SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT, ve ETİK
advertisement
SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT, ve ETİK KURALLAR Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey Lisansı Eğitimi OCAK 2010 ______________________________________________________________________ 1 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Bu notlar; Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından Lisanslama Sınavlarına kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu notlarda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle İMKB’nin Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzundan ve TSPAKB Eğitmenlerinden temin edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir, ancak ticari amaçla çoğaltılamaz ve satılamaz. ______________________________________________________________________ 2 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU GİRİŞ Bu kılavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey lisanslama sınavının konularından Semaye Piyasası Mevzuatı, İlgili Mevzuat ve Etik Kurallar’ı içermektedir. Kılavuz, Sermaye Piyasası Kanunu, Yönetmelikler, Tebliğler ve İlke Kararları, Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışı, İhraçcılar ve Halka Açık Anonim Ortaklıklar, Sermaye Piyasası Faaliyetleri ve Sermaye Piyasası Kurumları, Sermaye Piyasası Kurulu Denetim ve Cezai Sorumluluk, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, Suç Gelirleri ve Aklanmasının Önlenmesi, Bankalar Kanunu’nun Sermaye Piyasası ile İlgili Bölümleri, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) Statüsü, TSPAKB Üyelerinin Sermaye Piyasası Faaliyetlerini Yürütürken Uyacakları Meslek Kuralları ve TSPAKB Disiplin Kuralları olmak üzere on iki bölümden oluşmaktadır. Sınavlarda Semaye Piyasası Mevzuatı, İlgili Mevzuat ve Etik Kurallar’la ilgili çıkacak soru sayısı 25’tir. Katılımcılara başarılar dileriz. TSPAKB ______________________________________________________________________ 3 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT VE ETİK KURALLAR ................. 10 1 SERMAYE PİYASASI KANUNU,YÖNETMELİKLER, TEBLİĞLER VE İLKE KARARLARI .................................................................................................... 10 2 SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KURUL KAYDINA ALINMASI, İHRACI, HALKA ARZI VE SATIŞI .................................................................................. 12 2.1 Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışına İlişkin Esaslar.................................................................................................. 13 2.1.1 Kurul Kaydına Alınma ......................................................................... 13 2.1.2 Hisse Senetlerinin Borsada Satışa Konu Olabilmesi İçin Yapılacak İşlemler . 14 2.1.3 Bağımsız Denetim Standartları İle İlişkili Hükümler ................................. 14 2.1.4 Kurula Kaydı Zorunlu İşlemler ............................................................. 15 2.1.5 Ön Talep Toplama.............................................................................. 19 2.1.6 Tahsisli Satışlar ................................................................................. 19 2.1.7 Aracı Kuruluş Kullanma Zorunluluğu ..................................................... 19 2.1.8 İzahname Tescili, İlanı ve Sirkülerin Yayımlanması ................................. 21 2.1.9 Yeni Pay Alma Haklarının Kullandırılması ............................................... 22 2.1.10 Tasarruf Sahipleri İçin Sirküler İlanı ..................................................... 22 2.1.11 Hisse Senetlerinin Halka Arzında Satış Yöntemleri .................................. 23 2.1.12 Ek Satış ........................................................................................... 23 2.1.13 Halka Arz Sonrası Fiyat İstikrarını Sağlayıcı İşlemler ............................... 24 2.1.14 Satış Fiyatı ....................................................................................... 25 2.1.15 Hisse Senetlerinin Satın Alan Kişilere Teslim Edilmesi.............................. 26 2.1.16 Satış Sonu İşlemleri ........................................................................... 26 2.2 Hisse Senetlerinde Şekil Şartları ............................................................ 27 2.3 Hisse Senedi Türevleri............................................................................ 27 2.3.1. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) ................................................ 27 2.3.2. Katılma İntifa Senetleri (KİS) .............................................................. 30 2.3.3. Oydan Yoksun Paylar (OYP) ................................................................ 32 2.3.4. Ortaklık Varantları ............................................................................. 33 2.3.5. Aracı Kuruluş Varantları ...................................................................... 36 2.4 Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar 38 2.4.6 Borçlanma Araçlarına İlişkin Genel Esaslar............................................. 39 2.4.7 Tahvillere İlişkin Esaslar ..................................................................... 44 2.4.8 Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahvil’lere (HDT) İlişkin Esaslar............... 46 2.4.9 Değiştirilebilir Tahvil’lere (DET) İlişkin Esaslar........................................ 49 2.4.10 Bonolar ............................................................................................ 51 2.4.11 Diğer Borçlanma Araçları .................................................................... 53 2.5. Varlık Finansman Fonları ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) ... 53 2.5.1 Varlık Finansman Fonu ....................................................................... 53 2.5.2 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler........................................................... 56 2.6. Gayrimenkul Sertifikaları ....................................................................... 56 ______________________________________________________________________ 4 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 2.6.1. Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar ........ 57 2.7. Yabancı Sermaye Piyasası Araçları......................................................... 58 2.7.1. Kurul Kaydına Alınma ve Borsaya Başvuru............................................. 59 2.7.2. Depo Sertifikalarının Çıkarılması .......................................................... 60 2.7.3. Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Ödemeler............................. 60 2.7.4. Sermaye Artırımından Doğan Haklar..................................................... 60 2.7.5. Genel Kurul Toplantıları, Oy Hakkının Kullanılması ve Kamuyu Aydınlatma . 60 2.8. İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler ........................................................ 61 2.8.1. Genel Olarak..................................................................................... 61 2.8.2. Teminat Varlıklar ............................................................................... 61 2.8.3. Teminat Varlıkların Korunması ............................................................. 62 2.8.4. Teminat Sorumlusu............................................................................ 62 2.8.5. Teminat Uyum İlkeleri ........................................................................ 63 2.8.6. Kurul Kaydına Alınma ......................................................................... 64 2.8.7. İhraçcı Niteliğinin Kaybedilmesi ve Yönetimin Kamu Kurumlarına Devri...... 64 2.9. Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler ......................................................... 65 2.10. Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri................ 66 2.10.1. Talep Toplama Yöntemi ...................................................................... 66 2.10.2. Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi....................................................... 71 2.10.3. Borsa'da Satış Yöntemi....................................................................... 71 2.10.4. Belirli Satış Yöntemlerine Uyma Zorunluluğu Bulunan İhraçcılar................ 71 2.10.5. Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri ......................................................... 72 2.10.6. Halka Arz Nedeniyle Toplanan Bedellerin Nemalandırılması, Aracı Kuruluşlar Tarafından Yatırımcıdan Tahsil Edilecek Ücret ve Komisyonlar, Borsada İşlem Görme73 2.10.7. Halka Arzda İşlem Yasağı.................................................................... 73 3. İHRAÇÇILAR VE HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR .................................... 73 3.1. İhraççılar ............................................................................................... 74 3.2. Halka Açık Anonim Ortaklıklar ............................................................... 74 3.3. Halka Açık Anonim Ortaklıklara Sağlanan Haklar ................................... 75 3.3.1. Kayıtlı Sermaye Sistemi...................................................................... 75 3.3.2. Tahvil ve Diğer Borçlanma Senetleri İhracı ............................................ 79 3.3.3. Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar .............................................................. 81 3.3.4. Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar ..................... 83 3.4. Anonim Ortaklıkların Yükümlülükleri ..................................................... 86 3.4.1. Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar ................................................ 86 3.4.2. Anonim Ortaklıkların Kar ve Bedelsiz Pay Dağıtma Yükümlülükleri............. 89 3.4.3. İhraççıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar 97 3.4.4. Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar....................................................... 99 ______________________________________________________________________ 5 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 3.5. Anonim Ortaklık ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri .............................................................................................. 103 3.5.1. İlan ve Reklamlara İlişkin Esaslar....................................................... 103 3.5.2. Muhasebe, Mali Tablo ve Rapor Standartları, İlan, Bağımsız Denetleme ... 105 3.5.3. Kanuna Tabi Ortaklık ve Kuruluşlarda Bağımsız Dış Denetleme ............... 111 3.5.4. Kamunun Aydınlatılmasında Özel Durumlar ......................................... 111 3.5.5. Bilgi, Belge ve Açıklamaların Elektronik Ortamda İmzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna Gönderilmesine İlişkin Esaslar...................................... 117 4. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ VE SERMAYE PİYASASI KURUMLARI .... 120 4.1. Sermaye Piyasası Faaliyetleri............................................................... 120 4.1.1. Halka Arza Aracılık Faaliyeti .............................................................. 120 4.1.2. Alım Satıma Aracılık Faaliyeti............................................................. 122 4.1.3. Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyeti .................................... 125 4.1.4. Menkul Kıymetlerin Geri Alım Veya Satım Taahhüdü İle Alım Satımı Faaliyeti 126 4.1.5. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti............................................................ 129 4.1.6. Portföy Yöneticiliği Faaliyeti............................................................... 131 4.2. Sermaye Piyasası Kurumları................................................................. 136 4.2.1. Aracı Kuruluşlar............................................................................... 136 4.2.2. Yatırım Ortaklıkları........................................................................... 181 4.2.3. Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO) ......................................... 184 4.2.4. Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) .................................................. 186 4.2.5. Alt Yapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı ................................................ 190 4.2.6. Yatırım Fonları................................................................................. 191 4.2.7. Borsa Yatırım Fonları ........................................................................ 199 4.2.8. Konut Finansmanı ............................................................................ 201 4.3. Diğer Sermaye Piyasası Kurumları ....................................................... 204 4.3.1. Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşları ........................ 204 4.3.2. Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketler ............................... 205 4.3.3. İpotek Finansmanı Kuruluşları ........................................................... 206 4.3.4. Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri........................................................ 208 4.4. Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ve Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları........................................................................................................ 211 4.4.1. Borsalar ......................................................................................... 212 4.4.2. Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ........................................................... 212 4.4.3. Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları.............................................. 212 4.4.4. Borsalarla İlgili Ortak Hükümler ......................................................... 219 4.4.5. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) ............................................... 220 5. SERMAYE PİYASASI KURULU, DENETİM VE CEZAİ SORUMLULUK ................. 248 5.1. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Oluşumu, Üyeler ve Atanmaları ............. 248 5.2. Sermaye Piyasası Kurulunun Görev ve Yetkileri ................................... 249 ______________________________________________________________________ 6 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 5.3. Sermaye Piyasasında Denetim ve Tedbirler.......................................... 250 5.4. Sermaye Piyasası Kanunundaki Tedbirler ............................................ 251 5.5. Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk .................................. 253 5.5.1. İdarî Para Cezaları ........................................................................... 256 5.5.2. Cezaların Artırılması ......................................................................... 257 5.5.3. Usül Hükümleri................................................................................ 257 6. İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI 6.1. (İMKB) ...................................... 258 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK/91)................................ 258 6.2. Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik)..................................................................... 258 6.3. İMKB Yönetmeliği ................................................................................ 258 6.3.1. Borsa’nın Tanımı.............................................................................. 258 6.3.2. Borsa Üyeleri .................................................................................. 259 6.3.3. İMKB’nin Görev ve Yetkileri ............................................................... 259 6.4. Borsanın Yönetimi, Organları, Teknik ve İdari Organizasyonu ............. 260 6.4.1. Genel Kurul .................................................................................... 260 6.4.2. Yönetim Kurulu ............................................................................... 260 6.4.3. Denetleme Kurulu............................................................................ 261 6.4.4. Komiteler ....................................................................................... 261 6.4.5. Başkanlık Teşkilatı ........................................................................... 262 6.5. Borsaların Denetimi ............................................................................. 263 6.5.1. Borsa Üyelerinin Denetimi................................................................. 263 6.5.2. Borsaların Gözetim ve Denetimi ......................................................... 263 6.5.3. Borsaların Geçici Olarak Kapatılması ................................................... 263 6.6. Borsa'da Aracı Kuruluşların Denetlenmesi ........................................... 263 6.7. Uyuşmazlıklar ...................................................................................... 264 6.7.1. Uyuşmazlık Konuları......................................................................... 264 6.7.2. Uyuşmazlıkların Çözümü................................................................... 264 6.7.3. Uyuşmazlık Komitesi ve Görevleri ...................................................... 265 6.7.4. Disiplin Cezalarının Çeşitleri .............................................................. 266 6.7.5. Disiplin Cezalarını Gerektiren Fiil ve Hareketler .................................... 267 6.7.6. Ceza Uygulamasına Dair Genel Hükümler ............................................ 268 6.7.7. Disiplin Komitesi.............................................................................. 269 6.7.8. Borsada Mali İşler ............................................................................ 271 7. TÜRK PARASININ KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR ......... 273 7.1. 32 Sayılı Kararın Menkul Kıymetlere İlişkin Yaptığı Düzenleme ........... 273 7.2. Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı ve Bunun Hakkındaki Tebliğ ............. 273 ______________________________________________________________________ 7 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 7.3. 8. Merkez Bankası Genelgeleri ................................................................. 274 SUÇ GELİRLERİ VE AKLANMASININ ÖNLENMESİ.......................................... 276 8.1. Suç Geliri ve Aklanması Kavramları...................................................... 276 8.2. Aklanma Şekilleri ve Bunları Önleme Yöntemleri ................................. 276 8.3. Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Düzenlemeler, ....... 276 8.3.1. Türk Ceza Kanunu ........................................................................... 276 8.3.2. Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun...................... 277 8.3.3. Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik ....................................................................... 277 8.3.4. Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı.............................................. 290 9. BANKALAR KANUNUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ BÖLÜMLERİ ......... 292 10. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ STATÜSÜ ....... 294 10.1. Birliğin Amaçları .................................................................................. 294 10.2. Birliğin Görev ve Yetkileri .................................................................... 294 10.3. Birliğin Yapamayacağı İşler ................................................................. 295 10.4. Üyelik................................................................................................... 295 10.5. Birlik Nezdinde Aracı Kuruluşların Temsili............................................ 295 10.6. Birliğin Organları ve Statüsü ................................................................ 295 10.6.1. Genel Kurul .................................................................................... 296 10.6.2. Yönetim Kurulu ............................................................................... 296 10.6.3. Denetleme Kurulu............................................................................ 296 10.6.4. Birlik Başkanı .................................................................................. 297 10.6.5. Genel Sekreter ................................................................................ 297 10.6.6. Disiplin Komitesi.............................................................................. 297 10.7. Birliğin Gelirleri.................................................................................... 298 10.8. Mali Hükümler...................................................................................... 298 11. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ ÜYELERİNİN SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİ YÜRÜTÜRKEN UYACAKLARI MESLEK KURALLARI................................................................................................... 299 11.1. Genel İlkeler ........................................................................................ 299 11.1.1. Dürüst ve Adil Davranma İlkesi.......................................................... 299 11.1.2. Mesleki Özen ve Titizlik İlkesi ............................................................ 299 11.1.3. Saydamlık İlkesi .............................................................................. 299 ______________________________________________________________________ 8 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 11.1.4. Kaynakları Etkin Kullanma İlkesi ........................................................ 300 11.1.5. Rekabet ve Toplumsal Yararı Gözetme İlkesi........................................ 300 11.1.6. Kara Paranın Aklanması İle Mücadele.................................................. 300 11.2. Müşterilerle İlişkiler............................................................................. 300 11.2.1. Müşteriyi Tanıma Kuralı .................................................................... 300 11.2.2. Müşteri Talimatlarına Uyma............................................................... 300 11.2.3. Bilgi Verme..................................................................................... 300 11.2.4. Müşteri Menfaatleri .......................................................................... 301 11.3. Diğer Üyelerle İlişkiler ......................................................................... 301 11.3.1. Haksız Rekabetin Önlenmesi ............................................................. 301 11.3.2. İlan ve Reklamlar ............................................................................ 302 11.4. Çalışanların Müşterilerle İlişkileri ........................................................ 302 11.4.1. Çalışanların Müşteri Olarak İlişkileri .................................................... 302 11.4.2. Kurum Bazında Etik Kurallar Belirlenmesi ve Denetimi........................... 303 11.4.3. Birlik ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarıyla İlişkiler ........................... 303 11.4.4. Meslek Kurallarının Geliştirilmesi ........................................................ 303 12. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ............................................................................................... 304 12.1. Disiplin Cezaları ................................................................................... 304 12.1.1. Uyarı ............................................................................................. 304 12.1.2. Kınama .......................................................................................... 305 12.1.3. Para Cezası..................................................................................... 305 12.1.4. Birlik Üyeliğinden Geçici Çıkarma Cezası ............................................. 305 12.1.5. Birlik Üyeliğinden Sürekli Çıkarma ...................................................... 306 12.2. Disiplin Komitesi .................................................................................. 306 12.3. Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat ....................................................... 306 12.4. Kararlara İtiraz .................................................................................... 307 12.5. Kararların Kesinleşmesi ....................................................................... 307 12.6. Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Tekerrüre Esas Alınması ................ 307 ______________________________________________________________________ 9 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT VE ETİK KURALLAR 1 SERMAYE PİYASASI KANUNU,YÖNETMELİKLER, TEBLİĞLER VE İLKE KARARLARI Sermaye piyasası, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun (SPKn veya Kanun) yürürlüğe girdiği 1981 yılına kadar Türk Ticaret Kanunu, Medeni Kanun ve Borçlar Kanununun genel hükümleri ve Merkez Bankası tebliğleri ile düzenlenmekteydi. Sermaye Piyasası ve menkul kıymetler konusunun esas yasal kaynağı olan SPKn'nun amacı, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak, halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamaktır. SPKn çerçeve kanun olarak yapıldığından, düzenlediği konularda temel ilkeleri belirlemiş ve daha detaylı düzenlemelerin yönetmelik veya tebliğ olarak yapılması konusunda başta Bakanlar Kurulu ve Sermaye Piyasası Kurulu olmak üzere çeşitli kamu kuruluşlarına yetki vermiştir. Sermaye Piyasası Mevzuatı temel olarak Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn veya Kanun) ve bu kanunun verdiği yetkiye dayanarak çıkarılan yönetmelik, tebliğlerden oluşmaktadır. Aşağıda açıklanan Kanun, Kararname, Yönetmelik, Tebliğ ve İlke Kararlarının tam metinlerine http://www.spk.gov.tr, http://www.imkb.gov.tr ve http://www.vob.org.tr internet adreslerinden ulaşılması tavsiye olunur. Sermaye Piyasası Kurulu Kanunla kendine verilen düzenleme yapma yetkisini tebliğler yayımlayarak da kullanabilmektedir. Kurulca Seri:VIII, No:1 sayılı Tebliğ ile yayımlanmış ve yayımlanacak tebliğlerin aşağıdaki konu başlıklarına göre gruplara ayrılacağı belirlenmiştir: Seri Seri Seri Seri I II III IV Seri V Seri VI Seri VII Seri VIII Seri IX Seri X Seri XI Seri XII : : : : Hisse senetleri Tahviller Sair menkul kıymetler Menkul kıymetleri halka arz olunan anonim ortaklıklara ilişkin hususlar : Aracı kurumlar : Yatırım ortaklıkları : Yatırım fonları : Çeşitli konular : Menkul kıymetler borsaları : Bağımsız dış denetleme : Muhasebe standartları : Açıklama tebliğleri Bütün bunların dışında Kanunun 22’nci maddesinin son fıkrasına göre Kurulca alınan özel nitelikteki kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler Kurulun haftalık bülteni ile duyurulur. Kurul İlke Kararları olarak bilinen bu düzenlemelerden önemli olanlarına aşağıda ilgili bölümlerde yer verilmiştir. ______________________________________________________________________ 10 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurul tarafından lisanslama sınavlarında modül geçme sistemine imkan tanındığı için bu kılavuzun hazırlanmasında Kurul tarafından ilan edilen alt konu başlıklarına sadık kalınmaya çalışılmıştır. Ancak bu durumun tekrarlara neden olmaması ve mevzuatın kolaylıkla anlaşılabilmesi için, aşağıda yer alan bölümlerin oluşturulmasında SPKn’nın temel bölümleri olan, 1) 2) 3) 4) 5) Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışı İhraçcılara ve Halka Açık Anonim Ortaklıklar Sermaye Piyasası Kurulu Sermaye Piyasası Faaliyetleri ve Sermaye Piyasası Kurumları Denetim ve Cezai Sorumluluk madde başlıkları esas alınmış ve yukarıdaki yönetmelik ve tebliğlere bu düzene uygun şekilde yer verilmiştir. ______________________________________________________________________ 11 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 2 SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KURUL KAYDINA ALINMASI, İHRACI, HALKA ARZI VE SATIŞI Kurul bu konudaki düzenlemelerini yukarıdaki listede yer alan Seri:I, II, III, IV ve VIII başlığı altındaki tebliğler ile yapmıştır. Bu bölüm sermaye piyasası araçlarının kayda alınması, ihracı, halka arz ve satışı ile ilgili olduğundan, aşağıda bu konudaki tanımlara ve temel ilkelere yer verilmiştir. Sermaye piyasası araçlarının, ihracını, halka arz ve satışının şartlarını düzenlemek, ihraç veya halka arzolunacak sermaye piyasası araçlarını Kurul kaydına almak ve kamu yararının gerektirdiği hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici durdurmak Kurulun görev ve yetkileri arasındadır. Kurul kaydına alınma, sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arzından önce Kurulun tebliğlerinde yer alan belge ve bilgilerle Kurula başvurulmasıdır. Kurula başvuruda bulunulması söz konusu sermaye piyasası aracının Kurul kaydına alınması anlamında değildir. Bu nedenle Kurulca yapılacak incelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu sermaye piyasası aracının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Genel ve katma bütçeli idareler ve TC Merkez Bankası tarafından ihraç olunacak sermaye piyasası araçlarının Kurula kaydettirilmesi zorunlu değildir. Ancak bu ihraçlar hakkında Kurula bilgi verilir. Raf Kayıt Sistemi, Hisse senetleri Borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklardan Kurulca uygun görülenler, hisse senedi ihracında raf kayıt sistemini kullanır. Bu sistemde izahname, ihraç edilecek hisse senetlerine ilişkin bilgilerden ibaret olup, ortaklıklarla ilgili ayrıntılı doküman, Borsanın web sayfasında sürekli olarak yayınlanır ve yılda en az bir kere revize edilir. Raf kayıt sisteminin uygulama esasları Kurulca belirlenir. İhraç, sermaye piyasası araçlarının ihraçcılar tarafından çıkarılıp, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satışını ifade eder. İhraçcılar; anonim ortaklıklar, özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir. Kurul, SPKn’na tabi ihraçcıların kaydını tutar. Ihraçcılar, sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrendikleri tarihten itibaren 30 gün içinde Kurula bildirmek zorundadırlar. Ortaklık denetçileri, bu durumu öğrendikleri tarihte, ihraçcının yönetim kuruluna ve Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini; hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmesini; SPKn’na göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımı dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade eder. ______________________________________________________________________ 12 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurulca yapılan incelemelerde, SPKn’na tabi ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak, menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir. Sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların hisse senetleri halka arz yoluyla satılamaz. Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışında, sermaye piyasası araçlarını ihraç ve halka arz eden ihraçcılar ile halka arza aracılık eden aracı kuruluşların yönetim kurulu başkan ve üyeleri, kanuni denetçileri, murahhas müdürleri, genel müdür ve genel müdür yardımcıları ve görevleri sebebiyle bilgi sahibi olabilecek diğer personel ile bunların eşleri ile birinci derecede kan ve sıhri hısımları söz konusu sermaye piyasası araçlarını doğrudan veya dolaylı olarak satın alamazlar. Sermaye piyasası mevzuatında halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının kayda alınması için öngörülen sistem temel olarak aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır. Şirketin yetkili organınca (genel kurul veya yönetim kurulu) karar alınması, Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının Kurul kaydına alınması, İzahnamenin Ticaret Siciline tescili ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilanı, Sirkülerin yayımlanması, Kısıtlanmamışsa, yeni pay alma hakkının kullandırılması, (Hisse senetleri için) Sermaye piyasası araçlarının satışı, Sermaye piyasası araçlarının satın alan kişilere teslim edilmesi, Satış sonrası işlemleri. Kayda alma süreci genel olarak yukarıda açıklandığı şekilde olmakla beraber, Kurul tebliğlerinde düzenlenen sermaye piyasası araçlarından en çok ihraç veya halka arz edilenler hisse senetleri ve tahviller olduğu için bu menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler daha ayrıntılıdır. Ayrıca diğer menkul kıymetler hisse senedi veya tahvil türevi olduğu için, bunlarla ilgili düzenlemelerde hisse senedi veya tahvillerle ilgili düzenlemelere atıflar yapılmış olup, aşağıda menkul kıymet türlerine göre Kurul tebliğlerine yer verilmiştir. 2.1 Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışına İlişkin Esaslar Sermaye Piyasası Kurulu, Seri:I, No:26 “Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği”nde anonim ortaklıkların kuruluş aşamasında veya faaliyetleri sırasında mevcut ya da artırılan sermayelerini temsil eden hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması ve satışına ilişkin esasları düzenlemiştir. 2.1.1 Kurul Kaydına Alınma Kurul, başvuruları izahname ve sirkülerlerin, ortaklık ve halka arz olunacak hisse senetlerine ilişkin mevzuatta öngörülen bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak, kamunun aydınlatılması çerçevesinde inceler. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir; uygun görülen hisse senetleri Kurul kaydına alınır. ______________________________________________________________________ 13 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kayda alınan, satışı yapılacak hisse senetlerinin ihraç değeri üzerinden, Kanunun 28’inci maddesine göre belirlenen ücret, Kurulca belirlenecek hesaba yatırılır. Kurul karar tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde söz konusu ücretin ilgili hesaba yatırılması ve kayda alma belgesinin alınması zorunludur. Aksi takdirde başvuru Kurulca işlemden kaldırılır. Bakanlar Kurulunun 01.11.1996 tarih ve 22804 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 30.09.1996 tarih ve 96/8571 sayılı Kararı uyarınca bu ücret, Kararın yayımı tarihinden itibaren binde iki olarak belirlenmiştir. 2.1.2 Hisse Senetlerinin Borsada Satışa Konu Olabilmesi İçin Yapılacak İşlemler Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Kurul kaydında olan ancak Borsada işlem görmeyen hisse senetlerinin Borsada satılabilmesi için; aracı kurumlar vasıtasıyla; satışı talep edilen süre belirtilerek hisse senetleri Takasbank'a depo edilir. Söz konusu hisse senetlerinin nominal değeri ile müracaatın Takasbank evrakına giriş tarihindeki Borsa ikinci seans kapanış fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan Kurul kayıt ücretleri Kurulca belirlenecek hesaba yatırılır. Takasbank gerekli kontrolleri yaparak depo edilen tüm hisse senedi miktarlarını, öngörülen satış sürelerini, müracaatı yapan kişilerin isim veya unvanını kamuya duyurulmak üzere günlük olarak toplu halde Borsaya ve her ayı takip eden 5 iş günü içinde Kurula yazılı olarak bildirir Kurul tarafından aksi bildirilmedikçe depo edilen hisse senetleri üçüncü iş gününden sonra satılabilir. Satılması planlanan hisse senetlerinin Kurul kaydında olmaması halinde yukarıdaki işlemler söz konusu hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasından sonra gerçekleştirilir. Resmi müzayedelere ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Borsada işlem görmeyen mevcut hisse senetlerinin her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması yoluyla halka arz edilmek istenmesi halinde Seri:I, No:26 Tebliği’nde belirtilen belgelerle Kurula başvurulması zorunludur. 2.1.3 Bağımsız Denetim Standartları İle İlişkili Hükümler Halka açık ortaklıkların paylarının halka arzında, Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanacak yıllık ve ara dönem finansal tabloları hakkında Kurulun bağımsız denetim standartlarına göre düzenlenecek bağımsız denetim ve sınırlı bağımsız denetim raporları kullanılır. Bunun dışında; a) Payları Borsada işlem gören ortaklıklar hariç olmak üzere, rüçhan hakları kısıtlanarak sermaye artırımı suretiyle ya da mevcut payların ortaklarca halka arzında Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemelerine göre hazırlanan geçmiş 3 yıla ait yıllık finansal tablolara ait bağımsız denetim raporları ile son ara dönem karşılaştırmalı finansal tablolara ait özel bağımsız denetim raporları, b) (a) bendi hükümleri saklı kalmak üzere, payları Borsa'da işlem görmeyen halka açık ortaklıklardan bağımsız denetim muafiyeti bulunmayanların paylarının, hesap döneminin bitimini izleyen ilk 6 ay içinde halka arz edilmesi durumunda yıllık finansal tablolar için bağımsız denetim raporları, ______________________________________________________________________ 14 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 6 aydan sonraki bir dönemde halka arz edilmesi durumunda ise düzenlenecek 6 ya da 9 aylık ara dönem finansal tabloları hakkındaki sınırlı bağımsız denetim raporları, esas alınır. Bu kapsamda, bağımsız denetim, sınırlı bağımsız denetim veya özel bağımsız denetime tabi tutulacak en yakın tarihli finansal tablo dönemi, payları Borsa'da işlem gören ortaklıkların bağımsız denetim raporları ile sınırlı bağımsız denetim raporlarının Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemelerinde öngörülen kamuya açıklanma süreleri dikkate alınarak, Kurulca belirlenir. 2.1.4 Kurula Kaydı Zorunlu İşlemler Anonim ortaklıkların aşağıda belirtilen işlemler nedeniyle ihraç veya halka arz edilecek hisse senetlerinin kayda alınması için Kurula başvurmaları zorunludur. a) Tedrici usulde ortaklık kurulması, b) Halka açık olmayan ortaklıkların mevcut veya sermaye artırımı suretiyle çıkarılacak hisse senetlerinin halka arzı, c) Halka açık ortaklıkların mevcut veya sermaye artırımı suretiyle çıkarılacak hisse senetlerinin halka arzı, d) Özelleştirilecek ortaklıkların hisse senetlerinin halka arzı, e) Halka açık bir ortaklığın bölünmesi sonucunda yeni ortaklık kurulması, f) Pay sahibi sayının 250'yi aşması nedeniyle hisse senetleri halka arz olunmuş sayılan anonim ortaklıkların Kurul kaydına alınması. 2.1.4.1 Tedrici Usulde Ortaklık Kurulması Anonim ortaklıklar tedrici veya ani şekilde kurulur. Ani kuruluş şirket paylarının kurucular tarafından tamamen taahhüt edilmesiyle olur. Tedrici kuruluş, bir kısım payların kurucular tarafından taahhüt olunması ve geri kalan kısmı için de halka müracaat edilmesi suretiyle olur (Türk Ticaret Kanunu, md. 276). Tedrici kuruluş işlemlerinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan kuruluş izni alınmasından önce, düzenlenecek esas sözleşmenin Kurulun onayına sunulması gerekmektedir. Kuruluş iznini takiben, halkı ortaklığa katılmaya davet ve halka arz edilecek hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması talebi ile gerekli tüm belgelerin eklendiği bir dilekçe ile Kurula müracaat edilir. 2.1.4.2 Mevcut Hisse Senetlerinin Halka Arzı Özelleştirme kapsamında olanlar dahil hisse senetleri daha önce halka arzedilmemiş ortaklıklarda, hissedarların sahip oldukları hisse senetlerini halka arz edebilmeleri için hisse senetlerinin, a) Ortaklık sermayesinin tamamının ödenmiş olması, b) Hisse senetlerinin nominal değerleri toplamının, SPKr’na başvuru tarihi itibariyle ortaklığın nominal sermayesine oranının en az; Sermayeleri 16.250.000 TL’na kadar olan ortaklıklar için %25, Sermayeleri 16.250.000 TL ile 81.000.000 TL arasında olan ortaklıklar için %15, Sermayeleri 81.000.000 TL ve daha fazla olan ortaklıklar için %5 olması, c) Rehin veya teminata verilmek suretiyle devir veya tedavülünü kısıtlayıcı ve senet sahibinin haklarını kullanmasına engel teşkil edici kayıtların olmaması, ______________________________________________________________________ 15 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) Kurulun hisse senetlerinin şekil şartlarına ilişkin düzenlenmelerine uygun olması zorunludur. Ortakların hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması için başvuru halka arza aracılık eden aracı kuruluş tarafından yapılır. Ortaklık yönetim kurulu başvuru için gerekli belgeleri sağlar ve satış sırasında mevzuatta öngörülen mükellefiyetleri yerine getirir. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından, mevcut hisse senetlerinin halka arzı için Kurula doğrudan başvuru yapılıyorsa, bu halka arzlarda aracı kuruluşlarla aracılık yüklenim sözleşmesi düzenlenmesi istenmeyebilir. Ancak hisse senetleri yukarıda belirtilen şekilde halka arzedilen ortaklıkların, halka arz edilmemiş olan hisse senetlerinin Borsa'da satışında, son ara mali tabloların zamanında ilan edilmiş olması kaydıyla, hissedarların başvurusu üzerine söz konusu hisse senetleri Kurul kaydına alınır. 2.1.4.3 Halka Açık Olmayan Ortaklıkların Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arz Halka açık olmayan anonim ortaklıklar, yapacakları sermaye artırımlarında, ortakların yeni pay alma haklarını kısmen veya tamamen kısıtlayarak hisse senetlerini halka arz edebilirler. Kurula başvuru öncesinde aşağıdaki işlemler yapılır. a) Yönetim kurulu esas sözleşmenin Kurul düzenlemelerine ve Kanunun amaç ve ilkelerine uygun hale getirilmesi için gerekli değişiklikleri ve sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısını hazırlayarak, esas sözleşme değişikliği için Kurul onayını alır. b) TTK Hükümleri dahilinde genel kurulca sermayenin artırılmasına ve yeni pay alma haklarının sınırlandırılmasına ilişkin kararlar alınır. Sermaye artırımı yoluyla yapılan başvurularda, halka arz edilecek hisse senetlerinin artırım sonrası ulaşılacak nominal sermayeye oranının en az; Sermayeleri 16.250.000 TL’na kadar olan ortaklıklar için %25, Sermayeleri 16.250.000 TL ile 81.000.000 TL arasında olan ortaklıklar için %15, Sermayeleri 81.000.000 TL ve daha fazla olan ortaklıklar için %5 olması, Bu işlemlerden sonra sermaye artırımı yoluyla halka arz için gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile hisse senetlerinin kayda alınması için Kurula başvurulur. 2.1.4.4 Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmeyen Halka Açık Ortaklıkların Hisse Senetlerinin Borsada Devamlı İşlem Görebilmesi Hisse senetleri Borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıkların hisse senetlerinin Borsada devamlı işlem görebilmek amacıyla söz konusu ortaklık veya hissedarlarının Kurula başvurmaları durumunda; mevcut hisse senetlerinin halka arzı ve halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzında belirtilen şartlar aranır. 2.1.4.5 Halka Açık Ortaklıkların Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arz Temel olarak anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler. Esas sermaye sistemi ______________________________________________________________________ 16 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kayıtlı sermaye sistemi Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulu artırılacak sermaye miktarını ve satış esaslarını belirleyen bir karar alır. Esas sermaye sisteminde; yönetim kurulunca, esas sözleşmenin sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısı hazırlanır ve madde değişikliği için Kurulun onayını takiben TTK hükümleri dahilinde genel kurulca sermaye artırımı kararı alınır. Bu genel kurulda, yeni pay alma haklarının kısmen ya da tamamen kısıtlanmasının toplantı gündemine alınmış olması halinde yönetim kurulu tarafından yeni pay alma haklarının kısıtlanma nedenlerinin ve satış için ortaklara teklif edilen fiyatın gerekçelerinin açıklandığı bir raporun ortakların bilgisine sunulması zorunludur. Yeni pay alma haklarının tamamen veya kısmen kısıtlanmak istenmesi durumunda; bu hususun, - kayıtlı sermaye sisteminde esas sözleşme ile yetkili kılınmış yönetim kurulunun alacağı sermaye artırımı kararında, - esas sermaye sisteminde ise genel kurulun alacağı sermaye artırımı kararında, açıkça belirtilmesi gerekir. Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulunun yeni pay alma haklarını kısıtlama kararı, Kurulun kayıtlı sermaye sistemine ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, alındığı tarihten itibaren 5 iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. Karar tescili müteakip en geç 5 iş günü içinde Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde, ortaklığın hisse senetlerinin halka arz ve satışına ilişkin ilanların çıktığı günlük yayın yapan en az 2 gazetenin Türkiye baskılarında ayrıca ilan edilir. 2.1.4.6 İç Kaynakların ve Temettüün Sermayeye Eklenmesi Hisse senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklar genel kurullarının alacağı karara bağlı olarak temettüü; - Tamamen nakden dağıtma, Tamamen hisse senedi olarak dağıtma, Belli oranda nakit belli oranda hisse senedi olarak dağıtılarak kalanını ortaklık bünyesinde bırakma, Nakit ya da hisse senedi olarak dağıtmadan ortaklık bünyesinde bırakma, konusunda serbesttir (Seri:IV, No:27 Tebliğ). Bununla birlikte Sermaye Piyasası Kurulu bu ortaklıklara genel kurul gündemleri ilan edilinceye kadar, bir önceki dönemin karından ayrılacak birinci temettüü nakden dağıtma zorunluluğu getirilebilir. Ancak, bir önceki döneme ilişkin birinci temettü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve artırımı temsil eden hisse senetleri Borsada eski ve yeni olarak iki ayrı sırada işlem gören ortaklıklardan, dönem sonunda elde ettikleri kardan temettü dağıtmak isteyenler birinci temettüü nakden dağıtmak zorundadırlar. Halka açık anonim ortaklıkların tamamı iç kaynaklardan karşılanmak üzere yapacakları ______________________________________________________________________ 17 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sermaye artırımlarında; a) Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların, sermaye maddesine ilişkin tadil tasarısını Kurula onaylatmaları ve TTK hükümlerine uygun gerekli hukuki işlemlerin yapılmasından sonra ihraç edilecek hisse senetlerinin kayda alınması amacıyla Kurula müracaat etmeleri, b) Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların ise, iç kaynakların sermaye hesabına aktarılmasından sonra ihraç edilecek hisse senetlerinin kayda alınarak artırıma ilişkin tescile mesnet belge verilmesi amacıyla Kurula müracaat etmeleri gereklidir. Temettüün hisse senedi olarak dağıtılabilmesi için, Kurulun temettü dağıtımına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde temettüün hisse senedi biçiminde dağıtılmasına ilişkin genel kurul kararının alınmasından sonra hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması talebiyle hesap dönemini izleyen 4’üncü ayın son iş gününe kadar Kurula müracaat edilir. Finansal kiralama şirketleri, finansal kiralama konusu olan varlıkların yeniden değerlemeye tabi tutulması yolu ile oluşan yeniden değerleme değer artış fonundan bedelsiz hisse senedi vermek suretiyle sermaye artırımı yapamayacak olup, bunun dışında kalan yeniden değerleme değer artış fonu tutarından bedelsiz hisse senedi vermek suretiyle sermaye artırımı yapabilir. Ayrıca TTK hükümleri uyarınca sermaye artırım işlemlerinin tamamlanmasını takiben, tescile ilişkin TTSG ilan tarihinden itibaren 6 işgünü içinde Kurula gönderilir. 2.1.4.7 Bölünme Özelleştirme kapsamında olanlar dahil, halka açık ortaklıkların son bilanço aktif toplamının en az %15’i tahsis edilerek yeni ortaklık veya ortaklıklar kurulması veya tüzel kişiliklerinin sona erdirilerek yeni ortaklık ve ortaklıklar kurulması halinde, yeni ortaklık veya ortaklıkların hisse senetlerinin, Kurula kaydettirilmesi zorunludur. Yeni kurulacak ortaklık veya ortaklıkların ortakları arasındaki sermaye dağılımı halka açık ortaklığın sermaye yapısından farklı ise, yetkili organlarca bölünmeye ilişkin karar alınmadan önce Kuruldan onay alınması zorunludur. 2.1.4.8 Ortak Sayısı Nedeniyle Kurul Kaydına Alınma Kanunun 11’inci maddesinin birinci fıkrası çerçevesinde pay sahibi sayısı 250'yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Ortaklıklar, ortak kayıt defteri, genel kurul katılanlar cetveli, kar payı dağıtımına dair muhasebe kayıt ve belgeleri, kuruluş ve sermaye artırımında başvuran ortaklara ilişkin kayıt ve belgelerle ve ortaklığın ortaklarla ilişkilerine ait diğer işlemler sırasında herhangi bir şekilde ortak sayılarının 250'den fazla olduğunu belirleyebilirler. Ortaklık denetçileri, ortaklığın ortak sayısının 250'den fazla olduğunu tespit ettiklerinde durumu Kurula iletilmek üzere ortaklık yönetim kuruluna yazı ile bildirmek zorundadırlar. TTK gereğince anonim ortaklıkların genel kurul toplantılarına katılan komiserler, Kanuna tabi olduğu halde Kurula kayıtlı olduğunu belgeleyemeyen ortaklıkları, katılanlar ______________________________________________________________________ 18 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU listesinden ya da diğer şekillerde öğrendiklerinde, durumu, ispatlayıcı belgeleriyle Bakanlıkları kanalıyla Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Diğer resmi görevlilerle banka ve aracı kurumlar iş ve işlemleri dolayısıyla ortak sayısının 250'yi aştığını öğrendiklerinde, Kurula kayıtlı olduğunu belgeleyemeyen bu tür ortaklıkları ispatlayıcı belgeleri de ekleyerek 30 gün içinde yazıyla Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Hisse senetleri halka arzolunmuş sayılan ortaklıkların Kurula bir beyanname vermeleri, esas sözleşmelerini Kanun hükümlerine uygun hale getirmek amacıyla madde tadil tasarılarını hazırlayarak Kurula başvuruda bulunmaları ve esas sözleşme değişikliğine ilişkin Kurul onayının alınmasından sonra gerekli değişiklikleri yapılacak ilk genel kurul toplantısında karara bağlamaları gereklidir. 2.1.5 Ön Talep Toplama Aracı kuruluşlar tarafından, hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasından önce, belirli bir fiyat aralığından yatırımcıların olası taleplerinin talepte bulunanlar için herhangi bir yükümlülük ve bağlayıcılık oluşturmaksızın toplanabileceği hükme bağlanmıştır. Ön talepte bulunanlara satışta öncelik tanınacaksa, buna ilişkin esaslara ön talep toplama duyurusu, ön izahname, izahname ve sirkülerde yer verilir ve bu durumda ön talep toplama duyurusunun ilanı zorunludur. Ön talebin toplanacağı yerlerde, Kurula başvuru sırasında sunulan, şirket, aracı kuruluş ve bağımsız denetim kuruluşu yetkilileri tarafından imzalı ön izahnameden yeterli sayıda bulundurulması ve talep edenlere verilmesi zorunludur. Ön talep toplama sonuçları reklam amacıyla kullanılamaz. Ön talep toplama süresi 30 günden fazla olamaz. Ön talep toplama, duyuru ilanı yoluyla ve duyuru ilanı yapılmaksızın olmak üzere iki şekilde olabilmektedir. Diğer taraftan Kurulun Seri:I, No:26 Tebliği’nin 13’üncü maddesi uyarınca ön talep toplanması halinde, “Sabit Fiyatla Talep Toplama” yönteminin uygulanması zorunludur. 2.1.6 Tahsisli Satışlar Yeni pay alma hakları kısıtlanarak tahsisli satış yapılabilmesi için, tahsisli satış esaslarının, esas sermaye sisteminde genel kurulca, kayıtlı sermaye sisteminde esas sözleşme ile yetkili kılınmış ise yönetim kurulunca karara bağlanması gerekir. Yurt içinde tahsisli satış durumunda, satışa Kurul kayıt tarihinden itibaren 15 gün içinde başlanması ve satışa başlandıktan sonra bir hafta içinde tamamlanması zorunludur. Hisse senetleri Borsa’da işlem gören ortaklıkların, tahsisli olarak gerçekleştirecekleri hisse senedi satış işleminin, Borsa’nın ilgili pazarında gerçekleştirilmesi zorunludur. 2.1.7 Aracı Kuruluş Kullanma Zorunluluğu Hisse senetlerinin halka arzında yukarıda ayrıntıları açıklanan Kurula kayıt zorunluluğu olan işlemlerden, ______________________________________________________________________ 19 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - Hisse senetleri halka arz edilmemiş şirketlerin ortaklarının sahip olduğu hisse senetlerinin halka arzında, Halka açık olmayan şirketlerin sermaye artırımları yoluyla hisse senetlerinin halka arzında, Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin yeni pay alma hakkının kullanılmasından sonra kalan hisse senetlerinin halka arzında, halka arz edilecek hisse senetlerini satacak olanların bir aracı kuruluş ile aracılık yüklenim sözleşmesi imzalamaları gerekmektedir. Bu sözleşmede aracı kuruluş halka arz edilecek hisse senetlerini bakiyeyi yüklenim, tümünü yüklenim, kısmen bakiyeyi yüklenim veya kısmen tümünü yüklenim esasları çerçevesinde sirkülerde belirtilen satış fiyatları üzerinden satın almayı taahhüt eder. 2.1.7.1 En İyi Gayret Aracılığı En iyi gayret aracılığı, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise ihraççıya (satışı yapana) iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. 2.1.7.2 Aracılık Yüklenimi Bu yöntemde aracı kuruluş tarafından ihraççı şirkete halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının tamamının veya belli bir kısmının satılacağı taahhüt edilmektedir. Bakiyeyi yüklenim veya tümünü yüklenim şeklinde başlıca iki tür bulunmakla birlikte taahhüt kısmi olarak da gerçekleştirilebilir. Bu kapsamda aracılık yüklenimi, sermaye piyasası araçlarının; Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Bakiyeyi Yüklenim) Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (Tümünü Yüklenim) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının (Kısmen Tümünü Yüklenim) satışı yapana taahhüt edilmesi suretiyle gerçekleştirilebilir. 2.1.7.3 Aracı Kuruluşların Yüklenecekleri Miktarlar Aracılık sözleşmesiyle hisse senetlerinin aracı kuruluş tarafından yüklenilmesi zorunlu olan kısmı, Kurul düzenlemeleri çerçevesinde hesaplanır. Mevcut hisse senetlerinin halka arzı ile, halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzında, sirkülerde belirtilen satış süresinin sonunda satılamayan hisse senetlerinin kısmi yüklenimi, halka arz tutarı ile halka arz oranları dikkate alınarak aşağıda yer alan esaslara göre hesaplanır: ______________________________________________________________________ 20 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Halka Arz Oranı (h) (%) h < % 25 % 25 ≤ h < % 35 % 35 ≤ h < % 50 % 50 ≤ h Katsayı 1 0,75 0,50 0,25 Halka Arz Tutarı (t) (TL) t < 37.300.000 37.300.000 ≤ t < 74.600.000 74.600.000 ≤ t < 148.800.000 148.800.000 ≤ t < 372.000.000 372.000.000 ≤ t < 744.000.000 744.000.000 ≤ t Katsayı 1 0,75 0,50 0,25 0,10 0 Tabloda; h : halka arz edilecek hisse senetleri tutarının mevcut sermayeye oranı t : halka arz edilecek hisse senetlerinin ihraç değeri Katsayı : halka arz edilecek hisse senedi tutarı için öngörülen aracılık yüklenimi oranını ifade etmektedir. Örneğin; Halka arz oranı %25’in ve halka arz tutarı 37.500.000 TL’nin altında ise aracılık yüklenimi oranı %100 olacaktır. Halka arz oranı %35 ile %50 arasında ve halka arz tutarı 74.600.000 TL ile 148.800.000 TL arasında ise aracılık yüklenimi oranı %50 olacaktır. Aracılık yüklenimi oranları, yukarıdaki tabloda yer alan katsayıların çarpılması suretiyle, halka arz oranı ve tutarının büyüklüklerine ve ilgili aralıklara göre aşağıdaki tabloda düzenlenmiştir: Halka Arz Oranı (h) h< %25 %25≤h<%35 %35 ≤h< %50 %50 ≤h Halka Arz Tutarları (t) TL 37.500.000 74.600.000 148.800.000 372.000.000 t<37.500.000 ≤t< t≥744.000.000 ≤ t< ≤t< ≤ t< 74.600.000 148.800.000 372.000.000 744.000.000 % 100,00 % 75,00 % 50,00 % 75,00 % 56,25 % 37,50 % 50,00 % 37,50 % 25,00 % 25,00 % 18,75 % 12,50 % 10,00 % 7,50 % 5,00 0 0 0 % 25,00 % 18,75 % 12,50 % 6,25 % 2,50 0 Halka arz tutarı 37.500.000 TL’nin ve halka arz oranı %25’in altında olan bir ihraçcı için aracılık yüklenimi tutarı, satışa arzedilen hisse senetlerinin tamamını içerir. Halka arz tutarının 744.000.000 TL’nin üzerinde olması durumunda, bu tutarı aşan kısım için aracılık yüklenimi yükümlülüğü aranmaz. Esas sermaye sisteminde bulunan şirketlerin sermaye artırımları suretiyle yapılan halka arzlarında, aracılık yüklenimi dışında kalan kısım için satınalma taahhütnamesi istenir. 2.1.8 İzahname Tescili, İlanı ve Sirkülerin Yayımlanması Sermaye piyasası araçlarının halka arzında açıklanacak bilgiler izahnamede yer alır. Raf kayıt sistemine ilişkin esaslar saklı kalmak üzere, izahname asgari olarak; ortaklığı genel olarak tanıtıcı bilgiler ile, mevcut ve satışı yapılacak sermaye ve paylara, satış esaslarına, mali duruma, faaliyetlere ve izahnameyi imzalayan kişilere ilişkin bilgileri içerir. İzahname standartları Kurul tarafından belirlenir. Halkın sermaye piyasası araçlarını satın almaya daveti ise sirküler vasıtasıyla yapılır. Sermaye piyasası araçlarının kurul kaydına alınmasından sonra Kurul tarafından onaylanmış izahname, kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ortaklığın kayıtlı olduğu, tedrici kuruluşta ise ortaklığın merkezinin bulunduğu Ticaret Siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan ettirilir. ______________________________________________________________________ 21 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sermaye piyasası araçlarının halka satışı izahnamede gösterilen esaslar dahilinde yapılır. İzahname ve sirküler, aracı kuruluşlar ve varsa konsorsiyum üyeleri ile ihraçcılar tarafından müştereken imzalanır. Bu belgelerde yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından ihraçcılar sorumludur. Aracı kuruluşlar da bağımsız denetleme kuruluşlarının sorumluluğundaki bilgiler hariç, bu belgelerdeki bilgilerin gerçeği dürüst biçimde yansıtmasından hukuken sorumludurlar. Aracı kuruluşlar sermaye piyasası araçlarının satışını izahname ve sirkülerde belirtilen satış koşullarına ve ilgili mevzuattaki diğer kurallara uygun gerçekleştirmekle yükümlüdürler. İzahnamede ve sirkülerde halka açıklanan konularda satış tamamlanmadan ortaya çıkan değişiklikler ve yeni hususlar, ortaklık tarafından bunların öğrenildiği tarihte, satış durdurularak en seri haberleşme vasıtasıyla Kurula bildirilir. Kurul’dan onay aldıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Siciline tescil ettirilmesi ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilanı, sirkülerdeki değişikliklerin ise, bu sirkülerin ilan edildiği gazetelerde yayımlanması zorunludur. 2.1.9 Yeni Pay Alma Haklarının Kullandırılması Ortaklıkların sermaye artırımlarında yeni pay alma hakları kullandırılıyorsa, izahnamenin tescilinden itibaren 15 gün içinde, “yeni pay alma sirküleri” ilan edilir. Hisse senedi Borsa’da işlem gören ortaklıkların yeni pay alma hakkı kullanımı, ortakların kolayca ulaşabileceği en az üç merkezde ve İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. merkezinde yapılır. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ortaklıkların yeni pay alma hakkı kullanım yerleri ise, ortakların çoğunluğunun bu haklarını kullanabileceği şekilde tespit edilir. Kurul, yeni pay alma haklarının aracı kuruluş vasıtasıyla kullandırılmasını, kullanım yerlerinin değiştirilmesini veya sayısının artırılmasını isteyebilir. Yeni pay alma hakları, 15 günden az 60 günden fazla olmamak üzere sirkülerde belirlenen süre ve esaslar dahilinde, yeni pay alma kuponları karşılığında kullanılır. Ortaklar bu süre içinde pay bedellerinin tamamını bir bankada açılan özel hesaba yatırarak, sermaye artırımına katılabilir veya yeni pay alma kuponunu satabilirler. 2.1.10 Tasarruf Sahipleri İçin Sirküler İlanı Tasarruf sahipleri sirküleri yeni pay alma hakkı kullanım süresinin bitiminden veya yeni pay alma hakkı kullandırılmıyorsa izahnamenin tescilinden itibaren, 15 gün içinde yayımlanarak hisse senetleri satışa sunulur. Sermaye artırımlarında yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan payların nominal değerleri toplamı, 82.000 TL’sı veya oran olarak satışa sunulan hisse senetlerinin nominal değerinin %1'inin altında kalırsa, ortaklıklar Kuruldan onay almak suretiyle tasarruf sahipleri için sirküleri yayınlamayabilirler. Bu durumda, hisse senetleri Borsa’da işlem gören ortaklıklar Borsa’da halka arz esaslarının borsa bülteninde ilan edilmesi, diğer ortaklıklar ise yönetim kurulu kararıyla kalan payların tahsis edilmesi suretiyle, satışı tamamlayabilirler. ______________________________________________________________________ 22 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 2.1.11 Hisse Senetlerinin Halka Arzında Satış Yöntemleri Hisse senetleri ihraçcılar tarafından halka arzedilerek ya da halka arzedilmeksizin satılabilir. Sermaye piyasası araçlarının halka satışı izahnamede gösterilen esaslar ve belirlenen satış süresi içinde yapılır. Halka arz yoluyla satılan hisse senedi bedellerinin tam olarak nakden ödenmesi şarttır. Kurul, satış süresi içinde satılamayan payların kendileri tarafından tamamen satın alınacağı ve bedellerinin ödeneceğinin kurucular, pay sahipleri veya aracı kuruluşlar arasından Kurulca belirlenenler tarafından ortaklığa karşı taahhüt edilmesini ister. Bu taahhüt, süre sonunda satılamayan payların kurucular, pay sahipleri veya aracı kuruluşlar tarafından satın alınıp bedellerinin nakden ödenmesini de kapsar. Hisse senetlerinin tasarruf sahiplerine satışı sonucunu gerektiren, - Tedrici usulde ortaklık kurulması, Hisse senetleri halka arz edilmemiş şirketlerin ortaklarının sahip olduğu hisse senetlerinin halka arzı, Halka açık olmayan şirketlerin sermaye artırımları yoluyla hisse senetlerinin halka arzı, Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin yeni pay alma hakkının kullanılmasından sonra kalan hisse senetlerinin halka arzı, İşlemlerinde Kurulun Seri:VIII, No:22 “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Tebliği”nde düzenlenen satış yöntemlerinden biri ihraçcılarca veya hissedarca seçilerek kullanılır. Söz konusu tebliğe ilişkin ayrıntılı açıklamalar bu bölümün sonunda yer almaktadır. 2.1.12 Ek Satış Ek satış; Talep toplama sonucunda toplanan kesin talebin satışa sunulan hisse senedi miktarından fazla olması halinde fazla talebin karşılanması amacıyla azami miktarı daha önce belirlenen ve kamuya duyurulan payların dağıtıma tabi tutulacak toplam hisse senedi miktarına ilave edilmesini ifade eder. Mevcut hisse senetlerinin halka arzı ile halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzı işlemlerinde, talep toplama yönteminin kullanılması durumunda toplanan kesin talebin satışa sunulan hisse senedi miktarından fazla olması halinde izahnamede gerekli açıklamaların yapılması koşuluyla, bu talebi karşılamak amacıyla ek satış gerçekleştirilebilir. Ek satışa konu hisse senetleri, ortaklar tarafından satılabileceği gibi, halka arza aracılık eden aracı kurumlardan biri tarafından ortaklardan ödünç alınarak ödünç alımlı satış yoluyla da satılabilir. Ödünç alımlı satış; Sahip olunmayan hisse senetlerinin ödünç alınmak suretiyle satışını ifade eder. Ek satış hakkının kullanılmak istenmesi halinde talep toplama süresinin bitimini izleyen iki iş günü içerisinde ek satışa konu hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması talebiyle Kurula başvurulması ve söz konusu hisse senetlerinin halka arz edilecek hisse senetleri ile aynı hakları taşıması zorunludur. ______________________________________________________________________ 23 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ek satışa konu hisse senetlerinin halka arza aracılık edecek aracı kurumlardan biri tarafından ödünç alımla satılacak olması halinde, aracı kurumla ortaklar arasında imzalanacak ödünç sözleşmesi çerçevesinde, hisse senetleri satışı gerçekleştiren aracı kurum tarafından mevcut ortaklardan ödünç alınarak tasarruf sahiplerine teslim edilir. Ödünç alımlı satış işlemini gerçekleştiren aracı kurumun ödünç işleminden kaynaklanan yükümlülüğünü, ödünç sözleşmesinde yer alan esaslar çerçevesinde, hisse senetlerinin Borsada işlem görmeye başladığı tarihten itibaren otuz gün içerisinde kapatması zorunludur. Ödünç sözleşmesinin ödünç alınan hisse senetlerinin aracı kurum tarafından hisse senetlerini ödünç veren ortaklardan halka arz fiyatından satın alınmasını kapsayan bir alım hakkını içermesi zorunludur. Bu sözleşmede alım hakkını kullanma süresi en çok otuz gün olarak belirlenir. Bu sürenin başlangıcı hisse senetlerinin Borsada işlem görmeye başladığı tarihtir. Sözleşmeyi imzalayan aracı kurum, ödünç aldığı hisse senetlerini, ilgili hisse senetleri Borsada işlem görmeye başladıktan sonra alım hakkı kullanım süresi içinde Borsadan satın alarak ortaklara teslim edebileceği gibi, bu süre içinde söz konusu sözleşme çerçevesinde alım hakkını kullanmak suretiyle ortaklara ilgili hisse senetlerinin bedellerini ödemek yoluyla da taahhüdünü kapatabilir. Aracı kurumun ödünç sözleşmesinden kaynaklanan taahhüdünü kapatmak için Borsada gerçekleştirebileceği alımlarda fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde uygulanan emir ve fiyat kurallarına uyması zorunludur. Ek satışa konu toplam hisse senetleri, ek satış öncesi halka arz edilen hisse senedi miktarının %15'ini aşamaz. Ek satışın tamamlanmasını takip eden iş günü, Seri:I, No:26 Tebliği’nde belirtilmiş olan bilgiler aracı kurum tarafından Borsaya bildirilir. Borsa, belirleyeceği yöntemle söz konusu bilgileri kamuya duyurur. Ödünç sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüğün kapatıldığı gün, Seri:I, No.26 Tebliği’nde belirtilmiş olan bilgiler, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından kamuya açıklanmak üzere Borsaya bildirilir. Ödünç sözleşmesinin şartlarında veya uygulamasındaki her türlü değişikliğin, aynı gün içinde Kurula ve Borsaya bildirilmesi zorunludur. Borsa, belirleyeceği yöntemle söz konusu bilgileri kamuya duyurur. Bu madde kapsamında gerçekleştirilecek ödünç alımlı satış işlemlerinde "Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkındaki Tebliğ" hükümleri uygulanmaz. Ödünç alımlı satış işlemini gerçekleştirebilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. Ödünç alımlı satış işlemine ilişkin kayıtlar, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından tutulur ve işlemlerin sona ermesinden itibaren en az beş yıl süreyle ihraçcı veya hisse senetlerini halka arz eden ortağın incelemesine açık tutulur. Ödünç alımlı satış işlemlerinin Seri:I, No:26 Tebliği’nde belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülmesinden işlemi gerçekleştiren aracı kurum sorumludur. 2.1.13 Halka Arz Sonrası Fiyat İstikrarını Sağlayıcı İşlemler ______________________________________________________________________ 24 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Mevcut hisse senetlerinin halka arzı ile halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzı işlemlerinde, talep toplama yönteminin kullanılması durumunda, hisse senetleri Borsada işlem görmeye başladıktan sonra, halka arza ilişkin izahnamede gerekli açıklamaların yapılmış olması koşuluyla, halka arza aracılık eden ve izahnamede belirtilen aracı kurum tarafından fiyat istikrarını sağlamak amacıyla alımda bulunulabilir. Halka arz sonrası fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler ilgili hisse senedinin Borsada işlem görmeye başladığı tarihten itibaren en çok otuz gün süreyle gerçekleştirilebilir. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde halka arz fiyatının üzerinde emir verilemez. Belirlenen işlem süresi içerisinde, işlem fiyatı halka arz fiyatının altına düştüğünde, halka arza aracılık eden ve izahnamede belirtilen aracı kurum tarafından alımda bulunulabilir. Söz konusu işlemlerde uygulanacak emir ve fiyat kuralları Borsa düzenlemeleriyle belirlenir. Ödünç alımlı satışın gerçekleştirilmesi halinde fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler ile ödünç alımlı satışın aynı aracı kurum tarafından gerçekleştirilmesi zorunludur. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin sürenin sona ermesini takip eden iş günü, Seri:I, No.26 Tebliği’nde belirtilmiş olan bilgiler, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından Borsaya bildirilir. Ancak, aracı kurum; fiyat istikrarı sağlayıcı işlemleri izahnamede öngörülen işlem süresi tamamlanmadan sona erdirmeyi kararlaştırırsa, bu durumu, Seri:I, No:26 Tebliği’nde belirtilmiş olan bilgiler ve gerekçesiyle birlikte aynı iş günü Kurula ve Borsaya bildirir. Borsa, belirleyeceği yöntemle söz konusu bilgileri kamuya duyurur. Aracı kurum, fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler çerçevesinde satın aldığı hisse senetlerinin satışından piyasanın olağan işleyişinin etkilenmemesi için azami özen ve dikkati gösterir ve fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler çerçevesinde satın aldığı hisse senetlerini izahnamede ilan edilen istikrar sağlayıcı işlemlere ilişkin süre boyunca halka arz fiyatının altında bir bedelle satamaz. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemleri gerçekleştirebilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. Halka arz sonrasında fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin kayıtların tümü işlemleri gerçekleştiren aracı kurum tarafından tutulur ve işlemlerin sona ermesinden itibaren en az beş yıl süreyle ihraçcı veya hisse senetlerini halka arz eden ortağın incelemesine açık bırakılır. Halka arz sonrasında fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerin Seri:I, No.26 Tebliği’nde belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülmesinden işlemi gerçekleştiren aracı kurum sorumludur. 2.1.14 Satış Fiyatı Satış fiyatının nominal değerden farklı olması halinde, öngörülen satış fiyatı ve bu fiyatın hesaplanmasında kullanılan yöntemler Kurula bildirilir. Satış fiyatının bir fiyat aralığı olarak belirlenmesi halinde, sermaye piyasası araçlarının halka arzı ve satış yöntemlerine ilişkin esaslara dair düzenlemeler uygulanır. Bu çerçevede kesin satış fiyatı, talep toplamanın tamamlanmasını takip eden ilk iş günü Kurula bildirilir ve sirkülerlerin daha önce ilan edildiği gazetelerde yayımlanır. ______________________________________________________________________ 25 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ön talep toplanması halinde satış fiyatının, hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasından önce Kurula bildirilmesi zorunludur. 2.1.15 Hisse Senetlerinin Satın Alan Kişilere Teslim Edilmesi Hisse senetleri, kaydi sistem esasları saklı kalmak şartıyla, - Mevcut hisse senetlerinin halka arzı ve kayıtlı sermayeli ortaklıkların nakit sermaye artırımlarında satış anında, İç kaynaklardan sermaye artırımında ise kayda alma belgesinin verilmesinden itibaren 15 gün içinde, Esas sermayeli ortaklıklarda ise sermaye artırımının Ticaret Siciline tescilinden itibaren, hamiline yazılı hisse senetleri 30 gün, nama yazılı hisse senetleri ise 90 gün içinde, teslim edilir. 2.1.16 Satış Sonu İşlemleri Satış sonunda yapılması gereken işlemleri; satılamayan hisse senetleri için taahhütname verenlere başvurulması veya iptal edilmesi ve satış sonuçları hakkında Kurula bilgi verilmesi olmak üzere iki başlık altında toplamak mümkündür: 2.1.16.1. Satılamayan Hisse Senetlerinin İptali veya Taahhütname Verenlere Başvurulması Buna göre kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların, satın alma taahhütnamesi bulunmaması halinde satış süresinin sona ermesini takiben satılamayan hisse senetlerini 6 iş günü içinde iptal ettirmeleri, satın alma taahhütnamesi bulunması halinde süresi içinde satılamayan paylar için satış süresinin bitiminden itibaren 3 iş günü içinde satın alma taahhüdünde bulunanlara müracaat ederek satışı tamamlamaları, gerçekleştirilen satış tutarına ilişkin belgeler ve yönetim kurulu kararı ile tescile mesnet belge almak üzere Kurula başvurmaları ve Kurul’dan aldıkları belgeyi, 10 gün içinde tescil için Ticaret Sicili’ne vermeleri, tescilden sonra Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde (TTSG) ilan ettirmeleri gerekmektedir. Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların ise; süresi içinde satılamayan paylar için satış süresinin bitiminden itibaren 3 iş günü içinde satın alma taahhüdünde bulunanlara müracaat etmeleri, satışın tamamlanmasını takiben, TTK hükümleri çerçevesinde artırım ve esas sözleşme değişikliğini ilgili Ticaret Sicili’ne tescil, TTSG’de ilan ettirmeleri gerekmektedir. Tedrici kuruluşta ayrıca TTK’nın iştirak taahhüdü ve kuruluş genel kurulu ve kuruluşun tesciline ilişkin ilgili hükümleri yerine getirilir. 2.1.16.2. Satış Sonuçlarının Kurula Bildirilmesi Hisse senetleri Kurul kaydına alınan ortaklıklar; - Sermaye artırımı veya kuruluşun tesciline ilişkin ilanın yer aldığı gazetenin bir nüshasının ilanı izleyen, - Artırım sonrası oluşan yeni ortaklık yapısına ilişkin bilgiyi satış süresinin bitiminden ______________________________________________________________________ 26 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU itibaren, Izahname ve sirkülerler ile ilan ve reklamların yayımlandığı gazetelerin birer nüshasını, her ilanı izleyen, - Satış sonuçları hakkındaki bilgileri satış süresinin sona ermesinden itibaren, 6 iş günü içinde, Kurula gönderirler. - 2.2 Hisse Senetlerinde Şekil Şartları Türk Ticaret Kanununun 413’üncü madde hükmüne göre nama ve hamiline yazılı hisse senetlerinde bulunması gerekli hususlar şunlardır: - Şirketin Ünvanı - Esas Sermaye Miktarı - Şirketin Tescil Tarihi - Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.) - Senedin İtibari değeri Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hisse senetlerine eklenebilir: - Senedin ihraç tarihi - Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri - Senedin ihtiva ettiği pay adedi - Önceki sermaye artırımına ait bilgiler - Kuponlara ilişkin bilgiler - Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkeme kararının tarih ve numarası - Senetlerin tertip, grup ve serisi. Nitekim bir çok şirketin hisse senetlerinde yukarıda sayılan hususların hemen hepsinin ya da çoğunun yer aldığı görülmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu, 23.06.1989 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, Seri:I, No:5 Tebliği ile halka açık şirketlere geniş kapsamlı bir hisse senedi standardı getirmiş ve kullanılacak kağıdın niteliği, baskıda kullanılacak renk ve desenler, boyutlar, kupon boyutları, sayıları ve dizilimi, kuponların numaralandırılması ve kullanım esasları, hisse senetlerinin içeriği gibi konularda standart düzenleme yapmış bulunmaktadır. 15.08.1990 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Seri:I, No:7 sayılı 'Hisse Senetlerinin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliğ'e Ek Tebliğ ile de bu konuda bazı yeni düzenlemeler getirilmiştir. 2.3 Hisse Senedi Türevleri 2.3.1. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) Kâr ve zarar ortaklığı belgelerinin çıkarılmasındaki temel amaç, menkul kıymetler piyasasında değişime konu olan araçları çoğaltmak ve çeşitlendirmektir. Bunun yanı sıra kâr ve zarar ortaklığı belgelerinin kendine özgü bir menkul kıymet olarak, faiz dışı kazanca uygun bir yönü vardır. Bu belgeler, kâr ve zarara katılma ve ortaklık hakkı vermekle beraber, hisse senedi sayılamazlar. Çünkü; ______________________________________________________________________ 27 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - kar ve zarar ortaklığı belgeleri, sahiplerine şirket yönetiminde oy hakkı vermez. hisse senedinin tersine bu belgeler vadeli olup vade bitiminde anapara ve kar payı belge sahiplerine geri ödenir. Bu tür belgelerin kâra iştirakli tahvillerle de bir ilgisi yoktur. Çünkü zarar durumunda senet sahibinin zarara da katılması söz konusudur. Kurulun Seri:III, No:27 Tebliğine göre, İhraçcılar, kar ve zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyaçlarını karşılamak için; yurt içinde satılmak üzere Türk Lirası üzerinden veya yabancı paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise, Türk Lirası veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya endeksli "Kar ve Zarar Ortaklığı Belgesi" adı altında menkul kıymet ihraç edebilir. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. İhraçcılar, 27/01/1993 tarihli ve 21478 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 93/3983 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında belirtilen limitler dahilinde (Aşağıda 2.4.1 Bölümünde açıklanmaktadır.) KZOB ihraç edebilirler. KZOB ihraç kararının; ihraçcı genel kurulunca veya yetkili kılınmış yönetim kurulu tarafından alınmış olması gerekir. KZOB ihracında aşağıdaki şartlara uyulması zorunludur: a) Kurul kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez. b) İhraçcı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir; ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünü satışının ihraçcının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde bitirilmesi zorunludur. Her seri için, o seriye ait ihraç tarihinin Kurula en az iki iş günü önceden bildirilmesi şarttır. c) KZOB'ların satış süresi her seri için en çok otuz gündür. d) İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği açıkça yazılır. e) KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. f) KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraçcının uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek şekilde belirlenir. KZOB'larda en kısa vade bir ay, en uzun vade yedi yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir. Vade sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. Serilerin itfa tarihleri, ait oldukları tertibin itfa tarihidir. Tertip içindeki serilerin farklı olan vadelerinin başlangıç tarihleri her birine ait satış sürelerinin bitimini izleyen gündür. İhraç edilmiş KOB'ların tümünün, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap dönemi itibariyle kâr veya zarara katılma oranı, KOB'ların ortaklıkta kalış süreleriyle çarpılan nominal değerleri toplamının, aynı şekilde hesaplanan KOB, özkaynaklar ve eğer varsa katılma intifa senetleri değerleri toplamına olan oranına göre belirlenir. Kâr veya zarar miktarlarının tespitinde esas alınacak hesap vaziyeti, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap dönemi sonu itibariyle düzenlenir. İhraç edildikleri hesap döneminde vadeleri sona eren veya vadeleri, ortaklığın hesap dönemini aşan KOB'lara ait kâr payı ödemeleri veya zararların nihai mahsubu, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap döneminin son günü itibariyle düzenlenecek hesap vaziyetine göre yapılır. İhraçcı, izahnamede belirlenecek esaslara göre, bağımsız denetim şirketince denetlenen ve genel kurulca onaylanan yıllık mali tablolar esas alınarak, Tebliğde belirlenen aynı tertip ve bir yıldan uzun vadeli KZOB'lar için kar veya zarara katılma oranı ile ortaklık ______________________________________________________________________ 28 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kar veya zarar miktarının çarpılmasıyla bulunan tutarın en fazla %75’i oranında avans ödemesinde bulunabilir. Vadesi ortaklığın bir hesap dönemini aşmayan KOB'larda zarar payı KOB'un nominal değerinden düşülerek, ödeme; kalan miktar üzerinden yapılır. Vadesi ortaklığın bir hesap dönemini aşan KOB'larda zarar payı, bir önceki yıl zararı olarak müteakip yıla devredilir ve müteakip yıl kâr edilmesi halinde o yılın kâr payından mahsup edilir; varsa bu işlemden sonra kalacak kâr payı müteakip yıla devredilir; bu uygulamaya KOB'un vadesi sonuna kadar devam olunur; vade sonuna kadar düşülemeyen zarar payları, vade sonunda belgenin nominal değerinden mahsup edilir. KOB'un nominal değeri, o KOB'un payına düşen zararları karşılamaya yetişmiyorsa, nominal değeri aşan zarar payları, KOB sahibinden tahsil edilemez. İhraçcılar, vade sonunda KZOB sahiplerine ödenmesi gereken tutar karşılığında artırılan sermayelerini temsil eden hisse senetlerini alma hakkı verebilirler. KZOB'ların hisse senetleri ile değiştirilmesine ilişkin esaslar ihraç öncesinde belirlenerek izahname ve sirkülerde kamuya ilan edilir. Hisse senedi ile değiştirilebilme hakkı sadece halka arz suretiyle satışı yapılan KZOB'lara tanınabilir ve KZOB'ların hisse senetleri ile değişimi ancak vade sonunda yapılabilir. KZOB sahiplerinin KZOB'larını hisse senetleri ile değiştirmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyat, İhraçcının hisse senetlerinin Borsada işlem görmesi durumunda, Borsa fiyatı değiştirme fiyatının belirlenmesinde referans olarak alınabilir. Borsada işlem görmeyen ortaklıkların KZOB ihraçlarında, değiştirme fiyatının belirlenmesine ilişkin esaslar, Tebliğde belirtildiği şekilde kamuya duyurulur. Ayrıca talep toplama işlemlerinin gerçekleştirildiği merkezlerde talep eden KZOB sahiplerine verilmek üzere hazır bulundurulur. Talep toplama işleminin tamamlanmasından sonra, hisse senedi ile değiştirme talebinde bulunan KZOB sahiplerine tahsisli olarak sermaye artırımı yapılır. Sermaye artırımına ilişkin hukuki işlemler ihraçcının tabi olduğu düzenlemeler çerçevesinde yapılır. 2.3.1.1. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerinin Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar, KZOB ihracına ilişkin genel kurul kararı veya yetkili kılınmış yönetim kurulu kararı alındıktan sonra ihraç edecekleri KZOB'ların kayda alınması için Kurula Tebliğde yer alan belgelerle başvururlar. Kayıt başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren bir yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren bir ay içinde yapılması zorunludur. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen KZOB'a ve ilgili ihraçcılara resmi teminat verilmesi şeklinde yorumlanamaz ve reklam amacıyla kullanılamaz. Halka arz edilmek üzere ihraç edilecek KZOB'ların metninde ve bunlara ilişkin izahname ve sirkülerin ilk sayfalarının başında bu husus ile KZOB'un, "kara ve zarara katılma hakkı ve mükellefiyeti getirdiği, zarar halinde ana paranın eksileceği" hususuna açık olarak yer verilir. KOB'lar Kurula kaydettirildikten sonra, Kurulca uygun görülen izahname Ticaret Siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirilir. KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Halka arz edilerek ______________________________________________________________________ 29 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU satılmak üzere ihraç edilecek KZOB'ların hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç edilmeleri şarttır. KOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran ortaklıkça doğrudan doğruya veya ortaklıkça yetkili kılınan aracı kuruluşlar tarafından yapılabilir. KOB satın almak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, bedelin tamamını nakden ve peşin olarak, ortaklığa veya ortaklıkça yetkili kılınan aracı kuruluşlara yatırarak belgelerini alırlar. Halka arzedilen KOB'lara ilişkin olarak, satış süresinin bitiş tarihinden itibaren 6 iş günü içinde satışı yapan ortaklık veya aracı kuruluşlar, a) İzahnamenin yayımlandığı TTSG'ni, sirkülerin ilan edildiği gazetelerin birer nüshasını, b) Satış sonuçlarını gösteren bilgileri, c) Satış süresi sonunda, satılamayan ve aracı kuruluşlar tarafından bir yüklenim sözleşmesi sonucu satın alınmayan KOB kalmışsa, bunların noter önünde iptal edildiğini gösterir belgeyi Kurula göndermekle yükümlüdür. Halka arzedilmeksizin satılmak üzere Kurul kaydına alınan KOB'lar, Tebliğin izahname ve sirküler yayımlama dışındaki tüm hükümlerine tabidir. 2.3.2. Katılma İntifa Senetleri (KİS) Anonim ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Seri:III, No:10 “Katılma İntifa Senedi İhracına İlişkin Esaslar Tebliği”nde belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan katılma intifa senedi çıkarabilirler. Katılma intifa senetleri nama yazılı olabileceği gibi, hamiline de çıkarılabilmektedir. Esas sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla, genel kurul kararı ile süresiz olarak çıkarılabilir. Ortalıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın altıda birinden az olamaz. Bu oranlar içinde kalmak koşuluyla asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi zorunludur. KİS sahiplerine kâr dağıtımı aşağıdaki esaslara uyulmak koşulu ile esas sözleşmede düzenlenir: Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye olan oranı bulunur. Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kâr içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine düşen kâr payı saptanır. KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan Kanunun 15’inci maddesine göre Kurulca saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS kâr payı ödenir. KİS ortağı olanlara birinci temettü ek olarak sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir. Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtım yükümlülüğü altına sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay içinde ödenmesi gerekir. KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izahnamede belirlenir. 2.3.2.1. KİS’lerin Kurul Kaydına Alınması ______________________________________________________________________ 30 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ortaklıklar, ihraç edecekleri KİS’lerin kayda alınması için; a) Başvuru sırasında yürürlükte bulunan ve KİS çıkarma yetkisini de içeren esas sözleşme metni, b) KİS çıkarma gerekçesi, c) Çıkarılmış ve çıkarılacak KİS miktarları ve Tebliğ’de belirtilen diğer belgelerle birlikte Kurula başvurmak zorundadırlar. Kurul yapılan başvuruları, izahname ve sirkülerin, ortaklık ve KİS’lerle ilgili, belgeye dayalı, tüm bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak inceler ve kayda alır. Halkı KİS satın almaya davet, izahnamede gösterilen satış süresinin başlayacağı tarihten en az 6 iş günü önce yayımlanacak sirkülerle yapılır. KİS'in satış süresi, Kurulca belirlenecek tarihten itibaren en çok 3 aydır. Satış süresi içinde satılmayan KİS-eğer bir taahhüt anlaşması veya yüklenim sözleşmesi yoksa-sürenin bitiminden itibaren en çok 6 iş günü içinde noter huzurunda tespit edilerek iptal olunur. Çıkarılan KİS, tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz. İzahname ve sirkülerle; halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi içinde ortaya çıkan, bildirilmemesi halinde yatırımcının zararına neden olabilecek değişikliklerin ve yeni hususların, ortaklık tarafından bunların öğrenildiği tarihte her durumda satışa başlamadan önce veya satış süresi içinde satış durdurularak veya satışın aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılıyor olması halinde, satışı yapan aracı kuruluşların satışı durdurmaları sağlanarak, yazılı şekilde en seri haberleşme vasıtasıyla Kurula bildirilmesi zorunludur. Kuruldan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Siciline tescil ettirilmesi ve TTSG’de ilanı, sirkülerdeki değişikliklerin ise, bu sirkülerlerin ilan edildiği gazetelerde yayımlanması zorunludur. Katılma intifa senetlerinin halka arzı dolayısıyla, yapılacak ilan ve reklam metinleri, yayım tarihinden en az 2 iş günü önce Kurula sunulur. İlan, reklam ve her türlü açıklamalarda izahname ve sirkülerde yer alan bilgiler dışında herhangi bir bilgiye yer verilemez. Kurul, gerekli gördüğünde metinlerde değişiklik yapılmasını isteyebilir ve bu değişiklikler yapılmadan metinler yayınlanamaz. Katılma intifa senetlerinin Kurul kaydına alınmasından sonra yapılacak ilan ve reklam metinlerinde, izahname ve sirkülerlerin temin edileceği yerler belirtilir. Sirküler yayımlanmadan önce, Kurul’dan onay alınmak kaydıyla, sadece şirketin faaliyet konusu, sektörü, sektördeki yeri ve ürünleri hakkında ilan ve reklam yapılabilir ve bu bilgilerle sınırlı olmak üzere, basın yayın organlarına açıklamada bulunulabilir. Sirkülerin ilan edildiği tarihte, gazeteler yoluyla yayım yapılmak istendiği takdirde, ilan ve reklamların sirkülerle aynı gazetelerde yayımlanması zorunludur. Sirkülerin ilanından sonra sirkülerin yayımlandığı gazetelerin yayım tarihlerini açıkça belirtmek şartıyla, istenilen yazılı ve görsel yayın araçlarıyla ilan ve reklama devam edilebilir. Katılma intifa senetlerinin halka arzının ve hak sahiplerine yapılacak tüm ödemelerin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması zorunludur. Satış süresinin bitiminden itibaren aracı kuruluş; a) Halka arz halinde izahnamenin yayımlandığı TTSG ve sirkülerin ilan edildiği en az iki gazetenin birer nüshasını, b) Satılan KİS miktarını ve kupür grupları itibariyle dökümünü gösteren belge ______________________________________________________________________ 31 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ile varsa satış süresi sonunda satılmayan ve noter huzurunda iptal edilen KİS tutarını belirten iptal tutanağını, Kurula göndermekle yükümlüdür. 2.3.3. Oydan Yoksun Paylar (OYP) Kurulun Seri:I, No:36 sayılı “Oydan Yoksun Paylara İlişkin Esaslar Tebliğ” (Tebliğ) ile oydan yoksun payların ihracı, halka arzı ile pay sahiplerine tanınan haklar ve bu hakların kullanım şartlarına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Tebliğ ile, ortaklıkların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz dışındaki diğer hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade veya vadelerde, sabit veya değişken oranda ortaklığın oy hakkına sahip paylarını satın alma ve ortaklık payları ile değiştirme hakkı veren paylar, OYP olarak tanımlanmıştır. Ortaklıklar, sermaye artırımı suretiyle OYP ihraç edebilirler. OYP, hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. Ancak nama yazılı OYP için TTK’nın 418’inci maddesi hükmü uygulanmaz ve yönetim kurulu bu payları pay defterine kayıttan imtina edemez. OYP’nin itibari değeri, oy hakkı bulunan payların itibari değerine veya farklı itibari değerler varsa bunlardan herhangi birine eşit olmalıdır. Ortaklıkların OYP ihraç edebilmeleri için; a) Esas sözleşmelerinde OYP ihracına ilişkin hüküm bulunması, b) OYP ihracı için ortaklık yetkili organı tarafından karar alınması, c) Esas sözleşmede OYP’ye kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma dışındaki diğer hususlarda imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz oranının gösterilmesi, zorunludur. Belirli bir vade veya vadelerde ve sabit veya değişken oranda ortaklık paylarını satın alma hakkı veren OYP’yi ihraç edebilmek için yukarıda yer alan hususların yanında, esas sözleşme ile yetkili organa satın alma hakkı içeren OYP ihracı yetkisi verilmesi, ortaklığın kayıtlı sermaye sisteminde olması ve yeni pay alma haklarının kısıtlanmaması gerekir. Ortaklıkların çıkarabilecekleri OYP’nin itibari değer toplam tutarı, OYP’nin temsil ettiği sermaye tutarı dışındaki ödenmiş veya çıkarılmış sermayeyi geçmemek üzere esas sözleşmelerinde gösterilir. Limitin belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYP miktarı hesaba katılır. OYP, belirli bir vade veya vadelerde ihraçcının payları ile değiştirme ve sabit veya değişken bir oran üzerinden ihraçcının oy hakkına sahip paylarını satın alma hakkı içerebilir. Belirlenen vade beş yıldan uzun olamaz. OYP sahibi tarafından satın alma hakkının kullanılması durumunda veya belirlenen son vade veya vadelerin sonunda değiştirme hakkı kapsamında kendiliğinden oy hakkı içeren paya dönüşür. Dönüşüm işleminde OYP ile ortaklık paylarının itibari değer farklılıkları dikkate alınır. OYP sahipleri diğer ortaklarla birlikte, Kanun, ilgili Kurul düzenlemeleri ve esas sözleşmede belirtilen miktarda kâr payı alırlar. Ayrıca OYP sahipleri için, esas ______________________________________________________________________ 32 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sözleşmede gösterilecek oranda kâr payında imtiyaz tanınması zorunludur. OYP sahiplerine, imtiyazlı kâr payları nakden dağıtılır. OYP sahiplerine tanınan imtiyazlı kâr payı dağıtılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi veya kurumlara kârdan pay dağıtılmasına karar verilemez. Ortaklık, esas sözleşmesinde hüküm bulunmak koşuluyla, OYP sahiplerine bedelsiz pay alma hakkındaki imtiyazlar dışındaki diğer hususlarda imtiyazlar tanıyabilir. Tasfiye bakiyesinde imtiyaz tanınması halinde ortaklığın borçları ödendikten sonra kalan mevcudu, TTK’nın 401’inci madde hükmü saklı kalmak üzere, öncelikle tasfiye bakiyesinde imtiyazlı OYP sahiplerine, ortaklığa koydukları sermayenin ödenmesi için tahsis edilir. Ortaklıkların yapacakları sermaye artırımında, OYP sahiplerinin diğer ortaklarla birlikte, sermaye payları ile orantılı olarak yeni pay alma hakları vardır. İç kaynaklı sermaye artırımlarında OYP sahipleri, artırım tarihindeki sermaye payları oranında bedelsiz OYP alma hakkına sahiptirler. OYP sahiplerinin, oy hakkına sahip diğer ortaklar gibi bilgi alma hakları vardır. OYP sahipleri esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, ortaklık genel kuruluna oy hakkı bulunmaksızın katılabilirler ve oylamalardan önce görüşlerini açıklayabilirler. OYP sahipleri özel bir kurul oluştururlar. OYP sahiplerinin haklarında değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden itibaren en geç bir ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm ifade etmez. OYP sahipleri doğrudan veya dolaylı olarak uğradıkları zararların tazmini için yönetim kurulu üyeleri ve denetçileri aleyhine sorumluluk davası açabilirler. OYP sahipleri, azınlık hakkına sahiptirler. OYP, Kurul’un kaydileştirmeye ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden izlenir. 2.3.3.1. OYP’nin Kurul Kaydına Alınması Ortaklıklar, OYP ihracı ve halka arzı için Kurul’un hisse senetlerinin kayda alınmasına ilişkin düzenlemelerinde aranan belgelere ek olarak aşağıdaki belgelerle kayda alınmak üzere yetkili organ kararından sonra Kurul’a başvurmak zorundadırlar. a) Başvuru sırasında yürürlükte bulunan ve OYP ihraç yetkisini de içeren esas sözleşme metni, b) OYP ihraç gerekçesi, c) Çıkarılmış ve çıkarılacak OYP miktarları, ç) Kurul’ca gerekli görülen diğer bilgi ve belgeler. 2.3.4. Ortaklık Varantları ______________________________________________________________________ 33 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU “Ortaklık Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliğ” 21 Ocak 2009 tarih ve 27117 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre ortaklık varantı; sahibine, 1- Payları İMKB’de işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarını veya, 2- Payları İMKB’de işlem gören kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraçcı hisselerini, önceden belirlenen bir fiyattan vade sonunda alma hakkı veren ve payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıklarca ilgili sermaye piyasası aracının halka arzı sırasında ihraç edilen sermaye piyasası aracı olarak tanımlanmaktadır. 