayanak varlığın fiyatının
pozisyonlarını satmaya gerek
önemli ölçüde düşeceğine
kalmayacaktır. Bu stratejinin dayandığı
Fon ve portföy yöneticileri gibi
inanmaktadır. Dayanağın fiyatının,
temel nokta, hisse fiyatlarının düşmesi
profesyonel yatırımcılar, genellikle
kullanım fiyatından satın alım
halinde, satım varantlarının değerinin
dinamik riskten korunma yöntemlerini
sırasındaki varant fiyatının düşülmesi
yükselecek olması ve hisselerdeki
tercih etmektedir. Statik riskten
sonucunda elde edilecek tutarın
olası kayıpların varantlardan gelecek
korunma ise, sürekli pozisyon
dönüşüm oranıyla çarpılması
karla telafi edilebilecek olmasıdır.
ayarlamanın yüksek işlem maliyetine
sonucunda bulunacak tutarın altında
Bununla birlikte bu riskten korunma
neden olacağı düşünüldüğünde,
olması halinde, başa baş noktası
yönteminin bir maliyeti vardır ve
daha çok bireysel yatırımcıların
yakalanır. Örneğin, kullanım fiyatı
bu maliyet, satım varantları için
ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli
100,00 TL, dönüşüm oranı 1’e 1 olan
ödenen primdir. Bu maliyet, bir
görülmektedir.
10,00 TL’lik bir satım varantının başa
koruma ya da sigorta primi olarak
baş noktası 90,00 TL olmaktadır.
da düşünülebilir. Beklenen düşüşün
Bir portföyün içeriğinde bulunan
Hisse fiyatının varantınızın vadesi
gerçekleşmemesi halinde, varantlara
hisseler yüksek piyasa değerine
sona ererken 90 TL’den daha düşük
ödenen prim kaybedilmiş olacaktır,
sahipse ve bu hisseler üzerine
olması halinde kara geçersiniz.
fakat yatırımcılar varantların süresi
yazılmış satım varantları mevcutsa
Ancak bu örnekte belirtilmeyen
boyunca gönül rahatlığı içinde
bu portföyü riskten korumak oldukça
alım satım maliyetlerinin de dikkate
uyuyabileceklerdir.
kolaydır. Benzer şekilde üzerine
alınması gerekir.
Riskten korunma (Hedging)
yazılmış satım varantları piyasada
Bu noktada, statik ve dinamik riskten
bulunan bir endeksi takip eden bir
korunma arasında bir ayrım yapmak
portföyü de riskten korumak aynı
yerinde olacaktır. Statik riskten
derece kolaydır. Böyle portföylere
Varantlar, menkul kıymet portföylerini
korunma, varantın vade tarihini
sahip yatırımcılar, satım varantları
olası bir düşüş karşısında riskten
hedefleyen %100 oranında bir koruma
kullanarak portföyün içindeki her bir
koruma gibi muhafazakar amaçlarla
için daha uygundur. Dinamik riskten
hisse pozisyonunu ayrı ayrı riskten
da kullanılabilir. Ellerinde yüksek
korunma ise vadenin dolmasından
koruyabilecekleri gibi, portföyünün
miktarda hisse senedi pozisyonu
önceki zaman diliminde koruma
tamamını da uygun varantları
tutan ve fiyatların düşeceğini bekleyen
sağlamak için uygundur. Statik riskten
kullanarak riskten koruma yoluna
yatırımcılar, pozisyonlarını satmayı
korunma işleminde, belirli bir anda
gidebilirler. Portföydeki varlıkların
düşünebilirler. Fakat, vergisel nedenler
portföyü koruma altına almak için
değeri ne kadar yüksekse “koruma
ve hisse satışının getirdiği yüksek
hangi tür satım varantlarından kaç tane
primi” de o kadar yüksek olacaktır.
işlem maliyetlerinden dolayı bu
gerekli olduğunu belirlemek yeterlidir.
Koruma primini etkileyen başka bir
tür bir satış tavsiye edilmeyebilir.
Korunma için alınacak satım varantı
faktör de, arzu edilen “teminat”ın
Satılan hisse senetlerinin tekrar yerine
sayısı varant vadesi dolana kadar
kapsamıdır. Örneğin, yatırımcıların,
konulması esnasında karşılaşılacak
değişmemektedir. Bu yüzden bu tür
“tüm risklere karşı” koruma alabilirler
yüksek işlem maliyetleri de göz
bir korunma “statik” bir korunmadır.
veya ortaya çıkacak olası zararın bir
önüne alındığında ilk aşamada
Öte yandan dinamik riskten
kısmını üstlenecekleri sınırlı bir
hisseleri satmak tercih edilmeyebilir.
korunmada, satım varantı pozisyonu,
koruma da tercih edebilirler.
Başarı Faktörleri | 23
Yukarıda anlatılanları bir örnekle
Hangi riskten korunma seviyesinin
açıklamak için, İMKB 30 endeksini
uygun olacağı kolay bir karar değildir
takip eden portföyleri ele alalım.
ve her durum için titiz bir şekilde
Böyle bir portföyü elinde tutan
analiz edilerek ele alınmalıdır.
yatırımcılar riskten korunmak için şu
şekilde hareket edebilirler: İMKB 30
Statik riskten korunma stratejisine bir örnek aşağıda yer almaktadır:
endeksinin, 60.000 seviyesinde
olduğunu ve yatırımcıların bu
Statik riskten korunma
endeksin hızla 50.000 seviyesine
düşmesinden endişe ettiklerini
Portföy değeri:
600.000 TL
varsayalım. 60.000 kullanım fiyatlı
İMKB 30 Endeksi:
60.000 puan
Riskten korunma yöntemi:
Satım varantı
Kullanım Fiyatı:
50.000 puan
suretiyle yatırımcılar risklere karşı
Vade:
1 yıl
tamamen korunmuş olacaklardır.
Kullanım Oranı:
1 : 100
Fiyat:
60 TL
yeterli sayıda satım varantı almak
Bununla birlikte bu tür bir riskten
korunma işleminin çok da ucuz
olmayan bir maliyeti vardır. 58.000
kullanım fiyatlı bir satım varantı aynı
vadeye sahip 60.000 kullanım fiyatlı
bir varanttan önemli ölçüde daha
1. Adım:
Portföy oranının tespit edilmesi
ucuzdur. Bununla birlikte, ucuz
Portföy değeri / İMKB 30 Endeksi
varantları (58.000 kullanım fiyatlı)
600.000 / 60.000 = 10
tercih eden yatırımcıların, endeksin
10.000 puan değer kaybetmesi halinde
zararlarının bir kısmını üstlenmeleri
gerekmektedir. Bu durumda, riskten
2. Adım:
Gerekli satım varantlarının adedi
korunma sadece İMKB 30 Endeksinin
Portföy oranı x kullanım oranı
58.000 noktasının altına düşmesi
10 x 100 = 1.000 satım varantı
halinde devreye girecektir. 58.000 ile
60.000 noktası arasındaki düşüşün
getireceği zararı yatırımcıların
Bu hesaplamaya göre, riskten korunmanın maliyeti 60.000 TL olacaktır.
