İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRESEL
advertisement
İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRESEL TUTUMLARININ İNCELENMESİ: SAKARYA İLİ AKYAZI İLÇESİ ÖRNEĞİ Ertan ÇETİNKAYA1 1 2 Sevda ÜSTÜNDAĞ2 Ezgi KİRMAN ÇETİNKAYA2 Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği Ana Bilim Dalı Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Fen Bilgisi Eğitimi Ana Bilim Dalı ÖZET Bu çalışmanın amacı Sakarya ili Akyazı ilçesinde öğrenim görmekte olan ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sahip oldukları çevresel tutumlarının nicel araştırma yöntemleri kullanılarak betimlenmesi olarak belirlenmiştir. Mevcut durumun betimlenmesine yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmada tarama modeli kullanılmış, çalışmanın araştırma grubunu 2011-2012 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Sakarya ili Akyazı ilçesinde öğrenim görmekte olan 1000 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmuştur. Öğrencilerin çevresel tutumlarını belirlemek amacıyla Uzun ve Sağlam (2006) tarafından geliştirilen ve 27 maddeden oluşan 5’li likert tipi “Çevresel Tutum Ölçeği” uygulanmıştır. Çalışmada elde edilen verilerin analizinde PASW Statistic 18.0 programı kullanılmıştır. Araştırma kapsamında veriler toplanmış olup çözümleme işlemleri tamamlanmıştır. Öğrencilerin “Çevresel Tutum Ölçeği”nden aldıkları puanlar genel olarak değerlendirildiğinde, öğrencilerin aldıkları ortalama puanlar madde sayısına bölündüğünde öğrencilerin ortalamanın üzerinde bir tutuma sahip oldukları gözlenmiştir. Yapılan bu araştırma ile elde edilen verilerin, ilköğretim öğrencilerine yönelik yapılacak tutum geliştirme çalışmalarına yol göstereceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: İlköğretim İkinci Kademe Öğrencileri, Çevresel Tutum 1.GİRİŞ Çevre problemleri, çevremizi nasıl korumamız gerektiği sıklıkla konuşulan, gündeme gelen konulardan biri haline gelmiştir. İnsanlığın etkisi ile kendini tüketmeye başlayan çevre ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sorunlar, son yıllarda dikkat çekmeyi başarmış ve bu sorunlar üzerinde durulmaya başlanmıştır. Küresel ısınma, ekolojik dengenin bozulması, canlıların neslinin tükenmesi ve su sıkıntısı gibi pek çok çevre sorunu insanlığın zarar görmeye başlaması ile ancak önem kazanmıştır. Çevre sorunlarının baş göstermesi ile birlikte, bireylerde farkındalık yaratma ve çevre bilinci geliştirme konuları da önem kazanmıştır. Bununla birlikte okullarda da çevre konuları ile ilgili bilgiler verilmeye başlanmış ve çevre bilincinin erken yaşlardan itibaren kazanılması gerekliliğinin üzerinde durulmuştur. İlköğretim okullarında çevre konuları, fen ve teknoloji, sosyal bilgiler, hayat bilgisi gibi derslerde özellikle ele alınmaktadır (Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı, Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı, Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, 2005). Sanayi devrimini de içinde bulunduran geride bıraktığımız yüzyıl, bilim ve teknolojide büyük buluşların ve atılımların yapıldığı, insanlık tarihinde dünya çapında değişimlerin yaşandığı, kentleşme, sanayileşme, bilgi ve kalkınma yüzyılı olarak tarih kitaplarında yerini almıştır. Fakat bu yüzyılda belki de en dikkat çeken olgulardan biri insan ile doğa arasındaki mücadelenin, ekoloji ile ekonomi arasındaki güç mücadelesine dönüşmesi ve tüm bunların sonucunda insanın kendi türünü yok edecek aşamaya gelmesi ile bu yüzyıla çevre sorunlarının damgasını vurmuş olmasıdır (Atasoy ve Ertürk, 2008). Bu durum nedeniyle çevre konusu bilim insanlarının en çok tartıştığı ve üzerinde çalışmalar gerçekleştiği konulardan biri halini almıştır. Watson ve Halse’e (2005) göre; dünyanın yüz yüze olduğu bu önemli problem üzerinde insanların etkisi çok büyüktür ve bu etki; küresel ısınma, yağmur ormanlarının tahrip edilmesi, ozon tabakasının zarar görmesi ve biyolojik çeşitliliğin tehdit altında olması gibi konularda eşi görülmemiş bir şekilde kendisini göstermektedir. Günümüzde tüm dünya insanlarının gündeminde yer alan konu çoğunlukla çevredir ve karşı karşıya geldikleri en büyük yaşamsal problemlerden biri de bu konu ile ilgili ortaya çıkan çevre sorunlarıdır (Akıllı ve Yurtcan, 2009). 