2.3.4.1. İhraca İlişkin Esaslar Ortaklık varantları, payları İMKB’de işlem gören ortaklıklar tarafından hisse ve borçlanma araçları gibi sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışı sırasında, payları İMKB’de işlem gören başka bir ortaklığın hisseleri veyahut ihraçcının kendi hisseleri üzerine yazılı olarak, söz konusu sermaye piyasası araçlarını satın alan tasarruf sahiplerine bedelli ya da bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilebilirler. Ortaklık varantlarının bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilmeleri durumunda, bunların ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm tasarruf sahiplerine satın aldıkları sermaye piyasası aracı ile orantılı olarak verilmesi zorunludur. Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde; ilgili sermaye piyasası aracının tasarruf sahibi tarafından satın alınması, söz konusu ortaklık varantının da satın alınmasını gerektirmez. Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde, ilgili sermaye piyasası aracının satış süresi içerisinde satılamayan ortaklık varantları iptal edilir. Ortaklık varantlarının ihraçcının kendi hisseleri üzerine yazılı olarak ihraç edilmesi durumunda, ihraçcının kayıtlı sermaye sistemine tabi olması zorunludur. Paylarını ilk defa halka arzedecek ihraçcılar, sadece kendi hisseleri üzerine yazılı olmak kaydıyla ortaklık varantı ihraç edebilirler. Bu ihraçcıların ortaklık varantının vadesinin sonuna kadar kayıtlı sermaye sistemine geçmeleri zorunludur. İlgili sermaye piyasası aracının hisse olması durumunda, bu hisselerin sermaye artırımı suretiyle ihraç edilmesi zorunludur. 2.3.4.2. Ortaklık Varantlarına İlişkin Esaslar Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının halka arzına aracılık eden aracı kuruluşlar vasıtasıyla tasarruf sahiplerine kayden teslim edilmeleri, bunların borsada işlem görmeleri ve borsa tarafından kabule ilişkin kurallara uyması zorunludur. İhraç edilecek ortaklık varantlarının vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. İlgili sermaye piyasası aracının satışa sunulduğu ilk gün vade başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Ortaklık varantlarının itibari değeri 1 Kuruştan aşağı olamaz. ______________________________________________________________________ 34 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurul ortaklık varantlarına ilişkin genel ihraç limiti belirleyebilir. Ortaklık varantı ihraçları kaydi olarak yapılır. İhraçcıların MKK üyesi olmaları zorunludur 2.3.4.3. Ortaklık Varantlarının Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar ihraç edecekleri ortaklık varantlarını, ilgili sermaye piyasası aracı ile birlikte Kurul’a kaydettirirler. Ortaklık varantı ihracı için ihraçcıların esas sözleşmelerinde buna yetki veren hüküm bulunması ve bu konuda genel kurulca karar alınmış olması zorunludur. Ortaklık varantı ihraç yetkisi, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. Kurul, ilgili sermaye piyasası aracının halka arzı nedeniyle yapılacak kayda alma başvurusu ile ortaklık varantı ihraç başvurularını, izahname ve sirküleri ihraçcıya ve ortaklık varantlarına ilişkin mevzuatın öngördüğü ve Kurul’un gerekli gördüğü bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması esasları çerçevesinde inceler ve ortaklık varantlarını kayda alır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu ortaklık varantlarının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen ortaklık varantlarının ve ilgili ihraçcıların Kurul veya kamunun tekeffülü anlamına gelmez ve reklam amacıyla kullanılamaz. Halka arzla ilgili izahname, sirküler ve yapılan tüm diğer ilan ve açıklamalarda Kurul kaydına alınmanın Kurul veya kamuca tekeffüllü olarak yorumlanmasına yol açacak açık veya dolaylı bir ifade kullanılamaz. Kurul, kamu yararının gerektirdiği hallerde uyarınca ortaklık varantlarının satışına müdahale ederek satış işlemlerini geçici olarak durdurabilir. 2.3.4.4. Kullanım Hakkına İlişkin Esaslar Kullanım hakkı, ortaklık varantının vadesi sonunda, ortaklık varantı sahibinin, önceden belirlenmiş kullanım fiyatı ve kullanım oranı esas alınarak, ortaklık varantı yazılan hisseleri satın alma hakkını ifade eder. Kullanım hakkı, ortaklık varantının vadesinin bitimini takip eden ilk iş günü doğar. Kullanım süresi 30 günü geçemez. Kullanım fiyatı, ortaklık varantı sahibinin, üzerine ortaklık varantı yazılı hisseleri satın alma hakkını kullanması durumunda, bir hisse için ödemesi gereken fiyattır. Kullanım oranı, ortaklık varantı sahibinin, üzerine ortaklık varantı yazılı hisseleri satın alma hakkını kullanması durumunda, her bir ortaklık varantı karşılığında, tasarruf sahibine verilecek pay sayısını gösterir. 2.3.4.5. Alım Satıma İlişkin Esaslar Ortaklık varantlarının alım satımı, borsanın uygun göreceği ilgili pazarda yapılır. İhraç ______________________________________________________________________ 35 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU edilecek ortaklık varantlarının borsaya kotasyonu için Kurul ile eşzamanlı olarak borsaya başvuruda bulunulur. Ortaklık varantlarının alım satımına aracılık faaliyeti, Kurul’dan alım satıma aracılık yetki belgesi almış aracı kurumlar tarafından Kurul’un aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde yürütülür. Aracı kurumların müşterileriyle ortaklık varantlarına ilişkin herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme yapmadan önce ortaklık varantlarının işleyiş esaslarını ve getirdiği hak ve yükümlülükleri ve söz konusu işlemlerin risklerini açıklayan ve içeriği Kurulca belirlenen “ortaklık varantlarına ilişkin risk bildirim formunu” kullanmaları ve bu formu müşterilerine vermeleri zorunludur. 2.3.5. Aracı Kuruluş Varantları Sermaye Piyasası Kurulu, 21 Temmuz 2009 tarih ve 27295 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: III, No: 37 “Aracı Kuruluş Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği” ile konuyu düzenlemiştir. Söz konusu Tebliğe göre aracı kuruluş varantı, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracıdır. Varantın dayanak varlığını, İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senedi ve/veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepet oluşturur. Dayanak göstergesi ise İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) tarafından oluşturulmuş hisse senedi endeksleridir. Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul) tarafından uygun görülmesi halinde, yukarıda belirtilen dayanak varlık ve göstergeler dışında kalan konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilir. 2.3.5.1. İhraççılara İlişkin Esaslar Varantlar, Türkiye’de kurulan ve Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları veya Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir düzeydeki notların içerisinde en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen uzun vadeli talebe bağlı derecelendirme notu almış yurt dışında veyahut Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar tarafından ihraç edilebilir. Notlandırma ölçeğine göre en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen notu bulunmayan Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar anılan şartı sağlayan aracı kuruluşlar tarafından ihraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerin garanti edilmesi koşuluyla ihraçta bulunabilirler. İhraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi hususunda ihraçcı ve garantör kuruluş müteselsilen sorumludur. 2.3.5.2. Varantlara İlişkin Esaslar ______________________________________________________________________ 36 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Varantların aracı kuruluşlar vasıtasıyla satışı, bunların Borsa’da işlem görmeleri ve Borsa tarafından işlem görmeye kabul ile ilgili kuralları karşılamaları zorunludur. İhraç edilecek varantların vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Dayanak varlığı İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senedi veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepetin olduğu ve uzlaşı biçiminin kaydi teslimat olarak belirlendiği varant ihraçlarında, ihraç edilecek varantlar karşılığında işleme konu olacak hisse senetleri, ilgili anonim ortaklığın halka açıklık oranının %20’sinden fazla olamaz. Uzlaşı biçiminin nakit olarak belirlendiği varant ihraçlarında söz konusu limit uygulanmaz. Dayanak varlık ya da göstergesi, İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senedi veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepet dışındaki varlık ya da göstergeler olan varantlarda, nakdi uzlaşı esaslarının uygulanması zorunludur. İhraçcılar varant ihracında, kendi sermayelerini temsil eden hisseleri dayanak varlık olarak kullanamazlar. Varant ihracı nedeniyle ihraçcının maruz kaldığı risklere ilişkin risk yönetim politikasının, izahnamede yer alması zorunludur. Kurul varantlara ilişkin genel ihraç limiti belirleyebilir. Varant ihraçları kaydi olarak yapılır. İhraçcıların MKK üyesi olmaları zorunludur. 2.3.5.3. Varantların Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar ihraç edecekleri varantları Kurul’a kaydettirirler. Kayıt başvurusunun, yetkili organ kararının alındığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde yapılması zorunludur. Kurul, varant ihraç başvurularını, izahname ve sirküleri ihraçcıya ve varantlara ilişkin mevzuatın öngördüğü ve Kurul’un gerekli gördüğü bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması çerçevesinde inceler ve varantları kayda alır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu varantların Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul, kamu yararının gerektirdiği hallerde, varantların satışına müdahale ederek satış işlemlerini geçici olarak durdurabilir. 2.3.5.4. Varantların Alım Satımına İlişkin Esaslar Varantların alım satımı, Kurul’un onayı üzerine İMKB mevzuatı çerçevesinde belirlenecek işlem esasları kapsamında İMKB’nin uygun göreceği ilgili pazarda piyasa yapıcılık esasına dayalı olarak yapılır. Piyasa yapıcılığı kapsamında piyasa yapıcısı aracı kurum likidite sağlamak üzere, ilgili piyasa düzenlemeleri çerçevesinde sürekli alım-satım kotasyonu vermek zorundadır. Varantların alım satımına aracılık, alım satım aracılığı yetki belgesine sahip aracı ______________________________________________________________________ 37 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kurumlarca yapılır. İhraçcı, piyasa yapıcısı aracı kurumu belirlenmesinde azami dikkat ve özeni gösterir. Piyasa yapıcısı aracı kurum, varantların alım satımı kapsamında yaptığı işlemler ve bu işlemlerle ilgili olarak müşteriyle kurulan ilişkilerden sorumludur. İhraçcı, piyasa yapıcısı aracı kurumun piyasa yapıcılık kapsamında yürüttüğü işlemlerde basiretli davranmasını teminen gerekli izleme ve kontrol faaliyetlerinde bulunur. İhraçcılar, özel durum açıklamalarının yapılmasından, finansal tablo ve raporların bağımsız denetimi ile ilanından ve Kurul’a gönderilmesi gereken ya da Kurulca talep edilen bilgi ve belgelerin Kurul’a ya da Borsa’ya iletilmesinden sorumludurlar. İhraçcının yurt dışında yerleşik olması durumunda ise bu sorumluluk müteselsilen ihraçcı ile piyasa yapıcısına aittir. İhraçcının yurt dışında yerleşik olması durumunda, Kurul tarafından ihraçcıya yapılacak bildirimler piyasa yapıcısı aracılığıyla da gerçekleştirilebilir. İhraçcı ve piyasa yapıcısı olarak belirlediği aracı kurumun mevzuat ve sözleşme gereği birbirlerine rücu hakkı saklıdır. İhraçcı ve piyasa yapıcısı aracı kurum, kendi aralarında veya müşterilerle yapılacak sözleşmelerde, birinci fıkrada düzenlenen sorumluluğu kaldıran ya da hafifleten kayıtlar koyamaz. 2.4 Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Sermaye Piyasası Kurulu, 21 Ocak 2009 tarih ve 27117 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”inde borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınması ve ihracında uyulması gereken esaslar ile borçlanma araçlarının niteliklerini düzenlemiştir. Sözkonusu düzenlemede “Borçlanma Araçları” ihraçcıların borçlu sıfatıyla düzenleyip Kurul kaydına alınmak suretiyle ihraç ederek sattıkları emre, nama veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki Tahviller, Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahviller (HDT), Değiştirilebilir Tahviller (DET), Finansman Bonoları, Altın, Gümüş ve Platin Bonoları, Banka Bonoları ve bu Tebliğ’de sayılmamakla birlikte niteliği itibari ile borçlanma aracı olduğu Kurulca kabul edilecek sermaye piyasası araçları olarak tanımlanmaktadır. 21 Ocak 2009 tarihinde yayımlanan Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile aşağıda sayılan düzenlemeler yürürlükten kaldırılmıştır: a) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete'de yayımlanan Seri:II, No:13 sayılı “Tahvillerin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”, b) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:15 sayılı “Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvillere İlişkin Esaslar Tebliği”, c) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:16 sayılı “Kara İştirakli Tahvil İhraç Esasları Tebliği”, ç) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:III, No:12 sayılı “Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonoların Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”, ______________________________________________________________________ 38 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) e) f) g) 31/7/1992 tarihli ve 21301 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Seri:III, No:13 sayılı “Finansman Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”, 26/12/2001 tarihli ve 24622 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:III, No:26 sayılı “Altın, Gümüş ve Platin Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”, 20/9/1991 tarihli ve 20997 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:11 sayılı “Tahvillerin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliğ”, 27/12/1985 tarihli ve 18971 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan “Menkul Kıymet Alım Satımı Hakkında Sirküler (No:4)”. 2.4.6 Borçlanma Araçlarına İlişkin Genel Esaslar 2.4.6.1 Kurul Kaydına Alınmanın Kapsamı İhraçcıların ihraç edecekleri borçlanma araçlarını Kurul’a kaydettirmeleri zorunludur. Borçlanma aracı ihracı için ortaklık statüsündeki ihraçcıların esas sözleşmelerinde buna yetki veren hüküm bulunması ve bu konuda genel kurulca karar alınmış olunması zorunludur. Genel kurul kararının toplantı ve karar nisapları bakımından, TTK’nın 372’nci ve 378’inci maddeleri hükümlerine uygun olarak alınmış olması gereklidir. Kanun'un 13’üncü maddesine göre, borçlanma araçlarını ihraç yetkisi, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. İhraç edilecek borçlanma araçlarına ilişkin olarak alınacak yetkili organ kararında bu araçların tutarının, türünün, vadesinin ve faizinin belirlenmesine ilişkin genel esaslar ile banka bonosu için satış ve tedavül limitlerine yer verilmesi zorunludur. Kurul kaydına alınma başvurusunun, yetkili organ kararının alındığı tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekmektedir. İhraç başvurusu bir yıllık bir dönem içinde yapılacak borçlanma araçları ihraçlarının tümünü kapsayacak şekilde de yapılabilir. Bu dönem içerisinde borçlanma araçları, farklı vade yapısı veya faiz oranına sahip tertipler veya tertibe bağlı seriler halinde satılabilir. Banka bonosuna ilişkin ihraç başvurusunun bir yıllık bir dönem içinde yapılacak borçlanma araçları ihraçlarının tümünü kapsayacak şekilde yapılması durumunda, Kurulca belirlenecek satış limiti, tedavül limitini geçmemek üzere, bu süre içerisinde satışı yapılacak banka bonolarının tamamını kapsar. Kayda alınan borçlanma araçlarının satışından vazgeçilmesi halinde bu durum derhal Kurul'a bildirilir. 2.4.6.2 Kayda Alınma İçin Kurul'a Başvuru İhraçcılar, esas sözleşmeleri veya varsa kendi özel mevzuatları uyarınca borçlanma aracı ihracına yetkili organ kararının alınmasından sonra borçlanma araçlarının kayda alınması için, Tebliğ’de belirtilen belgelerle birlikte Kurul'a başvururlar. Bir yıllık dönem içinde halka arz edilecek borçlanma araçlarının Kurulca kayda alınmasından sonra, ihraçcılar her tertip veya serinin satışından en az 10 gün önce; satış ile ilgili sirkülerin de içinde bulunduğu Tebliğde belirtilen belgelerle birlikte Kurul’a başvururlar. Kurul, gerekli incelemeleri yaptıktan sonra sirküleri onaylar. Sirküler onaylanmadan satış işlemlerine başlanamaz. ______________________________________________________________________ 39 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Bir yıllık dönem içinde tahsisli satılacak borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından sonra, ihraçcılar satış işlemlerini Kurul’a başvurulmaksızın gerçekleştirirler ve satış sonuçlarına ilişkin olarak Kurul’a bilgi verirler. İhraçcıların borçlanma aracı ihraçları için, ihraçcılarla ilgili özel mevzuat uyarınca başka bir makam veya organın karar ve onayı gerekiyorsa ihraç başvurusunda bu karar veya onayın bulunması şarttır. Özel mevzuatları uyarınca başka bir kamu kuruluşunun gözetim ve denetimine tabi olan ihraçcıların, Kurul’a yapacakları kayda alma başvurusu öncesinde, ihraca engel teşkil edecek herhangi bir husus olup olmadığına dair ilgili kamu kuruluşunca hazırlanarak doğrudan Kurul’a gönderilecek görüş yazısı için ilgili kamu kuruluşuna başvuruda bulunmaları gereklidir. Halka arz edilecek borçlanma araçlarının borsada işlem görmesinin planlanması halinde ihraçcılar, ihraç edilecek borçlanma araçlarının ilgili borsa pazarında işlem görüp göremeyeceğine ilişkin olarak borsaya başvururlar. Halka arz yolu ile satılacak borçlanma araçları için, ihraçcının son 3 yıla ait yıllık finansal tablolarının bağımsız denetimden geçirilmesi zorunludur. İhracın hesap döneminin bitimini izleyen ilk altı aydan sonraki bir dönemde gerçekleştirilmesi durumunda ise, 6 veya 9 aylık ara dönem finansal tablolar da bağımsız denetimden geçirilir. Tahsisli satılacak borçlanma araçları için, ihraç veya tedavül limitinin hesaplanmasında esas alınacak finansal tabloların özel amaçlı bağımsız denetimden geçirilmesi yeterlidir. Ancak halka açık olmayan ortaklıkların ödenmiş sermaye tutarını geçmeyecek ve tahsisli yapılacak ihraç başvurularında özel amaçlı bağımsız denetim şartı aranmaz. 2.4.6.3 Kurul Kaydına Alınma Kurul, ihraç edilecek borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasına ilişkin başvuruları, mevzuatta öngörülen esaslar çerçevesinde inceler ve sonuçlandırır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul, ihraçcıdan, borçlanma araçlarına ilişkin ödeme yükümlülüklerinin yurt içinde yerleşik bir banka veya üçüncü bir tüzel kişi tarafından garanti altına alınmasını talep edebilir. 2.4.6.4 Borçlanma Araçlarının Türü Borçlanma araçları halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin tahsisli olarak satılabilir. Borçlanma araçlarının emre, nama veya hamiline olarak hangi türde ihraç edileceğine izahname ve sirkülerde yer verilir. Borçlanma araçlarının tahsisli olarak satışında izahname ve sirküler düzenlenmez. Borçlanma araçlarını tahsisli olarak satın alacak gerçek ve tüzel kişilerin sayısının gerek ______________________________________________________________________ 40 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU bu araçların Kurul kaydına alınması aşamasında gerekse kayıt aşamasından sonra yapılacak işlemlerle 100’ü geçmemesi şarttır. Kurul’un ihraçcıların muafiyet şartlarına ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan nitelikli yatırımcılara yapılan tahsisli satışlarda sayı yönünden bir kısıtlama uygulanmaz. Ancak nitelikli yatırımcılara satılan borçlanma araçlarının, Kanun’un 3’üncü maddesinde yer alan halka arz tanımı kapsamına girecek şekilde yeniden satışa sunulmaları halinde izahname ve sirküler düzenlenmesi zorunludur. 2.4.6.5 Derecelendirme İhraç edilecek borçlanma araçlarına ilişkin olarak kredi derecelendirmesi yapılması zorunlu değildir. Kredi derecelendirmesi yapılması durumunda, derecelendirme notuna izahname ve sirkülerde yer verilmesi zorunludur. İhraç edilecek borçlanma aracının kredi derecelendirmesini yapan derecelendirme kuruluşunun, derecelendirme notuna esas teşkil eden bilgileri vade boyunca yılda en az bir seferden az olmamak üzere ve ihtiyaç halinde düzenli olarak gözden geçirmesi, gözden geçirmenin sonucuna bağlı olarak derecelendirme çalışmasını yeniden değerlendirmek suretiyle verilen notu zamanında güncellemesi zorunludur. Derecelendirme notlarındaki değişikliklerin, ihraçcılarca Kurul’un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde kamuya açıklanması zorunludur. 2.4.6.6 Borçlanma Araçlarının Hak Sahipleri Bazında İzlenmesi Yurtiçinde ihraç edilen borçlanma araçlarının Kanun’un 10/A maddesi çerçevesinde MKK nezdinde kayden hak sahipleri bazında izlenmesi zorunludur. 2.4.6.7 İhraç Limiti Borçlanma araçlarına ilişkin ihraç limiti ve katsayı, 3/9/2009 tarih ve 27338 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 3/8/2009 tarihli ve 2009/15344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda yer alan esaslar ve Kanun çerçevesinde tespit olunur. İhraç limitinin hesaplanmasında, aynı ortaklık veya ihraççı tarafından daha önce ihraç edilmiş ve halen tedavülde bulunan borçlanma araçlarının nominal tutarı indirim kalemi olarak dikkate alınır. Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüslerinin borçlanma aracı ihraç limitleri 3/8/2009 tarihli ve 2009/15344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda yer alan esaslar ve Kanun çerçevesinde belirlenir. Bu durumda, özel kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz. Ayrıca banka bonolarına ilişkin tedavül ve satış limitleri, Tebliğ’in 58 inci maddesinde yer alan esaslar çerçevesinde tespit olunur. İhraç limitinin hesaplanmasında, özel bağımsız denetime tabi tutulmuş ve Kurul’un sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar için belirlediği finansal tablo ve raporlamaya ilişkin düzenlemelerine göre hazırlanmış finansal tablolar esas alınır. İhraç limitinin hesaplanmasına esas teşkil eden finansal tabloların Kurul’un bağımsız denetim standartları düzenlemeleri çerçevesinde bağımsız denetimden geçirilmiş olması halinde özel bağımsız denetim raporu istenmez. ______________________________________________________________________ 41 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ancak; ihraçcıların, bağımsız denetimden geçmiş son finansal tablo döneminden sonra, limite esas teşkil eden bilanço kalemlerinde olumsuz yönde meydana gelen değişiklik sonucunda ihraç edilecek borçlanma araçlarının toplam tutarının ihraç limitinin üstünde kalması halinde ihraç limitleri, Kurul’un bağımsız denetim standartları düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanan özel amaçlı bağımsız denetim raporu düzenlenmek suretiyle tespit edilir. Hazine garantisi ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz. 2.4.6.8 Aracı Kuruluş Kullanma Zorunluluğu Halka arz edilen borçlanma araçlarının satışının, bunlara ilişkin anapara, faiz ödemesi ve benzeri yükümlülüklerin aracı kuruluşlar vasıtasıyla yerine getirilmesi zorunludur. Borçlanma araçlarının halka arz yoluyla satışında, bu araçlara ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilme esaslarına düzenlenecek izahname ve sirkülerde yer verilir. Borçlanma araçlarının halka arz yoluyla satışında, bu araçlara ilişkin yükümlülükler, tasarruf sahiplerinin kolaylıkla yararlanabileceği şekilde yerine getirilir. 2.4.6.9 İzahname ve Sirküler Düzenleme Esasları İzahname ve sirkülerin ihraçcı, ihraçcının mali durumu, riskleri, borçlanma araçlarının itfasına ilişkin temel varsayımları, faaliyet kapsam ve sonuçları ile ihraca ilişkin olarak mevzuatın öngördüğü ve Kurulca gerekli görülen bilgiler ile yatırımcıların yatırım kararlarına etki edebilecek diğer hususları açıklıkla ortaya koyacak ayrıntıda düzenlenmesi, Kurul tarafından belirlenen asgari standartlara uygun olması, kayda alınma başvurusu sırasında Kurulca istenebilecek ek bilgileri içermesi ve izahname ve sirkülerde yer alan bilgi ve açıklamaların belgeye dayandırılması zorunludur. İhraç edilecek borçlanma araçlarına garanti verilmesi durumunda, garantöre ilişkin temel bilgilere de izahname ve sirkülerde yer verilir. Kurul’un ilgili Tebliğ hükümleri çerçevesinde bağımsız denetime tabi ihraçcıların izahname ve sirkülerindeki denetlenen dönemlere ilişkin mali durum ve faaliyet sonuçlarına ilişkin bilgilerin, ilgili bağımsız denetim kuruluşlarınca verilen raporlara uygun olarak hazırlanması ve uygunluğunun bağımsız denetim kuruluşlarınca onaylanmış olması gerekir. İzahname ve sirkülerin aracı kuruluş ve varsa konsorsiyum üyeleri tarafından da imzalanması gerekir. Bu belgelerde yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından ihraçcılar sorumludur. Ancak, kendilerinden beklenen özeni göstermeyen aracı kuruluşlara da zararın ihraçcılara tazmin ettirilemeyen kısmı için müracaat edilir. Bağımsız denetim kuruluşları da kendi sorumlulukları çerçevesinde izahnamede yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından hukuken sorumludurlar. İhraçcılar ve satışa aracılık eden kuruluşlar, satış yerlerinde Kurulca onaylanmış izahnameden yeterli sayıda bulundurarak talep edenlere vermek zorundadırlar. İzahname ve sirkülerle halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi ______________________________________________________________________ 42 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU içinde meydana gelen ve bildirilmemesi halinde yatırımcıların zararına neden olabilecek değişikliklerin ve yeni hususların, ihraçcılar tarafından öğrenildiği tarihte her durumda satışa başlamadan önce veya satış süresi içinde satış durdurularak, ihraçcı veya aracı kuruluş tarafından yazılı şekilde en seri haberleşme vasıtasıyla Kurul’a bildirilmesi zorunludur. Kurul’dan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Sicili’ne tescil ettirilmesi ve TTSG’de ilanı; sirkülerdeki değişikliklerin ise, bu sirkülerlerin ilan edildiği gazetelerde veya ihraçcının internet sitesinde yayımlanması zorunludur. Halka arz yoluyla satılacak borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından sonra, Kurulca onaylanmış izahname, kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ortaklığın kayıtlı olduğu Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirilir. Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirilen izahname, ihraçcının internet sitesinde de yayınlanır. Tasarruf sahipleri sirkülerinin, izahnamenin tescilinden itibaren 15 gün içinde ve satışın başlangıç tarihinden en az 1, en çok 5 gün önce günlük yayın yapan en az iki gazetenin Türkiye baskısında veya ihraçcının internet sitesinde satış süresince ilan edilmesi zorunludur. Borçlanma araçları, Kurulca onaylanan sirkülerin ilanını takiben, izahnamede yer alan esaslar çerçevesinde satışa sunulur. 2.4.6.10 Satış Süresi ve Vade Başlangıç Tarihinin Belirlenmesi Halka arz edilecek borçlanma araçlarının satış süresi 2 işgününden az ve 5 işgününden fazla olamaz. Ancak halka arz edilecek banka bonoları, bu bonoların vadesi boyunca satışa sunulabilir. Bir yıllık dönem içinde yapılacak tahsisli satışlar hariç olmak üzere tahsisli satışlarda, satışa Kurul kayıt tarihinden itibaren 30 gün içinde başlanması ve satışın 7 gün içinde tamamlanması zorunludur. Kurul, makul gerekçelerin varlığı halinde borçlanma araçlarının satış süresini uzatabilir. Tahvillerin, HDT’lerin ve DET’lerin vade başlangıç tarihinin belirlenmesinde, satış süresinin son günü vade başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Finansman bonoları, altın, gümüş ve platin bonoları ile banka bonolarının vade başlangıç tarihinin belirlenmesinde, bunların satışa sunulduğu ilk gün vade başlangıç tarihi olarak kabul edilir. 2.4.6.11 İkinci El Piyasa İşlemleri Borsalarda işlem gören borçlanma araçlarının borsada ve borsa dışında alım satımı borsa mevzuatı çerçevesinde mümkündür. İlgili borsalarda işlem gören borçlanma araçlarına ilişkin olarak aracı kuruluşların borsa dışında verdikleri alım satım fiyat tekliflerinin, TSPAKB tarafından belirlenecek bir veri yayın kuruluşu vasıtasıyla kamuya açıklanması zorunludur. ______________________________________________________________________ 43 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Aracı kuruluşların borsalarda işlem görmeyen borçlanma araçları için verdikleri alım satım fiyat tekliflerini kendi internet sitelerinde güncel bir şekilde yayımlamaları zorunludur. Borsalarda işlem görmeyen borçlanma araçlarına ilişkin olarak aracı kuruluşların verdikleri alım satım fiyat teklifleri, TSPAKB tarafından belirlenecek bir veri yayın kuruluşu vasıtasıyla da kamuya açıklanır. 2.4.6.12 Özel Durumların Açıklanması İhraçcılar, ihraç ettikleri borçlanma araçlarına ilişkin olarak Kurul’un özel durumların açıklanması hakkındaki düzenlemeleri çerçevesinde gerekli özel durum açıklamalarını yaparlar. 2.4.6.13 Kayda Alma Ücreti İhraçcılar, kayıt belgesinin verilmesinden önce, satışı yapılacak borçlanma araçlarının ihraç değeri üzerinden Kanun’da belirtilen oran nispetinde belirlenecek ücreti Kurul adına açılan hesaba yatırmakla yükümlüdürler. Tebliğ’in 55 inci maddesi çerçevesinde yapılacak finansman bonosu ihraçlarında Kurul kayıt ücreti satış sırasında stopaj olarak alınabilecektir. Kayda alınan borçlanma araçlarının tamamının veya bir kısmının satışının yapılamamış olması halinde, borçlanma araçlarına ilişkin olarak Kurulca alınmış bulunan ücretin iadesi talep edilemez. 2.4.7 Tahvillere İlişkin Esaslar 2.4.7.1 Tahvillerin Vadesi Tahvillerin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahviller seriler halinde satışa sunulduğunda, serilerin vadelerinin başlangıç tarihleri, her seri için belirlenen satış sürelerinin son günüdür. 2.4.7.2 Tahvillerin İtfası Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir. Halka arz edilecek tahvillerin taksitli itfa edilmesi durumunda itfaya ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Halka arz edilecek tahvillerde itfa planının sirkülerde ve ihraçcının internet sitesinde yer alması zorunludur. İtfa planına bağlı olarak yıllık eşit taksitlerle itfa edilecek tahvillerin itfası tahvillerin erken itfasında yapılan açıklamalara göre gerçekleştirilir. 2.4.7.3 Tahvillerin Erken İtfası İhraçcının veya tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak kısmen veya tamamen erken itfa edilebilir nitelikte tahvil ihraç edilebilir. Halka arz edilecek tahvillerin erken itfaya konu olması durumunda erken itfaya ilişkin esaslara ve kısmi itfa durumunda tahvillerin ne şekilde belirleneceğine izahname ve sirkülerde yer verilir. ______________________________________________________________________ 44 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Erken itfaya konu tahvillerin bedellerinin tasarruf sahiplerine, erken itfanın başladığı tarihten itibaren en geç 5 işgününde ödenmesi zorunludur. Erken itfaya ilişkin olarak ihraçcı tarafından yapılacak duyurular ayrıca MKK’ya da bildirilir ve bedeli ödenen tahviller erken itfa ile birlikte MKK nezdinde iptal olunur. 2.4.7.3.1 İhraçcının Talebine Bağlı Erken İtfa Tahvillerin ihraçcının talebine bağlı olarak erken itfaya konu olması durumunda, itfa tarihinden en az 15 gün önce ihraçcı tarafından özel durum açıklaması yapılması ve erken itfaya ilişkin duyurunun ihraçcının internet sitesinde yer alması zorunludur. Duyurularda erken itfanın ne zaman başlayacağı ve kaç gün süreceği, itfanın yapılacağı yerler ve ödeme esasları ile itfaya ilişkin diğer hususlar belirtilir. 2.4.7.3.2 Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Erken İtfa Tasarruf sahiplerinin talebine bağlı olarak erken itfa edilebilir nitelikte ihraç edilen tahviller, ihraçcının itfa planında yer alan faiz ödeme tarihlerinden bir veya bir kaçında tahvilin bedelinin izahname ve sirkülerde açıklanan esaslara göre tespit edilecek fiyat üzerinden ödenmesi taahhüdünü taşır. Erken itfa hakkını kullanmak isteyen tasarruf sahipleri, tahvillerin ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce ihraçcıya bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtasıyla yapılması zorunludur. İhraçcı söz konusu bildirimin kolaylıkla yapılabilmesi için gerekli önlemleri alır. 2.4.7.4 Faiz Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme koşullarına ilişkin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek koşuluyla ihraçcılarca belirlenir. Aynı tertibe dahil farklı serilerdeki tahviller için değişik faiz oranı tespit edilebilir. 2.4.7.5 Değişken Faizli Tahvil İhraçcılar değişken faizli tahvil ihraç edebilir. Halka arz edilecek değişken faizli tahvillerde faiz belirleme usul ve esasları izahname ve sirkülerde açıkça belirtilir. Uygulamaya esas alınacak faiz oranının belirlenmesi için gerekli unsurların Kurul’a müracaat edilmeden önce tespiti ve bunların izahname ile sirkülerde yer alması zorunlu olup, söz konusu hususlarda, kanuni zorunluluklar saklı kalmak kaydıyla vade sonuna kadar değişiklik yapılamaz. Aracı kuruluşlar değişken faizli tahvillere ödenecek faiz tutarlarının usulüne uygun olarak hesaplanmasının kontrolü ile yükümlüdürler. Ödenecek faiz oranının belirlenmesinde esas alınacak ölçütün ortadan kalkması halinde yapılacak işlemler Kurul tarafından belirlenir. 2.4.7.6 Tahvillere Kârdan Pay Verilmesi ______________________________________________________________________ 45 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU İhraçcılar esas sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere kardan pay verebilirler. Halka arz edilecek tahvillere kardan pay verilmesine ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Tahvillere verilecek kar payının hesaplanmasında, Kurul’un sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar için belirlediği finansal tablo ve raporlamaya ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanmış ve ihraçcı genel kurulunca kabul edilmiş yıllık finansal tablolar esas alınır. İhraçcılar, tahvillere verilecek kar payının belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilir: a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kardan pay verilmesi, b) Kar payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar payı tahakkuk etmişse kar payının ödenmesi, c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kardan pay verilmesi. Halka açık ortaklıklar açısından tahvillere ödenecek kar payı, Kurulca belirlenen ilke ve esaslara göre ayrılacak birinci temettü miktarını azaltamaz. Tahvillere ödenecek kar payı, yıllık finansal tabloların ihraçcı olağan genel kurulunca onaylanmasını müteakip ve hesap dönemini takip eden 5’inci ay sonuna kadar, izahname ve sirkülerde belirtilmiş olan esaslar çerçevesinde belirlenerek açıklanır. Tahvillere ilişkin kar payı, kıstelyevm esası uygulanmak sureti ile hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut tahvillerin tümüne, bunların ihraç ve vade tarihleri dikkate alınarak dağıtılır. 2.4.8 Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahvil’lere (HDT) İlişkin Esaslar Düzenlemede HDT’ler; ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraçcı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetler olarak tanımlanmaktadır. 2.4.8.1 HDT’lerin Vadesi ve Dönüştürmenin Başlangıcı HDT’nin vadesi 1 yıldan az olamaz. HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir. 2.4.8.2 İhraçcının Niteliği HDT’lerin halka arz yolu ile satılacak olması durumunda ihraçcının paylarının borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmesi zorunludur. 2.4.8.3 Dönüştürme Fiyatı ve Oranı Dönüştürme fiyatı, HDT sahiplerinin tahvillerini hisse senetlerine dönüştürmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. ______________________________________________________________________ 46 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Dönüştürme oranı, hisse senedine dönüştürme sırasında HDT’nin nominal değeri karşılığında verilecek pay sayısını gösterir. Payları borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören ortaklıklarca ihraç edilecek HDT’lerin tahsisli olarak satılması durumunda uygulanacak dönüştürme fiyatının belirlenmesinde, hisseleri borsada işlem gören ortaklıkların tahsisli sermaye artırımlarına ilişkin fiyat tespit esasları uygulanır. İhraç edilmiş HDT’lere ilişkin dönüştürme işlemleri, ortaklığın ve mevcut ortakların hak ve menfaat kaybına neden olacak şekilde gerçekleştirilemez. İhraç edilen HDT’lerin vadesi içerisinde sermaye artırımı, temettü ödemesi ve benzeri nedenlerle hisse fiyatını etkileyen işlemler olması durumunda dönüştürme oranının belirlenmesinde düzeltilmiş fiyatlar esas alınır ve dönüştürme oranının düzeltilme esasları HDT ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilir. 2.4.8.4 İtfa Planına Bağlı Dönüştürme HDT’ler itfa planına bağlı olarak hisse senetlerine dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürme esasları ve itfa planı izahname ve sirkülerde yer alır. HDT’lerin hisselere taksitler halinde dönüştürülmesi durumunda, son taksidin HDT vadesinin bitim tarihine rastlayacak şekilde belirlenmesi zorunludur. Ortaklıklar, itfa planına bağlı dönüştürmede aşağıdaki esaslardan birini seçebilir: a) Ortaklık, dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken pay sayısını temsil eden tutarda sermaye artırımı yaparak hisse senetlerini, dönüştürülmek üzere, HDT sahiplerine arz eder. İtfa edilecek HDT’lerin sahipleri, dönüştürme süresi içinde bu haklarını HDT’lerini hisse senetlerine dönüştürmek veya anaparalarını işlemiş faiziyle birlikte geri almak üzere kullanırlar. Dönüştürme süresi içerisinde ortaklığa dönüştürme talebiyle başvuruda bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri HDT bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller HDT’lerin dönüştürme süresinin sonunda ortaklık tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Dönüştürme süresinin sonunda, hisse senetleriyle değiştirilmeyen HDT’ler nedeniyle ortaklığın elinde kalan hisse senetleri, Kurul’un hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasına ilişkin düzenlemelerine uygun olarak halka arz edilir. b) Ortaklık, HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi hakkının kullanılabilmesi için, dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce özel durum açıklaması yapar. Yapılacak özel durum açıklamasında; dönüştürmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ile dönüştürmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Ortaklık talepte bulunan HDT sahiplerine yönelik olarak, HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken pay sayısını temsil eden tutarda sermaye artırımı yaparak hisse senetlerini, dönüştürülmek üzere, bu kişilere arz eder. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi içerisinde talepte bulunulmayan HDT sahiplerinin tüm hakları devam eder. Dönüştürülecek HDT’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunlu olup; dönüştürme işlemlerinin itfa planına uygun olarak tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. 2.4.8.5 Ortaklığın Talebine Bağlı Dönüştürme ve Dönüştürme Çağrısı HDT’lerin tamamı veya bir kısmı ortaklığın talebine bağlı olarak hisse senetlerine ______________________________________________________________________ 47 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde belirtilir. HDT’lerin kısmen dönüştürülmesi durumunda, dönüştürülecek HDT’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi hakkının kullanılabilmesi için, dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce ortaklık tarafından özel durum açıklaması yapılır. Yapılacak özel durum açıklamasında; dönüştürmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ve ortaklığın dönüştürme çağrısını kabul etmeyen tasarruf sahiplerine yapılacak ödeme ile dönüştürmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Talep toplama süresi içerisinde talepte bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri HDT bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller HDT’lerin dönüştürme tarihinde ortaklık tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Dönüştürme hakkı kullanılmak üzere talepte bulunulan toplam HDT’ler karşılığında verilecek hisse adedinin, ortaklığın toplam pay sayısına oranının %20’nin altında kalması durumunda sermaye artırımı yapılmayabilir; ancak, bu durumda dönüştürme işleminin ne şekilde yapılacağına ve dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerinin hangi surette temin edileceğine ilişkin bilgilere izahname ve sirkülerde yer verilir. Dönüştürme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. Dönüştürülecek HDT’lere ilişkin talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. 2.4.8.6 Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Dönüştürme Hakkının Kullanım Esasları Olarak Dönüştürme ve HDT’lerin tamamı veya bir kısmı tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak hisse senetlerine dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde belirtilir. Dönüştürme hakkını kullanmak isteyen HDT sahipleri, HDT’lerin ihracına ilişkin izahnamede belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce dönüştürme hakkının kullanımı için ortaklığa bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. Dönüştürme hakkı kullanılmak üzere talepte bulunulan toplam HDT’ler karşılığında verilecek hisse adedinin, ortaklığın toplam pay sayısına oranının %20’nin altında kalması durumunda sermaye artırımı yapılmayabilir; ancak, bu durumda dönüştürme işleminin ne şekilde yapılacağına ve dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerinin hangi surette temin edileceğine ilişkin bilgilere izahname ve sirkülerde yer verilir. Dönüştürme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. 2.4.8.7 Hisse Senetlerinin Tahsisinde Öncelik Hakkı HDT ile dönüştürülmek üzere artırılacak sermayeyi temsil eden hisse senetleri, TTK nın ______________________________________________________________________ 48 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 394 üncü maddesiyle ortaklara tanınan yeni pay alma hakkı da dahil olmak üzere, her türlü önceliklerden öne alınarak HDT sahiplerine tahsis olunur. 2.4.8.8 İşlemiş Faizler ve Giderler HDT’lerin dönüştürme gününe kadar işlemiş faizleri HDT sahiplerine nakden ödenir. Dönüştürme giderlerinin tamamı ortaklığa aittir. 2.4.8.9 Dönüştürme Hakkının Kalkması Ortaklık tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen dönüştürme hakkını kullanmayan HDT sahiplerinin dönüştürme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki HDT sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar. 2.4.9 Değiştirilebilir Tahvil’lere (DET) İlişkin Esaslar Düzenlemede DET (Değiştirilebilir Tahvil); ihraçcı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetler olarak tanımlanmaktadır. 2.4.9.1 DET’lerin Vadesi ve Değiştirmenin Başlangıcı DET’in vadesi 1 yıldan az olamaz. DET’lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir. 2.4.9.2 Değiştirme Fiyatı ve Oranı Değiştirme fiyatı, DET sahiplerinin tahvillerini hisse senetleri ile değiştirmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. Değiştirme oranı, hisse senedi ile değiştirme sırasında DET’in nominal değeri karşılığında verilecek pay sayısını gösterir. Payları borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören ortaklıklarca ihraç edilecek DET’lerin tahsisli olarak satılması durumunda uygulanacak değiştirme fiyatının belirlenmesinde, hisseleri borsada işlem gören ortaklıkların tahsisli sermaye artırımlarına ilişkin fiyat tespit esasları uygulanır. İhraç edilmiş DET’lere ilişkin dönüştürme işlemleri, ortaklığın ve mevcut ortakların hak ve menfaat kaybına neden olacak şekilde gerçekleştirilemez. İhraç edilen DET’lerin vadesi içerisinde sermaye artırımı, temettü ödemesi ve benzeri nedenlerle hisse fiyatını etkileyen işlemler olması durumunda değiştirme oranının belirlenmesinde düzeltilmiş fiyatlar esas alınır ve değiştirme oranının düzeltilme esasları DET ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilir. Değiştirme oranı DET’in vadesi içerisinde yapılacak bütün sermaye artırımlarında hesaplanarak, yeni değiştirme oranı ihraçcı tarafından özel durum açıklaması ile kamuya duyurulur. 2.4.9.3 İtfa Planına Bağlı Değiştirme ______________________________________________________________________ 49 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU DET’lerin halka arz edilmesi durumunda değiştirme esasları ve itfa planı izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin hisseler ile taksitler halinde değiştirilmesi durumunda, son taksidin DET vadesinin bitim tarihine rastlayacak şekilde belirlenmesi zorunludur. İhraçcı, DET’lerin hisse senetleri ile değiştirilmesi hakkının kullanılabilmesi için, değiştirmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce özel durum açıklaması yapar. Yapılacak özel durum açıklamasında; değiştirmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ile değiştirmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Değiştirmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. DET sahipleri değiştirme süresi içinde bu haklarını, DET’lerini hisse senetleriyle değiştirmek veya anaparalarını işlemiş faiziyle birlikte geri almak üzere kullanırlar. İhraçcı değiştirme talebinde bulunan DET sahiplerine yönelik olarak, değiştirilecek DET tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerini değiştirmek üzere DET sahiplerine arz eder. Değiştirilecek DET’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. Değiştirmeye ilişkin talep toplama sahiplerinin tüm hakları devam eder. süresi içerisinde talepte bulunulmayan DET İhraçcının, değiştirilecek DET tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerini hangi surette temin edeceğine ilişkin bilgilerin izahname ve sirkülerde açıklanması zorunlu olup; değiştirme işlemlerinin itfa planına uygun olarak tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur. 2.4.9.4 İhraçcının Talebine Bağlı Değiştirme ve Değiştirme Çağrısı DET’lerin tamamı veya bir kısmı ihraçcının talebine bağlı olarak hisse senetleri ile değiştirilebilir. DET’lerin halka arz edilmesi durumunda, değiştirmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin kısmen değiştirilmesi durumunda, değiştirilecek DET’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. DET’lerin hisse senetleri ile değiştirilmesi hakkının kullanılabilmesi için, değiştirmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce ihraçcı tarafından özel durum açıklaması yapılır. Yapılacak özel durum açıklamasında; değiştirmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ve ihraçcının değiştirme çağrısını kabul etmeyen tasarruf sahiplerine yapılacak ödeme ile değiştirmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Değiştirmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Talep toplama süresi içerisinde talepte bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri DET bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller DET’lerin değiştirme tarihinde ihraçcı tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Değiştirme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur. Değiştirilecek DET’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. 2.4.9.5 Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Olarak Değiştirme Hakkının Kullanım Esasları Değiştirme ve DET’lerin tamamı veya bir kısmı tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak hisse senetleriyle ______________________________________________________________________ 50 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU değiştirilebilir. DET’lerin halka arz edilmesi durumunda, değiştirmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin kısmen değiştirilmesi durumunda, değiştirilecek DET’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. Değiştirme hakkını kullanmak isteyen DET sahipleri, DET’lerin ihracına ilişkin izahnamede belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce değiştirme hakkının kullanımı için ihraçcıya bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. İhraçcı, söz konusu bildirimin kolaylıkla yapılabilmesi için gerekli önlemleri alır. Değiştirme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur. 2.4.9.6 İşlemiş Faizler ve Giderler DET’lerin değiştirme gününe kadar işlemiş faizleri DET sahiplerine nakden ödenir. Değiştirme giderlerinin tamamı ihraçcıya aittir. 2.4.9.7 Değiştirme Hakkının Kalkması İhraçcı tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen değiştirme hakkını kullanmayan DET sahiplerinin değiştirme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki DET sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar. HDT’ler ve DET’lerle ilgili olarak bu bölümde yer almayan hususlarda, yukarıda yer alan tahvillere ilişkin açıklamalar esas alınır. 2.4.10 Bonolar 2.4.10.1 Finansman Bonosu Finansman bonoları, ihraçcıların bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek iskonto esasına göre sattıkları menkul kıymettir. Finansman bonolarının vadesi 360 günden fazla olamaz. Finansman bonoları, ihraçcı tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. Halka arz edilmek suretiyle satışa sunulan finansman bonolarının satışında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda hesaplanarak, satışın yapılacağı yerlerde satış süresi içerisinde ihraçcı tarafından duyurulur. 2.4.10.2 Altın, Gümüş ve Platin Bonoları Altın, gümüş ve platin bonoları, İAB üyesi bankalar ile kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ederek iskontolu veya iskontosuz olarak sattıkları menkul kıymettir. Altın, gümüş ve platin bonolarının vadesi 60 günden az 360 günden fazla olamaz. Halka arz edilmek suretiyle ve iskonto esasına göre satışa sunulan altın, gümüş ve platin bonolarının satışında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda ______________________________________________________________________ 51 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU hesaplanarak, satışın yapılacağı yerlerde satış süresi içerisinde ihraçcı tarafından duyurulur. Altın, gümüş ve platin bonolarının satış bedeli, esasları izahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla, Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir. Altın, gümüş ve platin bonolarına ilişkin ödemeler, esasları izahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla, kıymetli madenin borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ilan edilen gösterge niteliğinde döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden ya da ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden aracı kuruluş vasıtasıyla yapılır. 2.4.10.3 Banka Bonoları Banka bonoları, bankaların bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek iskonto esasına göre sattıkları menkul kıymettir. Banka bonolarının kayda alınması, bankanın önerisi üzerine tedavül ve satış limitlerinin Kurulca belirlenmesini de kapsar. Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az 360 günden fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az 360 günden fazla olamaz. Banka bonoları, ihraççı banka tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. Halka arz edilmek suretiyle satışa sunulan banka bonolarının satışında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda hesaplanarak, satışın yapılacağı yerlerde satış süresi içerisinde banka tarafından duyurulur. İhraç edilmiş banka bonoları ikinci el piyasada, bu banka bonolarını ihraç etmiş banka tarafından da alınıp satılabilir. 2.4.10.3.1 Banka Bonolarının Tedavül ve Satış Limitleri Tedavül limiti, ihraççı bankanın satabileceği bonolardan herhangi bir anda tedavülde bulunabilecek azami nominal tutarı ifade eder. Tedavül limiti, bankanın bağımsız denetimden geçmiş ve başvuru tarihine en yakın üç aylık finansal tablolarında görülen ödenmiş veya çıkarılmış sermaye ve genel kurul veya bu görevi ifa eden organlarınca onaylanmış yıl sonu veya ara finansal tablolarında görülen yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların ve tedavüldeki borçlanma araçlarının nominal tutarının düşülmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Tedavül limitinin hesaplanmasında, özel bağımsız denetime tabi tutulmuş finansal tablolar esas alınır. Tedavül limitinin hesaplanmasına esas teşkil eden finansal tabloların bağımsız denetimden geçirilmiş olması halinde özel bağımsız denetim raporu istenmez. Halka açık ortaklık niteliğindeki bankalar tarafından yapılan ihraçların tedavül limitinin hesabında, yukarıdaki esaslar çerçevesinde, yedek akçeler de dikkate alınır. ______________________________________________________________________ 52 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Banka bonolarının tedavül limitinin hesaplanmasında 3/8/2009 tarihli ve 2009/15344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda belirtilen esaslara uyulur. Satış limiti, bankanın Kurul kaydına alınarak satışına yetkili kılındığı banka bonolarının nominal tutarını ifade eder. Satış limiti içerisinde yapılacak bono satışları, tedavül limiti dahilinde gerçekleştirilir. Satış limitinin, tedavül limitinin üzerinde belirlenmiş olması, herhangi bir anda tedavül limitinin aşılabileceği anlamına gelmez. Kurul kaydına alınmış banka bonolarının yapılan satışlar sonucunda satış limitine ulaşılması halinde, yeniden bono satılabilmesi için satılmak istenen yeni banka bonolarının Kurul’a kaydettirilmesi zorunlu olup, satılacak yeni banka bonolarının nominal tutarı yeni satış limitini oluşturur. Makul gerekçelerin varlığı halinde, bankanın daha önce Kurul’a kaydettirmiş olduğu banka bonolarına ilişkin satış limiti dolmadan Kurulca yeni bir satış limiti verilebilir. Tahvillere ilişkin olarak yukarıda yer verilen itfa, erken itfa ve faiz belirleme yöntemine ilişkin esaslar bonolarda da kıyasen uygulanır. 2.4.11 Diğer Borçlanma Araçları Kurul’un Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”inde sayılmamakla birlikte, niteliği itibari ile borçlanma aracı olduğu Kurulca kabul edilecek sermaye piyasası araçlarının kayda alınmasına ilişkin başvurular, yukarıda açıklanan bu Tebliğ hükümlerinin kıyasen uygulanması suretiyle sonuçlandırılır. 2.5. Varlık Finansman Fonları ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) Sermaye Piyasası Kanununun varlığa dayalı menkul kıymetleri düzenleyen 13/A maddesinin değiştirilmesi ve 5582 sayılı Kanun ile varlık finansman fonuna düzenleyen 38/C maddesinin eklenmesi sonucu varlığa dayalı menkul kıymetler farklı bir yapı ile mevzuatımıza kazandırılmıştır. Yeni düzenlemelerle varlığa dayalı menkul kıymetler bilanço dışı bir enstrüman olarak tasarlanmış ve sadece varlık finansman fonu tarafından ihraç edilmesine olanak sağlanmıştır. Varlık Finansman Fonları ve varlığa dayalı menkul kıymetlerin Kurul kaydına alınması, ihracı ve kamunun aydınlatılmasına ilişkin esaslar 27.08.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:III, No: 35 Tebliği ile düzenlenmiştir. 2.5.1 Varlık Finansman Fonu Varlık finansman fonu, ihraç edilen VDMK karşılığında toplanan paralarla, VDMK sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fonun Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kurulması zorunludur. Fonun tüzel kişiliği yoktur. Fon malvarlığı kurucunun, hizmet sağlayıcının ve kaynak kuruluşun malvarlığından ayrıdır. Aynı kurucu tarafından kurulan fonlar kuruluş sırasına göre ardışık sayı ile numaralandırılır. ______________________________________________________________________ 53 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Fona ve fondan yapılacak her türlü ödeme ve harcama için bir banka nezdinde Kurucunun diğer hesaplarından ayrı olarak Fon adına bir hesap açılır. Fon süreli veya süresiz olarak kurulur. Fon doğrudan aktarım veya dolaylı aktarım usullerinden biri ile yönetilir. Doğrudan aktarım, fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen, ödeme planına bağlı olan veya olmayan nakit akımlarının Tebliğ kapsamında gerekli kesintiler yapıldıktan sonra Fon bünyesinde bekletilmeksizin doğrudan VDMK sahiplerine aktarılmasıdır. Dolaylı aktarım usulünde ise fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen, ödeme planına bağlı olan veya olmayan nakit akımlarının Tebliğ kapsamında gerekli kesintiler yapıldıktan sonra VDMK sahiplerine aktarılmadan önce Fon iç tüzüğü ve izahnamede belirtilen esaslar çerçevesinde Fon bünyesinde bekletilmesi mümkündür. VDMK ödemeler tamamlandıktan sonra itfa edilir. Fon, Tebliğde belirtilen amaçlar dışında kurulamaz ve kullanılamaz. Tebliğ kapsamında kurulmayan fonlar için "Varlık finansmanı fonu", Tebliğ kapsamında ihraç edilmeyen menkul kıymetler için "varlığa dayalı menkul kıymet", "VDMK" veya bunlara eşdeğer ifadeler kullanılamaz. Fon Kurucularının Nitelikleri Varlık finansman fonu oluşturmaya yetkili kurucular, bankalar, finansal kiralama ve finansman şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları ve Tebliğde yer alan nitelikleri taşıyan aracı kurumlardır. Fon kurmak isteyen kurucuların; a) Kendi özel mevzuatları ve/veya sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde sahip olmaları gereken kriterleri sağlamaları ve faaliyetlerinin tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla sürekli veya son bir yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak sınırlandırılması veya durdurulması kararı verilmemiş olması, b) Yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, inancı kötüye kullanma, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, dolanlı iflas, istimal ve istihlak kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlar ile ihaleye fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, vergi kaçakçılığı ve terörün finansmanı suçlarından dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı haklarında verilmiş mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması, gerekir. Kurucu olacak aracı kurumların, Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri ile birlikte ayrıca; - Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, - Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımına aracılık, - Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev - Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı, - Yatırım danışmanlığı, - Portföy İşletmeciliği veya yöneticiliği, ______________________________________________________________________ 54 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU faaliyetlerinde bulunmak üzere Kuruldan izin almış olmaları, - Asgari özsermayelerinin, sahip olunan tüm yetki belgelerine karşılık gelen asgari özsermaye tutarının en az 10 katı olması, - Sermaye yeterliliği tabanı tutarlarının olması gerekenden en az %30 fazla olması, gerekmektedir Hizmet Sağlayıcı Fonun günlük idaresinden hizmet sağlayıcı sorumludur. Hizmet sağlayıcı, kurucu veya kurucunun sahip olması gereken niteliklere haiz diğer bir kuruluştur. Hizmet sağlayıcının görev ve sorumlulukları Fon Kurulu ile aralarında akdedilen yazılı bir hizmet sözleşmesiyle belirlenir ve asgari olarak aşağıdaki hususları kapsar. a) Fon portföyünde yer alan varlıklara ilişkin alacakların zamanında tahsil edilmesi ve Fon hesabına aktarılması, b) Fon portföyünde yer alan varlıklara ilişkin sigorta, vergi ve benzeri idari işlemlerin yerine getirilmesi, c) Borçluların ödeme kabiliyetlerinin gözetimi ve denetimi ile ödemelerin geç yapılması veya hiç yapılmaması halinde borçluya gerekli ihtarların yapılması, ç) Alacaklardan kaynaklanan tüm nakit akımlarına ilişkin bilgilerin, ödeme zamanlarını ve bakiye bilgisini de gösterecek şekilde aylık olarak Fon Kuruluna raporlanması, d) Kurulca belirlenen diğer görevler. Hizmet sağlayıcıya piyasa rayicinin üstünde ücret ödenemez. Hizmet sağlayıcının sözleşmeyle belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya kendi özel mevzuatları gereği faaliyet izninin iptali halinde, sözleşme fon kurulu tarafından sona erdirilerek önceden belirlenmiş başka bir hizmet sağlayıcı atanır ve aynı gün Kurula bilgi verilir. Fon Portföyüne Alınabilecek Varlıklar Fon portföyüne, içtüzüğünde hüküm bulunmak şartıyla aşağıdaki varlıklar dahil edilebilir; a) Bankaların ve finansman şirketlerinin, ipotekli konut kredileri haricindeki tüketici kredilerinden, ipotekli kredilerden, motorlu kara taşıtları kredilerinden, proje finansmanı kredilerinden ve kurumsal kredilerinden kaynaklanan alacaklar, b) İlgili mevzuat uyarınca finansal kiralama yapmaya yetkili kuruluşların yaptıkları finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, c) T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığının gayrimenkul satışından kaynaklanan alacakları, ç) Fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakdin değerlendirilmesi amacına yönelik olarak yapılan nakit benzeri kısa vadeli yatırımlar, d) Kurulca uygun görülecek diğer varlıklar. Nakit benzeri kısa vadeli yatırımlar; üç aydan kısa vadeli ters repo ve mevduat ile likit fonlar, Borsa Para Piyasası İşlemleri ve Kurulca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçlarını ifade eder. Fon malvarlığı, Kanun, bu Tebliğ, fon içtüzüğü ve ilgili diğer mevzuattan doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesi amacı dışında kullanılamaz. Fon malvarlığı, ihraç edilen VDMK'lar itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. ______________________________________________________________________ 55 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 2.5.2 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler VDMK, varlık finansman fonu portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetleridir. VDMK, Fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile Fon Kurulunun talebi ile ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymetler borsalarında işlem görebilir. VDMK ihraçları, Fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir. a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar, d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler. VDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. VDMK’lar halka arz edilmek üzere ihraç edilebileceği gibi, halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcılara satılabilir. Halka arz edilmesi durumunda, Kurul tarafından onaylanmış izahname ve sirkülerin yayımlanması zorunludur. İzahname ve sirkülerin içeriği Kurul tarafından belirlenir. 2.6. Gayrimenkul Sertifikaları Gayrimenkul Sertifikaları Kurulun Seri:III, No:19 sayılı Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Gayrimenkul sertifikası, ihraçcıların bedellerini inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, nominal değeri eşit, hamiline yazılı menkul kıymettir. Bu sertifika sahipleri gerekli sayıda sertifikaya sahip olarak vade sonunda inşa edilecek gayrimenkulü devralabilirler ya da ilan edilen faizi elde edebilirler. Gayrimenkul sertifikalarının metinlerinde aşağıda belirtilen unsurların bulunması zorunludur. a) Gayrimenkul sertifikası ibaresi, b) İhraçcının unvanı, c) Sertifikanın nominal değeri, d) Sertifikaya konu gayrimenkulün pafta, ada, parsel numarası, metrekaresi ve diğer nitelikleri, e) Sertifika sahiplerinin asli edimin yerine getirilmesini talep edecekleri tarihler ve bu edimin yerine getirilme süresi, f) Tali edim ve yerine getirilme süresi, g) Cezai şartlar ve yerine getirilme süresi, h) Sertifika sahibinin ödemekle yükümlü olacağı vergi, resim, harçlar ile şerefiye gibi giderler hakkında bilgi, ı) İhraçcının edimlerinin yerine getirilmesinin banka tarafından garanti edildiği. Asli Edim : Gayrimenkul sertifikasında belirtilen sürede mülkiyetin gayrimenkul sertifikası sahibine geçirilmesi yükümlülüğüdür. Asli edimi kullanmak isteyen sertifika sahipleri, sertifikada belirtilen tarihlerde almak istedikleri bağımsız bölümün gerektirdiği sayıda sertifika ibraz etmek; ihraçcı ise, belirtilen sürede gayrimenkulün mülkiyetinin ______________________________________________________________________ 56 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU tesisini ve teslimini yapmak zorundadır. Birden fazla kişi yeterli sayıda sertifikayı ibraz ederek müşterek mülkiyet esasları çerçevesinde asli edimin yapılmasını talep edebilir. Tali Edim : Asli edimin yerine getirilmesini belirlenen süreler içerisinde talep etmeyen sertifika sahiplerine, anapara ve izahnamede belirtilen oranlarda faiz ödenmesini veya gayrimenkulün sertifika sahiplerince talep edilmeyen bölümünün banka tarafından açık artırma ile satılarak sertifika sahiplerine dağıtılmasıdır. İhraçcı tali edimi belirlenen süre içerisinde yerine getirmekle yükümlüdür. Cezai Şart : Sertifikaya konu olan projenin gerçekleştirilememesi veya tamamlanmasının gecikmesi halinde yerine getirilmesi taahhüt edilen yükümlülüklerdir. İhraçcının edimlerinin ve belirlenen cezai şartların bir banka tarafından garanti edilmesi zorunludur. Bankanın ihraçcı lehine vereceği garantiler için şekli ve projeye göre miktarı Kurulca belirlenecek, Kurula hitaben düzenlenmiş Banka Teminat Mektubu'nun Kurula verilmesi gereklidir. Gayrimenkul sertifikası ihraç etmek isteyen ortaklıkların; a) Gayrimenkul sertifikası ihracına konu olacak projeye eşdeğer büyüklükteki en az bir projeyi, sözleşmesi ve teknik şartnamelerine uygun olarak Kurula başvuru tarihinden önceki 5 yıl içerisinde tamamlamış olması, b) Üstlendiği gayrimenkul projesini gerçekleştirebilecek mesleki ve teknik donanıma sahip olduğunu belgelendirmesi, şarttır. Sertifika ihracı karşılığında elde edilen para banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraçcı adına değerlendirilir. Banka tarafından ihraçcıya anapara ve gelirin aktarılması sözleşmede yeralan esaslara göre gerçekleştirilir. 2.6.1. Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Gayrimenkul sertifikalarının Kurul kaydına alınması zorunludur. Halka arz yoluyla satılacak sertifikaların Kurul kaydına alınmasından sonra ihraçcı, Kurulca onaylanmış izahnameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde Ticaret Siciline tescil ile TTSG'nde ilan ettirir. İzahnamenin tescil tarihinden en geç bir hafta içinde ise, halkın sertifikaları satın almaya davet edilmesi amacıyla, Türkiye çapında yayım yapan gazete veya gazetelerde sirküler ilan ettirilir. Sirküler yayımlanmadan ilan ve reklama başlanmaz. Gazeteler yoluyla yayım yapılmak istendiği takdirde, yapılacak ilk ilan ve reklamların sirkülerle aynı gazetelerde ve aynı tarihlerde yayımlanması zorunludur. Bu uygulamada, ilan ve reklamlar sirkülerden daha büyük ebatta yayımlanamaz. Bunlara ilişkin gazetelerin birer nüshası ilk yayımı izleyen 6 işgünü içerisinde Kurula gönderilir. Sertifikaların satış süresinin bitiş tarihinden itibaren 6 işgünü içinde Banka; ______________________________________________________________________ 57 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU a) İzahnamenin yayımlandığı TTSG ve sirkülerin ilan edildiği gazetelerin birer nüshasını, b) Satış sonuçlarını gösteren bilgileri, c) Satış süresi sonunda satılamayan sertifikaların iptal edilmesi halinde bunların noter önünde iptal edildiğini gösterir belgeyi, Kurula göndermekle yükümlüdür. Sertifikaların, satış süresinin bitiminden itibaren en geç onbeş gün içinde kota alınmasını teminen gerekli belgenin verilmesi istemiyle Kurula başvurulur. Bu belgenin alınmasını izleyen en geç 15 gün içinde sertifikaların kote edilmesi isteği ile menkul kıymetler borsasına müracaat edilir. 2.7. Yabancı Sermaye Piyasası Araçları Ülkemizde yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları kayda alınması ve satışı, Kurulun Seri:III, No:20 sayılı Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği içinde düzenlenmiştir. Yabancı sermaye piyasası araçları; çıkarıldıkları ülke borsalarında alım satım konusu olan ve Kurulca niteliği belirlenen menkul kıymetler ile hak ve alacakları temsil eden diğer kağıtlardır. (Hisse senetleri, tahviller, yatırım fonu katılma belgeleri v.b.) Depo sertifikası; Takasbank veya Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun görülen saklama kuruluşlarında depo edilen yabancı menkul kıymetleri temsilen çıkarılan ve bu menkul kıymetlerin verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, hamiline yazılı, nominal değeri temsil ettiği yabancı menkul kıymetin para birimi cinsinden ifade edilen sermaye piyasası aracıdır. Tebliğde aşağıda belirtilen işlemlere konu olan yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının Kurula kaydettirilmesi zorunlu kılınmıştır: a) b) c) d) Yeni çıkarılan yabancı sermaye piyasası araçlarının halka arzı, Yabancı sermaye piyasası araçlarının, maliklerince halka arzı, Depo sertifikalarının halka arzı, Yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının tahsisli satışı. Yabancı hisse senetlerinin Türkiye’de halka arz yoluyla satışının, depo sertifikaları vasıtasıyla yapılması şarttır. Yukarıdaki halka arz işlemleri aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılır. İhraçcılar veya söz konusu menkul kıymetlerin malikleri aracı kuruluşlarla Tebliğdeki asgari koşulları taşıyan bir Temsilcilik Sözleşme yapmak zorundadır Depo sertifikalarının temsil ettiği yabancı menkul kıymetler, Kurula yapılacak kayda alınma başvurusu öncesinde saklama kuruluşunda aracı kuruluş adına depo edilir. Saklama kuruluşundan alınacak belge Takasbank’a teslim edilir ve Kurulca kayda alınmayı müteakip depo sertifikaları Takasbank tarafından aracı kuruluş adına çıkarılır. Depo sertifikalarının metninde aşağıdaki kayıtların bulunması zorunludur: a) “Depo Edilen Yabancı Menkul Kıymet Sertifikası” ibaresi, b) Aracı kuruluşun ticaret unvanı ve merkezinin adresi, c) Depo sertifikalarını çıkaran Takasbank’ın ticaret unvanı, adresi ve ilzama yetkili iki kişinin imzası, ______________________________________________________________________ 58 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) Depo sertifikalarının dayanağını oluşturan yabancı menkul kıymetleri çıkarın yabancı ortaklığın ticaret unvanı, merkezinin adresi, tabiyeti ve sermayesi, e) Depo sertifikalarının dayanağını oluşturan yabancı menkul kıymetlerin depo edildiği saklama kuruluşunun ticaret unvanı, merkezinin adresi, tabiyeti ve sermayesi, f) Depo sertifikasının nominal değeri, yabancı hisse senetleri için çıkarılıyorsa, temsil ettiği pay sayısı ve payın nominal değeri, g) Depo sertifikasının hamiline yazılı olduğu, h) Varsa yabancı menkul kıymete bağlı haklardan faydalanmayı sağlayan kuponlar. Depo sertifikaları istendiğinde, depo sertifikası sahiplerince temsil ettikleri yabancı menkul kıymetler ile değiştirilir. Aracı kuruluşun iade edilecek yabancı menkul kıymetleri Takasbank’a bildirmesini müteakip, Takasbank’tan alınacak durumu açıklayan yazı ile birlikte aracı kuruluş saklama kuruluşuna başvurarak sözkonusu menkul kıymetin iadesini ister. 2.7.1. Kurul Kaydına Alınma ve Borsaya Başvuru Türkiye’de halka arz edilecek yabancı menkul kıymetlerin aşağıdaki koşullara uygun olması gerekmektedir. a) Yatırım fonu katılma belgeleri hariç yabancı sermaye piyasası araçlarının, çıkarıldıkları ülkede varsa, Kurulca kabul edilen bir borsaya kote edilmiş olması, b) Yabancı sermaye piyasası araçları, Türk Lirası veya TC Merkez Bankası’nca günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar üzerine düzenlenmiş olması, c) Yabancı hisse senetlerinin depo sertifikaları vasıtasıyla halka arzında, Ortaklığın; i) Kuruluşundan itibaren en az 2 yıl geçmiş ve uluslararası muhasebe standartlarına göre hazırlanmış ve denetlenmiş son yıl mali tablolarına göre kar elde etmiş olması, ii) Daha önce ihraç etmiş olduğu hisse senetlerinin başvuru tarihinden en az 1 yıl önce borsaya kote edilmiş ve bu süre içerisinde en az 100 gün işlem görmüş olması, d) Yatırım ortaklıklarının sermayesinin başvuru tarihi itibariyle, Türkiye’deki yatırım ortaklıkları için Kurul düzenlemelerinde öngörülen tutardan az olmaması, e) Yabancı tahvil ve diğer borç senetlerini ihraç eden ortaklığın, Kurulca uygun görülen kuruluşlarca yapılmış derecelendirmelerde en az “Orta Kalite”yi gösteren dereceyi almış olması, e) Halka arz işlemlerinin aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması. Aracı kuruluşlar kayda alınma başvurusundan önce, yabancı sermaye piyasası araçları ile depo sertifikalarının ve bunları çıkaranların kayda alınması için gerekli nitelikleri taşıyıp taşımadıkları konusunda görüş almak üzere Kurula başvuruda bulunabilirler. Kurul gerekli gördüğü incelemeleri yaparak, inceleme sonucunu ilgili aracı kuruluşa bildirir. Yabancı sermaye piyasası araçlarının Türkiye’de halka satışı aşağıdaki süreç dahilinde gerçekleştirilir. - Kurul kaydına alınma, - Depo sertifikalarının çıkarılması, - Satış, - Borsaya başvurudur. Aracı kuruluşlar, ön görüş alarak veya almadan yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının kayda alınması için Kurula başvururlar. Kurul kaydına alınma, izahname ve sirküler düzenleme esasları ile halka arz ve satış işlemleri, yabancı sermaye piyasası aracının hisse senedi, tahvil veya diğer bir borç senedi niteliğinde olmasına göre, Kurul tebliğleri veya Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde yürütülür. ______________________________________________________________________ 59 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Aracı kuruluşlar, yabancı yatırım fonları katılma belgeleri hariç, halka arzettikleri yabancı sermaye piyasası araçlarını ve depo sertifikalarını kote ettirmek üzere, satış süresinin sonundan itibaren 15 gün içinde Borsa tarafından gerekli görülen bilgi ve belgelerle birlikte borsaya başvurmakla yükümlüdürler. Kurul tarafından kayda alınan yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları, Borsanın kotasyon koşulunu karşılayıp karşılamadıkları dikkate alınarak, ilgili pazarda işlem görür. 2.7.2. Depo Sertifikalarının Çıkarılması Depo sertifikaları, Kurula yapılacak kayda alınma başvurusu çerçevesinde saklama kuruluşunda aracı kuruluş adına depo edilir. Saklama kuruluşundan alınacak belge Takasbank’a teslim edilir ve Kurulca kayda alınmayı müteakip depo sertifikaları aracı kuruluş adına çıkarılır. Yabancı sermaye piyasası araçlarının metninde veya ekinde Türkiye’de bu araçlarla aynı nitelikteki sermaye piyasası araçlarına ilişkin Kurul düzenlemelerinde yer alan asgari bilgilerin bulunması, yabancı sermaye piyasası araçlarının, noterce onaylı Türkçe metinlerinin satış sırasında tasarruf sahiplerine verilmesi ve Türkçe metinlerin başında büyük harflerle “SERMAYE PİYASASI ARACI DEĞİLDİR. SATILAMAZ.” ibaresinin yer alması zorunludur. 2.7.3. Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Ödemeler Yabancı sermaye piyasası araçlarının ve bunları temsilen çıkarılan depo sertifikalarının, anapara, faiz, kar payı ödemeleri, sermaye piyasası aracının para birimi cinsinden ve bu ödemelere ilişkin giderlerin düşülmesi suretiyle yapılır. Aracı kuruluş yabancı sermaye piyasası aracına ilişkin anapara, faiz, kar payı ile ilgili ödemeleri, karşılıklarını tahsil ettiği günü izleyen ilk iş günü hak sahiplerine dağıtmaya başlamak zorundadır. 2.7.4. Sermaye Artırımından Doğan Haklar Yeni pay alma, bedelsiz hisse senedi ve temettü karşılığında hisse senedi alma gibi ortaklığın sermaye artırımından doğan haklar; aracı kuruluş tarafından şirketin sermaye artırımı nedeni ile çıkarmış olduğu hisse senetleri depo edilerek, Türkiye’de bunları temsilen yeni depo sertifikası ihraç edilmesi suretiyle kullandırılır. Aracı kuruluş, ortaklığın yapacağı sermaye artırımlarını, ortaklara duyurulduğu tarihte depo sertifikası sahiplerine de duyurmak zorundadır. Depo sertifikası sahipleri; ilan tarihinden itibaren 3 iş günü içerisinde, aracı kuruluşa hakların yurtdışında satılarak bedellerinin ödenmesi için başvurabilirler. Aracı kuruluş, depo sertifikalarının kayda alınması için gerekli belgelerle Kurula başvurur. Depo sertifikası sahiplerinin yeni depo sertifikası alma hakları vardır. Bu haklarını sirkülerde belirtilen satış süresi içerisinde kullanabilirler. Kullanılmak istenmeyen haklara mahsus kuponlar satış süresi içinde devredilebilir. Aracı kuruluş, yeni pay alma hakkını kullanma süresi içinde satılamayan depo sertifikalarını halka arzedebilir. 2.7.5. Genel Kurul Toplantıları, Kamuyu Aydınlatma Oy Hakkının Kullanılması ______________________________________________________________________ 60 TSPAKB ve SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Aracı kuruluş ortaklık genel kurulunun toplanacağı tarih ve gündemini, toplantıya katılmak isteyen depo sertifikası sahiplerinin yapması gereken işlemleri, yabancı ülkede duyurunun yapıldığı tarihte Türkiye çapında yayım yapan en az iki gazetede ilan ettirir ve bu ilanın yer aldığı gazeteleri Kurula gönderir. Genel kurul toplantılarında oy kullanımı için aracı kuruluş, temsilcilik sözleşmesi ve Kurulun vekaleten oy kullanılmasına ilişkin düzenlemelerinde belirlenen hükümler çerçevesinde vekaletname toplar. Yabancı hisse senetlerinin sağladığı oy hakkının vekil tayini yoluyla kullanılmayan kısmı için, aracı kuruluş, depo sertifikası sahiplerinin yararlarını gözeterek oy hakkını kullanır. İhraççılar, Türkiye’de yerleşik ortaklıkların tabi olduğu kamuyu aydınlatmaya ilişkin tüm yükümlülükleri yerine getirmek zorundadırlar. İhraçcının bulunduğu ülkedeki mevzuata göre hazırlanmış mali tablo ve raporlar ile bunların uluslararası muhasebe standartlarına göre hazırlanmış şekillerinin, bağımsız denetim ve derecelendirme raporlarının, hazırlanmalarını izleyen bir hafta içinde Kurula ve Borsa’ya gönderilmesi ve bu tabloların Kurul düzenlemeleri çerçevesinde ilan edilmesi gereklidir. 2.8. İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler 2.8.1. Genel Olarak İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler (İTMK) Sermaye Piyasası Kanununun 13/A maddesine dayanılarak Seri:III, No:33 “İpotek Teminatlı Menkul Kıymetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. İTMK, ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve oluşturulan teminat havuzundaki varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir. İTMK ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. İTMK sabit veya değişken faizli, iskontolu veya primli, nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilir. İpotek teminatlı menkul kıymetler bankalar ve ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilebilir. Tebliğ, banka ve ipotek finansmanı kuruluşlarının İTMK ihraççısı olabilmeleri için gerekli nitelikleri belirlemiştir. Bu çerçevede, bu kuruluşların İTMK ihraçcısı olabilmesi için, - gerekli mekan, donanım ve organizasyon yapısının oluşturulması - İTMK ihracı ve teminat varlıkların yönetiminden kaynaklanan risklere karşı risk yönetim sisteminin kurulmuş olması zorunludur. Bu şartları yerine getiren banka ve ipotek finansman kuruluşları durumlarını tevsik eden bilgi ve belgelerle birlikte Sermaye Piyasası Kuruluna (Kurul) başvurur. Başvuru sahibinin banka olması halinde Kurul, ilgili bankanının İhraçcı olmasını engelleyeci bir hususun bulunup bulunmadığı konusunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun (BDDK) görüşünü alır. 2.8.2. Teminat Varlıklar İhraççılar, ipotek teminatlı menkul kıymetlerin teminatı olan varlıkları, diğer varlıklarından ayrı olarak, oluşturacakları teminat havuzu içerisinde izlemekle ______________________________________________________________________ 61 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yükümlüdür. İhraçcılar, teminat varlıkların ihraçcının diğer malvarlığından ayrıştırılması amacıyla yazılı ve/veya elektronik ortamda kayıt sistemi olarak tanımlanan “teminat defteri” tutmak zorundadır. Teminat defterinin tutulmasına ilişkin usul ve esaslar BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle Kurulca belirlenir. Kurul, BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle, teminat havuzuna dahil edilen varlıklara ilişkin kayıtların ihraçcının yanı sıra ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde de tutulmasını zorunlu tutabilir. Teminat varlıklar ile ilgili tüm işlem ve ihtilaflarda, teminat defterine yapılmış olan kayıtlar esas alınır. Teminat havuzu; yapı kullanma izni alınmış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacaklar, ikame varlıklar ve bunların riskten korunması amacıyla yapılan sözleşmelerden oluşur. Bunlar dışında kalan varlık ve alacaklar teminat havuzuna dahil edilemez. Yapı kullanma izni alınmış konutlar üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ilgili konutun değerinin yüzde yetmişbeşini, yapı kullanma izni alınmış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ise ilgili gayrimenkulun değerinin yüzde ellisini aşan kısmı, teminat değerinin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Teminat havuzuna dahil edilecek yapı kullanma izni alınmış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların vadesi gelmiş tüm ödemelerinin yapılmış olması şarttır. İkame varlıklar nakit, devlet iç borçlanma senetleri, hazine kefaletiyle ihraç edilen menkul kıymetler, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatına üye ülkelerin merkezi yönetimleri ile merkez bankalarınca ya da bunların kefaletiyle ihraç edilen menkul kıymetler ile Kurulca uygun görülen benzer nitelikteki varlıklardan oluşur. Teminat havuzundaki tüm varlıklar içerisinde yapı kullanma izni alınmış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ve ikame varlıkların payı ayrı ayrı yüzde onbeşi aşamaz. İhraççılar, teminat havuzundaki varlıkların faiz, kur, kredi ve benzeri risklerden korunması amacıyla sözleşmeler yapabilir. Teminat havuzunda yer alan varlıkların riskten korunması amacıyla yapılmış sözleşmeler de teminat havuzuna dahildir. 2.8.3. Teminat Varlıkların Korunması İpotek teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez. İhraççının İTMK’lardan kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi ve teminat havuzlarına dahil edilen varlıkların menkul kıymet sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde, alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan ipotek teminatlı menkul kıymet sahipleri ihraççının diğer malvarlığına başvurabilir. 2.8.4. Teminat Sorumlusu İhraççcının Kurulun onayını almak suretiyle bir teminat sorumlusu belirlemesi zorunludur. İhraçcı, Kurulca sermaye piyasasında bağımsız denetimle yetkili kuruluşlar ______________________________________________________________________ 62 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU listesinde yer alan bir bağımsız denetleme kuruluşunu yönetim kurulu kararı ile teminat sorumlusu olarak atar. Kurul, iİTMK sahiplerinin haklarının korunması amacıyla teminat sorumlusunun değiştirilmesini istemeye veya teminat sorumlusunu re'sen değiştirmeye yetkilidir. Teminat sorumlusu olarak atanan bağımsız denetim kuruluşu, Kurulun bağımsız denetimle ilgili düzenlemelerinde yer verilen bağımsız denetçi niteliklerini haiz iki kişiyi temsilci olarak atayacaktır. Teminat sorumlusu ve temsilciler, Kurulun bağımsız denetim standartlarına ilişkin düzenlemelerinde yer alan ilkelere uyar ve kendilerine ait görevlerin yerine getirilmesi sorumluluğunu başkasına devredemez. Teminat sorumlusu, ihraççının Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun hareket edip etmediğini izlemekle yükümlüdür. Teminat sorumlusu, - - - - - Teminat defterindeki kayıtların, ihraççı tarafından Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak ve gerçeği yansıtacak şekilde tutulmasını ve muhafaza edilmesini sağlar, Teminat defterine ihraççı tarafından yapılan eklemelere ilişkin olarak yapılan kayıtları, kredi dokümanlarını, saklama hesaplarının dökümlerini ve türev araçlara ilişkin sözleşme metinlerini ve gerek gördüğü diğer bilgi ve belgeleri inceleyerek teyit eder ve Tebliğ hükümlerine uygun olmayan varlıkların teminat varlıklar arasından çıkarılması ve ilgili kayıtların defterden silinmesini ihraççıdan talep eder, İhraççının varlıkların teminat varlıklar arasından çıkarılması ve ilgili kayıtların teminat defterinden silinmesine ilişkin taleplerini, Kanun ve Tebliği hükümleri çerçevesinde inceler ve onaylar. En az 15 günde bir olmak üzere, Tebliğde yer alan teminat uyum ilkelerine uygunluğu inceler ve bu incelemenin sonuçlarına ilişkin olarak hazırlayacağı raporu ihraççıya sunar, İncelemeleri sırasında tespit etiği Kanun ve Tebliğ hükümlerine aykırı veya İTMK sahiplerinin haklarını tehlikeye sokabilecek durumları derhal Kurula bildirir, İncelemeleri sırasında ihraççı tarafından kendisine verilen bilgilerin hatalı olduğunu tespit etmesi halinde gerekli tedbirleri alır ve Kurula bilgi verir, Teminat uyum ilkeleri düzenlemeleri çerçevesinde yapılan incelemeler hakkında üçer aylık dönemler itibarıyla Kurula bilgi verir, Kurul tarafından talep edilebilecek diğer görevleri yerine getirir. Teminat sorumlusunun onayı olmadan herhangi bir varlık teminat varlıklar arasından çıkarılamaz ve teminat defterinden herhangi bir kayıt silinemez. 2.8.5. Teminat Uyum İlkeleri İpotek teminatlı menkul kıymetlerin itfasına kadar olan süre boyunca; a) Teminat havuzundaki varlıkların nominal değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin nominal değerine eşit ya da fazla olması, b) Teminat havuzundaki varlıkların getirisinin en az ipotek teminatlı menkul kıymetlerin getirisine eşit ya da fazla olması, c) Teminat havuzundaki varlıklardan elde edilen gelirin tutar ve ödeme dönemleri bakımından ipotek teminatlı menkul kıymet sahiplerine yapılan ödemeleri karşılaması, d) Teminat havuzunda yer alan varlıkların net bugünkü değerinin ipotek teminatlı ______________________________________________________________________ 63 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU menkul kıymetlerin net bugünkü değerinden yüzde ikisi oranında fazla olması, zorunludur. Tebliğ ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar belirlenmiş ve teminat uyum ilkeleri düzenlenmiştir. Teminat uyum ilkelerine ilişkin hesaplamalarda, - İpotekli kredilerin taşıması gereken nitelikleri kaybeden veya donuk alacak niteliğindeki ipotekli krediler, - İpotekli konut kredilerinin, kredinin teminatı olan konutun değerinin %75’ini aşan kısmı, - İpotekli ticari kredilerin, kredinin teminatı olan taşınmazın değerinin %50’sini aşan kısmı, hesaplamalarda dikkate alınmaz. 2.8.6. Kurul Kaydına Alınma İhraç edilecek İTMK’ların Kurul kaydına alınması talebiyle Kurula başvuru yapılması zorunludur. Başvurularda, Tebliğde belirlenen bilgi ve belgeler eksiksiz olarak Kurula tevdi edilir. Söz konusu bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunması halinde, yapılan başvurular Kurulca işleme alınmayacaktır. İTMK’lar halka arz edilerek ya da halka arz edilmeksizin ihraç edilebilir. İTMK’ların halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur. İzahname ve sirkülerin ihraçcı, aracı kuruluş ve teminat sorumlusu tarafından imzalanması gerekir. Aracı kuruluşlar ve teminat sorumlusu (Bağımsız denetleme kuruluşlarının sorumluluğunda olan bilgiler hariç) izahname ve sirkülerdeki bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından Sermaye Piyasası Kanunun çerçevesinde sorumludur. 2.8.7. İhraçcı Niteliğinin Kurumlarına Devri Kaybedilmesi ve Yönetimin Kamu Kurul, aşağıdaki hallerde ihraççının ihraççı olma niteliğini kaybettiğine dair karar alabilecektir. - İhraççının faaliyet izninin iptali, - İhraççının, İTMK ihracına uygun mekana, donanıma ve organizasyon yapısına ve risk yönetim sisteminin kurulmasına ilişkin Kurulca istenen nitelikleri kaybettiğinin anlaşılması, - BDDK’nın, ilgili bankanın ihraççı olmasını engelleyecek bir husus bulunduğuna dair Kurula bildirimde bulunması, - Kanun ve Tebliğ’de yer alan hükümlere aykırılıkların 15 işgünü içerisinde giderilmemesi, - Vadesinin üzerinden 15 işgünü geçmiş olmasına rağmen İTMK’larla ilgili ödemelerin yapılmaması, - İhraççının ihraççı olma niteliğini haiz olduğuna dair Kurul Kararını takip eden 3 sene içerisinde ihraç yapmaması, - İTMK’ların tamamen itfa olmasını takip eden üç sene içerisinde ihraç yapmaması. İhraçcı niteliğinin kaybedilmesi halinde Kurul eşzamanlı olarak, İTMK sahiplerinin menfaatinin korunması amacıyla, toplam yükümlülükleri üstlenmeksizin, teminat varlıkları yönetmek ve teminat varlıklardan elde edilen gelir yeterli olduğu ölçüde toplam ______________________________________________________________________ 64 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yükümlülüklerden kaynaklanan ödemeleri yapmak üzere, ihraççı niteliğini haiz bir başka banka ya da ipotek finansman kuruluşunu, teminat sorumlusunu veya başka bir bağımsız denetim kuruluşunu idareci olarak atar. İdarecinin atanması ile birlikte teminat sorumlusunun görevi sona erer. İhraççının ihraççı niteliğini kaybetmesi halinde teminat varlıklardan elde edilen gelir, öncelikle toplam yükümlülüklerden kaynaklanan ödemelerde ve idarecinin ücretinin ödenmesinde kullanılır. İTMK’lar tamamen itfa edilinceye kadar teminat varlıklar; kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve ihraççının iflas masasına dahil edilemez. İhraççının yönetiminin kamu kurumlarına devredilmesi halinde ihraçcı, faaliyet izni kaldırılmadığı sürece, teminat varlıkları yönetmeye ve toplam yükümlülüklerden kaynaklanan ödemeleri yapmaya devam eder. İhraçcının faaliyet izninin kaldırılması halinde, ihraççı niteliğini kaybetmesine ilişkin hükümler uygulanır. 2.9. Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler Varlık teminatlı menkul kıymetler (VTMK), ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan borçlanma senetleridir. VTMK, aşağıda belirtilen varlıkların teminatı altında Kurulca kayda alınarak ihraç edilebilecektir. - - Tüketici kredileri, Ticari krediler, Finansal ve operasyonel kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, İhracat işlemlerinden doğan alacaklar, Bankalar dışındaki, mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklıklar ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu İktisadi Teşebbüslerinin müşterilerine yaptıkları vadeli satışlardan doğan, senede bağlanmış alacaklar, Bankalar tarafından esnaf ve sanatkarlarla küçük işletmelere açılan ihtisas kredilerinden doğacak alacaklar, Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan alacaklar, Toplu Konut İdaresi Başkanlığının gayrimenkul satışından kaynaklanan alacakları, Toplam teminat havuzunun %10’unu aşmamak kaydıyla, teminat varlıklardan elde edilenler de dahil olmak üzere nakit, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ihraç edilen likidite senetleri ve bu Banka nezdinde yasal yükümlülükler dışında bulundurulan serbest mevduat ile devlet iç ve dış borçlanma senetleri. VTMK ihraç etmek isteyen ihraççıların, belirtilen alacak türlerini bir başkasından devralmasına da imkan verilmiştir. İhraççılar, ihraç ettikleri VTMK’ya teminat teşkil eden varlıkları kendi malvarlıklarından ayrı özel hesaplarda izlemek, bunlar için ayrı muhasebe hesapları açmak veya ayırt edici sistem altyapısı oluşturmak suretiyle teminat defteri tutmakla yükümlüdürler. VTMK itfa edilinceye kadar teminat varlıklar teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez. ______________________________________________________________________ 65 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Tebliğ kapsamında, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları VTMK ihraç edebileceklerdir. İhraç edilen VTMK için, gerekli görülmesi halinde Kurul tarafından banka garantisi istenebilecektir. Bu halde, ihraççılar tarafından banka garantisinin sağlanması zorunlu olacaktır. Kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları dışındaki ihraççılar tarafından, Kurulun sermaye piyasasında bağımsız denetimle yetkili kuruluşlar listesinde yer alan bir bağımsız denetim kuruluşunun teminat sorumlusu olarak atanması zorunlu tutulmuştur. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları için de bir teminat sorumlusu belirlenmesini zorunlu tutabilecektir. Teminat sorumlusu, ihraççının düzenleme hükümlerine uygun hareket edip etmediğini izlemekle, teminat defteri (Teminat defteri; teminat varlıkların, ihraççının diğer malvarlığından ayrıştırılması amacıyla yazılı veya elektronik olarak takip edildiği kayıt sistemidir.) ve teminat havuzunu (Teminat havuzu; varlık teminatlı menkul kıymetlere teminat gösterilebilecek varlıkları temsil eden kambiyo senetleri, sözleşmeler ve diğer belgelerdir.) kontrol etmekle yükümlüdür. Kurul, VTMK sahiplerinin haklarının korunması amacıyla teminat sorumlusunun değiştirilmesini istemeye veya resen değiştirmeye yetkilidir. İhraççı, VTMK’dan kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü kısmen veya tamamen yerine getirememesi durumunda, teminat sorumlusunun onayı çerçevesinde, teminat varlıklardan elde edilen fonları ivedilikle VTMK sahiplerine aktaracaktır. Teminat havuzlarına dahil edilen varlıkların VTMK sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde, alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan VTMK sahipleri, ihraççının diğer malvarlığına başvurabilecektir. Varlık teminatlı menkul kıymetler, halka arz yolu ile satılabileceği gibi, halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcılara da satılabilir. Her iki durumda da, ihraççıların, varlık teminatlı menkul kıymetlerin kayda alınması için Kurula başvurması gerekmektedir. Halka arz yolu ile yapılacak satışlarda izahname ve sirküler düzenlenecektir. Halka arz edilmeksizin yapılan ihraçlarda izahname ve sirküler düzenlenmez. Halka arz edilecek VTMK’nın satışının, anapara ve dönemsel faiz veya getiri ödemelerinin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması zorunludur. VTMK, Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. nezdinde hak sahipleri bazında izlenecek ve ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilecektir. 2.10. Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri Sermaye piyasası araçları ihraçcılarca halka arzedilerek ya da halka arzedilmeksizin satılabilir. Hisse senetlerinin halka arz yoluyla satışında Seri:VIII, No:22 “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Tebliği”nde düzenlenen satış yöntemlerinden biri ihraçcılarca veya hissedarca seçilerek kullanılır. 2.10.1. Talep Toplama Yöntemi ______________________________________________________________________ 66 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Talep toplama yönteminde, yatırımcıların satışa sunulan sermaye piyasası araçlarına ilişkin talepleri toplanır ve bu taleplerin değerlendirilmesi ile satışa sunulan sermaye piyasası araçları yatırımcılar arasında dağıtıma tabi tutulur. Talep toplama yöntemiyle satış; sabit fiyatla, fiyat teklifi alma ve fiyat aralığı yoluyla aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Aracı kuruluşlar talep formunu kabul etmeden önce yatırımcıların kimlik bilgilerini tespit ederler ve bir örneğini talep formuna eklerler. 