üstlenmesi gerekecektir. Yatırımcılar,
Bu rakam, portföy değerinin %10’una denk gelmektedir.
kullanım fiyatları 58.000 ve 60.000
olan satım varantlardan yarı yarıya
satın alabilir veya daha fazla zararı
üstlenmeyi göze alarak daha da düşük
Senaryo:
İMKB 30 Endeksindeki değişikliklerin, vade sonundaki etkileri aşağıda belirtilmiştir:
kullanım fiyatlı varantları kullanmayı
İMKB 30
Hisse portföyü
Satım Varantı pozisyonu
Toplam portföy
– 20%
– 120.000
+120.000
±0
ihtiyaçlarına bağlı olarak sınırsız
– 10%
– 60.000
+60.000
±0
sayıda riskten korunma seçeneğini
± 0%
±0
±0
±0
kullanabilirler. Özet olarak korunma
+10%
+60.000
±0
+60.000
+20%
+120.000
±0
+120.000
tercih edebilirler. Aslında yatırımcılar,
seviyesi ile korunmanın maliyeti
arasında dikkatle değerlendirilmesi
gereken ters orantılı bir ilişki vardır.
24 | Başarı Faktörleri
Yukarıdaki tablo sadece vade sonundaki kar/zarar durumunu göstermektedir. Yatırımcının riskten korunma
amacıyla peşin olarak ödediği 60.000 TL’lik varant bedeli, portföy performansına dahil edilmemiştir.
Varant sayısının vade sonuna kadar
aynı olduğu göz önüne alındığında,
statik riskten korunma bir portföyü
varantın vade sonuna kadar korumaya
almak için kullanılabilir. Bunun aksine,
dinamik riskten korunma vade içinde
belirli bir süre için riskten korunma
için kullanılır. Deltanın aynı kalması
halinde, varantlar, deltanın sürekli
olarak dengeli olduğu bir pozisyon
sürdürmek için alınıp satılabilir. Bu
genellikle profesyonel yatırımcıların
kullandığı çok daha karmaşık bir
stratejidir ve bu kitapçığın kapsamını
aşmaktadır.
Başarı Faktörleri | 25
Doğru varantı bulmak
Yatırımcının risk alma
Yatırımcının risk alma
Varant seçim süreci, üç aşamaya
eğilimi ile gösterge analizlerinin
eğilimi ile gösterge analizlerinin
ayrılabilir: Bilgi toplama, karar verme ve
birleştirilmesi
birleştirilmesi
son olarak da kontrol etme aşamaları.
Varant seçim süreci
Tüm yatırım kararları, yatırım tipi
Her şeyden önce yatırımcılar, piyasa
ve yatırımcının risk alma isteği
ortamına, ürün özelliklerine ve
(muhafazakar/riskten kaçan veya
ilgili dayanak varlıklara dair ayrıntılı
daha agresif/riske tahammülü olan)
bilgi edinmelidirler. Varantlara
gibi belirli ilkeler üzerine inşa
yatırım yapmanın ön şartı, dayanak
edilmektedir. Yatırım hedefi de bu
varlığın fiyatının nasıl performans
noktada önem kazanmaktadır: Yatırım,
göstereceğine ve bu fiyat
spekülatif amaçlı mı yoksa maruz
hareketinin hangi zaman diliminde
kalınan riski azaltmak veya riskten
gerçekleşmesinin beklendiğine
korunmak amacıyla mı yapılmaktadır?
dair net fikir sahibi olmaktır.
Yoksa yatırımcı finansal araçların
belirli bir kombinasyonunu kullanarak
İkinci aşamada, yatırımcı azami
risk /getiri profillinde belirli ayarlamalar
risk toleransına, yatırılacak olan
mı yapmak istemektedir?
sermaye tutarına ve kendi yatırım
hedeflerine en uygun varant
Varant seçim süreci
özelliklerinin neler olduğuna dair
bir karar verilmelidir. Bu aşamada
Doğrudan dayanak varlıklara
ihraççıların kendi varantlarıyla ilgili
yatırımlarla kıyaslandığında, varantlar
verilen bilgi ve hizmetlerin kalitesi
hem nicelik hem de nitelik açısından
de dikkate alınmalıdır.
çeşitlilik arz etmektedir. Doğru
bir yatırım kararı alabilmek için,
Üçüncü aşama, varantlara yatırım
yatırımcıların güvenilir ve güncel
yapılmasıyla başlamaktadır ve
bilgilere erişebilmeleri gerekmektedir
pozisyonun satışı veya kullanımına
ve bu yatırımlara ilişkin risk /getiri
kadar alınan tüm kontrolleri
profillerinden de haberdar olmaları
içermektedir. Bu aşamada, yatırımcı
gerekmektedir. Dolayısıyla, varantların
esas olarak varantların performansını
performansını etkileyen tüm
ölçmekte, fiyatlarını takip etmekte
parametreler hakkında bilgi sahibi
ve yatırımını kontrol etmektedir.
olmak ve bunları anlayabilmek çok
önemlidir.
Hangi varanta yatırım yapılacağı
(alım mı satım mı), vade uzunluğu ve
kullanım fiyatı, tümüyle yatırımcının
beklentilerine, dayanak varlıktaki fiyat
hareketlerinin yönüne ve boyutuna,
ve yatırım ufkunun uzunluğuna
bağlıdır. Kullanım fiyatı, bu faktörler
ve dayanak varlığın spot piyasa fiyatı
dikkate alınarak belirlenir.
26 | Başarı Faktörleri
Spekülatif yatırımcılar, kısa bir
Yukarıda anlatılanların yanısıra
vadenin yanı sıra “başa baş” veya
yatırımcılar, varantların alımı ve
hafifçe “zararda” bir kullanım
satımında geçerli olan alış-satış
fiyatı seçmeye meyillidir. Daha
makasına da özel olarak önem
muhafazakar yatırımcılar, genellikle
vermelidirler. Satın alınan bir
daha uzun vadeleri ve “karda” bir
varanttan zarar etmemek için
kullanım fiyatını tercih ederler.
varant fiyatının en azından bu
alım satım makası kadar artması
Varantlara yapılan yatırımlarda
gerekmektedir. Bununla birlikte
göstergelere ayrı ayrı ve birbirinden
yatırımcılar, makasın büyüklüğünü
bağımsız olarak odaklanmanın
değerlendirirken kullanım oranını
pek bir anlamı yoktur. Göstergeler
da dikkate almalıdırlar çünkü
bir arada değerlendirildiğinde,
kullanım oranı 100’e 1 olan bir
varantlarla ilgili hayati öneme sahip
varantta bir Kuruş değerindeki
daha genel bir resim çizmektedir.
makas, dayanak varlıkta 1 TL’lik
Fiyatlarda ani ve keskin bir değişim
bir makas anlamına gelmektedir.
olacağını bekleyen yatırımcılar,
Buna karşılık, kullanım oranı 10’a 1
yavaş fakat düzenli fiyat değişimleri
olan bir varantta iki Kuruş değerinde
beklentisinde olan yatırımcılara
bir makas, dayanak varlıkta sadece
nazaran farklı varantları tercih
20 Kuruşluk bir makas olduğu
edeceklerdir. Hangi varant seçilirse
anlamına gelmektedir. Bu nedenle
seçilsin dikkat edilmesi gereken
yatırımcılar ölçeklendirilmiş makasları
bir husus, varantların vadesine
göz önüne almalıdırlar.
kalan sürenin yeterince uzun olup
olmadığıdır. Yani alım varantlarında
0,15’den, satım varantlarında ise
– 0,15’den mutlak değer olarak düşük
bir deltaya sahip varantlar özellikle
riskli olarak kabul edilmektedir
ve bu varantlara yatırım yapmayı
düşünen yatırımcıların, gerekli
bilgileri edinmeye özen göstermeleri
gerekir.