1.1. Çevre Canlı varlıkların, hayati bağlarla bağlı oldukları, etkiledikleri ve etkilendikleri mekân birimlerine, o canlının, canlılar topluluğunun yaşam ortamı veya çevre denir (Atasoy, 2006). Başka bir deyişle çevre; bir canlıyı veya canlı topluluğunu yaşamları boyunca etkileyen her türlü, canlı ve cansız faktörlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Yüzyıllar boyunca kendiliğinden işlevini sürdüren çevre dengesi artık bu işlevi göremeyecek şekilde bozulmaya yüz tutmuştur (Kaya, Akıllı ve Sezek, 2009). Çevre, uzun yıllar insanlığa bahşedilmiş sonsuz bir nimetmiş gibi düşünülmüştür. Oysa tarih boyunca insanların her yaptığından etkilenmiştir (Boztaş, 2006). Özellikle sanayi devriminden sonra meydana gelen değişimler baş döndürücü bir hızla ilerlemiş, insanlığın hayatını kolaylaştıran değişimlerin olduğu yadsınmamakla birlikte beraberinde getirdiği olumsuz etkiler insanlığın aleyhine bir seyir izlemiştir. Bugün doğal çevreye saygı duymayı öğrenmek, çevreye önem vermek ve onunla birlikte nasıl var olmak gerektiğini anlamak yaşam boyu öğrenmenin temel parçalarından biri haline gelmiştir (Tung, Huang, ve Kawala, 2002). 1.2. Çevre Eğitimi Çevre eğitimi hakkında çeşitli tanımlar mevcuttur. Erol ve Gezer’in (2006) Doğan’dan (1997) aktardığına göre çevre eğitiminin asıl amacı, bireyin çevreyle ilgili konularda duyarlılık kazanması, bilinçli davranarak çevreyle etkileşiminde eleştirici bir bakış açısı geliştirmesi ve gelecek kuşaklara sağlıklı ve temiz bir çevre bırakmasının sağlanmasıdır. Çevre sorunlarının çözümü için gerekli ortamın hazırlanmasında çevre eğitimi büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle de çevre eğitimi, bireylere çevreleri hakkında bilgi, bilinç, değer ve beceriler ile birlikte çevre sorunlarını çözüme kavuşturmak amacıyla harekete geçme kararlılığını da kazandırabilecek bir süreçtir. Aslında çevre eğitiminde amaçlananlar bireylerde çevre bilincini oluşturmaya yöneliktir. Erten (2004), çevre eğitimi ile çevrenin korunması için tutumların, değer yargılarının, bilgi ve becerilerin gelişmesi ve bunların çevre dostu davranışlara dönüşmesi gerektiğini vurgulamıştır. Aynı zamanda erken yaşlarda başlayacak eğitimin ileride tutum ve davranışlara yansımasının daha kalıcı olacağını vurgulamıştır. Bu sebeple çevre eğitimi, okul öncesi ve okul çağlarında daha anlamlı hale gelmiştir. Uzunoğlu (1996) da çevre eğitiminde tutum ve davranışların önemini vurgulamıştır. Çevre eğitiminde amacın bilgilendirmek olmadığını, çevreyi koruyup, geliştirecek tutum ve davranışların önemini belirtmiştir. Çevre eğitimi ile insanların ekolojik dengeyi ve bu denge içindeki rollerini kavramaları, gezegenle nasıl uyum içinde yaşayabileceklerine ilişkin görüş geliştirmeleri, etkin ve sorumlu bir katılım için gerekli becerileri kazanmaları da amaçlanmaktadır (Erol ve Gezer, 2006). Dünyada çevre eğitimi ile ilgili hareketler ilk kez 1972’de Stockholm’de başlamış ve ilk kez çevre eğitimi düşüncesi İsviçre’de geliştirilmiştir. 1975 yılında Belgrad’ta yapılan Uluslararası Çevre Eğitimi Çalıştayı ve 1978’de yayımlanan Tiflis Bildirgesi’nde çevre eğitiminin genel amacı; “Çevre ve çevreyle ilgili problemlerin bilincinde, bilgi, beceri, tutum, motivasyon ve yorumlara sahip olarak bireysel ve toplu şekilde mevcut problemlerin çözümüne ve yenilerinin oluşmasını önlemeye çalışan bir dünya toplumu geliştirmek” olarak belirtilmiştir (UNESCO-UNEP, 1976; Aktaran: Darner, 2007). Türkiye’de ise öğrencilere direk olarak verilen “çevre eğitimi” eğitimi bulunmamaktadır. Çevresel olayları, sorumlu olan kişiler kampanyalarla ve projelerle insanlara duyurmaya çalışmaktadır. Bu projeler her ne kadar bilinçlenme seviyesini yükseltse de, genç insanları tam anlamıyla çevresel problemleri çözebilecek seviyelere getirememektedir. Beklenen seviyede bir genç nesil için Çevre Eğitimi, okul türüne bakılmaksızın, verilmeye başlanması gerekmektedir (Tuncer, Ertepinar, Tekkaya ve Sungur, 2005). 