2.10.1.1. Sabit Fiyatla Talep Toplanması Talep Formu Bu yolla yapılacak halka arzlarda; satışa sunulan aracın hisse senedi olması durumunda ihraçcı veya hissedar tarafından sabit bir fiyat, sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri olması durumunda ise sabit bir faiz oranı belirlenir. Sabit fiyat/faiz oranı'nı baz alan yatırımcıların miktara ilişkin taleplerini toplamak üzere "Talep Formu" düzenlenir. Sirküler İçeriği Kurul kaydına alınma esnasında onaylanarak verilen sirkülerde, talep toplama süresi, şekli, başvuruların değerlendirilmesi, sermaye piyasası araçlarının teslimi ve karşılanamayan taleplere ait bedellerin iadesi gibi hususlara ayrıca yer verilir. Talep Toplama Süresi Talep toplama süresi, sirküler ilanından itibaren en az 3, en çok 5 işgünü geçtikten sonra başlar. Talep toplama süresi en az 2 işgünü olarak belirlenir. Halka Arzda Kısıtlamalar İzahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla; halka arz edilecek sermaye piyasası araçları yatırımcı grubuna, ihraçcının çalışanlarına, ticari organik bağı bulunan yatırımcı kitlesine veya ihraçcının/hissedarın belirleyeceği bir yatırımcı kitlesine veya ihraçcının/hissedarın belirleyeceği bir yatırımcı kitlesine satılmak üzere sınırlandırılabilir. Satış sırasında talep edilebilecek sermaye piyasası aracı miktarlarına Kurulca uygun görüldüğü takdirde ihraçcının yönetim kurulunca veya hissedar tarafından asgari veya azami limitler konulabilir. Ancak getirilebilecek sınırlamalar ihraçcı, hissedar veya aracı kuruluş ile sermaye, yönetim denetim ve benzeri şekillerde ilişkisi bulunan kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanılamaz. Başvuruların belirli bir yatırım kitlesi ile sınırlı tutulmuş olması halinde yatırımcılar başvuru için aranan nitelikleri taşıdıklarına dair izahname ve sirkülerde öngörülen bir belgeyi talep formuna eklerler. Halka arzda belirli gruplara tahsisat yapmak isteyen ihraçcılar, halka arz edilecek sermaye piyasası aracının satış tutarının 163.500.000 TL ve üzerinde olması halinde halka arz edilecek sermaye piyasası aracı miktarının en az %30’unu, 163.500.000 TL’sının altında olması durumunda ise en az %50’sini küçük bireysel yatırımcılara tahsis etmek zorundadırlar. Bu gruptan yeterli talep olmaması halinde artan kısım diğer gruplara tahsis edilebilir. Bu tutar, her yıl Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenir. Bedellerin Yatırılması Satışa sunulan sermaye piyasası araçlarından almak isteyen yatırımcılar, almak istedikleri miktara ilişkin bedelleri sirkülerde belirtilen süre içinde, sirkülerde belirtilen banka hesabına yatırırlar ve halka arzı yürüten aracı kuruluşca düzenlenen talep ______________________________________________________________________ 67 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU formunu doldurup imzalarlar. Banka, yatırımcıya, bedelin satışa sunulan hangi miktar sermaye piyasası aracı için tahsil edildiğini gösteren bir makbuz verir. Alt Sınırlı Talepler Yatırımcılar istedikleri taktirde talep formunda almak istedikleri miktara ilişkin bir alt sınır belirleyebilirler. Dağıtım İlkeleri Talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sonunda sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapar: a. Başvuru taleplerinin satışa sunulan sermaye piyasası aracı tutarından az olması halinde bütün talepler karşılanır. Taleplerin satışa sunulan sermaye piyasası aracı tutarından fazla olması durumunda dağıtım şu şekilde gerçekleştirilir. Varsa belirli bir yatırımcı kitlesi için ayrılan kısım hariç olmak üzere, satışa sunulan toplam tutar, talep eden yatırımcı sayısına bölünür ve bu suretle bulunan tutar ve altındaki alım talepleri karşılanır. Kalan tutar, talebi tamamen karşılanamayan yatırımcı sayısına bölünerek aynı şekilde dağıtılır. Bu şekildeki dağıtım işlemine satışa sunulan sermaye piyasası araçlarının tamamı dağıtılıncaya kadar devam olunur. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda bir alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınırın altında kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsurat ortaya çıkması durumunda küsurat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında yönetim kurulunun veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. b. Talep toplama sonucunda sermaye piyasası araçlarının dağıtımı sırasında bir defadan fazla talepte bulunan yatırımcıların en yüksek miktarlı talep tutarları hesaplamada dikkate alınır ve diğer talepleri iptal edilir. c. Kendileri için belirli bir miktar hisse senedi ayrılmış yatırımcılar arasında dağıtım, varsa ön talep toplama duyurusu ile izahname ve sirkülerde açıklanan esaslar çerçevesinde yapılır. d. Talep toplama süresinin bitimini izleyen 2 iş günü içerisinde aracı kuruluş, bedelini bankaya ödeyerek sermaye piyasası aracı almak isteyen yatırımcıların adı-soyadını, TC Kimlik numarasını, adresini, yatırım fonlarının adlarını, yatırım ortaklıklarının ve diğer tüzel kişilerin ticaret unvanlarını, talep ettikleri sermaye piyasası aracı miktarını, miktar alt sınırlarını, hesaba para yatırdıkları tarih ve zamanı ve sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasındaki dağıtımını gösterir bir liste düzenleyerek ihraçcı veya hissedara verir. Bedel İadesi ve Teslim İhraçcı veya hissedar, dağıtım listesinin teslimini izleyen 2 iş günü içinde listeyi onaylayarak aracı kuruluşa teslim eder. Ayrıca karşılanamayan taleplere ve bedel iadelerine ilişkin bir listede aynı sürede bankaya iletilir. Banka, bu listeyi ilgili şubelerde ilan ederek, karşılanamayan taleplere ilişkin bedel iadelerini ihraçcının/hissedarın bildirim tarihinden itibaren hemen yapar. Onaylanan dağıtım listesini alan aracı kuruluş ise karşılanan taleplere ilişkin sermaye piyasası araçlarının teslimini yerine getirir. ______________________________________________________________________ 68 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplanması Fiyat aralığı uygulanması halinde, hisse senetleri taban fiyat ile tavan fiyat arasındaki marj %20'yi geçmemek şartıyla Kurul kaydına alınabilir. Bu takdirde talep tavan fiyatından toplanır. Fiyat aralığı ile talep toplanması durumunda gerçekleşen fiyat ile tavan fiyatı arasındaki farkın talepte bulunanlara iadesine ilişkin esaslar izahname ve halka arz sirkülerinde belirtilir. Oransal Dağıtım Yöntemi Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda istenmesi halinde, herhangi bir yatırımcı grubuna tahsis edilmiş bulunan toplam sermaye piyasası aracı miktarının bu gruba gelen toplam talep miktarına bölünmesi ile arzın talebi karşılama oranı bulunur. Söz konusu oran yatırımcıların talep ettikleri tutar ile çarpılarak, her bir yatırımcının talebi arzın talebi karşılama oranında sermaye piyasası aracı tahsis edilmesi suretiyle karşılanır. 2.10.1.2. Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplanması Bu tür halka arzlarda sabit fiyatla talep toplanmasından farklı olarak ihraçcı veya hissedar tarafından; (i) Hisse senedi satışlarında asgari bir satış fiyatı belirlenir ve üzerindeki fiyat teklifleri, (ii) Sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senedi satışlarında ise azami bir faiz oranı belirlenir ve bunun altındaki faiz oranı teklifleri, toplanır. 2.3.4.3.1. Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Yapılacak Hisse Senedi Satışları Talep Formu Belirlenen asgari fiyat baz alınarak, yatırımcıların bunun üzerindeki fiyat teklifleri ve miktara ilişkin talepleri, bu Tebliğ'in 2 no'lu ekinde yer alan "Talep Formu" düzenlenmesi suretiyle toplanır. Sirküler İçeriği Kurul kaydına alınma esnasında onaylanarak verilen sirkülerde talep toplama süresi, şekli, asgari fiyat, başvuruların değerlendirilmesi, hisse senetlerinin teslimi ve karşılanamayan taleplere ait bedellerin iadesi gibi hususlara ayrıca yer verilir. Talep Toplama Süresi Talep toplama süresi sirküler ilanından itibaren en az 3, en çok 5 işgünü geçtikten sonra başlar. Bu süre en az 2 işgünü olarak belirlenebilir. Bedellerin Yatırılması Satışa sunulan hisse senetlerinden almak isteyen yatırımcılar, almak istedikleri miktara ilişkin teklif verdikleri fiyat üzerinden bedelleri, sirkülerle belirtilen süre içinde sirkülerde belirtilen banka hesabına yatırımlar ve halka arzı yürüten aracı kuruluşça düzenlenen talep formunu doldurup imzalarlar. Banka, yatırımcıya, bedelin satışa sunulan hangi miktar hisse senedi için tahsil edildiğini gösterir bir makbuz verir. Alt Sınırlı Talepler ______________________________________________________________________ 69 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yatırımcılar istedikleri taktirde talep formunda almak istedikleri miktara ilişkin bir alt sınır belirleyebilirler. Dağıtım İlkeleri Talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sonunda hisse senetlerinin yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapar: Toplanan teklifler, en yüksek fiyat teklifinden en düşük fiyat teklifine doğru olmak üzere, her fiyat düzeyinde talep edilen miktarlar ile birikimli miktarları gösteren bir tabloya dönüştürülür. Birikimli olarak en çok hisse senedinin satılabildiği fiyat, satış fiyatı olarak belirlenir. Hisse senetlerinin dağıtımında bu fiyatı karşılayan teklifler dikkate alınır. Belirlenen fiyat düzeyinde talep edilen toplam hisse senedi miktarının satışa sunulandan fazla olması durumunda, en yüksek fiyatlı talepten başlamak suretiyle dağıtım işlemi yapılır. Teşekkül eden fiyat seviyesinde birden fazla yatırımcının karşılanamayan talebi olması durumunda, yatırımcılar arasında dağıtım talep miktarı ile orantılı olarak yapılır. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınırın altına kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsurat ortaya çıkması durumunda küsurat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında ihraçcı veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. Talep toplama süresinin bitimini izleyen 2 iş günü içerisinde aracı kuruluş, bedelini bankaya ödeyerek hisse senedi almak isteyen yatırımcıların adı-soyadı, TC Kimlik numarası, adresi ile yatırım fonlarının adlarını, yatırım ortaklıklarının ve diğer tüzel kişilerin ticaret unvanlarını, talep ettikleri hisse senedi miktarını, miktar alt ve üst sınırlarını, hesaba para yatırdıkları tarih ve zamanı ve hisse senetlerinin yatırımcılar arasında dağılımını gösterir bir liste düzenleyerek ihraçcı veya hissedara verir. Bedel İadesi ve Teslim İhraçcı veya hissedar listenin teslimini izleyen 2 iş günü içinde dağıtım listesini onaylayarak aracı kuruluşa bildirir. Ayrıca karşılanamayan taleplere ve karşılanan taleplerin fiyat farklarına ilişkin bir liste de aynı sürede bankaya iletilir. Banka bu listeyi ilgili şubelerde ilan ederek, karşılanamayan taleplere ve fiyat farklarına ilişkin bedel iadelerini ihraçcının bildirim tarihinden itibaren hemen yapar. Onaylanan dağıtım listesini alan aracı kuruluş ise karşılanan taleplere ilişkin sermaye piyasası araçlarının teslimini yerine getirir. 2.3.4.3.2. Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Yapılacak Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senedi Satışları Azami Faiz Oranı Tespiti ve Talep Toplama Sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetleri satışlarında da yukarıda belirtilen işlemler aynı şekilde yürütülür. Şu kadar ki, ihraçcı azami bir faiz oranı tespit eder, yatırımcıların kabul edecekleri faiz oranı ve miktarlarına ilişkin teklifler toplanır, teklifler en düşük faiz oranından en yüksek faiz oranına doğru olmak üzere her faiz oranı düzeyinde talep edilen miktarlar ile birikimli miktarları gösteren bir tabloya dönüştürülür ve birikimli olarak toplam satış tutarını (nominal değer olarak) karşılayabilen en düşük faiz oranı uygulanacak faiz oranı olarak belirlenir ve dağıtımda bu oranı karşılayan teklifler dikkate alınır. Borçlanma Senetlerinin Alıcıya Teslimi ______________________________________________________________________ 70 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetlerinin, satış esnasında alıcıya teslimi zorunludur. 2.10.2. Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi Bu yöntem sermaye piyasası araçlarının bizzat ihraçcı tarafından ya da aracı kuruluş vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplanmaksızın halka arz yoluyla satışıdır. Talep toplama yönteminin kullanılması durumunda, sirküler ilanına rağmen yeterli talepte bulunulmaması halinde, talep dışı kalan sermaye piyasası araçları için de bu madde hükümleri uygulanır. Bu yöntemi, diğer yöntemleri kullanma zorunluluğu olmayan ihraçcılar kullanabilir. Bu yöntemin uygulanması halinde; tasarruf sahipleri, sirkülerde belirtilen süre içinde pay bedellerini bir bankada açılan özel hesaba yatırarak sermaye artırımına katılırlar. 2.10.3. Borsa'da Satış Yöntemi Sermaye piyasası araçlarının halka arzı, ilgili tebliğler uyarınca Kurulun onayı üzerine İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği çerçevesinde Borsa'da yapılabilir. İlk defa halka arz edilecek hisse senetlerinin Borsa'da satılması, satıştan en az 20 iş günü önce Borsa tarafından gerekli görülen belgelerle birlikte Borsa'ya yapılacak başvurunun, Borsa yönetim kurulunca kabulü ve ilan edilmesi ile mümkündür. 2.10.4. Belirli İhraçcılar Satış Yöntemlerine Uyma Zorunluluğu Bulunan Aşağıda belirtilen durumlarda Tebliğ ile belirlenen yöntemlerin kullanılması zorunludur. 2.10.4.1. Hisse Senetleri Borsa'da İşlem Gören Ortaklıklar Kurulun Seri:I, No:13 Tebliği uyarınca, hisse senetleri Borsa'da nominal değerinin üzerinde işlem gören Ortaklıkların yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan paylarının satışında "Borsa'da satış" yönteminin kullanılması zorunludur. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Borsada hiç işlem görmemiş belirli bir tertibe veya gruba dahil hisse senetlerinin olması durumunda, bu tertip veya grup hisse senetlerine ilişkin yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların satışında "Borsada satış" yönteminin uygulanması zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, "Borsada satış" yönteminin uygulanmaması durumunda, yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların en az, borsada işlem gören ortaklık hisse senetlerinin, Borsada halka arz süresinin sonundaki üç işlem gününde Borsa birinci el pazarında gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama fiyatların aritmetik ortalaması üzerinden satılması zorunludur. 2.10.4.2. Hisse Senetleri Borsada İşlem Görecek Ortaklıklar Kurulun Seri:I, No:26 Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca, aracı kurumlar dışında kalan halka açık olmayan ortaklıkların ______________________________________________________________________ 71 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU hisse senetlerinin hissedarları tarafından halka arzedilmesi ile Kanun hükümlerine göre halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırarak, artırılan sermayeyi temsil eden paylarını kısmen veya tamamen halka arz etmeleri durumunda, "Talep Toplama" veya "Borsa'da Satış" yöntemlerinden birinin uygulanması zorunludur. Kurulun Seri:I, No:26 Tebliği'nin 13'üncü maddesi uyarınca ön talep toplanması halinde bu "Sabit Fiyatla Talep Toplama Yöntemi" uygulanır. Kurulun hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasına ilişkin düzenlemeleri uyarınca, aracı kurumlar dışında kalan halka açık olmayan ortaklıkların hisse senetlerinin hissedarları tarafından halka arzedilmesi ile Kanun hükümlerine göre halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırarak, artırılan sermayeyi temsil eden paylarını kısmen veya tamamen halka arz etmeleri durumunda, "Talep Toplama" veya "Borsada Satış" yöntemlerinden birinin uygulanması zorunludur. Kurulun hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasına ilişkin düzenlemeleri uyarınca ön talep toplanması halinde bu Tebliğde düzenlenen sabit fiyatla, fiyat teklifi alma yoluyla ve fiyat aralığıyla talep toplama yöntemlerinden biri uygulanır. 2.10.4.3. Nitelikleri Belirlenmiş Halka Açık Ortaklıklar Halka açık ortaklıkların sermaye artırımı yoluyla hisse senedi satışlarında, Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış son yıla ait bilançolarına göre, hisselerinin defter değeri nominal değerinin en az iki katı olan ortaklıkların; aynı bilanço üzerinden net dönem karı elde etmiş olmaları ve bilanço aktif toplamı 10.220.000 TL’sını aşmış olmaları halinde, "Talep Toplama" veya "Borsada Satış" yöntemlerinden birinin uygulanması zorunludur. Ancak, yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan tutarın, nakit karşılığı artırılacak sermayeye oranının %5 ve altında kalması durumunda, yapılacak başvuru üzerine bu yöntemler uygulanmayabilir. Bu tutar her yıl Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılır. Kurul gerekli görmesi halinde, halka açılmak üzere hisse senedi satışı yapacak ortaklıklar veya nitelikleri belirlenmiş halka açık ortaklıklar için talep toplama ya da Borsa'da satış yönteminin kullanılmasını zorunlu tutabilir veya bu zorunluluğu kaldırabilir. Hisse senetlerinin halka arzedilmeyerek belirli kişilere tahsisinde ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetlerinin halka arzedilmeksizin satışında Kurulun ilgili tebliğlerinde yer alan hükümlere uyulur. 2.10.5. Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri Sermaye piyasası araçlarının satışı dolayısı ile düzenlenen izahname ve sirkülerlerin aracı kuruluş tarafından da imzalanması gerekir. Aracı kuruluşlar, sermaye piyasası araçlarının satışlarını izahname ve sirkülerde belirtilen satış koşullarına ve ilgili mevzuattaki diğer kurallara uygun olarak gerçekleştirmekle yükümlüdürler. Diğer yandan, aracı kuruluşlar, ilk defa halka açılmak üzere hisse senedi satışı yapacak ortaklıklarda, halka arzedilen hisse senetlerinin nominal değerinin %5'inden fazlasını satın alan kişi ve kurumları, dağıtım listesinin kesinleştiği günü takip eden işgünü Kurula ve İMKB'ye bildirmek zorundadırlar. Söz konusu bildirimin, Seri:VIII, No:20 Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği ekinde yer alan "Özel Durum Açıklama Formu"na uygun olarak yapılması gerekmektedir. ______________________________________________________________________ 72 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 2.10.6. Halka Arz Nedeniyle Toplanan Bedellerin Nemalandırılması, Aracı Kuruluşlar Tarafından Yatırımcıdan Tahsil Edilecek Ücret ve Komisyonlar, Borsada İşlem Görme Halka arz nedeniyle toplanan tutarların nemalandırılıp nemalandırılmayacağı hususuna ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde yer alır. Halka arzda konsorsiyum üyeleri tarafından yatırımcılardan tahsil edilecek ücret ve komisyonlara ilişkin tarife halka arz sirkülerinde yatırımcılara duyurulur. Hisse senetleri Borsada işlem görmek üzere yapılan halka arz işlemlerinde, söz konusu hisse senetlerinin Borsada işlem görmeye başlayabilmesi için hesaplara virman işlemlerinin tamamlanması gerekmektedir. 2.10.7. Halka Arzda İşlem Yasağı Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışlarında; sermaye piyasası araçlarını ihraç ve halka arzeden ihraçcılar ile halka arza aracılık eden aracı kuruluşların yönetim kurulu başkanı ve üyeleri, kanuni denetçileri, murahhas müdürleri, genel müdür ve genel müdür yardımcıları ve görevleri sebebiyle bilgi sahibi olabilecek diğer personel ile bunların eşleri ile birinci derecede kan ve sıhri hısımları söz konusu sermaye piyasası araçlarını doğrudan veya dolaylı olarak satın alamazlar. Yukarıdaki düzenlemenin uygulanmasında, Kurul düzenlemeleri gereğince, aracı kuruluşlar sorumludurlar. Aracı kuruluş kullanılmadığı takdirde sorumluluk ihraçcı şirkete aittir. 3. İHRAÇÇILAR ORTAKLIKLAR VE HALKA AÇIK ANONİM Sermaye piyasası araçlarını çıkaran şirketler Kanunda ihraçcı ve halka açık anonim ortaklık olarak tanımlanmıştır. Kanun bu iki kategoride yer alan şirketler için; - Genel kurul kararı gerektirmeden sermaye artırımı yapılmasını sağlayan kayıtlı sermaye sistemi, - Türk Ticaret Kanunu’ndaki limitlerin üzerinde tahvil ihraç limiti, - Genel Kurullarında birikimli oy kullanımı, - Şirketin tabiyetinin değiştirilmesi dışındaki kararların alınacağı genel kurul toplantı nisaplarında düşüklük, - Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin nama yazılı pay sahiplerine taahhütlü mektup gönderme zorunluluğundan muafiyet, - Türk Ticaret Kanunu’nda sermayenin % 10’una sahip olanların kullanabildiği azınlık haklarının halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin % 5’ine tanınması, - Temettü avansı dağıtma imkanı, gibi haklar tanımakla beraber, bunlara - Kurulca belirlenen oranda kar payı dağıtma, Mali tablolarını bağımsız denetime tabi tutma, Mali tablolarını Kurulca belirlenen muhasebe standartlarına göre hazırlama ve ______________________________________________________________________ 73 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ilan etme, - Kurulca belirlenen özel durumların gerçekleşmesi halinde kamuya bilgi verme, - Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşme değişiklikleri için Kuruldan izin alma, gibi yükümlülükler de getirmiştir. Kurul bu konulardaki düzenlemelerini yukarıdaki listede yer alan Seri:IV ve VIII (No:3, 5, 11 ve 27) başlığı altındaki tebliğler ile yapmıştır. Aşağıda bu düzenlemeler açıklanmış olup, doğrudan başka bölümle ilgili olanlara ilgili oldukları bölüme atıf yapılarak orada detaylı olarak yer verilmiştir. 3.1. İhraççılar Kanun ihraçcıları “Anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir.” olarak tanımlamaktadır. Anonim ortaklıklar hisse senetlerini halka arz etmeleri veya halka arz edilmiş sayılmaları veya ortak sayılarının 250’yi aşması durumunda halka açık anonim ortaklık kapsamına dahil olacaklardır. Tahvil ve diğer borçlanma senedi ihraç eden anonim ortaklıklar ile yukarıda sayılan kuruluş, idare ve işletmeler ise “ihraçcı” kapsamında Kanuna tabi olacaklardır. Kurul, Kanuna tabi ihraçcıların kaydını tutar. İhraçcılar, sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrendikleri tarihten itibaren otuz gün içinde Kurula bildirmek zorundadırlar. Ortaklık denetçileri, bu durumu öğrendikleri tarihte, ihraçcının yönetim kuruluna ve Kurula bildirmekle yükümlüdürler. 3.2. Halka Açık Anonim Ortaklıklar Kanunun uygulanmasında, Halka Açık Anonim Ortaklıklar; “Hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklardır.” şeklinde tanımlanmaktadır. Kanun gereğince, pay sahibi sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Halka açık anonim ortaklık; - Hisse senetleri halka arz edilmiş olan, Ya da ortak sayısı 250’yi aşan, anonim ortaklıklardır. Diğer bir deyişle hisse senetlerini halka arz eden bir anonim ortaklık ortak sayısı 250’nin altında olsa bile, ya da menkul kıymetlerini halka arz etmediği halde bir anonim ortaklığın ortak sayısı 250’yi aşıyorsa bunlar Kanuna göre halka açık anonim ortaklıktır. Az sayıda ortakla kurulan bir anonim şirketin ortak sayısı, şirketin paylarının zamanla veraset yoluyla birden fazla kişiye geçmesi ya da bazı ortakların hisselerini parça parça üçüncü şahıslara satmaları sonucunda, artabilir. Bu hüküm ile, hisse senetlerini kendi ______________________________________________________________________ 74 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU iradesiyle halka arz eden şirketler ile beraber, şirketin kendi iradesi dışında da halka açık hale gelebileceği ve bu şirketlerin de Kanuna tabi olarak Kurulun denetimine girecekleri belirtilmektedir. Şirketlerin halka açılması ya da halka açık şirketlerin ve halka sunulan hisse senetlerinin çoğalması şu kaynaklardan olur: - Tedrici kuruluş yöntemiyle doğrudan doğruya halka açık şirketlerin kurulması, - Kapalı şirketlerin mevcut hisse senetlerinin veya sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin halka arz edilmesi, - Halka açık bir şirketin halka kapalı bir şirketi devralmak suretiyle birleşmesi, - Halka açık bir şirketin bölünmesi, - Halka açık şirketlerin sermaye artırımları. Sermaye artırımlarında prensip olarak artırılan sermayeden yeni pay alma hakkı eski ortaklara aittir ve eski ortaklar bu haklarını sermayedeki hisseleri oranında kullanabilirler ki buna "rüçhan hakkı – yeni pay alma hakkı" denir. Rüçhan hakkı kullanıldıktan sonra satın alınmayan yeni payların tasarruf sahiplerine satılması sonucu şirketin ortak sayısı artar. Kurulca yapılan incelemelerde, Kanuna tabi ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak, menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinin değiştirilmesi için Sanayi ve Ticaret Bakanlığına başvurulmadan önce Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur. 3.3. Halka Açık Anonim Ortaklıklara Sağlanan Haklar Anonim şirketlerin sermaye piyasasından yararlanmalarını teşvik, bu piyasada yapacakları işlemlerin kolaylaştırılması ve menkul kıymet arzını artırmak amacıyla Kanunun anonim ortaklıklara sağladığı haklardan Kurul düzenlemelerine konu olan kayıtlı sermaye ve tahvil ihraç limitine ilişkin açıklamalar aşağıda yer almaktadır. 3.3.1. Kayıtlı Sermaye Sistemi Temel olarak anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler: - Esas sermaye sistemi - Kayıtlı sermaye sistemi Her iki sistem sermaye artırım süreci bakımından farklılıklar içerir. Türk Ticaret Kanununa göre anonim şirketlerin sermaye artırımı uzun süren formaliteleri gerektirmektedir. Esas sermaye sisteminde, her sermaye artırımında genel kurulun toplanması gerekmektedir. Nisap sorunları yüzünden, genel kurul toplantıları genelde iki kere yapılmakta ve bu nedenden bir-iki ay vakit kaybedilmektedir. Sermaye piyasası mevzuatı uzun formaliteleri asgariye indirmek ve süreci kısaltmak için kayıtlı sermaye sistemini getirmiştir. Hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulan anonim ortaklıklar ile kurulmuş olup da ______________________________________________________________________ 75 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sermaye artırmak suretiyle hisse senetlerini halka arz edecek olan anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak şartı ile kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilirler. Bu halde ortaklığın esas sermayesi çıkarılmış sermaye olur ve sözleşmede tespit edilen kayıtlı sermaye miktarına kadar yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle yönetim kurulu tarafından Türk Ticaret Kanununun (TTK) esas sermayenin artırılmasına ilişkin hükümlerine bağlı kalınmaksızın sermaye artırılabilir. Çıkarılan hisse senetleri tamamen satılarak bedelleri ödenmedikçe yeni hisse senetleri çıkarılamaz. Kayıtlı sermayeli ortaklıkların başlangıç sermayesinin Kurulca belirlenecek miktardan az olmaması ve unvanlarının kullanıldığı belgelerde çıkarılmış sermaye miktarının gösterilmesi zorunludur. Esas sözleşmede yer alması kaydıyla kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıklar Yönetim Kuruluna aşağıdaki konularda yetki verebilirler. - İmtiyazlı veya itibari değerinin üzerinde hisse senedi çıkarılması, Pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin haklarını kısıtlayıcı nitelikte karar alınması. Yönetim kurulunun yeni pay alma hakkını kısıtlama yetkisi, pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanılamaz. Yönetim kurulunun esas sözleşme ile yetkili kılınmış ise; pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusuna ilişkin kararının ilanı zorunludur. Bu karar alındığı tarihten itibaren beş iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. Karar tescili müteakip en geç beş iş günü içinde Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde, ortaklığın hisse senetlerinin halka arz ve satışına ilişkin ilanlarının çıktığı günlük yayın yapan en az iki gazetenin Türkiye baskılarında ayrıca ilan edilir. İlan tarihini izleyen en geç üç iş günü içinde ilanların yapıldığı gazetelerin Kurula gönderilmesi zorunludur. Esas sözleşme ile pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusunda karar alma yetkisi verilen yönetim kurulunun bu yetkiyi pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanması halinde yönetim kurulu üyeleri, denetçiler veya hakları ihlal edilen pay sahipleri, yönetim kurulu kararının günlük gazetelerde ilanından itibaren 30 gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açabilirler. Kanunun 12'nci maddesi çerçevesinde esas sözleşme ile yönetim kuruluna bırakılan konularda alınan yönetim kurulu kararları aleyhine, Kanunun 46'ncı maddesinin b bendi uyarınca Kurulca iptal davası açılabilir. Yönetim Kurulu, Kanunun 12'nci maddesi kapsamında aldığı kararları Kurula, kararın alındığı tarihi izleyen üç iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. İptal davasının denetçiler, yönetim kurulu üyeleri veya hakları ihlal edilen ortaklar tarafından açılması halinde, yönetim kurulu davanın açıldığını öğrendiği tarihten itibaren 7 iş günü içinde durumu Kurula bildirmekle yükümlüdür. Mahkemece, aleyhine iptal davası açılan yönetim kurulu kararının icrasının geri bırakılmasına karar verildiği takdirde, taraflarca kararın, öğrenildiği tarihten itibaren en geç 3 iş günü içinde Kurula bildirilmesi zorunludur. Mahkemece icranın geri bırakılması kararı verilmediği sürece, sermaye artırımı dolayısıyla hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması işlemlerine devam olunur. ______________________________________________________________________ 76 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye artırım prosedürü ile esas sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye prosedürü arasındaki farklar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Sermaye Artırımı Kararının Alınması Satın Alma Taahhüdü Hisse Senedinin Teslimi Kayıtlı Sermaye Sistemi Yönetim kurulu kararı ile. Esas Sermaye Sistemi Genel kurul kararı ile. Kayıtlı sermaye tavanına kadar sermaye artırımları yönetim kurulu yetkisinde artırılabilir. Yönetim kurulunca esas sözleşmenin sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısı hazırlanır ve madde değişikliği için Kurulun onayını takiben Türk Ticaret Kanunu hükümleri dahilinde genel kurulca sermaye artırım kararı alınır. Satın alma taahhütnamesi imzalanır. Satış süresi sonunda satılmayan payların taahhüt edenler tarafından satın alınma zorunluluğu vardır. Zorunluluk yoktur. Satılamayan paylar satış süresi sonunda 6 işgünü içinde iptal edilir. Hisse senedinin teslimi satış anında yapılır. Hamiline yazılı hisse senetlerinde sermaye artırımının tescilini izleyen 30 gün içinde, nama yazılı hisse senetlerinde ise 90 gün içinde hisse senetleri teslim edilir. 3.3.1.1. Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Ortaklıkların, kayıtlı sermaye sistemine geçiş ve sistem içinde uymaları gereken esaslar ile kayıtlı sermaye sisteminden çıkma ve çıkarılma durumları 23.01.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:38 sayılı Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. İlgili Tebliğ ile Kanunda yer alan tanımları çerçevesinde Kayıtlı Sermaye, Başlangıç Sermayesi ve Çıkarılmış Sermaye kavramları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Kayıtlı Sermaye; Ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile TTK'nın sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın çıkarabilecekleri hisse senedi azami miktarını gösteren, Ticaret Sicili'ne tescil edilmiş sermayeleridir. Başlangıç Sermayesi; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların sahip olmaları zorunlu asgari çıkarılmış sermayeleridir. 2009 yılında uygulanmak üzere, kayıtlı sermaye sistemine geçecek ortaklıkların başlangıç sermayesi 4.000.000 TL olarak belirlenmiş olup, bu tutar her yıl Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılmaktadır. Çıkarılmış Sermaye; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların satışı yapılmış hisse senetlerini temsil eden sermayeleridir. İlgili Tebliğ uyarınca aşağıda belirtilen hususlar Kurulun iznine tabidir. ______________________________________________________________________ 77 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - Ortaklıkların kayıtlı sermaye sistemine kabulü, Kayıtlı sermaye tavanı tespiti, Ortaklıkların belirlenen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılmadan önce yeni tavan tespiti, Kayıtlı sermaye tavanına ulaşıldıktan sonra yeniden daha yüksek bir kayıtlı sermaye tavanı tespiti, Kayıtlı sermaye sisteminden çıkılması, Kurulca izin verilen kayıtlı sermaye tavanı, iznin verildiği yıl da dahil olmak üzere en fazla 5 yıllık süre için geçerlidir. Belirlenen sürenin sonunda izin verilen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılamamış olsa dahi, yönetim kurulunun sermaye artırımı kararı alabilmesi için daha önce izin verilen tavan ya da yeni bir tavan tutarı için Kuruldan izin almak suretiyle genel kuruldan yeni bir süre için yetki alınması zorunludur. - Nakit artırım dışındaki tüm iç kaynakların sermayeye ilavesi suretiyle bir defaya mahsus olmak üzere kayıtlı sermaye tavanı aşılabilir. Ancak nakit artırım suretiyle kayıtlı sermaye tavanı aşılamaz. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıkların, Kuruldan izin aldıktan sonra esas sözleşmelerine bu konuda hüküm koymaları ve bu amaçla sözleşmelerinin ilgili bölümlerinde bu sistemden yararlanmayı sağlayacak değişikleri yapmaları gerekir. Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aşağıdaki aşamalar mevcuttur. a) Kurula Başvuru: Ortaklıklar kayıtlı sermaye sisteminden yararlanma ve tavan belirlenmesi için Tebliğ’de sayılan belgelerle Kurula başvuruda bulunur. b) Kurulca İnceleme ve İzin: Kurul gerekli incelemeleri yaptıktan sonra sonuç olumlu ise izin verir. Her ortaklığın kayıtlı sermaye tavanı, ortaklığın önerisi ve kayıtlı sermaye sisteminin gayesi göz önünde tutularak Kurulca belirlenir. Kurul, kayıtlı sermaye sistemine geçişi ve tavan yükseltmeyi şarta bağlayabilir. c) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İzni: Kurul izninden sonra Kurulca onaylı esas sözleşme tadil tasarısı ile birlikte esas sözleşme değişikliği için Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alınır. d) Genel Kurul Kararları: Esas sözleşme değişikliğini görüşmek üzere pay sahipleri genel kurulu ile varsa, imtiyazlı pay sahipleri genel kurulu toplantıya çağrılarak esas sözleşme değişikliği karara bağlanır. e) Ticaret Siciline Tescil ve İlan: Genel kurulca karar alındıktan sonra esas sözleşme değişiklikleri Ticaret Siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilir. Gazetenin bir nüshası, ilanı müteakip Kurula gönderilir. 3.3.1.2. Kayıtlı Sermaye Sisteminden Çıkma ve Çıkarılma Anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak suretiyle kayıtlı sermaye sisteminden çıkabilecekleri gibi bu sisteme alınmada aranan nitelikleri yitirmeleri halinde, Kurul tarafından da sistemden çıkartılırlar. Ortaklıklar; Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aranan nitelikleri kaybettiklerinde, Ortaklık yapısı nedeniyle bu sisteme ihtiyaç duymaksızın kolayca sermaye artırımlarını yapabilecekleri durumlarda, - Kayıtlı sermaye sistemini amacı dışında, ortaklar ve diğer tasarruf sahiplerinin istismarına yol açacak şekilde kullanıldığının belirlenmesi halinde, Kurul tarafından sistemden çıkarılabilirler. - ______________________________________________________________________ 78 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sistemden çıkan veya çıkarılan ortaklıklar çıkış tarihinden itibaren en az 2 yıl geçmeden yeniden sisteme kabul edilmezler. Ancak ortaklık yönetiminin değişmesi veya kayıtlı sermaye sisteminden çıkma veya çıkartılma sebeplerinin ortadan kalktığının tespiti durumunda 2 yıllık sürenin dolması beklenmeden ortaklığın yeniden kayıtlı sermaye sistemine geçişine Kurulca izin verilebilir. 3.3.2. Tahvil ve Diğer Borçlanma Senetleri İhracı 3.3.2.1. Tahvil İhraç Yetkisi TTK hükümlerine göre, anonim şirketler, genel kurul kararı ile tahvil çıkarabilmektedir. SPKn.nun 13’üncü maddesine göre tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç yetkisinin, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. Bu durumda TTK’nın tahvil ihracında genel kurul kararı alınmasına ilişkin 423’üncü maddesi uygulanmaz. 3.3.2.2. Tahvil İhraç Limiti TTK’nın 422’nci maddesine göre, anonim şirketlerin çıkaracakları tahviller, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmuş son bilançoya göre mevcudiyeti anlaşılan miktarını aşamaz. Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı Kanunun 13’üncü maddesi ile belirlenmiştir. Buna göre, halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Kurula gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Her iki maddenin karşılaştırılmasından anlaşılacağı üzere Kanun, TTK’na göre tahvil ihraç limitini yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamı kadar artırmıştır. Yine Kanunun 13’üncü maddesine göre, “Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüslerinin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu’nca belirlenir. Bu durumda, özel kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz. Tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri ihraç limitleri ile TTK’nın 422’nci maddesinde tespit edilmiş olan anonim ortaklıkların çıkarabilecekleri tahvil miktarına dair sınırlar gerektiğinde Bakanlar Kurulu'nca genel olarak veya sektörler itibariyle arttırılabilir.” Bakanlar Kurulu bu yetkiyi son olarak 27.01.1993 tarih, 93/3983 sayılı Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senetleri İhraç Limitlerine Dair Kararı yayımlayarak kullanmıştır. Hazine garantisini ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz. ______________________________________________________________________ 79 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe, aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri çıkarılamaz. 3.3.2.3. Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, genel kurulca Kurula gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Bu ortaklıklar hesap dönemi içinde arttırdıkları ödenmiş/çıkarılmış sermayenin gösterildiği bir ara bilanço düzenleyerek Kurula başvurdukları ve ihraç limitinin hesabında arttırılan bu sermayenin de dikkate alınmasını istedikleri takdirde, söz konusu ara bilançonun bağımsız denetimden geçmiş olması zorunludur. Ancak arttırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya Yeniden Değerleme Değer Artış Fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz. Bu doğrultuda Tahvil İhraç Tavanı aşağıdaki şekilde formüle edilebilir: Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yedek Akçe + YDDAF) Zararlar 3.3.2.4. Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı Yukarıdaki açıklamalara göre hesaplanan tutar, tahvil ihraç tavanı ile ilgili düzenleme çerçevesinde arttırılabilmektedir (27.01.1993 tarih, 93/3983 sayılı Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senetleri İhraç Limitlerine Dair Karar). Buna göre halka açık anonim ortaklıklar; Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış ve bir bağımsız denetleme kuruluşunca denetlenmiş mali tablolarına göre son yılda net dönem karı elde etmiş olmaları ve ortaklıkça öngörülen borçlanma tutarının SPK’nca onaylanmış olması durumunda SPK’nın 13’üncü maddesi uyarınca hesaplanan tahvil ve diğer borçlanma senetleri toplam tutarının 6 katına kadar; Son yıla ait mali tablolarında net dönem karı olmaması durumunda ise bu yıla ait mali tablolarının bağımsız denetim kuruluşlarınca denetlenmiş olması kaydıyla SPK md. 13’e göre hesaplanan tutarın 3 katına kadar ihraç yapabilir. Son yıla ait mali tabloları bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetlenmemiş halka açık anonim ortaklıklar ise katsayı uygulamasından yararlanamaz. Halka açık anonim ortaklıkların yurt dışında ihraç ettikleri tahvil ve diğer sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetlerinin tutarı yukarıdaki limitlerin hesabında dikkate alınmaz. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi çıkarılamaz. ______________________________________________________________________ 80 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 3.3.2.5. Halka Açık Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı İhraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Genel Kurul tarafından onaylanmış son bilançoda yer alan ödenmiş sermaye ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından zararların düşülmesinden sonra kalan tutarı geçemez. Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yen. Değ. Değer A. Fonu) Zararlar 3.3.2.6. Halka Açık Tavanında Katsayı Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Uygulanacak katsayılar ve koşulları Halka Açık Anonim Ortaklıklar ile aynıdır. 3.3.2.7. Limit Hesabında Dikkate Alınmayanlar Artırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya yeniden değerleme değer artış fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz. Varlığa dayalı menkul kıymet olarak çıkarılacak tahvil vb. borçlanma araçları limit hesabında dikkate alınmaz. Tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak Bakanlar Kurulu'nun limit belirlemesi halinde, anonim ortaklıkların başvurabilecekleri azami tahvil ihraç limiti, yukarıdaki esaslara göre hesaplanan genel toplamdan tedavülde bulunan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin tutarı indirilmek suretiyle hesaplanır. Hazine garantili tahviller, özelleştirme kapsamına alınanlar dahil KİT tahvilleri, mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuat uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu'nca belirlenir. Bu durumda özel kanunlarla belirlenen limitler uygulanmaz. 3.3.3. Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Azınlık ortaklıklarının, ortaklığın yönetim ve denetim kurullarına temsilci seçtirebilmelerine olanak veren birikimli oy kullanımına ilişkin usul ve esaslar Kurulun Seri:IV, No:29 sayılı “Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Birikimli oy kullanımı ile, Sermaye Piyasası Kanununa tabi anonim ortaklıkların genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimlerine ilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen bir veya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine olanak sağlanmaktadır. Birikimli oy kullanma; genel kurula katılan kişinin, yönetim kurulu ve denetim kurulu üyeliği seçiminde kullanacağı oy sayısı, sahip olduğu veya vekil sıfatıyla kullanmaya ______________________________________________________________________ 81 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yetkili olduğu oy sayısı ile seçim yapılacak yönetim kurulu ve denetim kurulu üye sayısı çarpılmak suretiyle bulunan ve bu suretle ulaşılan birikimli oy sayısının tamamı bir aday için veya birden fazla adaya bölünerek kullanılabilen oy kullanma yöntemidir. Birikimli oy yönteminin uygulanabilmesi için ortaklık ana sözleşmesinde açık hüküm bulunması zorunludur. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ve geçmiş iki yıl içerisinde pay sahibi sayısı sürekli olarak 500’ün üzerinde olduğu herhangi bir şekilde anlaşılan ortaklıkların birikimli oy yöntemini uygulamaları ve ana sözleşmelerinde birikimli oy yöntemine vermeleri zorunludur. Ortaklıklar, bu durumun doğmasını izleyen ilk olağan genel kurullarında ana sözleşmelerini birikimli oy kullanma hükümlerini içerecek şekilde değiştirmekle yükümlüdürler. Diğer ortaklıklar bakımından birikimli oy yönteminin uygulanması ihtiyaridir. 3.3.3.1. Ortaklıkların Yükümlülükleri Ortaklık genel kurullarında birikimli oy kullanılabilmesi için, ortaklık ana sözleşmesinde, a) Oy hakkı veren tüm payların sahiplerinin yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oylarını bir veya birden fazla aday için birikimli olarak kullanabilmelerinin mümkün olduğu yönünde açık bir hükme yer verilmesi, b) Ortaklık yönetim ve denetim kurulu üye sayısının, sabit bir rakam olarak belirlenmesi, c) Yönetim ve denetim kurulu üyeliklerinde görev süresi bitiminden önce azil dışındaki nedenlerle boşalma olması durumu hariç olmak üzere, üyelerin tamamının aynı genel kurulda seçiminin yapılması, d) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oy hakkında imtiyaz tanıyan hükümlerin bulunmaması, e) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde aday gösterme imtiyazı bulunması halinde, kesirli sayılar bir üst tam sayıya tamamlanmak kaydıyla, toplam üye sayısının üçte birinin, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın en az birer üyeliğe, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın genel kurulda gösterilecek adaylar arasından seçim yapılmasına olanak veren hüküm bulunması, gerekmektedir. Birikimli oy kullanma yöntemini kullanması zorunlu ortaklıklar, Kurulun Seri:IV, No:31 sayılı “Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” ile yapılan düzenleme gereği, değişiklik yapan Tebliğ’in yürürlük tarihi olan 21 Aralık 2003 tarihinden sonraki ilk genel kurullarında ana sözleşmelerini Tebliğ’de belirtilen esaslar çerçevesinde değiştirmek ve sonraki genel kurullarında birikimli oy yöntemini uygulamak zorundadırlar. 3.3.3.2. Birikimli Oyun Kullanılmasına İlişkin Esaslar Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminin yapılacağı genel kurullarda, birikimli oy yöntemi ile genel hükümlere göre oy kullanımı birlikte uygulanır. Birikimli oy, yazılı oy pusulaları ile kullanılır. Bu pusulularda birikimli oyun dağılımı gösterilir ve oy kullanan kişinin sahip olduğu oy sayısı, adı soyadı ile imzası yer alır. Birikimli oy hesabında, ana sözleşmede belirtilen ve seçimi yapılacak yönetim ve denetim kurulu üye sayısı dikkate alınmaktadır. Oyunu birikimli olarak kullanan kişi, oylarını, oy dağılımını belirtmeksizin birden fazla adaya dağıtırsa, bu oyların adaylara eşit olarak dağıtıldığı kabul edilir. ______________________________________________________________________ 82 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 3.3.3.3. Vekaleten Oy Kullanımında Birikimli Oy Oy hakkını vekil aracılığı ile kullanmak isteyenler, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca, vekile verecekleri formda birikimli oy kullanılması yönünde bir talimat vermesi durumunda, vekil bu paylara ilişkin oy hakkını birikimli olarak kullanmak zorundadır. Söz konusu talimatın verilmemesi durumunda, bu paylar, birikimli oy hesabında dikkate alınmaz, paylara ilişkin oy hakkı genel hükümlere çerçevesinde kullanılır. 3.3.3.4. Birikimli Oy Yöntemini Kullanacak Kişinin Yükümlülükleri Birikimli oy kullanacak kişi, genel kurul tarihinden en az iki iş günü önce, birikimli oy kullanma isteğini ortaklığa yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bir kişinin bildirim yapması genel kurulda birikimli oy yönteminin uygulanması için yeterli olup, genel kurulda oylarını birikimli kullanmak isteyen diğer kişilerin bildirim yapmış olmaları şartı aranmaz. Çağrı yoluyla vekalet toplanması ve vekalet toplanan paylara ilişkin oyların birikimli kullanılmasının amaçlanması durumunda, çağrı yapacak kişilerin, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca düzenleyecekleri “Bilgi Formu”nda, amacına, birikimli oy yöntemine ilişkin ayrıntılı açıklamalara ve sonuçlarına yer vermesi gerekmektedir. 3.3.4. Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Halka açık anonim ortaklıkların; genel kurullarında vekaleten oy kullanılmasında, sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak vekalet toplanmasında uyulması zorunlu ilke ve esaslar Seri:IV, No:8 sayılı Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Ortaklıkların olağan ve olağanüstü genel kurullarında vekaleten oy kullanma esasları ile genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet toplama girişiminde bulunulmasında ve oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde uyulması gereken ilke ve esaslar bu Tebliğ kapsamındadır. Kanuni temsil hallerinde, kanuni temsilci aracılığıyla oy kullanma genel hükümlere tabidir. 3.3.4.1. Vekaleten Oy Kullanılmasına İlişkin Esaslar Ortaklık genel kurullarında oy kullanma hakkına sahip olanlar, bu haklarını vekil tayin ettikleri pay sahipleri aracılığıyla veya ortaklık ana sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça pay sahibi olmayanlar aracılığıyla da kullanabilirler. Ortaklık esas sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça, vekilin, birden fazla ortağı temsilen oy kullanması mümkündür. ______________________________________________________________________ 83 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ortaklıklarda, vekaletname ile temsil, en az Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formlarının kullanılmasıyla mümkündür. Vekilin, temsil yetkisinin sınırları vekaletname formunda belirlenir. Vekaletname, ilgili olduğu olağan veya olağanüstü ve hukuken bunların devamı sayılan genel kurul toplantısı için geçerlidir. Fakat, tazminat hakkı saklı kalmak kaydıyla, toplantı gününe kadar her zaman için vekaletten azil ve istifa mümkündür. Ancak keyfiyetin, ortaklığa ve karşı tarafa derhal bildirilmesi zorunludur. Vekili azleden oy hakkı sahibi ve istifa eden vekil, bu yükümlülüğe aykırı davranıştan doğabilecek zararlardan sorumludurlar. Vekil, kendisine yazılı olarak vekaletname formlarında talimat verilen konularda, talimata uygun hareket etmekle yükümlüdür. Oy hakkı vekilin özen borcu çerçevesinde kullanılır. Vekilin sorumluluğunu bertaraf eden her türlü kayıt batıldır. 3.3.4.2. Pay Sahiplerine Çağrıda Bulunarak Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Ortaklıkların sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenebilir. Çağrıda bulunarak vekalet toplanması ancak esas sözleşmelerinde engel hüküm bulunmayan ortaklıklarda mümkündür. Pay sahiplerine çağrıda bulunarak genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenmesinde, oy hakkı sahiplerine, vekalet vermelerini temin için herhangi bir menfaat önerilemez ve sağlanamaz. Oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde; çağrıda bulunarak vekalet toplanmasına ilişkin esaslara kıyasen uyulur. Ortaklıklar, çağrı yoluyla vekalet toplama amacıyla Kurula başvurulduğunu belgeleyen kişi ya da kuruluşların müracaatı halinde, pay defterine kayıtlı nama yazılı hisse senedi sahiplerinin adı, soyad ve adreslerini vermek zorundadırlar. Çağrı yoluyla vekalet toplanması halinde Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formunun kullanılması ve bu forma “çağrıda bulunarak vekalet toplayanlar tarafından açıklanması zorunlu bilgi formu”nun eklenmesi zorunludur. Bilgi formu vekalet toplamaya başlama tarihinden önce vekaletname formu örneği ile birlikte Kurula sunulur. Form, yeterli, dürüst ve açık bilgi verecek şekilde düzenlenmelidir. Kurul başvuru bazında ek bilgilerin vekaletname veya bilgi formunda yer almasını isteyebilir. Vekalet toplanması amacıyla yapılacak her türlü ilan, reklam ve duyurularla ilgili metinler hakkında önceden Kurulun uygun görüşünün alınması şarttır. 3.3.4.3. Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar ______________________________________________________________________ 84 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Halka açık anonim ortaklıkların pay sahiplerine yapılacak zorunlu ve isteğe bağlı çağrıya ilişkin ilke ve esaslar Seri:IV, No:44 sayılı “Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Çağrıda, ortaklığın aynı gruba dahil tüm payları eşit muameleye tabi tutulacaktır. Çağrıda ödenecek bedel Türk Lirası cinsinden nakit, menkul kıymet veya kısmen nakit kısmen menkul kıymet olarak belirlenebilecektir. Ancak pay sahibinin talebi halinde çağrı bedelinin nakden ödenmesi zorunludur. Çağrı bedelinin tamamen veya kısmen menkul kıymet cinsinden belirlenmesi durumunda menkul kıymetin borsada işlem görmesi gerekmektedir. Çağrıya karşılık veren pay sahipleri, satmaya karar verdikleri payları, çağrıda bulunanlar adına alım işlemlerini gerçekleştiren aracı kuruluşa, bilgi formu ile ilan edilen çerçevede ve genel hükümler doğrultusunda teslim ederek, satışı gerçekleştireceklerdir. 3.3.4.3.1. Çağrıda Bulunma Yükümlülüğüne İlişkin Esaslar Herhangi bir kişi veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından, bir ortaklığın yönetim kontrolünün belli bir grup payların iktisabı ile elde edilmesi halinde, ortaklığın diğer grup veya gruplarına dahil tüm pay sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde çağrıda bulunulması zorunludur. Ortaklığın sermayesinin veya oy haklarının %50 ve daha fazlasına tek başına veya birlikte hareket ettikleri kişilerle beraber, doğrudan veya dolaylı olarak sahip olunması yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında, Tebliğ ile, söz konusu orana bağlı olmaksızın, yönetim kurulu üye sayısının salt çoğunluğunu seçme veya genel kurulda söz konusu sayıdaki üyelikler için aday gösterme hakkını veren imtiyazlı payların elde edilmesi de yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede, anonim ortaklık sermayesinin ve oy haklarının %50'si iktisap edilmese dahi, yönetim hakimiyetini sağlayan imtiyazlı payların elde edilmesi, çağrı yükümlülüğünü doğuracaktır. Pay devri ile yönetim kontrolünün daha önce ortaklıkta yönetim kontrolüne sahip olanlar ile eşit olarak paylaşılması halinde, çağrıda bulunma yükümlülüğü doğmayacaktır. Aşağıdaki hallerin varlığı halinde de çağrıda bulunma yükümlülüğünün doğmadığı kabul edilecektir. - - Yönetim kontrolünün, tüm pay sahiplerine ellerinde bulundurdukları payların tamamı için yapılan isteğe bağlı bir çağrıyı takiben elde edilmesi durumunda, İmtiyazlı paylarla yönetim kontrolüne sahip olan ortak veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından gerçekleştirilen pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına sahip olunması halinde, Yönetim kontrolüne sahip olan ortağın, ortaklıktaki sermaye payının %50 oranının altına düşmesinden sonra yönetim kontrolü üçüncü kişilere geçmeden yapacağı pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına tekrar sahip olması halinde, Yönetim kontrolünü sağlayan ortaklık paylarının ve oy haklarının, aynı gerçek veya tüzel kişi tarafından kontrol edilen grup içerisinde yapılan devir işlemleri sebebiyle elde edilmesi durumunda. Ayrıca, düzenleme ile zorunlu çağrıdan muafiyet halleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. - Ortaklık paylarının veya oy haklarının iktisabının, finansal güçlük içinde bulunan ortaklığın mali yapısının güçlendirilmesi bakımından zorunlu olan bir sermaye ______________________________________________________________________ 85 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - yapısı değişikliği gereğince gerçekleştirilmesi. Ortaklık sermayesinde sahip olunan paylardan veya oy haklarından çağrı yapma zorunluluğunu gerektiren kısmın Kurulca uygun görülecek sürede elden çıkarılacağının taahhüt edilmesi veya elden çıkarılması. Ana ortaklıktaki yönetim kontrolü değişikliğinin, ana ortağın paylarına sahip olduğu halka açık anonim ortaklıktaki yönetim kontrolünün elde edilmesi amacını taşımaması. Özelleştirme kapsamındaki ortaklıklarda kamu paylarının satışı. Yönetim kontrolünü sağlayan payların ve oy haklarının iktisabını izleyen altı iş günü içerisinde gereken bilgi ve belgelerle birlikte çağrı yapmak üzere Kurul’a başvurulması zorunludur. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanması zorunludur. Fiili çağrı süresi on iş gününden az yirmi iş gününden fazla olamaz. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmasını zorunlu tutan düzenlemede, zorunlu çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmaması halinde, kırkbeş iş gününü aşan her gün için çağrı fiyatına faiz işletileceği hükme bağlanmıştır. 3.3.4.3.2. İsteğe Bağlı Çağrıya İlişkin Esaslar Ortaklık paylarının tamamı ya da bir kısmı için, ortaklar veya üçüncü şahıslar tarafından isteğe bağlı çağrı yapılabilecektir. İsteğe bağlı çağrıya ilişkin olarak, çağrı yoluyla pay toplama girişiminde bulunanlar, çağrının fiili başlangıcına kadar ortaklığın paylarını satın almaktan vazgeçebileceklerdir. 3.4. Anonim Ortaklıkların Yükümlülükleri SPKn.na anonim ortaklıkların dışında tabi olan sermaye piyasası kurumlarının da mevcut olması nedeniyle, yükümlülükler sadece anonim ortaklıkların tabi olduğu yükümlülükler ve anonim ortaklıklar ile sermaye piyasası kurumlarının tabi olduğu yükümlülükler başlıkları altında açıklanacaktır. 3.4.1. Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar 3.4.1.1. Anonim Alınmaları Ortaklıkların Sermaye Piyasası Kurulu Kaydına Kurul, Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi ihraçcıların kaydını tutar. Sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrenen ortaklıklar Kurul kaydına alınmak üzere Sermaye Piyasası Kuruluna başvururlar. 3.4.1.2. Kanuna Tabi Olan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Sermaye Piyasası Kanununa tabi olan anonim ortaklıkların uyacakları esaslar, 19.03.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:41 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. Tebliğ ile getirilen yükümlülükler aşağıda özetlenmiştir. ______________________________________________________________________ 86 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Değerleme Yaptırma Yükümlülüğü Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki varlık, hizmet veya yükümlülük transferleri işlemlerinde her bir işlemin tutarının, ortaklığın Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanan son yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının % 10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda, işlem öncesinde, Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemin değerlemesinin yaptırılması zorunludur. Bu çerçevede, lişkili taraf işlemlerinin değerlemesini yapan kuruluş, işlemin şartlarının adil ve makul olup olmadığına ilişkin görüşüne raporunda yer vererek raporunu ortaklık yönetim kuruluna sunar. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir. İlişkili taraf işlemlerinin gerçekleştirilmesi durumunda, işlemlerin taraflarının birbirleriyle olan doğrudan veya dolaylı ilişkileri ile işlemlerin niteliğine ilişkin bilgiler; değerlemede kullanılan varsayımları ve değerleme sonuçlarını içeren değerleme raporu özeti; işlemler değerleme raporunda ulaşılan sonuçlara uygun bir şekilde gerçekleştirilmemişse bu durumun gerekçesine ilişkin açıklama, yapılacak ilk genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraf tanımı Tebliğde yapılmıştır. Buna göre ilişkili taraf, Kurulun muhasebe standartları düzenlemelerinde tanımlanan ilişkili tarafı ifade etmektedir. Kurulun Seri:VI, No:25 Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğin 502’nci maddesine göre, bir taraf, aşağıdaki durumlardan herhangi birinin varlığı halinde bir işletme ile ilişkili olarak kabul edilir: a) Tarafın doğrudan veya bir ya da daha fazla aracı vasıtasıyla dolaylı olarak; 1- Bir işletmeyi kontrol etmesi veya işletme tarafından kontrol edilmesi veya kendisini kontrol eden işletmenin aynı zamanda başka bir işletmeyi kontrol etmesi (Bu durum; ana ortaklıklar, bağlı ortaklıklar ve grubun diğer şirketlerini içerir.), 2- İşletme üzerinde önemli derecede etki sağlayacak bir hakkının bulunması, 3- İşletme üzerinde müşterek kontrolünün bulunması; b) Tarafın işletmenin iştiraki olması; c) Tarafın müşterek yönetime tabi bir teşebbüs olduğu durumlarda, müteşebbislerden birinin işletme olması; d) Tarafın; işletme faaliyetlerinin planlanması, yürütülmesi ve denetlenmesi ile doğrudan veya dolaylı olarak yetkili ve sorumlu olan, işletmenin veya işletmenin ana ortaklığının yönetim kurulu üyesi, genel müdür gibi yönetici personelden olması; e) Tarafın, bu maddenin (a) veya (d) bentlerinde belirtilen kişilerin yakın aile üyelerinden biri olması; f) Tarafın, bu maddenin (d) veya (e) bentlerinde belirtilen kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak kontrol veya müşterek kontrol hakkının olduğu veya üzerinde önemli derecede etkide bulunduğu ya da yarıdan fazla oy hakkına sahip olduğu bir işletme olması; g) Tarafın, işletmenin veya bu işletmenin ilişkili tarafı olan herhangi bir işletmenin ______________________________________________________________________ 87 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU çalışanlarının emeklilik haklarıyla ilgili bir fon veya işletme olması. Yaygın ve Süreklilik Arz Eden İşlemlerin Değerlemesi Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinde işlemlere ilişkin şartlar yönetim kurulu tarafından belirlenir. Payları borsada işlem gören ortaklıkların, ilişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinin tutarının Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının % 10'una veya daha fazlasına ulaşacağını öngörmeleri halinde bu şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemler öncesinde değerleme yaptırmaları zorunludur. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir. İlişkili taraflarla yürütülen işlemler öncesinde değerlemeye tabi tutulan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerle ilgili olarak, her hesap dönemi sonunda, değerleme kuruluşu tarafından, işlemler öncesinde yapılan değerleme çalışmalarında ulaşılan sonuçlar ile bu sonuçlar çerçevesinde yönetim kurulu tarafından belirlenen şartlara uyulup uyulmadığı hususunda bir rapor hazırlanır ve bu raporun özeti yıllık olağan genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerin izleyen hesap döneminde de sürdürülmesine karar verilmesi halinde ortaklık yönetim kurulu tarafından işlemlere ilişkin şartlar gözden geçirilir ve gerektiği takdirde yeniden belirlenir. Söz konusu işlemlerin izleyen hesap dönemi sonunda Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarda yer alan aktif toplamın veya brüt satışlar toplamının % 10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda izleyen hesap döneminde uygulanacak şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara değerleme yaptırılır. Pay Sahipleri İle İlişkiler Birimi Payları borsada işlem gören ortaklıklarda pay sahipliği haklarının kullanılması konusunda faaliyet gösteren, yönetim kuruluna raporlama yapan ve yönetim kurulu ile pay sahipleri arasındaki iletişimi sağlayan pay sahipleri ile ilişkiler biriminin oluşturulması zorunludur. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin yöneticisinin adı, soyadı ve iletişim bilgileri ile bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler Kurul'un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, borsa bülteninde ilan edilmek üzere borsaya bildirilir. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin başlıca görevleri aşağıda yer almaktadır. a) Pay sahiplerine ilişkin kayıtların sağlıklı, güvenli ve güncel olarak tutulmasını sağlamak, b) Şirket ile ilgili kamuya açıklanmamış, gizli ve ticari sır niteliğindeki bilgiler hariç olmak üzere, pay sahiplerinin şirket ile ilgili yazılı bilgi taleplerini yanıtlamak, c) Genel kurul toplantısının yürürlükteki mevzuata, esas sözleşmeye ve diğer şirket içi düzenlemelere uygun olarak yapılmasını sağlamak, ç) Genel kurul toplantısında, pay sahiplerinin yararlanabileceği dokümanları hazırlamak, d) Oylama sonuçlarının kaydının tutulmasını ve sonuçlarla ilgili raporların pay sahiplerine ______________________________________________________________________ 88 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yollanmasını sağlamak, f) Mevzuat ve şirketin bilgilendirme politikası dahil, kamuyu aydınlatma ile ilgili her türlü hususu gözetmek ve izlemek. 3.4.1.3. Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Kurulun Seri:VIII, No:3 sayılı Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların “Sermaye Piyasası Kanunu” Açısından Uyacakları Esaslar Tebliğine göre hisse senetlerini halka arzetmiş olan veya ortak sayısı 250'den fazla olduğu için arzetmiş sayılan ortaklıklardan yeniden değerleme yapanların değer artışını sermayelerine ekleyerek ortaklarına bedelsiz hisse senedi vermeleri Kurul iznine tabi değildir, yeniden değerleme değer artış fonu tahvil ihraç limitinin hesaplanmasında dikkate alınır ve bu fonun sermaye eklenmesi nedeniyle kayıtlı sermaye tavanın aşılması mümkündür. 1992 yılında yapılan Kanun değişikliği ile izin sistemi yerine kayda alma sistemine geçilmiş ve yeniden değerleme değer artış fonunu sermayelerine ekleyen ortaklıkların bedelsiz hisse senedi çıkarmaları da Kurul kaydına tabi kılınmıştır. 3.4.2. Anonim Yükümlülükleri Ortaklıkların Kar ve Bedelsiz Pay Dağıtma Anonim şirketlerde kâr dağıtımı konusunda TTK bazı esaslar koymuş, Sermaye Piyasası Kanunu ise halka açık şirketlerde kâr dağıtımında da bazı yeni hükümler getirmiştir. Bu nedenle, kar dağıtımı konusunda, TTK, halka açık şirketler açısından SPKn ve vergi kanunları birlikte dikkate alınmalıdır. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Bu oran, Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aşağı olamaz. Kurul aşağıda ayrıntıları verilecek olan Seri:IV, No:27 tebliğ ile bu konuda düzenleme yapmış olup; ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Kurul, ihraçcıların türleri ve dağıtılabilir kar tutarları itibariyle temettü dağıtım zorunluluğunu kaldırabilir veya erteleyebilir. Yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kardan pay dağıtılabilmesi için esas sözleşmede hüküm bulunması şarttır. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleşmede pay sahipleri belirlenen birinci temettü ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile, memur, müstahdem ve işçilere kardan dağıtılmasına karar verilemez ve birinci temettü ödenmedikçe bu kişilere kardan dağıtılamaz. için kar pay pay Temettü, hesap dönemi sonu itibariyle mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eşit olarak dağıtılır. Halka açık anonim ortaklıklar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş ______________________________________________________________________ 89 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ve bağımsız denetimden geçmiş üçer aylık ara dönemler itibariyle hazırladıkları mali tablolarında yer alan karlarından; - Kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayırmak zorunda oldukları yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmın yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan yedek akçe tutarını geçmemesi, - Ana sözleşmelerinde hüküm bulunması ve genel kurul kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere yönetim kuruluna yetki verilmesi, - Anılan genel kurul toplantısında, dağıtılacak temettü avansının, ilgili hesap dönemi sonunda yeterli kar oluşmaması veya zarar oluşması durumlarında, bir önceki yıla ait bilançoda yer alan olağanüstü yedek akçelerden ya da olağanüstü yedek akçe tutarının zararı karşılamaya yeterli olmaması durumunda temettü avansı karşılığında alınan teminatın paraya çevrilip gelir kaydedilerek bu tutardan mahsup edileceği hususunun da karara bağlanması, koşullarıyla temettü avansı dağıtabilirler. Bir hesap döneminde verilecek toplam temettü avansı tutarı bir önceki yıla ait dönem karının kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmının yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan olağanüstü yedek akçe tutarını aşamaz. Olağanüstü yedek akçe tutarına ilişkin sınır, ortaklığın geçmiş iki yıllık mali tablolarında vergi öncesi dönem karı elde etmiş olması ve dağıtılacak temettü avansı tutarının tamamının, yıl sonunda zarar oluştuğu veya oluşan karın dağıtılan temettü avansını karşılamaya yetmediği takdirde, geçmiş yıl olağan yedek akçe tutarından karşılanamayan kısmın karşılanmasında kullanılmak üzere ortaklık lehine Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde teminat altına alınması şartıyla uygulanmayabilir. Önceki dönemde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden ilave temettü avansı verilmesine ve temettü dağıtılmasına karar verilemez. Yönetim kurulu üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kişiler, şirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kişiler; ara dönemler bilanço ve gelir tablolarının gerçeği aksettirmemesinden veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiş olmasından doğan zararlar için şirkete, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaştırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiş bulunan kişiler ile üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından kararın ilanından itibaren otuz gün içinde iptal davası açılabilir. Kurul, yasalardan kaynaklanan yükümlülüklerin doğruluk incelemesi dahil bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltmeye yetkilidir. Vergi Usul Kanununun vergi incelemesine ilişkin hükümleri saklı olup, uygulamaya ilişkin esaslar Kurul tarafından belirlenir. Halka açık anonim ortaklıkların sermaye tarihindeki mevcut paylara dağıtılır. artırımlarında, bedelsiz paylar artırım Halka açık anonim ortaklıklar; yönetim, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak ilişkili bulunduğu diğer bir teşebbüs veya şahısla emsallerine göre bariz şekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi örtülü işlemlerde bulunarak karını ______________________________________________________________________ 90 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ve/veya mal varlığını azaltamaz. 3.4.2.1. TTK’na Tabi Anonim Şirketlerde Kar Dağıtımı TTK’ya tabi şirketlerde kar payı dağıtımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Dönem Ticari Karı (-) Kurumlar Vergisi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Net Dönem Karı (Vergiden Sonraki Kar) (-) Geçmiş Yıl Zararları (-) I.Tertip Kanuni Yedek Akçe (TTK 466/I) Safi karın yirmide biri (Ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar) (-) İşletmede Bırakılması Zorunlu Fonlar Dağıtılabilir Net Dönem Karı (-) Ortaklara Birinci Temettü (TTK 466/III) (Pay sahiplerine ödenmiş sermayenin % 5'i oranında ödenir.) (-) Ana sözleşme hükümlerince kuruculara, intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine, personele dağıtılan kar payı (-) Ortaklar İkinci Temettü (-) II. Tertip Kanuni Yedek Akçe Birinci temettü ayrıldıktan sonra pay sahipleri ile kara iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılan kısmın onda biri (TTK Md.466/III) (-) İhtiyari Yedek Akçeler (Statü Yedekleri, Diğer Yedekler, Olağanüstü Yedekler) TTK’nın 469’uncu maddesinde kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayrılması gerekli diğer paralar safi kardan ayrılmadıkça kar payı dağıtılamayacağı ifade edilmiştir. Buna göre kar dağıtımından önce bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Dönem Ticari Kârı: Şirketlerin yükümlülüklerden önceki kardır. gelir tablosunda yer alan vergi ve yasal Dönem Net Kârı: Dönem ticari karından hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşülerek dönem net karına ulaşılır. Ancak verginin üzerinden hesaplandığı matrah -mali kar- dönem ticari karından farklıdır. Bir başka deyişle vergi, mali kar üzerinden hesaplanmakta, kar dağıtımında ise mali kar değil ticari kar dikkate alınmaktadır. Ticari kar ile mali kar arasında vergi muafiyet ve istisnaları ile vergi açısından kabul edilmeyen giderler nedeniyle fark oluşmaktadır. Dönem ticari karına/karından vergi kanunları çerçevesinde gerekli eklemeler ve indirimler yapıldıktan sonra bulunan matrah üzerinden hesaplanan vergi ile diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra dönem net karına ulaşılır. Geçmiş Yıl Zararları: Dönem ticari karından vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra bulunan dönem net karından varsa geçmiş yıllar zararı indirilir. I. Tertip Kanuni Yedek Akçe: TTK'nın 466/I fıkrasında her yıl safi karın yirmide birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayırmalarının zorunlu olduğunu düzenlemiştir. TTK kanuni yedek akçe için “ödenmiş sermayenin beşte birine kadar” gibi bir sınır çizmiş olmakla birlikte aynı maddede bu sınıra birtakım istisnalar getirmiştir. TTK 466/II’ye göre kanuni sınıra ulaştıktan sonra dahi bu akçeye aşağıdaki paralar eklenir. ______________________________________________________________________ 91 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - Hisse senedi ihraç primleri - Hisse senedi iptal karları - İkinci tertip yedek akçe İşletmede Bırakılması Gereken Fonlar: Mevzuat gereği dönem karından işletmede bırakılması gereken ihtiyat ve karşılıklardır. İşletmenin mali yapısını güçlendirmek amacıyla oluşturulan fonlardır (finansman fonu, yenileme fonu vb.). Ortaklara Birinci Kâr Payı : TTK’na göre pay sahiplerine %5 oranında kar payı ödenir. Ana sözleşmede tanınan ayrıcalıklar saklı kalmak kaydıyla her pay sahibi kara sermaye payı oranında katılır. Ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa kar payının hesaplanmasında esas sermayeye mahsuben ortağın şirkete yaptığı ödemeler esas alınır. (TTK m 455-456) Yukarıda da belirtildiği üzere kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayrılması gerekenler ayrılmadıkça kar payı dağıtılamaz. Diğer Kişilere Dağıtılacak Kâr Payı: Ortaklara birinci temettü dağıtıldıktan sonra esas sözleşmedeki hükümlere göre diğer kişilere de (yönetim kurulu üyeleri, personel vb.) kar payı ödemesi yapılır. Ortaklara İkinci Kâr Payı: Ortaklara dağıtılmasına karar verilen ikinci tertip kar payıdır. İkinci Tertip Kanuni Yedek Akçe: Birinci temettü ayrıldıktan sonra pay sahipleri ile kara iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılan kısmın onda biridir (TTK Md.466/III). Bunların dışında ihtiyari yedek akçe ayrılabilir. 3.4.2.2. Halka Açık Şirketlerde Kar Dağıtımı Sermaye Piyasası Kanununa tabi olan halka açık anonim ortaklıkların, temettü, temettü avansı ve oydan yoksun hisse senedi (OYHS) sahiplerine kâr payı dağıtımında ve temettüün korunmasında uyacakları esaslar Kurulun Seri:IV, No:27 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Olan Halka Açık Anonim Ortaklıkların Temettü ve Temettü Avansı Dağıtımında Uyacakları Esaslar Hakkında Tebliğ (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. 3.4.2.2.1. Hisse Senetleri Borsada Temettü Oranı ve Temettü Dağıtımı İşlem Görmeyen Ortaklıklarda Birinci Ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen anonim ortaklıkların birinci temettüü nakden dağıtmaları esastır. Ancak, bu ortaklıklardan Seri:IV, No:39 sayılı İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliğ’de yer alan bağımsız denetim muafiyeti kapsamına girmeyenler, birinci temettüü nakden ve/veya hisse senedi biçiminde dağıtabilirler. Birinci temettüü kısmen veya tamamen hisse senedi biçiminde dağıtmak isteyen ortaklıkların, ortaklarından Tebliğ’de belirtilen koşullar ve süreler içinde talep toplamaları zorunludur. Talep toplama süresi en az 15 gün olmalıdır. Talepte ______________________________________________________________________ 92 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU bulunmayan ve/veya bulunamayan ortakların iradeleri temettüün nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir. Hisse senetlerine ilişkin temettü, kıstelyevm esası uygulanmaksızın hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri, yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Bu ortaklıkların nakdi sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin satış süresi içinde hesap dönemi sona ererse, hesap döneminin son gününü takip eden tarihten başlamak üzere, hisse senetleri geçmiş hesap dönemlerine ilişkin kâr payı kuponları iptal edilerek satılır. 3.4.2.2.2. Hisse Senetleri Borsada İşlem Gören Ortaklıklarda Birinci Temettü Oranı Ve Temettü Dağıtımı Ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Yatırım ortaklıklarının dağıtılabilir kar tutarının hesaplanmasında, gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Hisse senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklar, genel kurullarının alacağı karara bağlı olarak temettüü; a) Tamamen nakden dağıtma, b) Tamamen hisse senedi olarak dağıtma, c) Belli oranda nakit belli oranda hisse senedi olarak dağıtarak kalanını ortaklık bünyesinde bırakma, d) Nakit ya da hisse senedi olarak dağıtmadan ortaklık bünyesinde bırakma konusunda serbesttir. Kurul, bu ortaklıklara genel kurul gündemleri ilan edilinceye kadar, bir önceki dönemin kârından ayrılacak birinci temettüü nakden dağıtma zorunluluğu getirebilir. Ancak, bir önceki döneme ilişkin birinci temettü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve artırımı temsil eden hisse senetleri Borsada eski ve yeni olarak iki ayrı sırada işlem gören ortaklıklardan, dönem sonunda elde ettikleri kardan temettü dağıtmak isteyenler birinci temettüü nakden dağıtmak zorundadırlar. Şirket genel kurullarının birinci temettüün dağıtılmamasına karar vermeleri durumunda, bu tutar hesaplanıp ayrıldıktan sonra olağanüstü yedek akçelere eklenir. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, temettü ödemeleri ortakların çoğunluğunun kolaylıkla ulaşabileceği, biri ortaklık merkezi olmak üzere en az üç merkezde ve Takasbank’ta yapılır. ______________________________________________________________________ 93 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Hisse senetlerine ilişkin temettü kıstelyevm esası uygulanmaksızın hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri, yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Bu ortaklıkların nakdi sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin satış süresi içinde hesap dönemi sona ererse, hesap döneminin son gününü takip eden tarihten başlamak üzere, hisse senetleri geçmiş hesap dönemlerine ilişkin kâr payı kuponları iptal edilerek satılır. 3.4.2.2.3. Temettü Dağıtım Zamanı Temettü dağıtımı, ortaklıklarca hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar tamamlanmak zorundadır. Temettü ödemesinin tamamlanması için; a) Temettüün tamamı nakden dağıtılacaksa, temettüünü tahsil etmek için ilgili kuponlarıyla temettü dağıtım adreslerine başvuran ortaklara nakden veya hesaben ödemenin yapılması, b) Hisse senedi olarak dağıtılacaksa, temettüün sermayeye ilavesi nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin Kurulca kayda alınması ve kayıt sonrası işlemlerin tamamlanarak temettü karşılığı dağıtılacak hisse senetlerinin; -Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarda hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar, -Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarda ise sermaye artırımının tescilinin hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar, tamamlanarak teslime hazır hale getirilmesi, c) (a) ve (b) bentlerindeki seçeneklerin birlikte kullanılması durumunda ise, anılan bentlerde belirtilen işlemlerin ayrı ayrı ancak hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar yerine getirilmesi şarttır. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların Kurula, temettüün sermayeye ilave edilmesi nedeni ile ihraç edilecek hisse senetlerinin kayda alınması talebiyle yapacakları başvuruların, hesap dönemini izleyen 4’üncü ayın sonuna kadar yapılması zorunludur. Temettü dağıtımına başlanılmasından sonra temettüünü almak için temettü dağıtım adreslerine başvuran ortaklara, zaman aşımı süresi içinde başvurmaları durumunda, temettü ödemesi yapılması şarttır. Yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kar payı dağıtılabilmesi ve çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara bağışta bulunulabilmesi için ortaklık esas sözleşmesinde hüküm bulunması gerekir. Halka açık anonim ortaklıkların çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara bağışta bulunmaları veya kârdan pay ayırmaları durumunda, Seri:XI, No:1 sayılı Tebliğde yer alan önemlilik kavramı dikkate alınarak; a) Bu ödemelerin, Kanunun 15’inci maddesinin son fıkrası kapsamına girebilecek sonucu doğurmaması, ______________________________________________________________________ 94 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU b) Yıl içinde yapılanlar dahil bağışların, genel kurulda ortakların bilgisine sunulması, c) Seri:VIII, No:20 sayılı Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği çerçevesinde gerekli özel durum açıklamalarının yapılması ve Borsa Günlük Bülteninde ilan edilmesi zorunludur. 3.4.2.2.4. Temettü Dağıtımında İmtiyaz Temettü dağıtımında imtiyaz, dağıtılabilir kârın, birinci temettü dağıtıldıktan sonraki kısmı için tanınabilir. OYHS sahipleri diğer ortaklarla birlikte payları oranında birinci temettüü aldıktan sonra kalan kardan, pay başına düşen birinci temettüün bu senetlerin imtiyazına ilişkin olarak esas sözleşmede belirtilen oranında kar payı alırlar. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ayrılmadıkça, esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ve OYHS sahipleri için belirlenen kar payı nakden ve/veya hisse senedi biçiminde dağıtılmadıkça; başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve temettü dağıtımında imtiyazlı pay sahiplerine, katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kâr payı dağıtılmasına karar verilemez. Ayrıca kardan ikinci temettü dağıtılması halinde OYHS’lerinin diğer paylar gibi sermaye payları oranında eşit yararlanma hakları vardır. 3.4.2.2.5. Birinci Temettü Tutarının Eksik Dağıtılmasında Sorumluluk Ortaklıkların birinci temettü tutarını eksik olarak dağıtmaları durumunda, Kurul bu ortaklıklara eksik dağıtılan temettü tutarının, dağıtım zamanının esas alınarak, Merkez Bankasının kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı üzerinden hesaplanacak faiz tutarı ile birlikte nakden veya olağanüstü yedek akçelerin sermayeye ilave edilmesi suretiyle hisse senedi şeklinde dağıtılması zorunluluğunu getirebilir. Eksik temettü dağıtımından zarar görenlerin, yasal koşullar oluştuğu takdirde, eksik temettü dağıtımından dolayı yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu için yasal yollara başvurma hakları saklıdır. 3.4.2.3. Temettü Avansı Dağıtım Esasları 3.4.2.3.1. Temettü Avansı Dağıtım Kararı Ortaklıklar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş ve bağımsız sınırlı denetlemeden geçmiş 3, 6 ve 9 aylık dönemler itibarıyla hazırladıkları ara mali tablolarında yer alan karları üzerinden nakit temettü avansı dağıtabilirler. Kurul, temettü avansı dağıtacak ortaklıkların ara mali tablolarının bağımsız özel denetlemeye tabi tutulmasını isteyebilir. Temettü avansı dağıtmak isteyen ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunması ve genel kurul kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere yönetim kuruluna yetki vermeleri zorunludur. Anılan genel kurul toplantısında, dağıtılacak temettü avansının, ilgili hesap dönemi sonunda yeterli kar oluşmaması veya zarar oluşması durumlarında, bir önceki yıla ait bilançoda yer alan olağanüstü yedek akçelerden ya da olağanüstü yedek akçe tutarının zararı karşılamaya yeterli olmaması durumunda temettü avansı karşılığında alınan teminatın paraya çevrilip gelir kaydedilerek bu tutardan mahsup edileceği hususunun da karara bağlanması gerekmektedir. Yönetim kuruluna genel kurul tarafından temettü avansı dağıtımı için yetki verildiği takdirde, yönetim kurulu ______________________________________________________________________ 95 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU tarafından, ilgili hesap döneminde her 3 aylık dönemi izleyen 6 hafta içerisinde temettü avansı dağıtma veya dağıtmama konusunda bir karar alınması zorunludur. Söz konusu yönetim kurulu kararı Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği kapsamında kamuya açıklanır. 3.4.2.3.2. Dağıtılacak Temettü Avansı Tutarının Hesaplanması Dağıtılacak temettü avansı, ara dönem karından kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararlarının tamamı düşüldükten sonra kalan kısmın yarısını geçemez. Yatırım ortaklıklarının ara dönem karının hesaplanmasında gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Bir hesap döneminde verilecek toplam temettü avansı tutarı bir önceki yıla ait dönem karının kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmının yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan olağanüstü yedek akçe tutarını aşamaz. Olağanüstü yedek akçe tutarına ilişkin sınır, ortaklığın geçmiş iki yıllık mali tablolarında vergi öncesi dönem karı elde etmiş olması ve dağıtılacak temettü avansı tutarının tamamının, yıl sonunda zarar oluştuğu veya oluşan karın dağıtılan temettü avansını karşılamaya yetmediği takdirde, geçmiş yıl olağan yedek akçe tutarından karşılanamayan kısmın karşılanmasında kullanılmak üzere ortaklık lehine Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde teminat altına alınması şartıyla uygulanmayabilir.Yatırım ortaklıklarında ayrıca bir önceki yıla ait dönem kârının hesaplanmasında gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Aynı hesap dönemi içinde birden fazla temettü avansı ödemesi yapıldığı takdirde, sonraki ara dönemlerde ödenecek temettü avansları hesaplanırken önceki ara dönemlerde ödenen temettü avansları indirilir. Önceki hesap döneminde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden, sonraki hesap dönemlerinde ilave temettü avansı verilemez ve temettü dağıtılamaz. İmtiyazlı pay sahiplerine, OYHS sahiplerine ve ortaklar dışında kardan pay alan kişi ve/veya kurumlara temettü avansı dağıtılamaz. Hisse senetleri halka arz yoluyla satılan bankaların, temettü avansı dağıtmak istemeleri halinde, birinci temettüü Kurul düzenlemelerine uygun şekilde ayırmaları ve bankacılık mevzuatı çerçevesinde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumundan izin almaları zorunludur. 3.4.2.3.3. İlan ve Bildirim Esasları Temettü avansı dağıtacak olan ortaklıkların ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içerisinde ayrıntılı ara mali tablolarını, temettü avansı dağıtım tablosunu ve bağımsız sınırlı veya özel denetleme raporunu Kurula göndermeleri ve iki gazetede ilan ettirmeleri zorunludur. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıklar, söz konusu belgeleri Borsaya da göndermek zorundadırlar. 3.4.2.3.4. Temettü Avansı Dağıtım Zamanı Temettü avansının dağıtımına, ara mali tabloları ile temettü avansı dağıtım tablosunun bağımsız sınırlı veya özel denetleme raporu ile birlikte Kurula gönderildiği tarihten asgari ______________________________________________________________________ 96 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4 hafta azami 6 hafta sonra başlanması zorunludur. Ancak, Kurul bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltme yetkisi çerçevesinde veya temettü avansı dağıtacak ortaklıkların hesap dönemi içinde sermaye artırımı yapmaları durumunda, sermaye artırımı işlemleri tamamlanıncaya kadar temettü avansı dağıtım tarihini erteleyebilir. 3.4.2.3.5. Temettü Avansı Ödemeleri Temettü avansı, dağıtım tarihi itibarıyla mevcut payların tümüne bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi, kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri ise yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettü avansına hak kazanırlar. Bir hesap dönemi içerisinde temettü avansı dağıtan ve ardından sermaye artırımı gerçekleştiren ortaklık, daha sonra tekrar bir temettü avansı dağıtmak istediğinde, aşağıda belirtilen esaslar uygulanır. a) Sermaye artırımı sonrasında yapılacak yeni bir temettü avansı ödemesinde, sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilen ve yapılacak temettü avansı ödemesine hak kazanan yeni tertip hisse senedi sahiplerine öncelik verilir. b) Söz konusu öncelik, eski ve yeni tertip hisse senedi sahiplerinin dönem içinde aldıkları toplam temettü avans tutarları eşitleninceye kadar devam eder. c) Eski ve yeni tertip hisse senedi sahiplerinin hesap dönemi içerisinde aldıkları toplam temettü avansı tutarı eşitlendikten sonra, kalan temettü avansı tutarı veya bir sonraki ara hesap döneminde ödenecek temettü avansı tutarı mevcut pay sahiplerine eşit olarak dağıtılır. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların temettü avansı ödemeleri, ortakların çoğunluğunun kolaylıkla ulaşabileceği, biri ortaklık merkezi olmak üzere en az üç merkezde ve Takasbank’ta yapılır. 3.4.2.3.6. Temettü Avansı Dağıtımında Sorumluluk Yönetim kurulu üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kişiler, şirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kişiler, ara dönem bilanço ve gelir tablolarının gerçeği yansıtmamasından veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiş olmasından doğan zararlar için şirkete, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaştırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiş bulunan kişiler ile üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından iptal davası açılabilir. 3.4.2.3.7. Tahsil Edilmeyen Kar Payı Ve Temettü Avansı Bedellerinin Zaman Aşımına Uğraması Ortaklar ve kara katılan diğer kimseler tarafından tahsil edilmeyen kar payı bedelleri ile ortaklar tarafından tahsil edilmeyen temettü avansı bedelleri dağıtım tarihinden itibaren beş yılda zaman aşımına uğrar. 3.4.3. İhraççıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından ______________________________________________________________________ 97 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Kanun kapsamına giren ihraçcılardan; anonim ortaklık niteliğini haiz olmayanlar, sermaye piyasası araçlarını halka arz etmeyenler, aktif toplamı, brüt satış hasılatı, ihraç veya halka arz tutarı Kurulun belirleyeceği miktardan az olanlar veya diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç veya halka arz edenler Kurulca bu Kanuna tabi olmalarından kaynaklanan yükümlülüklerinden kısmen veya tamamen muaf tutulabilirler. Bu muafiyet şartları, ihraçcıların Kurul kaydından çıkma veya çıkarılma esasları ile halka arz işlemlerinden kısmen muafiyet şartları tebliğlerle belirlenir. (SPKn Md. 11/4) İhraçcıların Kanun’a tabi olmalarından kaynaklanan yükümlülüklerden muaf tutulabilme şartları ile ihraçcıların Kurul kaydından çıkarılma esasları Kurulun Seri:IV, No:39 sayılı “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ)” ile düzenlenmiştir. Bu Tebliğ ile düzenlenen muafiyet ve Kurul kaydından çıkarılmaya ilişkin hükümler; Tebliğde belirtilen istisnalar dışında, payları borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklar ve hisse senetleri borsada işlem görmeyen kayıtlı sermaye sistemine tabi halka açık anonim ortaklıklar hakkında uygulanmaz. Kurulun belirleyeceği şartları taşıyan halka açık anonim ortaklıklara tanınan muafiyetler aşağıda belirtilmiş olup, bağımsız denetim muafiyeti ile kar dağıtım muafiyetinden yararlanılabilmesi için ortaklıklarca Kurula başvurulması ve taleplerinin uygun görülmesi gerekmektedir. - Bağımsız denetim muafiyeti. - Kâr dağıtımı muafiyeti. - İzahname düzenleme muafiyeti. Halka açık anonim ortaklıklardan, a) Başvuru tarihinden itibaren geçmiş iki yıl içerisinde; ortak sayısının 200’ün altında olduğunu veya esas sermaye/çıkarılmış sermayesinin %95’i veya daha fazlasının en fazla yirmi ortağa ait olduğunu; pay sahipleri defteri, genel kurul katılanlar cetveli, kâr dağıtımına ilişkin muhasebe kayıt ve belgeler, kuruluş ve sermaye artırımına ait kayıt ve belgeler ile benzeri belge ve işlemlere dayanarak, mahkeme kararı ile tespit ettirenler veya, b) Başvuru tarihinden itibaren, Kurulca belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş, son iki yıllık mali tablolarına göre aktif toplamının 3.434.000 TL’nin altında kaldığını özel amaçlı bağımsız denetim raporu ile tespit ettirenler veya, c) Başvuru tarihinden itibaren, Kurulca belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş son iki yıllık mali tablolarına göre brüt satış hasılatının, esas faaliyetinden herhangi bir gelir elde etmemesi durumunda diğer faaliyetlerden elde edilen gelir ve karlarının 286.000 TL’nin altında kaldığını özel amaçlı bağımsız denetim raporu ile tespit ettirenler, talep üzerine ve Kurul’un uygun görmesi halinde Kurul kaydından çıkarılabilirler. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, yukarıdaki bentlerde yer alan şartları taşıyan halka açık anonim ortaklıklar ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan münfesih olup olmadığına ilişkin ______________________________________________________________________ 98 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU görüş almak kaydıyla son durum itibariyle sermayesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği asgari sermaye tutarının altında kalan halka açık anonim ortaklıkları, mahkeme kararı veya özel amaçlı bağımsız denetim raporu tespiti şartını aramaksızın resen Kurul kaydından çıkarabilir. Kurul kaydından çıkarılan ortaklıklar, ortak sayısının 250'yi aşması, aktif toplamının 3.434.000,- TL'yi aşması, sermayesinin %95'i veya daha fazlasının yirmiden fazla ortağa ait hale gelmesi ve brüt satış hasılatının 286.000 TL'yi aşması hallerinin tamamının gerçekleşmesi durumunda, bu durumun öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde kayda alınmak üzere Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Halka açık anonim ortaklıkların son bilanço aktif toplamının en az %15’inin tahsisi suretiyle veya tüzel kişilikleri sona erdirilerek kurulan yeni ortaklık veya ortaklıklar Kurul kaydına alındıkları tarihten itibaren 3 yıl süre ile bu maddede belirtilen muafiyet koşullarından yararlanmak suretiyle Kurul kaydından çıkamazlar. Hisse senedi dışındaki menkul kıymetlerini ihraç etmeleri nedeniyle, Kurul kaydına alınan ihraçcılar, itfayı veya itfa yerine geçecek zorunlu işlemlerin gerçekleştirilmesini müteakip Kurula başvurmaları halinde kayıttan çıkarılırlar. Bu Tebliğ hükümlerine göre, Kurul kaydından çıkarılan halka açık anonim ortaklıklar, Kurul tarafından kamuya duyurulur. 3.4.4. Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Ortaklık devralma veya yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işlemlerinde taraflardan en az birinin halka açık anonim ortaklık olması durumunda, birleşme işlemlerinde uyulacak esaslar Kurulun Seri:I, No:31 Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlemiştir. Bu tebliğe göre Birleşme, ortaklık devralma yoluyla veya yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşmeyi; Ortaklık Devralma Yoluyla Birleşme, en az bir ortaklığın, aktif ve pasifini bir bütün olarak başka bir ortaklığa devrederek, tasfiyesiz infisah etmesi, devralan ortaklığın hisselerinden devrolan ortaklığın ortaklarına verilmesi ve devralan ortaklığın tüzel kişiliğini devam ettirmesini; Yeni Ortaklık Kurulması Yoluyla Birleşme, iki veya daha çok ortaklığın tasfiyesiz infisah yoluyla, tüzel kişiliklerini sona erdirerek aktif ve pasiflerini bir bütün olarak birleştirmek suretiyle kurulacak yeni bir ortaklığa devretmeleri ve yeni kurulan ortaklığın hisselerinin sona eren ortaklıkların ortaklarına hisseleri oranında verilmesini ifade eder. 3.4.4.1. Yetkili Organların Ön Kararı Birleşme işlemlerine başlanılması için birleşmeye taraf ortaklıklarda yönetim kurulunun karar alması yeterli olmakla beraber, taraflar istediği takdirde genel kurul, birleşme işlemine, birleşme sözleşmesinin hazırlanmasına ve esaslara ilişkin olarak karar alabilir veya söz konusu hususların tespiti ile ilgili olarak yönetim kuruluna yetki verebilir. 