Delta ne kadar küçükse içsel
oynaklığın varant fiyatı üzerindeki
etkisi de o kadar büyük olduğu
için, diğer açılardan aynı olan iki
varanttan birini seçme durumunda
sahip olan yatırımcılar, daha düşük
içsel oynaklığa sahip varantı
seçmelidirler, çünkü bu varant
daha ucuz olacaktır.
Başarı Faktörleri | 27
Sıkça sorulan sorular
Varant ile opsiyon arasındaki
Varant ile opsiyon arasındaki
İhraççılar, bu duruma daha güncel
fark nedir?
fark nedir?
kullanım fiyatlarına sahip yeni
Aynı hisselere veya İMKB 30
Opsiyonların aksine varantlar, menkul
endeksine dayalı çok sayıda
kıymetleştirilmiş hakları temsil ederler.
farklı varant olacak mıdır?
Diğer bir deyişle varantlar menkul
varantlar ihraç etmek suretiyle yanıt
vereceklerdir.
Neden bazı hisselere dayalı
kıymetleştirilmiş opsiyonlardır. Her ikisi
çok sayıda varant varken bazı
Neden bazı hisselere dayalı
de, finansal bir varlığı belirli koşullarda
hisselere dayalı tek bir varant
çok sayıda varant varken bazı
satma veya satın alma hakkı vermekle
bile yoktur?
hisselere dayalı tek bir varant
birlikte hak sahibine satma ya da
bile yoktur?
satın alma yükümlülüğü yüklemezler.
Burada, talebin arzı nasıl
Tüm varantların Uluslararası Menkul
şekillendirdiğine ilişkin bir örnek
Tek bir hisseye dayalı çok
Kıymetler Kimlik Numarası (ISIN)
görüyoruz. İhraççılar genellikle
sayıda varant varsa, bu durum
bulunmaktadır ve varantlar koşullarını
yüksek yatırımcı talebinin olacağına
varantın likiditesini olumsuz
(vade tarihi, kullanım oranı vb) belirten
inandıkları varantları piyasaya
yönde etkiler mi?
bir izahname çerçevesinde ihraç
sürerler. Ayrıca varantlar sadece
edilirler. Varantlar genellikle finansal
en likit ve en iyi tanınan hisse
Yatırımcının varanttan kar
kuruluşlar tarafından ihraç edilirken,
senetlerinin üzerine ihraç edilirler.
etmesi durumunda varant
opsiyonlar vadeli işlem ve opsiyon
ihraççısı zarar mı edecektir?
borsalarında kullanıma sunulmakta
Tek bir hisseye dayalı çok
ve işlem görmektedir. Türkiye’de
sayıda varant varsa, bu durum
varantlar İMKB’de işlem görecektir.
varantın likiditesini olumsuz
Şirketler kimi zaman sermaye
yönde etkiler mi?
artışlarına, birleşmelere giderler
veya hisselerinin nominal
Aynı hisselere veya İMKB 30
değerlerini değiştirirler.
endeksine dayalı çok sayıda
Hayır, çünkü ihraççıların, normal
Bu varlıklara dayanarak
farklı varant olacak mıdır?
piyasa koşulları altında ürünleri için
bir piyasa oluşturmaları gerekmektedir.
ihraç edilen varantlar
böyle durumlardan nasıl
Türkiye’de birden fazla sayıda
Piyasa yapıcıların varantların alınıp
etkilenecektir?
ihraççı olması olasıdır ve bu
satılabileceği alış ve satış fiyatlarını
ihraççılar, önde gelen endekslere
sürekli olarak piyasaya sağlamaları
ve hisselere (ve hisselerden oluşan
gerekir. Bunu piyasa yapıcılığı
sepetlere) dayalı bir dizi varant
faaliyetiyle yerine getirirler. Bunun
ihraç edecektir. Buna ek olarak,
anlamı şudur: Düşük işlem hacmine
hisse senedi piyasasının söz konusu
sahip hisselerin aksine, normal
trendleri, dayanak varlıkların fiyatları
piyasa koşullarında varant emirlerinizin
ile işlem gören mevcut varantların
likidite sıkıntısı nedeniyle yerine
kullanım fiyatları arasında büyük
getirilemeyeceğine dair endişeye
farklar oluşmasına sebep olabilir.
kapılmanıza gerek yoktur.
28 | Başarı Faktörleri
Yatırımcının varanttan kar
etmesi durumunda varant
ihraççısı zarar mı edecektir?
Hayır, çünkü ihraççılar pozisyonlarını
riskten korunma işlemleriyle
sürekli koruma altına alırlar ve bu
nedenle yatırımcıya karşı pozisyon
almazlar. İhraççılar, dayanak varlıkta
sürekli riskten korunma işlemi
gerçekleştirdikleri için, likiditesi az
olan ve bu nedenle de riskten
korunma işlemi yapılamayan hisselere
dayalı varant ihraç etmezler.
Şirketler kimi zaman sermaye
artışlarına, birleşmelere giderler
veya hisselerinin nominal
değerlerini değiştirirler.
Bu varlıklara dayanarak
ihraç edilen varantlar
böyle durumlardan nasıl
etkilenecektir?
Yukarıda belirtilen durumlarda,
varantların şartları ve koşulları
gereken şekilde ayarlanmaktadır.
Bu ayarlamalar, her bir varanta
ilişkin izahnamede ve sirkülerde
belirtilmektedir ve yatırımcıların
herhangi bir dezavantajla
karşılaşmamasını sağlamaya
yönelik olarak düzenlenmiştir.
Ayarlama öncesi ve sonrasından
yatırımcının pozisyonunun ekonomik
şartları değişmeyecek şekilde
varantlarda ayarlama yapılır.
Başarı Faktörleri | 29
Varant yatırımcısını bekleyen
önemli riskler
Yasal Uyarı ve Bildirim
Varantlara yapılan yatırımlarda,
Yatırımcılar, varantların sermaye
diğer risklerin yanı sıra, genel
korumalı veya garantili olmadığı ve
piyasa riskleri, ihraççının kredi
yatırılan sermayenin korunmadığı veya
riski, döviz kuru riskleri, faiz oranı
garantili olmadığı hususlarına dikkat
riskleri, enflasyon riski, likidite
etmelidir ve varantlara yatırım yapan
riskleri ve yasal veya düzenleme
yatırımcılar, yatırdıkları sermayeyi
işlevine ilişkin riskler de dahil olmak
tümüyle kaybetmeye hazırlıklı ve bunu
üzere pek çok risk bulunmaktadır.
kaldırabilecek durumda olmalıdırlar.
Yatırımcıların “geliri” sabit değildir
ve dalgalanma gösterebilir.
İhraçcının kredibilitesi.
Yabancı para birimleriyle ilişkili
Varantlara yapılan bir yatırım, ihraççının
yatırımların değeri, döviz kurundaki
varantları ihraç etmesi nedeniyle
hareketlerden etkilenebilir.