1.3. Çevresel Tutum Tutum, en geniş anlamda bir bireyin belirli bir objeye veya bir kimseye karşı zihinsel açıdan hazır oluş durumu veya belirli bir biçimdeki vaziyet alışıdır (Allport, 1935). Newhouse (1990) ise tutumun insan davranışlarını etkileyen çok önemli bir faktör olduğunu belirtmektedir. Tutumu, bir kişinin başka bir kişi, bir nesne ya da bir konuyla ilgili sahip olduğu olumlu ya da olumsuz duygular bütünü olarak tanımlamaktadır. Sahip olunan bu duygular kişisel görüşlerden etkilenir ve bu görüşler kişinin yaşamsal deneyimlerinden ve almış olduğu eğitimden kazanılır. Çocukların tutum ve alışkanlıkları yaşamın ilk yıllarında gelişmektedir. Dolayısıyla, çocuklarda çevre ile ilgili kavramlar da erken yaşlarda gelişmektedir. Çocuklar büyüdükçe ve açık havada deneyimler kazanmaya başladıkça, çevreye karşı tutumları da gelişmeye başlamaktadır. Bu tutumlar çevresel davranışlarla ilgilidir (Pettus, 1974; Akt: Surbrook, 1997: 2). Çevreye yönelik tutumlar, çevre sorunlarından kaynaklanan korkular, kızgınlıklar, huzursuzluklar, değer yargıları ve çevre sorunlarının çözümüne hazırbulunuşluk gibi kişilerin çevreye yararlı davranışlara karşı gösterdikleri olumlu veya olumsuz tavır ve düşüncelerin hepsidir (Erten, 2004). Bu tanımdan yola çıkarak çevresel tutumu, kişinin çevresi hakkında sahip olduğu düşünce, duygu ve davranışlarının bir bütünü olarak tanımlayabiliriz. Çevreye yönelik tutumların olumlu yönde geliştirilebilmesi için öneriler getirilmiştir. Surbrook’a (1997) göre “Çocuklar bilgilerini yaşadıkları deneyimler yoluyla kazandıklarından dolayı, çocukların çevresel tecrübelerini arttırmak için onlara doğa deneyimleri sağlanmalıdır ve bu sayede çevrelerine karşı pozitif tutumlar geliştirebilmektedirler”. Bireyin çevre bilincine sahip kişilerin rehberliğinde küçük yaştan itibaren çevre ile ilgili yaşantılara sahip olunması çevresel tutumlarında hayati rol oynamaktadır. Bu konu ile ilgili olarak Şahin (1998) “Çocuklar, tutumlarını değiştirebilmek için yetişkin desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Bu, onların doğadaki olaylar ve kavramlar arasında mantıklı ilişkiler kurmalarına; aynı zamanda, günlük hayatta karşılaşabilecekleri birçok probleme daha bilimsel açıdan yaklaşma becerisi kazanmalarına da yardımcı olacaktır” görüşünü ortaya koymaktadır. 2.YÖNTEM Bu çalışmada ilköğretim öğrencilerin çevreye yönelik davranışlarını ve düşüncelerini ortaya çıkarmak amacıyla tarama türü araştırma yapılmıştır. Tarama araştırması, bir grubun belirli özelliklerini belirlemek için verilerin toplanmasını amaçlayan çalışmalara denir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2009). 2.1.Araştırma Grubu Çalışma grubunu 2011 – 2012 eğitim – öğretim yılı bahar döneminde Sakarya ili Akyazı ilçesinde öğrenim görmekte olan 1000 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmaktadır. Öğrencilerin 336’sı (%33,6) 6.sınıf, 326’sı (%32,6) 7.sınıf ve 338’i (%33,8) 8.sınıfa devam etmektedir. 2.2.Veri Toplama Aracı Çalışmada öğrencilere Uzun ve Sağlam (2006) tarafından geliştirilen ve 27 maddeden oluşan 5’li likert tipi “Çevresel Tutum Ölçeği” uygulanmıştır. Ölçek “Çevresel Davranış Alt Ölçeği” ve “Çevresel Düşünce Alt Ölçeği” olarak iki boyutludur. Ölçeğin tamamından alınabilecek en yüksek puan 135, alt boyutlarından alınabilecek en yüksek puanlar ise sırası ile 65 ve 70 tir. Hazırlanan ölçeğin geçerlik analizi, kapsam ve görünüş geçerliği olmak üzere uzman görüşü alınarak yapılmıştır. Yapı geçerliği için ise faktör analizi yapılmıştır. Güvenirlik analizi “Çevresel Tutum Ölçeği” ve iki boyutuna ilişkin ayrı ayrı Cronbach alfa ve Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu hesaplanarak yapılmıştır. Çevresel Tutum Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .80, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .76 olarak saptanmıştır. Bu çalışmada Çevresel Tutum Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .79, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .86 bulunmuştur. Çevresel Davranış Alt Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .88, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .81 olarak saptanmıştır. Bu çalışmada Çevresel Davranış Alt Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .83, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .73 bulunmuştur. Çevresel Düşünce Alt Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .80, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .75 olarak saptanmıştır. Bu çalışmada Çevresel Düşünce Alt Ölçeğine ait Cronbach alfa güvenirlik katsayısı α = .81, Spearman – Brown iki yarı test korelasyonu ise .76 bulunmuştur. 