3.4.4.2. Esas Alınacak Finansal Tablolar ve Bağımsız Denetim Birleşmeye taraf ortaklıkların birleşme işlemine esas alınacak finansal tabloların Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanması ve Kurulun bağımsız denetim standartları çerçevesinde özel bağımsız denetimden geçirilmesi ______________________________________________________________________ 99 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU zorunludur. Birleşmeye esas finansal tabloların bağımsız denetiminin yapılmış olması halinde, özel bağımsız denetim koşulu aranmaz. Birleşmeye esas alınacak finansal tabloların tarihi ile birleşme sözleşmesinin nihai olarak onaylanacağı genel kurul toplantı tarihi arasındaki süre 6 ayı aşamaz. Bu çerçevede, kararlarının; birleşmeye taraf ortaklıkların kar dağıtımına ilişkin genel kurul a) Birleşmeye esas alınacak finansal tablo tarihinden önce veya, b) Kurulun kar dağıtımına ilişkin düzenlemelerinde öngörülen süre içerisinde kalınması koşuluyla, birleşme işleminin tamamlanmasından sonra, alınması zorunludur. TTK’nın 324'üncü maddesi hükmü çerçevesinde aktiflerin satış fiyatı esas alınarak düzenlenen bilançoya göre sermayesinin 2/3’ü karşılıksız kalan ortaklık, devralan ortaklık sıfatıyla birleşme işlemine katılamaz. 3.4.4.3. Bilirkişi İncelemesi Birleşmeye taraf ortaklıkların özkaynaklarının tespiti amacıyla mahkemece atanan bilirkişi tarafından inceleme yapılır ve söz konusu inceleme bilirkişi tarafından rapora bağlanır. Birleşmeye esas alınacak mali tablolara ilişkin özel bağımsız denetim raporunda olumlu görüş bildirilmesine rağmen Kurulca yapılacak inceleme sonucunda gerekli görülmesi veya raporda şartlı görüş bildirilmesi durumlarında, söz konusu durumlara neden olan hususlar çerçevesinde düzeltilmiş ve bağımsız denetçi tarafından onaylanmış mali tablolar bilirkişi incelemesine sunulur; bilirkişi raporu, bu mali tablolar esas alınarak hazırlanır. Birleşme işlemine esas alınacak mali tablolara ilişkin bağımsız denetim raporunda olumsuz görüş bildirilmesi veya görüş bildirilmemesi durumlarında söz konusu mali tablolar birleşme işlemine esas alınamaz. 3.4.4.4. Birleşme Yöntemler Oranının Hesaplanmasında Uygulanabilecek Birleşme oranı, birleşmeye taraf ortaklıklarca benimsenen yöntem esas alınarak hesaplanır. Birleşme işleminde, özkaynak yönteminin uygulanması halinde sadece bu yönteme göre, özkaynak yöntemi dışında bir yöntemin uygulanması halinde ise hem özkaynak yöntemi hem de seçilen diğer yönteme göre hesaplanacak birleşme oranlarına, değiştirme oranlarına ve birleşme sonrası sermaye tutarına hazırlanacak bilirkişi raporunda yer verilmesi zorunludur. Ayrıca borsa fiyatları esas alınarak birleşme oranının tespit edilebilmesi için; birleşmeye taraf ortaklıkların onay için Kurula başvuru yaptıkları tarih itibariyle, a) Halka arz edilen hisse senetlerinin nominal değerleri toplamının, ortaklığın nominal sermayesine oranının en az %25 olması ve hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmesi, b) Borsa fiyatının tespitinde son bir yıllık düzeltilmiş ağırlıklı ortalama fiyatların aritmetik ortalamasının esas alınması, ______________________________________________________________________ 100 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU zorunludur. Kurulca gerekli görülmesi halinde bu hususlarda değişiklik yapılabileceği gibi ek koşullar da aranabilir. Birleşme oranının belirlenmesinde, varlıkların rayiç değer üzerinden değerlemeye tabi tutulması suretiyle hesaplanan özkaynakların esas alınması halinde, değerlemeye konu gayrimenkuller Kurulca listeye alınan gayrimenkul değerleme şirketleri tarafından değerlenir. Gayrimenkullere ilişkin olarak gayrimenkul değerleme şirketi tarafından yapılan değerlemenin sonuçları bilirkişi raporuna esas alınır. 3.4.4.5. Uzman Kuruluş İncelemesi Birleşmeye taraf ortaklıkların özkaynaklarının tespiti amacıyla mahkemece atanan bilirkişi incelemesine ek olarak nitelikleri Kurulca belirlenen, - - Bağımsız denetim kuruluşları, Bu kuruluşların üyelik anlaşmasına sahip olduğu yabancı şirketlerle yapılan lisans, know-how ve benzeri sözleşmeler çerçevesinde faaliyette bulunan danışmanlık şirketleri, Halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgesinin her ikisine birlikte sahip olan aracı kurumlar, Mevduat kabul etmeyen bankalar, tarafından da inceleme yapılır ve söz konusu inceleme rapora bağlanır. Birleşme işleminde, özkaynak yöntemi ve bu yöntemle birlikte uygulanabilecek en az iki yöntem ve bu yöntemlere göre hesaplanacak birleşme oranlarına, bu yöntemler arasından birleşme işlemi için kullanılacak yöntemin seçilme gerekçesine, değiştirme oranlarına ve birleşme sonrası sermaye tutarına hazırlanacak söz konusu raporda yer verilmesi zorunludur. 3.4.4.6. Birleşme Başvuru Sözleşmesi, Yönetim Kurulu Raporu ve Kurula Birleşme sözleşmesi, birleşmeye taraf ortaklıkların yönetim kurulları tarafından Tebliğde verilen asgari unsurları içerecek şekilde hazırlanır. Birleşmeye taraf ortaklıkların yönetim kurulları tarafından birleşme oranı başta olmak üzere birleşme sözleşmesini açıklayan, birleşmenin hukuki ve iktisadi gerekçelerini ortaya koyan ve değerlemeyi etkileyen hususlara yer veren ayrıntılı bir rapor hazırlanır. Birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantılarından önce Tebliğde yer alan belgelerle Kurula başvurularak onay alınması zorunludur. 3.4.4.7. Pay Sahiplerinin Bilgilendirilmesi Ortaklık devralma yoluyla birleşme işlemi ve yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde Tebliğde yer alan örneğe uygun olarak taraflarca hazırlanan ve Kurul tarafından onaylanan duyuru metninin ve eki birleşme sözleşmesinin, a) Hisse senetleri Borsa’da işlem gören ortaklıklarca bir gazetenin Türkiye baskısı ile ortaklık merkezinin bulunduğu yerde çıkan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde; b) Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen ortaklıklarca mahallinde yayınlanan veya dağıtılan en az iki gazetede, ______________________________________________________________________ 101 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce ilan edilerek tasarruf sahiplerine duyurulması zorunludur. Birleşmeye taraf ortaklıklardan en az birinin hisse senetlerinin Borsada işlem görmesi halinde, söz konusu duyuru metni ve eki birleşme sözleşmesi Borsa Bülteni’nde ve İMKB’nin web sayfasında da ilan edilmek üzere genel kurul toplantısından en az 30 gün önce Borsa’ya gönderilir. Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen ortaklıklarda ise duyuru metni ve eki birleşme sözleşmesi birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce başlamak üzere, birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısının tesciline kadar Kurulun web sayfasında ilan edilir. 3.4.4.8. Sözleşmesinin Onaylanması ve Sermaye Artırım Kararı Kurulun onayından sonra birleşme sözleşmesi, birleşme işlemine taraf ortaklıkların genel kurullarında onaylanır. Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde devralan ortaklığın genel kurulunda devralma ve sermaye artırım kararı alınırken, devrolan ortaklığın genel kurulunda devrolma ve bu suretle infisah kararı alınır. Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde ise birleşmeye taraf ortaklıkların genel kurullarında birleşme ve bu suretle infisah kararı alınır. Genel kurulların birleşmeye ilişkin olarak verdikleri kararlar, varsa imtiyazlı pay sahiplerinin, intifa senedi sahipleri ile tahvil ve benzeri borçlanma senetleri sahiplerinin yapacakları özel bir toplantıda verecekleri kararla onaylanmadıkça uygulanamaz. 3.4.4.9. Kurul Kaydına Alınma Birleşmeye taraf ortaklıkların yapılan genel kurul toplantılarını takip eden 15 gün içerisinde; a) Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde ihraç edilecek hisse senetleri ile devralan ortaklığın Kurul kaydında bulunmayan hisse senetlerinin, b) Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde ise birleşme neticesinde kurulacak olan yeni ortaklığın, birleşme nedeniyle tüzel kişilikleri sona eren ortaklıkların Kurul kaydında bulunmayan sermayesine isabet eden hisse senetlerinin, kayda alınması için Kurula başvurulur. Söz konusu başvuru, Kurul tarafından Kanunun amaç ve ilkeleri çerçevesinde incelenerek, hisse senetleri kayda alınır. 3.4.4.10. Hisse Senetlerinin Teslim Esasları Hisse senetlerinin dağıtılacağı yerler dağıtımın başlayacağı tarihten en az 2 iş günü önce, Kurul tarafından onaylanan hisse senetlerinin dağıtımına ilişkin duyuru ile ilan edilir. Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların hisse senetlerinin; a) Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde, sermaye artırımının Ticaret Siciline tescilinden, b) Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde, yeni kurulacak ortaklığın ______________________________________________________________________ 102 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU tescilinden itibaren, hamiline yazılı olmaları halinde 30 gün, nama yazılı olmaları halinde 90 gün içerisinde teslim edilmesi zorunludur. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların hisse senetlerinin değişim işlemine tescile mesnet belgenin tescil tarihinden itibaren 15 gün içerisinde başlanması zorunludur. 3.4.4.11. Devralma Yoluyla Birleşme Sonrasında Ulaşılacak Sermaye Tutarı Özkaynak veya rayiç değer yöntemlerinin kullanılması durumunda, ortaklık devralma yoluyla birleşme işlemi sonrasında ulaşılacak sermaye artırımının tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanır. Devralan ortaklığın özkaynağı Devrolan ortaklığın (birden fazla ise ortaklıkların) özkaynağı Devralan ortaklığın ödenmiş/çıkarılmış sermayesi Birleşme Oranı : : : A B C = A / (A+B) = D Ulaşılacak Sermaye = C / D Birleşme işlemine taraf ortaklıkların, birleşme işlemine taraf bir diğer ortaklığın iştiraki olması ve benzeri durumlar, seçilen yönteme ilişkin hesaplamada dikkate alınır. Birleşme sonrası artırılacak sermaye tutarı, devrolan ortaklığın (birden fazla ise ortaklıkların) devralan ortaklık dışındaki mevcut ortaklarına payları oranında dağıtılır. 3.4.4.12. Yeni Ortaklık Kurulması Ulaşılacak Sermaye Tutarı Yoluyla Birleşme Sonrasında Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme sonrasında yeni kurulacak ortaklığın sermayesi, birleşme işlemine taraf ortaklıkların çıkarılmış/ödenmiş sermayelerinin toplamından oluşur. Birleşme işlemine taraf ortaklıkların, birleşme işlemine taraf bir diğer ortaklığın iştiraki olması ve benzeri durumlar, her bir ortaklık için birleşme oranının hesaplanmasında dikkate alınır ve yeni kurulacak ortaklığın sermayesi bu suretle belirlenir. 3.5. Anonim Ortaklık ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri Kanuna tabi anonim ortaklıklar ile sermaye piyasası kurumlarının tabi olduğu kamuyu aydınlatma yükümlülükleri aşağıda ilan ve reklam esasları, mali tablo ve raporlara ilişkin esaslar, bağımsız denetim esasları ve kamuyu aydınlatmada özel durumlar başlıkları altında açıklanmıştır. 3.5.1. İlan ve Reklamlara İlişkin Esaslar 3.5.1.1. İlan ve Reklamlarında Uyacakları Esaslar ______________________________________________________________________ 103 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Menkul kıymetlerin güven ve istikrar içinde işlem görmesi ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla aşağıda belirtilen kuruluşların, sermaye piyasası ve borsa mevzuatı çerçevesindeki işlem ve faaliyetleri ile ilgili ilan ve reklamlarına dair esaslar, Kurulun Seri:VIII, No:11 sayılı “Menkul Kıymetleri Halka Arzedilmiş Anonim Şirketlerle Menkul Kıymet Alım Satımı İle Uğraşan Kuruluşların İlan ve Reklamlarında Uyacakları Esaslar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Sermaye piyasası mevzuatının, özel bir düzenlemeye tabi tuttuğu ilanlar dışında kalan, her türlü belgede, basın ve yayın organlarında halka dağıtılan broşür ve el ilanlarında, menkul kıymetlerin arz ve satışı veya şirket ve kuruluşların tanıtımıyla ilgili olarak halka yapılan veya yaptırılan her türlü yazılı, sözlü veya görüntülü açıklama, reklam, ilan ve yayınlar, bu tebliğ kapsamında “ilan ve reklam”dır. Aşağıda belirtilen gerçek ve tüzel kişilerin ilan ve reklamları bu tebliğ hükümlerine tabidir: a) Menkul kıymetleri ve kıymetli evrakı, Kurulun izniyle halka arzeden veya ihraç edenler, b) Aracı kurumlar, bankalar ve diğer yardımcı kuruluşlar, c) (b) bendi dışında kalan menkul kıymetler borsası üyeleri. İlan ve reklam metinlerinin aşağıdaki nitelikleri taşıması gerekir: a) İşin gerektirdiği ciddilikte olması, b) Aşırı giderlere yol açmaması, c) Abartılmış, hissi, gerçeğe uymayan, halkı aldatıcı ve yanıltıcı, bilgi ve tecrübe noksanlıklarını istismar edici söz, görüntü ve bilgi unsurlarını ihtiva etmemesi, halkı doğru aydınlatma amacına yönelik olması, d) Halka sunulan menkul kıymetlerin ve hizmetlerin gerçek niteliğini; fiyat, getiri ve ücretlerini ve menkul kıymetlerin satış şartlarına ilişkin bilgileri hiçbir yanlış anlamaya yer vermeyecek biçimde açıkça belirtmesi, e) İlan ve reklamı veren ilgilinin yapabileceği iş ve hizmetler konusunda halka duyurmak istediği faaliyetin gerçekleştirilebilir nitelikte olması, f) Menkul kıymetlerin halka arzı yoluyla yapılacak satışlara ait ilan ve reklamların, izahname ve sirküler dışındaki bilgileri taşımaması ve halkı yanlış yönlendirmemesi, g) Yazılı ilan metinlerinde, ilan ve reklamı veren kuruluşun nominal ve ödenmiş sermayesi ile iş merkezi adresinin ve telefon numaralarının gösterilmesi. İlan ve reklam metninin bu ilkelere aykırı olması halinde, ilan ve reklamı veren veya verdirenlerin cezai sorumluluğu olduğu gibi, gerektiği hallerde Kurulun bu ilan ve reklamları durdurması veya yasaklaması mümkündür. 3.5.1.2. Resmi İlanlarının Yayımına İlişkin Esaslar Kanuna tabi ortaklıklar ve yardımcı kuruluşların Kanun ve Kurul tebliğleri gereği yapmak zorunda oldukları ilanların yayımına ilişkin esaslar Kurulun Seri:VIII No:5 sayılı “Anonim Ortaklıklar ve Yardımcı Kuruluşların Resmi İlanlarının Yayımına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Kanuna tabi ortaklıkların veya aracı kurumların; - Yayımlamak zorunda oldukları bilanço, gelir tablosu (kâr ve zarar cetveli), yıllık yönetim ve denetleme kurulu raporlarına ilişkin ilanlar, ______________________________________________________________________ 104 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - Halka arz nedeniyle yayımlamak zorunda oldukları sirkülerler, Kanun uyarınca yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerden olduğundan resmi ilan sayılmaktadır. Ayrıca, Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklıkları ve Menkul Kıymetler Yatırım Fonları tarafından Kurulca yapılması gerekli görülen ilanlar da bu Tebliğ hükümlerine tabidir. Kanun kapsamına giren ortaklıklar veya sermaye piyasası kurumları tarafından yukarıda belirtilen Tebliğ kapsamına giren ilanların yayımı amacıyla Kurul tebliğlerinde öngörülen süreler içinde Basın İlan Kurumu'na başvurulması halinde ilan yükümlülüğü süresinde yerine getirilmiş sayılır. 3.5.2. Muhasebe, Mali Tablo ve Rapor Standartları, İlan, Bağımsız Denetleme SPKn’nun 16’ncı maddesine göre ihraçcılar ve sermaye piyasası kurumları; - - Konsolide olanlar dahil kamuya açıklanacak veya gerektiğinde Kurulca istenecek mali tablo, rapor ve bilgileri tespit olunacak şekil ve esaslara, genel kabul görmüş muhasebe kavram, ilke ve standartlarına uymak suretiyle düzenlemekle, Düzenleyecekleri mali tablolardan Kurulca belirlenenleri, daha önce kurulmuş ve Kanun uyarınca kurulan bağımsız denetleme kuruluşlarına, bilgilerin doğruluk ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtma ilkesine uygunluğu bakımından inceleterek bir rapor almakla, yükümlüdürler. Kurul, halka arzda, kayıtlı sermaye sistemine geçişte, bu Kanun kapsamındaki anonim ortaklık ve sermaye piyasası kurumlarının tasfiyesi, devri, birleşmesi ve nevi değiştirmelerinde bağımsız denetim raporu isteyebilir. Bağımsız denetleme kuruluşları, denetledikleri mali tablo ve raporlara ilişkin olarak hazırladıkları raporlardaki yanlış ve yanıltıcı bilgi ve kanaatler nedeniyle doğabilecek zararlardan hukuken sorumludurlar. - Kurulca düzenlenmesi öngörülen mali tablo ve raporlar, - Bağımsız denetlemeye tabi olunması durumunda bağımsız denetim raporu, Kurulca belirlenen usul ve esaslar dahilinde Kurula gönderilir ve kamuya duyurulur. Kurulca mali tablo ve muhasebe standartlarına ilişkin tebliğler XI, bağımsız denetim ve rapor standartları X Seri numaralı tebliğler ile yapılmıştır. 3.5.2.1. Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Kanuna tabi ortaklıklar ve aracı kurumlarca düzenlenecek mali tablo ve raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallar Kurulun Seri:XI, No:1 sayılı “Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) ile belirlenmiştir. Aşağıda bu tebliğle ilgili kısa açıklamalara yer verilmiş olup, konunun ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. ______________________________________________________________________ 105 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ayrıca, 01/01/2005 tarihinden sonra sona eren ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere, yayımı tarihinde yürürlüğe giren Kurulun Seri:XI, No:25 sayılı “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ” ile, Sermaye Piyasası Kanununun 16 ve 22/e maddeleri uyarınca ihraç ettiği sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve konsolidasyon kapsamına alınan diğer işletmeler tarafından düzenlenecek mali tablo ve raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin muhasebe ilke ve kurallarını belirlemiştir. Mali tablo ve raporların Seri:XI, No:25 Tebliği’ne göre zorunlu olarak düzenleneceği ilk hesap döneminin başına kadar geçen süre zarfında, Kurulun muhasebe standartları ile ilgili diğer düzenlemelerine uyulur. Ancak, dileyen işletmeler Seri:XI, No:25 Tebliğ hükümlerini uygulamaya başlayabilirler. 3.5.2.1.1. Muhasebenin Temel Kavramları İşletmenin sürekliliği, dönemsellik, tutarlılık, ihtiyatlılık, tam açıklama, önemlilik, sosyal sorumluluk, tarafsızlık, özün önceliği, kişilik, para ölçüsü ve maliyet kavramları muhasebenin temel kavramlarıdır. Muhasebe politikalarının seçilmesinde ve bu politikaların uygulanmasında yukarıda sayılan temel kavramların esas alınması zorunludur. Temel kavramlardan, işletmenin sürekliliği, dönemsellik ve tutarlılık kavramları aynı zamanda muhasebenin temel varsayımlarını oluşturur. Mali tablo ve raporlarda aksi belirtilmedikçe, temel varsayımların bu tablolarda esas alındığı kabul edilir. Söz konusu varsayımlardan herhangi birinin işletmeler açısından geçerliliğinin ortadan kalkması durumunda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır. 3.5.2.1.2. Muhasebe İlkeleri (Esasları) Muhasebe ilkeleri, muhasebe temel kavramlarının muhasebe işlemleri ile mali tablolarda kullanılmasını sağlamak amacıyla, işletmeler tarafından uygulanabilecek esasları ifade eder. Bu ilkeler, işletmenin yapısına ve faaliyetlerinin türüne göre çeşitlilik gösterebilir. Belli bir işlem için birden fazla alternatif ilke bulunabilir. İşletmelerin sözkonusu ilkelerden birisini seçmesi şarttır. Muhasebe Muhasebe işletmeler alanındaki ilkeleri, genel olarak muhasebe standartları aracılığıyla uygulamaya geçirilir. standartları, muhasebe işlemlerinde ve mali tabloların hazırlanmasında tarafından esas alınması zorunlu olan muhasebe ilkeleri ile uygulama farklılıkları en aza indiren düzenlemelerdir. Kurulca yayımlanan standartlarda benimsenen muhasebe ilkelerinden işletmelerce uygulananlar söz konusu işletmelerin muhasebe politikalarını oluşturur. Muhasebe standartlarıyla düzenlenmeyen konularda işletmeler muhasebe politikalarını, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre belirlemekle yükümlüdürler. Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri, Kurulun düzenlemelerinde yer alan muhasebe standartları ile Kurulca düzenlenmeyen konularda, muhasebe kavramlarına uygun olarak, işletmenin içinde bulunduğu sektörde sözkonusu işletme büyüklüğü için yaygın olarak kullanılan veya bilim çevrelerinde genel kabul gören veyahut bunlar dışında olup uluslararası standartlarda benimsenen esasları ifade eder. 3.5.2.1.3. Muhasebe Politikalarının Açıklanması ______________________________________________________________________ 106 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU İşletmeler tarafından benimsenen muhasebe politikalarından önemli olanların mali tablolarda, dipnotlar ve ekler aracılığıyla açık ve anlaşılır bir biçimde belirtilmesi şarttır. 3.5.2.1.4. Mali Tablolara İlişkin Uygulama Standartları Mali tabloların hazırlanmasında Kurulca yayımlanan standartlar ile TTK ve ilgili diğer mevzuat hükümleri tutarlı ve birbirini tamamlayıcı olarak esas alınır. 3.5.2.1.5. Mali Tablolara İlişkin Temel İlkeler Mali tabloların hazırlanması sırasında esas alınacak temel ilkeler aşağıdadır: a) Mali tabloların; işletmelerin varlıkları, kaynakları, mali durumu ve kâr veya zararı hakkında, gerçeği ve doğruyu yansıtacak bir şekilde hazırlanması zorunludur. b) Mali tabloların açık ve anlaşılır olması için, bu tablolarda bulunması gereken bilgilerin tümünün yer alması şarttır. c) Mali tablolarda, bu tablolardan yararlananların kararlarını etkileyebilecek boyutta olan hesap kalemleri ayrı olarak gösterilir. d) Tablolarda yer alan hesap kalemlerini açık ve anlaşılır bir duruma getirmek için gerekli görülen bilgiler, mali tabloların dipnotlarında veya eklerinde verilir. e) Mali tablolar iki hesap dönemini karşılaştıracak şekilde düzenlenir. Mali tablolarda yer alan bilgilerin bir önceki dönem tablolarıyla tutarlı olarak verilmesi gerekir. f) Mali tablolara ek olarak düzenlenecek "Satışların Maliyeti Tablosu", "Kâr Dağıtım Tablosu", "Fon Akım Tablosu" ve "Nakit Akım Tablosu"nun, Tebliğ'deki esaslara uygun olarak hazırlanması şarttır. g) Mali tablolarda yer alan hesap kalemlerine ilişkin herhangi bir açıklamanın bulunması durumunda, hesabın yanına dipnot numarası yazılarak açıklamaya yollama yapılır. 3.5.2.2. Düzenlenecek Bilanço, Gelir Tablosu ve Ek Mali Tablolar Bilanço, işletmenin belli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlık ve kaynak yapısını gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösteren tablodur. Gelir tablosu, işletmenin belli bir hesap döneminde elde ettiği tüm hasılat ve gelirler ile yaptığı tüm maliyet ve giderleri tasnifli bir şekilde gösteren ve dönem faaliyet sonuçlarını kar veya zarar olarak özetleyen tablodur. Ek mali tablolar, Tebliğde belirtilen özelliklere sahip ortaklıklar ve aracı kurumların, ayrıntılı bilanço ve gelir tablolarına ek olarak düzenleyecekleri ve Kanuna tabi ortaklıkların ve aracı kurumların diğer bildirimlerinde kullanacakları, "Fon Akım Tablosu", "Nakit Akım Tablosu", "Satışların Maliyeti Tablosu" ile "Kâr Dağıtım Tablosu"ndan oluşmaktadır. Fon akım tablosu (Kaynak-Kullanım Tablosu); gelir tablosu, bilanço ve dipnotlarda yer alan bilgilere dayanılarak çıkarılan ve işletmenin belli bir hesap döneminde sağladığı fonları (kaynakları) ve bunların kullanımlarını gösteren tablodur. Nakit akım tablosu; bir işletmede belli bir dönemde oluşan nakit akışını (nakit giriş ve çıkışlarını) açıklayan tablodur. Satışların maliyeti tablosu; işletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, ______________________________________________________________________ 107 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile emtia gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini gösteren tablodur. Kâr dağıtım tablosu; işletmenin dönem karının dağıtım şeklini gösteren tablodur. 3.5.2.3. Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Düzenleme Yükümlülüğü Kurulun çeşitli tebliğlerinde yer alan mali tablo, ara mali tablo düzenleme, ilan ve bağımsız denetim yükümlülükleri Seri:XII, No:1 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Ortaklık Ve Kuruluşların Mali Tablo Ve Rapor Düzenleme, Kamuya Duyurma Ve Bağımsız Denetleme Yükümlülüklerinin Belirlenmesine İlişkin Genel Açıklama Tebliği ile toplulaştırılmıştır. Bu tebliğde yer alan hususlar aşağıda özetlenmiştir. a) Sermaye Piyasası Kanunu'na tabi anonim ortaklıklar (Kayıtlı veya Esas Sermaye Sistemine tabi olmalarına, ödenmiş veya çıkarılmış sermayelerine veya Borsa'da işlem görüp görmediklerine bakılmaksızın tüm anonim ortaklıklar), aracı kurumlar, bankalar, yatırım ortaklıkları, yatırım fonları yıllık bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür. b) Aracı kurumlar, aracılık faaliyetiyle sınırlı olarak bankalar, yatırım ortaklıkları, yatırım fonları ve hisse senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören anonim ortaklıklar ilk altı aylık ara dönemleri için ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür. c) Yatırım ortaklıkları ve hisse senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören anonim ortaklıklar, üçer aylık ara dönemleri için de ara bilanço ve gelir tabloları düzenlemekle yükümlüdür. d) Menkul kıymetlerini halka arz eden ortaklıklardan, bilanço aktif toplamı 100.000 TL’yi, brüt satış hasılatı 200.000 TL’yi ve çalışan personel sayısı 50 kişiyi aşması kriterlerinden en az ikisine birlikte sahip ortaklıklar ile aracı kurumlar yıllık bilanço ve gelir tablolarının yanısıra ek mali tablolar (fon akım, nakit akım, satışların maliyeti ve kar dağıtım tabloları) da düzenlemek zorundadır. e) Hisse senetlerinin halka arzı nedeniyle Kanun kapsamında olanlar dışında tahvil, finansman bonosu ve benzeri borçlanma senetlerini halka arz etmeleri nedeniyle Kanuna tabi anonim ortaklıklar yıllık bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür. f) Daha önce Kanun kapsamı dışında olup, sermaye artırımı veya mevcut payların ortaklarca halka satışı yoluyla hisse senetleri ilk kez halka arz olunacak ortaklıklar ile borçlanma senedi ihraç etmek isteyen ortaklıklar hesap döneminin ilk üç ayı içindeki ihraçlar için yıllık mali tablolar; daha sonraki halka arzlar ve ihraçlar için ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür. g) Hisse senetleri Borsada işlem görmeyen ancak hisse senetleri halka arz olunan veya arz olunmuş sayılan ortaklıklar, hesap dönemlerinin ilk üç ayından sonraki bir süre içinde menkul kıymetlerini halka arz etmek üzere Kurula başvurdukları takdirde, ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemek ve bu tablolar için bağımsız sınırlı denetleme yaptırmakla yükümlüdürler. Mevcut payların ortaklar kanalıyla halka arzı halinde de aynı hüküm uygulanır. 3.5.2.4. Mali Tablo ve Ara Mali Tabloların Kurula Bildirimi Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar ve aracı kurumlar, hesap dönemlerinin bitimini izleyen 10 hafta içinde, Tebliğe uygun olarak hazırladıkları ayrıntılı bilançoları, gelir tabloları, ek mali tabloları ile ayrıntılı bağımsız denetim raporlarını Kurula ve borsa bülteninde yayımlanmak üzere ilgili borsaya göndermekle yükümlüdürler. ______________________________________________________________________ 108 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ortaklıklar ayrıntılı bilanço ve gelir tablolarını yıllık olağan genel kurul toplantı tarihlerini izleyen 1 ay içinde Kurula gönderirler. Özel mevzuatlarına göre belirlenmiş şekil ve esaslar çerçevesinde mali tablo ve rapor düzenlemesi ve yayımlaması gereken ortaklıklar (Örneğin bankalar, sigorta şirketleri, özel finans kurumları, faktoring şirketleri v.b. gibi), tabi oldukları mevzuata göre bu işlemleri yaparlarsa, Tebliğde öngörülen düzenleme ve ilân yükümlülüklerini yerine getirmiş sayılırlar. Düzenleme ve ilan yükümlülüğünü bu şekilde yerine getiren işletmelerin, mali tablo ve raporlarının düzenlenmesi ve yayımlanmasında söz konusu özel mevzuata uymamaları, Tebliğ hükümlerine aykırılık olarak kabul edilir. Mali tablo ve raporların düzenlenmesi ve yayımlanması ile ilgili olarak sözkonusu özel mevzuatta hüküm bulunmaması halinde Tebliğ hükümleri uygulanır. Ara mali tabloların Kurula bildiriminde; - Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar, o Bağımsız denetimden geçen ayrıntılı ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetlerini ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içinde (Bankalar 8 hafta), o Bağımsız denetimden geçmemiş ayrıntılı ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetlerini ilgili ara dönemi izleyen 4 hafta içinde (Bankalar 6 hafta), içinde Kurula ve bültende yayınlanmak üzere borsaya göndeririler. - Aracı kurumlar ve yatırım fonları ayrıntılı ara mali tablolarını ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içinde Kurula göndeririler. Birleşme, devir veya tasfiye durumunda düzenlenecek ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetleri ilgili genel kurul toplantısını izleyen 30 gün içinde Kurula göndeririler. 3.5.2.5. Mali Tabloların İlanı ve İlanların Kurula Bildirimi Bütün ortaklıklar ve aracı kurumlar Tebliğe uygun olarak hazırladıkları özet mali tablolarını her yıl olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlatmak zorundadır. Bu ilan zorunluluğuna ek olarak; a) Menkul kıymetleri bir borsada işlem gören işletmeler, ülke çapında dağıtımı yapılan herhangi bir gazetede ve merkezlerinin bulunduğu yerde çıkan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde, b) Menkul kıymetleri bir borsada işlem görmeyen ortaklıklar, biri merkezlerinin bulunduğu yerde yayımlanan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde olmak üzere iki mahalli gazetede, c) Menkul kıymetleri bir borsada işlem görmeyen aracı kurumlar, üye oldukları borsanın bültenlerinde, söz konusu mali tablolarını yıllık olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde ilan ederler. Mahalli gazetede ilan yükümlülükleri ülke çapında yayın yapan gazetelerde ilan etmekle de yerine getirilebilir. Mali tabloların kamuya duyurulmasında bağımsız denetlemeden geçmemiş olan mali tabloların başlıklarında "bağımsız denetlemeden geçmemiş" ibaresine yer verilmesi şarttır. Mali tablolarla birlikte yayımlanan özet denetçi raporu veya bağımsız denetleme raporu ______________________________________________________________________ 109 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU özetlerinin yer aldığı gazetelerin birer örneği, ilânı izleyen 6 iş günü içinde, Kurula gönderilir. 3.5.2.6. Aracı Kurum Hesap Planı Aracı kurumların düzenlemek ve yayımlamak zorunda oldukları mali tabloların sağlıklı karşılaştırma ve tahliller yapılmasına elverişli, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun şekilde düzenlemelerini sağlayarak, mali durumlarının güvenilir bir şekilde izlenebilmesine imkan hazırlamak amacıyla aracı kurum hesap planı ve kullanım esasları Kurulun Seri:XI, No:7 sayılı “Aracı Kurum Hesap Planı ve Planın Kullanım Esasları Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. “Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” ile belirlenen mali tabloların hazırlanmasında dayanak teşkil eden hesapların işleyişinde yukarıda belirtilen düzenlemede yer alan hesap planına uyulması gerekir. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.2.7. Yatırım Fonu Hesap Planı Menkul kıymetler yatırım fonlarınca düzenlenecek mali tablolar ile raporların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallar ise Kurulun Seri:XI, No:6 sayılı “Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Mali Tabloları ve Raporlarına İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. 3.5.2.8. Mali Tabloların Enflasyona Göre Düzeltilmesi Yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların hazırlanmasına ilişkin usul ve esaslar Kurulun Seri:XI, No:20 sayılı “Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” ile belirlenmiştir. Ortaklıklar, aracı kurumlar ve yatırım ortaklıkları ile bunların bağlı ortaklıkları ve iştirakleri yüksek enflasyon dönemlerinde mali tablolarını bu usul ve esaslara uygun olarak hazırlarlar. Ancak, söz konusu düzenleme, 01.01.2003 tarihinden sonra sona eren yıllık ve bundan sonra gelecek ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ancak, dileyen işletmeler söz konusu Tebliğ hükümlerini uygulamaya başlayabilirler. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.2.9. Konsolide Mali Tablolara ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Ana ortaklık tarafından düzenlenecek konsolide mali tabloların hazırlanması ve ilgililere sunulması ile iştiraklerde, bağlı veya müşterek yönetime tabi ortaklıklardaki pay sahipliğinin muhasebeleştirilmesine ilişkin usul ve esasları Kurulun Seri:XI, No:21 sayılı “Sermaye Piyasasında Konsolide Mali Tablolara ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” ile belirlenmiştir. ______________________________________________________________________ 110 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ana ortaklıklar konsolide mali tabloların hazırlanmasında; ana ortaklık olsun veya olmasın hisse senetleri borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören şirketler ise, iştiraklerin muhasebeleştirilmesinde söz konusu düzenleme ile getirilen usul ve esaslara uyarlar. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.3. Kanuna Denetleme Tabi Ortaklık ve Kuruluşlarda Bağımsız Dış Kamunun aydınlatılmasını sağlayarak sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunması maksadıyla, bağımsız denetlemeye tabi olacak ortaklıklar ve yardımcı kuruluşlar tarafından düzenlenen mali tablo ve raporların, Kurulca Kanun çerçevesinde tespit edilecek esas ve standartlar dahilinde bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetlenmesine dair esasları “Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Dış Denetleme Hakkında Yönetmelik” ile belirlenmiştir. Ancak, Kurulca uygulamada Seri:X, No:22 sayılı “Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğ” esas alınmaktadır. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.3.1. Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu Denetlenmiş finansal tabloların sunumunda; finansal tabloların ihtiyaca uygun, gerçek, güvenilir, dengeli, karşılaştırılabilir ve anlaşılabilir nitelikte olmaları için ulusal muhasebe ilkelerinin gelişmesi ve benimsenmesini sağlayacak ve kamu yararı için uygulanacak ulusal muhasebe standartlarını saptamak ve yayınlamak üzere, kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu kurulmuştur. Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu; Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nden birer, Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği’nden bir yeminli mali müşavir ve bir serbest muhasebeci mali müşavir olmak üzere 9 üyeden oluşur. Üyelerin görev süresi 3 yıldır. Süresi dolmadan ayrılan üyenin yerine ilgili Kurum yeni üye seçer. Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun üyelerinin iktisat, maliye, siyasal bilgiler, işletme, iktisadi ve idari bilimler ve benzeri dallarda en az dört yıllık lisans düzeyinde öğrenim yapmış olmaları, başka bir yüksek öğrenim kurumunda lisans düzeyinde öğrenim yapmış olanların ise belirtilen dallarda lisans üstü eğitim yapmış olmaları ve bu alanlarda en az 12 yıl deneyim sahibi olmaları şarttır. Kurul kendi üyeleri arasından Başkan ve başkan yardımcısını seçer. 3.5.4. Kamunun Aydınlatılmasında Özel Durumlar Kurul, küçük pay sahiplerinin korunması ve kamunun aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, - Halka açık anonim ortaklıkların sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak ______________________________________________________________________ 111 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, hisse senedi toplama girişiminde bulunulmasında veya genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenmesinde, - Ortaklığın pay dağılımının önemli ölçüde değişmesi sonucunu veren, hisse senedi el değiştirmelerinde, - Sermaye artırımlarında, - Birleşme ve devirlerde, - Menkul kıymetlerin değerini etkileyebilecek önemli olay ve gelişmelerde düzenlemeler yapar. (SPKn Md. 16/A-1) Hisse senetleri borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim ortaklıkların - yönetim kurulu üyeleri, - genel müdür ve yardımcıları - sermayenin %10 veya daha fazlasına sahip ortakları malik oldukları anonim ortaklıklara ait hisse senetleriyle ilgili olarak, Kurulun kamuyu aydınlatma açısından gerekli gördüğü bilgileri, belirlenecek şekil ve esaslar dahilinde Kurula ve ilgili borsalara ve teşkilatlanmış diğer piyasalara bildirmekle yükümlüdürler. (SPKn Md. 16/A-2) 3.5.4.1. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Bir borsada işlem gören sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek veya haklarını kullanmalarına yönelik önemli olay ve gelişmelerde kamuya açıklanacak özel durumlar ile bunların açıklanma esasları Kurulun Seri:VIII, No:54 sayılı “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Kurul, kamunun zamanında, yeterli ve doğru olarak aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, özel durum açıklamalarının yapılmasına ilişkin esasları ayrıca hazırladığı bir rehber ile düzenlemiştir. Tebliğde özel durumlar; “içsel bilgiler”i ve “sürekli bilgiler”i doğuran olaylar olarak tanımlanmaktadır. İçsel bilgi; sermaye piyasası aracının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek henüz kamuya açıklanmamış bilgilerdir. Sürekli bilgi ise; içsel bilgi tanımı dışında kalan ve bu Tebliğ uyarınca açıklanması gerekli tüm bilgileri kapsamaktadır. 3.5.4.2. Sürekli Bilgiler Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişikliklerle ilgili bildirim yükümlülüğü; a) Bir gerçek veya tüzel kişinin veya bu gerçek veya tüzel kişi ile birlikte hareket eden diğer gerçek veya tüzel kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık sermayesinin veya toplam oy hakkının %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve %75 ine veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi halinde bu kişiler tarafından, b) Bir kurucuya ait yatırım fonlarının doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık sermayesinin veya toplam oy hakkının %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve %75 ine veya ______________________________________________________________________ 112 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi halinde kurucu tarafından, yerine getirilir. Paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirim yükümlülüğü; Borsada işlem gören bir payı iktisap etme hakkı veren sermaye piyasası araçlarına, doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olmak suretiyle, söz konusu sermaye piyasası araçlarının iktisap etme hakkı verdiği paylara bağlı oy haklarının yularıda belirtilen oranlara ulaşması, bu oranları aşması veya bu oranların altına düşmesi halinde, işlem yapanlar tarafından açıklama yapılması zorunludur. Bildirim yükümlülüğünün kapsamı: Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişikliklerle ilgili bildirim yükümlülüğü kapsamında yapılacak bildirim yükümlülüğü aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde yerine getirilmelidir: a) Bildirimi yapmakla yükümlü olan gerçek kişinin kimlik bilgileri veya tüzel kişinin unvanı, b) Ortaklığın unvanı, c) Bildirim yükümlülüğüne konu alım-satım işleminin yapıldığı tarih, işleme konu payların nominal tutarları ve işlem tutarları, ç) Alım-satım işlemi öncesinde ve sonrasında ortaklıkta sahip olunan pay ve oy haklarının sermayeye oranı, Paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirim yükümlülüğü kapsamında yapılacak bildirim yükümlülüğü, bildirimi yapmakla yükümlü olan gerçek kişinin kimlik bilgileri veya tüzel kişinin unvanı bilgisine ek olarak aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde yerine getirilir: a) Sermaye piyasası aracının dayalı olduğu payı ihraç eden ortaklığın unvanı, b) Yukarıda belirtilen oranlara ulaşılmasına, aşılmasına veya söz konusu oranların altına düşülmesine neden olabilecek paylara dayalı sermaye piyasası aracının iktisap edildiği veya elden çıkarıldığı tarih, c) Sermaye piyasası aracının dayalı olduğu paylara bağlı oy haklarının alım-satım işlemi sonrasında sermayeye oranı, ç) Varsa, sermaye piyasası aracına dolaylı olarak sahip olunması sonucunu doğuran iştirak ilişkilerine dair bilgi, d) Sermaye piyasası aracına konu hakların kullanımı için belirli bir sürenin öngörülmesi halinde, sermaye piyasası aracının dayalı olduğu payların elde edileceği ya da elde edilebileceği tarih veya süreye ilişkin bilgi, e) Sermaye piyasası aracının vadesi veya bu aracın dayalı olduğu sözleşmenin sona erme tarihi. Birden fazla ortaklığa ait payların bir sermaye piyasası aracına konu olması durumunda, her bir ortaklık bazında ayrı açıklama yapılması gerekmektedir. Bildirim yükümlülüğünün birden fazla gerçek veya tüzel kişinin sorumluluğunda olması halinde, bu yükümlülük ortak bir bildirim ile yerine getirilebilir. Ancak bu ortak bildirim, tarafların bildirimin eksik, hatalı veya yetersiz yapılmasına ilişkin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. ______________________________________________________________________ 113 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ortaklığın kendi paylarını iktisap etmesi Payları bir borsada işlem gören bir ortaklık TTK’nın 329 uncu maddesi kapsamında sermayesinin doğrudan veya dolaylı olarak %1’ini aşan tutarda oy hakkı veya kar payı içeren kendi paylarını iktisap eder ya da elden çıkarırsa, bu bilginin işleme konu payların nominal tutarı, işlem tutarı, toplam sermayeye oranı ve varsa bu paylara bağlı imtiyazları da içerecek şekilde kamuya açıklanması zorunludur. İlave bilgilerin açıklanması Payları bir borsada işlem gören ortaklıklar farklı gruplardaki paylarına bağlı haklardaki değişiklikleri kamuya açıklamak zorundadır. Payları dışında diğer sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar, özellikle vade veya faiz oranlarındaki değişiklikler nedeniyle söz konusu sermaye piyasası araçlarının ihraç koşullarının değişmesi sonucunu doğuran ve bu sermaye piyasası araçlarını elinde bulunduranların haklarının etkilenmesine neden olabilecek her türlü değişikliği kamuya açıklamak zorundadır. Ortaklık haklarının kullanımına ilişkin bilginin açıklanması Payları bir borsada işlem gören ortaklıklar; a) Genel kurul toplantı tarihi, saati, yeri, gündemi, gündem maddeleri ile gündem dışı konuların genel kurulda görüşülerek karara bağlanması, genel kurulun toplanamaması, toplam pay sayısı ve toplam oy haklarına ilişkin bilgi ile genel kurula katılma hakkının ne şekilde kullanılabileceğine ilişkin, b) Kar dağıtımına ilişkin duyuru, yeni pay ihracı, sermaye artırımlarında tahsis, yeni pay alma hakkının kullanımı, artırılan payların iptali, değiştirme hakkının bulunduğu durumlarda değiştirme işlemi hakkında özel durum açıklaması yapmak zorundadır. Borçlanma araçlarına ilişkin bilginin açıklanması Borçlanma araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar, a) Borçlanma aracının faiz ödemeleri, dönüştürme, değiştirme, takas, yeni borçlanma aracı ihracına katılma veya iptal haklarının kullanımı ve bedellerinin itfasına, derecelendirme notu ve söz konusu notlardaki değişikliklere, b) Borçlanma aracı tahvil ise, bu maddenin (a) bendinde yer alan hususların yanında tahvil sahipleri kurulu toplantı tarihi, yeri ve gündemi, tahvil sahiplerinin toplantıya iştirak hakkının ne şekilde kullanılabileceğine, ilişkin olarak özel durum açıklaması yapmak zorundadır. Borçlanma araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar yeni borçlanma aracı ihraçlarını ve özellikle bu ihraçlar için söz konusu olan garanti ve teminatları kamuya açıklamak zorundadır. Bu hüküm, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler tarafından yapılan borçlanma aracı ihraçlarına uygulanmaz. ______________________________________________________________________ 114 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 3.5.4.3. İçsel Bilgiler İçsel bilgilerin açıklanması Ortaklıklar tarafından içsel bilgiler ve bu bilgilere ilişkin daha önce açıklanan hususlardaki değişiklikler ortaya çıktığında veya öğrenildiğinde özel durum açıklaması yapılması zorunludur. Ortaklıkların bilgisi dışında, içsel bilgilerin, ortaklıkların toplam oy haklarında veya sermayesinde önemli miktarda paya sahip hissedarları tarafından öğrenilmesi durumunda, söz konusu gerçek veya tüzel kişiler tarafından da özel durum açıklaması yapılması zorunludur. İçsel bilgilerin bir ortaklık veya onun namına ya da hesabına hareket eden bir kişi tarafından, işi veya görevinin olağan ifası sırasında, üçüncü kişilere açıklanması halinde, bu bilgiler ortaklık tarafından kamuya açıklanır. Bilgileri alan kişinin, yasal bir düzenleme, şirket ana sözleşmesi veya özel bir sözleşme gereğince, söz konusu bilgileri gizli tutma yükümlülüğü varsa, bu maddenin üçüncü fıkrası hükümleri uygulanmaz. İçsel bilgilerin kamuya açıklanmasının ertelenmesi Bir ortaklık, sorumluluğu kendisine ait olmak üzere, meşru çıkarlarının zarar görmemesi için içsel bilgilerin kamuya açıklanmasını, bunun kamunun yanıltılmasına yol açmaması ve ortaklığın bu bilgilerin gizli tutulmasını sağlayabilecek olması kaydıyla, erteleyebilir. İçsel bilgilerin kamuya açıklanmasının ertelenme sebepleri ortadan kalkar kalkmaz, ortaklıklar sözü edilen içsel bilgileri bu Tebliğde yazılı olan esaslara uygun şekilde, kamuya açıklamak zorundadırlar. Yapılacak açıklamada erteleme kararı ve bunun temelindeki sebepler belirtilir. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, erteleme sebeplerinin yerinde olup olmadığını incelemeye yetkilidir. Ortaklıklar açıklanması ertelenen içsel bilgilerin gizliliğini sağlamak ve bu bilgilere erişimi kontrol etmekle yükümlüdür. Bu kapsamda ortaklık; a) Görevlerinin ifası nedeniyle içsel bilgiye gerek duyanlar haricindeki kişilerin bu bilgilere erişimini önleyecek etkin düzenlemeleri yapmak, b) Bu bilgilere erişimi olan kişilerin bunlarla ilgili olarak kanun ve ilgili mevzuatta yer alan yükümlülükleri kabul etmesini ve bu bilgilerin kötüye kullanımı veya uygunsuz dağıtımı ile ilgili yaptırımlardan haberdar olmasını sağlayacak gerekli önlemleri almak, c) İçsel bilgilerin gizliliğinin sağlanamaması halinde, gizliliği korunamayan içsel bilgilerin bu Tebliğin dördüncü bölümünde yer alan hükümler çerçevesinde kamuya açıklanmasını sağlayacak önlemleri almak, zorundadır. Ortaklıklar, içsel bilginin kamuya açıklanmasını ertelemeye karar verdiklerinde, ertelenen bilgiyi, ertelemenin ortaklığın yasal haklarının korunmasına etkisini, yatırımcıların yanıltılması riskini oluşturmadığını ve erteleme süresince bu bilginin gizliliğinin korunması için ne gibi tedbirleri alındığını yönetim kurulu kararına veya yönetim kurulu tarafından yetki verilmiş ise yetki verilen kişinin yazılı onayına bağlarlar. ______________________________________________________________________ 115 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU İçsel bilgilere erişimi olanların listesi Ortaklıklar ya da ortaklık nam veya hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler, iş akdi ile veya başka şekilde kendilerine bağlı çalışan ve içsel bilgilere düzenli erişimi olan kişilerin bir listesini hazırlamak ve bu listeyi değişiklik olduğunda güncellemekle yükümlüdür. İçsel bilgilere erişimi olanların listesi ve listede yapılan güncellemeler talep üzerine Kurula ve ilgili borsaya gönderilir. Olağandışı fiyat ve miktar hareketleri Ortaklıklar sermaye piyasası araçlarının fiyatları veya işlem hacimlerinde olağan piyasa koşullarıyla açıklanamayan dalgalanmalar olduğunda ilgili borsanın talebi üzerine derhal kamuya açıklama yapmak zorundadır. Bu açıklamada, kamuya henüz açıklanmamış özel durumların olup olmadığı belirtilir ve varsa açıklanmamış tüm özel durumlara yer verilir. Haber veya söylentilerin doğrulanması Ortaklıklar hakkında, yatırımcıların yatırım kararlarını ve sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek öneme sahip, basın-yayın organları veya kamuoyunda çıkan, ortaklığı temsile yetkili kişiler kaynaklı olmayan ve daha önce özel durum açıklaması, izahname, sirküler, Kurulca onaylanan duyuru metinleri, finansal raporlar ve diğer kamuyu aydınlatma dokümanları vasıtasıyla kamuya duyurulmuş bilgilerden farklı içerikteki haber veya söylentilerin varlığı halinde, bunların doğru veya yeterli olup olmadığı konusunda, bu Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde ortaklıklarca bir açıklama yapılması zorunludur. Söz konusu açıklama yükümlülüğü Kurul veya ilgili borsa tarafından herhangi bir uyarı, bildirim veya talep beklenmeksizin ortaklıklarca yerine getirilir. Söz konusu haber veya söylentilerin içsel bilgi çerçevesinde ertelenen bilgilere ilişkin olması durumunda, ertelemeye devam etme kararı ortaklığın sorumluluğundadır. İdari sorumluluğu bulunan işlemlerinin açıklanması kişilerin sermaye piyasası araçlarına ilişkin Sermayeyi temsil eden paylar ve bu paylara dayalı diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin, ortaklık içinde idari sorumluluğu bulunan kişiler ve bunlarla yakından ilişkili kişiler tarafından gerçekleştirilen tüm işlemler, işlemi yapan tarafından ilgili borsaya bildirilir. Sermayeyi temsil eden paylar ve bu paylara dayalı diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin idari sorumluluğu bulunan kişiler ve bunlarla yakından ilişkili kişiler hesabına yapılan işlemlerin toplam miktarı son on iki ay içinde 10.000 TL tutara ulaşmadıkça bildirimde bulunulmaz. 3.5.4.4. Açıklamaların Dili, Bildirim Şekli, Kapsam ve Özellikleri Özel durum açıklamalarının dili Özel durum açıklamalarının dili Türkçedir. Özel durum açıklamalarının bildirim şekli ______________________________________________________________________ 116 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Özel durumlar veya özel duruma konu bilgilerdeki değişiklikler ortaya çıktığı veya öğrenildiği anda en seri haberleşme vasıtasıyla Tebliğ çerçevesinde Kurul tarafından hazırlanan özel durum açıklamalarına ilişkin Rehberde yer alan formlar kullanılarak ilgili borsaya ulaştırılması zorunludur. Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişiklikler, paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirimler ve ortaklığın kendi paylarını iktisap etmesine ilişkin bildirimlerle ilgili özel durum açıklamalarının Rehberde yer alan formlar kullanılarak, en geç durumun ortaya çıktığı günü izleyen üçüncü iş günü saat 9:00’a kadar ilgili borsaya ulaştırılması gerekmektedir. Özel durum açıklamalarının kapsam ve özellikleri Yapılacak açıklamalar, açıklamadan yararlanacak kişi ve kuruluşların karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde, zamanında, doğru, tam, dolaysız, anlaşılabilir ve yeterli olmalıdır. Özel durum açıklamalarının doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için gerekliyse bu durumun ilgili olduğu karşı taraf belirtilir, değişikliklerin veya etkilerinin miktar veya tutar olarak ifade edilebilmesi halinde, yapılacak açıklamalarda miktar ve tutara yer verilir. Henüz kesinleşmemiş bir olay veya koşullar nedeniyle hala belirsiz olan özel durumlar bu belirsizlik belirtilmek suretiyle kamuya açıklanır. Bu açıklamada belirsizliklerin çözüme kavuşacağı tahmini tarih ve çözüme kavuşması için gereken koşullara da yer verilir. Özel durum açıklamaları yanlış, yanıltıcı, temelsiz, abartılı veya eksik olmamalı ve ortaklığın mevcut koşullarına ilişkin olarak tasarruf sahiplerinin yanlış fikirler edinmelerine neden olmayacak şekilde yapılmalıdır. Bu kapsamda ortaklıklar, özel durum açıklamalarını yanıltıcı olabilecek şekilde, faaliyetlerinin pazarlanması ve reklam yapılması amacıyla kullanamazlar. Özel durum açıklamalarını yapmakla sorumlu kişilerin adları, yetki ve unvanları ilgili borsaya ve Kurula bildirilir. Bu kişilerde değişiklik olduğunda bildirim yenilenir. Özel durum açıklamalarını yapmakla sorumlu kişilerin ortaklığı temsil ve ilzama yetkili kişiler arasından seçilmesi zorunludur. Ortaklıklar özel durum açıklamalarını, en geç kamuya açıklama yapıldıktan sonraki iş günü içinde internet sitelerinde ilan etmek ve söz konusu açıklamaları beş yıl süreyle internet sitelerinde bulundurmak zorundadırlar. Ortaklığa ait birden fazla internet sitesinin bulunması durumunda açıklama için kamuoyunca en çok bilinen site kullanılır. Payları yurtdışı borsalarda işlem gören ortaklıkların ilgili borsalara bu Tebliğ kapsamına girmeyen özel durum açıklamalarında bulunması halinde aynı açıklamanın bu Tebliğ hükümlerine uygun olarak kamuya açıklanması zorunludur. 3.5.5. Bilgi, Belge ve Açıklamaların Elektronik Ortamda İmzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna Gönderilmesine İlişkin Esaslar Bilgi, belge ve açıklamaların elektronik ortamda imzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna gönderilmesine ilişkin esaslar, 30.05.2009 tarih ve 27243 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Seri:VIII, No:61 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. ______________________________________________________________________ 117 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Söz konusu Tebliğ ile; a) Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile aracı kurumlar ve katılma payları Borsa’da işlem gören fonların kurucuları tarafından Tebliğ kapsamındaki her türlü bilgi, belge ve açıklamanın elektronik ortamda imzalanması ve Kamuyu Aydınlatma Platformu’na, b) Bağımsız denetim kuruluşlarınca düzenlenen bağımsız denetim raporlarının elektronik ortamda hazırlanarak imzalanmasına ve ortaklıklar, aracı kurumlar ve fonlara elektronik ortamda gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Tebliğ düzenlemesi ile birlikte SPK ve İMKB mevzuatı çerçevesinde kamuya duyurulması gereken tüm bildirimlerin (özel durum açıklamaları, finansal raporlar ile diğer bildirimlerin) Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) (www.kap.gov.tr) gönderilmesi uygulaması başlatılmıştır. Kurulun diğer düzenlemelerinde yer alan bildirimlerin gönderim yerine ilişkin hükümlerde yer alan atıflar bu düzenlemenin yürürlüğe girdiği 30.05.2009 tarihinden itibaren KAP için yapılmış sayılmaktadır. Ancak, elektronik imzalı olarak gönderilmesi gereken bildirimlerin Kurulca belirlenecek tarihe kadar, Kurulun ilgili diğer düzenlemelerinde yer alan usul ve esaslara uygun olarak Kurula ve/veya Borsaya gönderilmesine de devam edileceği düzenlenerek bir geçiş süreci öngörülmektedir. Bu süre boyunca elektronik imzalı olarak gönderilecek bildirimler, Kurulun ilgili diğer düzenlemelerinde yer alan usul ve esaslara uygun olarak gönderilen bildirimlerden herhangi bir farklılık içermeyecek şekilde yapılır. Her iki bildirim arasında farklılık olmasından kaynaklanabilecek zararlardan bildirimde bulunan ilgili gerçek ya da tüzel kişiler sorumludur. Elektronik İmzalı Olarak KAP’a Bildirim Yapacak Kurumlar; • • • • Sermaye piyasası araçları İMKB’de işlem gören şirketler, Katılma payları İMKB’de işlem gören borsa yatırım fonları, İMKB üyesi aracı kurumlar, Diğer ilgili kurumlar - SPK, - İMKB - Takasbank, - MKK, - TSPAKB, - Kurulca belirlenecek diğer kurumlar. Elektronik imza kullanılmak suretiyle KAP’a gönderilecek bildirimler; a) b) c) d) e) f) g) Sermaye piyasası mevzuatı uyarınca gönderilmesi gereken finansal raporlar ve bağımsız denetim raporları, SPK’nın özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri uyarınca gönderilmesi gereken özel durum açıklamaları, SPK düzenlemeleri uyarınca hazırlanan izahname, sirküler ve diğer duyuru metinleri, SPK’nın yatırım ortaklıklarına ve fonlara ilişkin düzenlemeleri uyarınca yapılması gereken bildirimler, Ortaklıkların genel kurul toplantı tutanakları ve hazirun cetvelleri, Ortaklıkların esas sözleşmeleri ve fonların iç tüzükleri, SPK ve/veya İMKB tarafından belirlenen ve elektronik veri olarak düzenlenmesi ______________________________________________________________________ 118 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU istenen diğer bildirimlerdir. Yukarıda belirtilen bildirimler, ortaklıklar, aracı kurumlar ve fon kurucuları tarafından SPK ve/veya İMKB tarafından belirlenen biçim, içerik ve süreye uygun şekilde elektronik imza ile imzalanarak elektronik ortamda KAP’a gönderilir. Ayrıca, finansal tablo ve raporlara ilişkin olarak bağımsız denetim kuruluşları tarafından düzenlenerek ortaklıklara, aracı kurumlara ve fon kurucularına elektronik ortamda gönderilen bağımsız denetim raporlarında da imza oluşturma aracı ile oluşturulan elektronik imza kullanılır. SPK, İMKB, Takasbank, MKK, TSPAKB ve SPK’ca belirlenecek diğer kurumlar tarafından yapılacak duyurular da elektronik imzalı olarak KAP’a iletilir. Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ortaklıklar, aracı kurumlar, katılma payları Borsa’da işlem gören fonların kurucuları ve bağımsız denetim kuruluşları elektronik sertifika hizmet sağlayıcısından elektronik sertifikalar edinmek zorundadır. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı, elektronik sertifika, zaman damgası ve elektronik imzalarla ilgili hizmetleri sağlayan gerçek veya tüzel kişidir. Kurul, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısında aranan koşulları belirler. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcılarının adı ve sertifikasının ayırt edici bilgileri Kurulca kamuya duyurulur. ______________________________________________________________________ 119 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ SERMAYE PİYASASI KURUMLARI 4.1. VE Sermaye Piyasası Faaliyetleri Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına giren sermaye piyasası faaliyetleri; a) Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık, d) Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı, e) Yatırım danışmanlığı, f) Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği, g) Diğer sermaye piyasası kurumlarının faaliyetleridir. Aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına alım satımıdır. 4.1.1. Halka Arza Aracılık Faaliyeti Halka arza aracılık faaliyeti Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışına aracılık yapılmasını ifade eder. Halka arza aracılık, a) En iyi gayret aracılığı, b) Aracılık yüklenimi, şeklinde yapılabilir. “En iyi gayret aracılığı” Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise satışı yapana iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. “Aracılık yüklenimi” ise Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, a) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Bakiyeyi Yüklenim), b) Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (Tümünü Yüklenim), c) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının (Kısmen Tümünü Yüklenim), ______________________________________________________________________ 120 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU satışını yapana karşı taahhüt edilmesidir. Sermaye piyasası araçlarının halka arzedilmesi ile ilgili olarak ihraçcı ve/veya hissedar ile birlikte ihraç fiyatı, miktarı ile halka arz sürecinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması, izahname ve kayıt başvurusu için sunulacak diğer bilgi ve belgelerin hazırlanarak Kurula başvuruda bulunulması, bu belgelerde yer alacak bilgilerin doğruluğunun sağlanmasını teminen her türlü danışmanlık hizmetinden yararlanılması, konsorsiyum oluşturulması, gişe hizmetleri vermek üzere bir satış grubu oluşturulması, talep toplanması halka arzedilecek sermaye piyasası araçlarının satışına ve tanıtımına yönelik olarak yurt içi ve yurt dışı organizasyonlar düzenlenmesi ve satışın organize edilmesi gibi kurumsal finansman faaliyetlerinin yürütülmesi ve benzeri faaliyetler ile aracılık sözleşmesinde belirlenen diğer yükümlülüklerin yerine getirilmesi halka arza aracılık faaliyeti kapsamında sayılır. 4.1.1.1. Halka Arza Aracılık Faaliyetine İlişkin Özel Şartlar Sermaye piyasası araçlarının halka arzına aracılık faaliyetinde bulunacak aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankaların, a) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Tebliği’nin 7’nci maddesi uyarınca bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları, b) Bünyelerinde, halka arza aracılık işlemlerini yürütebilecek, 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip ve münhasıran bu görev için istihdam edilmiş yeterli sayıda yönetici, kurumsal finansman uzmanı ve diğer ihtisas personelinden oluşan bir kadro ile halka arza aracılık ve araştırma faaliyetlerini sürdürecek düzeyde yeterli mekan, teknik donanım ve organizasyonu sağlamış bulunmaları, gerekir. Mevduat kabul etmeyen bankaların halka arza aracılık faaliyetinde bulunmak üzere izin alma başvurularında, yalnızca (b) bendinde sayılan şartların varlığı aranır. Mevduat kabul etmeyen bankalar her bir halka arza aracılık işlemiyle sınırlı olarak bankalarla gişe hizmeti verilmesi konusunda sözleşme imzalayabilirler. 4.1.1.2. Halka Arza Aracılık Faaliyetinin Esasları Halka arza aracılık yetki belgesine sahip kuruluşlar, a) Halka arza aracılık işlemlerini, izahnamede, sirkülerde (duyuruda), ilan ve reklamlarda, aracılık sözleşmesinde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütürler. b) Yapay piyasa yaratılması sonucunu verecek yahut aracılık komisyonu dışında, kendilerine veya üçüncü şahıslara menfaat sağlanmasına imkan tanıyacak tasarruflarda bulunamazlar. c) Sermaye piyasası araçlarının halka arzı ile ilgili olarak, ilgili mevzuat ile belirlenen yükümlülüklere aykırı işlem ve faaliyetlerde bulunamazlar. d) Sermaye piyasası aracının halka arzı ile ilgili olarak, ihraçcı ve/veya hissedar hakkında detaylı ve dikkatli inceleme yapma konusunda en iyi gayreti gösterirler. e) Halka arz fiyatının sermaye piyasası aracının gerçek değerini en doğru şekilde göstermesi yönünde azami özeni gösterirler. f) Halka arz sürecinde kamuya açıklanmamış bilgilerin kurum dışına ve kurum içinde farklı birimlere geçmesini engellerler. ______________________________________________________________________ 121 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU g)Aracı kurumların halka arza aracılık faaliyetleri esnasında yüklenebilecekleri taahhütlerin tutarı, Kurulun sermaye yeterliliği düzenlemeleri uyarınca belirlenecek sınırı aşamaz. 4.1.1.3. Halka Arza Aracılık Sözleşmesi Sermaye piyasası araçlarının halka arzının, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile aracı kurum ya da mevduat kabul etmeyen banka arasında akdedilecek yazılı bir “aracılık sözleşmesi”ne bağlanması şarttır. Aracılık sözleşmesi ile konsorsiyum sözleşmesinin bir arada yapılmak istenmesi halinde, her iki sözleşmede yer alacak hükümler, tek sözleşmede birleştirilebilir ve sözleşme, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile konsorsiyum yöneticisi ve konsorsiyuma katılan diğer aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalar tarafından birlikte imzalanır. Konsorsiyum oluşturulması halinde, konsorsiyuma katılan aracı kurumlar ve/veya mevduat kabul etmeyen bankalar arasında yazılı bir konsorsiyum sözleşmesi düzenlenir. Konsorsiyumu yönetimi üstlenen kuruluş temsil eder. 4.1.2. Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Alım satıma aracılık, ilgili mevzuata uygun olarak daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade eder. Aracı kurumlar, ilgili çerçeve sözleşmeyi imzaladıktan sonra müşterilerinden sermaye piyasası araçlarının alım satımına ilişkin emirleri kabul edebilirler. Borsada işlem yapmayı gerektiren emirler, ilgili mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde alınır ve yerine getirilir. Aracı kurumlar borsa dışında yapılacak işlemlerde, müşteri emirlerini, çerçeve sözleşmesinde belirlenen esaslara göre kabul ederler ve özen borcu çerçevesinde yerine getirirler. Borsa dışında faaliyet gösteren aracı kurumlar, mevzuatta aksine bir hüküm olmadıkça, üzerinde işlem yaptıkları sermaye piyasası araçlarının alış ve satış fiyatlarını, işyerinde ilan etmek zorundadırlar. 4.1.2.1. Alım Satıma Aracılık Faaliyetine İlişkin Özel Şartlar Sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık faaliyetinde bulunacak aracı kurumların, a) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Tebliği’nin 7’nci maddesi uyarınca bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları, b) Sermaye piyasası araçları ile ilgili iş ve işlemlerin yürütülmesini sağlayabilecek, bu faaliyetlere elverişli mekan, teknik donanım ile yeterli sayıda yönetici ve ihtisas personeli ile diğer personeli sağlamış bulunmaları gerekir. Bankaların borsa dışı alım satım aracılığı faaliyetinde bulunmak üzere izin alma başvurularında, yalnızca (b) bendinde sayılan şartların varlığı aranır. Şu kadar ki, bankaların da borsa dışı alım satım aracılığı faaliyetinin yürütülmesi sırasında, alım satım aracılığı faaliyetine ilişkin olarak Tebliğ’de düzenlenen esaslara uymaları zorunludur. 4.1.2.2. Borsa Dışı Piyasalardaki Alım Satım İşlemleri Aracı kurumlar borsa dışında hisse senedi alım satım işlemleri kapsamında Kurul’dan izin ______________________________________________________________________ 122 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU almak kaydıyla, a) Borsada işlem görmeyen hisse senetleri için Kanunun 40’ıncı maddesi uyarınca oluşturulacak piyasalarda, b) İlgili mevzuat çerçevesinde Kurulca belirlenen esaslar dahilinde borsada işlem gören hisse senetleri üzerinde, işlem yapabilirler. Borsa dışında hisse senedi alım satım aracılığı faaliyetinde bulunmak isteyen aracı kurumlar, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şartların varlığını tevsik eden ve Kurulca istenebilecek diğer belgelerle birlikte izin almak üzere Kurula başvururlar. Kurul yapacağı incelemeler sonucunda başvurunun uygun görülmesi halinde izin verir. Bankalar da, Kurulca borsa dışında alım satım aracılığı yapma konusunda yetkili kılındıkları takdirde yukarıdaki esaslara tabi olurlar. 4.1.2.3. Elektronik Ortamda Alım Satım Emirlerinin İletimi Aracı kurumlar, alım satıma aracılık faaliyeti kapsamında müşterilerle sözleşme imzalanması ve hesap açılması kaydıyla, müşterilerinden borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edebilirler. Aracı kurumlar söz konusu faaliyete başlamadan önce Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edecek olan aracı kurumlar, a) Elektronik ortamda aldıkları emirler için yazılı veya sözlü olarak kabul ettikleri diğer emirlerin borsaya iletilmesinde uyulması gereken öncelik kurallarına riayet ederek, elektronik ortamda emir ileten müşterileri ile diğer yollarla emir ileten müşterileri arasında eşitsizliklerin ortaya çıkmasına engel olmakla, b) Elektronik ortamda aldıkları emirler için Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer alan yükümlülükleri sağlamakla, c) Güvenlik, kapasite ve yedekleme açısından yeterli bilgisayar ağını kurmak ve alternatif iletişim yöntemleri sağlamakla, d) Elektronik ortamda kabul edilen emirlerin izlenmesi, borsaya iletilmesi, bu emirlere ilişkin kayıtların tutulması ve müşterilerle iletişimin sağlanması için yeterli sayıda personel istihdam etmekle, yükümlüdürler. Bu tür işlem yapacak kurumların ilgili internet sayfasında, a) Emir iletimi, işlemlerin gerçekleştirilmesi ve tasfiyesinin nasıl yapılacağına, b) Elektronik ortamda kabul edilen emirlerin durumunun müşteri tarafından elektronik ortamda takibi ve müşteriye elektronik ortamda yapılacak bildirim esaslarına, c) Sermaye piyasası araçları, borsa ve piyasa bilgilerine, d) Kullanılan bilgisayar ağı ve şifreleme sisteminin olası risklerine ve güvenliğine, e) Olası risklere karşı hazırlanan “beklenmedik durum planları”nın içeriğine, f) Bilgisayar ağında meydana gelebilecek sorunlar karşısında kullanılabilecek alternatif iletişim yöntemlerine, g) Bu işlemlerde “sayfada verilen bilgilerin genel nitelikte olduğuna ve müşterilerin alım satım kararlarını destekleyebilecek yeterli bilginin sayfada olmayabileceğine” ______________________________________________________________________ 123 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ilişkin bir açıklamaya, yer vermeleri zorunludur. Elektronik ortamda alınan emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. 4.1.2.4. Müşteri Hesaplarındaki Nakit Alacak Bakiyelerinin Kullanım Esasları Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde müşterinin verdiği yetkiye bağlı olarak, gün içinde herhangi bir müşteri emrine konu olmayan ve gün sonu itibarıyla alacak bakiye veren müşteri hesaplarındaki nakitleri, yetkili oldukları faaliyetler, işletme politikaları ile müşterinin tercihleri doğrultusunda, muhasebe sistemlerinde hesap bazında izlemek kaydıyla, toplu olarak veya müşteri bazında değerlendirebilirler. Söz konusu nakitlerin toplu olarak değerlendirilmesi halinde elde edilen gelirlerin müşteri hesaplarına oransal olarak dağıtılması esastır. Bu durumda müşteri nakitlerinin miktar olarak belli aralıklar bazında gruplandırılarak elde edilen getirilerin bu gruplar arasında farklı oranda yansıtılması da mümkündür. Aracı kurumların, çerçeve sözleşmesinde açıkça belirtmek kaydıyla müşteri hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin kullanımında alt limit belirlemeleri mümkündür. Belirlenen bu alt limite ilişkin değişikliklerin de müşterilere yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Belirlenen alt limitin altında kalan nakitlerin kullanımına ilişkin esaslara sözleşmede ayrıca yer verilir. Müşteri nakitlerinin bu çerçevede değerlendirilmesi söz konusu nakitleri Yatırımcıları Koruma Fonu güvencesinden çıkarmaz. Bankalar nezdinde tutulmakta olan müşteri nakitlerinin aracı kurum müşterileri için açılacak olan münferit bir hesapta, aracı kurumun kendi nakit varlığından ayrı olarak izlenmesi esastır. Müşteriler adına açılacak olan hesap açıkça ilgili aracı kurum müşterilerine ait olduğu belirtilecek şekilde tanımlanır ve amacı dışında kullanılamaz. Müşteri nakit varlıklarının saklandığı hesaplar kredi teminatı olarak gösterilemez. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar bu kapsamda, çerçeve sözleşmesine hüküm koymak kaydıyla; müşterilerine, hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin çeşitli kurum ve kişilere olan periyodik ödeme işlemlerinin yerine getirilmesinde kullanılmasına ilişkin hizmet verebilirler. 4.1.2.5. Yönetimsel Ve Mali Hakların Kullanımına İlişkin Esaslar Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde, müşterilerinin verdiği yetkiye bağlı olarak müşteriler nam ve hesabına sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz, temettü ve benzeri gelirlerinin tahsili, ödenmesi ile yeni pay ve bedelsiz pay alma haklarının ve hisse senetlerinden doğan oy haklarının kullanılması hizmetlerini verebilirler. 4.1.2.6. Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak Alım Satım Aracılığına İlişkin Esaslar Aracı kuruluşların, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı saklı kalmak kaydıyla, yurt dışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak ______________________________________________________________________ 124 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yapacakları aracılık faaliyetlerinde aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur: a) Yurt dışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak aracılık faaliyetleri, yurt dışında herhangi bir borsaya veya teşkilatlanmış piyasaya üye olmak suretiyle veya ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülür. Aracı kuruluşların yurt dışında herhangi bir borsaya üye olmak istemesi halinde Tebliğin 30’uncu maddesinin son fıkrasında yer alan esaslar uygulanır. İşlemlerin, ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmesi durumunda, söz konusu aracı kuruluşlarla yazılı sözleşme yapılması şarttır. b) Müşterilerle, yurt dışı işlemlerle ilgili olarak alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin yapılması ve bu sözleşmeye; sermaye piyasası aracının ve bedelinin transferi, saklama ve takas işlemleri, işlemlerin teyidi, karşılıklı hak ve yükümlülükler gibi özel hususların yanı sıra, yurt dışı piyasalarda yapılan işlemlerdeki korumanın kapsamı ile yurt dışı piyasalardaki düzenlemeler nedeniyle yatırımcılara tanınan bütün haklar ve yükümlülükler hakkında özet ve güncel bilgilerin konulması zorunludur. c) Aracı kuruluşların, yurt dışı piyasalarda yapacakları işlemleri müşteri bazında izlemeleri, bu çerçevede gerekli ve yeterli belge, kayıt, iletişim, muhasebe ve iç kontrol sistemini oluşturmaları zorunludur. d) Aracı kuruluşların, yurt dışı piyasalarda yapacakları işlemlerde, Kurulun belge ve kayıt düzenine ilişkin düzenlemelerine uymaları zorunludur. e) Aracı kuruluşlar, yurt dışı piyasalarda ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla alım satım aracılığı faaliyetine başlamadan önce Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Kurula yapılacak bildirimde, yukarıda belirtilen esasların sağlandığını tevsik edici bilgi ve belgeler ile işlem yapılacak ülkelerdeki borsalar veya piyasalar ile menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının belirtilmesi gerekmektedir. f) Yurt dışı borsalara üye olmak suretiyle yurt dışı piyasalarda alım satım aracılığı faaliyetinde bulunan aracı kuruluşların, ilgili otoriteye yapılan raporlamalarda yer alan mali veya hukuki durumu etkileyebilecek hususlar ve ilgili otorite tarafından uygulanan yaptırımları durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde Kurula bildirmesi zorunludur. 4.1.3. Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyeti Türev araçlarının alım satımına aracılık faaliyeti, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların aracı sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade etmektedir. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilmeleri için, Alım satım aracılığı yetki belgesine sahip olmaları, Münhasıran türev araç işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve SPK’ca belirlenen eğitim programlarını başarı ile tamamlamış, bu konuda çalışacak ihtisas personelinin bağlı olacağı bir birim yöneticisinin istihdam edilmiş olması, 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK’nın düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip ve SPK’ca belirlenen eğitim programlarını başarı ile tamamlamış münhasıran ve ayrı ayrı görevlendirilmek üzere yeter sayıda müşteri ______________________________________________________________________ 125 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU temsilcisi, muhasebe ve operasyon sorumlularının bulunması, Bu faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekan, teknik donanım ve organizasyonun sağlanmış, hizmet birimlerinin ve iç kontrol sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş, muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak organizasyon ve teknik donanımın sağlanmış, türev araçlara ilişkin risk ölçüm mekanizmasının oluşturulmuş, günlük olarak türev araçlarla ilgili piyasa fiyatlarını dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgisayar sisteminin oluşturulması gereklidir. Aracı kuruluşlara, türev araçların dayandığı katogoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi Kurulca verilebilir. Kuruldan türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi almış aracı kuruluşlar Kurulca uygun görülmesi kaydıyla “Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak Alım Satım Aracılığına İlişkin Esaslar” çerçevesinde ve dayandığı varlık veya gösterge dikkate alındığında yurt içi piyasalarda işlem görmeyen türev araçlarla sınırlı olmak üzere, yurt dışı piyasalarda işlem gören türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilirler. Türev araçlarının alım satımının yapılmasına aracılık faaliyetini yürüten kuruluşlar müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalatmadan önce sözkonusu işlemlerin risklerini belirten bir açıklama yapmak zorundadırlar. Aracı kuruluşlar bu açıklamaları yapmak üzere içeriği SPK’ca belirlenecek “türev araçlar risk bildirim formu”nu kullanmak ve bu formun bir örneğini müşterilerine vermek zorundadırlar. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ve kayıt düzeni Seri:V, No:51 Sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer almaktadır. 4.1.4. Menkul Kıymetlerin Geri Alım Veya Satım Taahhüdü İle Alım Satımı Faaliyeti Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe satılıp, bitiş valöründe geri alınmasını ifade eder. Repo yapan taraf, parayı kullanan taraftır. Geri alma taahhüdü ile menkul kıymetin satımı sözkonusudur. Ters Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe alınıp, bitiş valöründe geri satılması işlemidir. Ters repo yapan, parayı kullandıran taraftır. Geri satma taahhüdü ile menkul kıymetin alımı sözkonusudur. Menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım satımı SPK’nın Seri:V, No:7 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Kurulca yetki belgesi verilen aracı kuruluşların, işlem konusu menkul kıymetler üzerinde, yazılı bir çerçeve anlaşması uyarınca, kendi aralarında veya gerçek veya tüzel kişiler ile, belirli bir vadede, belirli bir fiyattan, repo ve ters repo işlemleri yapmaları bu tebliğde açıklanan ve aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir. ______________________________________________________________________ 126 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU TC Merkez Bankası ile açık piyasa işlemleri çerçevesinde yapılan işlemler kapsam dışındadır. 4.1.4.1. Repo ve Ters Repo İşlemlerini Yapmaya Yetkili Kuruluşlar Repo ve ters repo işlemlerini Kuruldan bu konuda faaliyet göstermek üzere yetki belgesi almış olan aracı kurumlar ve bankalar yapabilirler. Yetkili kuruluşlar Borsa’da müşteri nam ve hesabına, kendi namına müşteri hesabına veya kendi nam ve hesaplarına, Borsa dışında ise sadece kendi nam ve hesaplarına işlem yapabilirler. Yetkili kuruluşlar repo işlemlerinde kendi mülkiyetlerinde olmayan menkul kıymetleri kullanamazlar. Yetkili kuruluşların yapabilecekleri repo işlemlerinin limitine ilişkin düzenlemeler TC Merkez Bankası’nca yapılır. 4.1.4.2. İşlem Konusu Menkul Kıymetler Repo ve ters repo işlemlerine konu olabilecek menkul kıymetler şunlardır: a) b) c) d) Devlet tahvilleri Hazine bonoları Banka bonoları ve banka garantili bonolar, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca ihraç edilen borçlanma senetleriyle, mahalli idareler ve bunlarla ilgili idare, işletme ve kuruluşların Kanun uyarınca ihraç ettikleri borçlanma senetleri, e) Varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere, menkul kıymetler borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya Borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetleri Menkul kıymetleri temsilen TC Merkez Bankası A.Ş. tarafından verilen makbuzlar ile Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nca ihraç edilen borçlanma senetleri karşılığı verilen makbuzlar dışında, saklama makbuzları üzerinde SPK’nın Seri:V, No:7 sayılı tebliği hükümleri çerçevesinde işlem yapılamaz. 4.1.4.3. Repo ve Ters Repo İşlemlerinin Esasları Repo ve ters repo işlemlerinin aşağıdaki esaslara göre yapılması gerekmektedir. a) Taraflar arasında, işlemlerin genel esaslarını düzenleyen yazılı bir çerçeve anlaşması yapılması, b) Repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymet bedelinin çerçeve anlaşmasında belirlenen şekilde ödenmesi, c) Ters repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymetin çerçeve anlaşmasında belirlenen usuller dahilinde tevdi edilmesi ve bu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından TCMB’ce yapılacak düzenlemeler çerçevesinde “Depo” edilmesi, d) İşlemin vadesinde taahhütlerin yerine getirilerek kararlaştırılan bedelin ilgili tarafa ______________________________________________________________________ 127 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU iletilmesi ile menkul kıymetin karşı tarafa iade edilmesi, e) Yetkili kuruluşların müşterileri ile yaptıkları ters repo işlemlerinde, işlemin vadesinde sözkonusu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından “Depo” dan teslim alınarak karşı tarafa iade edilmesi, f) Ters repo işleminin yetkili kuruluşlar arasında yapılması durumunda ise, işlemin vadesinde menkul kıymetlerin yetkili kuruluşun talimatına istinaden “Depo” lar arasında hesaben karşı tarafa iade edilmesi. Repo ve ters repo işlemlerinde vade, ilgili menkul kıymetin itfa tarihini aşmamak kaydıyla, serbestçe belirlenebilir. Vade sonu işgünü olarak tespit edilir. Uygulanacak faiz oranı taraflarca belirlenir. Yetkili kuruluşlar, borsa dışında yapılan repo ve ters repo işlemlerinde müteselsil seri numarası taşıyan bir dekontu, işlem esnasında karşı tarafa teslim eder. Borsa’da gerçekleştirilecek işlemleri tevsik edici belgeler Borsa Yönetim Kurulu’nun belirleyeceği esas ve şartlarda düzenlenir. Borsa’da gerçekleştirilecek işlemlerde dekont düzenleme zorunluluğu olmadığı gibi, yetkili kuruluşlar aralarında çerçeve anlaşması yapmak yerine Borsa’ya içeriği Borsa’ca belirlenecek bir taahhütnameyi vererek işlemlerini gerçekleştirebilirler. Repo işleminde menkul kıymetin mülkiyeti alıcıya (parasını kullandırana yani ters repo yapan tarafa) geçer ve getirileri de, çerçeve anlaşmasında aksine hüküm bulunmadıkça bu kuruluşa veya kişiye ait olur. Vade tarihinde (işlemin bitiş tarihinde) ise, menkul kıymetin mülkiyeti, kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar yetkili kuruluşa (repo süresinde parayı kullanan tarafa yani repo yapan tarafa) geçer. Ters repo işlemi ile menkul kıymet alımında ise menkul kıymetin mülkiyeti yetkili kuruluşa geçer ve getirileri de aksine hüküm bulunmadıkça yetkili kuruluşa ait olur. Vade tarihinde, menkul kıymetin mülkiyeti kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar karşı tarafa geçer. Repo ve ters repo işlemlerine konu olan menkul kıymetlerin yetkili kuruluşlarca TC Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak “Depo” edilmiş olması zorunludur. TCMB, takas ve saklamaya ilişkin işlemleri, nezdinde hesabı bulunan takas ve saklama hizmeti vermeye yetkili kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirecek şekilde düzenlemeler yapabilir. Repo konusu olan menkul kıymetlerin alıcıya fiziki teslimi yapılmaz. İşlemler hesaben gerçekleştirilir. Ters repo ile alınan menkul kıymetlerin işlem tarihi ile vade arasındaki süre içinde kalmak ve vadesi geri satma vadesini geçmemek koşuluyla repo işlemi ile yeniden satılması mümkündür. Ancak, Hazine Müsteşarlığı tarafından piyasa yapıcı olarak yetkilendirilen yetkili kuruluşlar ters repo ile aldıkları Devlet İç Borçlanma Senetlerini İMKB Tahvil ve Bono Piyasası işlemlerine konu edebilirler. Yetkili kuruluşlar repo ve ters repo işlemlerini, işleme konu olan menkul kıymetler ile işlem tarafları itibariyle menkul kıymet ve müşteri bazında, işlemden doğan taahhüt ve sorumluluklarını da bilançoda aktif ve pasif hesaplarının altında ayrı birer kalem olarak göstermek suretiyle izlerler. Ayrıca, bu taahhüt ve sorumluluklarını dipnotlarda vadeleri itibariyle ayrıntılı bir şekilde açıklarlar. ______________________________________________________________________ 128 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yetkili kuruluşlar müşterilerinin kimlik bilgilerinin doğruluğundan sorumludurlar. Yetkili kuruluşlar Kurulca denetlenir. 4.1.5. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti Yatırım danışmanlığı faaliyeti, SPK’nın Seri:V, No:55 sayılı tebliğinde açıklanmış ve çeşitli hükümlere bağlanmıştır. Yatırım Danışmanlığı, karşılığında herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunulması faaliyetidir. Yatırım danışmanlığı faaliyeti, Kurul'dan yetki belgesi almış kurumlarca yürütülür. Yatırım danışmanlığı bulunabilmektedir. yetki belgesine sahip kuruluşlar aşağıdaki faaliyetlerde a) Kişilerin veya şirketlerin uzun ve kısa vadeli finansal hedefleri, risk tercihleri, nakit gereksinimleri, vergi mevzuatı karşısındaki durumları dikkate alınarak yatırım planlarının oluşturulması. b) Şirketlerin, aktif-pasif yönetimi çerçevesinde bilançolarının analiz edilmesi, gelir kaynaklarının ayrıştırılması, finansman seçeneklerinin tespit edilmesi, risklerin tanımlanması ve azaltılması veya gelirlerin artırılması yoluyla mali profillerinin geliştirilmesi gibi konularda yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. c) Şirketlerin, yurt içi ve yurt dışı piyasalardan finansman ihtiyaçlarının karşılanması, alternatif finansman stratejilerinin belirlenmesi, mali risklerden korunmaları konularında yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması ile finansman ihtiyacı olan ve finansman sağlayacak tarafların bir araya getirilmesi konusunda çalışmalar yapılması. d) Şirketlerin, birleşme, bölünme, ele geçirme ve iş ortaklıklarının kurulması ve benzeri sermaye veya ortaklık yapılarındaki değişikliklerle ilgili yeniden yapılandırılma faaliyetleri ve tasfiye sürecinde yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. Aşağıda sayılan yönlendirici nitelikteki işlem ve faaliyetler; sunulan yorum ve tavsiyelerin tarafsız ve dürüst olması, belli bir kişinin, grubun veya portföyün ihtiyaçlarına yönelik olmaması ve karşılığında doğrudan ya da dolaylı maddi menfaat temin edilmeksizin verilmiş olması kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. Herhangi bir faaliyetin, mesleğin veya işin yürütülmesi sırasında, bu faaliyet, meslek veya işin içerdiği hizmetlerle ilgili olarak, süreklilik arz etmeyen ve istisnai birkaç olaya yönelik olarak yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. Aracı kurumların alım satım aracılığı faaliyetlerinin icrası sırasında müşterilerine sermaye piyasası araçları, bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar, piyasa eğilimleri hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunması. 4.1.5.1. Yatırım Danışmanlığına İlişkin Esaslar ______________________________________________________________________ 129 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yatırım danışmanlığı faaliyetini yürütecek yetkili kurumlar: a) Müşterilerine gerçek dışı, tavsiyelerde bulunamazlar, yanlış, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı b) Yatırım tavsiyelerini, güvenilir belge, destekleyici rapor ve analizlere dayandırmak zorundadırlar, c) Müşterilerinin mali durumunu, yatırım amaçlarını, likidite, getiri ve risk tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararını almalarını sağlayacak yönde tavsiyede bulunurlar, d) Verilen yatırım tavsiyeleri ile ilgili olarak müşterilere önceden saptanmış belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir garanti veremezler, e) Doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterisinin menfaatini gözetmekle, müşteriler arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde ise müşterilerine adil davranmakla yükümlüdürler, f) Yazılı, görsel veya işitsel biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar. 4.1.5.2. Yatırım Danışmanlığı Sözleşmesi Yatırım danışmanlığı için yetkili kurumlar ile müşterileri arasında yatırım danışmanlığı çerçeve sözleşmesinin imzalanması şarttır. Bu sözleşmenin imzalanmasından önce yetkili kuruluşlar, aşağıdaki bilgileri içeren tanıtıcı bir formu müşteriye sunmak zorundadır. a) Yukarıda da yer verilen yatırım danışmanlığına ilişkin ilkeler. b) Yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak bilgi ve tavsiyelerin oluşturulmasında kullanılan bilgi kaynakları, yatırım stratejileri ve analiz yöntemleri. c) Bilgi ve tavsiyelerin müşteriye sunuluş biçimiyle (yazılı, sözlü, günlük, haftalık, aylık ve benzeri) ilgili esaslar. d) Olası çıkar çatışmaları. Müşteriyle imzalanan çerçeve sözleşmesinde belirtilen yatırım danışmanının, yetkili kurumdan ayrılması veya değiştirilmesi halinde yetkili kurum bu durumu müşterisine derhal bildirmek zorundadır. Müşteri, yeni görevlendirilen yatırım danışmanını uygun görmediği takdirde, sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilir. Yetkili kurumlarda görevlendirilecek yatırım danışmanlarının 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun olmaları, SPK’nın lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip olmaları zorunludur. Yetkili kurumlar, yatırım danışmanı olarak görevlendirecekleri personelinde mesleki yeterliliği aramak ve sağlamak zorundadır. Yatırım danışmanları, çalışmalarında ve karar almada gerekli mesleki özen ve titizliği göstermek zorundadır. Özen ve titizlik, dikkatli ve basiretli bir yatırım danışmanının aynı koşullar altında ayrıntılara vereceği önemi, göstereceği dikkat ve gayreti ifade eder. Yetkili kurumlar ve yatırım danışmanları, yatırım danışmanlığı faaliyetlerinde bağımsız olmak zorundadırlar. Bağımsızlık, mesleki faaliyetin dürüst ve tarafsız yürütülmesini ______________________________________________________________________ 130 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sağlayacak bir anlayış ve davranışlar bütünüdür. Yatırım danışmanları, çalışmaları sırasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak kalmak, dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek hiç bir müdahaleye imkan vermemek zorundadırlar. Yetkili kurumlar ile yatırım danışmanları, yetkili kuruma dışarıdan hizmet verenler, işleri dolayısıyla yatırım danışmanlığı faaliyeti hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar; bu sırları kendileri veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuoyunu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili ve görevli kurum veya şahıslardan alınan resmi belgelere dayalı olmak kaydıyla, idari her türlü inceleme ve soruşturma halleri ile suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere usulüne uygun olarak verilmesi sır kapsamında değildir. 4.1.5.3. Yönlendirici Gereken Esaslar Nitelikteki Yorum ve Tavsiyelerde Uyulması Basın yayına yetkili kuruluşlar tarafından sunulan yorum ve tavsiyeler dahil olmak üzere medya ve elektronik ortamda yer alan yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında sayılmayan hallerde belirtilen koşulları taşımaları kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. Sermaye piyasasında medya ve elektronik ortam da dahil olmak üzere, sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunacak kişi ve kuruluşların aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur. a) Yorum ve tavsiyelerin özenle hazırlanması ve objektif olması. b) Halkı yanıltan ve aldatan, bilgi ve tecrübe eksikliklerini istismar eden tarzda ifadelere kesinlikle yer verilmemesi. c) "En sağlam", "en iyi", "en güvenilir" gibi subjektif ve abartılı ifadelere kesinlikle yer verilmemesi. d) Sunulan yorum ve tavsiyelerin güvenilir kaynak, belge, rapor ve analizlerle mutlaka desteklenmesi. e) Herhangi bir sermaye piyasası aracının halka arzına ilişkin olarak yapılan yorum ve analizlerde, yatırımcıların doğru ve eksiksiz bilgilendirilmesini teminen, yayımlanmışsa izahname ve sirkülerde yer alan bilgilerin kullanılması, aksi takdirde söz konusu halka arza ilişkin ayrıntılı bilgilerin yer aldığı izahname ve sirkülerin yayımlanacağının belirtilmesi. f) Belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir vaad ve/veya taahhütte kesinlikle bulunulmaması. g) Kurulun faaliyet alanına giren sonuçlanmış ya da sonuçlanmamış konular hakkında yalan, yanlış, yanıltıcı ve mesnetsiz bilgi, haber ve yorum sunulmaması. h) Sunulan yorum ve tavsiyelerin 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun ilke ve esaslarına uygun olması. 4.1.6. Portföy Yöneticiliği Faaliyeti Portföy yöneticiliği faaliyeti ile bu faaliyeti yapacak kurumların ilişkin esaslar SPK’nın Seri:V, No:59 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Portföy yöneticiliği, sermaye piyasası araçlarından oluşan portföylerin müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir. ______________________________________________________________________ 131 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Portföy yönetim şirketi ise münhasıran portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurul’dan yetki belgesi almış şirketlerdir. Portföy yönetim şirketleri, portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarının portföylerini de yönetebilirler. Alım satıma aracılık faaliyetinin yürütülmesi sırasında, bu faaliyetin içeriğiyle ilgili olarak süreklilik arzetmeksizin verilen hizmetler portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında değildir. Portföy yönetim şirketleri, Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:15 sayılı “Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği”nde tanımlanan nitelikli yatırımcılarla sınırlı olmak üzere söz konusu Tebliğ’de tanımlanan girişim sermayesi yatırımlarına yönelik olarak portföy yöneticilliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti verebilirler. Bu hizmetler, Kuruldan yetki belgesi almış aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalar tarafından da verilebilir. 4.1.6.1. Portföy Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Şartları Portföy yönetim şirketlerinin kuruluş şartlarının başında; a) anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, b) hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, c) hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) ödenmiş sermayesinin 330.000 TL’den az olmaması, e) kurucuların portföy yönetim şirketi kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç, itibar ve yeterli tecrübeye sahip olmaları, f) Kurucuları ile sermayedeki doğrudan veya dolaylı pay sahipliği yüzde on veya daha fazla olan gerçek veya tüzel kişilerin muaccel vergi ve prim borcu bulunmaması, g) Sermayenin yüzde on ve daha fazlasını taahhüt eden kurucuların, gerekli kaynağı kendi ticari, sınai ve sair yasal faaliyetleri sonucunda her türlü muvazaadan ari olarak sağlamaları gelmektedir. Ayrıca gerçek kişi ortakların, Kendileri veya sınırsız sorumlu oldukları kuruluşlar hakkında iflas kararı verilmemiş ve konkordato ilan edilmemiş olması, Sermaye piyasası mevzuatı, 4389 sayılı Bankalar Kanunu, 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ile ödünç para verme işleri hakkında mevzuata aykırılıktan ve/veya taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları; resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olması, Kurucuların müflis olmaması veya yüzkızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmaması, Faaliyet yetki belgelerinden biri veya birden fazlası Kurulca iptal edilmiş yahut borsa üyeliğinden sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlarda, bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmaması, Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında 35 sayılı Kanun ______________________________________________________________________ 132 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Hükmünde Kararname ve eklerine göre kendileri veya ortağı olduğu kuruluşlar hakkında tasfiye kararı verilmemiş olması, SPKanununun 46’ncı maddesinin (i) bendi uyarınca işlem yasaklı olmaması, gerekmektedir. Kurulca yapılacak değerlendirme sonucunda faaliyet izni verilmesi uygun görülen portföy yönetim şirketine, portföy yöneticiliği faaliyetini icra edebileceğini gösteren yetki belgesi verilir. Yetki belgesinin tescil ve ilan ettirilmesi zorunludur. Portföy yönetim şirketleri Kuruldan izin almak kaydıyla şube açabilirler. Ancak, acente ve irtibat bürosu açamazlar. 