üstlendiği yükümlülüklerini ilgili vade
Varanta yapılan bir yatırımın değeri,
tarihinde yerine getirememesi
azalabileceği gibi artabilir de ve
riskini taşımaktadır. Buna ek olarak
bir varantın geçmişteki performansı
yatırımcıların ihraççının kredibilitesine
gelecekteki performansının
ilişkin genel değerlendirmelerinin
göstergesi değildir.
varantların değerini kısmen
etkilemesi beklenmelidir. İhraççının
Varantlara ilişkin vergi uygulamaları,
kredibilitesindeki düşüş, varantların
her bir yatırımcının münferit
değerindeki azalmayla sonuçlanabilir.
durumuna bağlıdır. Vergilendirme
İhraççı aleyhine iflas işlemlerinin
seviyeleri ve esaslarının yanı sıra
başlatılması halinde, varantların
vergi muafiyeti durumları da
yatırımcılara getirisi sınırlı düzeyde
değişiklik gösterebilir. Yatırımcılar
kalabilir ve bu getirinin tahsil edilmesi
mutlaka kendi vergi danışmanlarına
uzun bir zaman alabilir.
danışmalıdırlar.
Varantlara yatırım yapacak yatırımcı
Varantlara dair daha fazla bilgi
adayları, varantların niteliğini ve
için varantlara ilişkin ana
varantlara yapılan yatırıma ilişkin
izahnameyi ve sirkülerleri inceleyiniz.
risklere ne derecede maruz
Bu belge, Deutsche Bank’tan
kalacaklarını tamamen anlamalı ve
(www.varant.db.com) ve
varantlara yapılacak herhangi bir
Deutsche Securities Menkul
yatırımın uygunluğunu, kendi özel
Kıymetler A.Ş.’den ücretsiz olarak
finansal, vergisel ve diğer durumlarının
temin edinilebilir.
ışığında değerlendirmelidirler.
Varantlara yatırım yapacak yatırımcı
30 | Başarı Faktörleri
Risk faktörlerine ilişkin daha
adayları, ilgili varantın ihracına ilişkin
ayrıntılı bilgi için, lütfen ihraç
ana izahnamenin veya sirkülerin
sirkülerlerine veya ana izahnamenin
ilgili risk faktörleri bölümünü
risk faktörleri bölümüne bakınız.
incelemelidirler.
Yasal Uyarı ve Bildirim
Burada verilen yatırım bilgileri, yorum
ve görüşleri, yatırım danışmanlığı
mahiyetinde değildir. Yatırım
danışmanlığı hizmeti, aracı kurumlar,
portföy yönetim şirketleri veya
mevduat kabul etmeyen bankalar
ile müşterileri arasında imzalanacak
yatırım danışmanlığı anlaşmalarına
göre verilmelidir. Bu belgede
yer alan yorum ve görüşler, bunları
sunan kişilerin şahsi görüşlerini
yansıtmaktadır. Bu görüşler, finansal
durumunuz, risk ve getiri tercihleriniz
için uygun olmayabilir. Bu nedenle,
sadece burada yer alan bilgilere
dayalı yatırım kararları almanız,
beklentilerinizle örtüşmeyen
sonuçlara yol açabilir.
Başarı Faktörleri | 31
Internet üzerinden
bilgilendirme
www.varant.db.com adresinde
Başka bir sorunuz olması halinde,
sizin için kullanımı kolay bir hizmet
bu kitapçığın arka sayfasında
merkezi kurduk. Mevcut varantların
yer alan iletişim bilgilerinden
açık ve kapsamlı bir listesine bir
yararlanarak bizimle doğrudan
dokunuş uzaklıktasınız. Bu internet
iletişime geçebilirsiniz.
sitesi üzerinden varantlara ilişkin
bilgilere ulaşabilirsiniz.
Varantlara dair daha fazla bilgi için,
lütfen ilgili ana izahnameyi ve
yukarıdaki internet sitesinde yer alan
diğer belgeleri inceleyiniz.
32 | Ekler
Diğer kaynaklar
Hull, J.:
Options, Futures and
Other Derivatives
Upper Saddle River 2000;
ISBN: 0130224448
Natenberg, S.:
Option Volatility & Pricing:
Advanced Trading Strategies
And Techniques
NYC 1994;
ISBN: 155738486X
Ekler | 33
Önemli Bilgi
© 2010 Deutsche Bank AG
İşbu belge sadece aydınlatma amaçlıdır ve
Deutsche Bank AG ve/veya Deutsche Securities
Menkul Değerler A.Ş dahil olmak üzere hiçbir
DB iştiraki (“DB”) için hukuken herhangi
bir yükümlülük doğurmamaktadır. Bu belge,
herhangi bir işleme girişilmesi için bir teklif,
teklif daveti, tavsiye veya benzer nitelikte değildir.
Yatırım kararı alırken, işlemle ilgili nihai belgeler
tamamen incelenip karar alınmalı, buradaki özet
bilgilerle yetinilmemelidir. DB, bu işlemde finansal
danışmanınız veya başka bir inançlı işlem
yapmaya yetkili taraf olarak hareket etmemektedir.
Burada anlatılan işlem veya ürünler, tüm
yatırımcılar için uygun olmayabilir. Herhangi bir
işleme girişmeden önce, işlemi tamamen anlamış
olduğunuza emin olmalısınız ve işlemin niteliği
ve riskleri ile finansal araçların türleri de dahil
olmak üzere kendi amaçlarınız ve durumlarınız
ışığında işlemin uygunluğunu bağımsız şekilde
değerlendirmeli ve işlemi tümüyle kavramalısınız.
İşlemin ve finansal araçların türlerinin risklerine
ve niteliğine ilişkin genel bilgi için lütfen
www.globalmarkets.db.com/riskdisclosures
adresini ziyaret ediniz. Bu değerlendirmeyi
yaparken, kendi danışmanlarınızın da görüşünü
almalısınız. DB ile işlem yapmaya karar vermeniz
halinde kendi muhakemenize güvenmeniz
gerekmektedir. Bu belgede yer alan bilgiler,
güvenilir olduğuna inandığımız materyal esas
alınmak suretiyle hazırlanmıştır; bununla birlikte,
DB bunların doğru, güncel, eksiksiz veya hatasız
olduğuna dair bir beyanda bulunmamaktadır.
İşbu belgede yer alan varsayımlar, tahminler ve
görüşler, belge tarihi itibariyle değerlendirmemizi
teşkil etmektedir ve önceden haber verilmeksizin
değiştirilebilir. Her türlü tahmin, piyasa
koşullarına ilişkin bir dizi varsayıma dayalıdır
ve bu nedenle tahmini olarak verilen sonuçların
gerçekten elde edileceğine dair herhangi bir
garanti verilmemektedir. Geçmişteki performans,
gelecekteki sonuçların garantisi olamaz.