2.3.Verilerin Analizi Verilerin analizinde PASW Statistic 18.0 programı kullanılmıştır. Her bir ilköğretim ikinci kademe öğrencisinin çevresel tutum ölçeğine verdikleri cevapların ortalamaları hesaplanmıştır. Bu puanlar çevresel davranış alt ölçeği ve çevresel düşünce alt ölçeğinin toplamından oluşmaktadır. Değerlendirmeler bu alt ölçekler de kullanılarak yapılmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde “Çevresel Tutum Ölçeği” ne ve iki boyutu olan “Çevresel Davranış Alt Ölçeği” ile “Çevresel Düşünce Alt Ölçeği” ne ait puanlar değerlendirilmiş, katılımcıların çevreye yönelik tutumlarının yoğunlaştığı maddeler ortaya çıkarılmış ve aşağıda sunulmuştur. 3.1.Katılımcıların Çevresel Tutum Ölçeğine İlişkin Puanlarının Değerlendirilmesi Katılımcıların “Çevresel Tutum Ölçeği” nden aldıkları toplam puanlar Tablo 3.1.1’de verilmiştir. Tablo 3.1.1’den anlaşılacağı üzere katılımcıların ölçekten aldıkları ortalama puan X = 96,15 bulunmuştur. Ölçekten alınan en düşük puan 54, en yüksek puan 132 olarak bulunmuştur(Ranj=78). Verilerin standart sapması 13,25, varyansı ise 175,64 bulunmuştur. Tablo 3.1.1.Katılımcıların “Çevresel Tutum Ölçeği” puanlarına ait Betimsel İstatistikler N 1000 Minimum 54 Maksimum 132 Ranj 78 X SS Varyans 96,15 13,25 175,64 Verilerin ortalaması X = 96,15, ölçekte bulunan madde sayısına bölündüğünde ortaya çıkan 3,56 değeri 5 maddeden oluşan likert ölçeğin ortalamasının üzerinde olduğu için öğrencilerin çevresel tutumlarının olumlu olduğu söylenebilir. 3.2.Katılımcıların Çevresel Davranış Alt Ölçeğine İlişkin Puanlarının Değerlendirilmesi Tablo 3.2.1’den anlaşılacağı üzere katılımcıların “Çevresel Davranış Alt Ölçeği” puan ortalamaları X = 40,84 bulunmuştur. Bu bölümden alınan en yüksek puan 65 olurken, en düşük puan 17 olmuştur. Puan ranjı 48 olarak hesaplanmıştır. Tablo 3.2.1..Katılımcıların “Çevresel Davranış Alt Ölçeği” puanlarına ait Betimsel İstatistikler N 1000 Minimum 17 Maksimum 65 Ranj 48 X 40,84 SS 8,79 Varyans 75,85 Verilerin ortalaması X = 40,84, ölçekte bulunan madde sayısına bölündüğünde ortaya çıkan 3,14 değeri 5 maddeden oluşan likert ölçeğin ortalaması ile yaklaşık olarak aynı değere sahip olduğundan, öğrencilerin çevreye yönelik davranışlarının ortalama düzeyde olduğu çıkarımı yapılabilir. Öğrencilerin “Çevresel Davranış Alt Ölçeği” maddelerine verdiği puanların ortalamaları Şekil 3.2.1 de gösterilmiştir. Buna göre en yüksek puan alan maddeler sırası ile 7., 8. ve 9. maddelerdir. Bu maddeler aşağıda sıralanmıştır; “Çevreye zarar veren birini çekinmeden uyarırım”. “Okullarımızda çevre temizliği ile ilgili bir faaliyet düzenlenirse gönüllü katılmak isterim”. “Arkadaşlarım beni çevreye duyarlı biri olarak bilir”. Şekil 3.2.1 : Çevresel Davranış Alt Ölçeğine ait maddelerin ortalamaları Bu üç maddeye bağlı olarak öğrencilerin; çevre ile ilgili konularda sorumluluk duydukları, bu sorumluluk ışığında çevreye zarar veren kişileri uyarabilecekleri, çevre temizliği ile ilgili organizasyonlara katılabilecekleri ve toplumda çevre bilinci olan insan modeli algıları oluşturdukları sonucu çıkmaktadır. Bunların yanında öğrencilerin çevre ile ilgili dergi ve kitap okuma alışkanlıklarının zayıf olduğu en düşük puan alan 5. ve 6. maddeden anlaşılmaktadır. Bu maddeler sırası ile şunlardır; Çevreyle ilgili popüler dergileri takip ediyorum. Çevreyle ilgili bilimsel makaleleri takip ediyorum. 3.3.Katılımcıların Çevresel Düşünce Alt Ölçeğine İlişkin Puanlarının Değerlendirilmesi Öğrencilerin “Çevresel Düşünce Alt Ölçeği” puan ortalamaları X = 40,84 bulunmuştur. Bu bölümden alınan en yüksek puan 65 olurken, en düşük puan 17 olmuştur. Puan ranjı 48 olarak hesaplanmıştır. Olumsuz ifade içeren maddeler ters çevrilmiştir. Veriler Tablo 3.3.1’de belirtilmiştir. Tablo 3.3.1.