4.1.6.2. Portföy Yöneticiliğine İlişkin İlkeler Portföy Yönetim Şirketleri, a) Yapılan bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraçcıdan veya aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat sağlıyorlarsa, miktarı belirtmek zorunda olmaksızın durumu müşterilerine açıklamak zorundadırlar. b) Yatırımcının yazılı bir direktifi olmadan portföye, rayiç değerinin üstünde sermaye piyasası aracı satın alamazlar ve portföyden bu değerin altında sermaye piyasası aracı satamazlar. c) Rayiç bedel borsada işlem gören sermaye piyasası araçları için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyen sermaye piyasası araçları için işlem gününde portföy lehine alımda en düşük satımda en yüksek fiyattır. d) Portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamazlar. Yatırımcının yazılı bir talimatı olmadan portföyde yer alan varlıkları, portföy yönetimi amacı dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemezler. e) Herhangi bir şekilde kendilerine çıkar sağlamak üzere yatırımcı portföylerinde bulunan sermaye piyasası araçlarının alım satımını yapamazlar. Yatırımcı hesabına verecekleri emirlerde gerekli özen ve basireti göstermek zorundadırlar. f) Basiretli bir tacir gibi davranmak ve yönettikleri müşteri portföyleriyle çıkar çatışmasına meydan vermemek koşuluyla, kendilerine ait nakdi portföy yönetimine konu olan araç ve işlemlerle değerlendirebilirler. g) Birden fazla portföy yönettiklerinde objektif iyi niyet kurallarına aykırı olarak portföylerden biri veya birden fazlası lehine, diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamazlar, h) Portföyle ilgili yatırım kararlarını, güvenilir gerekçe veya belgelere dayandırmak, yatırımcıların mali durumunu dikkate almak ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdürler. i) Yatırımcılarına, portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez ve ilan ve reklamlarında bu anlama gelebilecek ifadeleri kullanamazlar. Garantili yatırım fonlarında garantiye veya koruma amaçlı yatırım fonlarında hedeflenen korumaya ve getiriye ilişkin olarak içtüzük ve izahnamede belirlenenlerin ötesinde bir açıklamada bulunulamaz. ______________________________________________________________________ 133 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU j) Yatırımcı menfaatleriyle kendi menfaatleri arasında çatışma olan durumlarda yatırımcı lehine davranmak zorundadırlar. k) Yatırımcıların risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik yazılı belge düzenlemek, sözkonusu belgeleri sözleşmeyle birlikte saklamak ve bireysel portföyleri bunlara uygun oluşturmak zorundadırlar. l) Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan faaliyetleri çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanılamaz, belirli bir yönetim dönemi belirleyerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy oluşturulamaz ve yönetilemez veya tasarruf sahipleri oluşturulmuş bir portföye iştirak ettirilemez ve bu yönde ifadeler içeren ilan ve reklam yapılamaz. m) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad yatırımcı-portföy yönetim şirketi ilişkisi dışında kurumun imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar. n) Müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlamak amacıyla, müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar ve bu fiilin üçüncü şahıslar tarafından gerçekleştirilmesine herhangi bir şekilde yardımcı olamazlar. o) Yazılı, basılı veya sözlü biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar. 4.1.6.3. Portföy Yönetim Şirketlerinin Yapamayacakları İş ve İşlemler Portföy yönetim şirketleri, a) Aracılık faaliyetinde bulunamazlar. b) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramaz, ödünç para verme işlemleri yapamaz ve kredi alamazlar c) Portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetleri ile bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında; hiç bir ticari, sınai ve zirai faaliyette bulunamazlar, gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemezler. d) Bankalar Kanununda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar, mevduat toplama sonucunu verebilecek işlemler yapamazlar. 4.1.6.4. Yatırımcıya Ait Varlıkların Muhafazası Portföy yönetim şirketleri, yatırımcılara ait varlıkları uhdelerinde ve diğer kurumlardaki kendi hesaplarında muhafaza edemezler ve kendi aktifleriyle ilişkilendiremezler. Portföy yönetim şirketlerinin, portföy saklama kuruluşu ile sözleşme imzalaması halinde, yatırımcılara ait varlıkların saklanması ve izlenmesine ilişkin sorumluluk portföy saklama kuruluşlarına aittir. Yatırımcılara ait varlıkların saklanacağı portföy saklama kuruluşu; a) Yatırımcılara ait varlıkların ayrı ayrı, yatırımcıya aidiyeti açıkça belli olacak ve kayıp ve hasara uğramayacak şekilde saklanmasını sağlamak, b) Belge ve kayıt düzenlerinde yatırımcı bazında varlıkları, hakları ve bunların hareketlerini düzenli olarak takip etmek, ______________________________________________________________________ 134 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU c) Hesabın açılmasını müteakip yatırımcılara hesapların açıldığı yerleri ve değişiklikleri bildirmek zorundadır. 4.1.6.5. Portföy Saklama Kuruluşları Portföy saklama kuruluşları; portföy yönetim şirketi müşterilerine ait finansal varlıkların saklanması, kayıtlarının tutulması, varlık ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrolü faaliyetlerini yürüten bankalardır. Portföy yönetim şirketleri portföy saklama kuruluşlarından hizmet alınması konusunda bu kuruluşlarla sözleşme imzalamak zorundadırlar. Söz konusu şart sadece kurumsal yatırımcıların (emeklilik yatırım fonu, yatırım fonu ve ortaklıkları) portföylerin yönetimin yapacak ve bunun dışında herhangi bir kişi veya kuruma portföy yöneticiliği sunmayacak portföy yönetim şirketleri için aranmaz. Portföy saklama kuruluşları Takasbank’ın saklama hizmeti sunduğu varlıkları Takasbank nezdinde izlemek zorundadır. Portföy saklama kuruluşu olarak faaliyet gösterecek bankaların; a) Takasbank nezdinde saklama üyesi olması, b) Faaliyetin gerektirdiği yeterli mali güce sahip olması, c) Etkin bir iç kontrol sistemine sahip olması, d) Yapılanması içinde diğer faaliyetlerle çıkar çatışmalarını asgari düzeye indirebilecek ve gerekli bağımsızlığın sağlanabileceği bir organizasyon yapısının oluşturulmuş olması, e) Gerekli teknik donanım, yazılım ve insan kaynaklarına sahip olması, f) Saklama yapacağı finansal varlıkların ve kıymetli madenlerin listesinin belirlenmiş olması, şartlarını taşımaları zorunludur. Portföy saklama kuruluşu; müşterilerin yatırım yaptığı şirketle ilgili karar alması gereken ve finansal varlıklar üzerindeki haklarını etkileyebilecek durumları ile müşteri hesaplarında gerçekleştirilen, önemlilik arzeden varlık ve nakit hareketlerini müşterilere en kısa zamanda bildirmekle yükümlüdür. Portföy saklama kuruluşu, en az altı ayda bir saklama hesabında değişiklikler ile hesabın son durumunu belirten bir hesap ekstresini ve bu maddede belirtilen hususları içeren özet bilgileri müşterilere iletir. Portföy saklama kuruluşu ile portföy yönetim şirketi arasında tarafların yetki ve sorumluluklarını içeren ve asgari unsurları Kurulca belirlenen bir sözleşme imzalanması zorunludur. Portföy saklama kuruluşu, sözleşmede belirtilen borç ve yükümlülükleri uyarınca yaptığı tüm işlemlerden ve müşteri ve/veya portföy yönetim şirketine verebilecekleri zararlardan, sözleşme, sermaye piyasası mevzuatı ve genel hükümler çerçevesinde sorumludur. İmzalanacak sözleşmeye aksi bir hüküm koyulamaz. Portföy saklama kuruluşları kullanılarak yapılan işlemlerde teslim karşılığı ödeme ilkesi uygulanır. Teslim karşılığı ödeme; nakit ve varlık hareketlerinin eş anlı yapılmasıdır. İşleme taraf olan kuruluşun, varlıkların kendisine ulaşması ile eş anlı olarak nakit çıkışını; ya da nakdin teslim alınması ile eş anlı olarak varlık çıkışını yapması şarttır. ______________________________________________________________________ 135 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.1.6.6. Bireysel Ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme Ve Sıralama Faaliyetleri Kurulun Seri:V, No:60 sayılı Bireysel Ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme Ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği ile, bireysel ve kurumsal yatırımcılara ait portföylerin, kamuya ilan edilerek veya yatırımcıya birebir sunulmak üzere ilan edilmeksizin performanslarının sunum esaslarıyla performansa dayalı ücretlendirme ve performansa dayalı sıralama faaliyetlerine ilişkin esaslar belirlenmiştir. 4.2. Sermaye Piyasası Kurumları Sermaye Piyasası Kanuna göre faaliyette bulunabilecek "Sermaye Piyasası Kurumları" aşağıda gösterilmiştir : a) b) c) d) Aracı Kurumlar, Yatırım Ortaklıkları, Yatırım Fonları, Sermaye piyasasında faaliyet göstermesine izin verilen diğer kurumlar. Diğer sermaye piyasası kurumları; kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi, ihraçcıların ve sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar, yatırım danışmanlığı, portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler, varlık yönetim şirketleri, ortaklık ve kuruluşlara ait alacakları temellük ederek münhasıran varlığa dayalı menkul kıymetleri ihraç etmek amacıyla kurulan genel finans ortaklıkları, ipoteğe dayalı menkul kıymetler kuruluşu, risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, vadeli işlemler aracılık şirketleri ve portföy saklama şirketleridir. Sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunacak kurumların, Kuruldan izin almaları zorunludur. Faaliyet ve aracılık türleri itibariyle başvuru ve izin esasları Kurulca düzenlenir. Sermaye piyasası kurumlarına bir veya birden fazla faaliyet ve aracılık türü için Kurulca izin verilebilir. Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık ve Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı faaliyetleri münhasıran aracı kuruluşlarca yürütülür. İzin verilen kuruluşlara, icra edecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini gösteren Yetki Belgesi verilir. Yapılabilecek sermaye piyasası faaliyetleri ve aracılık türleri itibariyle yüklenilebilecek sorumluluğun azami sınırına ilişkin esaslar Kurulca düzenlenir. Yetki Belgesi olmayanlar veya belgeleri iptal olunanlar, sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunamayacakları gibi ticaret ünvanlarında veya ilan ve reklamlarında bu faaliyetlerde bulundukları intibaını yaratacak hiçbir kelime veya ibare kullanamazlar. Sermaye piyasası kurumlarında, sermaye piyasası faaliyetlerini görevlendirilecek personelde aranacak asgari şartlar Kurulca belirlenir. yürütmekle 4.2.1. Aracı Kuruluşlar ______________________________________________________________________ 136 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sermaye Piyasası Kanunu (SPKanunu) aracı kuruluşları, aracı kurum ve bankalar olarak tanımlamıştır. Bankalar kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunu'na tabidir (SPKanunu md.50). Aracı kuruluşların kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) Seri:V, No:46 sayılı “Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir. Bu Tebliğ’in amacı, Sermaye Piyasası Kanunu’nda sayılan aracılık faaliyetleri ile bu faaliyetleri Kanun çerçevesinde yürütecek kuruluşların, kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esasları düzenlemektir. Adı geçen tebliğde yer alan düzenlemelere ana başlıklar altında aşağıda yer verilmiştir. 4.2.1.1. Aracılık Faaliyetlerinin Tanımı ve Türleri Sermaye piyasasında aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına ticari amaçla alım satımıdır. Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri, halka arza aracılık, alım satıma aracılık ve türev araçların alım satımının yapılmasına aracılıktan oluşur. Halka arza aracılık ve alım satıma aracılık faaliyetleri Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca Kurul’dan yetki belgesi almış aracı kuruluşlarca yapılabilir. Kurul, her bir aracılık faaliyetinin ayrı kuruluşlar tarafından yapılmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. 4.2.1.2. Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Aracı kuruluşların yapabilecekleri faaliyetler aracı kurum ve bankalar arasında farklılık göstermektedir. Aracı kurumlar, her bir ayrı faaliyet için Kurul'dan yetki belgesi almak kaydıyla; a) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına, b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alımsatımına, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, aracılık edebilirler. Aracı kurumlar ayrıca; d) Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı (repo-ters repo), e) Yatırım danışmanlığı, f) Portföy yöneticiliği, faaliyetlerini yapabilirler (Seri:V, No:46 md.4). Aracı kurumlar, yukarıda sayılan faaliyetlerin yanı sıra, Kurulun uygun görüşü alınmak suretiyle diğer finansal ürün ve hizmetleri de sunabilirler. Söz konusu finansal hizmet ve ______________________________________________________________________ 137 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ürünün sunumunun kendi özel mevzuatında özel bir izne veya yetkiye bağlanmış olması durumunda, hizmet veya ürünün sunumuna başlanmadan önce aracı kurumlar tarafından gerekli izinlerin alınması zorunludur. Kurul her aşamada, bu tür hizmet ve ürünlerin sunumunu, tüm aracı kurumlar veya münferit aracı kurum bazında geçici veya sürekli olarak durdurmaya yetkilidir. Bankalar, a) Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının, 1) Borsa dışında, 2) Hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada, alım satımına aracılık, b) Repo-ters repo, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeli dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık, faaliyetlerini yapabilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise yukarıda sayılan faaliyetlerin yanısıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler. Bankaların da bu faaliyetleri yürütebilmeleri için her bir ayrı faaliyet için Kuruldan yetki belgesi almaları gerekir (Seri:V, No:46 md.5). Aracı kuruluşların bu faaliyetleri, “Sermaye Piyasası Faaliyetleri” bölümünde detaylı şekilde anlatılmıştır. Aracı kuruluşlar, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemleriyle de uğraşabilirler (Seri:V, No:18 md.4). 4.2.1.3. Aracı Kurumların Kuruluş Şartları Aracı kurumların kuruluşuna Sermaye Piyasası Kurulunca izin verilebilmesi için, a) Anonim ortaklık şeklinde kurulmuş olmaları, b) Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) Esas sözleşmelerinin SPKanunu hükümlerine uygun olması, e) Kurucuların müflis olmadığının veya yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması, f) Ödenmiş sermayelerinin “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esas Tebliği” uyarınca alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamı için aranan asgari özsermaye tutarından az olmamak kaydıyla Kurulca belirlenecek tutardan az olmaması ve Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde blokajın yapılmış ve/veya teminatların yatırılmış olması, g) Kurucuların aracı kurum kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç ve itibara sahip olmaları, ______________________________________________________________________ 138 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU gerekir (SPKanunu md.33, Seri:V, No:46 md.6). Aracı kurumların ticaret unvanlarında sermaye piyasası faaliyetlerini yansıtması amacıyla “menkul değerler” veya “menkul kıymetler” ibarelerinden birinin yer alması şarttır. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar, ticaret unvanlarında “yatırım menkul değerler”, “yatırım menkul kıymetler” veya yalnızca “yatırım” ibarelerini kullanabilirler. 4.2.1.4. Aracı Kuruluşların Faaliyet İzni ve İzin Esasları Bankalar ile kuruluş işlemlerini tamamlamış aracı kurumların faaliyete geçmek üzere Kurul’dan gerekli izni alabilmeleri için aşağıdaki genel şartları ve faaliyet konularına ilişkin özel şartları yerine getirmeleri ve faaliyetlerini yürütebilecek nitelik ve yeterlilikte olduklarının Kurulca kabulü gerekir. Faaliyet izni başvuruları, ayrı ayrı incelenerek Kurulca uygun görülen kuruluşa, icra edeceği her faaliyeti gösteren Yetki Belgesi verilir. Kuruldan yetki belgesi alan aracı kuruluşlardan borsada işlem yapacak olanlar, ilgili Borsadan Borsa Üyelik Belgesi almak zorundadırlar. Aracı kuruluşların faaliyete geçmelerinde aşağıdaki genel şartlar aranır: a) Kuruluş şartlarını kaybetmemiş olmaları, b) Kuruluş sermayelerinin asgari kısmının nakden ve tamamen ödenmiş olması, c) Aracı kurumların faaliyet konularına göre Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliklerine İlişkin Esaslar Tebliği” ile öngörülen yükümlülükleri yerine getirmiş olmaları, d) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçilerinin, Sermaye piyasası mevzuatı, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde düzenlenen suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçundan ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 8’inci maddesinin 1’inci fıkrasında düzenlenen terörün finansmanı suçundan, ödünç para verme işleri hakkında mevzuata aykırılıktan ve/veya Türk Ceza Kanununun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme suçlarından mahkum olmaması, SPKanununun 33’üncü maddesinin (f) bendinde kurucular için aranan şartı taşıması, Faaliyet yetki belgelerinden biri veya birden fazlası Kurulca iptal edilmiş yahut borsa üyeliğinden sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlarda, bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmaması, Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve eklerine göre kendileri veya ortağı olduğu kuruluşlar hakkında tasfiye kararı verilmemiş olması, ______________________________________________________________________ 139 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU SPKanununun 46’ncı maddesinin (i) bendi uyarınca işlem yasaklı olmaması (Bu şart ortaklar için kuruluş ve pay devirlerinde aranır), gerekir. Aracı kuruluşların sermayesinin %10’una veya daha fazlasına sahip tüzel kişi ortaklarının sermayesinde %10 veya daha fazlasına sahip olan ortaklarının da bu bentde belirtilen nitelikleri haiz olmaları gereklidir. e) Tercih edilen faaliyet konularına uygun hizmet birimlerinin kurulmuş, bu birimler için yeterli personel kadrosunun oluşturulmuş, faaliyet konularına uygun sağlıklı bir yönetim, Kurul’ca yapılan düzenlemelere uygun muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak yeterli bir organizasyonun kurulmuş, teknik donanımın sağlanmış, Kurul düzenlemelerine uygun bir iç kontrol ve denetim sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş ve kurum uhdesinde bulunacak nakit ve kıymetli evrak ile diğer bütün varlıkların asgari yangın ve hırsızlık rizikolarına karşı sigorta ettirilerek bu konuda gerekli diğer güvenlik önlemlerinin alınmış olması gerekir. Taşınma imkansızlıkları ya da genişleyememe gibi sorunların ortaya çıkması halinde, aracı kurumlar müşterilerine doğrudan hizmet verilen birimler dışındaki birimlerini, işletme bütünlüğünü bozmayacak şekilde merkez binası ile aynı mahalde olmak ve bir taneden fazla olmamak kaydıyla ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne bilgi vermek suretiyle ek hizmet binasına taşıyabilirler. f) Aracı kurum yöneticiler; yönetim kurulu üyeleri, genel müdür, genel müdür yardımcıları ve aracı kurum bünyesinde bulunan birimlerin yönetiminden sorumlu olan kişileri, ihtisas personeli ise aracı kurum bünyesinde bulunan birimlerin yönetiminden sorumlu kişilere bağlı olarak çalışan müşteri temsilcisi, borsa üye temsilcisi, kurumsal finansman uzmanı, portföy yöneticisi, yatırım danışmanı ile yaptıkları iş itibarıyla benzer sorumluluğu taşıyan diğer kişileri ifade eder. Yürütecekleri faaliyetlere göre mevzuatta farklı eğitim ve mesleki tecrübe şartları öngörülmediği takdirde yönetim kurulu üyeleri hariç olmak üzere aracı kurum yöneticilerinin 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan, ihtisas personelinin ise en az liseden mezun olmaları gerekir. Genel müdürün münhasıran bu görev için istihdam edilmiş olması, genel müdür ve genel müdür yardımcılarının mali piyasalar veya işletmecilik alanlarında en az 7 yıllık mesleki tecrübeye veya Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisans Belgesine sahip olması gerekir. Genel müdürlük görevine 6 aydan fazla vekalet edilemez. Genel müdürler, aracı kurumun yönetim, denetim veya sermaye ilişkisinde bulunduğu kuruluşlar, bu kuruluşların doğrudan ya da dolaylı olarak yönetim, sermaye veya denetim kontrolüne sahip olduğu kuruluşlar ile borsalar ve teşkilatlanmış piyasalar, takas ve saklama kuruluşları ve Kurulca uygun görülecek diğer finansal kuruluşlarda, icrai nitelikte olmamak ve aracı kurumdaki görevin ifasında zaafiyete düşülmemesi kaydıyla, yönetim ve denetim kurulu üyeliği gibi görevler alabilirler. Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca aracı kuruluşlarda çalışan yönetici ve ihtisas personelinin mesleki yeterliliklerini gösterir lisans belgesine sahip olmaları zorunludur. ______________________________________________________________________ 140 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU g) Mevzuatta öngörülen teminat ve blokajların tesis edilmiş olması zorunludur. h) Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne (Birlik) üye olmak üzere başvurmuş olmaları ve Yatırımcıları Koruma Fonu’na (Fon) katılmış olmaları zorunludur. Bankaların aracılık faaliyetlerinde bulunabilmeleri için yukarıdaki (a), (b), (c) ve (g) bentlerinde sayılan koşullar aranmaz, (d) ve (f) bendi hükümleri ise tercih edilen faaliyet konularına göre kurulmuş hizmet birimlerinde çalışan yönetici ve ihtisas personeli için aranır (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 9). 4.2.1.5. Faaliyet İzni Aracı kurumların kuruluş için izin almalarını takiben Kurulca verilecek süre içinde, faaliyet izni almak üzere Kurula başvurmamaları halinde bu başvuruya ilişkin izin alma hakları düşer. Bu kuruluşlar, verilen sürenin geçmesi veya faaliyet izni verilmesinin uygun görülmediğinin kendilerine bildirilmesi tarihinden itibaren en geç üç ay içinde esas sözleşmelerindeki ticaret unvanına, amaç ve faaliyet konularına ilişkin hükümleri, sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve söz konusu değişikliklerin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesini ilanı izleyen 10 gün içinde Kurula göndermek zorundadırlar. Faaliyet izni bulunmayanlar, faaliyetleri geçici olarak durdurulanlar ile faaliyet yetki belgeleri iptal edilmiş olanlar yetkisiz olarak faaliyetlerde bulunamayacakları gibi ticaret unvanlarında, ilan ve reklamlarında söz konusu faaliyetlerde bulundukları izlenimini yaratacak hiç bir kelime, deyim ve işaret kullanamazlar. Faaliyetleri durdurulan aracı kuruluşlar, bu müeyyideyi gerektiren aykırılıkların giderildiğinin Kurulca tespiti halinde, Kurulca uygun görüldüğü takdirde yeniden faaliyetlerine başlayabilirler. Bu madde hükümleri faaliyete geçtikten sonraki diğer faaliyet izni başvurularında da uygulanır. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.10) Faaliyetler süresince uyulması gereken ilkeler Aracı kuruluşlar sermaye piyasası faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında aşağıdaki ilke ve esaslara uymak zorundadırlar. Bu kuruluşların; a) Faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında işin gerektirdiği mesleki dikkat ve özeni göstermeleri, bu doğrultuda gerekli önlemleri almaları, b) İşlemlerini gerçekleştirirken müşterilerinin çıkarını ve piyasanın bütünlüğünü gözeterek dürüst davranmaları, bu amaç doğrultusunda müşterileriyle olan ilişkilerinde çıkar çatışmalarını önlemeye çalışmaları ve buna uygun bir organizasyon oluşturmaları, doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterilerinin menfaatini gözetmeleri, müşterileri arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde müşterilerine adil davranmaları, c) Faaliyetlerini sürdürmeleri için sahip oldukları kaynakları etkin bir biçimde kullanmaları, d) Müşterileriyle olan ilişkilerinde müşteri ismine saklama uygulaması ve yatırımcıyı korumaya ilişkin diğer düzenlemeler ile müşteriyi ilgilendiren tüm konularda ______________________________________________________________________ 141 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamaları, gerekir. 4.2.1.6. Yükümlülükler Aracı kuruluşlara getirilen başlıca yükümlülükler şunlardır. Blokaj Yükümlülüğü: Kurul aracı kurumlar hakkında genel ve özel olarak ve/veya işlem bazında teminat istemeye ve bu teminatların kullanım esaslarını belirlenmeye yetkilidir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.14) Bu yetki çerçevesinde, Kurul’un Seri:V, No:101 sayılı “Aracı Kurumlar Tarafından Yatırılan Teminatların Kullanım Esasları Tebliği” ile Kurul adına verilen teminatların yatırılmasına ve serbest bırakılmasına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Kurul faaliyet göstermekte olan aracı kurumlardan bu Tebliğde belirlenen esaslar dahilinde belirlenen teminatları yatırmalarını isteyebilir. Ayrıca aracı kurumların sermaye artırımı kararı alması durumunda, sermaye artırımı için belirlenen tutar sermaye artırımı işlemleri sonuçlanana kadar Takasbank nezdinde bloke edilebilir. Aracı kurumların yatıracakları teminatlar nakit, kamu borçlanma senedi, Türkiye’de kurulu bir bankadan alınmış teminat mektubu veya aracı kurumların kendi kurucusu olmadıkları yatırım fonu katılma belgeleri şeklinde olabilir. Aracı kurumlar, Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği”ne göre her yıl sonunda hesaplanan özsermayelerinin %1’ine eşit değerde teminat yatırır, bu teminatla birlikte ayrıca Seri:V, No:34 sayılı Tebliğ’de yer alan sermaye yeterliliği tabanının özsermayelerine bölünmesi sonucunda bulunan oranın %15’den az olması durumunda söz konusu oranı %20’ye tamamlayacak şekilde teminat bloke ederler. Sermaye artırımı işlemlerine mahsuben Takasbank’a bloke edilecek tutar, sermaye artırım tutarından az olamaz. Teminatlar rehnedilemez, haczedilemez, üçüncü kişilere devredilemez ve amacı dışında kullanılamaz. Aracı kurumların bu Tebliğ kapsamında yatıracakları teminatlar aracı kurumlarca Kurul adına Takasbank’a tevdi edilir. Borsa Üyeliği: Kurul’dan yetki belgesi alan aracı kuruluşlardan borsada işlem yapacak olanlar, ilgili borsa veya borsalara Borsa Üyelik Belgesi almak üzere başvurmak zorundadırlar. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.15) Müşteriyi Tanıma Kuralı: Aracı kuruluşlar, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca hesap açmadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit ederler. Müşterek hesaplarda kimlik tespiti her bir hak sahibi için ayrı ayrı yapılır. Aracı kurumların, yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan, hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları zorunludur Aracı kuruluşlar ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım araçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu ______________________________________________________________________ 142 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadırlar. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. Müşteri hesabına, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlenmiş vekaletname ile yetkilendirilmiş kişiler tarafından işlem yapılabilir. Vekilin kimlik bilgilerinin birinci fıkra çerçevesinde tespiti zorunludur. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.12) Çerçeve Sözleşme İmzalama Yükümlülüğü: Aracı kurumlar müşterileriyle alım satıma aracılık, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, repo-ters repo, türev araçların alım satımına aracılık, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç işlemi yapmaya başlamadan önce, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Bu sözleşme, aracı kuruluşla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Çerçeve sözleşmelerde sermaye piyasası mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracı kuruluşlar lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilmez. Aracı kuruluşlar sermaye piyasası işlemlerinin risklerini açıklayan ve içeriği Kurulca belirlenecek “sermaye piyasası işlemleri risk bildirim formu”nu müşterilerine imzalatmadan müşterileri ile sözleşme imzalayamazlar ve işlem yapamazlar. Sözleşmeye taraf olan müşterinin ya da müşterilerin, devir, birleşme, veraset, müşterek hesaplara yeni hak sahiplerinin dahil olması ya da mevcutlardan bazılarının ayrılması gibi nedenlerle değişmesi halinde sözleşmenin yenilenmesi zorunludur. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.13) Alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesi yapılan her müşteriye ayrı bir hesap numarası verilir. Bir müşteriye verilmiş olan hesap numarası, alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin sona erme tarihi üzerinden 10 (on) yıl geçmedikçe bir başka müşteriye verilemez. Sözleşme yapılan her müşteri için, söz konusu müşteriden emir kabul etmeden önce yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde bir müşteri saklama alt hesabı açılır ya da açtırılması sağlanır. Müşteri hesap numaraları, yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdindeki müşteri saklama alt hesabı için de aynen kullanılır. Gerçek kişi müşterilerin isimlerinde, tüzel kişi müşterilerin unvanlarında meydana gelen değişiklikler, öğrenilmesini müteakip derhal yetkili takas ve saklama kuruluşuna ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilir. İlgili mevzuat hükümleri çerçevesinde her bir yatırımcı için yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşunda daha önce alınmış sicil numarası ile müşteri hesap numarasının eşleşmesi sağlanır, daha önce bir sicil numarası almamış yatırımcılar için ise sicil numarası alınır ve hesap numarası ile eşleşmesi sağlanır. ______________________________________________________________________ 143 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Aracı kuruluşlar, Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden izlenen sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda sicil almamış veya sicil ile eşleşmemiş hesaplardan emir kabul edemez. Kurul, sermaye piyasası araçları türleri itibariyle buna istisna getirebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.13/A) Bunların dışında aracı kuruluşların her türlü yetki ve izin belgesi, şube, irtibat bürosu veya acente izni ile işletme adı kullanım iznini ticaret siciline tescil ettirilme, Tebliğ’le belirlenen konularda Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne ve Kurula bildirim yükümlülüğü ile ilan ve reklamları saklama yükümlülüğü bulunmaktadır (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.17, 18, 19) 4.2.1.7. Aracı Kurumların Pay Sahipliğindeki Değişiklikler Aracı kurumların ortaklık yapısındaki değişiklikler aşağıdaki esaslara tabidir. a) Bir kişinin aracı kurum sermayesinin %10’u veya daha fazlasını temsil eden payları edinmek suretiyle aracı kurum ortağı olması veya bir ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10, %20, %33 veya %50’sini aşması sonucunu veren pay edinimleri ile bir ortağa ait payların yukarıdaki oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirleri Kurulun iznine tabidir. Yönetimsel veya denetimsel imtiyaz veren veya intifa hakkı taşıyan hisse senetlerinin devri herhangi bir orana bakılmaksızın Kurul iznine tabidir. Aracı kurumda pay sahibi bulunan tüzel kişilerin kendilerine ait pay devirleri, bu pay devirlerinin aracı kurumdaki pay sahipliğini doğrudan veya dolaylı olarak %10, %20, %33 veya %50 oranlarında değiştirmesi halinde, ayrıca tüzel kişinin aracı kurumla ilgili olarak yönetimsel veya denetimsel imtiyaza sahip bulunduğu hallerde tüzel kişinin tüm ortaklık yapısı değişiklikleri aracı kurumların faaliyet şartları bakımından Kurulun onayına tabidir. Aracı kurumların %10’undan fazlasına sahip tüzel kişilerin yönetimsel veya denetimsel imtiyaza sahip paylarının devri de aracı kurumların faaliyet şartları bakımından Kurulun onayına tabidir. Bir kişinin, doğrudan veya dolaylı olarak, aracı kurum sermayesinin yukarıdaki oranlara ulaşmayan veya bu oranlar arasında kalan pay devirlerinde ise devri izleyen 15 gün içinde Kurula bildirimde bulunulur. Ortak sayısının beşten aşağı düşmesine yol açan işlemler ile izin alınmadan yapılan devirler pay defterine kaydolunmaz ve devralanlar temettü dışındaki ortaklık haklarından yararlanamazlar. b) Bu maddenin uygulanmasında; 1) Bir gerçek kişi ile eş ve velayeti altındaki çocuklarına, bunların sınırsız sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu başkanı, üyesi, genel müdür, genel müdür yardımcısı oldukları ortaklıklara, 2) Kamu tüzel kişileri hariç olmak üzere bir tüzel kişinin veya yukarıda sayılanların, sermayelerinin doğrudan veya dolaylı olarak %25 veya daha fazlasına iştirak ettikleri ortaklıklara, 3) Kurul tarafından aralarında istihdam ilişkisi, akdi ilişki ya da sair nedenlerle birlikte hareket ettiği belirlenenlere, ______________________________________________________________________ 144 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ait paylar bir kişiye ait addolunur. Bu kişiler arasında yapılacak pay devirlerinde de (a) bendi hükmü uygulanır. c) Hisse senetleri Kurul kaydına alınan aracı kurumların borsada işlem gören payları için de bir kişinin aracı kurum sermayesinin %10’u veya daha fazlasını temsil eden payları edinmesi veya bir ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10, %20, %33 veya %50’sini aşması sonucunu veren pay edinimleri Kurulun iznine tabidir. Bu durumda ortaklık yapısı değişikliği başvuruları payları bu bentte belirtilen oranlara ulaşan gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılır. Hisse senetleri Kurul kaydına alınan aracı kurumların bir ortağına ait payların bu bentte öngörülen oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirlerinde ise Kurula 15 gün içinde bildirimde bulunulur. Şu kadar ki ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10’unun altına düşmesi sonucunu verecek pay satışı durumunda, satış yapılmadan önce Kurul’dan izin alınması zorunludur. Bu durumda da izin başvurusu veya bildirim ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılır. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 16) 4.2.1.8. Aracı Kurumların İştirak Tanımı ve Sınırları Bir şirkette %10 veya daha fazla paya sahip olunması, şirketlerin yönetim ve denetim kurullarına katılınması, genel kurullarda asaleten oy kullanılması veya iktisap edilen hisse senetlerinin bir yıldan uzun sürede elden çıkarılmaması iştirak amacıyla ortaklık kabul edilir. Aracı kurumların banka, katılım bankası, aracı kurum, kıymetli maden aracı kurumu, sigorta şirketi, bireysel emeklilik şirketi, portföy yönetim ve yatırım danışmanlığı şirketleri, yatırım ortaklıkları, finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri ile Kurulca uygun görülecek diğer finansal kuruluşlar dışındaki ortaklıklara yapabilecekleri iştirakleri toplamı özsermayelerinin %25’ini aşamaz. Bu sınır halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin ikisine birden sahip aracı kurumlar için %50 dir. Sermaye artırımları dolayısıyla bedelsiz edinilen ortaklık payları ile ortaklık paylarının herhangi bir fon çıkışı gerektirmeyen değer artışları yukarıda ifade edilen iştirak sınırının hesaplanmasında dikkate alınmaz. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 59 ve 60) 4.2.1.9. Aracı Kuruluşların Yapamayacakları İşlemler Aracı kurumlar, a) Mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere, aracılık amacıyla alıp sattıkları sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak borçlanmayı temsil eden sermaye piyasası araçları dışında, kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramazlar. Kendi hisse senetlerini temsil eden depo edilen menkul kıymet sertifikaları ihraç edemezler. Ticari amaçlı gayrimenkul alım satımında bulunamazlar. Kredili menkul kıymet işlemlerine ilişkin mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere, ödünç para verme işlemleri yapamazlar. b) Kuruldan icrası için izin alınan faaliyetler ve bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında hiçbir sınai ve zirai faaliyette bulunamazlar. Sermaye piyasası faaliyetlerini yürütebilmek için gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemezler. c) Bankalar Kanunu’nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar, mevduat toplama sonucunu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar. ______________________________________________________________________ 145 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) Mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere sermaye piyasası araçlarının, belli bir getiri sağlayacağı yönünde herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunamazlar. e) Abartılmış, gerçeğe uymayan, müşterilerini veya kamuoyunu yanıltıcı bilgileri içeren herhangi bir ilan ve reklam ile diğer yazılı ve sözlü açıklamalarda bulunamazlar. f) Aracı kurumlar sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterinin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri, borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz. g) Müşteriye ait sermaye piyasası araçları ve nakit üzerinde hak ve yetkileri olmaksızın kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunamazlar. h) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad müşteri aracı kurum ilişkisi dışında imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar. i) 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 329’uncu maddesinde müsaade edilen haller hariç olmak üzere, ihraç ettikleri hisse senetlerini, kendi nam ve hesaplarına alıp satamazlar. j) Fiktif hesap açamazlar, işlemlerini kayıt dışı bırakamazlar ve gerçek mahiyetine uygun düşmeyen kayıtlar tesis edemezler. k) Aracı kurum yöneticileri ve merkez dışı örgütleri dahil tüm çalışanları müşterilerden hisse senedi alım satım emri verme, ordino ve diğer belgeleri imzalama, nakit ve menkul kıymet yatırma ve çekme, virman işlemi yapma gibi geniş yetkiler içeren vekaletname alarak müşteri adına işlem yapamazlar. Portföy yöneticiliği faaliyeti bu kapsamın dışındadır. l) Yatırımcıların hak ve yararlarını zedeleyici, iyi niyet kurallarına aykırı hareket edemez ve işlemlerde bulunamazlar, müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlayamazlar ve herhangi bir şekilde gelirlerini artırmak amacıyla müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar. m) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçileri işleri dolayısıyla aracı kurum ve müşterileri hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve bu sırları kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuyu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili kılınmış olmak kaydıyla idari her türlü inceleme ve soruşturma halleriyle suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere verilmesi sır kapsamında değildir. Aracılık faaliyetinde bulunan bankalar, bu maddenin birinci fıkrasının (d), (e), (f), (g), (h), (i), (j), (k), (l) ve (m) bentlerinde yer alan hükümlere tabidir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 58) n) Aracı kuruluşlar, bunların yönetici ve çalışanları ile diğer gerçek ve tüzel kişiler, yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, artırmak veya azaltmak amacıyla alım ve satımı fiillerine katkıda bulunmak, yardımcı olmak veya zemin hazırlamak sonucunu doğurabilecek iş ve işlemlerde bulunamazlar (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Ek md.1) ______________________________________________________________________ 146 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.10. Aracı Kuruluşların Merkez Dışı Örgütleri Aracı kurumları merkez dışı örgütleri şube, irtibat büroları ve banka ya da bankalarla veya özel finans kurumları ile tesis edilen acenteliklerinden oluşur. Kurul merkez dışı örgüt açma başvurularını aracı kurumların faaliyetlerini ilgili Kurul düzenlemelerine uygun şekilde yürütebilecek nitelik ve yeterlilikte olup olmadıkları ve mevzuata uyum konusunda gerekli özeni gösterip göstermedikleri açısından değerlendirir. Aracı kurumların herhangi bir merkez dışı örgütü faaliyete geçtikten sonra, Kurulca yapılacak incelemeler sonucunda merkez dışı örgütün mevzuata aykırı iş ve işlemlerinin tespiti halinde, şube, irtibat bürosunun faaliyetleri veya acente bankanın ya da özel finans kurumunun bu kapsamdaki faaliyetleri tamamıyla veya acentelik faaliyetinin sürdürüldüğü belli şubeleri itibarıyla durdurabilir ve/veya aracı kurumun yeni şube, irtibat bürosu veya acente açmasına kısıtlama getirilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 20) Kurulun 23.06.2006 tarihli İlke Kararı ile, aracı kurumların yerleşik merkez dışı örgütleri dışında, mevsimlik hareketlere göre yoğun olan bölgelerde en fazla altı ay faaliyet gösterecek şekilde, tanıtım ve yatırımcılara bilgiye ulaşma imkanı verme amaçlı broşür, veri ekranı, reklam panosu vb. araçlar ve aracı kurumun merkez birimine ulaşma imkanı veren sabit hatlı telefon bulundurabilecekleri “mevsimlik hizmet noktaları” oluşturabilmelerine imkan tanınmasına karar verilmiştir. Aracı kurumlar tarafından bu nitelikte oluşturulacak hizmet noktalarının adreslerinin, mevsimlik hizmet noktası oluşturulmasına ilişkin yönetim kurulu kararının ve mevsimlik hizmet noktasının faaliyette bulunacağı tarih aralığının Kurula bildirilmesini müteakip herhangi bir izin işlemine gerek kalmaksızın faaliyet gösterebilirler. Aracı kurumlar tarafından oluşturulacak mevsimlik hizmet noktalarında hiçbir şekilde para ödeme ve tahsil işlemleri ile menkul kıymet kabul ve teslimi işlemleri ile doğrudan emir kabulü işlemlerinde bulunulamaz. Aynı şekilde söz konusu hizmet noktalarında, Kurulun izni olmaksızın yukarıdaki faaliyetlerin niteliğini aşan hiçbir faaliyet veya hizmette bulunulamaz. 4.2.1.10.1. Aracı Kurum Şubeleri Aracı kurumların şube açmaları için; a) Hizmetin gerektirdiği yeterli mekan ve teknik donanımın sağlanmış, iş yerinin amaca uygun olarak tefriş edilmiş olması, b) Faaliyet konularına ve şubenin ihtiyacına uygun sağlıklı bir yönetimin, merkez ile irtibatlı ve Kurulun düzenlemelerine uygun muhasebe sistemi ile kayıt ve belge düzeninin, süratli bir iş akışı ve iletişimin kurulmuş, şube uhdesinde bulunacak nakit ve kıymetli evrak ile diğer varlıkların asgari yangın ve hırsızlık rizikolarına karşı sigorta ettirilmiş ve bu konuda diğer güvenlik önlemlerinin alınmış bulunması, c) Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’in 9’uncu maddesinin (d) bendinde belirtilen nitelikleri haiz, en az 2 yıllık ön lisans eğitimi veren kurumlardan mezun bir şube müdürü ile şubenin ihtiyacına uygun yeterli ihtisas personeli ve diğer personelin sağlanmış olması, ______________________________________________________________________ 147 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU şarttır. Bu şartların yerine getirilmemesinden ve şubenin yapacağı iş kaynaklanan her türlü hukuki ve cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. ve işlemlerden Aracı kurumların şubelerini nakletmesi halinde de şube açmaları için bu maddede yer alan şartlar aranır ve eski şubeye ilişkin tescil terkin edilerek yeni şube ve Tebliğ’deki esaslar çerçevesinde tescil ve ilan ettirilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 21) 4.2.1.10.2. Aracı Kurum Acenteleri Aracı kurumlar ile bankalar ve özel finans kurumları arasında yazılı acentelik sözleşmesi imzalanabilir. Aracı kurumlar acentelik sözleşmesinde belirlenecek mahaller içinde, acenteleri aracılığıyla alacakları emirler doğrultusunda aracılık faaliyetleri çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının alım satımında bulunabilirler. Bir aracı kurum ile acentelik sözleşmesi imzalayan bankalar ve özel finans kurumları, acente sıfatıyla aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilirler: a) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin alım ve satım emirlerinin aracı kuruma iletilmesine ve gerçekleşen emirlerin tasfiyesine aracılık etmek, b) Acentesi olunan aracı kurumun halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı kurum merkezine iletilmesi ve paranın tahsili ya da geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti vermek, c) Acentesi olunan aracı kurum portföy yöneticiliği yetki belgesine sahip ise acente sıfatıyla bu faaliyetin tanıtımını yapmak ve bu faaliyetle ilgili sadece tahsil ve tediye işlemlerini yürütmek, Acentesi olunan aracı kurum yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip ise bu faaliyet kapsamında aracı kurumdan gelen doküman ve bilgileri müşterilere açıklamak ve yatırım danışmanlığı faaliyetinin tanıtımını yapmak. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 24) Aracı kurumlar acentelik faaliyetlerinin devamı süresince acentelik faaliyetinde bulunulan banka şubelerini Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne bildirirler. Acentenin faaliyetleri esnasında uyacağı kurallar: a) Tebliğ uyarınca acente sıfatıyla yürütebileceği faaliyetler ile banka ve özel finans kurumu sıfatıyla yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerini gösterir metni işyerinde müşterilerin kolayca görebileceği bir yere asması, b) Acente sıfatıyla yürüttüğü faaliyetlerin icrası sırasında, müşterileri ile her bir faaliyet için ilgili tebliğlerde öngörülen asgari unsurları içeren ve müvekkil aracı kurumun ticaret unvanı ile kendisinin müvekkil aracı kurumun acentesi olduğunu belirten bir ibareyi taşıyan çerçeve sözleşmesini acente sıfatıyla imzalaması ve sözleşmenin bir örneğini müşteriye vermesi (banka sıfatıyla yetkili olunan faaliyetlere ilişkin olarak da hizmet sunulması halinde bu bentte öngörülen esaslara uygun olmak şartıyla tek bir sözleşme imzalanması mümkündür), c) Müşterilerine ait hesap ve işlemleri, hem acente hem de müvekkil aracı kurum nezdinde müşteri bazında izlemesi esas olmakla birlikte, müşterilere ait hesap ve işlemlerin aracı kurumda müşteri bazında izlenememesi halinde, 1) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan şubelerinde bu hesap ve işlemlerin müşteri bazında izlenebilmesine imkan verecek altyapının ______________________________________________________________________ 148 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU oluşturulması, 2) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan çeşitli şubelerinde izlenen işlemlere ait konsolide bilgilerin, bankanın acentelik faaliyetlerinden sorumlu biriminde bulunması, 3) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan şubelerinde izlenen işlemlere ilişkin bilgilere müvekkil aracı kurumdan da ulaşılabilecek bir altyapının oluşturulması, 4) Bu hesap ve işlemlere ait belgelerin Kurul ya da müşterilerce istendiğinde aracı kurum tarafından ibraz edilmesi, d) Aracılık faaliyetlerine ilişkin muhasebe ve belge-kayıt düzeni ile ilgili olarak Kurulca yapılacak düzenlemelere uyması, zorunludur. Acente, Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’de tanınan yetkiler dışında, aracı kurumların faaliyet konuları kapsamına giren diğer konularda işlem yapamaz ve hizmet veremez. Ancak acente bankanın ve özel finans kurumunun, banka ve özel finans kurumu sıfatıyla sahip olduğu yetki belgelerine bağlı faaliyetleri bu hükmün dışındadır. Acente müşterilerinin alım ve satım emirlerinin tasfiyesinde müşteriye yapılacak ihbar yükümlülüğü acente tarafından da yerine getirilebilir. Kurulun Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’i uyarınca müşterilere hesap ekstresi, müşteri menkul kıymet hareket listesi ve müşteri menkul kıymet hareket dökümü gönderme yükümlülüğü, ilgili hesap ve işlemlerin müşteri bazında nerede izlendiğine bağlı olarak acente veya aracı kurum tarafından yerine getirilebilir. Acente olarak faaliyet gösteren banka ve özel finans kurumu ile müvekkil aracı kurumun müşterilerine farklı sermaye piyasası faaliyetlerine ilişkin hizmet sunması halinde yapılan işlemlerin tümünü içermek kaydıyla müşteriye acente veya müvekkil aracı kurum tarafından tek bir hesap ekstresi verilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 27) Acente aracılığıyla yapılan işlemler ve bu işlemlerle ilgili olarak müşteriyle kurulan ilişkilerden doğan hukuki sorumluluk, müteselsilen müvekkil aracı kurum ile acente bankaya ve özel finans kurumuna aittir. Aracı kurum ve acente bankanın ve özel finans kurumunun mevzuat ve sözleşme gereği birbirlerine rücu haklı saklıdır. Aracı kurum ve acente banka ve özel finans kurumunun, kendi aralarında veya müşterilerle yapılacak sözleşmelerde, birinci fıkrada düzenlenen sorumluluğu kaldıran ya da hafifleten kayıtlar koyamaz. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 28) 4.2.1.10.3. Aracı Kurumların İrtibat Büroları İrtibat büroları, aracı kurumu ve aracı kurumun yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerinin tanıtımını yapmak amacıyla aracı kurumu temsil etmekle görevli hizmet birimleridir. İrtibat büroları sadece müşteri emirlerini aracı kuruma iletebilirler. Aracı kurumların irtibat bürosu açmaları için; a) Hizmetin gerektirdiği mekan ve teknik donanımın sağlanmış, işyerinin amaca uygun olarak tefriş edilmiş olması, b) Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’in 9’uncu maddesinin (d) bendinde belirtilen nitelikleri haiz en az lise mezunu bir büro sorumlusu ile büronun ihtiyacına uygun yeterli ______________________________________________________________________ 149 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sayıda ihtisas personeli ve personelin sağlanmış olması, şarttır. Bu şartların yerine getirilmemesinden ve irtibat bürosunun yapacağı iş ve işlemlerden kaynaklanan her türlü hukuki ve cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. Aracı kurumların irtibat bürolarını nakletmesi halinde de irtibat bürosu açmaları için bu maddede yer alan şartlar aranır ve eski irtibat bürosuna ilişkin tescil terkin edilerek yeni irtibat bürosu Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’deki esaslar çerçevesinde tescil ve ilan ettirilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 22) 4.2.1.10.4. Aracı Kurumların Yurt Dışındaki Merkez Dışı Örgütleri Aracı kurumlar Kuruldan izin almak şartı ile yurt dışında şube veya irtibat bürosu açmak, ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış olan aracı kuruluşlar ile veya acentelik sözleşmesi yapmış bulundukları bankaların yurtdışındaki şubeleri ile acentelik tesis etmek suretiyle örgütlenebilirler. Aracı kurumun yurt dışında herhangi bir borsaya üye olması için ise Kuruldan izin alması gerekir. Bu durumda işlemler ilgili ülke mevzuatına uygun şekilde yapılır. 4.2.1.11. Yurt Dışında Yerleşik Aracı Kuruluşların Türkiye’de Faaliyet Esasları Yurt dışında yerleşik ve ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış olan aracı kuruluşlar, a) Kuruldan ve yurt içinde işlem yapacağı borsadan izin almak kaydıyla Kurulun uygun göreceği pazar ve piyasalarda uzaktan erişim yoluyla yalnızca yurt dışında yerleşik müşterilerine hizmet vermek üzere, b) Kurulun onayıyla yapılmış olan anlaşmalar çerçevesinde oluşturulan piyasalarda, işlem yapabilirler. Bu başvurular, ilgili ülkenin yetkili otoritesi ile Kurul arasında yeterli bilgi akışı ve ülke mevzuatları arasında uyum olup olmadığı hususları ve mütekabiliyet esasları çerçevesinde değerlendirilir. Yurt dışında yerleşik kuruluşların, internet de dahil, her türlü elektronik bilgi iletişim aracı, ortamı ve benzeri araçlar üzerinden, Türkiye’de yerleşik yatırımcılara yönelik olarak bu Tebliğ’in 4’üncü maddesinde sayılan faaliyetlerde bulunmaları halinde Kuruldan izin alınması zorunludur. Faaliyetlerin Türkiye’de yerleşik yatırımcılara yönelik olduğunun tespitine ilişkin kıstaslar Kurulca belirlenir. 4.2.1.12. Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine İlişkin Esaslar Bu konuda Seri:V, No:68 sayılı Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine İlişkin Tebliğ ile ayrıntılı düzenleme yapılmış olup, ayrıntılara MUHASEBE, DENETİM VE ______________________________________________________________________ 150 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 4.2.1.13. Aracı Kurumların Denetimi Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasası ile ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimi Kurul uzman ve uzman yardımcıları tarafından yapılır. 4.2.1.14. Mevzuat ve Esas Sözleşme Hükümlerine Aykırı Faaliyetleri Tespit Edilen veya Mali Durumu Zayıflayan Aracı Kurumlar Mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine aykırı faaliyetleri tespit edilen veya mali durumu zayıflayan aracı kurumlar için SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g), (h) ve/veya (k) bentleri hükümleri uygulanır. Aracı kurumların taahhütlerinin %10’undan veya alacaklılarının sayı itibari ile %10’undan fazlasının münferiden veya toplu olarak ibralaşma yoluyla ya da benzeri bir biçimde azaltarak kısmi ifa için ibraname alınması halinde faaliyetleri sürekli olarak durdurulur ve yetki belgeleri iptal edilir. Yukarıdaki oranının altında ibralaşma yapılmış veya benzeri biçimde taahhütlerin azaltılmış olması halinde dahi, aracı kurumun durumu dikkate alınarak Kurulca SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g), (h) ve/veya (k) bentleri hükümleri uygulanabilir (Seri:V, No:46 md.63) 2.4.11.1 Yeni Aracı Kurum Kurulmak Suretiyle Mevcut Yetki Belgelerinin İptali Faaliyet Yetki Belgelerinin İptali veya Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması 4.2.1.14.1. Yeni Aracı Kurum Kurulmak Suretiyle Mevcut Yetki Belgelerinin İptali Tebliğe eklenen maddelerle aracı kurum ortaklarının yeni bir aracı kurum kurmak suretiyle birleşmelerine imkan sağlanmıştır. Buna göre; Halka açık olmayan en az 2 aracı kurumun tüm yetki ve izin belgelerinin iptaline yönetim kurullarınca karar alınması kaydıyla, yeni aracı kurum kurulmasına izin verilebilir. Yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yerine kurulacak yeni aracı kurumun sermaye dağılımı, Kurulca verilecek izin saklı kalmak kaydıyla, serbestçe belirlenebilir. Kurula yapılacak yeni aracı kurum kurma başvurusu, yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yönetim kurulunca alınacak kararı takiben yapılır. Halka açık olmayan bir aracı kurumun, yeni aracı kurum kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için talepte bulunması suretiyle sermaye piyasası faaliyetlerinden çekilmesi durumunda, aracı kurum kuruluşu için aranan şartları sağlaması kaydıyla, yeni aracı kurum kurulmasına izin verilebilir. Yeni kurulacak aracı kurumun kurucu ortaklarının yeni aracı kurum kurma ve faaliyet iznine ilişkin başvurusu ilgili Tebliğ hükümleri çerçevesinde değerlendirilerek Kurulca sonuçlandırılır. Yeni aracı kurum kurmak üzere yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların %10 veya daha fazla paya sahip olan ortakları, Kanunun 46’ncı maddesinin (k) bendinde ______________________________________________________________________ 151 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yer alan sorumlulukları saklı kalmak kaydıyla, ortağı oldukları aracı kurumun sermaye piyasası faaliyetlerinden kaynaklanan borçlarından dolayı aracı kurumdaki payları oranında sorumlu olduklarına ilişkin bir taahhütnameyi yetki belgesi iptalinden önce Kurula tevdi ederler. Yetki belgeleri iptal edilecek aracı kurumun ortaklık yapısında %10’un altında paya sahip ortakların olması halinde ise pay oranları toplamı mevcut sermayenin asgaride % 90’ını teşkil edecek şekilde diğer ortaklara ait paylardan doğan sorumluluk nedeniyle yukarıda bahsi edilen taahhüdün verilmesi zorunludur. Yeni aracı kurum kurmak üzere yetki ve izin belgelerinin iptaline karar verilen aracı kurumlar için Türk Ticaret Kanununun anonim ortaklıkların esas sözleşme değişikliği veya tasfiyesine ilişkin hükümleri uygulanır. Aracı kurumun faaliyet konusunu değiştirmesi veya feshedilmesi hususu, müşterilerin haberdar edilmesi ve alacaklıların beyana davet edilmesi amacıyla TTSG’nin yanı sıra ülke çapında günlük olarak yayımlanan en az iki gazetede ilan olunur. Faaliyet konusu değiştirme ve tasfiye sürecinde ulaşılamayan müşterilerin hesaplarında yer alan nakit ve/veya diğer kıymetler yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde müşteriler adına açılacak hesaplarda bloke edilir. Ayrıca aracı kurumların müşterilerine karşı sermaye piyasası faaliyetinden kaynaklanan ve yargıya intikal etmiş yahut icra takibine konu olmuş ihtilaflı borçları için de dava tutarları ve/veya icra takibine konu nakit ve/veya diğer kıymetin ihtilaf konusu tutarın bloke gününe kadar işlemiş faizi de dahil olmak üzere aynı şekilde bloke edilmesi zorunludur. Anonim ortaklıkların faaliyet konusunu değiştirmesine ve tasfiyesine ilişkin diğer mevzuat hükümleri saklıdır. Yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yerine kurulacak aracı kurumun kurucu ortaklarının yeni aracı kurum kurma ve faaliyet iznine ilişkin başvurusu Tebliğ hükümleri çerçevesinde Kurulca sonuçlandırılır. Yeni aracı kurum kurulması sebebiyle yetki ve izin belgeleri Kurulca iptal edilecek aracı kurumların sahip oldukları yetki ve izin belgeleri, kurulacak yeni aracı kurumun tüm hukuki işlemleri tamamlayarak faaliyete geçtiği gün itibarıyla iptal edilir. Faaliyetleri kendi isteği ile geçici olarak durdurulan aracı kurumların bu yöndeki Kurul kararını takip eden 12 ay içerisinde yeniden faaliyete geçmek yahut yeni bir aracı kurum kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için Kurula başvurmamaları durumunda tüm yetki belgeleri iptal olunur. Şu kadar ki faaliyetleri kendi isteği ile durdurulan aracı kurumların yeniden faaliyete geçmeleri ve ardından faaliyetlerini yeniden kendi isteği ile durdurmaları durumunda 12 aylık sürenin hesaplanmasında önceki kapalılık süresi de dikkate alınarak faaliyetlerinin kendi isteği ile geçici olarak durdurulduğu toplam süre esas alınır. Yeni bir aracı kurumun kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için talepte bulunan aracı kurumlar açısından, yeni kurulacak aracı kurumun kuruluşuna Kurul tarafından izin verilmemesi durumunda ilgili Kurul kararı tarihi itibariyle 12 aylık sürenin dolmasına 3 aydan daha az bir süre kalmışsa yetki belgelerinin iptalini talep eden aracı kuruma son olarak kalan süreye ek üç aylık bir süre daha verilir. ______________________________________________________________________ 152 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.14.2. Aracı Kuruluşların Faaliyet Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması Yetki Belgelerinin İptali veya Kurul, aşağıdaki hallerde, olayın mahiyet ve önemini gözönüne alarak, aracı kuruluşların faaliyetlerini temsil eden yetki belgelerini tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla iptal edebilir ya da faaliyetlerini geçici olarak durdurabilir. a) SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi uyarınca Kurulca gerekli görülen önlemlerin alınmamış olması, mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine aykırılıkların tespit edilmesi, b) SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca mali durumunun taahhütlerini karşılayamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespit edilmesi, c) Kuruluş, faaliyete geçme, faaliyet izni alınmasına ilişkin olarak öngörülen şartlar ile aracı kurumun ortak ve yöneticilerinin, personelinin acentelarının, şubelerinin ve irtibat bürolarının SPKanunu’nda ve Kurul düzenlemelerinde sayılan şart ve niteliklerden herhangi birini yerine getirmemesi ya da yitirmesi, d) Faaliyet izni alındıktan sonra teminatların yükseltilmesi veya tamamlanması gerektiği durumlarda, ilave veya eksik teminatın, bu durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren en geç 3 ay içinde yatırılmamış olması, e) Sermaye yeterliliği ile ilgili Kurul düzenlemelerine aykırı durumların ortaya çıkması halinde, gerekli şartların Kurulca verilecek süreler içinde yerine getirilmemesi. İki yıl içinde faaliyetlerinin tamamı iki kez geçici olarak durdurulan aracı kuruma bu tedbir üçüncü defa uygulanmaz, faaliyetleri ile ilgili yetki belgeleri iptal edilir. Yine bu süre içinde, aynı faaliyeti iki kez geçici olarak durdurulan aracı kuruma üçüncü kez aynı müeyyide uygulanmaz, sadece ilgili faaliyet iznini içeren yetki belgesi iptal edilir. Kurulca yapılacak değerlendirmede, aracı kurumların yetki belgesine bağlı faaliyetlerinden birinde 12 ay süresince herhangi bir iş ve işlem yapılmadığının tespit edilmesi durumunda veya aracı kurum tarafından bu faaliyetlerinden birinin 6 ay veya daha fazla süreyle yürütülmeyeceğinin bildirilmesi halinde de ilgili yetki belgesi iptal edilir. Ancak bu süreler, aracı kurum tarafından haklı bir sebebin ileri sürülmesi halinde Kurulca uzatılabilir. Faaliyete geçtikten sonra Kurul tarafından veya kendi talepleri doğrultusunda yetki belgeleri iptal edilerek faaliyetlerine son verilen aracı kurumlar da keyfiyetin kendilerine bildirildiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde esas sözleşmelerindeki ticaret unvanına, amaç ve faaliyet konularına ilişkin hükümleri, sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve söz konusu değişikliklerin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’ni ilanı izleyen 10 gün içinde Kurula göndermek zorundadırlar. Bankaların sermaye piyasası faaliyetleri de, bu maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen hallerin varlığının ya da faaliyete geçişlerinde aranan genel ve özel şart ve niteliklerin yitirildiğinin tespiti halinde, Kurulca durdurulabileceği gibi faaliyet yetki belgeleri de iptal edilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 64) 4.2.1.15. Tedricî Tasfiye Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca yetkileri kaldırılan aracı kurumların tedricî tasfiyelerine Kurulca karar verilebilir. Bu ______________________________________________________________________ 153 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kurumların tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. (SPKn md. 46/B) Tedricî tasfiyenin amacı, aracı kurumların mal varlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde edilen bedeli tahsis ederek, Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri nedeniyle müşterilerine karşı olan nakit ödeme ve sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini tasfiye etmektir. Tedricî tasfiye karar ve işlemlerinde Türk Ticaret Kanunu, İcra ve İflas Kanunu ve diğer mevzuatın tasfiye ile ilgili hükümleri uygulanmaz. Aracı kurumların tedricî tasfiyelerinin uygulama usul ve esasları, Kurulca hazırlanan bir yönetmelikte gösterilir. Aracı kurumlar dışında kalan sermaye piyasası kurumlarının tedricen tasfiyeleri Kurulca yapılır ve Yatırımcıları Koruma Fonu ile ilgili olan hükümler dışında, haklarında SPKanunu 46/B madde hükümleri uygulanır. Sermaye Piyasası Kurulu’nca Sermaye Piyasası Kanununun 46/B maddesine dayanılarak, aracı kurumlarının tedrici tasfiyelerinin usul ve esaslarını belirleyen Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 21.06.2001 tarihli ve 24439 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Haklarında tedrici tasfiye kararı verilen aracı kurumların tedrici tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. 4.2.1.15.1. Tedrici Tasfiye Kararı ve İlanı Aracı kurumlar hakkında verilen tedrici tasfiye kararları, bu kararların alındığı gün Kurul tarafından aracı kuruma, Merkezi Kayıt Kuruluşu'na (MKK), İMKB'ye, Takasbank’a, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne, Türkiye Bankalar Birliği’ne ve tasfiye işlemlerini yürütmek üzere Fon’a bildirilir. Tedrici tasfiye kararı Fon tarafından, aracı kurumun alacaklılarının haklarını gösterir belgelerle Fon’a başvurmaları için ilan edilir. 4.2.1.15.2. Malvarlığının Korunması Kurulca yetkileri sürekli olarak kaldırılan aracı kurumların malvarlıkları, yetkinin kaldırılmasına ilişkin Kurul kararının alındığı tarihten itibaren tedrici tasfiye işlemlerinin tamamlandığı ilan edilinceye; tedrici tasfiyeyi takiben iflas talebinde bulunulması halinde, iflas talebinin mahkemece esastan karara bağlanmasına kadar, tedrici tasfiye çerçevesinde Fon ve Kurul tarafından yapılacak işlemler hariç, üçüncü kişilere devredilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez, başlamış tüm icra takipleri de kendiliğinden durur. Hakkında tedrici tasfiye kararı verilen aracı kurumların bütün ödemeleri durur ve aracı kuruma yapılan tüm ödemeler sadece Fon’a yapılır. Fon’a yapılan ödemeler dışındaki ödemeler borcu sona erdirmez. Karar tarihi itibariyle tüm malvarlığı üzerinde sadece Fon tarafından tasarruf edilebilir. Aracı kurumun Takasbank nezdindeki müşteri hesaplarında bu müşteriler tarafından tesis edilmiş blokajlar Fonun talebi üzerine Takasbank tarafından kaldırılır. 4.2.1.15.3. Tedrici Tasfiye Kararının İlgili Kuruluşlara Bildirilmesi Tedrici tasfiye kararı, Fon tarafından aracı kurumun malvarlığına dahil menkul ve gayrimenkul malların öğrenilmesini takiben derhal, bu malların kayıtlı bulunduğu tapu ______________________________________________________________________ 154 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU dairelerine, trafik şube müdürlüklerine, aracı kurumun hesabının bulunduğu bankalar ve diğer mali kuruluşlara, aracı kurum hakkında icra takibi varsa ilgili icra dairelerine ve ilgili diğer kuruluşlara yazılı olarak bildirilir. 4.2.1.15.4. Portföylerin Yönetiminin Devri Aracı kurumun yönettiği, yatırım fonu ve yatırım ortaklığı portföyleri dahil, portföylerin yönetiminin, portföy yönetim yetkisini haiz bir başka kuruluşa devrine Kurulca karar verilebilir. 4.2.1.15.5. Yasal Organların Durumu Tedrici tasfiye kararı verildikten sonra, aracı kurumun genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu gibi yasal organlarının görev ve yetkileri, tasfiye sonuçlanıncaya kadar Fon tarafından temsilen yerine getirilir. Fon tarafından aracı kurumun yönetim ve denetim kurullarına üye ataması yapılmaz ve tedrici tasfiye süresince genel kurul toplanmaz. Tedrici tasfiyenin sonuçlandığının ilan edildiği tarihte başkaca bir merasime gerek kalmadan, aracı kurumun tedrici tasfiye kararı tarihinden önceki yasal organları görev ve yetkilerini yeniden üstlenirler. 4.2.1.15.6. Bilgi Verme Yükümlülüğü Tedrici tasfiye kararının alındığı tarihte görevde bulunan yönetim kurulu, tedrici tasfiye kararının ilanı tarihinden itibaren 7 gün içinde, aracı kurumun mevcut aktif ve pasifini, taahhütlerini, taraf olduğu sözleşmeleri ve hukuki uyuşmazlıklarını ve mevcut her türlü bilgiyi içerecek şekilde kayıtlarında yer alsın almasın son durumunu gösterir bir raporu eksiksiz olarak düzenleyip Fon’a vermekle yükümlüdür. 4.2.1.15.7. Malvarlığının Tespiti Fon, aracı kurumun aktif ve pasifini kayıtlar üzerinde, merkez, şube, acente ve irtibat büroları nezdinde yapacağı inceleme sonucunda tespit eder. Aracı kurumun, tasfiye kapsamında yer alan yükümlülüklerinden nakit borçları, tedrici tasfiye kararının verildiği tarihteki anapara ve işlemiş faizleri toplamı üzerinden; sermaye piyasası aracı teslim borçları ise, aynen teslimin yapılamayacağı hallerde, varsa teslimde temerrüde düşülen tarihteki, aksi halde tedrici tasfiye kararının verildiği gündeki piyasa değeri itibariyle bulunacak nakit değerleri üzerinden hesaplanır. Aracı kurumun tedrici tasfiye kararının verilmesinden sonra vadesi gelen sözleşmelerinden doğan hak ve borçları da, vadeleri itibariyle belirlenir. Aracı kurumun, vadeli borçlarına vadeden, diğer borçlarına ise tedrici tasfiye karar tarihinden itibaren kanuni temerrüt faizi yürütülür. Mevzuat uyarınca aracı kurum tarafından verilmiş teminatlar da aktifin hesabında dikkate alınır. Tedrici tasfiye kararını takiben mevzuat uyarınca verilmiş teminatlar Fonun talebi üzerine ilgili kuruluş tarafından 10 iş günü içinde nakde çevrilerek Fona ödenir. Ancak tedrici tasfiye kararı öncesinden gelen ve Borsa mevzuatı kapsamında incelemesi devam eden uyuşmazlıklar için, İMKB tarafından, Kanunun 46/B maddesi uyarınca belirlenmiş tutarı kadar teminat bloke edilerek kalan kısım Fona ödenir. Aracı Kurumun İMKB’de gerçekleştirdiği işlemler nedeniyle oluşan, diğer İMKB üyelerinin ve müşterilerinin teminat kapsamındaki alacakları da İMKB tarafından nezdindeki teminatlardan karşılanarak Takasbank’a ödenir. 4.2.1.15.8. Kısmi Alacaklılar Cetveli ve Kısmi Dağıtım ______________________________________________________________________ 155 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Alacaklılar cetvelinin hazırlanmasından önce, incelemenin sürdürülmesinde yarar görülmediği durumlarda Fon tarafından alacaklı oldukları tespit edilen sermaye piyasası araçları kendi adlarına mevcut saklama hesaplarında saklanmakta olan ve Fona yaptıkları başvuruda Fon tarafından belirlenen alacak miktarı ile tamamen veya kısmen uyumlu talepte bulunan alacaklılara ilişkin olarak kısmi bir alacaklılar listesi hazırlanabilir. Bu liste ilan edilir. Sözkonusu sermaye piyasası araçları, ilanı izleyen 30 gün süresince alacaklılara dağıtılır. Aracı kuruma borçlu olanlara bu şekilde ödeme yapılmaz. Bu cetvele yapılacak itirazlar, hazırlanacak alacaklılar cetveline itirazlar ile birlikte değerlendirilir. 4.2.1.15.9. Hak Sahiplerinin ve Alacak Tutarlarının Tespiti Fon, aracı kurumun tasfiye kapsamında yer alan gerçek hak sahiplerini, alacak ve borç tutarlarını; Kurul, MKK, Takasbank, aracı kurum ve ilgili diğer resmi ve özel kurumların kayıtları ile alacaklıların başvurularında sunulan belgeler ve güvenilir bulunan diğer bilgi ve belgelere dayanarak tespit eder. İcra ve İflas Kanununun 278, 279 ve 280’inci maddelerinde yazılı hallerin varlığı halinde, Fon tarafından iptal davası açılabilir. Aynı kişiye ait tasfiye kapsamındaki alacak ve borçlar Kısmi Alacaklılar Cetveli’ne ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla mahsup edilir. Ödenecek avans tutarlarının hesabında mahsuptan sonraki net alacak tutarı esas alınır 4.2.1.15.10. Alacaklılar Cetveli Yapılacak nakit ödemelere ve sermaye piyasası aracı teslimlerine esas olmak üzere, tedrici tasfiye kararından itibaren en geç 6 ay içinde Fon tarafından alacaklılar ile alacak miktarını gösteren bir alacaklılar cetveli hazırlanır. Bu cetvelde aracı kuruma sermaye piyasası işlemleri nedeniyle borçlu olanlar ile borç miktarları da yer alır. Alacaklılar cetveli hazırlama süresi gerektiğinde Fonun önerisi ve Kurulun onayı ile uzatılabilir. Alacaklılar cetvelinin veya içerdiği bilgilerin temin edilebileceği yerlere, itiraz süresine ve usullerine, saklama hesaplarındaki sermaye piyasası araçlarının dağıtımı ile fon kapsamındaki nakit ödemelerin esaslarına ve başlangıç tarihlerine, borçlu müşterilerin bu borçlarını ödeme esaslarına ilişkin bilgiler Fon tarafından ilan edilir. Alacaklılar cetvelinde yer almayan alacaklar, tedrici tasfiyenin kapanmasına kadar dikkate alınır. 4.2.1.15.11. Saklama Hesaplarındaki Sermaye Piyasası Araçlarının Dağıtımı Kısmi Alacaklılar Cetveli’ne ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, alacaklılar cetvelinin ilanı tarihini takip eden 30’uncu günden itibaren müşteri hesabına saklanan sermaye piyasası araçlarının dağıtımına başlanır. Bu amaçla müşteri hesabına saklanan sermaye piyasası araçları, münferit hesaplar itibariyle karşılaştırılır ve münhasıran bu hesap sahiplerine olan yükümlülüklerin karşılanması amacıyla hak sahiplerine verilir ya da talepleri doğrultusunda virman edilir. Bu dağıtım sırasında aracı kurumun faaliyette olduğu dönemde operasyonel maddi hata ve eksiklikler nedeniyle müşteri saklama hesaplarında oluşan hata ve eksiklikler düzeltilir. Kaynağına bakılmaksızın, aracı kurumun havuz hesabı ve gerçek hak sahibi adına olmayan saklama hesaplarında bulunan sermaye piyasası araçları aracı kurum hesabına satılır. Yukarıda belirtilen şekilde aynen teslimi yapılacak hisse senetlerinin, tedrici tasfiye kararından sonra dağıtım tarihine kadar gerçekleşen bedelsiz sermaye artırımı ______________________________________________________________________ 156 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU işlemlerinden kaynaklanan hisse senedi ve temettü işlemlerinden kaynaklanan nakitler de aynen teslim edilir. Alacaklılar cetveline itirazları kabul edilmeyen müşterilerin, itiraza konu olup kendi saklama hesaplarındaki sermaye piyasası araçları, alacaklılar cetvelinin ilanını takip eden dördüncü ayın sonuna kadar aynı hesapta bloke tutulur. Bu süre içinde yargı yoluna başvurulursa, yargı kararının kesinleşmesine kadar blokaj devam eder, aksi takdirde sözkonusu sermaye piyasası araçları aracı kurum hesabına satılır. Dağıtıma başlama süresi gerektiğinde Fonun önerisi ve Kurulun onayı ile uzatılabilir. Aracı kuruma borçlu olanlara dağıtım yapılmaz. Yapılan ilanda belirtilen sürede borcunu ödemeyen müşterilere ait sermaye piyasası araçlarının borca yetecek kadar kısmı, başkaca bir işleme gerek kalmaksızın Fon tarafından belirlenecek öncelik sırasına göre satılır. Satılacak sermaye piyasası araçlarını belirten bir talimatın süresi içinde borçlu tarafından Fona iletilmesi halinde, satış bu talimat doğrultusunda yapılır. Bakiye sermaye piyasası araçları ilgiliye verilir veya talepleri doğrultusunda virman edilir. Fon tarafından, hesaplarında sermaye piyasası aracı bulunan ve alacaklılar cetvelinde yer alan, fakat dağıtımın başlamasını müteakip 30 gün içerisinde başvurmamış alacaklıların Fona başvurmalarını sağlamak amacıyla, söz konusu alacaklılara iadeli taahhütlü mektupla bildirimde bulunulur. 4.2.1.15.12. Fon Kapsamındaki Alacakların Ödenmesi Hesabında alacağını karşılamaya yetecek kadar ya da hiç hisse senedi bulunmayan saklama hesabı sahiplerinin nakit ve hisse senedi alacakları toplamının 2010 yılı için 59.147 TL’ye kadar olan kısmı tasfiye sonucu beklenmeksizin Fon tarafından avans olarak ödenir. Ancak aynı kurumdan alacaklı görünen ve birlikte hareket ettiklerine Fon yönetimince kanaat getirilenlere, toplamı yukarıdaki tutarı aşmamak kaydıyla alacakları oranında ödeme yapılır. Aynı kişinin aynı aracı kurumda birden fazla hesabı bulunması halinde verilecek avans 2010 yılı için 59.147 TL’yi geçemez. Müşterek hesaplar da tek hesap kabul edilir ve bu şekilde ödeme yapılır. Yapılacak ödemelerin tutarı, her yıl ilân edilen yeniden değerleme kat sayısı oranında artırılır. Tedrici tasfiyeye tabi tutulan aracı kurumdan alacaklı görünen ortakları, Yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri, imzaya yetkili personeli ile bunların eşlerine ve üçüncü derece dahil kan ve sıhri hısımlarına, Fon’dan avans ödemesi yapılmaz. Aracı Kuruma tedrici tasfiye kapsamı dışında herhangi bir nedenle borcu bulunan müşterilerin bu borçları tahakkuk eden avans alacaklarından mahsup edilir ve avansın borca tekabül eden kısmı alacaklısına ödenmeksizin aracı kurum malvarlığına dahil edilir. 4.2.1.15.13. Satış Esasları Aracı kurumun malvarlığına dahil sermaye piyasası araçlarından, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görenler ilgili borsa ya da teşkilatlanmış piyasada, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmeyenler ise rayiç bedel üzerinden satılır. Sermaye piyasası aracı dışında kalan menkul ve gayrimenkuller, işin niteliği göz önüne alınarak yapılacak değerlendirmeye göre kapalı zarf, açık artırma veya pazarlık yöntemleri ile Fon tarafından satılır. Fon, satışında fayda görülmeyen her türlü kıymetin ______________________________________________________________________ 157 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU satışından sarfınazar edebilir. Kurul, Fon, MKK, İMKB ve Takasbank'ın personeli ile bunların eşleri, üçüncü derece dahil kan ve sıhri hısımları ve bunlarla doğrudan veya dolaylı ilişkide bulunan kişiler, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda yapılan satışlar hariç, diğer satışlardan alım yapamazlar. 4.2.1.15.14. Alacakların Tahsili Vadesi gelmiş alacakların tahsili ve varsa ipoteklerin paraya çevrilmesi için yasal işlemler Fon tarafından yapılır. Vadesi gelmemiş alacaklar için kural olarak vade beklenir. Ancak karşılıklı anlaşma yoluyla vadeden önce tahsil mümkündür. Tahsil işlemlerinin tasfiyenin gecikmesine neden olacağı anlaşıldığı takdirde, tahsilat sonucu beklenmeksizin mevcutların dağıtım işlemleri yapılır. 4.2.1.15.15. Tasfiye Bakiyesinin Dağıtım Esasları Fon, avans ödemelerini yaptıktan sonra aracı kurumun tedrici tasfiyesine devam eder. Tasfiye bakiyesi, tasfiyenin amacı kapsamında yer alan hak sahiplerinden alacağının tamamı karşılanamayanların alacağının ödenmesinde kullanılır. Ancak, tasfiye bakiyesi bu alacakların tamamının karşılanmasına yetmezse; ödemeler, tasfiye bakiyesinin söz konusu alacaklar toplamına bölünmesi suretiyle bulunacak oran dikkate alınarak garameten yapılır. Yapılacak ödemelerde ihtilaf konusu alacaklara ilişkin olarak sadece kesinleşmiş yargı kararları dikkate alınır. Şu kadar ki, alacak cetveline itiraz etmiş olup, itirazı Fon tarafından uygun görülmeyenler için alacaklılar cetvelinin ilanını takip eden dördüncü ayın sonuna kadar, garameten yapılacak ödemelerden itiraz konusu alacağa isabet eden miktar bloke edilir. Bu süre içinde sözkonusu alacağa ilişkin yargı yoluna başvurulduğuna dair Fona bilgi ulaşmaması halinde bloke edilen tutar aracı kurum malvarlığına dahil edilir. Fona yargı yoluna başvurulduğuna ilişkin bilgi ulaştığı durumda blokaj yargı kararının kesinleşmesine kadar tutulur. İMKB nezdinde devam eden uyuşmazlıklara ilişkin olarak bloke edilen teminatların yetersiz kalması halinde, garameten yapılacak ödemelerden alacağın teminatları aşan tutarına isabet eden miktar ihtilafın çözümüne kadar bloke edilir. Bu alacaklar tamamen karşılandıktan sonra artan kısımdan, öncelikle kamu alacakları ve kalandan Fonun yaptığı avans ve tasfiye giderleri nedeniyle doğan alacağı ödenir. Fon alacağına ödemenin yapıldığı günden itibaren, 04.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanunun değişik 2’nci maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen oranda kanuni temerrüt faizi yürütülür. Bakiye, diğer alacaklılara tahsis edilir. Aynı kişiye ait alacak ve borçlar bulunması halinde borcunu ödemeyenlere alacakları ödenmez. 4.2.1.15.16. Ödeme Cetveli Aracı kurumun malvarlığının nakde çevrilmesi ve alacaklılar cetvelinin kesinleşmesi üzerine Fon tarafından, ödenecek alacak miktarını gösteren bir ödeme cetveli hazırlanır ve temin edilebileceği yerler ilan edilir. 4.2.1.15.17. İflas Talebi Aracı kurumun aktifleri, tasfiyenin amacı kapsamındaki hak sahiplerinin alacaklarını, Fon’dan yapılan ödemeleri ve tasfiye giderlerini karşılamaya yetmezse; Fon, Kurulun ______________________________________________________________________ 158 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU uygun görüşüyle aracı kurumun iflasını isteyebilir. 4.2.1.15.18. Tedrici Tasfiyenin Kapanması Tedrici tasfiyeye ilişkin yapılacak bir işlem kalmadığı tespit edilince, Fon’un bildirimi üzerine Kurul tarafından tedrici tasfiyenin kapanmasına karar verilir ve tedrici tasfiyenin kapanışı Fon tarafından ilan edilir. Kurul tarafından SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (k) bendi uyarınca aracı kurumun %10’dan fazla paya sahip ortaklarının, görevden ayrılmış olan veya halen görevde bulunan yönetim kurulu başkan ve üyelerinin ve imzaya yetkili yöneticilerinin şahsi iflaslarının istenmesi durumunda tedrici tasfiye, iflas davası sonuçlanana kadar kapanmaz. 4.2.1.15.19. İflası İstenmeyen Aracı Kurumlar İflası istenmeyen aracı kurumlar, tedrici tasfiyenin kapanmasına ilişkin ilanın yapıldığı tarihten itibaren üç ay içinde esas sözleşmelerinin bütün hükümlerini sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek zorundadırlar. Bu değişiklikleri yapmayanlar münfesih addolunurlar. 4.2.1.15.20. İflası İstenen Aracı Kurumlar Tedrici tasfiyeye tabi tutulmayan ve haklarında iflas kararı verilen aracı kurumların, sıra cetvelinde yer alan hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ve hisse senedi alacaklılarına, Fondan, Fon yönetiminin onayı ile bu cetvelde görünen alacak tutarları gözetilerek ödeme yapılır. İlgili mevzuat uyarınca faaliyetleri durdurulan bankaların, hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ve hisse senedi alacaklısı gerçek hak sahipleri ve alacak tutarları ise, bankanın yönetiminin ilgili mevzuat uyarınca devredildiği kuruluş tarafından tespit edilir ve Fon yönetiminin onayı ile Fondan yapılacak ödemelerde esas alınır. Bu kapsamda yapılacak ödemelerdeki avans limitinin hesabında Fonun ödeme yapmaya hazır olduğu tarih esas alınır. Sıra cetvelinin Fona iletilmesini müteakip Fon tarafından avans ödeme cetveli hazırlanarak bu cetvel ilan edilir. İlanı takip eden otuzuncu günden itibaren avans ödemelerine başlanır. İflas idaresince Fondan ödeme yapılmasından evvel yapılmış ödemeler öncelikle alacaklıların Fon kapsamı dışında kalan alacaklarına karşılık yapılmış kabul edilir. Bu kapsamda yapılacak ödemelerde tedrici tasfiyeye tabi tutulan aracı kurumların alacaklılarına Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca ödeme yapılması esasları uygulanır. 4.2.1.15.21. Yatırımcıları Koruma Fonu SPKn.nin 46/A maddesi ile; - hakkında tedrici tasfiye ve iflas kararı verilen aracı kurumların - Bankalar Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla Bakanlar Kurulu Kararıyla faaliyetleri durdurulan Sermaye Piyasası Kanununun 50’nci maddesi (a) bendi hükmü kapsamındaki bankaların, ______________________________________________________________________ 159 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini karşılamak, tedrici tasfiye işlemlerini yürütmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla tüzel kişiliği haiz Yatırımcıları Koruma Fonu kurulmuştur. Kurul tarafından 21.06.2001 tarihinde yayımlanan Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği ile Fonun kuruluş ve çalışma esasları hakkında ayrıntılı düzenlemeler yapılmıştır. 4.2.1.15.22. Koruma Kapsamı Aracı kuruluşların, Fon tarafından Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği çerçevesinde karşılanacak yükümlülükleri, sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle hisse senedi işlemlerinden doğan ve gerçek ve tüzel kişi yatırımcı tarafından satılmak, saklanmak, yönetilmek, virman edilmek, ödünç işlemlerine konu edilmek üzere veya diğer nedenlerle aracı kuruluşlara tevdi edilen veya müşteri emrine istinaden alınan hisse senetleri ile yatırımcı tarafından hisse senedi satın alınmak üzere veya satın alınan hisse senetleri karşılığında tevdi edilen nakit ya da gerçek ve tüzel kişi yatırımcıya ait hisse senedinin satılmasından sağlanan nakitten oluşur. Hisse senetlerinin sağladığı temettü, bedelsiz pay alma ve bedeli ödenen yeni pay alma gibi mali haklardan kaynaklanan hisse senedi ve nakit ile hisse senedini temsilen ihraçcı ortaklıklar tarafından verilen belgeler de Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği çerçevesinde koruma kapsamındadır. Nakitler, nemalandırma ve diğer amaçlarla hisse senedi işlemleri dışında herhangi bir işleme konu edilmeleri halinde koruma kapsamından çıkar. Koruma kapsamındaki hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim tutarlarının belirlenmesinde Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11 ve 25’inci maddeleri hükümleri uygulanır. 4.2.1.15.23. Fona Katılım ve Fonun İdaresi Bütün aracı kuruluşların Fona katılmaları zorunludur. Fonun merkezi İstanbul'dur. Fon, sermaye piyasası araçlarının kaydını tutmakla görevli Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından idare ve temsil olunur. Fonun karar organı MKK'nın karar organıdır. Fona ilişkin iş ve işlemler MKK bünyesinde oluşturulan ayrı bir birim tarafından yürütülür. 4.2.1.15.24. Fon Gelirleri ve Yıllık Ödentiler Fonun gelirleri; a) Aracı kuruluşların yatıracağı yıllık ödentiler, b) Kurul, menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalar ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından verilen idarî para cezalarının tahsil edilen kısmının yüzde ellisi, c) Tutarı Kurul tarafından belirlenen geçici ödentiler, d) Fon varlığının getirisi, ______________________________________________________________________ 160 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU e) Diğer gelirlerden, oluşmaktadır. Diğer taraftan, 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ve 12.05.2007 tarihli 442 Seri No.lu Tahsilat Genel Tebliği uyarınca, 01.06.2005 tarihinden sonra idari yaptırım kararı alınan kabahatler ile ilgili olarak, daha önce yürürlüğe girmiş olan tüm Kanunlarda yer alan idari para cezaları hakkında Kabahatler Kanununun genel hükümleri uygulanacaktır. Bu çerçevede, SPKn 47/A maddesi uyarınca SPK ve İMKB tarafından 01.06.2005 tarihinden sonra verilen idari para cezaları Kabahatler Kanunu hükümlerine tabi kılınmış, böylece SPKn. 46/A maddesi ile Fon gelirleri arasında yer alan idari para cezaları, 01.06.2005 tarihi itibarı ile Fon’un geliri olmaktan çıkarılarak Hazine’nin gelirleri arasına alınmıştır. Ancak, 08.02.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5728 sayılı “Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”la yapılan değişiklik ile SPK ve İMKB tarafından verilen idari para cezalarının tahsil edilen kısmının yüzde ellisi Fon’un gelirleri arasına tekrar dahil edilmiştir. 5728 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrasında; SPK ve İMKB tarafından verilen ve Genel Bütçeye gelir kaydedilen idari para cezalarının, bu cezalara ilişkin yaptırım kararlarının 442 Seri No’lu Tebliğ hükümleri çerçevesinde kesinleşmesini takiben, 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilen kısmının yarısı Fon’a, gelir olarak kaydedilmek üzere iade edilecektir. Ayrıca, TSPAKB tarafından verilen idari para cezaları, 5728 sayılı Kanun öncesinde tamamen Fon’un gelir kalemleri arasında yer almakta iken, 5728 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik nedeniyle, bu cezaların ancak tahsil edilen kısmının yarısı Fon tarafından gelir olarak kaydedilebilecektir. Fon tarafından tahsil edilen kısmının geriye kalan diğer yarısının ise, Genel Bütçeye gelir kaydedilmek üzere Maliye Bakanlığınca belirlenecek tahsilat dairelerine iade edilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği tarafından verilen idari para cezalarının tamamı Fon’un gelirleri arasında bulunmaktadır. Aracı kuruluşların Fon hesabına yatıracakları yıllık ödentiler aracı kurum ve bankalar itibariyle ayrı ayrı aşağıdaki esaslara göre hesaplanır. Aracı kurumların, Kurulun Seri:V, No:34 Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca aylık olarak hesaplanan Sermaye Yeterliliği Tabanının; Gerekli Asgari Özsermaye, Risk Karşılığı ve Son Üç Aylık Faaliyet Giderlerinden en büyük olanına bölünmesi suretiyle bulunacak oranın yıllık ortalaması; a) 1 kattan az olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 100'ü ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 10'u, b) 1 ila 2 kat (2 kat hariç) arasında olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 90'ı ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 7,5'i, c) 2 ila 3 kat (3 kat hariç) arasında olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 85'i ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 5'i, d) 3 kat ve daha fazla olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin ______________________________________________________________________ 161 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU milyonda 80'i ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 2,5'i, tutarında yıllık ödenti yatırmak zorundadırlar. Bu oranlar, Fonun mevcudu, mevcut veya öngörülebilen riskler dikkate alınarak gerek görüldüğünde Kurul tarafından değiştirilebilir. Ayrıca, yıllık ödenti tutarıyla ve Fon varlığıyla ilgili asgari ve azami miktarlar belirlenebilir. Bu şekilde belirlenen yıllık ödenti tutarı her halukarda Sermaye Piyasası Kanununun 46/A maddesinde belirlenen azami tutarı geçemez. Bankalar, yukarıdaki esaslar çerçevesinde, 4491 sayılı Kanun ile değişik 4389 sayılı Bankalar Kanununun 15’inci maddesinin altıncı fıkrasının (a) bendi uyarınca belirlenen tasarruf mevduatı sigorta primi tarifesi esas alınarak Kurul tarafından yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyeleri ve yıllık hisse senedi işlem hacimleri için belirlenen oranlar üzerinden yıllık ödenti yatırmak zorundadırlar. Ancak belirlenecek bu oranlar, aracı kurumlar için belirlenen minimum yıllık ödenti oranlarından daha az olamaz. Mevduat kabul etmeyen bankaların, yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyeleri ve yıllık hisse senedi işlem hacimleri üzerinden alınacak yıllık ödentiye ilişkin oranlar, diğer bankalar için belirlenen asgari ve azami oranlar arasında olmak kaydıyla Kurulca belirlenir. Fon varlığının ihtiyacı karşılamaya yetmediği hallerde aracı kuruluşlardan yukarıdaki esaslar çerçevesinde Kurul tarafından belirlenecek bir oranda geçici ödenti alınabilir. Geçici ödentiler, ihtiyacın ortadan kalkmasını izleyen ilk yıl, aracı kuruluşların yapacakları yıllık ödentilerden mahsup edilir. Aracı kuruluşlardan alınan geçici ödentiler ihtiyacı karşılamaya yetmediği takdirde, İMKB tarafından Fona avans verilir. Avansın miktarı, vadesi, faizi, geri ödemesi ve diğer şartları MKK'nın önerisi üzerine İMKB'nin görüşü alınarak Kurulca tespit edilir. 4.2.1.15.25. Fon Varlığının Kullanılış Şekil ve Esasları Fon varlığı; kamu bankalarında devlet tahvili, hazine bonosu ve mevduat olarak veya ters repo yapılmak suretiyle değerlendirilir. Fon varlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. Fon her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. 4.2.1.15.26. Fonun Denetimi Kurul, Fonun hesap ve işlemlerini inceleme ve denetlemeye, bu hususta Fondan her türlü bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir. Kurul inceleme ve denetim sonuçlarına göre, gerekli gördüğü hususların yerine getirilmesini Fondan isteyebilir ve gerektiğinde Fonun yönetiminin Kurula devredilmesini Kurulun ilgili olduğu Bakandan talep edebilir. Fon, Sayıştay tarafından denetlenir. 4.2.1.15.27. Yatırımcıyı Bilgilendirme ve Reklam Yasağı Aracı kuruluşlar, hisse senedi işlemleri ile ilgili yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri sırasında Fon ve Fonun koruma kapsamı hakkında yatırımcılara yeterli bilgi vermek zorundadırlar. Aracı kuruluşlar, Fonun yatırımcılara sağladığı korumayı reklam amacıyla kullanamazlar. ______________________________________________________________________ 162 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.15.28. Özel Fon 15.12.1999 tarih ve 4487 sayılı Kanunun Geçici 2’nci maddesi ile bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce, Kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların, sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacak sahiplerinin Fonun imkanları da dikkate alınarak alacaklarının bu maddedeki esaslar çerçevesinde kısmen ödenmesini teminen özel bir Fon kurulmuştur. Bu Kanunun yürürlüğe girmesini izleyen iki ay içerisinde, bu Fona İMKB tarafından 10.000.000 TL tahsis edilmiştir. Bu Fon, Borsa Başkanlığı’nca, kamu bankalarında mevduat hesabına ya da kamu borçlanma senetlerine yatırılarak nemalandırılır. Fon, bu madde gereğince yapılacak ödemeler dışında bir amaçla kullanılamaz. Fonun, yapılacak ödemeleri karşılamaya yetmemesi halinde, 5.000.000 TL’yi geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek ek kaynak, İMKB tarafından karşılanır. Bu maddenin uygulanması ile ilgili esas ve usulleri belirlemek amacıyla Bakanlar Kurulunca 06.07.2001 tarihinde “4487 Sayılı Kanun Uyarınca Kurulan Özel Fonun İşleyişine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” yayımlanmıştır. 4.2.1.15.29. Fondan Yararlanacaklar 18.12.1999 tarihinden önce, Kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların alacak sahiplerinin, sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacakları fon kapsamındadır. Ancak, Fondan ödeme yapılabilmesi için, 18/12/1999 tarihinden önce veya sonra aracı kurumlar hakkında iflas davası açılması ve iflas tasfiyesinde alacakların borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış olması gerekir. 4.2.1.15.30. Fondan Ödeme Yapılacak Alacaklılar Listesi İflas idarelerince, yukarıdaki kapsamda yer alıp iflas tasfiyesinde alacağı borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacaklılar dikkate alınarak, her bir alacaklının adı, soyadı veya ticaret unvanı, ikametgahı veya merkez adresi, iflas tasfiyesi sırasında kendisine yapılan ödemeler, söz konusu ödemelerin tarihleri ile borç ödemeden aciz belgesine bağlanan alacak tutarları yer alacak şekilde birer liste hazırlanarak Takasbank'a gönderilir. 