34 | Ekler
Bu materyal, DB bünyesindeki Satış veya
Alım Satım birimi tarafından hazırlanmıştır,
Araştırma Departmanı tarafından hazırlanmış,
incelenmiş veya etüd edilmiş değildir. Burada
belirtilen görüşler, Araştırma Departmanı da
dahil olmak üzere diğer DB departmanları
tarafından ifade edilen görüşlerden farklı
olabilir. Satış ve İşlem Birimleri, Araştırma
Departmanı’nın karşılaşmadığı bazı muhtemel
menfaat çatışmalarına tabi olabilir. DB, burada
açıklanan görüşlerle örtüşmeyen işlemler
yapabilir. DB, finansal araçlarda (veya ilgili
türevlerinde) ana kuruluş olarak işlem
yapmaktadır ve yapabilir ve burada tartışılan
araçların (veya ilgili türevlerinin) maliki
konumunda bulunabilir. DB, burada bahsedilen
araçlar için (veya ilgili türevlerinde) piyasa
yapabilir. Satış ve Alım/Satım Personeli, kendileri
tarafından yerine getirilen işlemlerin hacmine
bağlı olarak kısmen tazmin edilmektedir.
Bu belgenin kimi ülkelerde dağıtımı ile ürünler
ve hizmetler kanunen yasaklanmış olabilir.
Bu belgeyi, yazılı açık iznimiz olmaksızın
kısmen veya tamamen dağıtamazsınız. DB, BU
BELGEYE, BU BELGENİN GÜVENİLİRLİĞİNE,
DOĞRULUĞUNA, TAMLIĞINA VEYA
GÜNCELLİĞİNE GÜVENİLEREK HAREKET
EDİLMESİ NETİCESİNDE SİZİN VEYA ÜÇÜNCÜ
BİR ŞAHSIN MARUZ KALDIĞINIZ GELİR
KAYIPLARI DA DAHİL OLMAK ÜZERE DOLAYLI,
DOĞRUDAN VEYA DİĞER TÜRLÜ ZARAR
VEYA HASARLARDAN DOLAYI HERHANGİ
BİR SORUMLULUK KABUL ETMEMEKTEDİR.
DB, Alman Bankacılık Kanunu çerçevesinde
lisans sahibidir (yetkili makam: Federal
Finansman Gözetim Makamı (BaFin)) ve
İngiltere’deki ticari faaliyetlerinde ise Finansal
Hizmetler Makamı’nın (FSA) denetimi ve
düzenlemesine tabidir.
Varantlar
Varantlar Hakkında Bilgi İçin
Telefon:
+90 212 319 03 50
Faks:
+90 212 319 03 94
E-Posta:
varant.turkiye@db.com
Internet: www.varant.db.com
Adres
Deutsche Securities Menkul Değerler A.Ş.
(İhraççı Deutsche Bank AG’nin piyasa yapıcısı)
Tekfen Tower
Eski Büyükdere Cad. No:209 Kat:18
34394 4.Levent
İstanbul, Türkiye
Deutsche Bank
X-markets-Ekibi
Çevre dostu kağıda basılmıştır.
Bu broşürde belirtilen endekslerin sahiplerinin, endekslerin
lisansının verilmesi haricinde ihraç edilen ürünlerle bir
ilişkileri yoktur; Endeks sahipleri ihraç edilen ürünler için
onay vermemekte, tanıtım yapmamakta veya tavsiyede
bulunmamaktadır. Yukarıda yer alan endekslere dair tüm
markaların sahibi ilgili endeksin sahibidir.
© 2010
Deutsche Bank AG
60311 Frankfurt am Main
“Deponuzu Bilinçli Doldurun”
Varant sözlüğü
A Passion to Perform.
İçindekiler
3
Örnek hesaplamalar
10
için kullanılan veriler
4
Alım varantı
10
Nakit uzlaşma
4
Alım varantı almak
11
Omega (etkin
4
Alış fiyatı
4
Amerikan tipi
11
4
Avrupa tipi
11
Parite
4
Basit kaldıraç
11
Pariteyle ilgili
5
Başa baş noktası
5
Başa baş varant
kaldıraç)
Oynaklık (Volatilite)
göstergeler
11
Pergel stratejisi
5
Beklenen Oynaklık
5
Cari kaldıraç
5
Dayanak varlık
6
Delta
12
Ro
6
Esneklik (elasticity)
12
Satım varantı
6
Fiziki (kaydi) teslimat
12
Satım varantı almak
6
Gama
12
Satış fiyatı
7
İçsel değer
12
Sepet
7
İçsel değer üzerine
12
(straddle)
11
8
Riskten Korunma
(hedging)
prim
Tarihsel (geçmiş)
oynaklık
İçsel değer üzerine
12
Teta
prim (yıllık)
12
Vade
İçsel değer üzerine
13
Varant
prim (yüzdesel)
13
Vega
9
İçsel oynaklık
13
9
İhraççı
9
Karda Varant
14
Zararda varant
Kullanım
15
Varant Terimleri –
8
10
Zaman değeri
(zamansal değer)
10
Kullanım fiyatı
Türkçe İngilizce
10
Kullanım (dönüşüm)
Karşılıklar
oranı
2 | Varant Sözlüğü
Makas (alım satım
makası)
Örnek hesaplamalar
için kullanılan veriler
Aşağıdaki tanımlarda kullanılan örnek hesaplamalar,
hayali bir şirket olan Türkiye Makine A.Ş.’nin aşağıdaki
temel hisse verilerine dayanmaktadır:
Örnek hesaplamalar için kullanılan temel veriler
Kullanım fiyatı:
45,00 TL
Dayanak varlık fiyatı:
43,00 TL
Vadeye kalan zaman:
Bir yıl
Kullanım oranı:
1:10
Varantın fiyatı:
0,50 TL
İçsel Oynaklık:
Yüzde 30,5
Delta:
0,546
Vega:
0,02 (dönüşüm oranına göre düzeltilmiş)
Haftalık teta:
Yüzde –1,12
Gama:
0,03 (dönüşüm oranına göre düzeltilmiş)
Varant Sözlüğü | 3
A–B
Alım varantı – Basit kaldıraç
Alım varantı
Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden
kalan dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan
belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı
alım hakkı veren varant. Nakit uzlaşmalı alım varantı sahibi
referans fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı nakit
olarak alma hakkını elinde tutar.
Alım varantı almak
Dayanağın fiyatında bir yükseliş olacağı tahmininde
bulunularak alım varantı satın alınması. “Alım varantına
uzun olmak” olarak da adlandırılır.
Alış fiyatı
Finansal bir araç için teklif edilen alım fiyatı. Varant
piyasasında ihraççının veya piyasa yapıcının alış teklifinde
bulunduğu ve yatırımcının satış yapabileceği fiyat.
Amerikan tipi
Vadesi boyunca herhangi bir zamanda kullanılabilecek
olan varantlar.
Avrupa tipi
Sadece vade tarihinde kullanılabilecek olan varantlar.
Basit kaldıraç
Kaldıraç, bir varantın ne ölçüde dayanak varlığına paralel
olarak hareket ettiğini gösterir. Bir varantın basit kaldıraç
oranı, dayanak varlığın fiyatının varantın fiyatına bölünüp
(dönüşüm oranıyla düzeltilmiş şekilde) hesaplanabilir.
Varant analizinde basit kaldıraçtan çok >Esneklik veya
>Omega olarak da bilinen etkin kaldıraç kullanılır.
Kaldıraç:
Dayanağın fiyatı
x Kullanım oranı
Varantın fiyatı
Örnek:
43 TL
0,50 TL
4 | Varant Sözlüğü
x 0,1 = 8,60
B–D
Başa baş noktası – Dayanak varlık
Başa baş noktası
Yatırımcının kar elde edeceği noktayı göstermektedir.