Öğrencilerin “Çevresel Düşünce Alt Ölçeği” puanlarına ait Betimsel İstatistikler N Minimum 1000 27 Maksimum 70 Ranj 43 X SS 55,31 10,03 Varyans 100,65 Verilerin ortalaması X = 55,31, madde sayısı olan 14’e bölündüğünde ortaya çıkan 3,95 değeri 5 maddeden oluşan likert ölçeğin ortalaması olan 3 değerinden yüksek bir değer olduğu için öğrencilerin çevresel düşüncelerinin olumlu düzeyde olduğu çıkarımı yapılabilir. Öğrencilerin “Çevresel Düşünce Alt Ölçeği” maddelerine verdiği puanların ortalamaları Şekil 3.3.1 de gösterilmiştir. Buna göre en yüksek puan alan maddeler sırası ile 1., 8., 12. ve 14. maddelerdir. Olumsuz cümlelerde maddelerin tersine çevrilmiş puanları dikkate alınmıştır. Bu maddeler aşağıda sıralanmıştır; “Nesli tükenmekte olan canlılar çok abartılıyor, zaten doğada çok sayıda tür var, birkaçı tükense önemli değildir”. “Çevre kendi kendini temizlediği için insanların atıkları problem olmaz”. “Doğal kaynakların hızla tüketilmesi geleceğimiz için önemli sorundur”. “Yerkürenin giderek ısınması gelecekte facialara sebep olabilir”. Şekil 3.3.1 : Çevresel Düşünce Alt Ölçeğine ait maddelerin ortalamaları Bahsi geçen maddelere göre öğrencilerin nesli tükenmekte olan canlılar ile ilgili farkındalık sahibi olduğu, insan atıklarının çevreye zarar verdiği bilincini kazanmış oldukları, doğal kaynakların önemi hakkında fikir sahibi oldukları ve küresel ısınmanın canlılar üzerindeki olumsuz etkileri hakkında bilgilerinin olduğu görülmektedir. Bununla beraber “Erozyon artık ülkemizde görülmemektedir” maddesinden öğrencilerin aldığı puanlar ortalamanın üzerinde olmakla beraber maddeler arasında en düşük düzeydedir. Bu bilgi öğrencilerin ülkemizde yaşanmakta olan erozyonlar ile ilgili yeterince bilgiye sahip olmadıklarını göstermektedir. 4. YORUM VE TARTIŞMA Bu çalışma, Kaya, Akıllı ve Sezek’in (2009) ortaöğretim öğrencilerinin çevresel tutumlarına yönelik yaptığı çalışmada alınan sonuçlarla paralellik göstermektedir. Bahsi geçen çalışmada en önemli tespitlerden birisi adayların çevresel düşüncelerini davranışa dönüştürme konusunda yetersiz olmalarıdır. Bunun yanı sıra, Atlı ve Uzun (2006) tarafından yapılan ve ortaöğretim öğrencilerinin çevresel ilgi, düşünce ve davranışlarının araştırıldığı çalışmaları ile paralel sonuçlar ortaya koymaktadır. İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum puanlarının lise öğrencilerin çevresel tutum puanlarından daha yüksek değerlere sahip olması, iki düzey arasında karşılaştırmalı bir tarama çalışmasına ihtiyaç duyulduğunun işaretidir. Akıllı ve Yurtcan’ın (2009) yapmış olduğu çalışmada da Fen Bilgisi Öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi için Uzun ve Sağlam (2006) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumlarını farklı değişkenler açısından incelemeyi amaçlayan çalışmada; adayların ölçekten aldığı ortalama puanlar karşılaştırıldığında benzer sonuçlar elde edildiği görülmektedir. Yine bahsi geçen çalışmada adayların çevresel tutumlarının, cinsiyet faktörü dikkate alındığında kız öğrenciler lehine farklılaştığı tespit edilmiştir. Kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre çevreye karşı daha duyarlı olduğunu göstermekle birlikte, Spellmann (2003)’ın Mohai (1991)’den aktardığına göre kadınlar çevre problemleri hakkında erkeklerden çok daha fazla endişe duymakta ve bu konuyla yakından ilgilenmektedirler. Keleş, Uzun ve Varnacı Uzun’un (2010) araştırmasında gerçekleştirilen doğa eğitimi programının, katılımcıların hem çevre bilinçlerine hem de çevresel tutumlarına önemli düzeyde katkı sağladığı bulunmuştur. Ayrıca, tutum ölçeğinin alt boyutlarına göre yapılan değerlendirmede, programın, öğrencilerin çevreye yönelik olumlu davranışlarını arttırdığı ve kalıcılığını sağladığı saptanmış, ancak öğrencilerin çevresel düşünce puanlarında önemli farklılıklar tespit edilmemiştir. Bu sonuçlar, söz konusu projenin, bireylerin çevre bilincini, olumlu tutum ve davranışlarını arttırmada son derece etkili olduğu fikrini desteklemektedir. Diğer yandan, programın bireylerin çevresel düşünce puanlarına olumlu yönde etki etmemesi, programa katılan bireylerin eğitim öncesinde olumlu düşüncelere sahip olmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Gökçe, Kaya, Aktay ve Özden’in (2007) yapmış olduğu çalışmada, İlköğretim Öğrencileri Çevre Tutum Ölçeği geliştirilmiş (İÇTÖ) ve bu ölçek öğrencilere uygulanmıştır. Alınabilecek en yüksek puanın 102 olduğu ölçekte, öğrencilerin aldıkları puanların aritmetik ortalaması 86,86 olarak bulunmuştur. İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumunun olumlu olarak nitelendiği çalışma, yapılan çalışma ile benzer özellik göstermektedir. Şama (1997) “Üniversite Gençliğinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları” başlıklı