4.2.1.15.31. Alacak Tutarının Hesaplanması Takasbank tarafından, iflas idarelerince hazırlanan listelerde yer alan borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacak tutarları hesaplanır ve her bir alacaklıya yapılacak ödeme tutarı belirlenir. Alacaklılara Fondan yapılacak ödemelerde bu tutar esas alınır ve Fondan başkaca ödeme yapılmaz. Takasbank tarafından yapılacak hesaplamalarda iflas tasfiyesinde düzenlenen borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacak tutarı, aracı kurumların yetki belgelerinin iptal edildiği tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Amerikan Dolarına çevrilir. Bu aracı kurumların iflasının açılmasından sonra iflas tasfiyesi sırasında yapılan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Amerikan Dolarına çevrilerek, dolar bazında hesaplanan alacaktan mahsup edilir. Bu suretle bulunan bakiye, borç ödemeden aciz belgesine bağlandığı tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden TL’sına çevrilir ve fondan alacaklılara yapılacak ödeme tutarı tespit edilir. ______________________________________________________________________ 163 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yönetmelik hükümlerine göre yapılacak ödemelerde, Amerikan Doları bazında asıl alacaktan mahsup edilen ara ödemeler tutarı, alacağın borç ödemeden aciz belgesine bağlandığı tarih itibariyle TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden TL’sına çevrilir ve azami ödeme tutarından indirilerek, hak sahiplerine yapılacak ödemenin azami tutarı belirlenir. 4.2.1.15.32. Azami Ödeme Tutarı 31.12.2000 tarihine kadar bir alacak sahibine yapılacak ödeme tutarı, 2.000 TL’sını aşamaz. Bu tutar, 01.01.2001 tarihinden sonra her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılmış olup; 2010 yılı için 15.722 TL olarak uygulanmasına karar verilmiştir. 4.2.1.15.33. Fondan İflas Dairelerine Ödeme Yapılması Fondan ödeme yapılacak alacaklılar listelerinde yer alan toplam tutarlar, listelerin iflas dairelerince Kurula iletilmesini müteakip, Kurulun uygun görüşü üzerine, İMKB Başkanlığınca ilgili iflas daireleri adına açılacak özel hesaplara yatırılır. İflas daireleri bu hesaplara yatırılan tutarları, ödemeleri aksatmayacak şekilde günlük olarak nemalandırmak zorundadır. Kurul, ödemelerin bu Yönetmelik hükümlerine uygun yapılmasını teminen, kesinleşmiş sıra cetveline, iflas dosyasındaki belgelere, iflas idaresi ve iflas dairesinden talep edebileceği belgelere dayanarak karşılıklı inceleme yapma ve bu madde ile diğer ilgili mevzuat hükümlerine aykırı ödeme taleplerini reddetme hakkını haizdir. 4.2.1.15.34. Alacaklılara Yapılacak Ödemeler Hak sahiplerine yapılacak ödemeler Fondan ödeme yapılacak alacaklılar listesi çerçevesinde iflas dairelerince gerçekleştirilir. Ödemeler en geç, alacaklının başvurusunu takip eden ilk iş günü yapılır. İlgili aracı kurumun iflasının kapanmasından sonra fondan ödeme yapılmaz. Bu Yönetmelik kapsamındaki ödemelerin tamamının yapıldığı, ilgili iflas dairelerinin yazılı beyanlarıyla tespit edildikten sonra, ancak her halükarda 5 yıl içerisinde, alacaklılar tarafından talep edilmeyen ve iflas dairelerinin hesaplarında kalan tutarlar İMKB'ye iade edilir. 4.2.1.15.35. Fondan Ödeme Yapılamayacaklar Müflis aracı kurumdan alacaklı görünen ortakları, yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri, personeli ile bunların eşlerine ve üçüncü derece dahil kan ve sıhrî hısımlarına ve sermaye piyasası kurumlarına bu Yönetmelik kapsamında ödeme yapılmaz. Ödeme anında alacaklıdan, bu madde kapsamında değerlendirilebilecek bir ilişkinin mevcut olmadığına dair yazılı beyan alınır. 4.2.1.15.36. Fon Varlığının Yetersiz Kalması Fonun, yapılacak ödemeleri karşılamaya yetmemesi halinde, 5.000.000 TL’sını geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek ek kaynak, İMKB tarafından karşılanır. ______________________________________________________________________ 164 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.15.37. Alacağının Tamamını Alamayan Alacaklılar Alacaklıların, bu Yönetmelik uyarınca yapılan ödemeleri aşan alacaklarını genel hükümler gereğince talep hakları saklıdır. 4.2.1.15.38. İMKB’nin Halefiyeti İMKB, yaptığı ödemeler için, borç ödemeden aciz belgesi sahiplerinin haklarına halef olur. 4.2.1.15.39. Aracı Kurumların Sermaye Yeterliliği İle İlgili Düzenlemeler Sermaye Piyasası Kurulu, Seri:V, No:34 “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği” ile, aracı kurumlar için bir sermaye yeterliliği kavramı ortaya koymuştur. Genel anlamda bu tebliğ hükümleri, aracı kurumları bilançolarının aktifinde likiditesi yüksek olan varlıkları bulundurmaya veya likiditenin düşmesine paralel olarak sermayelerini yükseltmeye yönelten bir nitelik arzetmektedir. Sermaye yeterliliği hesaplamalarında geçerli olan özsermaye, aracı kurumların değerleme günü itibarıyla hazırlamış oldukları bilançolarında yer alan ve kurumun net aktif toplamının ortaklık tarafından karşılanan kısmını ifade eden tutarların yer aldığı grubu oluşturur. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 4.2.1.15.40. Aracılık Faaliyetinde Belge Ve Kayıt Düzeni Aracılık faaliyetinde belge ve kayıt düzeni Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:V, No:6 sayılı “Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Bu Tebliğ’in amacı aracı kuruluşların aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ile muhasebe işlemlerinde uyacakları esasları belirlemektedir. Aracı kuruluşlar, aracılık faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıt ve işlemlerine dayanak teşkil etmek üzere, bu Tebliğ’de açıklanan form ve belgeleri eksiksiz olarak düzenlemek, saklamak ve menkul kıymet işlemleri ile ilgili muhasebe kayıtlarını bir gün içinde yasal defterlerine işlemek zorundadırlar. Aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri dolayısıyla aldıkları mektup, yazı, telgraf, cetvel, senet gibi vesikalar ile yazdıkları mektup, yazı ve telgrafların kopyalarını ve sözleşmeleri, kimlik tespiti amacıyla alınan ya da düzenlenen belgeleri, vekaletnameleri, müşteri tanıma kuralı çerçevesinde düzenlenen belgeleri, taahhüt, kefalet ve diğer teminat senetleri ve mahkeme ilanları gibi belgeleri düzenli ve tasnif edilmiş bir biçimde saklamaları zorunludur Bankalar dışındaki aracı kuruluşlar, şubelerinde yürüttükleri aracılık faaliyeti ile ilgili muhasebe kayıtlarını merkezlerinde veya şubelerinde tutarlar ve muhasebe hesaplarının işleyişinde, Seri:XI, No:7 sayılı Kurul tebliğinde düzenlenen Aracı Kurum Hesap Planı’nı esas alırlar. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı ______________________________________________________________________ 165 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ve kayıt düzeni ise Seri:V, No:51 Sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer almaktadır. 4.2.1.15.41. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Aracı kuruluşların, sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlem esasları, Sermaye Piyasası Kurulu’nca ilk olarak 1994 yılında düzenlenmiş, 14.07.2003 tarihinde yayımlanan Seri:V, No:65 tebliği ile yeni esaslar belirlenmiştir. 4.2.1.15.42. İşlem Yapabilecek Kuruluşlar Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık yetki belgesine sahip aracı kurumlar, Kurul’dan ayrıca bir izin almaksızın aracılık edebilirler. Bankaların sermaye piyasası aracı alımı için doğrudan müşterilere kullandırmak üzere Tebliğde özkaynak olarak sayılan kıymetler karşılığında açmış oldukları krediler de ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Tebliğdeki aracı kurumlara ilişkin genel ve özel nitelikteki limitlere ilgili hükümler dışında Tebliğde yer alan esaslara tabidir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri, aracı kurumlar, bankalar ve Takasbank tarafından Tebliğde yer alan esaslar çerçevesinde Kuruldan ayrıca izin almaksızın gerçekleştirilebilir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri için Takasbank bünyesinde oluşturulacak piyasaya kabul koşulları, işlem yapma kural ve biçimleri ile uygulanacak diğer hükümler Takasbank yönetim kurulunun önerisi üzerine Kurul onayı almak kaydıyla yönetmelikle belirlenir. DİBS (Devlet İç Borçlanma Senedi) piyasa yapıcısı olarak yetkilendirilmeyen bankalar ve aracı kurumlar, DİBS’leri yalnızca ödünç verebilirler ancak ödünç alma işleminde bulunamazlar. 4.2.1.15.43. Genel Şartlar Aracı kurumlar, sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerinin yürütülmesi ve kontrol mekanizmalarının sağlanması amacıyla gerekli teknik donanımı sağlamak ve yeterli teknik ve mesleki bilgiye sahip, özkaynak oranlarının mevzuat ve müşterilerle imzalanan ilgili çerçeve sözleşmelere uygunluğu, müşterilerin risklerinin günlük olarak takip edilmesi ve raporlanması ile görevli bir personeli ve genel müdüre raporlama yapmak amacıyla yönetim kurulu kararı ile bir genel müdür yardımcısını, genel müdür yardımcısının bulunmaması halinde bir birim yöneticisini sorumlu olarak atamak zorundadırlar. Aracı kurumlar yönetim kurulu kararı ile sorumlu bir yönetim kurulu üyesi başkanlığında genel müdür veya genel müdür yardımcısı ile ilgili birim yöneticilerinden meydana gelen bir kredi komitesi oluştururlar. Kredi komitesinin görev ve yetkileri aracı kurumların iç kontrol prosedürlerinde belirlenir. ______________________________________________________________________ 166 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.15.44. İşlem Konusu Menkul Kıymetler Borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarından, sermaye piyasası araçlarının kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu olacaklar ilgili borsanın yetkili organları tarafından piyasa kapitalizasyonu, likidite, dolaşımda bulunan pay sayısı, işlem sıklığı ve bu gibi hususlar dikkate alınmak suretiyle bir veya birden fazla gruba ayrılarak listelere alınır, Kurula bildirilir ve Kurulun onayını müteakip ilan edilir. Kurul gerekli gördüğü hallerde, bazı sermaye piyasası araçlarının listelerden çıkarılmasını ilgili borsanın yetkili organından isteyebilir. Listelerde değişiklik yapıldığında, listeden çıkarılan sermaye piyasası araçları ilgili borsa tarafından tasfiye işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla, üç ayı geçmemek üzere, bir sonraki değişiklik dönemine kadar geçici liste kapsamına alınır. Listeden çıkarılan sermaye piyasası aracı için açılmış bulunan kredi, müşterinin talebi ve aracı kurumun kabul etmesi şartıyla listede yeralan başka bir sermaye piyasası aracıyla değiştirilmek suretiyle devam edebilir. DİBS piyasa yapıcıları tarafından ödünç alma ve verme işlemine konu edilebilecek menkul kıymetler Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen ölçüt kağıtlardır. 11 Haziran 2001 tarih ve 150 sayılı Genelge ile konu hakkında getirilen düzenleme sonucunda; Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:V, No:18 sayılı Tebliği’nin 5’inci maddesi çerçevesinde, “Kredili Menkul Kıymet İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” İMKB pazarlarında işlem görme şartlarını sağlayan tüm şirketlerin hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. “Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listeleri” ise üçer aylık dönemler itibariyle güncelleştirilen İMKB Ulusal-100 Endeksi’ne dahil olan hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. Bu düzenlemeye ilişkin olarak; Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK), 03.05.2001 tarih ve 21 sayılı toplantısında alınan ve 2001/18 sayılı SPK Haftalık Bülteni’nde yayımlanan kararına istinaden Borsa Yönetim Kurulu’nun 12.06.2001 tarih ve 804 sayılı kararı doğrultusunda, Seri:V, No:18 sayılı “Kredili Menkul Kıymet Açığa Satış ve Menkul Kıymetlerin Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ”in 5’inci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, işlem sıraları sürekli kapatılmış olan hisse senetleri hemen, işlem sıraları geçici durdurulmuş olan hisse senetleri ise kapalılık halinin 5 işgününden fazla sürmesi ve Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapalılık halinin devamına karar verilmesi durumunda “Kredili Menkul Kıymet İşlemleri ile Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listesi”nden çıkarılacaktır. 4.2.1.15.45. Genel İşlem Sınırları ve Teşvik Hükümleri Aracı kurumların belirli bir anda kullandırdıkları kredilerin toplam tutarı ile müşterileri ve/veya kendi hesaplarına açığa sattıkları hisse senetlerinin değerinin toplamı her faaliyet için ayrı hesaplanmak üzere içinde bulunulan aydan önceki üç ay için ay sonları itibariyle hesaplanan özsermayelerin ortalamasının iki katını geçemez. Ancak, ortalamaya dahil olan son aya ait özsermaye rakamının ortalamadan düşük olması durumunda, limit hesaplamalarında son üç aylık özsermaye rakamlarının ortalaması yerine son aya ait özsermaye rakamı dikkate alınır. Kurul tarafından belirlenen işlem sınırları TC Merkez Bankası’nın da görüşü alınmak ______________________________________________________________________ 167 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU suretiyle değiştirilebilir. Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği’nin 11’inci maddesi ile aracı kurumların birleşme ve devralmaları ile tebliğde öngörülenden daha yüksek tutarda özsermayeye sahip olmalarını teşvik etmek amacıyla yukarıda yer alan sınırları artıran bazı düzenlemeler yapılmıştır. Ancak bu teşvik maddeleri Seri:V, No:18 sayılı tebliğdeki sınırlarla ilgili olduğundan, Seri:V, No:65 sayılı tebliğle getirilen yeni sınırlara ilişkin olarak değişiklik yapılması beklenmektedir. Buna göre; a) Birden fazla aracı kurumun ilgili mevzuat çerçevesinde birleşme yoluyla oluşturdukları yeni aracı kurumlar, b) Bir veya birden fazla aracı kurumu devralan aracı kurumlar, c) Alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının 10 katı özsermayeye sahip olan aracı kurumlar için, Kendi kaynaklarından kullandırılan kredi tutarı, özsermayenin tamamı, Kredili menkul kıymet, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemlerinin toplam tutarı, özsermayenin 4 katı, - Bir müşteriye açılabilecek kredi tutarı ise özsermayenin %30’u, şeklinde uygulanır. - (a) ve (b) bendindeki aracı kurumların devir ve birleşmeyi takiben yukarıda belirtilen şartlardan yararlanmaya devam etmeleri için hukuken devir ve birleşmenin tamamlandığı tarihi izleyen bir yıl sonunda, alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının 5 katı, iki yıl sonunda 10 katı özsermayeye sahip olmaları zorunludur. d) Alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının 5 katı özsermayeye sahip olan aracı kurumlar için, - Kendi kaynaklarından kullandırılan kredi tutarı özsermayenin %75’i, Kredili menkul kıymet, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemlerinin toplam tutarına ilişkin oran 3 kat, Bir müşteriye açılabilecek kredi tutarı ise özsermayenin %20’si, olarak uygulanır. 4.2.1.15.46. Özel İşlem Sınırı Aracı kurumların bir müşteriye açacakları kredi tutarı, son üç aylık ortalama özsermaye tutarının %10 (yüzde on)’unu aşamaz. Sürdürme teminatının kredili işlem süresince %50 oranında ve üzerinde uygulanması kaydı ile aracı kurumların bir müşteriye açabilecekleri kredi tutarı iki katına kadar artırılabilir. Ancak bu durumda, yukarıda açıklanan Kurulun aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan sermayenin güçlendirilmesine ilişkin özel hükümlerden yararlanan aracı kurumlar için uygulanmaz. Bu oranın hesaplanmasında; Bir gerçek kişi ile eş ve velayeti altındaki çocuklarına, bunların sınırsız sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu başkanı, üyesi, genel müdürü ya da genel müdür yardımcısı oldukları ortaklıklara, ______________________________________________________________________ 168 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Bu kişilerin veya bir tüzel kişinin sermayelerinin doğrudan veya dolaylı olarak %25 veya daha fazlasına iştirak ettikleri ortaklıklara, İstihdam ilişkisi, akdi ilişki ya da sair nedenlerle menkul kıymet alım satım işlemlerinde birlikte hareket edenlere, verilecek kredi toplamı, bir müşteriye açılmış kredi sayılır. 4.2.1.15.47. Takas Süresi İçerisinde Yapılan İşlemlerin Teminatlandırılması Seri:V, No:65 sayılı tebliğle getirilen yeni düzenlemelerden birisi de kredili olsun olmasın bütün alımlar için asgari bir varlığının hesabında bulunması zorunluluğudur. Buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş hisse senedi alımı işlemleri sonucunda, belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %20’si oranında net varlığının bulunması zorunludur. Aracı kurum daha yüksek bir teminat oranı belirleyebilir. Açık takas pozisyonu hesaplanırken öncelikle aynı hisse senedi için yapılan alım ve satım tutarları netleştirilerek müşterinin aracı kuruma karşı hisse senedi alım işlemlerinden doğan nakit yükümlülüğü hesaplanır. Müşterinin net varlığı özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerden oluşur. Net varlığın hesaplanmasında müşterinin takas yükümlülüğünü yerine getirmediği kıymetler ile herhangi bir işlemin teminatı olan kıymetler dikkate alınmaz. Teminat oranının herhangi bir nedenden dolayı sağlanamaması halinde, teminat oranını daha da düşürecek emirler kabul edilmez ve gün sonunda müşterinin teminat oranını sağlayamaması halinde, ertesi gün ilk seansın başlangıcında müşterinin belirtilen teminat oranını sağlayacak tutardaki kıymeti aracı kurum tarafından belirlenen teminat oranı sağlanıncaya kadar sözleşmedeki hükümler çerçevesinde resen satılır. Aracı kurumlar tarafından emri veren müşterinin nakit yükümlülüğünü yerine getirecek mali güce sahip olduğu hususunda gerekli araştırmaların yapılmış, müşteriyi tanıma kuralı çerçevesinde müşterinin borcunu karşılar tutarda, likiditesini dikkate alarak, mal varlığı ve ödeme gücü olduğuna dair tevsik edici belgelerle kredi komitesinin olumlu görüşünün alınmış ve yönetim kurulu kararı ile limit tanınmış olması durumlarında takas süresini aşmamak üzere herhangi bir teminat almaksızın alım emri kabul edilebilir. 4.2.1.15.48. Kredi Hesabı Aracı kurumlar sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde bulunacak gerçek ve tüzel kişiler adına “Kredi Hesabı” açmak zorundadırlar. Müşterinin, hem sermaye piyasası araçlarının kredili alımı hem de açığa satış işlemlerinin aynı anda olması halinde, her iki işlem türü için de ayrı hesap açılır. Kredi hesabının müşterinin aracı kurumda bulunan diğer hesaplarından ayrı olarak işlemesi ve izlenmesi esastır. Müşterinin Tebliğ kapsamındaki işlemlerinden doğan ve yatırılması gereken özkaynak ve benzeri mali yükümlülükleri aracı kurum nezdinde bulunan diğer hesaplarındaki, nakit ve menkul kıymetler teminat veya karşılık gösterilerek kapatılamaz. Şu kadar ki, özkaynak açığının tamamlanmasını teminen, müşteri hesapları arasındaki borç ve alacağın mahsubuna yönelik yazılı bir müşteri talimatının bulunması halinde hesaplar arasında virman yapılabilir. 4.2.1.15.49. Çerçeve Sözleşmeler Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satışı ve ödünç alma ve verme ______________________________________________________________________ 169 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU işlemlerinde bulunulabilmesi için aracı kurum ile müşteri arasında işlemin niteliğine göre “sermaye piyasası araçlarının kredili alım işlemi çerçeve sözleşmesi”, “açığa satış işlemi çerçeve sözleşmesi” ve “sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemleri çerçeve sözleşmesi” imzalanması zorunludur. Bu sözleşmelerde yer verilmesi gereken asgari hususlar Kurulca belirlenir. Bu sözleşmeler aracı kurumlarla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan çerçeve anlaşmalarıdır. Çerçeve sözleşmelerde sermaye haklarını ciddi şekilde zedeleyici sağlayan hükümlere ve emirlerin verilemez. Sözleşmelerde hüküm piyasası mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin ve aracı kurumlar lehine tek taraflı olağanüstü haklar ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. 4.2.1.15.50. Özkaynak Olarak Kabul Edilebilecek Kıymetler Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerinde özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetler, - nakit olarak TL ve konvertibl döviz, - sermaye piyasası aracı olarak işlemlere konu olabilecek sermaye piyasası araçları listelerinde yer alan sermaye piyasası araçları, - A ve B tipi yatırım fonu katılma belgeleri, - Borsada işlem görmesi kaydıyla devlet tahvili, hazine bonosu, - İstanbul Altın Borsasında işlem görmekte olan ve Hazine Müsteşarlığının belirlediği standartlardaki altın ve diğer kıymetli madenler, - Kurulca uygun görülecek diğer sermaye piyasası araçlarıdır. Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde özkaynak oranının hesaplanmasında; a) Nakit, devlet tahvili, hazine bonosu, B tipi yatırım fonu katılma belgesi İstanbul Altın Borsasında işlem görmekte olan ve Hazine Müsteşarlığının belirlediği standartlardaki altın ve diğer kıymetli madenler, ve/veya Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarının kabul edilmesi halinde bu kıymetlerin %100’ü, b) İMKB 100 endeksine dahil hisse senetleri ve/veya A tipi yatırım fonu katılma belgesi kabul edilmesi halinde tevdi edilen kıymetlerin %90’ı, c) İMKB 100 endeksi dışında kalan hisse senetlerinin %75’i özkaynak olarak kabul edilir.Kredili olarak alım yapılan bir şirket tarafından ihraç edilen hisse senedi tutarı, her bir müşteri için, Tebliğ kapsamında değerlemesi yapılacak olan kredili alım yapılan tutarının %60’ını geçemez. Özkaynak olarak verilen hisse senetleri bu kapsamda değerlendirilmez. Kredili olarak alınan hisse senetlerinin cari değerindeki değişmeler sonucunda bir hisse senedinde %60 oranı aşıldığı takdirde, aracı kurumlar bu durumun tespit edildiği gün itibarıyla, oranın bu fıkrada yer alan orana getirilmesi için müşteriye en seri iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) ulaşarak bildirimde bulunur ve teyit alırlar. Bildirimin müşteriye yapıldığı tarihten itibaren iki iş gününü geçmeyecek şekilde sermaye piyasası araçlarının kredili alım işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurumun ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın kredi hesabını Tebliğe uygun hale getirecek işlemleri yaparlar. Sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, müşteri özkaynak olarak verilen kıymetleri başka kıymetlerle değiştirebilir. Müşteriler tarafından peşin olarak satın alınan sermaye piyasası araçları, müşterinin yazılı onayı olmaksızın kredili sermaye piyasası aracı ve açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak kullanılamaz. Kredi ile satın alınan sermaye piyasası araçları ise her ne suretle olursa olsun açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak ______________________________________________________________________ 170 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kullanılamaz. Aracı kurumlar, müşterilerinin mali yapısına ve kredi ile satın alınan veya açığa satılan sermaye piyasası araçlarının risk düzeyine göre daha yüksek bir özkaynak oranı uygulayabilirler. 4.2.1.15.51. Sermaye Piyasası Araçlarının Değerlemesi Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine konu olan ve özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarının değerlemesi, aracı kurumlar tarafından aşağıdaki esaslar dikkate alınarak yapılır. a) Sermaye piyasası aracının alımının yapıldığı günde sermaye piyasası aracının alış fiyatı ve komisyonların, b) Takip eden günlerde sermaye piyasası aracının bir önceki seans ağırlıklı ortalama fiyatının, c) Sermaye piyasası aracına ait bir önceki seansta işlemin olmaması ve/veya ağırlıklı ortalama fiyatının elde edilememesi durumunda, en son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış fiyatlı emirlerin aritmetik ortalamasının, değerlemede kullanılması esastır. Yatırım fonu katılma belgeleri gün sonunda fon kurucusu tarafından açıklanan alış fiyatları üzerinden değerlenir. İşlem sınırları sürekli kapatılmış olan hisse senetleri ile işlem sınırları geçici durdurulmuş olan hisse senetlerinin kapalılık halinin beş iş gününden fazla sürmesi ve Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapalılık halinin devamına karar verilmesi durumunda, söz konusu hisse senetleri teminat olma nitelikleri kaybederler. Söz konusu hisse senetleri bu Tebliğ kapsamındaki işlemlerde özkaynak olarak kabul edilmez, daha önceden özkaynak olarak alınmış olanlar ise, özkaynak oranı hesaplamalarında dikkate alınmaz. 4.2.1.15.52. Sermaye Piyasası Araçlarının Korunması Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine konu olan kıymetler ile söz konusu işlemler nedeniyle özkaynak olarak yatırımcı tarafından aracı kuruma tevdi edilen nakit ve menkul kıymetler rehnedilemez, kullanım amaçları dışında tasarruf edilemez, üçüncü kişilere devredilemez. 4.2.1.15.53. Halka Arzda İşlem Yasağı Kurul kaydına alınan sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışına aracılık eden aracı kurumlar halka arz süresince bu menkul kıymetlerle ilgili kredili işlem yapamazlar. Aracı kurumlar, Kurul kaydına alınan sermaye piyasası araçlarının halka açılma amacıyla Borsada satış sureti ile yapılan halka arzlarında, söz konusu sermaye piyasası araçlarıyla ilgili açığa satış işlemi yapamazlar. 4.2.1.15.54. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemi Kredili sermaye piyasası aracı alımı işlemi, kredi kullanılması suretiyle müşteri tarafından sermaye piyasası aracı alınmasıdır. Müşteri tarafından, alım emrinin kredili sermaye piyasası aracı işlemi olduğunun emrin verilmesi esnasında bildirilmesi zorunludur. Kredili olmayan bir alım emri nedeni ile müşterinin ödemekle yükümlü olduğu tutarın ______________________________________________________________________ 171 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU tamamının veya bir kısmının takas günü itibarıyla tevdi edilmemesi veya söz konusu tutarın takas tarihi itibarıyla müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması durumunda, herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın işlemin Tebliğdeki limitler açısından kredili işlem olduğu kabul edilir. Bu durumda takas tarihini izleyen üç iş günü içerisinde aracı kurum tarafından; a) Aralarında kredili işlem sözleşmesi bulunan müşterilerin yazılı onayı alınarak; kredili sözleşmesi bulunmayan müşterilerle ise sözleşme akdetmek suretiyle, işlemin Tebliğ’in bütün hükümleri açısından sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi sayılması veya, b) Daha önce imzalanan alım satım aracılığı çerçeve sözleşmesinde bu yönde hüküm bulunması ve alım emrinin yerine getirildiğinin müşteriye açıkça bildirilmiş olması şartı ile nakit yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteri namına alınan işleme konu sermaye piyasası araçlarının yükümlülük tutarına tekabül eden kısmı satılarak borç tutarının tahsil edilmesi veya, c) İMKB Yönetmeliğinin 39’uncu maddesinin ya da genel hükümlerin uygulanması suretiyle söz konusu temerrüdün tasfiye edilmesi ya da tasfiyesi için gerekli işlemlere başlanması zorunludur. İşlemlere konu sermaye piyasası araçları listelerinde yer almayan sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemlerde de takas yükümlülüğünün müşteri tarafından süresi içinde yerine getirilmemesi halinde yukarıdaki (b) ve (c) bentleri uygulanır. 4.2.1.15.55. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemlerinde Özkaynak ve Özkaynağın Korunması Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak, işleme konu kıymetlerin Tebliğdeki esaslara göre belirlenen cari değerleri ile bu kıymetlere ödenen kâr payı, faiz ve benzeri gelirler toplamından verilen kredi tutarının ve günlük olarak tahakkuk etmiş faizlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Müşteri sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işleminde, başlangıçta asgari %50 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçta yatırılacak özkaynak, açılan kredi ile satın alınan menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Kredili sermaye piyasası aracı işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının asgari %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri – kredi tutarı) / işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] formülü kullanılır. Müşteri, zararını durdurmak amacıyla, bu alt sınırlara ulaşmadan, daha yüksek bir özkaynak oranında sermaye piyasası araçlarının satışını sağlayan resen satış emrinin uygulanması konusunda çerçeve sözleşmesine hüküm konulmasını isteyebilir. Müşterinin özkaynağı nakit olarak yatırması durumunda yatırılacak tutar; ______________________________________________________________________ 172 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU SatinAlinanMenkulKiymetinDegeri ÖzkaynakOranı formülü ile bulunabilir. Müşterinin özkaynağı menkul kıymet olarak yatırması durumunda yatırılacak tutar; ÖzkaynakOranı SatinAlinanMenkulKiymetinDegeri formülü ile bulunabilir. 1 ÖzkaynakOranı Müşterinin sahip olduğu menkul kıymetler karşılığında kredili olarak alabileceği menkul kıymet tutarının hesaplanmasında ise; 1 ÖzkaynakOranı MusterininSahipOlduguMenkulKiymetlerinTutari ÖzkaynakOranı formülü kullanılabilir. 4.2.1.15.56. Özkaynak Tamamlama Bildirimi Aracı kurumlar müşterilerinin kredi hesabındaki özkaynak tutarını, Tebliğin ekinde yer alan formata uygun olarak her iş günü itibarıyla hesaplamak ve raporlamak zorundadırlar. Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi karşılığı yatırılan özkaynak tutarı, işleme konu kıymetlerin cari değerindeki değişmeler sonucunda gerekli özkaynak tutarının altına düştüğü takdirde, aracı kurumlar eksikliğin tespit edildiği gün itibarıyla, özkaynak oranını başlangıç özkaynak oranına tamamlayacak şekilde nakit ve/veya sermaye piyasası aracı yatırmak üzere müşteriye en seri haberleşme aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) ulaşarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunur ve teyit alırlar. Özkaynağın, tamamlama bildiriminin müşteriye yapıldığı tarihten itibaren iki iş gününü geçmeyecek şekilde sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurum ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın, kredili olarak alınan ve/veya özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarını satarak krediyi kapatma yetkisine sahiptir. Kendisine özkaynak tamamlama bildirimi gönderilmiş müşterinin hiçbir alım emri, bildirim gününden özkaynak tamamlanıncaya kadar geçecek süre boyunca yerine getirilmez. Sermaye Piyasası Araçlarının Hesaplanmasına İlişkin Örnek I Kredili II Alımı İşlemlerinde III IV Özkaynak V ______________________________________________________________________ 173 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kredili İşleme Konu Kıymetleri n Cari Piyasa Değeri (TL) (I) = (II) + (III) 1. gün (Hesabın açıldığı gün) 2.gün 3. gün (Bildirim Günü) Bildirim Sonrası Özkaynak Olarak Yatırılan Nakit veya Sermaye Piyasası Aracının Cari Piyasa Değeri (TL) Kullanılan Kredi Karşılığında Satın Alınan Sermaye Piyasası Araçlarının Cari Piyasa Değeri (TL) (III) Kredi Tutarı (TL) Özkaynak Oranı (TL) (IV) V= (I– IV/I) 10.000 (II) 5.000 5.000 5.000 % 50 8.000 7.000 3.000 2.000 5.000 5.000 5.000 5.000 %37 % 28 10.000 5.000 5.000 5.000 % 50 Yukarıdaki örnekte özkaynak olarak getirilen varlığın fiyatının azalması durumunda özkaynak oranı (%28) asgari özkaynak oranından (%35) daha düşük seviyeye inmiştir. Bu durumda müşteri özkaynak oranını Tebliğde öngörülen tutara (%50) artırmak üzere nakit veya menkul kıymeti ek özkaynak olarak getirmekle yükümlüdür. 4.2.1.15.57. Hesaptan Nakit Çekilmesi ve Yeniden Yatırım Müşteri, hesabındaki özkaynak tutarının, asgari özkaynak oranını sağlayan tutarın üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasını nakit olarak çekebileceği gibi, aracı kurum tarafından kabul edilmesi halinde yeni sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak olarak kullanabilir. 4.2.1.15.58. Sermaye Piyasası Araçlarının Sağladığı Hakların Kullanımı Müşterinin kredili olarak satın aldığı ve/veya özkaynak olarak yatırdığı sermaye piyasası araçlarından doğan, faiz ve temettü gelirleri müşteriye aittir. Bu gelirler, sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde aksine hüküm bulunmaması halinde müşteri adına aracı kurum tarafından tahsil edilir. Hisse senetlerinden doğan oy hakkı müşteriye aittir. Kredi karşılığı alınan ya da özkaynak olarak yatırılan hisse senetlerinin bedelsiz hisse senedi alma ve yeni pay alma hakları müşteri hesabına aracı kurum tarafından kullanılır. 4.2.1.15.59. Aracı Kurumların Müşterilerine Kullandırmak Amacı İle Kredi Alınması Aracı kurumlar Tebliğde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütülecek sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde sermaye piyasası aracı teminatı karşılığında müşterilerine kullandırmak üzere bankalar, Takasbank ve Kurulun uygun gördüğü diğer kurum ve kuruluşlar ile organize ödünç piyasalarından kredi alabilirler. Aracı kurumlar bu krediler karşılığında, müşteri bazında kredinin özkaynağı olarak kredi ______________________________________________________________________ 174 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kuruluşu tarafından talep edilen miktardan daha fazla sermaye piyasası aracını teminat olarak veremez. Teminat olarak verilen sermaye piyasası araçları, sadece o müşteriye kullandırılmak üzere alınan krediye teminat teşkil eder. Aracı kurumların kredi kullandığı kurum ve kuruluşlar ile piyasalar, kredi karşılığında kendisine verilen sermaye piyasası araçlarını kredinin teminatı olarak alır ve bu sermaye piyasası araçlarını başka bir kişi veya kuruma satamaz, teminat gösteremez ve ödünç veremez. 4.2.1.15.60. Kredinin Muacceliyeti Kredi borcu aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir a) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin süresi içerisinde özkaynağı tamamlamaması, b) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen kredi süresinin sona ermesi, c) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi yapılan sermaye piyasası araçlarının, ilgili listeden çıkarılması. Muaccel hale gelen kredi karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek suretiyle tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına da geçirilebilir. Kredi borcunun muaccel hale gelmesi durumunda bu tebliğde hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası araçlarının alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ve genel hukuk hükümleri uygulanır. 4.2.1.15.61. Sermaye Piyasası Araçlarının Saklanması Kredili olarak alınan veya özkaynak olarak yatırılan sermaye piyasası araçları aracı kurum adına ve müşteriler itibarıyla Takasbank’ta saklanır. Aracı kurumlar tarafından kredi kullanılması halinde teminata verilen sermaye piyasası araçları ise ilgili kredi veren kuruluş adına Takasbank’ta saklanır. Bankalar tarafından doğrudan müşterilere açılan krediler karşılığında özkaynak olarak alınan sermaye piyasası araçları müşteriler bazında banka kayıtlarında izlenir. Kredinin özkaynağını teşkil eden hisse senetlerinin rehni taraflar arasında kararlaştırılmış ise, rehin, genel hükümler çerçevesinde ve aracı kurum vasıtasıyla Takasbank nezdinde gerçekleştirilir. 4.2.1.15.62. Açığa Satış İşlemleri Açığa satış işlemi; sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışa ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılır. Müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Müşterilerden Seri:V, No:6 sayılı "Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ" kapsamında sözlü emir niteliğinde açığa satış emri kabul edilmesi durumunda, müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma bildirilmesi gerekmektedir. Aracı kurumlar, sözlü emir niteliğinde açığa satış emri kabulü halinde, emirlerin açığa satış olduğunun, emir iletiminde kullanılan iletişim aracının niteliğine uygun bir şekilde bildirilmesi ve bu bildirimlerin saklanması hususunda gerekli önlemleri ______________________________________________________________________ 175 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU alır. Sermaye piyasası aracının satış emrinin verilmesi anından önce, satın alınmış veya sermaye piyasası aracının devri konusunda her iki tarafı da bağlayıcı sözleşme yapılmış olunmasına rağmen henüz teslimatın yapılmamış olması durumlarında satışı yapan kişinin söz konusu sermaye piyasası aracına sahip olduğu varsayılır. Satıma konu olan sermaye piyasası araçlarının satım emrinin verildiği an itibarı ile müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması veya söz konusu yükümlülüğün ilgili sermaye piyasası aracının ödünç alınması sureti ile yerine getirilmesi durumunda herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın müşteri tarafından verilen satım emrinin Tebliğ hükümleri ve açığa satış işlemlerine ilişkin borsa işlem kuralları açısından açığa satış olduğu kabul edilir. Ancak müşterinin satışı yapılan sermaye piyasası aracını tevdi edebilecek durumda olduğunu ve satışa konu sermaye piyasası aracının takas tarihine kadar aracı kuruma iletileceğini yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) beyan etmesi durumunda işlem açığa satış işlemi sayılmaz. Müşteri söz konusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Müşteri söz konusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Aracı kurum müşteri tarafından yapılan söz konusu beyanın doğruluğunun araştırılmasından, gerekirse doğruluğunun teyit edilmesinden ve gerekli belgelerin temin edilerek saklanmasından sorumludur. Satışı yapılan sermaye piyasası aracının tamamının veya bir kısmının takas süresi içinde tevdi edilmemesi veya söz konusu sermaye piyasası araçlarının takas tarihi itibariyle müşterinin aracı kurum nezdindeki hesaplarında bulunmaması durumunda müşteriye temerrüt hükümleri uygulanarak en geç takas tarihini izleyen 2 iş günü içerisinde; a) Daha önce imzalanan alım satım aracılığı çerçeve sözleşmesinde bu yönde hüküm bulunması ve satım emrinin yerine getirildiğinin müşteriye açıkça bildirilmiş olması şartı ile sermaye piyasası aracı yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteri namına satılan sermaye piyasası araçlarından elde edilen tutarın yükümlülüğe tekabül eden kısmı için piyasadan ilgili sermaye piyasası aracının satın alınması, veya b) İMKB Yönetmeliğinin 38’inci maddesinin ya da genel hükümlerin uygulanması, suretiyle söz konusu temerrüdün tasfiye edilmesi ya da tasfiyesi için gerekli işlemlere başlanması zorunludur. Ayrıca temerrüde düşen müşteri için Tebliğ çerçevesinde İMKB'ye gerekli bildirim yapılır. 4.2.1.15.63. Açığa Satış İşlemlerinde Özkaynak Ve Özkaynağın Korunması Açığa satış işlemlerinde özkaynak; işleme konu kıymetlerin cari değerleri ile açığa satıştan elde edilen hasılatın toplanması suretiyle hesaplanır. Müşteri açığa satış işleminde başlangıçta asgari %50 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçtaki özkaynak, açığa satılacak menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Açığa satış işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri – açığa satışa konu sermaye piyasası aracının piyasa değeri) / işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] ______________________________________________________________________ 176 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU formülü kullanılır. Müşteri, zararını durdurmak amacıyla, aracı kurumla imzalanan açığa satış çerçeve sözleşmesinde yer alan ya da bu madde hükümleri çerçevesinde alt sınırları belirlenen özkaynak oranına ulaşmadan, daha yüksek bir özkaynak oranında sermaye piyasası araçlarının alışını sağlayan resen alış emrinin uygulanması konusunda açığa satış çerçeve sözleşmesine hüküm konmasını ve buna ilişkin esasların belirlenmesini isteyebilir. 4.2.1.15.64. Özkaynak Tamamlama Bildirimi Aracı kurumlar müşterilerinin açığa satış hesaplarındaki özkaynak tutarını, her iş günü itibariyle hesaplamak ve raporlamak zorundadır. Açığa satış işlemi karşılığı yatırılan özkaynak tutarı asgari özkaynak tutarını sağlayan oranın altına düştüğü takdirde, aracı kurumlar eksikliğin tespit edildiği gün itibarıyla, özkaynak oranını başlangıç özkaynak oranına tamamlayacak şekilde nakit ve/veya sermaye piyasası aracı yatırmak üzere müşteriye en seri haberleşme aracı ile yazılı olarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunurlar. Özkaynağın, tamamlama bildiriminin müşteriye yapıldığı andan itibaren iki iş gününü geçmemek üzere açığa satış işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurum ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın, açığa satıştan elde edilen nakdi kullanarak veya özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarını satarak açığa satış işlemini sözleşmede belirlenen esaslar çerçevesinde kapatma yetkisine sahiptir. 4.2.1.15.65. Hesaptan Nakit Çekilmesi ve Yeniden Yatırım Müşteri, hesabındaki özkaynak tutarının, asgari özkaynak tutarını sağlayacak oranın üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasını nakit olarak çekebileceği gibi, aracı kurum tarafından kabul edilmesi halinde yeni açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak kullanabilir. 4.2.1.15.66. Açığa Satış Emrinin Bildirilmesi Müşteri tarafından açığa satış emri olduğu yazılı olarak bildirilen emirlerin alınması veya aracı kurum tarafından bir işlemin açığa satış olduğunun tespit edilmesi yahut aracı kurumun kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirecek olması durumunda, aracı kurum emri Borsaya iletirken emrin açığa satış emri olduğunu açıkça belirtir. Müşterilerce bu bildirimler yapılmasına rağmen aracı kurum tarafından Borsa’ya açığa satış olduğu bildirilmeyen emirlerden dolayı cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. Müşteri ve aracı kurum, yapmakla yükümlü oldukları her bir açığa satış bildiriminden dolayı ayrı ayrı olarak Tebliğ hükümlerine aykırılıktan sorumludurlar. 4.2.1.15.67. İşlemlerde Fiyat Sınırı Aracı kurumun müşteri adına veya kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirmesi durumunda açığa satış işlemi, açığa satışa konu olacak sermaye piyasası aracının en son gerçekleşen işlem fiyatından daha yüksek bir fiyat üzerinden yapılır. Ancak, en son gerçekleşen fiyatın bir önceki fiyattan daha yüksek olması halinde açığa satış işlemi en son gerçekleşen fiyat düzeyinden yapılabilir. Seans açılışında, en son gerçekleşen fiyat bir önceki seansın kapanış fiyatıdır. ______________________________________________________________________ 177 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.1.15.68. Açığa Satış İşlemi Yapma Yasağı Sermaye piyasası aracı ihraç eden şirketin yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey personeli ve %10 veya daha fazla paya sahip ortakları ile bu kişilerle birlikte hareket ettiği tespit edilen kişiler ve bu kişilerin eş ve velayeti altında bulunanların söz konusu ihraççının sermaye piyasası aracında açığa satış işlemi yapmaları yasaktır. 4.2.1.15.69. Sermaye Piyasası Araçlarının Ödünç Alma ve Verme İşlemi Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemi, ilgili çerçeve sözleşmede belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için sermaye piyasası araçlarının verilmesi ve aynı cins sermaye piyasası aracının mislen geri alınmasıdır. Aracı kurumlar, kendi nam ve hesaplarına tuttukları sermaye piyasası araçları ile yetki verilmiş olması şartıyla, müşterilerin veya portföy bulunduran diğer kişi ve kurumların hesaplarında bulunan sermaye piyasası araçlarını her ödünç verme işleminden önce müşterinin yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) talimatını alarak başka kişi ve kuruluşlara ödünç verebilirler. 4.2.1.15.70. Ödünç Alınan Sermaye Piyasası Araçlarından Doğan Hakların Kullanımı Ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklık tarafından temettü veya faiz ödenmesi durumunda, söz konusu ödemeler ödünç alan tarafından ödünç veren tarafa sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde ödenmek zorundadır. Ödünç alınan hisse senetlerinin ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı sonucu yeni pay ve bedelsiz pay alma hakkı kullanımı söz konusu olduğunda, tarafların yükümlülükleri sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde serbestçe belirlenir. 4.2.1.15.71. Ödünç Alınan Sermaye Piyasası Araçları Karşılığında Özkaynak Verilmesi Sermaye piyasası araçlarını ödünç alan, ödünç veren tarafa ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100’ünden az olmamak kaydıyla, aralarında serbestçe belirlenecek tutarda özkaynak verir. Verilecek özkaynağın özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerden oluşması gereklidir. Özkaynak tutarı ile ödünç verilen sermaye piyasası araçlarının cari değeri arasındaki fark ödünç veren adına ilgili aracı kurum tarafından günlük olarak ödünç verilen menkul kıymetler izleme formu düzenlenerek takip edilir. Özkaynak tutarı, sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100’ünün altına düştüğü takdirde, ödünç alan tarafa aynı gün içinde en seri haberleşme aracı ile yazılı olarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunulur. Ancak ödünç alan tarafın aracı kurum, ödünç veren tarafın ise aracı kurumun kendi müşterisi olması durumunda bildirime gerek olmaksızın aracı kurumun özkaynak tutarını başlangıç seviyesine tamamlaması gerekir. Özkaynağın, bildirimin alındığı gün tamamlanması esastır. Özkaynağın bildirimin alındığı ______________________________________________________________________ 178 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU gün itibariyle tamamlanmaması durumunda, aracı kurum tarafından ayrıca bir ihbarname gönderilmesine gerek kalmaksızın özkaynak tutarı ve/veya müşterinin açığa satış nedeniyle hesabında bulunan özkaynak kullanılarak yükümlülükler yerine getirilir ve varsa negatif fark müşteriden tazmin edilir. Müşteri hesabındaki özkaynak tutarının %100’ün üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasının kullanım esasları ödünç alanla ödünç veren arasında imzalanacak sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenir. 4.2.1.15.72. Ödünç Alma ve Verme İşleminin Muacceliyeti Ödünç alma ve verme işleminden doğan borç aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir. a) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin özkaynağı tamamlamaması, b) Sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen ödünç alma ve verme işlemi süresinin sona ermesi, c) Açığa satışı yapılan sermaye piyasası araçlarının ilgili listeden çıkarılması. Muaccel hale gelen borç karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek sureti ile tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına geçirilebilir 4.2.1.15.73. Müşterilerin Özkaynak Tamamlama Yükümlülüğünü Yerine Getirmemesine İlişkin Bildirim Ve/Veya Takas Üç ay içerisinde iki defadan daha fazla nakit ve sermaye piyasası aracı takas yükümlülüğünü ve/veya özkaynak tamamlama yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteriler ilgili aracı kurum tarafından 2 iş günü içerisinde Borsaya bildirilir ve söz konusu müşterilerin kimlik bilgileri Borsa tarafından ilan edilir. Ancak temerrüt tarihi itibariyle 15.000 TL ve altında kalan tutarlar veya müşterinin net varlığının %5’ini geçmeyen tutarlar Borsaya bildirilmeyebilir. Bu tutar, Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında her yıl artırılır. İşlem gününde emre konu nakit bulunmaması veya emrin verildiği müşterilerin alım veya satım emirleri tarihten itibaren altı ay süre ile kabul veya menkul kıymet tutarlarının hesaplarında anda peşinen tevdi edilmemesi durumunda bu hiç bir aracı kurum tarafından Borsada ilan edildiği edilmez. 4.2.1.15.74. Aracı Kuruluşların Kamuyu Aydınlatma Esasları Yatırımcıların sermaye piyasasında aracılık hizmetleri sunan aracı kurum ve bankaların hukuki ve mali durumları hakkında bilgilendirilmesi amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Seri:V, No:77 sayılı “Aracı Kuruluşların Kamuyu Aydınlatma Esaslarına İlişkin Tebliğ” düzenlenmiştir. 4.2.1.15.75. Kamuyu Aydınlatma Formunun Düzenlenmesi Tebliğ ile; Aracı Kurumlar tarafından düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu, Bankalar tarafından düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu, düzenlenmesi öngörülmüştür. Aracı Kurumlar Tarafından Düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu’nda; ______________________________________________________________________ 179 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 1- Tanıtıcı Bilgiler; Merkez ve merkez dışı örgüt adresleri, ortaklık ve yönetim yapısı ile imza yetkililerine ilişkin tanıtıcı bilgiler, 2- Hukuki Duruma İlişkin Bilgiler; - Aracı kuruma ve aracı kurumun ortakları, yöneticileri ve çalışanları hakkında SPK, İMKB ve TSPAKB tarafından son iki yıl zarfında uygulanan idari para cezaları, - İMKB, TSPAKB tarafından uygulanan disiplin cezaları, - Cari özsermayenin %5’ini aşan özel hukuk davalarına ilişkin bilgiler, - SPK tarafından aracı kuruma ve bunların ortakları, yöneticileri ve çalışanları aleyhine son iki zarfında açılan ceza davaları, 3- Mali Duruma İlişkin Bilgiler; - Mali tablolara ilişkin bağımsız denetçi görüşü, - Bilanço ve Gelir Tablosunda yer alan ana hesap grupları ile kar ve zarar rakamlarına, 4- Sermaye Yeterliliği Verilerine İlişkin Bilgiler; - Sermaye Yeterliliği Tablolarına ilişkin bağımsız denetçi görüşü, - Sermaye yeterliliği tabloları temel yükümlülükleri karşısındaki durum, - Temel sermaye yeterliliği verilerinin Tebliğ ile öngörülen yükümlülükler karşısındaki durumunun değerlendirilmesi, ile ilgili veriler yer almaktadır. Bankalar Tarafından Düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu’nda; 1- Tanıtıcı Bilgiler; Merkez ve şube adresleri, ortaklık ve yönetim yapısı ile imza yetkililerine ilişkin tanıtıcı bilgiler, 2- Hukuki Duruma İlişkin Bilgiler; - Bankaya ve bankanın ortakları, yöneticileri ve çalışanları hakkında SPK, İMKB ve TSPAKB tarafından son iki yıl zarfında uygulanan idari para cezaları, - İMKB, TSPAKB tarafından uygulanan disiplin cezaları, - SPK tarafından bankaya ve bunların ortak, yönetici ve çalışanları aleyhine son iki zarfında açılan ceza davaları, ile ilgili veriler yer almaktadır. Kamuyu Aydınlatma Formunun tam, doğru, yeterli ve güncel bilgileri içermesinden aracı kurum ve banka yönetim kurulu sorumludur. Kamuyu Aydınlatma Formları; Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere üçer aylık dönemler itibarı ile düzenlenir ve 3 aylık dönemin son gününü takip eden 5 iş günü içinde Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne (TSPAKB) ıslak imzayı haiz olmak üzere basılı olarak ve elektronik imzaya haiz olmak üzere elektronik ortamda teslim edilir. 4.2.1.15.76. Kamuyu Aydınlatma Formunun Yayınlanması TSPAKB’ye iletilen Formlar, teslimi izleyen iş gününden itibaren 5 iş günü içerisinde www.tspakb.org.tr adresindeki internet sitesinde sürekli olarak yayınlanır. İMKB de www.imkb.gov.tr adresindeki internet sitesinin aracı kuruluşlar ile ilgili bilgilerin yer aldığı bölümünde site kullanıcılarının TSPAKB’de Formların yer aldığı internet adreslerine ulaşmasını temin eder. ______________________________________________________________________ 180 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Aynı şekilde, aracı kuruluşlar internet sitelerinde kendi formlarının TSPAKB internet sitesindeki adresine bağlantı adresi olarak yer verirler. Aracı kurumlar Formun güncel halini merkez ve merkez dışı örgütlerinde, bankalar ise merkezlerinde ve sermaye piyasası faaliyetlerinin fiilen yürütüldüğü şubelerinde, talep edildiğinde yatırımcıların incelemesine sunulmak üzere basılı olarak bulundururlar. 4.2.2. Yatırım Ortaklıkları Gayrimenkul yatırım ortaklıkları hariç, yatırım ortaklıklarının kuruluşlarına, faaliyet ilke ve kurallarına, hisse senetlerini halka arz etmelerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:4 sayılı “Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir. Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Yatırım ortaklıkları, hisse senetlerini satın aldıkları ortaklıkların herhangi bir şekilde sermayesine ve yönetimlerine hakim olmak amacı güdemezler. Yatırım ortaklıkları, esas sözleşmelerinde asgari sınırları belirtilmek kaydıyla, her bir varlık türü esas alınarak oluşturulabileceği gibi varlık türleri itibariyle karma da olabilir. Esas sözleşmelerinde asgari sınırları belirtilmek kaydıyla, portföy değerinin en az % 25'ini devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınmış Kamu İktisadi Teşebbüsleri dahil Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış yatırım ortaklıkları, A tipi ortaklık olarak adlandırılır. 4.2.2.1. Yatırım Ortaklığının Başlıca İşlevleri Portföy işletmek amacıyla, a) Ortaklık portföyünü oluşturmak, yönetmek ve gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak, b) Portföy çeşitlendirmesiyle yatırım riskini, faaliyet alanlarına ve ortaklıkların durumlarına göre en aza indirecek bir biçimde dağıtmak, c) Menkul kıymetlere, mali piyasa ve kurumlara, ortaklıklara ilişkin gelişmeleri sürekli izlemek ve portföy yönetimiyle ilgili olarak gerekli önlemleri almak, d) Portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmak. 4.2.2.2. Yatırım Ortaklıklarının Kuruluş Şartları Yatırım ortaklıklarının kuruluş izin alabilmeleri için portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurmaları şarttır. Yatırım ortaklıklarına kuruluş ve faaliyet izni verilebilmesi için; a) Kayıtlı sermayeli olarak anonim ortaklık şeklinde ve hisse senetlerini halka arzetmek üzere kurulmaları, b) Başlangıç sermayelerinin 2010 yılı için 4.050.000 TL’den az olmaması c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) Ticaret unvanlarında "Yatırım Ortaklığı" ibaresinin bulunması, ______________________________________________________________________ 181 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU e) Esas sözleşmelerinin Sermaye Piyasası Kanunu’na uygun olması, f) Kurucularının müflis olmadığının veya yüz kızartıcı bir suçtan hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması gerekir. dolayı 4.2.2.3. Yatırım Ortaklıklarının Yapamayacakları İşler Yatırım ortaklıkları; a) Ödünç para verme işleriyle uğraşamazlar, b) Bankalar Kanunu'nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat toplama sonucu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar, c) Ticari, sınai ve zirai faaliyetlerde bulunamazlar, d) Aracılık faaliyetinde bulunamazlar. 4.2.2.4. Yatırım Ortaklıklarının Yönetim İlkeleri a) Hiçbir ortaklıkta sermayenin ya da tüm oy haklarının %9’undan fazlasına sahip olamazlar. b) Portföy değerinin %10'undan fazlasını bir ortaklığın menkul kıymetlerine yatıramazlar. Bu sınır, portföy değerinin değişmesi veya rüçhan haklarının kullanılması nedeniyle aşıldığı takdirde, fazla kısmın en geç üç ay içinde tasfiyesi gerekir. Belirtilen süre içinde elden çıkarmanın imkansız olduğu veya büyük zarar doğuracağının belgelenmesi halinde süre, Kurul tarafından uzatılabilir. c) Kurucu intifa senedi, oydan yoksun hisse senedi, yönetim kurulu üyelerinin seçiminde oyda imtiyaz hakkı tanıyan hisse senetleri dışında imtiyaz veren hisse senedi ve 360 gün ve daha uzun vadeli borçlanma senedi ihraç edemezler. d) Faaliyetlerinin gerektirdiği miktar ve değerden fazla taşınır veya taşınmaz mal edinemezler. Bu miktar ve değer, sermaye ve yedek akçelerinin %10'u ve/veya aktif toplamının %5'inden fazla olamaz. e) Borsada ve borsa dışı teşkilatlanmış piyasalarda işlem gören kıymetlerin portföye alımları ve satımlarının borsa veya bu piyasalar kanalı ile yapılması zorunludur. Yatırım ortaklıkları, borsaya kote edilmesi şartıyla borsa dışında halka arz yolu ile satılan menkul kıymetleri borsa dışında portföylerine alabilirler. Ancak; - Yatırım ortaklığının danışmanlık hizmeti aldığı kuruluşların, - Yatırım ortaklığının yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibi olan aracı kuruluşların, - Yatırım ortaklığının yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibinin aracı kuruluş olmaması durumunda; imtiyaz sahibinin, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip bulunduğu aracı kuruluşların, - Yönetim kurulu seçiminde imtiyaz bulunmayan yatırım ortaklıklarında, yatırım ortaklığının sermayesinin %10’undan fazlasına sahip ortakların ayrı ayrı ya da birlikte sermayesinin %10’undan fazlasına sahip oldukları aracı kuruluşların, halka arzına aracılık ettiği menkul kıymetlere ihraç miktarının azami %10’u ve ortaklık portföyünün azami %5’i oranında yatırım yapılabilir. f) Rayiç bedelin üstünde varlık satın alamaz veya rayiç bedelin altında varlık satamazlar. Rayiç bedel, borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, diğerleri için işlem gününde şirket açısından oluşan alımda en düşük, satımda en yüksek fiyattır. Varlık satımlarında satış bedeli tam olarak nakden alınır. g) Portföyündeki varlıkları esas itibariyle rehin veremez ve teminat olarak ______________________________________________________________________ 182 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU gösteremezler. Ancak kredi temini için portföyün %5'ini teminat olarak gösterebilir ve Kurul düzenlemeleri çerçevesinde ödünç menkul kıymet verebilirler. h) Risk sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetleri hariç Türk ve yabancı yatırım ortaklıklarının hisse senetleri ile yatırım fonlarının katılma belgelerine yatırım yapamazlar. i) Yatırım ortaklıklarının portföylerine yabancı kıymet alabilmesi için, bunların türlerini, özelliklerini ve hangi borsa veya borsa dışı organize piyasalardan alacaklarını esas sözleşmelerinde belirtmiş olmaları şarttır. Yatırım ortaklıkları, sermaye ve yedek akçeleri toplamının %25’ini Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar çerçevesinde alım satımı yapılabilen sermaye piyasası araçlarına yatırabilirler. j) Çıkarılmış sermaye ve yedek akçeleri toplamının %10'undan fazlasını altın ve diğer kıymetli madenlere yatıramazlar. k) Portföylerine riskten korunmave/veya yatırım amacıyla döviz, kıymetli madenler, faiz, finansal göstergeler ve sermaye piyasası araçları üzerinden düzenlenmiş opsiyon sözleşmeleri, forward, finansal vadeli işlemler ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemleri dahil edilebilir. Vadeli işlem sözleşmeleri nedeniyle maruz kalınan açık pozisyon tutarı net aktif değeri aşamaz. Portföye alınan vadeli işlem sözleşmelerinin yatırım ortaklığının yatırım stratejisine ve karşılaştırma ölçütüne uygun olması zorunludur. Yatırım ortaklıkları, kısa süreli fon ihtiyaçlarını karşılayabilmek için, kredi kuruluşlarından çıkarılmış sermayesi ile yedek akçeleri toplamının %20’sine kadar kredi alabilir veya aynı sınırlar içinde kalmak ve sermaye piyasası mevzuatına uymak suretiyle, 360 gün ve daha kısa vadeli borçlanma senedi ihraç edebilirler. Sermaye artırımlarında, rüçhan hakkı kullanıldıktan sonra kalan tüm paylar, nominal değerin altında olmamak üzere piyasa fiyatı ile halka arz edilir. Yatırım ortaklıklarının portföyündeki menkul kıymetler yapılacak saklama sözleşmesi çerçevesinde İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. veya bir banka nezdinde muhafaza edilir. Ayrıca yatırım ortaklıkları, esas sözleşmesinde hüküm bulunmak ve yönetim kurulunca karar alınmak kaydıyla, Kurulca yetkilendirilmiş bir kuruluştan danışmanlık hizmeti alabilir. Ancak bu konuda imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesinin Kurul tarafından onaylanması gerekir. 4.2.2.5. Yatırım Ortaklıklarında Kâr Dağıtımı Yatırım ortaklığının kârı; portföyündeki menkul kıymetlerin alım satımından oluşan kâr, değer artışından kaynaklanan gelir ile faiz, temettü ve benzeri gelirlerin toplamından, amortisman, değer azalışından kaynaklanan giderler ve genel yönetim giderleri gibi giderlerin düşülmesinden sonra bulunan tutardır. Kâr dağıtımında kıstelyevm esası uygulanmaz ve mevcut payların tamamı eşit şekilde kâr payından yararlanır. Sermaye Piyasası Kurulunun 02.05.2002 tarih ve 21/595 sayılı kararı ile Yatırım ortaklıklarınca çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara ortaklık ilişkisi olmaksızın kar payı dağıtılamayacağına, bağışta bulunulamayacağına ve buna ilişkin esas sözleşme değişikliği yapılamayacağına karar verilmiştir. 4.2.2.6. Bilgi Verme Yatırım ortaklıkları; a) Ani kuruluş işlemlerini izleyen en geç üç ay içinde menkul kıymetler ______________________________________________________________________ 183 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU portföyünü oluşturmak ve portföyün içeriği hakkında portföyün oluşturulmasını izleyen bir hafta içinde Kurula ve ortaklarına bilgi vermek, b) Portföyündeki menkul kıymetleri Kurulca belirlenecek ilke ve esaslara göre değerlemek ve portföyündeki menkul kıymetlerin ayrıntılı bir dökümü ile portföy değerini haftalık dönemler itibariyle Kurula iletmek, portföy yapısı ile değerini Ortaklık merkezi ile şubelerinde ortakların incelemesine sunmak, c) Yatırım ortaklığının mali tablo ve raporlarına ilişkin olarak muhasebe standartları ve bağımsız denetlemeye yönelik Kurul düzenlemelerine uyulması zorunludur” hükmüne uyarak düzenlenecek portföydeki menkul kıymetlerin türleri itibariyle maliyet ve rayiç bedelleriyle gösterildiği portföy değeri tablosu ve bağımsız denetim öngörülen mali tablolar için bağımsız denetim raporu ile birlikte kamuya açıklamak ve Kurula göndermek, zorundadır. 4.2.3. Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına (GSYO) ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:15 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Bu tebliğle ilgili olarak aşağıda yer alan dört kavram önem taşımaktadır. Girişim şirketi; Türkiye'de kurulmuş veya kurulacak olan, gelişme potansiyeli taşıyan ve kaynak ihtiyacı olan ortaklıklardır. Girişim sermayesi yatırım ortaklığı: Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ve Kanunda risk sermayesi yatırım ortaklığı olarak ifade edilen ortaklıklardır. Lider sermayedar: Ortaklık hisse senetlerinin halka arz edilmesi sonrasındaki pay edinimleri hariç olmak üzere, ortaklıkta tek başına veya biraraya gelmek suretiyle sermayenin asgari %25’i oranında pay sahibi olan ve Tebliğde yazılı şartları taşıyan ortak ya da ortaklardır. Nitelikli yatırımcı: Yatırım fonları, emeklilik fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, özel finans kurumları, portföy yönetim şirketleri, emekli ve yardım sandıkları, vakıflar, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar, kamuya yararlı dernekler ile nitelikleri itibariyle bu kurumlara benzer olduğu Kurulca belirlenecek diğer yatırımcılar ve halka arz tarihi itibariyle en az 1.000.000 TL tutarında Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası aracına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir. 4.2.3.1. GSYO’ların Kuruluş Şartları Ortaklıklar ani usulde kurulabilirler. Ayrıca faaliyet konuları farklı olan şirketler esas sözleşmelerini Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak değiştirerek girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşebilirler. Ortaklıkların kuruluşunun ya da faaliyet konusu farklı olan şirketlerin girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşümlerinin Kurulca uygun görülebilmesi için; a) Ani usulde kurulacak ise, ______________________________________________________________________ 184 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 1) Kayıtlı sermayeli anonim şirket şeklinde kurulması, 2) Başlangıç sermayesinin 5.000.000 TL’sından az olmaması, 3) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, 4) Ticaret unvanında "Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı" ibaresinin bulunması, 5) Esas sözleşmesinin TTK, Kanun ve Tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi, 6) Ortaklıkta %10'dan fazla paya sahip tüzel kişi ortakların yönetim kurulu üyelerinin 5’inci maddede sayılan şartları taşıması (Kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler için bu şart aranmaz.), 7) Kanunun 30’uncu maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde belirtilen portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, 8) Kurucu ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, b) Dönüşecek ise, 1) Kayıtlı sermaye sistemi içinde yer alması veya bu amaçla Kurula başvurmuş olması, 2) Başlangıç veya ödenmiş sermayesinin 5.000.000 TL’sından az olmaması, 3) Ticaret unvanını "Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı" ibaresini içerecek şekilde değiştirmek üzere Kurula başvuruda bulunması, 4) Esas sözleşmesinin TTK, Kanun ve Tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi için Kurula başvurmuş olması, 5) Ortaklıkta %10'dan fazla paya sahip tüzel kişi ortakların yönetim kurulu üyelerinin 5’inci maddede sayılan şartları taşıması (Kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler için bu şart aranmaz.), 6) Kanunun 30’uncu maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde belirtilen portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, 7) Mevcut ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, şarttır. Ortaklıkların kuruluş veya dönüşümden sonraki tüm esas sözleşme değişiklikleri de Kurulun iznine tabidir. 4.2.3.2. Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Ani usulde kurulan veya esas sözleşme tadili yoluyla girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşen ortaklıkların portföy işletmeciliği faaliyet yetki belgesinin ticaret siciline tescilini takip eden üç yıl içinde, yatırım portföyünü oluşturarak, halka arz edilecek hisse senetlerinin kayda alınması talebiyle Kurula başvurmaları zorunludur. Portföy işletmeciliği faaliyet yetki belgesinin ticaret siciline tescilini takip eden 3 yıl içinde, hisse senetlerinin kayda alınması başvurusunda bulunmayan veya gerekli şartları sağlamadığı için başvurusu Kurulca uygun görülmeyen ortaklıkların girişim sermayesi yatırım ortaklığı olarak faaliyette bulunma hakları ortadan kalkar. Ortaklıklar, sürenin bitiminden veya Kurulun olumsuz görüşünün kendilerine bildirildiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde esas sözleşme hükümlerini girişim sermayesi yatırım ortaklığı faaliyetini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve kayıtlı sermaye sisteminden çıkmak üzere Kurula başvurmakla yükümlüdürler 4.2.3.3. Faaliyetin Kapsamı a) Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde girişim şirketlerine yatırım yapabilir, b) Girişim şirketlerinin yönetimine katılabilir, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilir, ______________________________________________________________________ 185 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU c) Portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilir, d) Bir yıldan kısa vadeli olanlar için en son bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında yer alan özsermayelerinin yarısını, bir yıl ve daha uzun vadeli olanlar için özsermayelerinin iki katını aşmamak kaydıyla borçlanabilir, e) Yurtiçinde kurulan girişim sermayesi yatırım fonlarına yatırım yapabilir, f) Sadece Tebliğde tanımlanan girişim şirketlerine yatırım yapmak üzere yurtdışında kolektif yatırım amacıyla kurulan kuruluşlara doğrudan ve dolaylı olarak yapılan yatırımlardan kaynaklanan riskin yatırıma yönlendirilen anapara miktarı ile sınırlı olması kaydıyla yatırım yapabilir, g) Türkiye’deki girişim sermayesi faaliyetlerine yönelik olarak danışmanlık hizmeti vermek üzere yurtiçinde ve yurtdışında kurulu danışmanlık şirketlerine ortak olabilir, h) Yurtiçinde kurulu portföy yönetim şirketleri ile yurtdışında kurulmakla birlikte faaliyet kapsamı sadece yurtiçinde kurulu girişim şirketleri olan portföy yönetim şirketlerine ortak olabilir. 4.2.3.4. GSYO’ların Yatırım Sınırlamaları a) Ortaklıklar, ortaklık sermayesinin ya da tüm oy haklarının %10’undan fazlasına sahip olan ortakların, yönetim kurulu üyelerinin ve genel müdürün ayrı ayrı ya da birlikte sermayelerinin ya da tüm oy haklarının %10’undan fazlasına sahip oldukları şirketlere yatırım yapamazlar, b) Ortaklıkların girişim sermayesi yatırımları dışında kalan ve yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (f), (g) ve (h) bentleri kapsamında yapılan yatırımları ile ikincil piyasalarda işlem gören menkul kıymetlere yapılan yatırımlarının toplamı portföy değerinin %50’sini aşamaz, herhangi bir girişim şirketine yatırım yapılmasını takip eden onuncu yılın sonundan itibaren, söz konusu şirkete yapılan yatırımların tamamı bu bent kapsamında değerlendirilir, c) Ortaklıklar, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (c) bendi kapsamında yapılan yatırımlarda tek bir şirketin ihraç etmiş olduğu menkul kıymetlere portföy değerinin %10’undan fazlasını yatıramazlar ve tek bir şirketin sermayesi veya oy haklarının %5’inden fazlasına sahip olamazlar, ç) Ortaklıklar tarafından, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (f) bendi kapsamında yapılan yatırımlar yatırımın yapıldığı dönemdeki portföy değerinin %10’unu aşamaz, yatırım giderleri bu sınırlama kapsamında değerlendirilmez, d) Ortaklıklar tarafından, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (g) ve (h) bentleri kapsamındaki şirketlere yapılan iştirak toplamı iştirakin gerçekleştirildiği dönemdeki portföy değerinin %10’unu aşamaz, yatırım giderleri bu sınırlama kapsamında değerlendirilmez, e) Ortaklıklar, döviz, faiz ve piyasa riskleri gibi risklere karşı korunması amacıyla, esas sözleşmede ve izahnamede hüküm bulunmak ve Kurulca uygun görülmek koşuluyla, yatırım amacına uygun portföy yönetim teknikleri ile para ve sermaye piyasası araçlarını kullanabilirler, bu amaçla Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde opsiyon sözleşmeleri, forward, finansal vadeli işlemler ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemlerine taraf olabilirler. 4.2.4. Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarına ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:11 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Bu tebliğde yer alan başlıca kavramlar şunlardır: ______________________________________________________________________ 186 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Gayrimenkul yatırım ortaklığı; İlgili Tebliğde belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde, gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkul projelerine, gayrimenkule dayalı haklara ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilen, belirli projeleri gerçekleştirmek üzere adi ortaklık kurabilen ve Tebliğde izin verilen diğer faaliyetlerde bulunabilen sermaye piyasası kurumlarıdır. Bu tanımın yanısıra Tebliğde müteahhit, ortaklık portföyünde yer alan gayrimenkul projelerinin inşaat işlerini; işletmeci şirket, ortaklık mülkiyetinde bulunan gayrimenkullerin ticari amaçla işletmesini; danışman şirket, ortaklık portföyünün geliştirilmesi ve alternatif yatırım imkanlarının araştırılmasına yönelik hizmetleri; gayrimenkul değerleme şirketi, ortaklık portföyünde bulunan gayrimenkullerin rayiç değerlerini ve kira rayiçlerini tespit etmek konusunda hizmet veren kuruluşlar olarak tanımlanmışlardır. Tebliğde ayrıca, ortaklıkta tek başına veya biraraya gelmek suretiyle sermayenin asgari %20’si oranında pay sahibi olan ortaklar lider sermayedar olarak tanımlanmıştır. Ortaklık paylarının halka arzı sonrasındaki pay edinimleri bu kapsamda değerlendirilmeyecektir. 4.2.4.1. GYO’ların Kuruluş Şartları Ortaklıklar belirli bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli, belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla ya da amaçlarında bir sınırlama olmaksızın süreli veya süresiz olarak kurulabilirler. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, ani usulde kurulabildikleri gibi mevcut ortaklıklar esas sözleşmelerini Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak değiştirmek suretiyle gayrimenkul yatırım ortaklığına dönüşebilirler. Dönüşüm ya da kuruluşun Kurulca uygun görülebilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir. A) Ani usulde kurulacak ise; - Kayıtlı sermayeli olarak anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, - Çıkarılmış sermayelerinin asgari %25’i oranındaki paylarını Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz etmek üzere kurulmuş olması ve kurucuların, ortaklığın çıkarılmış sermayesinin asgari %25’i oranındaki paylarının, bu Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz edileceğini Kurula karşı taahhüt etmiş olması, - Başlangıç sermayelerinin 20.000.000 TL’den az olmaması, - Başlangıç sermayesinin; 50 milyon TL’den az olması halinde, başlangıç sermayesini temsil eden paylarının en az %10’unun, 50 milyon TL ve daha fazla olması halinde, başlangıç sermayesinin 5.000.000 TL’lik kısmını temsil eden paylarının, nakit karşılığı çıkarılmış olması, - Ticaret unvanlarında “Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı” ibaresinin bulunması, - Portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, - Kurucularından en az birisinin lider sermayedar olması, - Kurucu gerçek kişiler ile kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler dışındaki kurucu tüzel kişilerin yönetim kurulu üyelerinin kurucular için aranan şartları taşımaları, - Esas sözleşmesinin Kanun ve tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi, - Kurulun uygun görüşünün alınması, B) Dönüşecek ise, kayıtlı sermaye sistemine geçmek için Kurula başvurmuş olması, ______________________________________________________________________ 187 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Çıkarılmış sermayesinin asgari %25’i oranındaki paylarını, Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz edeceğini Kurula karşı taahhüt etmiş olması, - Mevcut ödenmiş sermayesi ile özsermayesinin her birinin 20.000.000 TL’den az olmaması, - Mevcut ödenmiş sermayesinin; 50 milyon TL’den az olması halinde, mevcut ödenmiş sermayesini temsil eden paylarının en az %10’unun, 50 milyon TL ve daha fazla olması halinde, mevcut ödenmiş sermayesinin 5.000.000 TL’lik kısmını temsil eden paylarının nakit karşılığı çıkarılmış olması veya son hesap dönemine ait bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında dönen varlıklar grubu altında yer alan nakit ve nakit benzerleri ile finansal yatırımlar kalemlerinin toplamının bu altbentte belirtilen oran ya da tutar kadar olması, - Ticaret unvanını “Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı” ibaresini içerecek şekilde değiştirmek üzere Kurula başvurmuş olması, - Ortakların Tebliğde öngörülen şartları taşımaları, Mevcut ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, - Portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, - Esas sözleşmesini, Kanun ve tebliğ hükümlerine uygun şekilde değiştirmek üzere başvurmuş olması, - Kurulun uygun görüşünün alınması, Yukarıda belirtilen tutarlar, her yıl Kurulca yeniden belirlenebilir. Gayrimenkul yatırım ortaklıklarınca, Tebliğde belirtilen süreler içerisinde yapılacak halka arzlar sonucu asgari %25’lik halka açıklık oranına ulaşıldıktan sonra da, çıkarılmış sermayenin asgari %25’i oranındaki paylarının halka arz edilmiş olması şartının sağlanması zorunludur. 4.2.4.2. GYO’ların Faaliyet Kapsamı ve Yatırım Faaliyetleri Gayrimenkul yatırım ortaklıkları genel olarak aşağıda belirtilen kapsamda faaliyet gösterirler. a) Ortaklık portföyünü oluşturmak, gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak, ortaklık portföyünü çeşitlendirerek yatırım riskini en aza indirecek şekilde dağıtmak, gayrimenkuller, gayrimenkule dayalı işlemler ve menkul kıymetler hakkındaki gelişmeleri sürekli olarak izleyerek ortaklık portföyünün yönetimine ilişkin gerekli tedbirleri almak, portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmak veya yaptırmak, b) Ortaklık portföyünü oluşturan veya portföye alınması planlanan varlıklar hakkında ilgili tebliğ uyarınca gerekli hukuki şartların sağlanıp sağlanmadığını araştırmak, bu hususta gerekli raporların hazırlanmasını temin etmek, c) Portföydeki varlıkların değerinin tespitine ilişkin raporların hazırlanmasını temin etmek, d) Portföy dışarıdan danışmanlık hizmeti alınması suretiyle yönetiliyorsa ilgili kuruluşların faaliyetlerinin mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygunluğunu izlemek üzere gerekli organizasyonu oluşturmak, e) Kendilerine yüklenilen diğer görevleri ve yürütülmesine izin verilen diğer faaliyetleri gerçekleştirmek. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, gayrimenkullere, bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapabilecekleri ve kazanç sağlama ______________________________________________________________________ 188 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU amacına yönelik olarak alım-satım ya da kiralama işlemleri gerçekleştirebilecekleri gibi, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçları dışında diğer sermaye piyasası araçlarını alıp satabilir, borsa para piyasası ve ters repo işlemi yapabilir, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden vadesiz ve vadeli mevduat hesabı açtırabilir, portföylerindeki menkul kıymetlerin piyasa değerinin en fazla %25’i tutarındaki menkul kıymetleri ödünç verebilir ve risklere karşı korunmak amacıyla swap ve forward işlemlerde bulunabilir, opsiyon yazabilir ya da mala dayalı olanlar hariç vadeli işlem sözleşmeleri alabilirler. 4.2.4.3. GYO’ların Yapamayacakları İşler Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, a) Bankalar Kanunu’nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat toplama sonucunu verecek iş ve işlemler yapamazlar. b) Tebliğde izin verilen işlemler dışında ticari, sınai veya zirai faaliyetlerde bulunamazlar. c) Tebliğde belirtilen yatırım alanları ile sınırlı olmak üzere kendi adına portföy işletmeciliği faaliyeti dışında sermaye piyasası faaliyetinde bulunamazlar. d) Hiç bir şekilde gayrimenkullerin inşaat işlerini kendileri üstlenemez, bu amaçla personel ve ekipman edinemezler. Ancak yürütülen projelerin kontrol işleri dahili olarak yürütülecekse bu amaçla istihdam edilen personel kapsam dışıdır. e) Hiçbir surette otel, hastane, alışveriş merkezi, iş merkezi, ticari parklar, ticari depolar, konut siteleri, süper marketler ve bunlara benzer nitelikteki gayrimenkulleri ticari maksatla işletemez ve bu amaçla personel istihdam edemezler. Ancak, Tebliğ’in 32’nci maddenin birinci fıkrası kapsamındaki faaliyetler (gayrimenkul yatırım ortaklığının portföyünde kira geliri elde etmek amacıyla bulunan gayrimenkullere ilişkin güvenlik, temizlik, genel idare ve buna benzer hizmetler) ve bu faaliyetler nedeniyle istihdam edilen personel bu bent kapsamında değerlendirilmez. f) Kendi personeli vasıtasıyla portföye konu olan veya olacak projeler hariç olmak üzere başka kişi ve kuruluşlara proje geliştirme, proje kontrol, mali fizibilite, yasal izinlerin takibi ve buna benzer hizmetler veremezler. g) Kredi veremezler, iştirakleriyle herhangi bir mal veya hizmet alım satımı işlemine dayanmayan borç alacak ilişkisine giremezler. 4.2.4.4. GYO’larda Yatırımlara İlişkin Yasaklar ve Portföy Sınırlamaları Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; a) Hiç bir şekilde paylarını satın aldıkları ortaklıkların sermayesine ve yönetimlerine hakim olma amacı güdemez ve hiç bir ortaklıkta sermaye veya oy haklarının %5’inden fazlasına sahip olamazlar, b) Altın ve kıymetli madenlere yatırım yapamazlar, c) Yatırım fonları payları hariç, Borsa’da veya Borsa dışı teşkilatlanmış piyasalarda işlem görmeyen sermaye piyasası araçlarına yatırım yapamazlar. Sermaye piyasası araçlarının alım satımlarının Borsa kanalıyla yapılması zorunludur. d) Mala dayalı vadeli işlem sözleşmelerine veya mala yatırım yapamazlar. e) Sermaye piyasası araçlarını açığa satamazlar, kredili menkul kıymet işlemi yapamazlar ve sermaye piyasası araçlarını ödünç alamazlar, f) Türev araçları kullanarak korunma amacını aşan işlemler yapamazlar, g) Kanunen ödemekle yükümlü olduğu vergi, harç ve benzeri diğer giderler hariç olmak üzere varlıkların portföye alımı ve portföyden satımı sırasında varlık değerinin %3’ünü aşan komisyon ücreti ve benzeri gider yapamazlar, h) Herhangi bir şekilde devredilebilmesi konusunda bir sınırlamaya tabi olan varlıklara ve haklara yatırım yapamazlar. ______________________________________________________________________ 189 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU i) Sürekli olarak kısa vadeli gayrimenkul alım satımı yapamazlar. Ortaklıklar, a) Gayrimenkullere, gayrimenkullere dayalı haklara ve gayrimenkul projelerine portföy değerinin en az %50’si oranında yatırım yapmak zorundadırlar. b) Tebliğ’in 25’inci maddesinin (a) bendinde yazılı varlıklar (sermaye piyasası araçları borsa para piyasası, ters repo işlemleri, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden vadeli ve vadesi mevduat) ile azami sınırı Tebliğ’de %10 olarak belirlenen iştiraklerin (işletmeci şirketler, diğer gayrimenkul yatırım ortaklıkları, yap-işlet-devret projeleri kapsamında kurulan şirketler, belirli bir gayrimenkulün portföye alınması amacıyla sınırlı olarak faaliyet konusu yalnızca gayrimenkul olan yurt dışında kurulu şirketler ve iktisap tarihinde portföye alınması planlanan gayrimenkulün ekspertiz değeri bilanço aktifinin en az %75’ini oluşturan Türkiye’de kurulu şirketler) tamamına en fazla portföy değerinin %50’si oranında, bu varlıklar içerisinde yer alan yatırım amaçlı Türk Lirası veya yabancı para cinsinden vadesiz ve vadeli mevduata ise portföy değerinin %10’u oranında yatırım yapabilirler. Ancak portföye alınan varlıkların veya projelerin maliyetlerine ilişkin bedel ödemeleri belirli hak edişler veya taksitler halinde yapılıyorsa, ödemelerdeki nakit fazlaları 25’inci maddenin (a) bendinde yazılı varlıklar aracılığıyla değerlendirilebilir. c) Mülkiyetlerini iktisap ettikleri yurt dışındaki gayrimenkuller ile faaliyet konusu sadece gayrimenkul olan yurt dışında kurulu şirketlere ve gayrimenkule dayalı yabancı sermaye piyasası araçlarına portföy değerinin en çok %49’u oranında yatırım yapabilirler. d) Portföyünde bulunan ve alımından itibaren beş yıl geçmesine rağmen üzerinde proje gerçekleştirilmesine yönelik herhangi bir tasarrufta bulunulmayan arsa ve arazilerin oranı portföy değerinin % 10’unu aşamaz. e) Hesap dönemi sonunda hazırlayıp kamuya açıkladıkları son üç aylık portföy tablosuna göre, gayrimenkullere, gayrimenkullere dayalı haklara ve gayrimenkul projelerine yaptıkları yatırımın asgari %50 oranını sağlamaması durumunda Kurula başvuruda bulunurlar. Kurul yapacağı değerlendirmede bir defaya mahsus olmak üzere ortaklığa bir yıl süre tanıyabilir. Ancak, ortaklıklar Kurul tarafından verilen bu süre sonunda da asgari %50 oranını sağlayamazlarsa, sürenin bitiminden itibaren en geç bir ay içinde esas sözleşme hükümlerini gayrimenkul yatırım ortaklığı faaliyetini kapsamayacak şekilde değiştirmek üzere Kurula başvurmakla yükümlüdürler. Ortaklıklar bu değişiklikleri yapmadıkları takdirde, Türk Ticaret Kanununun ilgili hükümleri gereğince münfesih addolunur. 4.2.5. Alt Yapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Kurul’un Seri:VI, No:24 sayılı “Altyapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kurucularına ve kuruluş usullerine, portföy işletmeciliği faaliyet izinlerine, organizasyon yapılarına, ihraç edecekleri sermaye piyasası araçlarının Kurul kaydına alınmasına, yatırım faaliyetlerine, kamuyu aydınlatma ve yatırımcıların bilgilendirilmesi yükümlülüklerine ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir. Altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıkları, belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla gayrimenkul yatırım ortaklığı şeklinde kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıkları; a) Altyapı yatırım ve hizmetlerine, ______________________________________________________________________ 190 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU b) Altyapı yatırım ve hizmetlerine ilişkin projelere, c) (a) ve (b) bendinde yer alan unsurlara dayalı hak ve sermaye piyasası araçlarına, ç) Ortak olmak veya borçlanma senedi satın almak suretiyle altyapı şirketine, d) Ortak olmak veya borçlanma senedi satın almak suretiyle diğer altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıklarına, e) Ortak olmak suretiyle işletmeci şirketlere, f) Bunlar dışında kalan para ve sermaye piyasası araçlarına, g) Kurulca uygun görülecek diğer varlıklara, yatırım yapabilecektir. Münhasıran belirli bir projeyi gerçekleştirmek üzere kurulan ortaklıklar, başka bir projeyi portföylerine dahil edemezler. Tebliğ kapsamındaki altyapı yatırım ve hizmetleri ise, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları, mahalli idareler ve kamu iktisadi teşebbüsü tarafından yürütülen tarım, sulama, madencilik, imalat, enerji, ulaştırma, haberleşme, bilgi teknolojileri, turizm, konut, kültür, kentsel ve kırsal altyapı, belediye hizmetleri, kentsel dönüşüm, çevre, araştırma-geliştirme hizmetleri ile eğitim, sağlık, adalet, güvenlik ve genel idare altyapısı yatırım ve hizmetleri olarak belirlenmiştir. 4.2.6. Yatırım Fonları Yatırım fonlarına ilişkin esaslar Seri:VII, No:10 sayılı Sermaye Piyasası Kurulu Tebliği ile düzenlenmiştir. Yatırım Fonları; Kanun hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre, aşağıda belirtilen varlıklardan oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ortaklıklara ait hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri, b) Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen, yabancı özel ve kamu borçlanma senetleri ve hisse senetleri, c) Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları, d) Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları, repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmeleri, e) Nakit değerlendirmek üzere yapılan İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki borsa para piyasası işlemleri, 4.2.6.1. Fon Türleri Yatırım fonları, içtüzüklerinde belirtilmek koşuluyla aşağıdaki türlerde kurulabilir. i) Fon portföyünün en az %51’ini devamlı olarak, Kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırmış fonlar “Tahvil ve Bono Fonu”, Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de senetlerine yatırmış fonlar “Hisse Senedi Fonu”, kurulmuş ortaklıkların hisse ______________________________________________________________________ 191 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Belirli bir sektörü oluşturan ortaklıkların menkul kıymetlerine yatırmış fonlar “Sektör Fonu”, Kurulun Seri:XI, No:1 sayılı Tebliği’nin 3 nolu ekinde tanımlanan iştiraklerce çıkarılmış menkul kıymetlere yatırmış fonlar “İştirak Fonu” Belli bir topluluğun menkul kıymetlerine yatıran fonlar “Grup Fonu”, Yabancı özel ve kamu sektörü menkul kıymetlerine yatırmış fonlar “Yabancı Menkul Kıymetler Fonu”, Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar “Kıymetli Madenler Fonu”, Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ile altına dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar “Altın Fonu”, ii) Portföyün tamamı; Hisse senetleri, borçlanma senetleri, altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin %20’sinden az olmayan fonlar “Karma Fon” Devamlı olarak, portföyünde vadesine en fazla 180 gün kalmış likiditesi yüksek sermaye piyasası araçları yer alan ve portföyünün ağırlıklı ortalama vadesi (Portföyün ağırlıklı ortalama vadesi sermaye piyasası araçlarının ayrı ayrı ortalama vadeleri dikkate alınarak bulunur.) en fazla 45 gün olan fonlar “Likit Fon”, Portföy sınırlamaları itibariyle yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonlar “Değişken Fon” iii) Portföyün en az %80’i devamlı olarak; Seri:VII, No:10 sayılı Tebliğ’in 3 numaralı ekinde yer alan formüle uygun olarak yapılan hesaplama çerçevesinde, baz alınan ve Kurul tarafından uygun görülen bir endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı en az %90 olacak şekilde, endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya da örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fonlar “Endeks Fon” Diğer yatırım fonlarının ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonlar “Fon Sepeti” olarak adlandırılır. Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılma üzere kurulmuş olan fonlar ise “Serbest Yatırım Fonları” (Hedge Funds) olarak adlandırılır. Fon içtüzüklerinde belirtilmek suretiyle, portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %25’ini, devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınan KİT’ler dahil Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış fonlar A tipi, diğerleri B tipi olarak adlandırılır ve bu tipler fon türleri ile birlikte belirtilir. ______________________________________________________________________ 192 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU iv) Alt fonları asgari olarak altı ay vadeli kurulmak kaydıyla; Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edildiği ve şemsiye fon şeklinde kurulan fonlar “Garantili Fon”, Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlandığı ve şemsiye fon şeklinde kurulan fonlar “Koruma Amaçlı Fon” olarak adlandırılır. Koruma amaçlı ve garantili yatırım fonların unvanlarında koruma amaçlı veya garantili fon ibarelerinin bulunması yeterli olup, garantinin veya korumanın başlangıç yatırımına oranına ya da garantili yatırım fonlarında garantör tarafından sağlanan garanti kapsamındaki getiri oranına alt fonların unvanlarında izahname ve sirkülerlerinde yer verilmesi gerekmektedir. Şemsiye Fon; payları tek bir içtüzük kapsamında ihraç edilen tüm alt fonları kapsayan fonu, Alt Fon; bir şemsiye fon içtüzüğüne bağlı olarak her katılma payı ihracı için ayrı bir izahname ve sirküler düzenlenmesi gereken fonları ifade eder. Şemsiye fonların kuruluş ve kayda alma başvuruları birlikte değerlendirilir ve sonuçlandırılır. Bir şemsiye fon kapsamındaki her bir alt fonunun tüm varlık ve yükümlülükleri birbirinden ayrıdır. Garantör, garantili yatırım fonları tarafından içtüzüklerinde belirlenen esaslar çerçevesinde yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının Fon tarafından karşılanamayan kısmının yatırımcılara geri ödenmesini Fon’a garanti eden ve ilgili Tebliğde belirlenen nitelikleri haiz; 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlanan bankalar ve sigorta şirketleri ile tabi oldukları mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla yurtdışında yerleşik bankaları ve sigorta şirketlerini ifade eder. Garantöre, Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen derecelendirme kuruluşları tarafından yatırım yapılabilir seviyeye denk gelen derecelendirme notu verilmiş olması zorunludur. Fonun vadesi içerisinde garantörün derecelendirme notunda bir değişiklik olması halinde, yeni derecelendirme notu izahname değişikliği yoluyla kamuya duyurulur. Garantili yatırım fonu kurucusu ile garantör arasında lehdarı katılma payı sahipleri olmak üzere, garanti sözleşmesinin muacceliyetinde fonun talebi, fonun talepte bulunmaması halinde katılma payı sahiplerinden en az birinin talebi üzerine, ilk talepte fona ödeme garantisi içeren bir garanti sözleşmesi imzalanması zorunludur. Kurucunun kendi fonuna garantör olması halinde garantiye ilişkin esaslar fon içtüzüğünde belirlenir ve yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının fon tarafından karşılanamayan kısmı, garantinin muacceliyetinde herhangi bir ödeme talebine gerek bulunmaksızın içtüzükte belirlenen esaslar çerçevesinde kurucu tarafından fona ödenir. Kurucu tarafından içtüzükte belirlenen esaslar çerçevesinde fona ______________________________________________________________________ 193 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ödeme yapılmaması halinde, katılma payı sahiplerinden en az birinin talebi üzerine, yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının fon tarafından karşılanamayan kısmının, edimin geç ifa edilmesi nedeniyle gecikme faizi ile birlikte fona ödenmesi zorunludur. Garanti sözleşmesinde ve fon içtüzüğünde garantiye ilişkin olarak bulunması gereken asgari unsurlar Kurulca belirlenir. Garanti sözleşmesinde ve kurucunun verdiği garantiyle ilgili olarak fon içtüzüğünde yer alan asgari unsurların garantili yatırım fonunun vadesi boyunca korunması zorunludur. Garanti sözleşmesi ve sözleşmede yapılacak değişiklikler için Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur. Garanti, fona aittir ve fonun ayrılmaz bir parçasıdır. Garanti edilen tutarın ödenmesi hiçbir koşula bağlanamaz ve garantiden cayılamaz. Koruma amaçlı yatırım fonları tarafından, yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün ya da tamamının korunmasına yönelik olarak oluşturulacak yatırım stratejisinin, kamu borçlanma senetlerine ve/veya ters repoya ve/veya korumayı sağlayabilecek nitelikteki Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarına yatırım yapılmasını içermesi zorunludur. Katılma payı sahiplerinin garantiden ya da korumadan yararlanabilme koşulları ve katılma paylarının vadeden önce fona iadesi halinde uygulanacak esaslar alt fonların izahname ve sirkülerinde belirlenir. Garantili yatırım fonlarına ve koruma amaçlı yatırım fonlarına ilişkin olarak yatırımcılar tarafından, vergi hariç olmak üzere, doğrudan katlanılan maliyetler garanti edilen ya da korunan yatırım tutarını azaltamaz. Garanti ya da koruma, garantiden ve korumadan faydalanma hakkına sahip tüm katılma payı sahipleri açısından aynı nitelikte olmalıdır. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföy yönetim stratejisinde ve türünde fonun vadesi içerisinde değişiklik yapılamaz. Garantili yatırım fonlarının alt fonlarının portföy yönetim stratejileri Tebliğde belirtilen sınırlamalar dikkate alınarak serbestçe belirlenebilir. Portföy yönetim stratejilerine alt fonların izahnamelerinde yer verilir. 4.2.6.2. Fon Kurabilecekler Kurulca aranacak nitelikleri taşıyan bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve kanunlarında engel bulunmayan emekli ve yardım sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar Kuruldan izin almak koşuluyla fon kurabilirler. Fon kurmak isteyen; a) Aracı kurumların Kanun'un 30'uncu maddesinin (b) bendinde tanımlanan (daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı) sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak üzere Kurul'dan izin almış olmaları, b) Aracı kurumların özsermayelerinin, Seri: V, No: 34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerinde ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği”nin 7’nci maddesi ______________________________________________________________________ 194 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kapsamında hesaplanan tutardan az olmaması, c) Banka ve sigorta şirketlerinin kendi mevzuatlarına göre sahip olmaları gereken asgari ödenmiş sermayeye sahip olmaları, d) Kurucuların kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde faaliyetlerinin tamamen veya belirli faaliyet alanları itibariyle sürekli veya son bir yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak durdurulması kararı verilmemiş olması, e) Kurucuların yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, emniyeti suistimal, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, istihsal kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlardan dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması, f) Kurucuların yetkililerinin 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde düzenlenen suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçundan ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 8’inci maddesinin birinci fıkrasında düzenlenen terörün finansmanı suçundan mahkum olmamış olmaları, gerekir. 