İşlem maliyetleri dikkate alınmamaktadır.
Varantın fiyatı
Alış:
+ Kullanım fiyatı
Kullanım oranı
Örnek:
0,50 TL
+ 45 TL = 50 TL
0,1
Varantın fiyatı
Satış: Kullanım fiyatı –
Kullanım oranı
Örnek:
45 TL –
0,50 TL
= 40 TL
0,1
Başa baş varant
Dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya çok
yakındır. Ayrıca bkz: >Zararda varant, >Karda varant
Dayanak varlık ve varant kullanım fiyatlarının olası değerleri
Varant
Alım varantı
Satım varantı
İçsel
değer
Karda
Kullanım Fiyatı < Dayanak varlık Kullanım Fiyatı > Dayanak varlık > 0
Başa baş Kullanım Fiyatı = Dayanak varlık Kullanım Fiyatı = Dayanak varlık = 0
Zararda
Beklenen Oynaklık
Kullanım Fiyatı > Dayanak varlık Kullanım Fiyatı < Dayanak varlık = 0
Genellikle opsiyonun kalan vadesine tekabül eden
gelecekteki belirli bir süre içinde varantın dayanak varlığına
ilişkin olarak piyasada beklenen dalgalanma aralığı.
Cari kaldıraç
Cari kaldıraç, hisse fiyatının yüzde 1 artması veya azalması
halinde varant fiyatındaki düşüşün veya artışın yüzde
cinsinden ifadesidir. Burada, sabit bir ücretin alındığı
varsayılmaktadır. Ayrıca bkz: >Esneklik, >Omega.
Dayanak varlık
Varantın dayandığı (endeksli olduğu) finansal varlık
anlamındadır; örneğin hisse senedi veya hisse senedi
endeksi (İMKB-30 gibi).
Varant Sözlüğü | 5
D–G
Delta – Gama
Delta
Dayanak varlıktaki 1,00 TL’lik değişime karşılık varant
fiyatındaki dönüşüm oranına göre düzeltilmiş değersel
değişimi gösterir. Örneğin, Türk Makine A.Ş. hisse
fiyatının 43,00 TL’den 44,00 TL’ye çıkması (1,00 TL değer
kazanması) durumunda, varant fiyatı 0,50 TL’den
0,55 TL’ye yükselecektir. Hesaplama şöyle yapılır: Delta
(0,546) x kullanım oranı (0,1) x hisse fiyatındaki değişiklik.
Hisse fiyatının 1,00 TL azalması durumunda varant,
0,055 TL değer kaybedecektir. Delta, satım varantlarında
eksi işaretiyle gösterilmektedir (negatiftir), çünkü
dayanak varlığın fiyatı düştükçe alım varantının değeri
artmaktadır. Bunun anlamı şudur: Delta alım varantlarında
0 ile 1 arasında değişirken, satım varantlarında
0 ile –1 arasındadır. Varantın fiili kaldıraç etkisi, delta
ve basit kaldıraç kullanılmak koşuluyla hesaplanabilir.
Ayrıca bkz >Omega.
Esneklik (elasticity)
Bkz: >Omega.
Fiziki (kaydi)
Varantın koşullarında gerekli düzenlemeler yapılmışsa
teslimat
alım varantı sahibinin kullanım fiyatını ödeyerek hisseleri
ihraççıdan fiziki olarak teslim almasıdır. Çağımız
teknolojisinde kaydi sistem kullanıldığı için, kullanım
fiyatını ödemek kaydıyla, yatırımcının hesabına ilgili
dayanak varlık alacak olarak kaydedilir. Satım varantlarında
yatırımcı hisseyi kullanım fiyatı karşılığında ihraççıya
teslim eder. Satım varantının sahibi, dayanak varlığı
ilgili koşullara uygun şekilde kullanım fiyatından satma
hakkına sahiptir. Fiziki teslimatın karşıtı nakit uzlaşmadır.
Gama
Dayanak varlığın fiyatı değiştiğinde deltada meydana
gelen değişikliği gösterir.
Türk Makine A.Ş. hisse fiyatının 1,00 TL azalması veya
artması halinde, delta da değişecektir. Hisse fiyatının
1,00 TL’lik artışla 44,00 TL’ye yükselmesi halinde, 0,03
gama değerinde delta 0,546’dan 0,576’ya yükselecektir.
Hisse fiyatının 1,00 TL’lik düşüşle 42,00 TL’ye gerilemesi
halinde delta 0,03 azalarak 0,516’ya gerileyecektir. Satım
varantlarında, dayanak varlığın fiyatı düştükçe deltanın
yükseleceği, dayanak varlığın fiyatı arttıkça deltanın
azalacağı gerçeğine dikkat etmek gerekmektedir.
6 | Varant Sözlüğü
İ
İçsel değer – İçsel değer üzerine prim
İçsel değer
Opsiyonun yada varantın belirli bir zamanda
kullanıldığındaki güncel değeri parite olarak da
bilinmektedir. Bu değer, dayanak varlığın spot fiyatı ile
kullanım fiyatı arasındaki dönüşüm oranıyla düzeltilmiş
farkına eşittir. İçsel değer negatif bir değer olamaz.
İçsel değer alım varantı = (Dayanağın fiyatı – Kullanım fiyatı) x Dönüşüm Oranı
Örnek:
(43,00 TL – 45,00 TL) x 0,1 = 0 TL1
1
Not: İçsel değer asla negatif bir değer olamaz.
İçsel değer satım varantı = (Kullanım fiyatı – dayanak varlığın fiyatı) x Dönüşüm oranı
Örnek:
(45,00 TL – 43,00 TL) x 0,1 = 0,20 TL
İçsel değer üzerine
Bir alım varantını kullanarak dayanak varlığı edinmenin,
prim
dayanak varlığı doğrudan satın almaya göre ne kadar
daha pahalıya mal olacağını gösteren tutardır. Bir satım
varantı için, satım varantının kullanılmasıyla dayanak
varlığın açığa satışından elde edilen gelirin, doğrudan
dayanak varlığın açığa satışından elde edilen gelirlerden
ne kadar daha az olduğunu gösteren tutardır.