çalışması sonucunda kız öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının erkeklere göre daha olumlu olduğu ve büyük kentlerde yaşayan öğrencilerin küçük kentlerde yaşayanlara göre daha olumlu tutuma sahip olduğunun üzerinde durmuştur. Erol ve Gezer’in (2006) yapmış olduğu çalışmada Şama (1997) tarafından geliştirilen Çevreye Yönelik Tutum Ölçeği uygulanmıştır. Uygulama sonucunda öğrencilerin çevre ve çevre sorunlarına yönelik tutumlarının onların cinsiyetlerine, yaşlarına, annelerinin mesleğine, ailelerindeki birey sayısına göre farklılıklar gösterdiğine dikkat çekilmektedir. Kız öğrencilerin tutumları erkek öğrencilere göre, yaşı büyük olan öğrencilerin yaşı küçük olanlara göre, annesi çalışanların annesi ev hanımı olanlara göre, hiç kardeşi olmayanların olanlara göre daha olumlu tutumlara sahip olduğu istatistiksel olarak bulunmuştur. He, Hong, Lui ve Tiefenbacher’in (2011) Çin’in gelişmiş Shangai ve kırsal Gansu bölgelerinde 16 ile 20 yaş aralığında olan üniversite öğrencileri arasında yapmış olduğu çalışmaya göre öğrencilerin güçlü bir çevre koruma tutumuna ve sorumluluğuna sahip oldukları tespit edilmiştir. Yapılan çalışmada şehirleşmiş bölge ile kırsal bölge karşılaştırılması da yapılmış ve kırsal bölgelerde yaşayan öğrencilerin, şehirleşmiş bölgede yaşayan öğrencilere göre daha fazla çevresel farkındalığa sahip olduğu belirlenmiştir. Fakat bu öğrencilerin çevresel faktörler hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları gözlemlenmiştir. Kesicioğlu’nun (2008) yapmış olduğu çalışmada çocukların doğa unsurlarına karşı tutumlarının cinsiyete göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı tespit edilmiştir. Erkek çocukların puan ortalamalarının 7.88, kız çocukların puan ortalamalarına göre 7.41 daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Ailelerin çocuklarına yaşattıkları doğal çevre deneyimlerinin annelerin öğrenim düzeyine göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı belirlenmiştir. İlkokul ve lise mezunu anneler arasındaki farkın lise mezunu anneler lehine, ortaokul ve lise mezunu anneler arasındaki farkın lise mezunu anneler lehine farklılaştığı belirlenmiştir. Ortaokul ve lisans mezunu anneler arasındaki farkın lisans mezunu anneler lehine; lise ve lisans mezunu anneler arasındaki farkın lisans mezunu anneler lehine; lisans mezunu ve ön lisans mezunu anneler arasındaki farkın da lisans mezunu anneler lehine farklılaştığı belirlenmiştir. Ailelerin çocuklarına yaşattıkları doğal çevre deneyimlerinin babalarının öğrenim düzeyine göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı belirlenmiştir. İlkokul mezunu ve lisans mezunu babalar arasındaki farkın, lisans mezunu babalar lehine, lise mezunu ve lisans mezunu arasındaki farkın ise yine lisans mezunu babalar lehine farklılaştığı tespit edilmiştir. Leeming, Porter, Dwyer, Cobern ve Oliver’ın (1997) 35 sınıf üzerinde yapmış olduğu deneysel bir çalışmada ise ilköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve bilgilerinin yapılan etkinliklerle değişimi incelenmiştir. Çalışma sonucunda öğrencilerin çevresel tutumunda olumlu gelişmeler gözlenmiş fakat çevresel bilgi konusunda herhangi bir etki yapmadığı görülmüştür. Aynı çalışmada çocukların sahip olduğu çevre bilincinin ve çevresel tutumlarının aile içinde verilen çevre eğitimi ile yakından ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. . 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada Uzun ve Sağlam (2006) tarafından geliştirilen “Çevresel Tutum Ölçeği” uygulanmıştır. Ölçek Sakarya ili Akyazı ilçesinde öğrenim gören 1000 öğrenciye uygulanmıştır. Öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, öğrencilerin çevreye yönelik olumlu tutuma sahip oldukları görülmüştür. Buna karşın iki alt bölümden oluşan ölçeğin “Çevresel Davranış” alt ölçeğine yönelik öğrenci tutumlarının ortalama düzeyde kaldığı, “Çevresel Düşünce” alt ölçeğine yönelik tutumlarının ise olumlu düzeyde olduğu görülmüştür. Elde edilen sonuçlara bakıldığında öğrencilerin, doğal kaynakların hızlı tüketiminin yol açacağı sorunlar, yerkürenin ısınmasının geleceğe etkisi, nesli tükenen canlılar ve çevreyi kirleten insan atıkları konularında olumlu yönde düşüncelere sahip oldukları görülmüştür. Fakat