4.2.6.3. Asgari Fon Tutarı Fonların kuruluşta asgari fon tutarı 2010 yılı için 4.050.000 TL’ndan az olamaz. Bu tutar her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranı dikkate alınarak belirlenir. 4.2.6.4. Fon İçtüzüğünün Hukuki Niteliği Fon içtüzüğü, katılma belgesi sahipleri ile kurucu, saklayıcı ve yönetici arasında fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını, vekalet akdi hükümlerine göre yönetimini ve garantili fonlarda kurucunun kurduğu fona garantör olması halinde garantiye ilişkin esasları konu alan genel işlem şartlarını içeren iltihaki bir sözleşmedir 4.2.6.5. Katılma Belgeleri Katılma belgesi, belge sahibinin kurucuya karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evrak niteliğinde bir senet olup kaydi değer olarak tutulur. İçtüzüğünde kurucu dışındaki aracı kuruluşlarca serbestçe alım satımı öngörülen A tipi yatırım fonlarının katılma belgeleri menkul kıymet sayılır. 4.2.6.6. Katılma Belgelerinin Fiyatları ve Pay Değeri Katılma belgesi, temsil ettiği değerin tam olarak nakden ödenmesi şartıyla satılabilir. Katılma belgelerinin itibari değeri yoktur. Fon pay değeri fon toplam değerinin tedavüldeki katılma belgelerinin kapsadığı pay sayısına bölünmesiyle elde edilir. A tipi fonlarda ve likit fonlar dışındaki B tipi fonlarda, katılma payı alım-satımlarında içtüzük hükümleri uyarınca verilen alım-satım emirleri, emrin verilmesini takip eden ilk hesaplamada bulunacak pay fiyatı üzerinden yerine getirilir. İçtüzüklerinde hüküm bulunmak kaydıyla aynı gün içinde iki fiyat açıklanabilir. Diğer fon türlerinden farklı olarak, serbest yatırım fonlarının pay fiyatları en az ayda bir kere hesaplanmak ve fon yatırımcılarına bildirilmek zorundadır. Bu fonların içtüzüklerinde katılma paylarının fona iadesi için pay fiyatlarının ilan süresinden daha farklı ve uzun süreler belirlenebilir. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının pay fiyatları en az ayda ______________________________________________________________________ 195 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU iki kere hesaplanmak ve ilan edilmek zorundadır. 4.2.6.6.1. Katılma Belgelerinin Alım-Satımı Katılma belgesi sahipleri belgelerini fon içtüzüklerinde belirlenen esaslara göre fona iade etmek suretiyle paraya çevirebilirler. Ayrıca içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurucusunun talebi ve Borsa'nın uygun görmesi üzerine menkul kıymet niteliği verilen fonların katılma belgeleri Borsa'da işlem görebilir. Özel fon katılma belgeleri borsada işlem göremezler, bu katılma belgelerinden fona geri dönenler ancak başlangıçta içtüzükte belirlenen kişi ve kuruluşlara satılabilir. 4.2.6.6.2. Katılma Belgesi Alım Satımına Aracılık Borsa’da işlem görmeyen katılma belgelerinin, aracılık amacıyla borsa dışında alım satımı fon içtüzüklerinde hüküm bulunması kaydıyla mümkündür. Bu durumda kurucu dışında fon katılma belgelerinin alım satımına aracılık edecek aracı kuruluşların Kurulca uygun görülecek yöntemlerle kamuya duyurulması zorunludur. Serbest yatırım fonlarının, garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının katılma belgelerinin satışına aracılık edecek kurumların bu konuda yeterli bilgi ve deneyime sahip satış personeli istihdam etmeleri ve söz konusu fon katılma belgesi satışlarının bu satış personeli tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Serbest yatırım fonlarının katılma belgelerinin alım satımı konusunda yetkili kuruluşlar, satış yapılan yatırımcıların bu Tebliğde belirlenen nitelikli yatırımcı vasıflarını haiz olduklarına dair bilgi ve belgeleri temin etmek ve düzenli olarak tutmakla yükümlüdürler. Borsa’da işlem görmeyen anonim şirketlerin hisse senetlerine ve borsada işlem görmeyen borçlanma araçlarına yatırım yapan fonların kurucuları, fon katılma belgelerinin geri dönüşlerinde gerekli likiditenin sağlanmasından sorumludur. Bu kapsamda geri dönen katılma belgeleri kurucu tarafından kendi portföyüne alınabilir. Kurucu ayrıca söz konusu fonların portföylerinin büyütülmesi ve çeşitlendirilmesi amacıyla da fon katılma belgelerini kendi portföyüne alabilir. Kurucu tarafından katılma belgelerinin fon adına alım satımı esastır. Kurucu ve/veya yönetici tarafından gerekli görülmesi halinde fon katılma belgeleri fonun toplam pay sayısının %20’sini aşmayacak şekilde kendi portföylerine dâhil edilebilir. Kurucu ve yönetici tarafından kendi portföylerine alınabilecek katılma belgelerine ilişkin sınırlamalar borsada işlem görmeyen anonim şirketlerin hisse senetlerine ve borsada işlem görmeyen borçlanma araçlarına yatırım yapan fonlar ile serbest yatırım fonları için uygulanmaz. Aracılık amacıyla katılma belgelerinin borsa dışında alım satımı için, kurucu ile alım satımı gerçekleştirecek kuruluşlar arasında alım-satıma aracılık sözleşmesi yapılması zorunludur. Alım-satıma aracılık sözleşmesinde asgari şu hususların bulunması gerekir; a) Sözleşmenin tarafları ile katılma belgeleri sözleşmeye konu olan fonun adı, b) Sözleşmenin süresi, c) Katılma belgelerinin alım-satımına aracılık edecek kuruluşlara ödenecek ücret ve ödeme biçimi, ç) Katılma paylarının alım-satım esasları, d) Günlük alım-satım sonuçlarının fona bildirilme esasları, e) Kurul tarafından gerekli görülecek diğer hususlar. ______________________________________________________________________ 196 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.6.7. Yatırım Fonlarının Yönetimi Yatırım fonunun mal varlığı, kurucunun Kanun’dan, ilgili tebliğden ve fon içtüzüğünden doğan yükümlülüklerini yerine getirmesi ve sorumluluğunu karşılaması dışında hiçbir amaçla kullanılamaz. Fon malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. 4.2.6.8. Fonların Yapabilecekleri Diğer İşlemler Fonlar aşağıdaki işlemleri yapabilirler. Fon portföyüne riskten korunma ve/veya yatırım amacıyla döviz, kıymetli madenler, faiz, finansal göstergeler ve sermaye piyasası araçları üzerinden düzenlenmiş opsiyon sözleşmeleri, forward, finansal vadeli işlemler ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemleri dâhil edilebilir. Vadeli işlem sözleşmeleri nedeniyle maruz kalınan açık pozisyon tutarı fon toplam değerini aşamaz. Portföye alınan vadeli işlem sözleşmelerinin fonun yatırım stratejisine ve karşılaştırma ölçütüne uygun olması zorunludur. Karşılaştırma ölçütü belirlemeksizin opsiyon sözleşmeleri ve mala dayalı vadeli işlem sözleşmeleri garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföyüne hem koruma hem de yatırım amaçlı olarak alınabilir. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonları tarafından, vade ve diğer sözleşme koşulları açısından borsada işlem gören eşdeğerlerinin bulunmaması halinde, borsa dışından, ters repo sözleşmelerine taraf olunabilir, bu bendin birinci paragrafında belirtilen dayanak varlıklar üzerinden düzenlenmiş vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri ile mala dayalı vadeli işlem sözleşmeleri ve mala dayalı opsiyon sözleşmeleri satın alınabilir ve Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarına yatırım yapılabilir. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonları tarafından borsa dışında yabancı kurumlarla yapılan ters repo sözleşmelerine ancak Kurul düzenlemeleri uyarınca ters repo sözleşmelerine konu olabilecek menkul kıymetlere eşdeğer yabancı menkul kıymetler konu olabilir. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının borsa dışında taraf oldukları sözleşmeler aşağıda yer verilen esaslara tabidir: 1) Sözleşmelerin, alt fonların yatırım amacına uygun olması zorunludur. 2) Sözleşmelerin karşı tarafları ancak Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen derecelendirme kuruluşları tarafından yatırım yapılabilir seviyeye denk gelen derecelendirme notu verilmiş mali kuruluşlar olabilir. 3) Sözleşmelerin herhangi bir ilişkiden etkilenmeyecek şekilde objektif koşullarda yapılması ve adil bir fiyat içermesi zorunludur. Sözleşmelerin bu ilkelere uygunluğunun temini için uygulanacak güvenilir yöntemler ve sözleşmelerle ilgili genel ilkeler alt fon izahnamelerinde belirlenir ve kamuya açıklanır. 4) Sözleşmelerin alt fonun fiyat açıklama dönemlerinde makul değeri üzerinden nakde dönüştürülebilir olması zorunludur. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonlarının alt fonlarının portföylerine borsa dışından alınan sözleşmelerin bu bendin dördüncü paragrafının (2) ve (4) nolu alt bentlerinde sayılan niteliklere uygunluğunu tevsik edici tüm bilgi ve belgeler, sözleşmelerin portföye dâhil edilmelerini takip eden 10 işgünü içinde Kurula gönderilir. Gerekli nitelikleri taşımadığı Kurulca tespit edilen sözleşmeler fon portföyünden ______________________________________________________________________ 197 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU çıkarılarak Kurul düzenlemelerine uygun olan sözleşmeler portföye dâhil edilir. Sözleşmelerin portföyden çıkarılması nedeniyle doğan masraf ve zararlar fon malvarlığına yansıtılamaz. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföylerine alınan opsiyon sözleşmeleri ve Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları nedeniyle maruz kalınan toplam risk tutarı fon toplam değerini aşamaz. Serbest yatırım fonları bu maddede yer alan işlemleri, belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın fon içtüzüklerinde yer alacak yatırım stratejileri ve limitleri dahilinde gerçekleştirebilirler. 4.2.6.9. Fonun Sona Ermesi Kurucunun iflası veya tasfiyesi halinde Kurul, fonu uygun göreceği başka bir kuruluşa tasfiye amacıyla devreder. Saklayıcı kurumun iflası halinde, kurucu fon varlığını Kurulca uygun görülecek başka bir kuruluşa devreder. İflas veya tasfiye durumları dışında fonun başka bir kurucuya devri ancak Kurulun uygun görüşünün alınması kaydıyla mümkündür. Kurucu değişikliği içtüzük değişikliği gerektirdiği için, bu konuda Tebliğin gerektirdiği yükümlülükler 30 gün içinde yerine getirilir ve bu içtüzük değişikliği en yüksek tiraja sahip beş gazetenin üçünde iki gün süreyle ilan edilir. Kurucu değişikliğinin öncesinden kaynaklanan mevzuata aykırılıklardan her iki kurucu da müteselsilen sorumludur. Bu durumdan başka aşağıdaki nedenler de fonun sona ermesine yol açar. a) Fon içtüzüğünde bir süre öngörülmüş ise bu sürenin sona ermesi, b) Fon süresiz ise kurucunun Kurulun uygun görüşünü aldıktan sonra 6 ay öncesinden feshi ihbar etmesi, c) Kurucunun fon kurma koşullarını kaybetmesi, d) Kurucunun mali durumunun zayıflaması, fonun kendi maliyetlerini karşılayamaz durumda olması ve benzer nedenlerle fonun devamının yatırımcıların yararına olmayacağının Kurulca tespit edilmiş olması. Ayrıca endeks fonlarda, ay sonları itibarıyla son üç aylık dönemde endeks fonun birim pay değeri ile baz alınan endeksin değeri arasındaki korelasyon katsayısının, fon içtüzüğünde belirtilen korelasyon katsayısının altına düşmesi halinde Kurul, sözkonusu fonun tasfiyesini veya türünün değiştirilmesini isteyebilir. Fon mal varlığı, fon içtüzüğündeki ilkelere göre tasfiye edilir ve tasfiye bakiyesi katılma belgesi sahiplerine payları oranında dağıtılır. Fesih anından itibaren hiçbir katılma belgesi ihraç edilemez ve geri alınamaz. 4.2.6.10. Yatırım Fonlarına İlişkin Mali Tablolar ve Raporlama Menkul Kıymetler Yatırım Fonlarınca düzenlenecek, mali tablolar ile raporların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallara Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:XI, No:6 Sayılı Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Mali Tabloları ve Raporlarına İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ”de yer verilmektedir. Bu düzenlemelerin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. ______________________________________________________________________ 198 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.7. Borsa Yatırım Fonları Sermaye piyasasında ürün çeşitliliğinin artırılması ve hisse senetleri ile yatırım fonlarının avantajlarının bir araya getirilmesi ve yatırımcılara işlem kolaylığı ve esneklik sağlanması amacıyla hazırlanan Seri:VII, No:23 “Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği” 13 Nisan 2004 tarih ve 25432 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tebliğin amacı, borsa yatırım fonlarının kuruluşlarına, faaliyet ilke ve kurallarına, katılma belgeleri ile bunların halka arzına ve kamunun aydınlatılmasına ilişkin esasları düzenlemektir. Borsa Yatırım Fonu, katılma belgeleri borsa pazarlarında işlem gören, fonun oluşturma sürecine doğrudan katılan yetkilendirilmiş katılımcıların (SPK tarafından uygun görülen aracı kurum ve bankalar) fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak biçimde, portföyde bulunan menkul kıymet ve nakdi bir araya getirerek karşılığında fon katılma belgesi alabildiği ya da en az asgari işlem birimine karşılık gelen fon katılma belgelerini saklamacı kuruluşa iade edip karşılığında fonun içindeki menkul kıymetlerin payına düşen kısmını alabildiği, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre portföy işletmek amacıyla kurulan malvarlığıdır. Borsa yatırım fonları, endeks fon şeklinde kurulabilir. Fon, Kurul tarafından uygun görülen bir endeksi baz alarak endeks kapsamındaki menkul kıymetlere, bu menkul kıymetlerin endeksteki ağırlıklarını dikkate alarak yatırım yapabilir. Endeks Fon olarak kurulabilen borsa yatırım fonları, portföyünün en az %80’i devamlı olarak baz alınan ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından uygun görülen bir endeks kapsamındaki menkul kıymetlerden oluşan ve Tebliğin ekinde yer alan formüle uygun olarak yapılan hesaplama çerçevesinde, baz alınan endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı en az %90 olacak şekilde, baz alınan endeksi takip etmek üzere kurulur. Fon, baz alınan endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden kopyalama yoluyla veya seçilen bir kısmından örnekleme yoluyla oluşturulabilir. Yatırımcının talebi halinde, fon katılma belgeleri yetkili bir saklama kuruluşuna teslim edilmek suretiyle fonun içindeki menkul kıymetler ile değiştirilebilir. Bu süreç, fon katılma belgelerinin saklamacı kuruluşa teslim edilerek karşılığında söz konusu katılma belgelerine tekabül eden menkul kıymet ve nakdin teslim alınması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Benzer bir biçimde, bir işlem biriminin içindeki menkul kıymetlerin yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından saklamacı kuruluşa teslim edilmesi suretiyle yeni katılma belgelerinin oluşturulması ve bu katılma belgelerinin borsada satılması mümkündür. 4.2.7.1. Katılma Belgelerinin Halka Arzı Kurucu tarafından en az Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğinin 20’nci maddesinde belirtilen asgari fon tutarı kadar fona avans konulması ve/veya söz konusu tutar kadar borsa dışında süreli bir halka arz gerçekleştirilmesi yoluyla oluşturulur. Halkın arzın süresi 2 iş gününden az 30 iş gününden fazla olamaz. Bu süre Kurul’dan uygun görüş almak suretiyle uzatılabilir. ______________________________________________________________________ 199 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurucunun fona avans tahsis etmesi durumunda, bu avansla fon portföyü en geç üç gün içinde içtüzük hükümlerine göre kurucu tarafından oluşturulur. Borsa fonu katılma belgelerinin kayda alınması için kurula yapılan başvurular sonucunda Kurul tarafından kayda alınan katılma belgeleri, kurucunun Borsaya başvurması halinde, İMKB mevzuatı çerçevesinde, Borsanın uygun göreceği ilgili pazarda işlem görür. Borsa Fonlarının ilk halka arzında, halka arz edilecek katılma belgelerinin halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının taahhüt edilmesine ilişkin olarak, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerine uygun olarak aracılık yüklenimi sözleşmesinin imzalanması zorunludur. 4.2.7.2. Borsa Yatırım Fonlarının İşleyiş Esasları ve Katılma Belgeleri Borsa fonlarının birincil piyasa işlemleri yetkilendirilmiş katılımcılarla saklamacı kuruluş arasında yeni fon katılma belgelerinin oluşturulması ve fon katılma belgelerinin, geri alınması süreçlerinin ayni olarak gerçekleştirildiği işlemlerden oluşur. Fon katılma belgelerinin oluşturulma sürecinin ardından, yetkilendirilmiş kurumlar aracılığıyla elde edilen yeni oluşturulan fon katılma belgelerinin, borsada alım satıma tabi tutulması fonun ikincil piyasa işlemlerini oluşturur. Tedavülde bulunan katılma belgesi sayısının artırılmak istenmesi halinde, belirlenen fon tutarını aşmamak kaydıyla, fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak şekilde, fon portföyünde yer alan menkul kıymet ve nakdi nakdi bir araya getiren yetkilendirilmiş katılımcı, bunları saklamacı kuruluşa teslim ederek asgari işlem miktarı ve katları kadar yeni fon katılma belgesi oluşturur. Fon katılma belgelerinin tümünü veya bir kısmını elinden çıkarmak isteyen yetkilendirilmiş katılımcı, en az bir asgari işlem limiti oluşturur ve söz konusu katılma belgelerini saklamacı kuruluşa teslim eder. Fon katılma belgelerinin geri alımını gerçekleştirmek ve yeni fon katılma belgeleri oluşturmak üzere yetkilendirilmiş katılımcı veya katılımcılar ile kurucu arasında sözleşme imzalanır ve söz konusu yetkilendirilmiş katılımcılar izahnamede belirtilir. Yetkilendirilmiş katılımcılar, fon katılma belgelerinin oluşturulması ve geri alınması işlemlerini asgari işlem birimini oluşturan bloklar halinde gerçekleştirir. Asgari işlem biriminin miktarı Sermaye Piyasası Kurulunun ve saklamacı kuruluşun uygun görüşü alınarak kurucu tarafından belirlenir ve fon iç tüzüğünde yer alır. Her bir fon katılma belgesinin net aktif değeri ve işlem fiyatı olmak üzere iki ayrı değeri bulunur. Net aktif değer; katılma belgesi sahiplerinin adına fona dahil edilen menkul kıymet portföyünün ve/veya fonun yatırım yaptığı diğer varlıkların toplam değerine alacakların eklenip borçların düşülmesi suretiyle bulunan tutarı ifade eder. Net aktif değerin mevcut katılma belgesi sayısına bölünmesi sonucunda pay başına net aktif değer bulunur. İşlem fiyatı ise, borsada işlem gününde gerçekleşen son fiyattır. Borsa fonu katılma belgesi, belge sahibinin kurucuya karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren menkul kıymet niteliğinde bir senet olup, kaydi değer halinde tutulur. ______________________________________________________________________ 200 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.2.7.3. Kamuyu Aydınlatma Baz alınan endeksin ve fon portföyünün kamuya açıklanma periyotları ve zamanlamaları konusunda ayrıntılı bilgilerin izahnamede yer alması zorunludur. 4.2.8. Konut Finansmanı Konut finansmanı, konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması, konutların finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanması, sahip oldukları konutların teminatı altında tüketicilere kredi kullandırılmasıdır. Bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansmanı amacıyla kullandırılan krediler de konut finansmanı kapsamındadır. Konut finansmanı kuruluşları konut finansmanı amacıyla doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması uygun görülen finansal kiralama şirketleri ve finansman şirketleridir. Hazine Müsteşarlığı konut finansmanına ilişkin sigorta sözleşmeleri ile ilgili usul ve esasları Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'nin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ise konut finansmanı kapsamındaki kredilerin yeniden finansmanına ilişkin usul ve esasları Türkiye Bankalar Birliğinin görüşlerini alarak belirlemeye yetkilidir. Kurul, ihraç edilecek ipotekli sermaye piyasası araçlarının dayanağı veya teminatı olan kredi ve finansal kiralama alacakları için, kredi açılması veya finansal kiralama sözleşmesi yapılması, bu alacakların konut finansman fonu portföyüne alınması ya da ipotek teminatlı menkul kıymetlere dayanak oluşturan teminat havuzuna dahil edilmesi veya fon portföyüne alınan ya da teminat havuzuna dahil edilen alacakların yeniden değerlenmesi aşamalarında, konut değerlemesinin gayrimenkul değerleme faaliyeti konusunda yetki verilmiş kişi veya kurumlar tarafından yapılmış olmasını zorunlu tutmaya yetkilidir. 4.2.8.1. Konut Finansmanı Fonu Konut finansmanı fonu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler (İDMK) karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak malvarlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır. Fon malvarlığı, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Kurul, fon portföyündeki varlıklara ilişkin kayıtların ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde de tutulmasını zorunlu tutabilir. 4.2.8.2. Fon Kurucularının Nitelikleri, Kuruluş ve Portföydeki Varlıklara İlişkin Esaslar, İflas ve Tasfiye Fon kurmak isteyen kurucuların; ______________________________________________________________________ 201 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU a) Kendi özel mevzuatları ve/veya sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde sahip olmaları gereken kriterleri sağlamaları ve faaliyetlerinin, tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla sürekli veya son 1 yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak sınırlandırılması veya durdurulması kararı verilmemiş olması, b) Yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, inancı kötüye kullanma, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, dolanlı iflas, istihsal kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlardan dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması, gerekir. Kurucu olacak aracı kurumların, Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri ile birlikte ayrıca; a) Sermaye Piyasası Kanununda belirtilen sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunmak üzere (30 uncu maddesinin (a), (b), (c), (d), (e) ve (f) bentlerinde tanımlanan sermaye piyasaları faaliyetlerin) Kuruldan izin almış olmaları, b) Asgari özsermayelerinin, sahip olunan tüm yetki belgelerine karşılık gelen asgari özsermaye tutarının en az 10 katı olması, c) Sermaye yeterliliği tabanı tutarlarının olması gerekenin en az %30 fazla olması, gerekmektedir. Kurucu; Kurulca belirlenen standarda uygun olarak hazırlanan başvuru formu, fon içtüzüğü ve başvuru formunda belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte Fonun kuruluşuna izin verilmesi ve İDMK’lerin kayda alınması talebiyle Kurula başvurur. Kurul, BDDK’nin denetim ve gözetimine tabi kuruluşların Fon kurmak üzere Kurula başvurmaları halinde başvuran kuruluşun fon kurucusu olmasını engelleyecek bir hususun bulunup bulunmadığına ilişkin olarak BDDK’nin görüşünü alır. Fonun kuruluş ve İDMK’lerin kayda alınma başvuruları birlikte değerlendirilerek sonuçlandırılır. Kurul, başvuruların elektronik ortamda yapılmasını isteyebilir. Başvurunun uygun görülebilmesi için ayrıca; a) Fon kurulunun oluşturulmuş, fon denetçisinin ve bağımsız denetim kuruluşunun atanmış, iç kontrol sisteminin kurulmuş, saklama, muhasebe, belge ve kayıt sisteminin geliştirilmiş olması, b) İpotekli konut kredileri ile İDMK’nin yönetimi için yeterli mekan, teknik donanım ve örgütlenmenin sağlanmış, bunlara ilişkin insan kaynaklarının belirlenmiş olması, c) Fonun kuruluşu ve yönetimine ilişkin olarak sermaye piyasası mevzuatında belirlenen şartlara uyumun sağlanmış olması, gereklidir. Fon kurucuları, her fon için üç kişilik bir fon kurulu atar. En az bir fon kurulu üyesinin bağımsız üye olması zorunludur. Fon kurulu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde fonu temsil eder ve yönetir. Fon portföyüne alınan varlıkların kayıtlarının doğruluğundan ve bu varlıkların korunması ve saklanmasından fon kurulu sorumludur. Fon kuruluna ilişkin şartlar ile fon varlıklarının yönetimine ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir. Fon içtüzüğü, ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahipleri, kurucu ve fon kurulu arasında, fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını ve vekalet akdi hükümlerine göre yönetimini konu alan iltihaki bir sözleşmedir. ______________________________________________________________________ 202 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Fon portföyü farklı sınıflara ayrılarak bu sınıflar üzerine farklı haklar içeren ipoteğe dayalı menkul kıymetler ihraç edilebilir. Farklı ipoteğe dayalı menkul kıymet ihraçları ile ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahiplerine verdiği haklara ilişkin esasların fon içtüzüğünde belirlenmesi şarttır. Kurul, portföydeki varlıkların değerleme esaslarına, fonun faaliyet ve yönetim ilkelerine, birleşmesine, sona ermesine ve tasfiyesine, fon içtüzüğü, fon yönetim sözleşmesi ve saklama sözleşmesinin kapsamına, değiştirilmesine, tescil ve ilanına ilişkin usül ve esasları belirlemeye yetkilidir. Kurucu veya fonun geri ödeme güçlüğüne düşmesi halinde Kurul, fonun yönetim ve temsilinin Yatırımcıları Koruma Fonu veya atanacak diğer bir fon kurulu tarafından yürütülmesine veya fonun başka bir kurucuya devredilmesine karar verebilir. Bu durumda, kurucunun garanti vermiş olması halinde, ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının geri ödemelerinin fon malvarlığından karşılanamayan kısmının tam ve zamanında yapılmasına ilişkin yükümlülüğü devam eder. Kurul, atanacak fon kuruluna veya Yatırımcıları Koruma Fonuna bu fıkra kapsamındaki hizmetleri karşılığında fon malvarlığından ödeme yapılması hususunda karar vermeye ve yapılacak ödemenin hesaplanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Fon kurucusunun iflası veya tasfiyesi veya fon kurulu üyelerinin iflası halinde Kurul, gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. 4.2.8.3. İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler İpoteğe dayalı menkul kıymet, fon portföyündeki varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma senedidir. İDMK, fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. İDMK ihraçları, fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir. a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar, d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler. İDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. 4.2.8.4. Varlık Finansmanı Fonu Varlık finansmanı fonu, ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Varlık finansmanı fonu portföylerine alınabilecek varlıklar Kurulca belirlenir. Sermaye Piyasası Kanununun konut finansman fonunu düzenleyen 38/B maddesinin birinci fıkrası (konut finansman fonunun tanımına ilişkin fıkra) dışındaki hükümleri, varlık finansmanı fonları için de uygulanır. ______________________________________________________________________ 203 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.3. Diğer Sermaye Piyasası Kurumları Diğer sermaye piyasası kurumları; kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi, ihraçcıların ve sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar, yatırım danışmanlığı, portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler,varlık yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları, konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları, risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, vadeli işlemler aracılık şirketleri, sermaye piyasasında faaliyette bulunacak gayrimenkul değerleme kurumları ve portföy saklama şirketleridir. 4.3.1. Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşları Derecelendirme faaliyetine ve bu faaliyette bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilecek derecelendirme kuruluşlarına ilişkin esaslar Seri:VIII, No:51 sayılı “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Derecelendirme faaliyeti; kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsar. Kredi derecelendirmesi: a) İşletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin, veya b) Borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilirliğinin derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi: İşletmelerin Kurulca yayımlanan "Kurumsal Yönetim İlkeleri"ne uyumun derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesinde bir bütün olarak tüm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri, yönetim kurulu, ana bölümleri itibarıyla ayrı ayrı olmak üzere 1 ile 10 arasında derece notu verilir. Bu değerler arasında kalan (iki haneye kadar) küsuratlı notlar) tama iblağ edilmeksizin kamuya açıklanır. Derecelendirme yaptırılması ihtiyaridir. Ancak, Kurul tarafından durumlarda derecelendirme yaptırılması zorunlu tutulabilir. gerekli görülen Derecelendirme kuruluşları, işletmelerin talepleri olmaksızın derecelendirme yapabilirler. Derecelendirme kuruluşları, talebe bağlı olmayan derecelendirme çalışması ve sonuçları hakkında kamuya açıklama yapmadan önce ilgili işletmelere bilgi vermek zorundadırlar. Derecelendirme çalışmasında işletmeler hakkında esas alınan bilgilere ilişkin olarak ilgili işletme tarafından yapılan değerlendirmeler, derecelendirme kuruluşlarınca titizlikle dikkate alınır. Derecelendirme faaliyeti, Türkiye'de kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye'de derecelendirme ______________________________________________________________________ 204 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşları tarafından yapılır. 4.3.2. Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketler Sermaye piyasası mevzuatına tabi ortaklıkların, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca değerleme yaptırmaları zorunlu tutulan işlemlerine ilişkin değerleme hizmeti vermek üzere Kurulca listeye alınacak gayrimenkul değerleme şirketlerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VIII, No:35 sayılı “Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketlere ve Bu Şirketlerin Kurulca Listeye Alınmalarına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”de düzenlenmiştir. 4.3.2.1. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Gayrimenkul değerleme uzmanlığı lisansına sahip olanlar, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan Türkiye Değerleme Uzmanları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. Lisans sahibi, lisans almaya hak kazandığının kendisine tebliğinden itibaren üç ay içinde gerekli başvuruyu yapmakla yükümlüdür. Anılan yükümlülüğe uymayan kimselerin lisansı Kurulca iptal edilir. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği, gayrimenkul piyasasının ve gayrimenkul değerleme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere araştırmalar yapmak, eğitim ve sertifika vermek, Birlik üyelerinin dayanışma ve mesleğin gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmalarına yönelik meslek kurallarını ve değerleme standartlarını oluşturmak, haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almak, kendisine mevzuatla verilen veya Kurulca belirlenen konularda düzenlemeler yapmak, yürütmek, denetlemek, Birlik Statüsünde öngörülen disiplin cezalarını vermek, ilgili konularda üyeleri temsilen ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak, mesleki gelişmeleri, idari ve yasal düzenlemeleri izleyerek bu konuda üyeleri aydınlatmakla görevli ve yetkilidir. Birlik, bölgesel ve ülke genelinde gayrimenkul değerleri konusunda istatistikler oluşturur ve yayınlar. Konut finansmanı kapsamında yapılan değerlemelere ilişkin bilgilerin, Birlik tarafından belirlenecek usul ve esaslara göre Birliğe iletilmesi zorunludur. Birlik, alacağı kararlarda ve yapacağı düzenlemelerde, bu Kanuna, Kurul yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve ilgili diğer mevzuata uymakla yükümlüdür. Üyeler, Birlik Statüsüne ve Birlikçe alınacak kararlara uymak zorundadırlar. Birliğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme kuruludur. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliğinin organlarının seçimi, Birlik üyeleri tarafından bu Kanunda öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Seçim yapılacak genel kurul toplantısından en az on beş gün önce, seçimlere katılacak Birlik üyelerini ve temsilcilerini belirleyen liste, toplantının gündemini, yerini, gününü, saatini ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin hususları belirten bir yazı ile birlikte üç nüsha olarak Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek Seçim Kurulu Başkanı hakime tevdi edilir. Hakim gerekli incelemeyi yaparak listeyi ve diğer hususları onaylar, bir sandık kurulu başkanı ve iki sandık kurulu üyesi ile bunlar için birer yedek üye atar. Oy verme işlemi, gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Seçim süresinin ______________________________________________________________________ 205 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sonunda seçim sonuçları tutanakla tespit edilip, sandık kurulu başkanı ve üyeleri tarafından imzalanır. Tutanağın düzenlenmesinden itibaren iki iş günü içerisinde seçimlere yapılacak her türlü itiraz hakim tarafından aynı gün incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve sürekli çıkarma esasları, Kurulun önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun görüşü üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Statüsünde düzenlenir. Birlik, Statünün yürürlüğe girmesiyle tüzel kişilik kazanır. Kurul, Birliğin talebi üzerine ya da res'en gerekli görülen hallerde, Birliğin görüşünü alarak, Statüde değişiklik yapılmasını ilgili Bakanlığa teklif edebilir. Statü, bu teklifin ilgili Bakanlıkça uygun görülmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile değiştirilebilir. Birlik ödentileri, Statüde belirlenen süre içinde ödenmediği takdirde, Birlik tarafından icra yoluyla tahsil olunur. Birlik ödentilerinin ödenmesine dair kararlar 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 68’inci maddesinde yazılı resmi belge niteliğindedir. Üyeler, Birlik Statüsüne ve Birlikçe alınacak kararlara uymak zorundadırlar.Bunlara uymayan üyelere, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Yönetim Kurulunca 1.000 TL’den 5.000 TL’ye kadar para cezası verilir. Bu rakam her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır. Buna göre Birlik 2010 yılında 1.145 TL’sından 5.723 TL’sına kadar idari para cezası verebilecektir. Birlik, verdiği cezaları ilgiliye tebliğ eder ve tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonu’na bildirir. Birliğin her türlü işlem ve hesapları Kurul tarafından denetlenir. Üyeliğe kabul başvurusunun reddi, üyelikten geçici ve sürekli çıkarmaya ilişkin olarak Birliğin yetkili organınca alınan karara karşı, kararın ilgiliye tebliğini izleyen on iş günü içerisinde Kurul nezdinde itiraz edilebilir. İtiraza ilişkin olarak Kurulca verilecek kararlar kesindir. 4.3.3. İpotek Finansmanı Kuruluşları İpotek finansmanı kuruluşları, münhasıran konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması suretiyle kaynak temini amacıyla kurulan, sermaye piyasası kurumu niteliğini haiz anonim ortaklıklardır. İpotek finansmanı kuruluşları faaliyetlerinin gerektirdiği risk yönetimi amaçlı işlemleri yürütebilirler. İpotek finansmanı kuruluşlarının nakden ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiş sermayeleri 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nda kalkınma ve yatırım bankaları için öngörülen tutardan az olamaz. Kurucularının ve sermayelerinin veya oy haklarının doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on veya daha fazlasını teşkil eden paylar ile bu oranın altında olsa dahi yönetim kurullarına üye belirleme imtiyazı veren payların sahiplerinin 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nda banka kurucu ortakları için aranan şartları taşımaları zorunludur. Konut finansmanından kaynaklanan alacakların ve diğer varlıkların teminat gösterilmesi suretiyle ipotek finansmanı kuruluşlarından kaynak temin edilmesi halinde, teminat gösterilen varlıklar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Kurul, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünü almak suretiyle, teminat gösterilen varlıklara ilişkin kayıtların ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde ______________________________________________________________________ 206 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU de tutulmasını zorunlu tutabilir. İpotek finansmanı kuruluşlarının kuruluşuna, faaliyet ilke ve esaslarına, faaliyetler itibarıyla izin esaslarına, tabi olacakları yükümlülüklere ilişkin hususlar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünü almak suretiyle, Kurul tarafından belirlenir. İpotek finansmanı kuruluşlarının kuruluş ve faaliyet izni almak üzere Kurula başvurması şarttır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun gözetim ve denetimine tabi olan bir kuruluşun iştirak etmesi öngörülen ipotek finansmanı kuruluşları için kuruluş izni alınmak üzere Kurula başvurulması halinde, kuruluş izni verilebilmesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünün alınması zorunludur. 4.3.3.1. İpotek Finansmanı Kuruluşlarının Tedrici Tasfiyesi Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca yetkileri kaldırılan ipotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyelerine Kurulca karar verilebilir. Bu kurumların tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. Tedrici tasfiyenin amacı, ipotek finansmanı kuruluşlarının mal varlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde edilen bedeli tahsis ederek tasfiye etmektir. Tedrici tasfiye karar ve işlemlerinde 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu ve diğer mevzuatın tasfiye ile ilgili hükümleri uygulanmaz. İpotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyelerinin uygulama usul ve esasları Kurulca belirlenir. Tedrici tasfiye kararı verildikten sonra, ipotek finansmanı kuruluşunun yasal organlarının görev ve yetkileri, tasfiye sonuçlanıncaya kadar Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yerine getirilir. Ancak, Kurulun, gerektiğinde tedrici tasfiyeye gidilmesine karar vermeksizin, bu kuruluşların doğrudan tasfiyesini isteme hakkı saklıdır. Hakkında tedrici tasfiye kararı verilen ipotek finansmanı kuruluşunun ödemeleri durur ve konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları malvarlıkları ile varlık teminatlı menkul kıymetler ve ipotek teminatlı menkul kıymetler teminat havuzları hariç tüm mal varlığı üzerinde, bu karar tarihi itibarıyla sadece Fon tarafından tasarruf edilebilir. Fon, ipotek finansmanı kuruluşunun aktif ve pasifini tespit eder. İpotek finansmanı kuruluşunun, tasfiye kapsamında yer alan yükümlülüklerinden, nakit borçları, tedrici tasfiye kararının verildiği tarihteki anapara ve işlemiş faizleri toplamı üzerinden hesaplanır. İpotek finansmanı kuruluşunun tedrici tasfiye kararının verilmesinden sonra vadesi gelen menkul kıymetlerinden doğan hak ve borçları da, vadeleri itibarıyla belirlenir. İpotek finansmanı kuruluşunun, vadeli borçlarına vadeden, diğer borçlarına ise tedrici tasfiye tarihinden itibaren 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 2’nci maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen kanuni temerrüt faizi yürütülür. Mevzuat uyarınca ipotek finansmanı kuruluşu tarafından verilmiş teminatlar da, aktifin hesabında dikkate alınır. Fon, ipotek finansmanı kuruluşunun tasfiye kapsamında yer alan gerçek hak sahiplerini ve alacak tutarlarını, Kuruldaki kayıtlar, ipotek finansmanı kuruluşunun kayıtları, bu kuruluşun ilgili olduğu diğer resmi ve özel kurumların kayıtları ile güvenilir bulunan diğer bilgi ve belgelere dayanarak tespit eder. İcra ve İflas Kanunu'nun 278, 279 ve 280’inci maddelerinde yazılı hallerin varlığı halinde, Fon tarafından iptal davası açılabilir. ______________________________________________________________________ 207 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU İpotek finansmanı kuruluşunun malvarlığı, tasfiyenin amacı kapsamında yer alan hak sahiplerinin alacağının ödenmesinde kullanılır. Ancak, tasfiye bakiyesi bu alacakların tamamının karşılanmasına yetmezse, ödemeler garameten yapılır. Bu alacaklar tamamen karşılandıktan sonra artan kısımdan, öncelikle kamu alacakları ve kalandan Fonun yaptığı tasfiye giderleri nedeniyle doğan alacağı ödenir. Bakiye, diğer alacaklılara tahsis edilir. İpotek finansmanı kuruluşunun aktifleri, tasfiyenin amacı kapsamındaki hak sahiplerinin alacaklarını, Fondan yapılan ödemeleri ve tasfiye giderlerini karşılamaya yetmezse, Fon, Kurulun uygun görüşüyle ipotek finansmanı kuruluşunun iflasını isteyebilir. 4.3.4. Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri Vadeli işlemler aracılık şirketi münhasıran,Borsada işlem gören mala dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri veya Borsada işlem gören kıymetli maden ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ya da Borsada işlem gören her türlü türev araçların, alım satımına aracılık faaliyetinde bulunmak üzere 06.04.2007 tarih ve 26485 sayılı resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Vadeli İşlemler Aracılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkındaki Seri:V, No:90 sayılı Tebliğde belirlenen şartları yerine getirerek Kuruldan yetki belgesi almış şirkettir. Kuruldan yetki belgesi alan şirketler ilgili borsaya veya borsalara Borsa Üyelik Belgesi almak üzere başvurmak zorundadırlar. Şirketler, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde belirtilen esaslar çerçevesinde yurt dışındaki piyasalarda türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilir. 4.3.4.1. Vadeli İşlem Aracılık Şirketinin Kuruluş Şartları Kuruluş izni başvurularının Kurulca değerlendirilebilmesi için şirketin; a) Anonim ortaklık şeklinde kurulması, b) Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) Kurucularının vadeli işlemler aracılık şirketi kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç, itibar ve yeterli tecrübeye sahip olmaları, e) Ödenmiş sermayesinin, dördüncü maddenin birinci fıkrasının (a) ya da (b) bentlerinde yer alan faaliyetlerde bulunmak üzere kurulacak şirketler için 767.000 TL (c) bendinde yer alan faaliyette bulunmak üzere kurulacak şirketler için 1.533.000 TL'den az olmaması, f) Kurucuları ile sermayedeki doğrudan veya dolaylı pay sahipliği yüzde on veya daha fazla olan gerçek veya tüzel kişilerin muaccel vergi ve prim borcu bulunmaması, g) Sermayesinin yüzde on ve daha fazlasını taahhüt eden kurucuların, gerekli kaynağı kendi ticari, sınai ve sair yasal faaliyetleri sonucunda her türlü muvazaadan ari olarak sağlamaları, ______________________________________________________________________ 208 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU h) Gerçek kişi ortakları ile tüzel kişi ortaklarında %10 ve daha fazla paya sahip gerçek kişilerin, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde aracı kurumların gerçek kişi ortakları için aranan şartları taşımaları, i) Esas sözleşmesinin Kanun hükümlerine ve Kurul düzenlemelerine uygun olması şarttır. (e) bendinde belirtilen sermaye tutarları, her yıl Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenebilir. Bu durumda, artırılacak sermaye tutarı ilgili yılın en geç altıncı ayının sonu itibariyle sağlanır. 4.3.4.2. Ticaret Unvanı ve İşletme Adı Kullanımı Şirketin ticaret unvanında "vadeli işlemler aracılık" ibaresini kullanması zorunludur. Şirketin işletme adı kullanmak istemesi halinde Kuruldan izin alması ve bu adı tescil ve ilan ettirmesi zorunludur. Şirketin yazılı ve görsel basın ve yayın organlarında yer alacak her türlü ilan ve reklamlar ile tüm yazışmalarında işletme adları ile birlikte ticaret unvanlarını kullanmaları şarttır. Şirketin ticaret unvanı sadece yönetim ve denetim çoğunluğunun değişmesine yol açacak şekilde pay sahipliğinin değişmesi halinde bu değişmeyi yansıtmak ve yasal zorunlulukları yerine getirmek amacıyla değiştirilebilir. 4.3.4.3. Faaliyet Süresince Uyulması Gereken Esaslar Bu kuruluşların; a) Faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında işin gerektirdiği mesleki dikkat ve özeni göstermeleri, bu doğrultuda gerekli önlemleri almaları, b) İşlemlerini gerçekleştirirken müşterilerinin çıkarını ve piyasanın bütünlüğünü gözeterek dürüst davranmaları, bu amaç doğrultusunda müşterileriyle olan ilişkilerinde çıkar çatışmalarını önlemeye çalışmaları ve buna uygun bir organizasyon oluşturmaları, doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterilerinin menfaatini gözetmeleri, müşterileri arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde müşterilerine adil davranmaları, c) Faaliyetlerini kullanmaları, sürdürmeleri için sahip oldukları kaynakları etkin bir biçimde d) Müşterileriyle olan ilişkilerinde yatırımcıyı korumaya ilişkin düzenlemeler ile müşteriyi ilgilendiren tüm konularda yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamaları gerekir. Şirket, Sermaye Piyasası Kurulunun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde yer alan aracı kuruluşların yapamayacakları iş ve işlemleri yapamaz. Şirketin iştirakte bulunabileceği kuruluşlar ile iştirak sınırlamaları Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinin halka arza aracılık yetki belgesine sahip olanlar dışındaki aracı kurumlar için geçerli olan hükümlere tabidir. ______________________________________________________________________ 209 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.3.4.4. Müşteriyi Tanıma Kuralı Şirket, 19/11/1996 tarihli ve 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca sözleşme imzalamadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit eder. Müşterek hesaplarda kimlik tespiti her bir hak sahibi için ayrı ayrı yapılır. Müşteri hesabına, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlemiş vekaletname ile yetkilendirilmiş kişiler tarafından işlem yapılabilir. Vekilin kimlik bilgilerinin de müşterilerin kimlik bilgilerinin tespiti esasları çerçevesinde tespiti zorunludur. Şirketlerin, yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan, hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları zorunludur. Şirket, ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım araçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadır. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. 4.3.4.5. Çerçeve Sözleşme İmzalama Yükümlülüğü Şirketin, müşterileri ile mevzuatta belirlenen standartlara uygun yazılı bir sözleşme akdetmesi zorunludur. Şirket, müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalamadan önce söz konusu işlemlerin risklerini belirten bir açıklama yapmak zorundadırlar. Şu kadar ki, şirket nitelikli yatırımcılar dışındaki müşterilerine bu açıklamaları yapmak üzere Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde belirtilen türev araçlara ilişkin risk bildirim formlarını kullanmak ve bu formların birer örneğini söz konusu müşterilerine vermek zorundadır. Sözleşmeler, müteselsil sıra numaralı ve en az iki nüsha olarak düzenlenir ve bir örneği müşteriye verilir. Sözleşmelerde Kurul düzenlemelerine ve ilgili borsa mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını zedeleyici ve şirket lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere yer verilmez. Sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. Çerçeve sözleşme imzalanan her müşteriye ayrı bir hesap numarası verilir. Bir müşteriye verilmiş olan hesap numarası, çerçeve sözleşmesinin sona erme tarihi üzerinden 10 (on) yıl geçmedikçe bir başka müşteriye verilemez. Sözleşme yapılan her müşteri için, sözleşme tarihini izleyen 2 iş günü içerisinde yetkili takas ve saklama kuruluşu nezdinde bir müşteri saklama alt hesabı açılır ya da ______________________________________________________________________ 210 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU açtırılması sağlanır. Müşteri hesap numaraları, yetkili takas ve saklama kuruluşu nezdindeki müşteri saklama alt hesabı için de aynen kullanılır. Gerçek kişi müşterilerin isimlerinde, tüzel kişi müşterilerin unvanlarında meydana gelen değişiklikler, öğrenildiği tarihi izleyen 2 iş günü içerisinde yetkili takas ve saklama kuruluşuna bildirilir. 4.3.4.6. Belge ve Kayıt Düzeni Şirket, Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve borsalara ilişkin mevzuat hükümleri çerçevesinde, işletmenin ihtiyacına uygun birinci sınıf tacirlerin tutmak zorunda oldukları defter ve kayıtları tutmak, belgeleri düzenlemek ve faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıt, belge ve işlemleri ile emir iletiminde Kurulun ve ilgili borsaların düzenlemelerine uymak zorundadır. Şirket, muhasebeleri merkezde tutuluyor olsa bile, şube bünyesindeki müşteri hesaplarını, nakit ve menkul kıymet hareketlerini izleyecek defter ve kayıtları şubelerinde ayrıca tutmak ve bulundurmak zorundadır. Şirket, Kurulun türev araçların alım satımına aracılık faaliyetine ilişkin belgeler ve kayıt düzeni hakkındaki düzenlemelerinde belirtilen ekstre ve raporları söz konusu mevzuatta yer alan esaslar çerçevesinde hazırlayarak müşterilerine göndermek zorundadır. Şirketin faaliyetleri dolayısıyla aldığı ve gönderdiği yazılı, sözlü ve elektronik ortamda düzenlenen her türlü bilgi ve belgeleri, düzenli ve tasnif edilmiş bir biçimde saklaması zorunludur. Bu belgelerin saklama süresine ilişkin olarak 9/7/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 68’inci maddesinin birinci fıkrası hükmüne uyulur. Bu belgelerden ihtilaflı olanların bu süre ile kayıtlı olmaksızın ihtilaf sonuçlanıncaya kadar muhafazası zorunludur. 4.3.4.7. Diğer Hususlar Şirketin iç kontrol sistemi ve teftiş birimi ile müfettişlerin atanması ve görevden ayrılması, Kurulun aracı kurumların iç denetim sistemlerine ilişkin düzenlemelerine tabidir. Şirket, bağımsız denetim düzenlemelerine tabidir. konusunda Kurulun aracı kurumlar için geçerli olan Şirket, Kurulun aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan esaslar çerçevesinde sermaye yeterliliği tablolarını hazırlayarak Kurula göndermek zorundadır. Şirketin faaliyet yetki belgesinin iptali veya faaliyetlerinin geçici olarak durdurulması Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerine tabidir. Hakkındaki Seri:V, No:90 sayılı “Vadeli İşlemler Aracılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Tebliği”nde hüküm bulunmayan hallerde Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri kıyasen uygulanır. 4.4. Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ve ______________________________________________________________________ 211 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları Bu konular Kanunun 40 ve 40/A maddesinde düzenlenmiştir. Aşağıda yalnızca Kanundaki hükümlere yer verilecek olup, İMKB ile ilgili ayrıntılı açıklamalar aşağıda İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI MEVZUATI bölümünde; Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasına ilişkin ayrıntılı açıklamalar ise VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI bölümünde yer almaktadır. 4.4.1. Borsalar Kanunun 40’ncı maddesine göre, Sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği borsalar, özel kanunlarında yazılı esaslar çerçevesinde teşkilatlanarak, menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmekle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliğini haiz kurumlardır. Münhasıran, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile her türlü türev araçlardan oluşan sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği tüzel kişiliği haiz borsalar, Kurulun teklifi ve ilgili Bakanın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu’nun onayı ile kurulur. Bu borsaların kuruluş, teşkilat, faaliyet, denetim, üyelik ilke ve esasları ilgili bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. Bu borsalar anonim şirket niteliğinde kurulursa, yıllık karlarının %20’sinden fazlasını dağıtamazlar. Bu borsalarda işlem görecek sermaye piyasası araçları damga vergisinden muaftır. 4.4.2. Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar Kurul, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sermaye piyasalarından fon sağlamalarına imkan sağlayacak piyasalar ile sermaye piyasası araçlarının alım ve satımının yapıldığı diğer teşkilatlanmış piyasaların kuruluşuna ve bunların güven, açıklık ve kararlılık içinde faaliyet göstermesinin sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. 4.4.3. Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları Kanunun 40/A maddesine göre, kambiyo ve kıymetli madenlerle ilgili borsaları kurmaya, bunların çalışma esaslarını tespite, bu borsalarda faaliyet gösterecek aracılarla ilgili esasları belirleyerek bu borsaların ve aracıların izleme ve denetimi ile ilgili düzenlemeleri yapmaya ilgili bakanlık yetkilidir. Kanunun 40/A maddesi hükmüne dayanarak SPK tarafından “Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları ile Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik” 21.05.2007 tarih ve 26528 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Genel Yönetmeliğe dayanarak Hazine Müsteşarlığı tarafından "Kıymetli Maden Borsaları Üyelik Yetkisi ve Kıymetli Maden Borsası Aracı Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyet Şartlarına İlişkin Yönetmelik" 16 Ekim 1993 tarih ve 21730 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine dayanılarak 1994 yılında çıkarılan İAB Yönetmeliği ile de Borsa'nın çalışma kural ve esasları belirlenmiştir. Kıymetli Madenler Borsası'nda işlem görecek altın standartları ve rafineriyle ilgili Tebliğ ise TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanarak 7 Ekim 1994 tarih ve 22242 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. ______________________________________________________________________ 212 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.4.3.1. Borsa'daki Piyasalar Borsa'nın resmen faaliyete geçmesi 26 Temmuz 1995 tarihinde olmuştur. Borsa'nın açılmasıyla üye kuruluşlar tarafından yurtdışından ithal edilen altının alım satımının gerçekleştirildiği Altın Piyasası faaliyete geçmiştir.Borsa bünyesinde faaliyet gösteren Vadeli işlemler Piyasası ise Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Yönetmeliğinin 18.10.1996 tarih ve 22791 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmasını takiben 15 Ağustos 1997 tarihinde açılmıştır. İstanbul Altın Borsası'nın kıymetli madenlerin fiilen işlem gördüğü bir Borsa konumuna gelmesinde gümüş işlemlerinde uygulanmakta olan %15 Katma Değer Vergisinin, 29 Temmuz 1998 tarihinde 4369 sayılı Vergi Kanunu'nda yapılan değişiklikle kaldırılması önemli bir adım olmuştur. Aynı kanun değişikliğinde Türkiye'de Eti Gümüş A.Ş. tarafından cevherden işlenen granül olarak piyasaya sürülen gümüşler için de katma değer vergisi kaldırılmıştır. Diğer yandan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da 31 Aralık 1998 tarihinde yapılan değişiklikle gümüş de kıymetli madenler kapsamına alınmıştır. Yapılan bu değişiklikle, işlenmiş ve işlenmemiş gümüş ile platinin tanımı ve saflık derecesi belirlenmiştir. İşlenmemiş gümüş ve platin ithal yetkisi de Merkez Bankası ve Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarına tanınmış, söz konusu kıymetli madenlerin alım satımının da yalnızca İstanbul Altın Borsası'nda gerçekleştirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Kıymetli Madenler Borsası'nda işlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği ise 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanmış ve Eti Gümüş A.Ş. de ilgili Tebliğ'de belirtilen rafineriler listesinde yer almıştır. İstanbul Altın Borsası Yönetmeliği'nin ilgili hükümleri, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da yapılan değişikliğe paralel olarak gümüş ve platinin de mevcut Altın Piyasası'nda işlem görmesini sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmiş ve 29 Ocak 1999 tarihli Borsa Genel Kurulu'nda onaylanmıştır. Sermaye Piyasası Kurulunun 8 Nisan 1999 tarih ve 33 sayılı kararıyla onaylanan Yönetmelik 30 Haziran 1999 tarih ve 23741 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmış ve Borsa bünyesinde 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren gümüş ve platin alım satım işlemlerine başlanmıştır. 1 Ekim 1999 tarihinde faaliyete geçen Standart Dışı Altın İşlemleri, İstanbul Altın Borsası bünyesindeki piyasaların ürün çeşitliliğinin artırılıp daha etkin çalışabilmesi, Borsa ile ülkemiz sanayi sektörleri arasında yarattığı istihdam ve katma değer açısından önemli bir paya sahip kuyumculuk sektörünün entegrasyonunun sağlanabilmesi, halkın elindeki atıl kıymetli madenlerin daha iyi değerlendirilmesi ve ülke ekonomisine kazandırılması amacıyla Borsa bünyesinde, kıymetli madenler piyasalarında "hurda altın" olarak tanımlanmakta olan standart dışı altınların işlem görebilmesini amaçlamaktadır. Borsa'daki yatırım ve finansman araçlarının arttırılması yönünde diğer bir adım da Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası'nın kurulmasıdır. Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Yönetmeliği 29 Ocak 1999 tarihli İstanbul Altın Borsası Genel Kurulu'nda kabul edilmiş ve Sermaye Piyasası Kurulunun 8 Nisan 1999 tarih ve 33 sayılı Kararı ile onaylanarak 3 Ağustos 1999 tarih ve 23775 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası 24 Mart 2000 tarihinde açılmıştır. 4.4.3.2. İstanbul Altın Borsası Üyeliği İstanbul Altın Borsası'na Bankalar, Yetkili Müesseseler, Özel Finans Kurumları, Kıymetli Maden Aracı Kurumları ile Yurt Dışında Yerleşik Kişi ve Kuruluşlar üye olabilirler. İstanbul Altın Borsası üyeliğini kazanan kuruluşlar doğrudan doğruya kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydı ile Kıymetli Maden İthalatı yapmaya yetkili olup, İstanbul Altın Borsası Kıymetli Maden Piyasasında işlem yapma hakkına ______________________________________________________________________ 213 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sahiptir. Borsa üyeliğinin kazanılması için yapılması gereken işlemler : 1. TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı'na başvurularak İstanbul Altın Borsası'nda işlem yapabilmek için faaliyet izni alınması, 2. Faaliyet izninin noterden tasdikli bir suretinin eklendiği dilekçe ile İAB Üyelik Belgesi alınmak üzere İAB'ye başvurulması, 3. Aidatın ödenmesi (50.000 ABD Doları giriş ve başvuru tarihinde geçerli olan Genel Kurul tarafından belirlenen yıllık aidat), 4. Üyelik Teminatının tamamlanması (Aracı Kuruşların müşterilerine, diğer üyelere, Borsaya verebilecekleri zararları karşılamak maksadı ile üyelerden 10.000 ABD Doları veya bu tutar karşılığı banka teminat mektubu alınır. Bu teminatı vermeyen üyeler Borsada işleme başlayamaz.), 5. Üye temsilcileri (işlem yapmaya yetkililer) ile takas görevlilerinin belirlenerek bir yazı ile Borsaya bildirilmesi, (Görevlendirilecek kişilerin sabıka kaydı, nüfus cüzdanı sureti ve diploma örneği eklenecektir) 6. Saklama Sözleşmesinin imzalanması, 7. Takas işlemlerini sürdüren T.İş Bankası Altın Borsası nezdinde ilgili hesapların açılması, 8. İstanbul Altın Borsası Yönetim Kurulu tarafından Borsa üyeliğine karar verilmesi ve Borsa Üyelik Belgesi verilmesi. 4.4.3.3. Kıymetli Madenler Piyasası Türk finans sektöründe genç bir Borsa olarak faaliyet gösteren İstanbul Altın Borsası, ülkemiz reel ekonomisi açısından gittikçe artan bir öneme sahip altın sektörü ile finans sektörü arasında köprü görevini üstlenmiştir. İAB'nin açılışından günümüze kadar gelinen süreç içerisinde, altının dünya piyasalarına paralel şartlarda işlem gördüğü bir piyasa ortamının yaratılmasının yanında altın sektörüyle işbirliği imkanlarının geliştirilmesi, altının yanında diğer kıymetli madenlerin de işlem göreceği piyasaların ve kıymetli madenlere dayalı finansal ürünlerin oluşturulması yönünde önemli mesafeler alınmıştır. 26 Temmuz 1995 tarihinde Borsa'nın açılmasıyla birlikte faaliyete geçen Altın Piyasası, üye kuruluşlar tarafından yurtdışından ithal edilen altının serbest piyasa şartlarında alım satımının yapıldığı organize bir piyasadır. Yapılan yasal düzenlemeler sonucu gümüş ve platinin de 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Borsa bünyesinde işlem görmeye başlamasıyla Altın Piyasası fiili olarak Kıymetli madenlerin işlem gördüğü bir piyasa konumuna gelmiştir. 4.4.3.4. Kıymetli Madenler Piyasasına Üyelik Kıymetli Madenler Piyasası'nda Borsa'ya üye Bankalar, Yetkili Müesseseler, Kıymetli Maden Aracı Kurumları, Kıymetli Maden Üretim ve Pazarlanması Faaliyetinde Bulunan Kuruluşlar ve Yurtdışında Yerleşik Kişi ve Kuruluşlar işlem yapabilirler. Üye olmanın ön şartı Hazine Müsteşarlığı'ndan "Altın Borsası Üyelik Belgesi"nin alınmış olmasıdır. Üyelik için ilgili kuruluşların Üyelik Belgesiyle birlikte Borsa’ya başvurması ve Yönetim Kurulu tarafından üyeliğine karar verilmesi gerekmektedir. 4.4.3.5. Kıymetli Madenler Piyasası İşlem Yöntemi Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye temsilcileri tarafından Borsa eksperlerine ______________________________________________________________________ 214 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU verilen emirlerin bilgisayar sistemine girilip "otomatik eşleşme" kuralına göre en iyi alım ve en iyi satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yürütülmektedir. Bilgisayara girilen alım ve satım emirleri bilgi dağıtım ekranları (Reuters, Foreks vd.) vasıtasıyla aynı anda üyelere ve uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır. 4.4.3.6. İşlem Saatleri Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, sabah ve öğleden sonra olmak üzere Borsa'nın açık olduğu her işgününde iki seansta gerçekleşir. Avrupa Piyasalarındaki fiyatların izlenebilmesi için sabah seansı 11:00-13.00 saatlerinde, Amerikan Piyasalarındaki fiyatların izlenebilmesi için öğleden sonra seansı 15:00-16:30 saatleri arasında gerçekleştirilir. 4.4.3.7. Takas Altın Piyasasında takas işlemleri, Takas Merkezi ve Borsa'nın anlaştığı takas bankası aracılığıyla yürütülür. Borsa Takas Merkezi alıcı için satıcı, satıcı için alıcı rolünü üstlenerek altın ve nakit alacaklarını tarafları fiziken karşılaştırmadan yerine getirir. Takas Merkezi üstlendiği bu konumu gereği yükümlülüklerin yerine getirilmemesi riskini de üstlenmiş olur. Üstlenilen bu risk dolayısıyla Borsa tarafından üyelerden yapacakları işlemler karşılığında teminat tesis etmeleri istenir. Altın Piyasasında gerçekleşen aynı gün valörlü işlemlerin takası öğleden sonra başlar. Takas işlemlerinde, altın alım işlemi yapan üye altının karşılığı olan tutarı takas işlemlerini yapan bankadaki takas hesabına yatırarak altını teslim alır. Altın satış işlemi yapan taraf ise teslim etmekle yükümlü olduğu altın miktarını Borsa Takas Merkezine teslim eder. Takas hesabına yatırılan altın tutarının parasal alacaklı olan üyenin hesabına virman edilmesi ve Takas Merkezine teslim edilen altın miktarının altın alacaklı üyenin hesabına virman edilmesiyle takas işlemleri tamamlanmış olur. 4.4.3.8. Teminat Türleri ve Teminat Olarak Kabul Edilen Kıymetler Üyelerin işlem yapmak için iki tür teminat tesis etmeleri zorunludur. Bunlar: Risk Teminatı: Üyelerin işlemleri dolayısıyla diğer üyelere ve Borsa'ya karşı yükümlülüklerini yerine getirmemelerine karşı yatırmak zorunda oldukları teminatlardır. İşlem Teminatı: Üyelerin işlem yapabilmeleri için gerekli olan teminattır. İşlem teminatı, üyenin ilgili gündeki işlem limitini belirler. Son yapılan düzenleme ile bir üyenin yapabileceği işlem miktarı ilgili gündeki toplam işlem teminatının ve kasasında bulundurduğu kıymetli maden toplamının 25 katıdır. Teminatlar, Yönetim Kurulu tarafından belirlenen bankaya veya Borsa Takas Merkezine teslim edilen aşağıdaki değerlerden oluşur: - Altın, TL, Yönetim Kurulu'nca cinsleri belirlenen efektif ve dövizler, Banka teminat mektupları ______________________________________________________________________ 215 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU - Her türlü Devlet Tahvil ve Hazine Bonoları. 4.4.3.9. Borsa Komisyonu Kıymetli Madenler Piyasasında gerçekleşen işlemlerden alıcıdan ve satıcıdan 0.00015 (onbinde bir buçuk) olmak üzere toplam 0.0003 (onbinde üç) komisyon alınır. Bir üyenin kendinden kendine işlem yapması durumunda ise komisyon miktarı iki katı oranında 0.0006 (onbinde altı) uygulanır. Borsa, alıcı üyeden 0.0004 (onbinde dört) oranında da saklama ücreti tahsil eder. 4.4.3.10. İşlem Birimi Piyasa'da işlemler TL/kg, ABD Doları/ons ve Euro/ons üzerinden gerçekleşir. 4.4.3.11. Valör TL/kg ve ABD Doları/ons işlemlerinin valörü aynı günden (T+0) başlamak üzere beş iş gününe (T+5) kadardır. Euro/ons işlemlerinin valörü ise aynı gün (T+0) veya ertesi iş günüdür (T+1). 4.4.3.12. Kıymetli Madenler Piyasasında Altın İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.1. Emir Tipleri Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 3 Mart 1995 tarih ve 22242 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Altın Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen altınlar için verilen ve standart külçe emri ile resmi müzayede emri dışındaki emir türüdür. Standart Külçe Emri: Söz konusu Tebliğ'de tanımlanan 350-450 onsluk (10,88622 kg 24 ayar- 13,37450 kg) altın külçeler için verilen emir türüdür. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği altın satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. 4.4.3.12.2. Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.3. Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent’dir. 4.4.3.12.4. Saflık Derecesi Altın işlemlerinde Hazine Müsteşarlığı'nın "Altın Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen uluslararası rafinerilerden çıkışlı minimum 995/1000, maksimum 999.9/1000 ______________________________________________________________________ 216 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU saflıktaki altınlar işlem görebilir. 4.4.3.12.5. Kıymetli Madenler Piyasası'nda Gümüş İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.6. Emir Tipleri Gümüş işlemlerinde teklif tipi 3 türlüdür: Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen standart külçe gümüş ve platin için verilen emir türüdür. Bu emir türü gümüş için dünya standartlarında kabul edilen 500 ons (15,55174 kg) ile 1250 ons (38,87935 kg) arasındaki külçeleri kapsar. Granül Emir: Söz konusu Tebliğ'de tanımlanan granül gümüşler için verilen emir türüdür. Bu emir türü 99.9 ayar ve 1-35 kg ağırlığındaki torbalanmış granül gümüşü kapsar. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği gümüş satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. Başkanlık gerektiğinde re'sen satışa çıkarma işlemi de yapabilir. Bu durumda kurtaj ücretini Borsa alır. 4.4.3.12.7. Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.8. Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 1 cent'dir. 4.4.3.12.9. Saflık Derecesi Gümüş işlemlerinde Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan "Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen uluslararası nitelikte 99.9/100 saflıktaki gümüşler kabul edilir. 4.4.3.12.10. Kıymetli Madenler Piyasasında Platin İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.11. Emir Tipleri Platin işlemlerinde teklif tipi 2 türlüdür: Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen standart külçe platin için verilen emir türüdür. Bu emir türü platin için 1 kg (32.1507425 ons) ile 6 kg (192.904455 ons) arasındaki külçeleri kapsar. ______________________________________________________________________ 217 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği platin satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. Başkanlık gerektiğinde re'sen satışa çıkarma işlemi de yapabilir. Bu durumda kurtaj ücretini Borsa alır. 4.4.3.12.12. Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.13. Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent'dir. 4.4.3.12.14. Saflık Derecesi Platin işlemlerinde, Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan "Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen 99.95/100 saflıktaki platinler kabul edilir. 4.4.3.12.15. Kıymetli Madenler Piyasasında Standart Dışı Altın İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.16. Emir Tipleri Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Altın Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'in 5. maddesinde belirtilen saflık ve ayardaki standart dışı altının işlem görmesine imkan tanıyan emir türüdür. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği standart dışı altın satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. 4.4.3.12.17. Emir Miktarı Minimum emir miktarı 1 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.18. Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent'dir. 4.4.3.12.19. Saflık Derecesi Standart Dışı altın işlemlerinde, Hazine Müsteşarlığı'nın "Altın Standartları ve Rafinerileri Tebliğ"in 5’inci maddesi ile belirlenen ve ayarları 585/1000 milyem ve yukarısında olan, ______________________________________________________________________ 218 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ağırlıkları ise 1-15 kg. Arası bulunan standart dışı altın külçeler, Türkiye'de kurulacak Altın Rafinerisi veya Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü ya da bu kurumun belirleyeceği kuruluşlarca düzenlenecek ayar raporuna göre Borsa'da standart dışı altın olarak işlem görebilir. 4.4.3.12.20. İstanbul Altın Borsası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası'na Üyelik İstanbul Altın Borsası (İAB) Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasına, Kıymetli Madenler Piyasasının mevcut üyelerin yanında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Hisse Senetleri Piyasası'nda işlem yapan aracı kurumlar da üye olabilmektedirler. Söz konusu üyelik için öncelikle, Sermaye Piyasası Kurulundan "Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Yetki Belgesi"nin alınması gerekmektedir. Bu yetki belgesini alan aracı kuruluşlar, Borsa Yönetim Kurulu'nun belirlediği şartları yerine getirmeleri halinde Yönetim Kurulu kararı ile İAB Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası üyeliğine hak kazanmaktadırlar. Üyeliğe hak kazanılabilmesi için Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenen şartlar aşağıdaki gibidir: - İAB Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasına giriş ve üyelik aidatlarının ödenmesi (Giriş aidatı İAB Kıymetli Madenler Piyasası üyeleri için 2,000 USD, İMKB üyeleri için 60,000 USD'dır. - Yıllık piyasa üyelik aidatı 1,000 USD'dır.) - Taahhütnamenin imzalanması, - Teminatların tamamlanması (Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasında işlem yapılabilmesi için 100,000 USD tutarında işlemlere başlama teminatının yatırılması gerekmektedir), - Üye temsilcilerinin belirlenmesi. 4.4.4. Borsalarla İlgili Ortak Hükümler Kurul, bu madde kapsamındaki borsaların, piyasaların ve diğer teşkilatlanmış piyasaların izleme ve denetim merciidir. Borsaların malı, Devlet malı hükmündedir. Bunlara karşı suç işleyen, görevini kötüye kullanan yahut ihmal eden borsa başkanı ve yönetim kurulu üyeleri ile personeli Devlet memurları gibi cezalandırılırlar. Borsaların başkan ve yönetim kurulu üyeleri ile personeli çalışmaları sırasında ilgililere ve üçüncü kişilere ait öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve kendi yararlarına kullanamazlar. Bu yükümlülük görevden ayrılmalarından sonra da devam eder. SPKn.na göre kurulan borsalar özel bütçe ile idare olunur. Bütçe yılı takvim yılıdır. Bütçeleri ve personel kadroları yönetim kurullarının teklifi üzerine genel kurullarınca kesinleştirilir. Borsaların, kotasyon ücreti, tescil ücreti ve borsa payından oluşan gelirlerinin %5’i Kurul bütçesine gelir olarak kaydedilir. Bu oranı Kurulun talebi üzerine, %10’a kadar artırmaya, borsaların türleri ve gelişmişlik düzeyleri itibariyle daha düşük oranda pay ayrılmasına veya hiç pay ayrılmamasına ilgili Bakan karar verebilir. Ancak Kurula gelir kaydedilecek tutar, borsaların yıllık gelir-gider farkının ve anonim ortaklık niteliğini haiz borsaların yıllık net karının %10’unu aşamaz. Bu maddeye göre ______________________________________________________________________ 219 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yapılacak ödemelerin, gelirin tahakkuk ettiği yılı izleyen takvim yılının en geç dördüncü ayının sonuna kadar yapılması zorunludur. 4.4.5. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 4.4.5.1. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın Hukuki Yapısı (Sermaye Piyasası Kanunu Madde 40) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi, Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesi uyarınca, 2001/3025 tarih ve sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden ve 23.02.2001 tarih ve 24327 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik) hükümlerine tabi olarak kurulan Türkiye’nin ilk özel borsasıdır. 4.4.5.2. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın Kuruluşu Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi” (VOB) unvanı ile bir vadeli işlem borsası kurulması, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 17/8/2001 tarihli ve 39/1101 sayılı Kararına dayanan Devlet Bakanlığı’nın 3/9/2001 tarihli ve 2381 sayılı yazısı üzerine, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun (Kanun) değişik 40’ıncı maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 19/10/2001 tarihinde kararlaştırılmıştır. 4.4.5.3. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik) Kanununun 40’ıncı maddesine göre Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan Genel Yönetmelikle (23/2/2001 tarih ve 24327 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.) vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş, teşkilat, faaliyet, denetim, üyelik ilke ve esasları düzenlenmiştir. Genel Yönetmeliğin 8’inci maddesi uyarınca Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından 05.03.2004 tarihinde VOB’a faaliyet izni verilmiştir. VOB’un 04.02.2005 tarihinde açılması ile birlikte bu yönetmelik gereği İMKB nezdindeki Vadeli İşlemler Piyasası Müdürlüğü’nün faaliyetleri sona ermiştir. 4.4.5.4. Vadeli Yönetmeliği) İşlem ve Opsiyon Borsası Yönetmeliği (Borsa Borsa Yönetmeliğinin amacı, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesi ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca, VOB’un işlem, üyelik, takas ve faaliyet esaslarını düzenlemektir. Borsa Yönetmeliği 27.03.2004 tarihli ve 25415 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik, Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak; vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile her türlü türev araçtan oluşan sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği piyasaları oluşturmak, geliştirmek, oluşturulan piyasaların güven ve istikrar içerisinde, serbest rekabet koşulları altında, dürüstlük ve açıklık ilkeleri çerçevesinde faaliyette bulunmasını sağlamak amacıyla Borsanın çalışma esas ve kurallarını belirlemektedir. 4.4.5.5. Borsanın Yönetim Yapısı ve Organları 4.4.5.5.1. Genel Kurul ______________________________________________________________________ 220 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Borsanın üst karar organı olan genel kurul, pay sahiplerinden oluşur. Genel kurulun görev ve yetkileri şunlardır: a) Borsanın genel politikasını belirlemek ve yönetim kuruluna yetki tanınan haller dışında yönetime ilişkin kararlar almak, yetkili mercilere teklifte bulunmak, b) Yönetim kurulu üyelerini seçmek, ücretlerini belirlemek ve ibra etmek, ibra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ile denetçiler hakkında yapılacak işlemleri ve bunların göreve devam edip etmeyeceklerini karara bağlamak, seçimi genel kurula ait olan komitelerin üyelerini seçmek ve gerektiğinde görevlerine son vermek, c) Denetleme kurulu üyelerini seçmek veya değiştirmek, d) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetleme kurulu raporunu inceleyip karara bağlamak, e) Borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlamak ve kesin hesabı onaylamak, f) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan bütçe ve personel kadrosunu kesinleştirmek, g) Gündemde yer alan diğer hususları görüşüp karara bağlamak, h) Mevzuatla kendisine bırakılmış diğer görevleri yerine getirmek. 4.4.5.5.2. Yönetim Kurulu Genel kurul tarafından en az 5, en fazla 11 kişiden oluşan bir yönetim kurulu seçilir. Genel kurul, ayrıca yönetim kurulu üyeliğinin süresi dolmadan herhangi bir nedenle boşalması halinde yerine geçtiği üyenin görev süresini tamamlamak üzere yönetim kurulu üyeliğine seçilen her üye için birer tane de yedek üye seçer. Genel müdür yönetim kurulu üyesidir ve yönetim kurulu üyeliği genel kurulun onayına sunulur. Yönetim kurulu üyelerinin yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmaları ve mali piyasalar veya vadeli işlem ve opsiyon işlemlerine konu teşkil eden piyasalar hakkında bilgi ve bu alanlarda en az 5 yıl mesleki tecrübe sahibi bulunmaları gerekir. Yönetim kurulu üyeleri 2 yıl için seçilirler. Süresi biten üyenin tekrar seçilmesi mümkündür. Süresi bitmeden yönetim kurulu üyeliğinin sona ermesi ve yedek üyenin de bulunmaması halinde yönetim kurulu tarafından yapılacak ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde yeni üye seçilir. Buna ilişkin yönetim kurulu kararı alındığı tarihten itibaren 5 iş günü içerisinde yönetim kurulu üyeliğine seçilen kişinin yönetmelikte sayılan şartları taşıdığına dair belgeler ile birlikte SPK’nın onayına sunulur. Yönetim kurulu görev ve yetkileri şunlardır, a) Borsa tarafından hazırlanması gereken yönetmelikleri karara bağlamak, b) Borsa üyelik başvurularını karara bağlamak ve gerektiğinde borsa üyelerinin üyelikten geçici veya sürekli çıkarılmasına karar vermek, c) Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin, SPK tarafından yapılan düzenlemeler çerçevesinde borsada işlem görmesi, işlemlerinin durdurulması ve işlemden kaldırılması esaslarını belirlemek, d) Borsada işlemlerin mevzuata ve kurallara uygun olarak düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, e) Yönetmeliklerle belirlenmiş veya ihtiyaç duyulabilecek komiteleri kurarak, üyelerini seçmek ve çalışma esaslarını düzenlemek, f) Yabancı borsa veya kuruluşlarla işbirliği anlaşmaları yapmak, g) Borsada düzeni ve dürüstlüğü bozanlar hakkında disiplin cezası vermek, ______________________________________________________________________ 221 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU h) Borsa bültenini çıkarmak, borsa tarafından açıklanması gereken bilgilerin ve borsada teşekkül eden fiyatların düzenli olarak yayınlanmasını sağlamak, i) Borsanın bütçesini, gelir ve giderlere ilişkin kesin hesabını ve yıllık faaliyet raporunu görüşüp karara bağlamak ve genel kurula sunmak, j) Borsanın personele ilişkin kadrosunu hazırlayarak genel kurula sunmak, k) Borsa gelir kalemlerinin miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekillerini tespit etmek, l) Borsa adına imzaya yetkili olanları ve yetki sınırlarını belirlemek, m) Her türlü personel atamalarını yapmak ve bu atama yetkisini, gerektiğinde yönetim kurulu başkanına devretmek, n) Mevzuatla verilen sair görevleri yerine getirmek, ile görevli ve yetkilidir. 4.4.5.5.3. Denetleme Kurulu Borsanın hesap ve işlemleri pay sahiplerinin göstereceği gerçek kişi adaylar arasından genel kurulca seçilen en az 2 kişiden oluşan denetleme kurulu tarafından denetlenir. Genel kurul ayrıca denetleme kurulu üyeliğinin süresi dolmadan herhangi bir nedenle boşalması halinde yerine geçtiği üyenin görev süresini tamamlamak üzere denetleme kurulu üyeliğine seçilen her üye için birer tane de yedek denetçi seçer. Denetleme kurulu üyelerinin yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmaları ve mali piyasalar veya vadeli işlem ve opsiyon işlemlerine konu teşkil eden piyasalar hakkında en az 5 yıl mesleki tecrübeye sahip bulunmaları gerekir. Denetleme kurulu üyelerinin görev süresi 2 yıldır. Aynı kişinin yeniden denetçi seçilmesi mümkündür. Süresi bitmeden denetleme kurulu üyeliğinin sona ermesi ve yedek üyenin de bulunmaması halinde yapılacak ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde yeni üye seçilir. Bu şekilde belirlenen denetçinin denetleme kurulu üyeliği 5 iş günü içerisinde yönetmelikte sayılan şartları taşıdığına dair belgeler ile birlikte SPK’nın onayına sunulur. Denetleme Kurulunun görev ve yetkileri şunlardır; Denetçiler, borsanın hesap ve işlemlerini mevzuat ve genel kurul kararları çerçevesinde denetlemekle görevli ve yükümlüdürler. Denetçiler yönetime müdahale edemezler, ancak görüşlerini yazılı olarak yönetim kuruluna ve aynı zamanda SPK'ya bildirirler. Yönetim kuruluna bildirilen hususlarda yönetim kurulu gerekli tedbirleri alır. Borsa, denetçilerin talep edeceği bütün bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdür. Denetçiler, her yıl sonunda borsanın işlem ve hesapları hakkında hazırlayacakları raporu genel kurula sunarlar. Denetçiler, gerekli gördükleri takdirde ara raporlar hazırlayıp görüşlerini yönetim kuruluna, genel kurula ve SPK'ya bildirirler. 4.4.5.5.4. Genel Müdür Borsa, Yönetim Kurulunca alınan kararlar çerçevesinde ve Vadeli İşlem Ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi Teşkilat, Görev Ve Çalışma Esasları Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslar dairesinde Genel Müdür tarafından idare ve temsil olunur Genel müdürün hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletmecilik, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, mühendislik ve dengi dallarda en az dört yıllık lisans düzeyinde ______________________________________________________________________ 222 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU öğrenim yapmış olması ve mali piyasalarla ilgili en az 10 yıl mesleki tecrübeye sahip bulunması gerekir. Genel müdürlüğe atanacakların bu maddenin ikinci fıkrasında ve 6’ncı maddede aranan şartları taşıdıklarını gösteren belgelerle birlikte SPK'ya bildirilmesi şarttır. Genel müdürün atanması, SPK tarafından bildirimin alındığı tarihten itibaren 15 işgünü içinde olumsuz bir görüş bildirilmediği takdirde yapılabilir. Herhangi bir nedenle görevden ayrılan genel müdürün, görevden ayrılma nedenleri borsa ve görevden ayrılan tarafından, ayrılış tarihinden itibaren 7 işgünü içinde SPK'ya bildirilir. 4.4.5.6. Borsanın Gelirleri Borsanın gelirleri şunlardır: a) Borsa üyelerinden tahsil olunacak giriş aidatı, b) Borsa üyelerinden tahsil olunacak yıllık aidatlar, c) Disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, d) Borsa payları, e) Borsa Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları, f) Sair gelir ve bağışlar. Bu maddede belirtilen gelir kalemlerinin, sair gelir ve bağışlar dışında kalanların miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekilleri Yönetim Kurulunca belirlenir. Bu gelir kalemlerinden giriş aidatı ve Borsa payı SPK onayı ile yürürlüğe girer. 4.4.5.6.1. Üyeliğe Giriş Aidatı Borsa üyelerinden bir defaya mahsus olmak üzere, tutarı Yönetim Kurulu tarafından belirlenip SPK tarafından onaylanan giriş aidatı tahsil olunur. Giriş aidatı, üyeliğin kesinleşmesinden itibaren 10 iş günü içerisinde, Borsanın belirleyeceği banka hesaplarına yatırılır. Üyeliğe giriş aidatı yatırılmadan üyeler işlemlere başlayamazlar. Üyelikten ayrılma veya çıkarılma durumunda bu tutarlar geri ödenmez. 4.4.5.6.2. Yıllık Üyelik Aidatı Borsa üyeleri Yönetim Kurulu tarafından belirlenen tutarda yıllık aidat öderler. 4.4.5.6.3. Borsa Payı Üyeler tarafından gerçekleştirilen alım satım işlemleri üzerinden, üye, işlem ve sözleşme türü bazında Yönetim Kurulunca belirlenen ve SPK tarafından onaylanan miktar veya oranda Borsa tarafından bir pay alınır. Birinci fıkradaki hükümler çerçevesinde, Borsa payı alınmaması veya Borsada gerçekleştirilen alım satım işlemleri esas alınarak aylık üyelik bedeli alınması veya diğer ücret yöntemleri kararlaştırılabilir. 4.4.5.6.4. Diğer Ücret, Komisyon ve Gider Karşılıkları Borsa Yönetmeliğinde belirtilen ücretlerden ayrı olarak Borsa üyelerden, sunduğu diğer hizmetlerle ilgili olarak, iletişim masrafları, Borsa binasını ve diğer kaynakları kullanım ______________________________________________________________________ 223 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ücretleri ve diğer giderlere katılım payı talep edebilir. 4.4.5.6.5. Borsaya Ödenmesi Gereken Tutarların Ödenmemesi Borsa payı, giriş aidatı, üyelik aidatı, üyelik teminatı, cezalar ve Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları gibi üyelerin Borsaya ödemesi gereken tutarların vadesinde ödenmemesi durumunda Borsa süre vererek ilgili üyenin üyeliğini askıya alabilir. Ödemenin verilen süre içerisinde yapılmaması durumunda ilgili üyenin üyelikten çıkartılmasına Yönetim Kurulu karar verebilir. 4.4.5.7. Borsa Üyeliği Sermaye Piyasası Kurulundan alım satım aracılığı yetki belgesine almış olan aracı kurum ve bankaların ve vadeli işlem aracılık şirketlerinin tamamı Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’na üye olabilirler. 4.4.5.7.1. Borsa ve Takas Merkezi Üyelik Şartları Borsa üyesi olabilmek için en az aşağıdaki şartların sağlanmış olması gerekir: a) SPK’dan türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi alınmış olması, b) Borsa Yönetim Kurulunca hazırlanan Borsa Üyelik Taahhütnamesinin istenebilecek diğer taahhütnamelerin imzalanarak ibraz edilmiş olması, veya c) Sermaye ve özkaynak yapılanması yönünden şirket mali yapısının Borsa Yönetim Kurulunun belirleyeceği kriterlere uygun olması, d) Borsa Yönetmeliği ile bu Yönetmeliğe dayanılarak yapılan düzenlemelerde öngörülen, teminat ve giriş aidatı gibi tutarların yatırılmış olması ve işlemlerin yürütülebilmesi için gerekli teknolojik donanımın, organizasyon yapısının, personelin ve mali kaynakların sağlanmış olması, e) Borsa Yönetim Kurulunca istenebilecek diğer bilgi ve belgelerin sunulmuş olması, f) Borsaca öngörülmesi durumunda, müşterilere ve diğer üçüncü şahıslara karşı doğabilecek mali ve hukuki sorumluluğu teminat altına almak amacıyla genel ve özel mahiyette sigortaların yaptırılması, g) Takas Merkezi tarafından Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde talep edilecek belge ve bilgilerin ibraz edilmiş olması. Takas üyeliği şartları Borsanın uygun görüşü alınarak Takas Merkezi tarafından belirlenir. Takas üyeliğine kabule, Borsanın uygun görüşü doğrultusunda ve Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Takas Merkezi karar verir. Takas Merkezine üye olacak kuruluşlardan içeriği Takas Merkezi tarafından belirlenen ve Yönetim Kurulu tarafından onaylanan Takas Üyeliği Taahhütnamesinin imzalanarak ibrazı istenir. Borsaya üye olmadan Takas Merkezine üye olunamaz. TC Merkez Bankasının Borsa ve Takas Merkezi üyeliği için yukarıdaki şartlar aranmaz. 4.4.5.7.2. Üyelik Türleri ______________________________________________________________________ 224 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU VOB’ye üye olunmakla, Borsa Yönetmeliğinde yer alan hükümlere ve Borsa Yönetmeliğine dayanılarak Borsa tarafından alınan genel ve özel nitelikli kararlara ve yapılan diğer düzenlemelere, Borsa bülteninde yer alan duyurulara ve Takas Merkezinin bu Yönetmelik çerçevesinde alacağı genel ve özel nitelikli kararlara uyulacağı ve tabi olunacağı kabul ve taahhüt edilmiş sayılır. Borsada, takas üyesi Borsa üyeleri ve takas üyesi olmayan Borsa üyeleri olmak üzere iki tür üyelik bulunur. Takas üyesi Borsa üyeleri; sahip oldukları yetkiler bakımından doğrudan takas üyesi ve genel takas üyesi olarak ikiye ayrılır. Doğrudan takas üyeleri; sadece kendilerinin veya müşterilerinin işlemlerinin takasını gerçekleştirmeye yetkilidir. Bu üyeler, başka bir Borsa üyesinin takasını garanti edemez. Genel takas üyeleri, doğrudan takas üyelerinin yetkisine ilave olarak diğer Borsa üyelerinin işlemlerinin takasını garanti etmeye yetkilidir. Genel takas üyeleri tarafından, pazar bazında takas garantisi verilebilir. Takas garantisi Takas Merkezine karşı verilir. 4.4.5.7.3. Borsa Üyelerinin Yükümlülükleri ve Hakları Müşterilerin Riskler Hakkında Bilgilendirilmesi Üyeler, Kurulun 7/9/2000 tarihli ve 24163 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:46 sayılı Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğinde belirtilen Türev Araçlar Risk Bildirim Formunu söz konusu Tebliğde belirtilen şekilde kullanmak zorundadırlar. Üyelerin Tutacakları Defter, Belge ve Kayıtlar Üyeler, TTK, vergi ve sermaye piyasası mevzuatında öngörülen tüm defter ve belgeleri tutmak ve müşteri ekstrelerini göndermekle yükümlüdürler. Üyeler, Borsa ve takas işlemleri ile ilgili olarak emirlerin alınması, kaydedilmesi, muhasebeleştirilmesi gibi tüm konularda Kurulun 27/8/2001 tarihli ve 24506 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:51 sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ”inde belirtilen hükümlere uymak ve ilgili belgeleri düzenlemekle mükelleftirler. Başka bir mevzuatta daha uzun bir süre öngörülmemişse, üyeler yaptıkları işlemlerle ilgi tüm kayıtların asıllarını Kurulun 31/1/1992 tarihli ve 21128 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde öngörülen süre kadar saklamak ve istendiğinde Borsaya ve/veya Takas Merkezine vermekle yükümlüdürler. Üyelerin Periyodik Raporlama ve Diğer Bilgi Verme Yükümlülükleri Üyeler, Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek mali tablolar ile diğer bilgi ve raporları Borsa ve/veya Takas Merkezine göndermekle mükelleftirler. Üyeler, ilgili mevzuatlarında öngörülen izne tabi yönetimin kontrolünü değiştirecek tutarda olan pay devirlerini, Yönetim Kurulu üyelerinde, denetçilerinde, üst yönetim ile birinci derece ve Borsa ve Takas Merkezi ile olan işlemlerde imzaya yetkili olan ______________________________________________________________________ 225 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU personelinde meydana gelen değişiklikleri, değişikliğin meydana geldiği tarihi izleyen ilk iş günü içinde Borsa ve Takas Merkezine bildirir. Kurulun, sermaye yeterliliği düzenlemelerinde yer alan asgari şartların sağlanamaması durumunda, olayın anlaşılmasını takiben söz konusu durum üye tarafından derhal Borsaya bildirilir. Üyeler, müşterilerine ait kimlik bilgilerini bulundurmak ve istendiğinde Borsaya iletmek zorundadırlar. Üyeler, Borsa tarafından istenebilecek her türlü bilgi ve belgeyi aksi Borsa tarafından belirlenmedikçe izleyen iş günü içerisinde Borsaya bildirmekle yükümlüdürler. Üyeler ayrıca aşağıdaki durumlara ilişkin bilgileri oluştukları tarihi takip eden ilk iş günü içinde Borsa ve Takas Merkezine bildirmekle mükelleftir: a) Aleyhlerine mali durumlarını önemli ölçüde etkileyebilecek dava açılması, haciz veya iflas yoluyla takip başlatılması veya haklarında ihtiyati tedbir veya haciz kararı alınması ya da mali durumlarını önemli ölçüde etkileyebilecek diğer gelişmelerin ortaya çıkması, b) Diğer Borsalara ve piyasalara üye olunması, c) Sermaye piyasası mevzuatına aykırılık nedeniyle haklarında idari ve/veya cezai soruşturma başlatılması, d) Adres ve iletişim bilgilerinde değişiklik olması, e) Açık pozisyon sahibi müşterilerinin ödeme güçlüğü içinde bulunduğunun veya hakkında iflas yolu ile takip başlatıldığının öğrenilmesi. Takas üyelerinin Takas Merkezine verecekleri bilgi ve belgeler ile bunların bildirim şekli ve süreleri Takas Merkezinin kararı ve Yönetim Kurulunun onayı ile belirlenir. Üyelerin Müşteri Hesaplarını İzlemeye İlişkin Yükümlülükleri Üyeler, müşteri hesaplarını her gün Takas Merkezinden ve/veya Borsadan gelen raporlar doğrultusunda güncelleştirmek ve müşterilerine gerekli teminat tamamlama çağrılarını yapmak, gerekli teminatı yatırmayan müşterilerin pozisyonlarını Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde işleme tabi tutmakla yükümlüdürler. Üyelik Teminatı Üyeler, Borsa işlemleri dolayısıyla müşterilerine, diğer Borsa üyelerine, Borsaya ve Takas Merkezine verebilecekleri zararlara karşılık olmak üzere Takas Merkezine, Borsa tüzel kişiliği adına nakit veya nakde çevrilebilir kamu menkul kıymeti ya da vadesiz ve kayıtsız şartsız ödeme taahhüdünü içeren banka teminat mektubu şeklinde üyelik teminatı yatırmak zorundadırlar. Üyelik teminatı, üyelik teminatının kullanımını gerektiren durumun ortaya çıkması durumunda herhangi bir ihbara gerek olmaksızın Borsa tarafından kullanılır. Kullanım nedeniyle eksilen tutarlar, Yönetim Kurulu tarafından verilen süre içerisinde tamamlanır. Üyelik teminatı, Borsa üyeliğinden ayrılan üyeye, üyenin karar almaya yetkili organının, söz konusu teminatın kullanılmasına ilişkin herhangi bir durum veya aleyhine açılmış bir dava bulunmadığına dair noter tasdikli kararını ekleyeceği bir talep yazısı ile başvurması üzerine, ayrılma tarihini takip eden üçüncü ayın sonunda ödenir veya geri verilir. ______________________________________________________________________ 226 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Ancak Borsa işlemlerinden kaynaklanan ve Borsanın bilgisi dahilinde devam eden bir dava veya uyuşmazlığın olması durumunda söz konusu teminat dava veya uyuşmazlık sonuçlanıncaya kadar ödenmez veya geri verilmez. Bir zararın üyelik teminatından karşılanıp karşılanmayacağına Yönetim Kurulu karar verir. Üyelerin Diğer Yükümlülükleri Üyeler Kanun, Borsa Yönetmeliği ve ilgili mevzuatta yer alan kural ve yükümlülüklerin yanında aşağıda sayılan hususlara uymakla yükümlüdür: a) Müşterileri ile yapacakları sözleşmelere konulacak hükümlerle, ilgili mevzuatta öngörülen sorumluluklarını kısıtlamamak veya kaldırmamak, b) Hataların düzeltilmesi amacıyla Takas Merkezi ve Borsanın bilgisi dahilinde hesaplar arası düzeltme işlemi hariç, kendi bünyelerinde bulunan iki ayrı hesap arasında pozisyon transferi yapmamak, c) Borsada işlem yapmanın belli bir getiri sağlayacağı yolunda müşterilerine herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunmamak, d) Müşteriye ait menkul kıymetler, sözleşmeler, nakit ve her türlü kıymet üzerinde, hak ve yetkileri olmaksızın kendileri ve üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunmamak, e) Müşterilerine ve diğer üyelere karşı iyi niyet ve dürüstlük ilkelerine uygun davranmak, mevzuata, Borsa kural, disiplin ve düzenine uygun hareket etmek, f) Borsa işlemlerinde dürüstlüğü bozmamak. Kurtaj Borsa üyeleri borsada aracı olarak yaptıkları her işlem için, müşterilerinden kurtaj adı altında bir komisyon alırlar. Kurtaj tarifesi, yönetim kurulu tarafından belirlenir ve SPK tarafından onaylanır. 