Alım varantı:
Varantın fiyatı
+ Kullanım fiyatı – Dayanağın fiyatı
Kullanım oranı
Örnek:
0,50 TL
+ 45,00 TL – 43,00 TL = 7,00 TL
0,1
Satım varantı:
Varantın fiyatı
+ Dayanağın fiyatı – Kullanım fiyatı
Kullanım oranı
Örnek:
0,50 TL
+ 43,00 TL – 45,00 TL = 3,00 TL
0,1
Varant Sözlüğü | 7
İ
İçsel değer üzerine prim (yıllık) –
İçsel değer üzerine prim (yüzdesel)
İçsel değer üzerine
Varantın vadesine olan uzaklığı içsel değer üzerine
prim (yıllık)
ödenen prim seviyesini etkilemektedir. Karşılaştırma
yapabilmek bakımından, primler yıllık bazda primler
olarak hesaplanabilirler. Formül basittir:
Yüzdesel Prim
= Yüzdesel yıllık prim
Yıl bazında vadeye kalan süre
Örnek – Alım varantı:
%16,28
= yıllık %16,28
1 yıl
Örnek – Satım varantı:
%6,98
= yıllık %6,98
1 yıl
İçsel değer üzerine
Varantlar için yüzdesel primini hesaplamanın formülü
prim (yüzdesel)
aşağıda yer almaktadır:
Alım varantı:
(
Varantın fiyatı
Dönüşüm oranı
)
+ Kullanım fiyatı – Dayanağın fiyatı
x 100 (% cinsinden)
Dayanağın fiyatı
Örnek:
(
0,50 TL
)
+ 45,00 TL – 43,00 TL
0,1
x 100 (% olarak) = %16,28
43,00 TL
(
Satım varantı:
Varantın fiyatı
Dönüşüm oranı
)
+ Dayanağın fiyatı – Kullanım fiyatı
x 100 (% cinsinden)
Dayanağın fiyatı
Örnek:
(
0,50 TL
0,1
)
+ 43,00 TL – 45,00 TL
x 100 (% cinsinden) = %6,98
43,00 TL
8 | Varant Sözlüğü
İ–K
İçsel oynaklık – Karda Varant
İçsel oynaklık
Ters işlem yöntemini kullanarak piyasada şu anda alım
satımı yapılan varant ve opsiyonların fiyatlarına göre
tespit edilen volatilite. Piyasada alım satımı yapılan
(belirli bir fiyatı olan) varantlarda, varantın fiyatı ve
diğer parametrelerini kullanarak ters işlem yöntemiyle
hesaplanan oynaklıktır. İçsel oynaklık, varantlar için en
önemli göstergelerden bir tanesidir. Bu oynaklıktaki
değişimler genellikle alım veya satım varantının fiyatına
doğrudan etki eder.
Oynaklık örneği:
İMKB 30 Endeksinin 60.000 seviyesinde olduğunu ve
günlük 900 puan veya yüzde 1,5’lik bir dalgalanma aralığı
beklediğinizi varsayalım. Aşağıdaki formülü kullanmak
suretiyle herhangi bir zaman dilimi için varantlarınızın
beklenen volatilitesini hesaplayabilirsiniz.
Volatilite = İşlem günü başına oynaklık (endeks puanı cinsinden) x √ işlem günlerinin sayısı
Örnek:
900 x √ 256 = 900 X 16 =14.400 puan
Bu beklentilere dayanılarak, gelecekteki oynaklık, endeks
puanı bazında toplam 14.400 puan olmaktadır. Yüzdesel
olarak, başlangıç değerine (60.000 puan) göre yıllık
oynaklık yüzde 24 olarak hesaplanır. Bu hesaplama,
yılda 256 işlem günü esas alınmak suretiyle yapılmıştır.
İhraççı
Varantı ihraç eden kuruluş ve varantın temsil ettiği
opsiyonun borçlusu, örneğin Deutsche Bank AG.
Karda Varant
Burada, varantın içsel değerinin sıfırdan büyük olduğu
bir duruma atıfta bulunulmaktadır. Bunun anlamı şudur:
Dayanak varlığın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım
fiyatının üzerinde, satım varantlarında ise altındadır.
Ayrıca bkz: Başa baş varant, Zararda varant
Varant Sözlüğü | 9
K–N
Kullanım – Nakit uzlaşma
Kullanım
(Amerikan tipi varantlar için) varantın sağladığı hakkın
kullanılması. Varantın vade tarihinden önce kullanılması
halinde yazılı bir kullanım bildiriminin verilmesi
gerekmektedir. Vade tarihine kadar elde tutulan
varantlar vade sonunda otomatik olarak kullanılacak
ve yatırımcılara nakit uzlaşı tutarı ödenecektir.
Kullanım fiyatı
Varantın dayanak varlığı niteliğindeki finansal aracın satın
alınabileceği (alım varantları) veya satılabileceği (satım
varantları) ve nakit uzlaşı tutarının hesaplanmasına esas
teşkil edecek fiyat.
Kullanım (dönüşüm)
Bu oran varant yatırımcısının elinde tuttuğu varant başına
oranı
kaç adet dayanak varlık satma veya alma hakkına sahip
olduğu gösterir.
Makas (alım satım
Bir varantın alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark.
makası)
Makas, yüzde olarak veya para birimi cinsinden ifade
edilebilir. Not: Varantların makaslarını karşılaştırmak için,
bunların kıyaslanabilir nitelikte olması gerekmektedir;
örneğin aynı dönüşüm oranına sahip olmalıdırlar.
Nakit uzlaşma
İhraç koşullarında dayanak varlığın teslimatı yerine nakit
bir uzlaşı yöntemi üzerinde anlaşmaya varılabilir. Bu gibi
durumlarda, ödenen tutar, dayanak varlığın spot fiyatı ile
kullanım fiyatı arasındaki farka (dönüşüm oranına göre
düzeltilmiş) karşılık gelmektedir. Bu uygulama, İMKB’ye
kote edilen varantlar için standart uygulamadır.
10 | Varant Sözlüğü
O–R
Omega (etkin kaldıraç) – Riskten Korunma (hedging)
Omega (etkin
Esneklik olarak da adlandırılan omega, hesaplanmasına
kaldıraç)
deltanın da dahil olması sebebiyle, “rafine edilmiş”
kaldıraç olarak nitelendirilmektedir. Omega, genellikle
etkin kaldıraç olarak adlandırılmaktadır. Omega, hisse
fiyatındaki yüzde birlik değişime karşılık varant fiyatındaki
yüzdesel değişimi göstermektedir. Satım varantlarında,
negatif delta, omega için negatif bir işaretle
neticelenmektedir.
Omega = Kaldıraç x Delta
Örnek:
8,6 x 0,546 = 4,7
Hisse fiyatının yüzde bir artarak 43,00 TL’den 43,43 TL’ye
çıkması halinde, varant fiyatı yüzde 4,7 artarak 0,52 TL’ye
ulaşır. Dayanak varlığın fiyatındaki her hareket deltayı
değiştirdiği için (Bkz: >Gama), omega da değişmektedir;
bunun anlamı varantın kaldıraç etkisinin sürekli olarak
değişmesidir.
Oynaklık (Volatilite)
Oynaklık, belirli bir zaman dilimi içerisinde, örneğin bir
yıl içerisinde, dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma
aralığını ölçmektedir. Ayrıca bkz: >Tarihsel oynaklık,
>İçsel oynaklık.
Parite
Varantın içsel değerinin eşanlamlısı.
Pariteyle ilgili
İçsel değere dayalı varant göstergeleri için genel terim
göstergeler
(örneğin başa baş noktası, ücretler).
Pergel stratejisi
Aynı dayanağa sahip, kullanım fiyatı ve vadesi aynı olan
(straddle)
alım ve satım varantlarının aynı anda satın alınması.
Amaç, oynaklıktaki bir artıştan ve/veya dayanak varlığın
önemli fiyat değişikliklerinden yararlanmaktır.
Riskten Korunma
Menkul kıymetler pozisyonlarındaki riskin, ikinci bir karşı
(hedging)
işlem aracılığıyla sınırlanması. Örneğin, satım varantları
bir menkul kıymetler portföyünü olası değer kaybına karşı
korumak için kullanılabilir.