öğrencilerin ülkemizde erozyonların artık meydana gelmediğini düşündüklerini görülmüştür. Öğrencilerin davranışlarına bakıldığında çevreye zarar veren insanları uyarabilecekleri, okullarda düzenlenen çevre temizliği faaliyetlerine katılmaya istekli oldukları ve arkadaşları tarafından çevreye duyarlı olarak nitelendirildiklerini düşündükleri görülmüştür. Diğer taraftan öğrencilerin çevre ile ilgili dergileri ve makaleleri takip etmedikleri ortaya çıkmıştır. Sakarya ili sanayileşmenin kırsal bölgelere kadar uzandığı bir coğrafyada olması ve sanayi kurumlarının çevrenin korunması için yeterince önlem almaması sonucu öğrencilerin çevre kirliliğine neden olan atıklar konusunda yaşantılarının olması, onların bu konuda daha yakından bilgi sahibi olduklarını göstermiştir. Ülkemizin gelecek nesillerini oluşturacak bugünün öğrencilerinin çevre ile ilgili bilince sahip olması gerekmektedir. Bunun için yapılan çalışmada ortaya çıkan sonuçlara göre öğrencilerin popüler dergileri ve makaleleri neden takip etmediğinin araştırılması ve yapılacak eğitim çalışmaları ile bu alışkanlığın nasıl kazandırılabileceğinin araştırılması yararlı olacaktır. Bunun yanı sıra öğrencilerin “Çevresel Davranış Ölçeği” nde ortaya koydukları görüşleri yaşamlarında ne kadar uyguladıkları da araştırılması gereken önemli bir konudur. Kişilerin doğumlarından itibaren birincil bilgi kaynağı olan ailelerinin çevresel tutumlarının kapsamlı bir araştırma ile incelenmesi ve planlanacak etkinlikler yoluyla ailelere olumlu yönde çevresel tutum kazandırılması önerilmektedir. İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutumlarının cinsiyet, sosyoekonomik düzey, veli eğitim düzeyi, yaşanılan bölge gibi değişkenler baz alınarak incelenmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim ve Ortaöğretim Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği’nde 2008 yılında yapılan değişiklikle toplum hizmetini yönetmeliğe eklemiş ve toplum hizmetinin; öğrencilerin, yaş ve bilgi seviyesine uygun olarak her türlü toplum ve çevre sorunlarının çözümüne katkı sağlamak amacıyla yapacakları çalışmaları ifade ettiğini belirtmiştir. Buna bağlı olarak etkili bir hizmet içi eğitim ile okullarda toplum hizmetine danışmanlık yapan öğretmenlerin çevresel tutumlarının geliştirilmesi ve çevre bilinci ile farkındalık oluşturulması önerilmektedir. Çalışmanın ülkemizin başka bölgelerinde de uygulanması ve ortaya çıkan sonuçlarının karşılaştırılarak bölgesel farklılıkların oluşup oluşmadığı incelenmesi önerilmektedir. İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutumlarının olumlu yönde değişmesinin amaçlandığı deneysel çalışmaların oluşturulması ve bu çalışmaların etkililiğinin araştırılmasının önemli olduğu düşünülmektedir. KAYNAKLAR Akıllı, M. ve Yurtcan, M.T. (2009). İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Çevreye Karşı Tutumlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Örneği). Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. 11 (2), 119-131. Allport, G. (1935). "Attitudes" in A Handbook of Social Psychology. Worchester : Clark University Press. Atasoy, E. (2006). Çevre İçin Eğitim Çocuk Doğa Etkileşimi. Bursa: Ezgi Kitabevi. Atasoy, E. ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. 10 (1), 102-122. Boztaş, D. (2006), Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Toplumlarda Çevre Sorunsalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (3. Baskı) Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Darner, R.L. (2007). The Use of Self-Determination Theory to Foster Environmental Motivation in an Environmental Biology Course. Doktora Tezi. San Diego : San Diego State University, Mathematics and Science Education. Erol, G.H. ve Gezer,K. (2006). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarına Çevreye ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. International Journal of Environmental & Science Education. 1 (1), 65 – 77. Erten,S. (2004). Çevre Eğitimi Ve Çevre Bilinci Nedir, Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır?, Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı. 65. Gökçe, N., Kaya, E. , Aktay, S. ve Özden, M. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları. İlköğretim Online, 6(3), 452-468. He,X., Hong, T., Liu, L. & Tiefenbacher, J. (2011). A comparative study of environmental knowledge, attitudes and behaviors among university students in China. International Research in Geographical and Environmental Education. 20 (2), 91–104. İlköğretim Hayat Bilgisi Programı: 1.,2. ve 3. Sınıflar. Ankara : Talim ve Terbiye Kurulu. İnternet’ten 29 Mayıs 2012’de elde edilmiştir. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=2&kno=30 İlköğretim Fen ve Teknoloji Programı: 4 ve 5. Sınıflar. Ankara : Talim ve Terbiye Kurulu. İnternet’ten 29 Mayıs 2012’de elde edilmiştir. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=2&kno=24 İlköğretim Fen ve Teknoloji Programı: 6., 7. ve 8. Sınıflar. Ankara : Talim ve Terbiye Kurulu. İnternet’ten 29 Mayıs 2012’de elde edilmiştir. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=2&kno=25 İlköğretim Sosyal Bilgiler Programı: 4 ve 5. Sınıflar. Ankara : Talim ve Terbiye Kurulu. İnternet’ten 29 Mayıs 2012’de elde edilmiştir. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=2&kno=38 İlköğretim Sosyal Bilgiler Programı: 6 ve 7. Sınıflar, Ankara : Talim ve Terbiye Kurulu. İnternet’ten 29 Mayıs 2012’de elde edilmiştir. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=2&kno=39 Kaya, E., Akıllı, M. ve Sezek, F. (2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye Karşı Tutumlarının Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (18), 4354. Keleş, Ö, Uzun, N. Varnacı Uzun, F. (2010). Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci, Çevresel Tutum, Düşünce ve Davranışlarının Doğa Eğitimi Projesine Bağlı Değişimi ve Kalıcılığının Değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (32), 384-401. Kesicioğlu, O.S. (2008). Ebeveynlerin Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklarına (60-72 AY) Yaşattıkları Doğal Çevre Deneyimleri ve Çocukların Çevreye Karşı Tutumları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: G.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Leeming , F.C., Porter, B.E., Dwyer, W.O., Cobern, M.K. & Oliver, D.P. (1997). Effects of Participation in Class Activities on Children's Environmental Attitudes and Knowledge. The Journal of Environmental Education. 28 (2), 33-42. Milli Eğitim Bakanlığı. (2005). İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği. Ankara: MEB. Newhouse, N. (1990). Implications of attitudes and behavior research for environmental conservation. The Journal of Environmental Education, 22 (1), 26–32. Spellman, G., Field, K. & Sinclair, J. (2003). An investigation into UK higher education students’ knowledge of global climatic change. International Research in Geographical and Environmental Education, 12 (1), 6-17. Surbrook, A.N. (1997). Children’s Exposure To The Natural Environment And Their Environmental Attıtudes. Yüksek Lisans Tezi, Michigan : Michigan State University Department of Family And Child Ecology. Şahin, F. (1998). Okul Öncesinde Fen Bilgisi Öğretimi. İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş. Şama, E. (2003). Üniversite Gençliğinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları-Gazi Eğitim Fakültesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma.Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tuncer, G., Ertepinar, H., Tekkaya C. & Sungur, S. (2005): Environmental attitudes of young people in Turkey: effects of school type and gender. Environmental Education Research. 11 (2), 215233. Tung, C.Y., Huang, C. C. & Kawala, C. (2002). The effects of different environmental education programs on the environmental behavior of seventh-grade students and related factors. Journal of Environmental Health. 64 (7), 24-29. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (1978). United Nations Environment Programme . Belgrade Charter. Paris: UNESCO-UNEP Uzun, N. ve Sağlam, N. (2006). Orta Öğretim Öğrencileri için Çevresel Tutum Ölçeği Geliştirme ve Geçerliliği. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi. 30, 240-250 Uzunoğlu, S. (1996). Çevre Eğitiminin Amaçları, Uğraşı alanları ve Sorunları. Ekoloji Dergisi. 21, 7-12. Watson, K. & Halse, C.M. (2005). Environmental attitudes of pre-service teachers: a conceptual and methodological dilemma in cross-culturel data collection. Asia Pasific Education Review. 6 (1), 59-71.