Varant Sözlüğü | 11
R–V
Ro – Vade
Ro
Varantların taşıma maliyetlerindeki (faiz oranı ve temettü)
değişikliklere karşı ne kadar hassas olduğunu belirten bir
göstergedir.
Satım varantı
Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden
önceki dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan
belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı
satma hakkı veren varant. Nakit uzlaşmalı satım varantı
sahibi referans fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı nakit
olarak tahsil etme hakkını elinde tutar.
Satım varantı almak
Dayanağın fiyatında bir düşüş olacağı beklentisiyle satım
varantı satın alınması. “Satım varantı uzun olmak” olarak
da adlandırılır.
Satış fiyatı
Bir finansal aracın satış fiyatı. İhraççı veya piyasa yapıcı
bu fiyattan satış yapacaktır. Yatırımcının piyasa yapıcıdan
alış yapabildiği fiyat.
Sepet
Sepet varantları için dayanak varlık teşkil eden İMKB-30
endeksine içeriğindeki hisselerden oluşan sepet.
Tarihsel (geçmiş)
Geçmişte belirli bir dönemde varantın dayanak varlık
oynaklık
fiyatındaki dalgalanma aralığı.
Teta
Zamanın varantların fiyatı üzerindeki etkisini gösteren bir
göstergedir. Teta, vade tarihi yaklaştıkça varantın fiyatının
ne ölçüde değiştiğini gösterir. Bir başka deyişle, varantın
zamansal değerindeki (bkz: >Zaman Değeri) kaybı ölçer.
Teta, yüzde olarak veya mutlak değer şekilde ifade
edilebilir ve haftalık veya günlük olabilecek bir zaman
birimiyle tamamlanır. Haftalık tetanın yüzde –1,12 olması
halinde varant, bir hafta içerisinde yüzde 1,12 veya
0,0056 TL değer kaybeder (bir hafta 5 çalışma günü değil,
7 gün olarak hesaplanmaktadır). Varantın fiyatı bu nedenle
0,50 TL’den 0,49 TL’ye geriler (yuvarlanmış rakam).
Vade
Varantın süresi. Varantın koşullarında bu süre belirtilir.
Opsiyon (ya da hak) vade tarihinde sona erecektir.
12 | Varant Sözlüğü
V–Z
Varant – Zaman değeri (zamansal değer)
Varant
Menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar için kullanılan
uluslararası ortak terim.
Vega
Varantların oynaklıktaki değişimlere duyarlılığını gösteren
bir göstergedir. Vega, mutlak değer olarak veya yüzde
cinsinden ifade edilebilir. Varantın fiyatına yansıyan
yüzde 30,5’lik içsel oynaklığın yüzde birlik artışla yüzde
31,5 olması halinde varant 0,02’lik vega değerinde tam
olarak yüzde 4 kazanacak ve buna göre değeri 0,52 TL’ye
ulaşacaktır. Benzer şekilde içsel oynaklığın %1 düşmesi
halinde (yüzde 29,5’e gerilemesi halinde) varant 0,02 TL
değer kaybedecektir.
Zaman değeri
Zaman değeri, cari varant fiyatı ile >içsel değer arasındaki
(zamansal değer)
farktır. Zaman değeri, varant yatırımının doğrudan dayanak
varlığa yatırıma nazaran sahip olduğu avantajların (kaldıraç
etkisi) bedeli olarak yorumlanmalıdır. Varant yatırımcıları,
dayanak varlığı satın alan yatırımcılara nazaran daha düşük
bir bedel ödemek zorunda olduğundan, zaman değeri
likidite avantajına dayanmaktadır.
Zaman Değeri = Varant fiyatı – İçsel değer
Örnek – alım varantı:
0,50 TL – 0 TL = 0,50 TL2
2
Örnekteki alım varantının değeri sadece zaman değerinden
oluşmaktadır çünkü dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatının
altındadır; yani, varantın içsel değeri sıfırdır.
Örnek – satım varantı:
0,50 TL – 0,20 TL = 0,30 TL
Varant Sözlüğü | 13
Z
Zaman değeri (zamansal değer) – Zararda varant
Zaman değerinin vade yaklaştıkça azalması
5
Zaman değeri
4
3
2
1
0
90 gün
60 gün
30 gün
0
Vadeye kalan gün
Şemada varantın içsel değerinin olmaması halinde
vadeye kalan süredeki zaman değerinin erimesi (sönmesi)
gösterilmektedir.
Zararda varant
Varantın içsel değere sahip olmadığı bir durumu ifade
eder. Bunun anlamı şudur: Dayanağın cari fiyatı, alım
varantlarında kullanım fiyatının altında, satım varantlarında
üzerindedir. Ayrıca bkz: >Başa baş varant, >Karda varant.
14 | Varant Sözlüğü
Varant Terimleri –
Türkçe İngilizce Karşılıklar
Türkçe
İngilizce
Alım varantı
Call warrant (call)
Alım varantı almak
Long call
Alış fiyatı
Bid price
Amerikan tipi
American style
Avrupa tipi
European style
Basit kaldıraç
Leverage (simple leverage)
Başa baş noktası
Break-even point
Başa baş varant
At the money
Beklenen oynaklık
Expected volatility
Cari kaldıraç
Current Leverage
Dayanak varlık
Underlying (underlying asset)
Delta
Delta
Esneklik (elasticity)
Elasticity
Fiziki (kaydi) teslimat
Physical delivery
Gama
Gamma
İçsel Değer
Intrinsic value
İçsel değer üzerine prim
Premium over intrinsic value
İçsel değer üzerine prim (yıllık)
Premium over intrinsic (annual)
İçsel değer üzerine prim (yüzdesel)
Premium over intrinsic (percentage)
İçsel Oynaklık
Implied volatility
İhraççı
Issuer
Karda varant
In the money
Kullanım
Exercise
Kullanım (dönüşüm) Oranı
Exercise ratio
Kullanım fiyatı
Strike price
Makas (alım satım makası)
Spread
Nakit uzlaşma
Cash settlement
Omega (etkin kaldıraç)
Omega
Oynaklık (Volatilite)
Volatility
Parite
Parity
Pariteyle ilgili göstergeler
Parity-related indicators
Pergel stratejisi (straddle)
Straddle
Riskten Korunma (hedging)
Hedging
Ro
Rho
Satım varantı
Put warrant (Put)
Satım varantı almak
Long put
Satış fiyatı
Offer price
Sepet
Basket
Tarihsel (geçmiş) oynaklık
Historical volatility
Teta
Theta
Vade
Maturity
Varant
Warrant
Vega
Vega
Zaman değeri (zamansal değer)
Time value
Zararda varant
Out of the money
Varant Sözlüğü | 15
Varant sözlüğü
Varantlar Hakkında Bilgi İçin
Telefon:
+90 212 319 03 50
Faks:
+90 212 319 03 94
E-Posta:
varant.turkiye@db.com
Internet: www.varant.db.com
Adres
Deutsche Securities Menkul Değerler A.Ş.
(İhraççı Deutsche Bank AG’nin piyasa yapıcısı)
Tekfen Tower
Eski Büyükdere Cad. No:209 Kat:18
34394 4.Levent
İstanbul, Türkiye
Deutsche Bank
Çevre dostu kağıda basılmıştır.
X-markets-Ekibi
© 2010
Deutsche Bank AG
60311 Frankfurt am Main
Download