4.4.5.7.4. Üyelerin Denetimi Borsa, VOB Yönetmeliğinden veya bu Yönetmeliğe dayanılarak Borsa tarafından yapılan düzenlemelerden kaynaklanan hususlara uyumu sağlamak üzere üyelerini denetleyebilir. Borsa, üyelerin Borsa işlemleri ile ilgili tüm defter, belge ve kayıtlarını inceleme hak ve yetkisine sahiptir. Üyeler, denetimin yapılması için gerekli tüm bilgi ve belgeleri yetkili denetim elemanlarına vermekle yükümlüdür. Borsa söz konusu denetlemeyi yürütmek üzere Kurul listesinde yer alan bağımsız denetleme kuruluşlarından yararlanabilir. Takas Merkezinin denetim yetkisinin kapsamı Borsa Yönetmeliği ve ilgili mevzuat çerçevesinde Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Denetimler sırasında sermaye piyasası mevzuatı kapsamında suç teşkil eden bir hususun belirlenmesi durumunda konu derhal Kurula bildirilir. 4.4.5.7.5. Üyelerin Borsada Temsili Üyeler, Borsada alım satım işlemlerini temsilcileri ve temsilci yardımcıları aracılığıyla yaparlar. ______________________________________________________________________ 227 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Üyeler, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcılarının işlem sistemine girdikleri emirlerden sorumludurlar. Borsa üyeleri, temsil yetkisini içeren temsil belgeleri düzenleyerek, kendilerini borsada temsil edecek olanları borsaya bildirmek zorundadırlar. Üye temsilcileri ve temsilci yardımcılarının görevden ayrılması halinde üye durumu derhal Borsaya bildirir. Üyeliğin sona ermesi halinde üye temsilcisi ve üye temsilci yardımcılarının sözkonusu üye adına işlem yapma ve/veya temsil yetkileri kendiliğinden sona erer. Üye Temsilcisi ve Üye Temsilci Yardımcılarının Nitelikleri Üye temsilcisi ve üye temsilci yardımcılarının; a) Türk vatandaşı olması, b) Dört yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun olması, c) Affa uğramış olsa dahi yüz kızartıcı bir suçtan veya Sermaye Piyasası Kanununa aykırılıktan mahkum olmamış veya iflas etmemiş olması, d) Yönetim Kurulu tarafından belirlenen eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olmaları, gereklidir. Yönetim Kurulu üye temsilci ve yardımcılarının Borsa veya Borsanın belirlediği kurumlardan eğitim almalarını şart koşabilir. Yönetim Kurulu başka bir Borsada üye temsilcisi veya üye temsilci yardımcısı yetkisi almış olan kişilerin de bu şart aranmaksızın Borsada üye temsilcisi veya yardımcısı olmalarını kararlaştırabilir. Üye Temsilcilerinin ve Yardımcılarının Uymaları Gereken Kurallar Üye temsilcileri ve yardımcıları; a) Birden fazla üyeyi temsil edemezler, b) Ellerinde bulundurdukları müşteri emirlerini kendilerinin veya başkalarının çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanamazlar, c) Ellerinde aynı özelliklere sahip bir sözleşmenin satın alınması veya satılması ile ilgili bir müşteri emri bulunması durumunda, bağlı oldukları üye hesabına veya çıkarının bulunduğu başka bir hesap adına öncelikli olarak sözleşme satın alamaz veya satamazlar, d) Ellerindeki emirleri, başka bir müşteriye, üyeye veya üye temsilcisine bildiremezler, e) Herhangi bir emri veya emrin bir kısmını, başka bir üyenin menfaati için ellerinde tutamaz veya geri çekemezler, f) Mevzuatla izin verilmiş hususlar dışında başka meslek ve ticaretle uğraşamazlar 4.4.5.7.6. Üyeliğin Geçici ve Sürekli Olarak Sona Ermesi Üyeliğin Askıya Alınması ve Bu Durumda Uygulanacak Hükümler Yönetim Kurulu, Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde üyelerin üyeliklerini askıya alabilir. Üyelik yükümlülükleri arasında olup da üye tarafından yerine getirilmesi zaman alacak ve yerine getirilmediği zaman üyelikten çıkarılmayı gerektirecek iş ve işlemlerin tamamlanma aşamasında üyelik Yönetim Kurulu tarafından askıya alınabilir. Üyelikleri askıda olan üyelerin Borsada ve Borsanın belirli pazarlarında veya ______________________________________________________________________ 228 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU piyasalarında işlem yapması Yönetim Kurulu tarafından tamamen veya kısmen kısıtlanabilir. Üyeliğin askıya alınması durumunda ilgili üyenin Borsa Yönetmeliğindeki ve sözleşmelerden kaynaklanan tüm yükümlülükleri devam eder. İlgili üyenin talebi halinde de, üyeliği askıya alınabilir. Üyeliğin askıya alınma süresi Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Üyeliğin askıya alınması ve bu durumun kaldırılması Borsa Bültenlerinde ilan edilir. Borsa üyeliğinin askıya alınması halinde yükümlülüklerin tasfiye yöntemi Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşüyle belirlenir. Borsa Üyeliğinden Çıkma ve Çıkarılma Üyelikten ayrılmak isteyen üye, durumu yazılı olarak Borsaya bildirmekle yükümlüdür. Borsa üyeliği, üyelik şartlarının kaybedilmesi ve verilen süre içerisinde şartların sağlanamaması veya Borsa Yönetmeliğinde belirtilen diğer şartların oluşması halinde, Yönetim Kurulunun kararı ile geçici veya sürekli olarak sona erdirilebilir. Bu kapsamda, birden fazla pazar veya piyasada işlem yapmaya yetkili olan üyelerin bir veya birkaç pazar veya piyasaya ilişkin yetkileri, Yönetim Kurulu kararı ile sona erdirilebilir. Sürekli olarak üyelikten çıkartılan üye, bu karara SPK nezdinde durumu öğrendiği tarihten itibaren 10 iş günü içerisinde itiraz edebilir. SPK’nın kararı nihaidir. Geçici olarak üyelikten çıkarılanların tekrar üyeliğe kabul edilmesi halinde giriş aidatı alınmaz. Üyelikten sürekli olarak çıkarılanlar, üyelik şartlarını daha sonradan sağlamaları halinde tekrar üyeliğe alınabilirler. Takas Üyeliğinden Çıkma ve Çıkarılma Takas üyeliği, Borsa üyeliğinin sona ermesi, Takas Merkezinin üyelikten çıkarması veya üyenin isteği ile sona erebilir. Borsa üyeliği sona eren üyelerin Takas Merkezine olan üyeliği ile ilgili olarak aşağıdaki hükümler uygulanır: a) Borsa üyeliği sona eren üyeler Takas Merkezi üyeliğinden de çıkartılır. b) Takasa olan yükümlülüklerin yerine getirilmesi sırasında, üyeliği sona eren kurumun takasını garanti ettiği üyelerin işlemlerinin düzenli şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla, Takas Merkezi, üyeliği sona eren kurumun takasını garanti ettiği diğer üyelerin işlemlerini garanti etme süresini uzatma da dahil olmak üzere gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. c) Takas Merkezi, üyeliği sona eren üyelerin taşıdığı pozisyonları istekli başka üyelere devretme konusunda karar almaya yetkilidir. Takas Merkezinin önerisi ve Borsa Yönetim Kurulunun kararıyla da Takas Merkezi üyeliği sona erdirilebilir. Takas Merkezi üyeliğinden ayrılmak isteyen üyeler, bu durumu Takas Merkezi ve Borsaya yazılı olarak bildirir. ______________________________________________________________________ 229 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Takas Merkezi üyeliğinden çıkma ve çıkarılma şartları Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşü ile belirlenir. Takas üyeliğinden ayrılma Borsa üyeliğini etkilemez. Borsa ve Takas Merkezi Üyeliğinin Sona Ermesi Durumunda Yükümlülüklerin Tasfiyesi Takas Merkezi üyeliğinin sona ermesi halinde, Borsaya ve Takas Merkezine olan yükümlülüklerin tasfiyesine ilişkin hususlar Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşüyle belirlenir. Borsa üyeliğinden çıkarılanların Borsaya olan yükümlülüklerinin tasfiyesine ilişkin hususlar Borsa tarafından belirlenir. Üyeliği sona eren kurumların garanti fonundaki Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde ilgili kuruma iade edilir. 4.4.5.8. Borsa’da İşlem Görecek Sözleşmeler ve İşlem Esasları 4.4.5.8.1. Kote Edilebilecek Sözleşmeler ve Kotasyon Süreci Borsa Yönetmeliğinde yer alan esaslar çerçevesinde, her türlü dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşme Borsada kote edilebilir. Hangi dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşmelerin kote edileceğine Yönetim Kurulunun önerisi üzerine SPK karar verir. TC Merkez Bankası görev alanına giren varlıkların ihdası halinde bu Bankanın görüşü alınır. Sözleşmelerin asgari unsurları, dayanak varlığın niteliğine ve sözleşme türüne göre Yönetim Kurulu tarafından belirlenir ve SPK tarafından onaylanır. Yönetim Kurulunun Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde bu konudaki kararları ve yaptığı değişiklikler Borsa bülteninde duyurulur. Herhangi bir işlem gününde bir vadeye ya da sözleşme türünün tüm vadelerine ait işlemler, borsa yönetmeliğinde belirtilen nedenlerle yönetim kurulu kararıyla durdurulabilir ve işlemlerin tekrar başlaması yönetim kurulu kararıyla olur. Bu yetki, piyasa etkinliğinin korunması amacıyla borsanın ilgili birimlerine devredilebilir. Borsanın, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve İstanbul Altın Borsasında işleme açık vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin dayanak varlıklarına dayalı sözleşmeleri kote etmesi durumunda diğer borsalar, ilgili sözleşmelerin normal alım satımını sona erdirirler. Bu tarihten sonra diğer borsalarda sadece pozisyonların kapatılmasıyla ilgili işlemler yapılabilir. Borsa, söz konusu sözleşmelerin alım satımı başlamadan önce ilgili diğer borsaları bilgilendirir 4.4.5.8.2. Borsada İşlem Görecek Sözleşmelerin Asgari Unsurları Türlerine göre sözleşmelerde bulunacak asgari unsurlar aşağıda belirtilmiştir: ______________________________________________________________________ 230 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU a) Dayanak varlık, b) Sözleşmenin türü: Sözleşmenin vadeli işlem, opsiyon veya diğer türev araçlara ilişkin olduğu, c) Sözleşmenin büyüklüğü: Sözleşmeye konu olan dayanak varlığın miktarı, d) Sözleşmenin vadesi: Nakdi uzlaşmasının veya fiziki teslimatının yapılacağı zaman, e) Uzlaşma şekli: Sözleşme vadesinde dayanak varlık bazında, uzlaşmanın fiziki teslimat veya nakdi uzlaşma yöntemlerinden hangisiyle yapılacağı, f) Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli: Hesapların güncelleştirilmesinde ve nakdi uzlaşmada kullanılacak fiyatın belirlenme şekli, g) Son işlem günü: Sözleşmenin işlem görebileceği son gün, h) Teslim tarihi: Fiziki teslim öngören sözleşmelerde dayanak varlığın fiziken teslim edileceği tarih, i) Günlük fiyat hareket limitleri: Sözleşmenin fiyatının bir gün içerisinde hareket edebileceği oran veya mutlak tutar olarak belirlenmiş en düşük ve en yüksek değerler, j) Kullanım fiyatı: Opsiyon sözleşmelerinde, dayanak varlığın vadeye kadar veya vade bitiminde alım veya satımının yapılabileceği fiyat, k) Asgari teminat oran ve tutarları: Sözleşmelerde bir pozisyon açmak ve sürdürmek için taraflardan talep edilecek işlem teminat oran ve tutarları, l) Opsiyon tipi: Opsiyon sözleşmesinde, opsiyon sözleşmesi ile tanınan hakkın sadece vade sonunda ya da vade sonu dahil olmak üzere vade sonuna kadar herhangi bir tarihte kullanılabileceği. Sözleşmelerdeki hükümler, Borsa Yönetmeliğinde yer alan hükümlerle bir bütün teşkil eder ve birlikte yorumlanır. Sözleşmelerde açıklık bulunmayan hallerde, Yönetim Kurulu düzenleme yapmaya yetkilidir. 4.4.5.8.3. Sözleşmelerde Uzun Pozisyon Alınması Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin işlemlerde uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. Opsiyon sözleşmelerinde 1) Alım opsiyonuna ilişkin uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir. 2) Satım opsiyonuna ilişkin uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir. 4.4.5.8.4. Sözleşmelerde Kısa Pozisyon Alınması Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin işlemlerde kısa pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. Opsiyon sözleşmelerinde ______________________________________________________________________ 231 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 1) Alım opsiyonuna ilişkin kısa pozisyon, sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirlenen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. 2) Satım opsiyonuna ilişkin kısa pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. 4.4.5.8.5. Fark ve Strateji Pozisyonu İçin Emirler Fiyat ilişkilerinden kar elde etmek amacıyla, eşzamanlı olarak, bir hesap adına aynı veya benzer dayanak varlık üzerine düzenlenmiş bir sözleşmenin bir vadesinde uzun pozisyon, diğer vadesinde kısa pozisyon alınması ya da aynı opsiyon sözleşmesinin farklı vade ve kullanım fiyatı seviyesinden alım ve satımının yapılması fark işlemidir. Belirli bir finansal sonucu elde etmek amacıyla birbirleriyle ilişkili farklı sözleşmelerin eşanlı olarak alınması ve/veya satılması strateji işlemleridir. 4.4.5.8.6. Üye İşlem Sınırları Yönetim Kurulu, üyelerin alabilecekleri pozisyon sayısını veya yapabilecekleri işlem hacmini; Sermaye Yeterliliği Tabanına, Garanti Fonuna yatırdıkları tutara, teminat olarak bulundurduğu kıymetlere veya diğer göstergelere bağlı olarak belirlemeye yetkilidir. 4.4.5.8.7. Sözleşmelerin Bağlayıcılığı Borsada işlem görecek sözleşmelerin hükümleri Borsa bülteninde yayınlanır ve bu hükümler ayrıca bir bildirime gerek olmaksızın işlem yapan tüm tarafları bağlar. Borsada işlem gören sözleşmelerin, Borsaya emir iletilmek suretiyle Borsada alınıp satılması ile sözleşme alanlar/satanlar, ayrıca sözleşme imzalanmasına, bir bildirimde bulunulmasına veya bir basılı evrakın kendilerine teslim edilmesine gerek olmaksızın Borsa Yönetmeliği ve bu Yönetmeliğe dayanılarak yapılan düzenlemeler ve işlem fiyatları çerçevesinde söz konusu sözleşmede yer alan hakların sahibi ve yükümlülüklerin sorumlusu olur ve söz konusu hükümler sözleşmeyi alanları/satanları bağlar. Sözleşmeye taraf olunmasıyla birlikte, Borsa Yönetmeliğinde veya bu Yönetmeliğe dayanılarak çıkarılan diğer düzenlemelerde belirlenen teminat, teslimat ve sözleşme ile ilgili diğer tüm iş ve işlemlerin süresi içerisinde yerine getirileceği kabul ve taahhüt edilmiş olunur. 4.4.5.8.8. Sözleşme Alım ve Satımının Anlamı Borsada sözleşme alınıp satılması, Borsa işleminde eşleşen iki taraftan birinin uzun pozisyon alırken diğer tarafın kısa pozisyon alması anlamına gelir. Sözleşmelerde uzun pozisyon alınması işlemi alış, kısa pozisyon alınması işlemi ise satış olarak nitelendirilir. Borsada sözleşme alınması veya satılması ile ya yeni bir uzun veya kısa pozisyon sahibi olunur ya da daha önce mevcut olan bir pozisyon kapatılır. 4.4.5.8.9. Ters İşlem (Pozisyon Kapatma) ve Etkisi Bir sözleşmede uzun pozisyon sahibi olan tarafın, sözleşmenin işlem gördüğü piyasadaki son işlem gününe kadar kısa pozisyon almasına veya kısa pozisyon sahibi olan tarafın, aynı sözleşmede son işlem gününe kadar uzun pozisyon almasına sebep olacak şekilde Borsada işlem yapması veya bu işlemin Yönetmelik hükümlerine göre re’sen yapılması durumunda, bu kişinin aynı sözleşmede kısa pozisyon ve uzun pozisyon sahibi olarak sahip olduğu hak ve yükümlülükler aynı kişide birleşmiş olarak kabul edilir ve söz ______________________________________________________________________ 232 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU konusu hak ve yükümlülükler karşılıklı olarak netleştirilerek sona erdirilir. Ters işlem olarak adlandırılan bu işlem neticesinde açık pozisyonlar bu tutarda kapatılmış olur. Sözleşmelerin takasında hak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi bakımından Takas Merkezinin alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı konumda olması ve eşleşen tarafların sözleşmenin takasına ilişkin olarak birbirlerine karşı talep haklarının bulunmaması sebebiyle, sözü edilen eşleştirme ve netleştirme suretiyle hak ve yükümlülüklerin karşılıklı olarak sona erdirilmesi hususunda, Borsa işleminde eşleşen tarafların veya diğer açık pozisyon sahiplerinin ya da hesabında ters işlem yapılan tarafın izni, onayı veya talimatı aranmaz. Söz konusu netleştirme işlemi Borsa veya Takas Merkezi ile üyeler tarafından ilgili hesaplar üzerinde re’sen yapılır. Borsa işlemi neticesinde veya pozisyon transferi ile devralınarak oluşan açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülükler, sözleşmenin Borsa Yönetmeliğinde açıklanan ters işlem ile Borsada kapatılması, vadesinin gelmesi veya pozisyon transferiyle sona erer. Bunun dışında, sözleşmelerin veya açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülüklerin Borsa Yönetmeliğininin pozisyon transferine ilişkin hükümleri hariç Borsa içinde veya dışında başka bir yolla satılması veya devri mümkün değildir. 4.4.5.8.10. Opsiyon Primi Opsiyon sözleşmesini alan taraf, opsiyon sözleşmesini satan tarafa, sözleşmede yer alan haklar karşılığında opsiyon primi öder. 4.4.5.8.11. Borsa İşlemlerinde Dürüstlük ve Düzen Borsa işlemlerinin dürüst ve düzenli olmasından kasıt, Borsada fiyatların serbest rekabet ve açıklık içinde oluşmasıdır. Borsada gerçekleşen işlem veya oluşan fiyatların, Kanunun 47’nci maddesinin A bendinin 1, 2 ve 3 numaralı alt bentlerinde belirtilen suçların kapsamında değerlendirilebileceğinin Yönetim Kurulu tarafından karara bağlanması durumunda Borsada dürüstlük ve düzenin ihlal edildiği kabul edilir. Yönetim Kurulu Borsada işlemlerin dürüst ve düzenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaya yönelik her türlü tedbiri almaya görevli ve yetkilidir. 4.4.5.8.12. Borsada İşlemlerin Yapılma Esasları Borsada işlemler serbest rekabet ortamında açık olarak gerçekleşir. Borsaya iletilen emirlerin gerçekleşme esasları Yönetim Kurulu kararıyla belirlenir. Yönetim Kurulunun bu kararları Borsa bülteninde duyurulur. Sözleşmelerin alım satımında seanslarda esas olarak çoklu fiyat yöntemi uygulanır. Çoklu fiyat yönteminde alım satım emirleri, elektronik ortamda veya Borsanın belirleyeceği diğer yöntemlere göre Borsa Yönetmeliğinde belirtilen emir eşleştirmedeki öncelik kurallarına uygun olarak karşılaştırılır ve bu fiyatlar üzerinden alım satım gerçekleşir. Borsa, seansın belirli bölümlerinde emirlerin belirli bir zaman aralığında biriktirilerek, tek bir fiyat oluşacak şekilde eşleştirildiği tek fiyat yönteminin veya belirleyeceği diğer yöntemlerin uygulanmasına karar verebilir. Bu konuda yapılacak düzenlemeler Kurul onayıyla yürürlüğe girer. Borsada üyelerin emirleri hangi yöntemlerle girebileceği, girilebilecek emir türleri, emirlerin eşleşmesi, yeni pazarların açılması, piyasada gerçekleşen işlemlere ve girilen ______________________________________________________________________ 233 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU emirlere ait bilgilerin diğer üyelere ve yatırımcılara hangi seviyede gösterileceği gibi işlem esasları ile ilgili tüm hususlar hakkında karar almaya Yönetim Kurulu yetkilidir. Seans Normal seans; Borsa yetkilisi tarafından verilecek bir işaretle işlemlerin başlatıldığı an ile yine Borsa yetkilisi tarafından verilen başka bir işaretle işlemlerin bitirildiği an arasında geçen süredir. Seans, Yönetim Kurulunun kararıyla açılış ve kapanış fiyatlarının belirlenmesi, gün içinde ara verilmesi ve diğer amaçlarla farklı bölümlere ayrılabilir. Seans gün ve saatleri Yönetim Kurulunca belirlenir. Açık kalan pozisyonlarını kapatmak isteyen üyeler için son işlem günündeki seans sonunda, başlangıç ve bitiş saati Yönetim Kurulunca belirlenecek bir ek seans yapılabilir. Ek seansta işlemler son işlem günü seansının uzlaşma fiyatından veya Borsa tarafından belirlenecek diğer fiyatlar üzerinden yapılır. Borsa, gerekli gördüğü zamanlarda özel seanslar açabilir. İşlem Salonu Borsa tarafından işlem salonları kurulması durumunda, işlem terminallerinin üyelere tahsisine, geri alınmasına ve salonun işleyişine ilişkin esaslar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Borsada Emirlerin Eşleştirilmesinde Öncelik Kuralları Sözleşmelerin alım satımı için verilen emirler Borsaya iletildikten sonra, çoklu fiyat yöntemi ile eşleşmesi esnasında uygulanacak öncelik kuralları sırasıyla aşağıdaki gibidir: a) Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri, daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. b) Zaman Önceliği Kuralı: Fiyat eşitliği halinde, zaman açısından daha önce gelen emirler önce karşılanır. Müşteri Önceliği Üyeler, Borsadaki fiyatların ve tekliflerin müşterilerin verdikleri emirleri karşılaması durumunda, ilk önce müşteri emirlerini gerçekleştirmek zorundadır. Bu madde kapsamında, üyelerin kendi portföylerine yaptıkları işlemler ile doğrudan veya dolaylı olarak kendileriyle ilişkili kişi ve kurumlar adına yaptıkları işlemler, üyelerin kendi işlemi olarak değerlendirilir. Pozisyon Limitleri Borsada gerçekleşen işlemlerde dürüstlük ve düzeni sağlamak, sözleşmelerin güvenli bir şekilde işlem görmesini temin etmek amacıyla Borsa pozisyon limitleri koyabilir, mevcut limitleri artırıp azaltabilir. Pozisyon limitleri, bir sözleşme veya sözleşme grubu esas alınarak, teslim ayında olup olmama ve işlemin korunma amacıyla yapılıp yapılmadığı durumları göz önüne alınarak üye veya müşteri bazında belirlenebilir. ______________________________________________________________________ 234 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Pozisyon limitleri, bir tüzel veya gerçek kişinin tüm üyeler nezdindeki hesaplarını kapsar. Pozisyon Limitlerindeki Aşımların Giderilmesi Pozisyon limitlerinin müşteriler tarafından aşılması durumunda, aşımı izleyen ilk Borsa gününde üye, limiti aşan pozisyonlarını kapatması konusunda çerçeve sözleşmesinde öngörülen şekilde müşterisine bildirimde bulunur. Pozisyon limit aşımının üye tarafından müşteriye bildirimini izleyen ilk Borsa gününde aşımın giderilmemesi halinde bu durum, mesai bitiminden önce üye tarafından Borsaya bildirilir. Borsa, müşteriye bildirim yapılsın ya da yapılmasın, bir Borsa gününden daha uzun süre limitleri aşan pozisyonları re’sen kapatabilir. Bu durumda hangi sözleşmelerin kapatılacağına Borsa karar verir. Müşterinin pozisyon limitlerini aştığı hususunda üye tarafından bilgilendirilmemesi, limit fazlası kısmın Borsa tarafından re’sen kapatılmasını engellemez. Pozisyon limitlerinin Borsa tarafından değiştirilmesi neticesinde, daha önceden alınan pozisyonlar nedeniyle veya Borsa tarafından gerçekleştirilen pozisyon transferleri sonucunda limitlerin üye ve/veya hesap bazında aşılması durumunda, Borsa tarafından verilen süre içerisinde limit aşımları giderilir. Verilen süre içerisinde limit aşımının giderilmemesi durumunda, bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca işlem yapılır. Korunma Amacıyla Yapılan İşlemler Halihazırda tutulan veya gelecekte alınması beklenen bir pozisyonla ilgili olarak, spot piyasadaki fiyat hareketlerinin neden olacağı finansal zarar riskini azaltmak amacıyla Borsada işlem yapılması, korunma amacıyla yapılan işlemdir. Korunma amacıyla yapılan işlemlerde farklı teminat ve pozisyon limitleri uygulanması kararlaştırılabilir. Bu durumda, korunma amacıyla yapılmış olarak kabul edilecek işlemlerin taşıması gereken şartları belirlemeye Borsa yetkilidir. Uzlaşma Fiyatı Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli sözleşmede gösterilir. Sözleşmede yer alan uzlaşma fiyatı belirleme yönteminden daha etkin başka yöntemlerin ortaya çıkması durumunda Borsa Yönetim Kurulu, sözleşmede yer alan uzlaşma fiyatı belirleme yöntemini değiştirebilir. Uzlaşma fiyatı komitesi seans sırasında gerçekleşen işlemlerden hesaplanan uzlaşma fiyatını gerek görürse seansın bitiminden sonraki 15 dakika içinde değiştirme yetkisine sahiptir. Bu süre gerekirse Genel Müdür tarafından uzatılabilir. Ayrıca yeterli miktarda işlem olmaması durumunda, uzlaşma fiyatı komitesi bekleyen emirleri, diğer vadelerde gerçekleşen fiyatları ve spot fiyatı dikkate alarak yeni bir uzlaşma fiyatı belirleyebilir. Müşteri Emirleri Müşteri Emrinin Alınması ve Kaydedilmesi Üye, müşteri emirlerini, Kurulun Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde belirtilen şekilde almak ve kaydetmekle mükelleftir. ______________________________________________________________________ 235 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Emirlerde fiyat ve miktar veya bunların belirlenme şekli ile emrin geçerlilik süresi hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak şekilde açıkça yer alır. Emirlerin Geçerlilik Süresi Müşterilerden alınan emirlerin geçerlilik süresi üye ile müşteri arasında serbestçe belirlenir. Ancak, Borsaya iletilen emirlerin Borsada geçerlilik süresini Borsa belirler veya bu sürenin emri veren tarafından belirlenmesine imkan sağlayabilir. Bu durumda emirler, emri verenin talebi doğrultusunda günlük olarak veya belirli bir tarihe kadar geçerli olarak verilebilir. Emirlerin belirlenen süre içinde gerçekleşmemesi durumunda emirler geçerliliklerini kendiliğinden yitirir. Emir Türleri a) Piyasa Fiyatlı Emir: Piyasada o an için mümkün olan en iyi fiyattan başlayarak alım veya satım yapılmasını öngören emirdir. b) Limitli Emir: Alım veya satımın müşteri tarafından belirlenmiş sabit bir fiyattan gerçekleştirilmesini öngören emirdir. Limitli alım emrinde, piyasa fiyatından veya piyasa fiyatının altındaki fiyattan; limitli satım emrinde ise piyasa fiyatından veya piyasa fiyatının üstündeki fiyattan işlem yapılabilir. c) Uzlaşma Fiyatlı Emir: İlgili günde oluşan uzlaşma fiyatı üzerinden gerçekleştirilmek üzere verilen emirdir. d) Zarar Durdurmalı Emir: Mevcut bir pozisyonla ilgili olarak piyasadaki fiyatların aleyhte gelişmesi halinde, zararın sınırlandırılması amacıyla verilen ve fiyatların belirli bir düzeye ulaşması halinde piyasa fiyatlı veya limitli emir haline gelen emir türüdür. Müşteri emirlerinde kullanılabilir. yukarıda sayılanların dışında da fiyat belirleme yöntemleri Yükümlülüklerini Yerine Getirmeyen Müşteriler İle İlgili Yaptırımlar Yönetim Kurulu, taahhütlerini yerine getirmemek fiilini tekrarlayan gerçek veya tüzel kişi müşterilerin emirlerinin Borsa üyeleri tarafından kabul edilmemesi kararı alabilir. Bu kararlar Borsa bülteni ile duyurulur. Bu kararların yayımlanmasından sonra üyeler, ilgili müşterinin pozisyonunu veya riskini azaltacak emirler dışındaki emirlerini kabul edemez. Üyeler, bu Borsa Yönetmeliği uyarınca yatırması gereken teminatları süresi içinde yatırmayan müşterilerinden, riskin artmasına yol açacak şekilde pozisyon almaya yönelik yeni emirleri kabul edemez. Müşteri Emirlerini Reddetme Hakkı Üyeler, müşterilerin verecekleri alım satım emirlerini, kısmen veya tamamen kabul etmemek hakkına sahiptir. Emirlerin kabul edilmemesi durumunda üye, neden belirtme zorunluluğu olmaksızın bu durumu müşterilerine veya onların temsilcilerine emri aldığı anda bildirmekle mükelleftir. Müşterilerin Borsadaki İşlemleri Hakkında Bilgilendirilmesi ______________________________________________________________________ 236 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sözleşmelerin alınıp satılmasına ilişkin olarak verilen emirler gerçekleştirildikten sonra üyeler, Kurulun Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde belirtilen şekilde müşterilerini bilgilendirir. Teminat tamamlama çağrısına uyulmaması veya Borsa Yönetmeliğinde öngörülen diğer nedenlerle pozisyonları üye veya Borsa tarafından re’sen kapatılan müşterilere gerçekleştirilen işlemler hakkında üyeler tarafından ivedilikle bilgi verilir. İşlem Teminatları Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde, sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla müşteriler, aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için üyeye, üyeler de kendileri veya müşterileri adına aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için Takas Merkezine Borsa Yönetmeliği hükümlerine göre teminat yatırmak zorundadırlar. İşlem teminatları başlangıç ve sürdürme teminatı olarak iki kademede tespit edilir. İşlem teminat tutar ve oranları ile teminata kabul edilebilecek kıymetler, bunların değerleme katsayısı ve teminat yatırma süreleri gibi hususlar, sözleşmenin asgari unsurlarında belirlenenler hariç olmak üzere, Borsanın uygun görüşüyle Takas Merkezince belirlenir. Üye veya hesap bazında değişik oran ve tutarlarda farklı teminat belirlenebilir. Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümleri uyarınca üyelere tevdi edilmesi gereken işlem teminatları, iade edilmesi gerektiğinde aynen değil misli olarak iade edilir İşlem Teminatların müşteriden Teslim Alınması ve Takas Merkezine Teslim Edilmesi Süreci Bu teminatlar, Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümlerine göre nakit dışı olanları nakde çevirme ve bunlarla açık pozisyonlardan oluşan zararları karşılama dahil olmak üzere teminatlar üzerindeki tüm tasarruf haklarının Takas Merkezine geçmesini ve Takas Merkezi tarafından kullanılmasını sağlayacak şekilde üye tarafından müşterilerden teslim alınır ve aynı şekilde Takas Merkezine tevdi edilir. Üye tarafından müşteri adına Takas Merkezine tevdi edilen teminatların, başkaca her hangi bir işleme veya incelemeye gerek olmaksızın bu madde hükmüne uygun olarak tevdi edildiği kabul edilir ve Takas Merkezi, söz konusu varlıklar üzerinde Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümlerine göre tasarruf edebilir. Müşteri varlıklarının bu madde hükmüne uygun olarak üye tarafından teslim alınmamasından doğan tüm hukuki sorumluluk ilgili üyeye ait olup bu nedenle Takas Merkezine her hangi bir sorumluluk yüklenemez. Bu şekilde Takas Merkezinde bulunan işlem teminatları münhasıran sözleşmelerden kaynaklanan müşteri yükümlülüklerinin tasfiyesi amacıyla kullanılır, üyenin veya müşterilerin diğer yükümlülükleri nedeniyle kullanılamaz. Portföy Bazında Teminatlandırma Belirli bir sözleşme grubunun riski azaltacak şekilde bir hesapta tutulması durumunda alınacak teminat tutarında Borsa Yönetmeliğinde belirtilen esaslar çerçevesinde indirim yapılabilir. Teminatların bu şekilde belirlenmesi “portföy bazında teminatlandırma” olarak adlandırılır. ______________________________________________________________________ 237 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.4.5.9. Takas Merkezi ve Garanti Fonu 4.4.5.9.1. Takas Merkezi Takas, Borsada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak ortaya çıkan sorumlulukların Takas Merkezinin, alıcı (uzun pozisyon sahibi) karşısında satıcı (kısa pozisyon sahibi), satıcı karşısında alıcı konumuna geçmesi suretiyle, yerine getirilme sürecidir. Takas Merkezi, Borsa bünyesinde oluşturulabileceği gibi, bir banka veya takas kuruluşu da Takas Merkezi olarak görevlendirilebilir. Bu konuda düzenleme yapmaya ve karar vermeye, Borsanın görüşünü alarak SPK yetkilidir. Borsa işlemlerini yürüten Takas Merkezi, Yönetim Kurulunun kararı ve SPK’nın onayı ile değiştirilebilir. Borsa dışında bir kurumun Takas Merkezi olarak belirlenmesi durumunda, Borsa ile Takas Merkezi arasında her iki kurumun hak, yükümlülük ve yetkilerinin belirleneceği bir sözleşme yapılır. Bu durumda, seçilen kurum Borsa Yönetmeliğinde takasla ilgili iş ve işlemlerin yürütülmesine ilişkin Takas Merkezine verilmiş tüm yetki ve sorumlulukları devralır. Düzenlenecek sözleşmede Borsa Yönetmeliğine aykırı hususlara yer verilemez. Takas Merkezinin Görev ve Yetkileri Takas Merkezinin görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) Borsa Yönetmeliğindeki esaslar çerçevesinde takas işlemlerini yürütmek, b) Garanti Fonunu idare etmek Garanti Fonuna ilişkin defter kayıt ve bilgileri tutmak, ve Garanti Fonuna katılım tutarı ile ilgili tavsiyede bulunmak, c) Takas işlemleri çerçevesinde Garanti Fonundan gerekli ödemeleri yapmak, d) Garanti Fonundan yapılan ödemeler nedeniyle oluşan alacağı tahsil için gerekli işlemleri yürütmek, e) Teminat olarak kabul edilebilecek kıymetler ve bunların temini, tahsili, tamamlama sürecine ilişkin esasları Borsanın uygun görüşünü almak suretiyle belirlemek, f) Teminat tamamlama çağrısı yapmak ve teminat tutarının yeniden istenen seviyeye süresi içinde çıkartılmasını sağlamak, g) Yönetmelikte tanımlanmış olağanüstü durumların varlığı halinde olağanüstü durum teminatı yatırılmasını sağlamak, Borsa tarafından belirlenen açık pozisyonların kapatılmasını veya ilgili teminatların başka üyeye transfer edilmesini sağlamak, h) Teminatları toplamak ve idare etmek, gerektiğinde bunları nakde çevirerek hak sahiplerine ödemek, i) Teminatları değerlemek, j) Temerrüt esaslarının belirlenmesinde tavsiyelerde bulunmak, k) Üyelerin temerrüdü durumlarında Borsa Yönetmeliğinde öngörülen tedbirleri almak, l) Başlangıç ve sürdürme teminatlarının düzeyi konusunda tavsiyelerde bulunmak, m) Hesapları güncelleştirmek ve bununla ilgili nakit ve varlık transferlerini yapmak, n) Teslimat taleplerini pozisyon sahipleri arasında tahsis etmek, o) Teslimatla ilgili bilgileri üyelere süresi içinde bildirmek, p) Teslimatın düzenli bir şekilde gerçekleşebilmesi için Borsa Yönetmeliğinde öngörülen işlemleri yürütmek, r) Borsada işlemlerin yapılmasını sağlamak üzere hesap açmak, s) Takas üyelerinin takas üyeliğine ilişkin yükümlülüklerini yerine getirme konusunda finansal yeterliliğine ilişkin herhangi bir olumsuz durum tespit etmesi halinde Borsayı ______________________________________________________________________ 238 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU bilgilendirmek, t) Opsiyon primi tahsilatını ve ödemesini gerçekleştirmek, u) Borsada gerçekleştirilen işlemlerin takası kapsamında gerekli tüm iş ve işlemleri yapmak. Takas Esasları Borsada gerçekleştirilen işlemlerden doğan yükümlülüklerin taraflarca yerine getirilmesinin sağlanması Takas Merkezi aracılığıyla yapılır. Temerrüt durumunda, Takas Merkezi bu amaçla alınmış teminatlar ve Garanti Fonuna başvurur. Garanti Fonundan karşılanmayan tutarlar için Takas Merkezinin kendi kaynaklarına başvurulamaz. Takasın diğer kaynaklar ve Takas Merkezinin kendi kaynaklarından garanti edilmesi yönteminin uygulanmaya konulması durumu saklıdır. Sözleşmelerin takasının garanti edilmesi için alınan teminatlar ve Garanti Fonu sadece Borsada gerçekleşen işlemler nedeniyle Takas Merkezinde açılan hesaplarla ilgili temerrütlerde kullanılır. Üyelerin diğer işlemlerinden kaynaklanan yükümlüklerinin karşılanmasında Takas Merkezinde teminat olarak tutulan tutarlara müracaat edilemez. Takas Merkezi, takas üyesi olmayan üyelerin diğer üyelere karşı yükümlülüklerinden, müşterilerin, Borsa ve takas üyelerine karşı yükümlülüklerinden ve üyelerin müşterilerine karşı yükümlülüklerinden sorumlu tutulamaz. Hesapların Güncelleştirilmesi Hesaplar, uzlaşma fiyatı esas alınarak Takas Merkezi tarafından güncelleştirilir. Güncelleştirme işlemi, uzlaşma fiyatının belirlenmesi sonrasında pozisyonların uzlaşma fiyatı üzerinden değerlemeye tabi tutularak hesaplara yansıtılmasıdır. Güncelleştirme işleminin seansın sonunda yapılması esas olmakla birlikte, aşırı fiyat dalgalanmaları ve diğer olağanüstü durumların ortaya çıkması durumunda, Borsanın isteği üzerine seans içinde de Borsa tarafından belirlenecek fiyatlar üzerinden yapılabilir. Hesapların güncelleştirilmesiyle oluşan değişiklikler sonucunda, bir hesaptaki tutarın teminat olarak bulunması gereken asgari tutarı aşması halinde, aşan kısım hesap sahibi tarafından çekilebilir. Daha sonraki fiyat değişimleri nedeniyle ilave teminat yatırılmasının gerekli olması durumunda, Takas Merkezi önceki ödemeler nedeniyle sorumlu tutulamaz. Güncelleştirilme sonucunda teminat açığının ortaya çıkması durumunda, Borsa Yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca teminat tamamlama çağrısı yapılır. Hesap Dökümü Takas Merkezi, gün sonu itibariyle gün içinde Borsada gerçekleşen işlemler ve hesapların güncelleştirilmesi bilgileri çerçevesinde teslimat yükümlülükleri, hesaplardaki hareketler, nakdi ve gayri nakdi teminat bakiyeleri, tahsil edilecek alacak ve ödenecek borç bakiyesi gibi bilgileri tasnifli bir şekilde hazırlar ve üyelere iletir. Bu döküm, takas işlemleri ve üyelerin kendi iç kayıtları açısından bağlayıcıdır. Bu dökümler elektronik ortamda üyelere gönderilebilir 4.4.5.9.2. Temerrüt Esasları Teminatla İlgili Temerrüt ______________________________________________________________________ 239 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Temerrüt, Borsada gerçekleşen işlemler ve açık pozisyonlar nedeniyle Takas Merkezine yatırılması gereken teminat ve diğer tutarların süresi içerisinde yatırılmaması halidir. Gerekli tutarı süresi içerisinde yatırmayan üyeler, başka bir ihbara gerek kalmaksızın temerrüde düşmüş sayılır. Temerrüt halinde uygulanacak diğer müeyyideler ve uygulamaya ilişkin esaslar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Üyelerin Temerrüdü Halinde Takas Merkezinin Yapacağı İş ve İşlemler Temerrüt halinde, Takas Merkezi, teminat olarak alınan varlıkları ihbarda bulunmaksızın nakde çevirebilir. Müşteri varlıklarının ayrıştırılabilmesi durumunda, müşteri hesapları için tutulan varlıkların nakde çevrilmesinden elde edilen tutar, üyenin ilgili müşteri hesaplarından kaynaklanan teminat eksikliğini, üyenin kendi işlemleri için hesabında bulunan varlıkların nakde çevrilmesinden elde edilen tutar ise üyenin kendisi ve müşterilerinin işlem ve hesaplarından kaynaklanan teminat eksikliğini gidermek için kullanılır. Teminatların nakde çevrilmesiyle ilgili olarak Takas Merkezi veya Borsa hiçbir sorumluluk altına girmez. Bir üye temerrüde düştüğünde, üyenin işlem teminatları, Garanti Fonundaki katkıları ve Borsa nezdindeki tüm varlıkları ve alacakları, yerine getirilmemiş yükümlülüğün ifası için kullanılır. İlgili üye, temerrüt durumunda bahsi geçen varlıklar ve elde edilmiş gelirlerin Takas Merkezi tarafından yükümlülüğünün ifa edilmesi amacıyla herhangi bir ihtar ve ihbara gerek kalmaksızın kullanılacağını ve tüm bu hususlarda gecikmeye neden olabilecek davranış ve fiillerde bulunmayacağını imzalayacağı Takas Üyeliği Taahhütnamesi ile kabul etmiş sayılır. Takas üyesi olmayan üyelerin yükümlülüklerini yerine getirmemeleri durumunda, pozisyonları ilgili takas üyesi, Borsa veya Takas Merkezi tarafından re’sen kapatılabilir. Ters işlemle kapatılamayan pozisyonlara ilişkin tarafların yükümlülükleri ve temerrüt durumları devam eder. 4.4.5.9.3. Garanti Fonu Takas üyelerinin Borsada sözleşme alım satımından kaynaklanan yükümlülüklerini Takas Merkezine karşı yerine getirmemeleri durumunda Yönetmelik hükümleri çerçevesinde kullanılmak üzere Borsa tarafından Garanti Fonu oluşturulur. Takas üyelerinin Garanti Fonuna yapacakları katkının tutarı Borsa tarafından belirlenir. Yönetim Kurulu, birden fazla Garanti Fonu oluşturulmasına karar verebilir. Garanti Fonunun İdaresi Garanti Fonu, Takas Merkezi tarafından temsil ve idare edilir. Garanti Fonundaki nakit varlıklar Takas Merkezi tarafından nemalandırılır. Garanti Fonuna takas üyelerince yapılacak ödemelerin zamanının belirlenmesi, yatırılacak kıymetlerin tespiti, değerlemesi, tahsili, Garanti Fonunun yönetilmesi ve fonun kullanımına ilişkin esaslar, Borsanın uygun görüşü alınarak Takas Merkezi tarafından düzenlenir. Takas Merkezi de kendi kaynaklarından bu fona karşı taahhütte bulunabilir. ______________________________________________________________________ 240 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Garanti Fonundaki varlıklar, sadece fonun kuruluş amacı çerçevesinde kullanılabilir. Bu varlıklar, üyelerin diğer yükümlülükleri için her ne surette olursa olsun kullanılamaz, bu fonun kuruluş amacı çerçevesinde kullanımına kısıtlama getirilemez. Garanti Fonunun Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde kullanılması veya diğer nedenlerle eksilmesi durumunda, takas üyelerinden ilave katkı yapılması istenebilir. Garanti Fonunun İzlenmesi ve Fondan Ödeme Yapılmasına İlişkin Esaslar Garanti Fonunda bulunan varlıklar ve bu varlıkların getirileri katkı yapanlar bazında izlenir. Takas üyeliğinden ayrılan üyenin Garanti Fonundaki payı, ayrılma tarihinde Borsada mevcut açık sözleşmelerin vadesinde, Garanti Fonunun potansiyel ödeme yükümlülükleri de dikkate alınmak ve ödenmesi gereken vergi ve diğer yasal yükümlülükler indirilmek suretiyle iade edilir veya ödenir. Bu kapsamda yapılacak iade veya ödemeler, Garanti Fonuna katılım esnasında yatırılan kıymetlerin aynen iadesi şeklinde olmayabilir. Ödenecek kıymetlerin türü ve tutarını belirlemeye Takas Merkezi yetkilidir. Üyelikten ayrılma tarihinden sonra gerçekleşse dahi, takas garantisi kapsamında ödeme yapılması gerekliliği ortaya çıktığında, henüz iade edilmemiş katılım payları diğer üyelerin katılım payları ile aynı şekilde kullanılır. Garanti Fonundan temerrüt nedeniyle ödeme yapılması durumunda, ilk önce mütemerrit olan üye veya üyelerin payından ödeme yapılır. Bunu aşan kısım, diğer üyelerin katkılarıyla orantılı olarak Garanti Fonundan karşılanır. Yapılan ödemenin mütemerrit üyenin payından yüksek olması durumunda, söz konusu fark Garanti Fonunun alacağı olarak değerlenir. Takas Merkezi bu alacağın tahsili için gerekli kanuni takipleri yapmaya yetkilidir. Garanti Fonundan takas garantisi nedeniyle yapılacak ödemeler zaman önceliği esas alınarak yapılır. Daha önce gerçekleşmiş temerrütler tamamen tasfiye edilmedikçe, bir sonraki günün temerrütleri için ödeme yapılamaz. Ancak bir gün içindeki temerrüt tutarının Garanti Fonunun tutarını aşması durumunda ödemeler, temerrüt tutarıyla orantılı olarak yapılır. Üyelerin Finansal Açıdan Zor Durumda Kalmaları Gerek kendisi gerekse müşterileri adına açık pozisyon taşıyan üyelerin finansal zorluk veya ödeme güçlüğü içinde bulunduğunun Borsa veya Takas Merkezince tespiti üzerine, sözleşmelerin düzenli bir şekilde tasfiye edilmesi ve teslimatın yapılması için Borsa ilgili üye hakkında aşağıdaki kararları almaya yetkilidir: a) Açık pozisyonların ve bunlara ilişkin teminatların başka bir üyeye veya üyelere transfer edilmesi, b) Yeni pozisyon açılmasının yasaklanması, c) Mevcut pozisyonların kapatılması, d) Garanti Fonuna ilave ödeme yapılması veya Borsa ve Takas Merkezine ilave teminat yatırılması, e) Mevcut sözleşmeler ile ilgili olarak ilave teminat yatırılması, f) Takas üyesinin değiştirilmesi veya birden fazla takas üyesi ile anlaşma yapılması, g) Takas sürecinin Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde sona erdirilmesine yönelik Borsa ve Takas Merkezi tarafından gerekli görülebilecek diğer tedbirlerin alınması. 4.4.5.9.4. Pozisyon Transferi Aşağıdaki durumların gerçekleşmesi halinde, Takas Merkezinin önerisi ve Yönetim ______________________________________________________________________ 241 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurulunun kararı ile üyelerin pozisyonları diğer bir takas üyesine transfer edilebilir: a) İki veya daha fazla üyenin birleşmesi, b) Bir takas üyesinin takas üyeliğinden çekilmesi veya çıkarılması, c) Takas üyesi olmayan bir üyenin takas üyesi olması, d) Borsa üyesinin işlemlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulması veya askıya alınması, e) Bir takas üyesinin verdiği takas garantisini kaldırması, f) Takas garantisi veren üyenin değişmesi, g) Takas üyesinin yükümlülüklerini yerine getirememesi veya finansal durumunun zayıfladığına ilişkin emarelerin ortaya çıkması, h) Takas merkezinin kabulü ve haklı gerekçelerin varlığı şartıyla müşterinin talebi ve diğer olağanüstü haller. Transfer işlemi, Takas Merkezi tarafından tutulan kayıtlar üzerinden, ilgili teminat hesaplarıyla birlikte yapılır. Transfer işlemi sonrasında yeni duruma göre ilgili üyeler kendi kayıtlarını güncelleştirirler. Pozisyon transferi gerçekleştirmeden önce her iki takas üyesi bu durumla ilgili Takas Merkezine ve teminatların yatırılacağı bankaya bilgi vermek zorundadır. Üyelerden kaynaklanan maddi hata olması veya transfer sonucunda ilgili hesapta daha az açık pozisyonun kalacak olması durumunda tarafların talebi üzerine pozisyon transferi Genel Müdürlük kararıyla da yapılabilir. Pozisyon transferi, transfer edilecek üyenin kabulü halinde yapılabilir. Transfer işlemi ile ilgili diğer esaslar Yönetim Kurulu tarafından düzenlenir. 4.4.5.9.5. Özel şartlara tabi pozisyon transferi Borsada alım/satım emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye ile teminatların ve açık pozisyonların tutulduğu üyenin farklılaştırılabilmesine imkan tanınması amacıyla gerçekleştirilen pozisyon transferi işlemleri özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleridir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemlerinin tarafları arasında sözleşme imzalanması zorunludur. Söz konusu sözleşmenin asgari unsurları ile diğer uygulama esasları Borsa Yönetim Kurulu’nun uygun görüşü ile Takas Merkezi tarafından belirlenir. Özel şartlara tabi pozisyon transferine konu olabilecek işlemleri yatırımcı grubu bazında sınırlandırmaya Borsa Yönetim Kurulu yetkilidir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi yoluyla devralınan pozisyonlar ve teminat hesaplarından doğan hak ve yükümlülükler Borsa Yönetmeliği uyarınca Borsa işlemi neticesinde oluşan açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülüklerle aynı kapsamda değerlendirilir. Borsa işlemi neticesinde oluşan hak ve yükümlülükler, Borsada alım satım emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye tarafından açık pozisyonların özel şartlara tabi pozisyon transferi yoluyla diğer üyeye devredilmesine kadar işlemi gerçekleştiren üyeye, özel şartlara tabi pozisyon transferi işleminden sonra ise açık pozisyonların tutulduğu üyeye aittir. 4.4.5.10. Uyuşmazlıklar 4.4.5.10.1. Uyuşmazlıkların Çözümü ______________________________________________________________________ 242 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Borsa üyeleri arasında veya Borsa üyeleri ile müşterileri arasında Borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlıklar, Borsa Yönetmeliğinin 108’inci Maddesi içerisinde belirtilen usul ve esaslar içinde çözümlenir. Borsa işlemi; Borsada işlem yapmak amacıyla emir verilmesi, işlemlerin gerçekleşmesi, takası, sözleşme nedeniyle teslimat yapılması, bu işlemler nedeniyle teminat verilmesi, teminatların nemaları gibi Borsada kote edilen sözleşmelerin alım satımı için üyeler ile müşterileri arasında mutad olarak gerçekleşmesi beklenen iş ve işlemleri kapsar. 4.4.5.10.2. Zararların Karşılanması Borsa Yönetmeliği’nin 109’uncu Maddesi çerçevesinde Üyelerin müşterilerine, Borsanın diğer üyelerine, Borsaya ve Takas Merkezine verebilecekleri zararlar, sırasıyla; a) Üye tarafından kabul edildiği, b) Yönetim Kurulunca kararlaştırıldığı, c) Anlaşmazlık bir yargı organınca karara bağlandığı durumlarda, anlaşmaya varılan veya kararlaştırılan meblağ süresi içinde veya sürenin belirtilmediği durumlarda Borsa tarafından belirlenecek makul bir süre içerisinde üye tarafından ödenmezse, üyelik teminatından mahsup yapılarak Borsa tarafından re’sen ödenir. 4.4.5.10.3. Uyuşmazlıkların Çözümünde Yetki Borsaya getirilen uyuşmazlıkların çözümlenmesinde Yönetim Kurulu yetkilidir. Bu konuda, Yönetim Kuruluna Uyuşmazlık Komitesi yardımcı olur. Tutarı, SPK’nın belirleyeceği miktardan az olan uyuşmazlıkların çözümünde uyuşmazlık komitesinin bir üyesi yetkili kılınabilir. 4.4.5.10.4. Üyelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözüm Yeri Borsa üyeleri arasında Borsa işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların Borsada çözümü zorunludur. Müşterilerin, Borsa işlemleri nedeniyle Borsa üyeleri ile olan ihtilafları, başvuruları halinde, Borsada çözümlenir. Tarafların yargı mercilerine başvuru hakkı saklıdır. Taraflarca başvurulduğunda, dava sonuçlanıncaya kadar dosya işlemden kaldırılır. yargı yoluna Adli yargı yoluna gidilmesi durumunda, Borsa üyesi durumu öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde Borsaya bildirmek, nihai kararı da aynı süre içinde ibraz etmekle yükümlüdür. 4.4.5.10.5. Uyuşmazlıkların Çözümü İçin Başvuru Uyuşmazlığın Borsa Yönetmeliği hükümleri uyarınca işleme tabi tutulabilmesi için taraflardan birinin Borsaya yazılı müracaatı şarttır. Bu müracaatta, tarafların isim ve adresleri, ihtilafın konusu, maddi olaylar, talep, olayın gerçekleşme şekli ve talebi destekleyecek belge ve açıklamalara yer verilir. ______________________________________________________________________ 243 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.4.5.10.6. İnceleme ve Karar Uyuşmazlığa ilişkin müracaatın alınmasını takiben Genel Müdürlük ivedilikle, cevabını vermesi için dilekçe örneğini karşı tarafa tebliğ eder. Cevap için tebellüğ tarihinden itibaren 5 iş günü beklenir. Cevap geldikten veya bu süre geçtikten sonra dosya incelenmek üzere Uyuşmazlık Komitesine intikal ettirilir veya Genel Müdürlükçe konunun yeterince açık olduğu kanaatine varılır ise dosyanın ilk Yönetim Kurulunda görüşülmesi ve karara bağlanması sağlanır. Yönetim Kurulunun kararlarına karşı kararın taraflara tebliğini izleyen 10 iş günü içinde Borsa kanalıyla SPK nezdinde itirazda bulunulabilir. SPK’nın uyuşmazlıkları çözümlemeye dair kararları nihaidir. Bu kararlara karşı idari yargı mercilerine başvurulabilir. Tutarı, SPK tarafından belirlenen miktarın altında kalan anlaşmazlıklarda, Borsanın verdiği karara SPK nezdinde itiraz edilemez. 4.4.5.10.7. Sulh Olma ve Şikayetten Vazgeçme Uyuşmazlık konusunun Borsaya intikal ettirilmesinden sonra, tarafların her zaman sulh yoluyla anlaşmaları mümkündür. Sulh yoluyla anlaşma halinde, taraflar durumu derhal Genel Müdürlüğe bildirmek zorundadırlar. Şikayet eden, incelemenin her safhasında talebinden kısmen veya tamamen feragat edebilir. Bu durumlarda, Yönetim Kurulu uyuşmazlık dosyasının işlemden kaldırılmasına karar verir. Feragat edilen ihtilaf, tekrar şikayet konusu yapılmaz. 4.4.5.10.8. Tebligat ve Uyuşmazlıkla İlgili Kayıtlar Uyuşmazlık konusunda verilen kararlar, tarafların başvuru dilekçesinde gösterilen adreslerine gönderilecek iadeli taahhütlü mektupla veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ olunur. Borsada, uyuşmazlık konuları, taraflar, bilgi ve belgeler, verilen kararların özetleri düzenli olarak özel bir dosyada 5 yıl süreyle saklanır. 4.4.5.10.9. Ücret Yönetim Kurulu, uyuşmazlıkların çözümü ile ilgili masrafları karşılamak üzere başvuru sahibinden ücret talep edebilir. 4.4.5.11. Disiplin cezaları 4.4.5.11.1. Disiplin Cezalarının Çeşitleri Borsa Yönetmeliği’nin 104’üncü Maddesi uyarınca, Borsada düzeni veya dürüstlüğü bozan ya da Borsa işlerine hile karıştıran, Borsa işlerinin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesine ilişkin mevzuata ve alınan kararlara uymayanlarla, Borsa Yönetmeliği ______________________________________________________________________ 244 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU hükümlerine aykırı davrandığı tespit edilen Borsa üyeleri, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcıları hakkında fiilin mahiyet ve önemine göre aşağıda sayılan disiplin cezalarından bir veya birkaçı uygulanır: a) Uyarı: 1) Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kayıtsızlık ve dikkatsizlik göstermek, 2) Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, 3) Meslek onuruna veya meslek kurallarına uymayan hareketlerde bulunmak, 4) Borsanın itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, 5) Müşteriler ile olan ilişkilerinde terbiye ve nezakete aykırı harekette bulunmak. b) Kınama: 1) Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde ihmali bulunmak, 2) Borsanın itibarını zedeleyici asılsız beyan veya yayımda bulunmak, 3) Borsanın çalışma düzenini bozmak, 4) İş münasebetinde bulunduğu kimseler hakkında kötü muamelede veya haksız ithamda bulunmak, 5) Borsa dışında, Borsa üyeliğinin gerektirdiği itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak. Bir defa uyarı cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye kınama cezası verilebilir. c) Para cezası: Borsa usul ve esaslarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak, 2) Borsaya, Takas Merkezine ve müşterilere karşı taahhütlerini zamanında tam olarak yerine getirmemek, 3) İşlem gören sözleşmeler hakkında gerçeğe aykırı ve yanıltıcı beyanlarda bulunmak, 4) Defter ve kayıtları usulüne uygun olarak veya hiç tutmamak, 5) Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemleri, denetime yetkili elemanların denetlemesine müsaade etmemek, bu görevlilere kolaylık göstermemek ve yardımda bulunmamak. Bir defa kınama cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye para cezası verilebilir. d) Borsa üyeliğinden ya da üye temsilciliği veya üye temsilci yardımcılığından geçici çıkarma: 1) Borsa, Takas Merkezi ve üye görevlilerine saldırıda bulunmak, küfretmek, onları alenen tehdit etmek, tehdit ve tahkir edici sözler kullanmak, 2) Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacı ile Borsaya ait belgeleri gizlemek, 3) Borsada işlemlerin dürüst ve düzenli oluşumunu engelleyecek iş ve işlemlerde bulunmak. Bir defa para cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Yönetim Kurulu kararıyla geçici çıkarma cezası verilebilir. e) Borsa üyeliğinden, üye temsilciliğinden veya üye temsilci yardımcılığından ______________________________________________________________________ 245 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sürekli çıkarma: 1) Gizli kalması Genel Kurulca veya Yönetim Kurulunca karara bağlanmış bilgi ve belgeleri açıklamak, 2) Borsa üyeliği ya da üye temsilciliği veya üye temsilci yardımcılığı sıfatı ile bağdaşmayacak hareketlerde bulunmak, 3) Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacıyla Borsaya ait belgeleri tahrif veya yok etmek, Borsada boykota kalkışmak veya hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanmak ya da hileli iflas gibi yüz kızartıcı bir suçtan dolayı mahkumiyet kararı kesinleşmiş olmak. Bir defa geçici çıkarma cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Yönetim Kurulu kararıyla sürekli çıkarma cezası verilebilir. 4.4.5.11.2. Disiplin Kovuşturmasının Yürütülmesi Borsa Yönetmeliği’nin 106’ncı Maddesi çerçevesinde Disiplin komitesi, Genel Müdürlük tarafından havale edilen dosya üzerine disiplin işlemlerini aşağıdaki sıraya uygun olarak yürütür: a) Soruşturmanın başlatılması Komite, Borsa Yönetmeliği hükümlerine aykırı davrananlar hakkında ihbar ve şikayetin başladığı tarihten itibaren en geç on iş günü içinde soruşturmaya başlar. Komite ihbar ve şikayeti geçerli bulmazsa, ilave adımların atılmasına gerek duymaksızın konuyu Yönetim Kuruluna sunar. b) Savunma İhbar ve şikayetin geçerli bulunması veya re’sen soruşturmanın başlatılması durumunda, yapılacak soruşturmada yazılı savunma istenmesi ve bu savunma için tebellüğ tarihinden itibaren en az onbeş iş günü süre tanınması zorunludur. Komite, hakkında soruşturma yapılan üyenin isteği üzerine veya re’sen kendisini veya temsilcilerini dinlemek üzere davet edebilir. Kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın davete uymayanların dinlenmesinden vazgeçilir. c) Soruşturmanın sonuçlandırılması Komite ilgili dosyanın soruşturmasını tamamladıktan sonra onbeş iş günü içinde kararını yazılı olarak Yönetim Kurulunun onayına sunar. Komite başkan ve üyeleriyle Yönetim Kurulu üyelerinin doğrudan veya dolaylı olarak kendileri veya kendileriyle ilgili kişiler ya da temsilcisi oldukları kuruluşlar hakkında yapılabilecek disiplin kovuşturmasına katılamaz ve oy kullanamazlar. d) Yönetim Kurulu kararı ve tebligat Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen üç iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla ilgililerin bilinen adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ edilir. e) Cezaların kesinleşmesi Disiplin cezaları, Yönetim Kurulu kararının ilgiliye tebliği tarihinden itibaren onbeş iş günü içinde SPK’ya başvurulmadığı takdirde kesinleşir. Yönetim Kurulu kararına karşı SPK’ya itiraz edilmesi halinde ceza, SPK kararının Yönetim Kurulu Başkanlığınca ilgiliye tebliğinden itibaren kesinleşir. ______________________________________________________________________ 246 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 4.4.5.11.3. Komiteler Borsada, işlerin gerektirdiği sayıda komite oluşturulabilir. Komitelerin kuruluşu, ilgası ve çalışma esasları Yönetim Kurulu tarafından belirlenir ve Borsa Bülteninde duyurulur. Komiteler en az üç kişiden oluşur. 4.4.5.11.4. Uyuşmazlık Komitesi Uyuşmazlık Komitesi, Borsa Yönetmeliğinin 110’uncu Maddesinde tanımlanan Borsaya getirilen uyuşmazlıkların çözümlenmesinde incelenmesinde ve sonuçlandırılmasında Yönetim Kuruluna yardımcı olur. 4.4.5.11.5. Disiplin Komitesi Disiplin komitesi, biri başkan olmak üzere üç üyeden oluşur. Üyeler, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcıları hakkında, bu Borsa Yönetmeliğinin 120’nci Maddesi çerçevesinde disiplin soruşturmalarının yürütülmesinde ve disiplin cezalarının verilmesinde Yönetim Kuruluna yardımcı olur. 4.4.5.11.6. Uzlaşma Fiyatı Komitesi Uzlaşma fiyatı komitesi, Borsa Yönetmeliğinin 121’inci Maddesi çerçevesinde, Borsaya kote edilecek sözleşmelerin her biri için Borsa Yönetim Kurulu tarafından oluşturulur. Uzlaşma fiyatı komitesi üyeleri Borsa Bülteninde ilan edilir. 4.4.5.11.7. Üyelik Komitesi Üyelik komitesi, Borsada üyeliğe kabul konusunda Yönetim Kuruluna yardımcı olmak üzere en az 5 üyeden oluşan bir üyelik komitesi kurulmasına Yönetim Kurulu tarafından karar verilebilir. 4.4.5.11.8. Üyelerle İlişkiler Komitesi Üyelerle İlişkiler komitesi, Borsada, Borsa üyelerinin temsilcilerinden olmak üzere en az 5 üyeden oluşan üyelerle ilişkiler komitesi kurulur. Bu komitenin üyelerinin seçimi, yetkileri ve çalışma esasları Yönetim Kurulu tarafından düzenlenir. 4.4.5.11.9. Teslimat Komitesi Bu Yönetmeliğinin 124’üncü Maddesi çerçevesinde, Borsada fiziki teslim öngören her bir sözleşme için bir teslimat komitesi kurulur. Biri Takas Merkezinden, biri Borsadan olmak üzere Teslimat Komitesi asgari üç kişiden oluşur. ______________________________________________________________________ 247 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 5. SERMAYE PİYASASI CEZAİ SORUMLULUK KURULU, DENETİM VE 5.1. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Oluşumu, Üyeler ve Atanmaları Sermaye Piyasası Kanunu ile verilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip Sermaye Piyasası Kurulu kurulmuştur. Kurul, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur. Kurul, yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanır. Merkezi Ankara’dadır. Kurul gerekli gördüğü yerlerde büro açabilir. İlgili Bakan, Kurulun yıllık hesapları ile harcamalarına ilişkin işlemlerini denetletir; denetleme sonuçlarıyla ilgili gerekli tedbirleri alır. Denetim sonuçları ile bunlara ilişkin işlemleri ve alınan tedbirleri gösterir bir rapor, Kurulun yıllık faaliyet raporu ile birlikte ilgili Bakan tarafından Bakanlar Kuruluna sunulur. Kurul, ilgili bakanlıkça önerilecek dört aday arasından iki, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından önerilecek ikişer aday arasından birer kişi olmak üzere, Bakanlar Kurulu Kararıyla atanacak yedi üyeden oluşur. Bakanlar Kurulu, adaylardan birini Başkan olarak atar. Kurul, Başkanın teklifi ile üyelerden birini ikinci başkan olarak seçer. İkinci Başkan izin, hastalık, yurtiçi ve yurtdışı görevlendirme, görevden alınma ve görevde bulunmadığı diğer hallerde Başkana vekâlet eder. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri bitenler yeniden seçilebilirler. Başkan dışındaki üyelerin üçte biri iki yılda bir yenilenir. Başkanlık ve üyelikler görev süreleri dolmadan herhangi bir sebeple boşaldığı takdirde, boşalan yerlere yukarıda belirtilen esaslar dahilinde iki ay içinde seçim ve atama yapılır. Bu şekilde atananlar, yerine atandıkları kişinin sürelerini tamamlarlar. Başkan ve üyelerin hastalık, kaza ve sair nedenlerle geçici iş göremezliğe uğraması halinin altı aydan fazla sürmesi durumunda bunların üyelikleri düşer ve yerlerine iki ay içerisinde atama yapılır. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan görevlerine son verilemez. Ancak atanmaları için gerekli şartları kaybettikleri veya durumlarının bu Kanunun 20’nci maddesine aykırı düştüğü tespit edilen, görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlardan dolayı haklarında verilen mahkumiyet kararı kesinleşen Kurul Başkan ve üyeleri, süreleri dolmadan Başbakanın onayı ile görevden alınırlar. ______________________________________________________________________ 248 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 5.2. Sermaye Piyasası Kurulunun Görev ve Yetkileri Sermaye Piyasası Kurulu’nun görev ve yetkileri genel olarak düzenleme ve denetleme olarak ikiye ayrılabilir. Kurul yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel nitelikli kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğindeki yönetmelik ve tebliğler, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler, Kurulun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur. Kanunun 22’nci maddesinde yer alan Kurulun başlıca görev ve yetkileri aşağıdaki gibidir: a) Sermaye piyasası araçlarının, ihracını, halka arz ve satışının şartlarını düzenlemek ve denetlemek, b) İhraç veya halka arzolunacak sermaye piyasası araçlarını Kurul kaydına almak ve kamu yararının gerektirdiği hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici olarak durdurmak, c) Sermaye Piyasası Kanununa tabi sermaye piyasası kurumlarının malî bünyeleri ve kaynaklarının kullanımı ile ilgili standart rasyoları genel olarak ya da faaliyet alanları veya kurumların türleri itibariyle belirlemek, bu rasyoların yayımlanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek, d) Sermaye piyasasında, gerektiğinde elektronik ortam da dahil bağımsız denetim faaliyetine ilişkin esasları belirlemek; denetlemeye yetkili olanların sermaye piyasasında bağımsız denetleme faaliyetlerinde bulunacak kuruluşların kuruluş şartlarını ve çalışma esaslarını Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği ile istişarede bulunarak belirlemek ve bu şartları taşıyanları listeler halinde ilan etmek, e) Kamunun zamanında yeterli ve doğru olarak aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, genel ve özel nitelikte kararlar almak ve her türlü mali tablo ve raporlar ile bunların bağımsız denetimlerinin, sermaye piyasası araçlarının halka arzında yayımlanacak izahname ve sirkülerin ve araçların değerini etkileyebilecek önemli bilgilerin kapsamını, standartlarını ve ilan esaslarını tespit ve bu konularda tebliğler yayımlamak, f) Sermaye Piyasası Kanununa tabi ihraçcıların SPK’nun 50'nci maddesinin (a) bendi hükümleri çerçevesinde bankaların, sermaye piyasası kurumlarının ve borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasaların faaliyetlerinin bu Kanuna, Kurul yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve sermaye piyasaları ile ilgili diğer mevzuata uygunluğunu gerekli her türlü bilgi ve belgeyi isteyerek, izlemek ve denetlemek, g) Sermaye piyasasını ilgilendiren her türlü iletişim araçları ile yapılan yayın, duyuru ve reklamları izlemek ve bunlardan yanıltıcı olduğu tespit edilenleri yasaklamak ve gereği yapılmak üzere ilgili kuruluşlara bildirmek, h) Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri gereğince elde ettiği veya kendisine tevdi edilen malî tablo ve raporlar ile diğer belgeleri incelemek, gerekli gördüğü hususlar hakkında ihraçcı ve kurum denetçilerinden veya bağımsız denetçilerden ayrıca rapor istemek, elde ettiği sonuçları değerlendirerek, Kanunda belirtilen gerekli tedbirleri almak, i) Halka açık anonim ortaklıkların genel kurullarında genel hükümler çerçevesinde vekaleten oy kullanılmasına ilişkin esasları belirlemek ve bu ortaklıklarda yönetim kontrolünün el değiştirmesine yol açacak oranda vekâlet toplayan ya da pay iktisap edenlerin, diğer payları satın alma yükümlülüğüne ve azınlıktaki ortakların da kontrolü ele geçiren kişi veya gruba paylarını satma hakkına ilişkin düzenlemeleri yapmak, j) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların niteliklerini, alım ve satım esaslarını, bu araçların işlem göreceği borsalar ve piyasalarda çalışacakların denetim, faaliyet ilke ve esasları ile yükümlülüklerini, teminatlar, takas ve saklama sistemi konularındaki esas ve usulleri düzenlemek, ______________________________________________________________________ 249 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU k) Sermaye piyasası araçlarının geri alma veya satma taahhüdü ile alım ve satımını, ilgili sözleşmeleri ve bu sözleşmelere ilişkin piyasa işlem kurallarını düzenlemek ve bu işlemlerle ilgili faaliyet ilke ve esaslarını belirlemek, l) Sermaye piyasası araçlarının ödünç alma ve verme işlemleri ile açığa satış işlemlerine ilişkin ilke ve esasları belirlemek ve Hazine Müsteşarlığı ile TC Merkez Bankasının görüşü alınmak suretiyle kredili sermaye piyasası aracı işlemleri ile ilgili düzenlemeler yapmak, m) Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de sermaye piyasası araçlarının ihraç ve halka arzı konusunda ilgili mevzuat çerçevesinde gereken düzenlemeleri yapmak, n) Sermaye piyasası araçlarının takası, saklanması ile sermaye piyasası kurumlarının ve sermaye piyasası araçlarının derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek, o) Sermaye piyasasının gelişmesini teminen yeni sermaye piyasası kurumlarına ilişkin kuruluş, faaliyet, tasfiye ve sona erme esaslarını belirlemek ve bunları denetlemek. p) İlgili Bakanca istenecek incelemeleri yapmak; çalışmaları hakkında ilgili Bakana rapor vermek; sermaye piyasası ile ilgili mevzuat değişiklikleri hakkında önerilerde bulunmak, r) Gayrimenkullerin değerlemesini yapabilecek ekspertiz kurumlarından sermaye piyasasında faaliyette bulunacaklara ilişkin şartları belirlemek ve bu şartlara uyan kuruluşları listeler halinde ilan etmek, Sermaye Piyasası Kanununun 38/A maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan konut finansmanından kaynaklanan alacakların takibinde ve 38/A maddesinin dördüncü fıkrası çerçevesinde yapılacak değerlemelerde, ilgili taşınmaz için değerleme yapacak kişi ve kurumlara ilişkin şartları belirlemek ve bu şartlara uyan kişi ve kurumları listeler halinde ilan etmek, s) Sermaye piyasasında medya ve elektronik ortam da dahil yatırım tavsiyelerinde bulunacak kişi ve kuruluşların uyacakları ilke ve esasları belirlemek, t) Sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunacaklar, bu maddenin (r) bendi kapsamında faaliyet gösterecek kişi ve kuruluşlar ile sermaye piyasası kurumlarının yönetici ve diğer çalışanlarının meslekî eğitimi, meslekî yeterliliği ve meslekî ehliyetlerini gösterir sertifika verilmesine ilişkin esasları belirlemek, bu amaçlarla merkez kurmak ve faaliyet esaslarını belirlemek, u) İnternet de dahil, her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamı ve benzeri araçlar üzerinden gerçekleştirilen ihraç ve halka arzlar ile sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemlerini; genel hükümler çerçevesinde bu Kanun kapsamına giren işlemlerde elektronik imza kullanım esaslarını düzenlemek ve denetlemek, v) Kanuna tabi anonim ortaklıkların genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimlerine ilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen bir veya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine ilişkin düzenlemeleri yapmak, y) Yabancı ülkelerin sermaye piyasalarında düzenleme ve denetime yetkili muadili kuruluşlar ile sermaye piyasalarıyla ilgili her türlü işbirliği yapmak ve bilgi alışverişinde bulunmak. 5.3. Sermaye Piyasasında Denetim ve Tedbirler Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasası ile ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimi Kurul uzman ve uzman yardımcıları tarafından yapılır. Kurulca görevlendirilen Kurul uzman ve uzman yardımcıları; ihraçcılar, sermaye piyasası kurumları, bunların iştirak ve kuruluşları ile diğer gerçek ve tüzel kişilerden Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasasına ilişkin hükümleriyle ilgili görecekleri bilgileri istemeye, bunların tüm defter, kayıt ve belgelerini ve sair bilgi ihtiva eden vasıtalarını incelemeye ve bunların örneklerini almaya, işlem ve hesaplarını denetlemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya, gerekli tutanakları düzenlemeye ______________________________________________________________________ 250 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yetkili olup, ilgililer de istenilen bilgi, belge, defter ve sair vasıtaların örneklerini vermek, yazılı ve sözlü bilgi vermek ve tutanakları imzalamakla yükümlüdürler. Bu hükümler çerçevesinde kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler özel kanunlarda yazılı gizlilik ve sır saklama hükümlerini ileri sürerek bilgi vermekten imtina edemezler. Denetimle görevlendirilen uzmanlar tarafından istenecek defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgelerin ibraz veya teslim edilmemesi halinde, ihraçcılar, sermaye piyasası kurumları, bunların iştirak ve kuruluşları nezdinde arama yapılabilir. Arama, Kurulun gerekçeli bir yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh ceza hâkiminden talepte bulunması üzerine, sulh ceza hâkiminin istenilen yerlerde arama yapılmasına karar vermesi halinde yapılabilir. Aramada bulunan ve incelenmesine lüzum görülen defterler ve belgeler ayrıntılı bir tutanakla tespit olunur ve yerinde incelemenin mümkün olmadığı hallerde, muhafaza altına alınarak inceleme yapanın çalıştığı yere sevk edilir. Arama sonucunda alınan defter ve belgeler üzerindeki incelemeler en geç üç ay içinde sonuçlandırılarak bir tutanakla sahibine geri verilir. 5.4. Sermaye Piyasası Kanunundaki Tedbirler Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesine göre Sermaye Piyasası Kurulu, Kanun uyarınca yaptığı izleme, inceleme ve denetlemeler sonucunda; a) Kurula kayıt yükümlülüğü yerine getirilmeksizin yapılmış ihraç, halka arz ve satış işlemleriyle, izinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin durdurulması için gerekli her türlü tedbiri almaya; kayıt yükümlülüğüne uyulmaksızın yapılan halka arz ve satış sonucu satılan kısmın karşılığı ve satışı yapılacak senetler için her türlü teminattan muaf olarak ihtiyatî tedbir ve ihtiyatî haciz istemeye, tedbir ve haciz tarihinden itibaren altı ay içinde dava açmaya veya takip yapmaya; her türlü hukukî ve cezaî sorumluluk saklı kalmak kaydıyla, izinsiz sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin doğurduğu sonuçların iptali için tespit tarihlerinden itibaren üç ay, vukuu tarihlerinden itibaren bir yıl içinde dava açmaya, b) SPK 12'nci maddedeki esaslar çerçevesinde alınan yönetim kurulu kararları aleyhine, bu kararların ilanından itibaren otuz gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açmaya ve bu kararların icrasının geri bırakılmasını istemeye, c) Sermaye Piyasası Kanununa tabi anonim ortaklık ve sermaye piyasası kurumlarının, kanuna, esas sözleşme hükümlerine veya işletme maksat ve mevzuuna aykırı görülen durum ve işlemleri ile sermayenin azalmasına veya kaybına yol açan işlemlerinin hukuka aykırılığının tespiti veya iptali için dava açmaya, Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla ilgililerden aykırılıkların giderilmesi için tedbir almasını ve öngörülen işlemleri yapmasını istemeye ve gerektiğinde bu halleri ilgili mercilere intikal ettirmeye, d) SPK 15'inci maddesinin son fıkrasında belirtilen işlemlerde bulundukları tespit edilen anonim ortaklıklardan, denetleme sonuçlarının Kurul tarafından belirlenecek şekil ve esaslar dahilinde ortaklara duyurulmasını istemeye, e) Mevzuat uyarınca açıklanması gerekirken açıklanmamış bilgileri ve mevzuata aykırılıkları, masrafı ilgili anonim ortaklık, kişi, kuruluş veya sermaye piyasası kurumlarından tahsil edilmek üzere kamuoyuna duyurmaya, f) Denetimle görevlendirilenler tarafından istenecek defter, evrak, dosya, kayıt ve bilgi ihtiva eden diğer vasıtaların ibraz veya teslim edilmemesi halinde, gerektiğinde mahkemeye başvurarak, bunların ibraz veya tesliminin sağlanmasını talep etmeye, g) Sermaye piyasası kurumlarının mevzuat, esas sözleşme ve içtüzük hükümlerine aykırı ______________________________________________________________________ 251 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU faaliyetlerinin tespit edilmesi halinde, ilgililerden aykırılıkların giderilmesi ve kanuna, işletme amaç ve ilkelerine uygunluğun sağlanmasını istemeye; aykırılıkta sorumluluğu tespit edilen kurum görevlilerinin, haklarında kovuşturmaya geçildikten sonra yargılama sonuçlanıncaya kadar imza yetkilerini sınırlandırmaya veya kaldırmaya; aykırılıkların giderilmemesi veya giderilemeyecek aykırılıkların tespit edilmesi durumunda, gerekli her türlü tedbiri almaya ve bu kurumların faaliyetlerini geçici veya sürekli olarak durdurmaya ve yetkilerini kaldırmaya, h) Sermaye piyasası kurumlarının, malî yapılarının ciddi surette zayıflamakta olduğunun tespiti halinde; verilecek uygun süre içinde, malî durumlarının güçlendirilmesini istemeye; kurum görevlilerinin imza yetkilerini sınırlandırmaya veya kaldırmaya; verilen bu süre içinde, bu kurumlar tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması halinde veya malî durumlarının taahhütlerini karşılayamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespiti halinde gerekli tedbirleri almaya, herhangi bir süre vermeksizin kurumların faaliyetlerini geçici olarak durdurmaya veya sürekli olarak durdurarak yetkilerini kaldırmaya; bu tedbirlerden netice alınmadığı takdirde tedricî tasfiyelerine karar vermeye ve tasfiyenin bitmesini takiben gerektiğinde veya tedricî tasfiyeye gitmeksizin doğrudan iflaslarını istemeye, i) Sermaye Piyasası Kanununun 47’nci maddesi (A) bendi hükmünde sayılan fiillere doğrudan ya da dolaylı olarak iştirak ettikleri Kurulca tespit edilen gerçek veya tüzel kişilerin, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda geçici veya sürekli olarak işlem yapmalarının önlenmesini teminen gerekli tedbirleri almaya, j) Gerek görülen hallerde, halka açık anonim ortaklıkların genel kurullarına, oy hakkı bulunmaksızın bir gözlemci göndermeye, k) Sermaye piyasası kurumlarının (h) bendi hükmü uyarınca, tedricî tasfiyeye girmesi veya iflası durumlarında, kurulca sorumlulukları tespit edilmiş bulunmak kaydıyla; % 10’undan fazla paya sahip ortaklarının, görevden ayrılmış olan veya halen görevde bulunan yönetim kurulu başkan ve üyelerinin ve imzaya yetkili yöneticileri ile yatırım fonu yöneticilerinin şahsen iflaslarını istemeye, yetkilidir. Yetkileri sürekli olarak kaldırılan sermaye piyasası kurumlarının malvarlıkları, yetkinin kaldırılmasına ilişkin Kurul kararının alındığı tarihten itibaren tedricî tasfiye işlemlerinin tamamlandığı ilân edilinceye; tedricî tasfiyeyi takiben veya doğrudan iflas talebinde bulunulması halinde, iflas talebinin mahkemece esastan karara bağlanmasına kadar, tedricî tasfiye çerçevesinde Yatırımcıları Koruma Fonu ve Kurul tarafından yapılacak işlemler hariç, üçüncü kişilere devredilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez, başlamış tüm icra takipleri de kendiliğinden durur. Sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunduğu, yetki belgeleri iptal olunduğu veya faaliyetleri geçici olarak durdurulduğu halde ticaret unvanlarında, ilân ve reklamlarında, sermaye piyasasında faaliyette bulundukları intibaını yaratacak kelime veya ibare kullanıldığının tespiti halinde sorumlular hakkında cezaî kovuşturma yapılmakla birlikte, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, kurulun talebi üzerine en büyük mülkî amirlerce bunların işyerleri geçici olarak kapatılabileceği ve ilân ve reklamları durdurulabileceği gibi, kanuna aykırı belgeleriyle, ilân ve reklamları toplatılabilir. SPK 46’ncımaddesinin birinci fıkrasının (g) ve (h) bentleri uyarınca yetkileri kaldırılan görevliler, haklarındaki yargılama sonuçlanıncaya kadar Kurulun izni olmadıkça hiçbir sermaye piyasası kurumunda imzaya yetkili personel olarak çalıştırılamazlar. SPK 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendine göre faaliyetleri geçici olarak durdurulan sermaye piyasası kurumlarının mal varlığı hakkında da, Kurulca geçici ______________________________________________________________________ 252 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU durdurma kararı verildiği tarihten, tekrar faaliyete geçme izni verilmesi tarihine kadar ikinci fıkra hükmü uygulanır. SPK 46’ncı maddesi kapsamında Kurul tarafından açılacak davalarda ve yapılacak takiplerde Kurul, her türlü teminat ve harçtan muaftır. 5.5. Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk 47’nci maddede düzenlenmiştir. Buna göre; - Diğer kanunlara göre daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde: A-1) Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak, sermaye piyasasında işlem yapanlar arasındaki fırsat eşitliğini bozacak şekilde mameleki yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek içerden öğrenenlerin ticaretidir. Bu fiili işleyen SPKn 11'inci madde kapsamındaki ihraçcılarla, sermaye piyasası kurumlarının veya bunlara bağlı veya bunlara hakim işletmelerin yönetim kurulu başkan ve üyeleri, yöneticileri, denetçileri, diğer personeli ve bunların dışında meslekleri veya görevlerini ifa etmeleri sırasında bilgi sahibi olabilecek durumunda olanlarla, bunlarla temasları nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak bilgi sahibi olabilecek durumundaki kişiler, A-2) Yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, arttırmak veya azaltmak amacıyla alım ve satımını yapan gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri ve bunlarla birlikte hareket edenler, A-3) Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek yalan, yanlış, yanıltıcı, mesnetsiz bilgi veren; haber yayan; yorum yapan ya da açıklamakla yükümlü oldukları bilgileri açıklamayan gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri ve bunlarla birlikte hareket edenler, A-4) SPK’nun 4’üncü maddesinin birinci ve üçüncü fıkralarına aykırı hareket edenlerle, sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunan veya yetki belgeleri iptal olunduğu veya faaliyetleri geçici olarak durdurulduğu halde ticaret unvanlarında, ilân veya reklamlarında sermaye piyasasında faaliyette bulundukları intibaını yaratacak kelime veya ibare kullanan veya faaliyetlerine devam eden gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri, A-5) Sermaye piyasası kurumlarına, SPKn’nun 13/A ve 13/B maddeleri kapsamındaki teminat sorumlularına ve 38/B ve 38/C maddeleri kapsamındaki fon kuruluna; sermaye piyasası faaliyetleri sebebiyle veya emanetçi sıfatıyla veya idare etmek için veya teminat olarak veyahut her ne nam altında olursa olsun, sermaye piyasası kurumlarına kayden veya fiziken tevdi veya teslim edilen sermaye piyasası araçları, nakit ve diğer her türlü kıymeti kendisinin veya başkasının menfaatine satan veya rehneden veya her ne şekilde olursa olsun kullanan, gizleyen yahut inkâr eyleyen veyahut bu amaca ulaşmak ya da bu fiillerini gizlemek için bilgisayar ortamında tutulanlar dahil kayıtları tahvil ve tağyir eden ilgili gerçek kişilerle tüzel kişilerin yetkilileri, A-6) Sermaye Piyasası Kanununun 15’inci maddesinin son fıkrasında belirtilen işlemlerde bulunarak kârı ve/veya mal varlığı azaltılan tüzel kişilerin yetkilileri ve bunların fiillerine iştirak edenler, ______________________________________________________________________ 253 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU A-7) Karşılıksız olarak sermaye piyasası araçlarının geri alım taahhüdü ile satımını yapan ilgili gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri, her bir alt bent kapsamına giren fiillerden dolayı 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beşbin günden onbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. B-1) Sermaye Piyasası Kanununa göre Kurul veya Kurul tarafından görevlendirilenlere istenecek bilgileri vermeyen veya eksik veya gerçeğe aykırı olarak verenlerle; defter ve belgeleri bu görevlilere ibraz etmeyen, saklayan, yok eden veya bunların görevlerini yapmalarını engelleyenler, B-2) Defter ve kayıt tutmayanlar, her bir alt bent kapsamına giren fiillerden dolayı bir yıldan üç yıla kadar hapis ve ikibin günden beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılırlar. Gerçeğe aykırı defter ve kayıt tutan, hesap açan veya bunlarda her türlü muhasebe hilesi yapan ya da gerçeğe aykırı bağımsız denetleme raporu düzenleyenler ile düzenlenmesini sağlayanlar, Türk Ceza Kanununun belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır. C) Sermaye Piyasası Kanununun; 6’ncı maddesinin, - ikinci fıkrasına (sermaye piyasası araçlarının halka arzı için yapılan ilan ve açıklamaların abartılı veya yanıltıcı bilgi içermesi), 7 (sermaye piyasası araçlarının halka satışında Kanun’a aykırılık), 9 (satış sonuçları hakkında Kurula bilgi vermeme), 10 (izahnamelerdeki değişikliklerin 10 gün içinde Kurula bildirilmemesi), 10/A (sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesi düzenlemelerine aykırılık), 11 (ortak sayısı 250’yi aştığı halde Kurula kayıt için başvurulmaması), 12’nci (kayıtlı sermaye düzenlemelerine aykırılık) maddelerine, 13’üncü maddesinin, - beşinci fıkrasına (tahvil veya sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma araçlarının tamamı satılmadan veya iptal edilmeden yenisini ihraç etmek), 13/A maddesinin, - ikinci fıkrasına (ipotek teminatlı menkul kıymetlerin teminatı olan varlıkların, ihraççılar tarafından diğer varlıklardan ayrı olarak oluşturulacak teminat havuzunda izlenmesi), - üçüncü fıkrasına (teminat havuzuna dahil edilmemesi gereken varlıkların alınması), - dördüncü fıkrasına (Teminat değerinin hesaplanmasında, yapı kullanım izni almış konutların değerinin %75’i, yapı kullanım izni almış diğer gayrimenkullerin değerinin %50’sini aşan kısmının dikkate alınması, teminat havuzuna dahil edilecek yapı kullanım izni almış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların vadesi gelmiş ödemelerinin yapılmaması), - beşinci fıkrasına (belirlenen ikame varlıklar dışında varlık akbul edilmesi), - altıncı fıkrasına (yapı kullanım izni almış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ve ikame varlıkların payının ayrı ayrı payının teminat havuzundaki tüm varlıklar içerisinde %15’i aşması), - sekizinci fıkrasına (İpotek teminatlı menkul kıymetlerin itfasına kadar olan süre boyunca; Teminat havuzundaki varlıkların nominal değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin nominal değerinden az olması; teminat havuzundaki varlıkların getirisinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin getirisinden az olması; teminat havuzundaki varlıklardan elde edilen gelirin tutar ve ödeme dönemleri bakımından ipotek teminatlı menkul kıymet sahiplerine yapılan ödemeleri karşılamaması; teminat havuzunda yer ______________________________________________________________________ 254 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU alan varlıkların net bugünkü değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin net bugünkü değerinden yüzde ikisi oranında fazla olmaması), - dokuzuncu fıkrasına (makul bir gerekçe olmadan, teminat havuzuna dahil edilmiş bir varlığı teminat havuzundan çıkartmak veya teminat havuzunda bulunmayan bir varlık ile değiştirmek), - onuncu fıkrasına (teminat sorumlusu belirlememek veya Kurulun onayını almadan belirlemek veya teminat sorumlusunun Kurulca belirlenen nitelikleri taşımaması), - onbirinci fıkrasına (teminat sorumlusunun görevlerini gereği gibi yerine getirmemesi), - onikinci fıkrasına (teminat sorumlusunun talep ettiği bilgi ve belgelerin verilmemesi), - onüçüncü fıkrasına (İpotek teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez hükmüne aykırılık), - ondördüncü fıkrasına (teminat havuzunda yer alan varlıkların riskten korunması amacıyla yapılacak olan sözleşmelerde, teminat havuzu ve ipotek teminatlı menkul kıymetler tasfiye edilinceye kadar, ihraççının iflası durumunda sözleşmenin tek taraflı olarak feshedilemeyeceğine ilişkin hüküm bulunmaması), - onbeşinci fıkrasına (ihraççının ipotek teminatlı menkul kıymetlerden kaynaklanan yükümlülüklerini vadesinde yerine getirememesi), 13/B maddesinin, - üçüncü fıkrasına (teminat sorumlusunun görevlerini gereği gibi yerine getirmemesi), - dördüncü fıkrasına (teminat sorumlusunun talep ettiği bilgi ve belgelerin verilmemesi), - beşinci fıkrasına (varlık teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez hükmüne aykırılık), 14’üncü maddesinin, - üçüncü fıkrasına (kayıtlı sermaye sistemini kabul eden anonim ortaklıklar tarafından hisse senedi ile değiştirilebilir tahvil çıkarılması halinde değiştirme sonucunda verilecek hisse senetleri ile ortaklığın çıkarılmış sermayesinin toplamı kayıtlı sermayeyi aşması), 15’inci maddesinin, - birinci fıkrası (birinci temettü oranının Kurulca belirlenenden düşük olması), - ikinci fıkrası (ortaklara birinci temettü ayırmadan kardan pay alan diğer kişilere pay ayrılması), - üçüncü fıkrası (temettünün yılsonunda mevcut bütün paylara dağıtılmaması), - dördüncü fıkrası ( temettü avansının Kanun hükümlerine aykırı dağıtılması), - beşinci fıkrası (bedelsiz payların artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılmaması), 16 (mali tablo, bağımsız denetim hükümlerine aykırılık) 16/A maddelerine (kamunun aydınlatılmasında özel durumların bildirimine aykırılık), 25’inci maddesinin (a) bendine (Kurul mensuplarının görev sırlarını açıklamaları), 28’inci maddesinin (b) bendine (Kurula kayıt ücretinin yatırılmaması), 34’üncü maddesine (izinsiz sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak), 38’inci maddesine (yatırım fonlarıyla ilgili hükümlere aykırılık), 38/A maddesine (konut finansmanına ilişkin düzenlemelere aykırılık), 38/B maddesinin, - üçüncü fıkrasına (Konut finansmanı fonunun malvarlığının, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemeyeceği, rehnedilemeyeceği, teminat gösterilemeyeceği, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemeyeceği, ihtiyati tedbir kararı verilemeyeceği ve iflas masasına dahil edilemeyeceği hükmüne aykırılık) - dördüncü fıkrasına (fon kurulunun, fon portföyüne alınan varlıklara ilişkin ______________________________________________________________________ 255 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU sorumluluğunu gereği gibi yerine getirmemesi), - yedinci fıkrasına (tapu siciline beyan yükümlülüğünün yerine getirilmemesi), - dokuzuncu fıkrasına (konut finansman fonunun kuruluş izni ve Kurul kaydına alınması için başvuru yapmamak), - onuncu fıkrasına (konut finansmanı fonu içtüzüğünde yer verilmesi gereken hususlara yer vermemek), - onikinci fıkrasına (konut finansmanı fonunun veya kurucusunun ödeme güçlüğü içine düşmesi), 38/C maddesi (varlık finansmanı fonu) kapsamında 38/B maddesinin 3, 4, 7, 9, 10 ve - 12’inci fıkralarına aykırılık, 39/A maddesine (ipotek finansmanı kuruluşlarına ilişkin düzenlemelere aykırılık), 40/B ve 40/D maddelerine (Birliğe üye olmadan faaliyette bulunmak), 45’inci maddesine (Kurul denetçilerine bilgi ve belge vermemek), 46’ncı maddesinin, - ikinci fıkrasına (faaliyetleri sürekli durdurulan kurumların malvarlıklarının üçüncü kişilere devri, rehni, teminata verilmesi, haczedilmesi), - beşinci fıkrasına (faaliyetleri geçici durdurulan kurumların malvarlıklarının üçüncü kişilere devri, rehni, teminata verilmesi, haczedilmesi), 46/A maddesine (Yatırımcıları Koruma Fonu hükümlerine aykırılık) 46/B maddesine (Tedrici Tasfiye hükümlerine aykırılık) 46/C maddesine (ipotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyesi hükümlerine aykırılık), aykırı hareket edenler, binikiyüzelli gün adli para cezası ile cezalandırılırlar. Birinci fıkranın (A), (B) ve (C) bentleri uyarınca verilecek ağır para cezaları üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle temin edilen menfaatin üç katından az olamaz. 5.5.1. İdarî Para Cezaları Sermaye Piyasası Kanununa dayanılarak yapılan düzenlemelere, belirlenen standart ve formlara ve Kurulca alınan genel ve özel nitelikteki kararlara aykırı hareket ettiği tespit edilen gerçek kişiler ve tüzel kişiler hakkında gerekçesi belirtilmek suretiyle Kurul tarafından 2010 yılı için 17.170 TL’sından 114.464 TL’sına kadar para cezası verilir. Sermaye Piyasası Kanununun 40/C maddesinin beşinci fıkrasındaki yükümlülüğe (Birlik Statüsü’ne ve Birlikçe alınacak kararlara) uymayan üyelere Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Yönetim Kurulunca 2010 yılı için 5.723 TL’sından 28.616 TL’sına kadar idarî para cezası verilir. Birlik, verdiği cezaları bir taraftan ilgiliye tebliğ etmekle beraber diğer taraftan tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna bildirir. Sermaye Piyasası Kanununun 40/D maddesinin beşinci fıkrasındaki yükümlülüğe uymayan (Birlik Statüsü’ne ve Birlikçe alınacak kararlara) üyelere, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Yönetim Kurulunca 2010 yılı için 1.145 TL’sından 5.723 TL’sına kadar idarî para cezası verilir. Birlik, verdiği cezaları ilgiliye tebliğ eder ve tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna bildirir. İdarî para cezalarının verilmesini gerektiren fiillerin tekrarı halinde, verilen para cezası iki katı, ikinci ve müteakip tekrarlarda üç katı artırılarak uygulanır. Bu cezaların verildiği tarihten itibaren iki yıl içinde idarî para cezası verilmesini gerektiren aynı fiil işlenmediği takdirde önceki cezalar tekrarda esas alınmaz. ______________________________________________________________________ 256 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 5.5.2. Cezaların Artırılması Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki ihraçcılarla, sermaye piyasası kurumlarının yönetim kurulu üyeleri, denetçileri, müdür ve diğer personeli ve yatırım fonu temsilcileri ile sorumlularının ortaklığın, kuruluşun veya fonun paraları ve diğer malları ile sermaye piyasası araçları, defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgeleri üzerinde işledikleri suçların genel hükümlere göre belirlenen cezaları yarı oranında arttırılarak hükmolunur. 5.5.3. Usül Hükümleri Kanunun 47'nci maddesinde yazılı suçlardan dolayı kovuşturma yapılması, Kurul tarafından Cumhuriyet Savcılığına yazılı başvuruda bulunulmasına bağlıdır. Bu başvuru ile Kurul aynı zamanda müdahil sıfatını kazanır. Bu Kanuna aykırı fiillerin işlendiğine dair bilgi edinen Cumhuriyet Savcıları, Kurulu haberdar ederek durumun incelenmesini isteyebilirler. Cumhuriyet Savcıları kovuşturmaya mahal olmadığına karar verirlerse, Kurul kendisine tebliğ edilecek bu kararlara karşı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre itiraza yetkilidir. ______________________________________________________________________ 257 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 6. İSTANBUL (İMKB) MENKUL KIYMETLER BORSASI 6.1. 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK/91) 91 sayılı KHK, (RG:6.10.1983-18183) menkul kıymetler borsalarının özel bütçeli ve tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğini muhafaza etmekle birlikte, dünya borsa sistemleri içinde evvelce Fransız/Alman ağırlıklı olan borsa sistemimizi daha liberal karakterli Anglo-Sakson borsa tipine yaklaştırmış, buna karşılık borsayı Sermaye Piyasası Kurulunun gözetim ve denetimi altına koymuştur. Borsada işlem yapmaya yetkili kişiler, SPK tarafından işlem yapmalarına izin verilen gerçek ve tüzel kişiler olarak ifade edilmiştir. Bunların nitelikleri ve çalışma kuralları yönetmeliğe bırakılmıştır. 6.2. Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik) Bir çerçeve yönetmelik mahiyetinde olan ve kısaca “Genel Yönetmelik” olarak anılan bu yönetmelik (RG:6.10.1984-18537) menkul kıymetler borsalarının kuruluş ve çalışma esaslarını genel olarak düzenlemektedir. 6.3. İMKB Yönetmeliği 91 sayılı KHK'nın 11’nci maddesi, "menkul kıymetler borsasındaki alım-satım işlemlerine ilişkin kurallar Borsa Yönetim Kurulu'nca bir yönetmelikle tespit olunur" demektedir. Buna göre, Türkiye'de kurulacak her borsa kendisi için bir iç yönetmelik hazırlayacaktır. İç yönetmelikler borsaların yönetim kurullarınca hazırlanır; genel kurullarınca karara bağlanır ve SPK'nın onayı ile yürürlüğe girer. İMKB tarafından bu kapsamda hazırlanan yönetmeliklere aşağıda yer verilmiştir: 1. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği 2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği 3. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği 4. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Gelişen İşletmeler Piyasası Yönetmeliği 5. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Tahvil ve Bono Piyasası Yönetmeliği 6. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği 7. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Teşkilat, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği Aşağıda İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği anlatılmış olup, diğer yönetmeliklere ULUSAL VE ULUSLARARASI PİYASALAR bölümünde yer verilmiştir. 6.3.1. Borsa’nın Tanımı Yönetmeliğe göre, borsalar, borsada işlem görmesi kabul edilen menkul kıymetlerin alım-satımının KHK’da yazılı esaslar dairesinde, belli kurallara göre düzen içinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ilanına yetkili, tüzel kişiliği haiz kamu kurumlarıdır. Borsalar, SPK’nın teklifi üzerine Bakanlığın izni ile kurulur. (Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik md.4) ______________________________________________________________________ 258 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kanuna göre, Sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği borsalar, özel kanunlarında yazılı esaslar çerçevesinde teşkilâtlanarak, menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilân etmekle yetkili olarak kurulan kamu tüzel kişiliğini haiz kurumlardır. (Sermaye Piyasası Kanunu md. 40) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında 91 sayılı KHK uyarınca kurulmuş, yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun gözetim ve denetimi altında olan tüzel kişiliği haiz bir kamu kurumudur. (İMKB Teşkilat, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği md.6) İMKB, resmi çalışma günlerinde faaliyette bulunur. İMKB aynı zamanda, bir meslek kuruluşudur. Her meslek kuruluşu gibi üyeleri vardır. 6.3.2. Borsa Üyeleri Borsaya üye olabilecek, yani Borsa'da işlem yapabilecekler SPK’dan faaliyetleri için Yetki Belgesi almış; a) Yatırım ve kalkınma bankaları, b) Ticari bankalar, c) Aracı kurumlar’dır. Borsanın üst karar organı Borsa üyelerinden oluşan genel kuruldur. Genel kurul, Başkan dışındaki 4 Yönetim Kurulu üyesini seçer, Borsa Başkanı aynı zamanda yönetim kurulu başkanıdır ve müşterek kararname ile tayin edilir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Genel Kurul, Yönetim ve Denetleme Kurulu ile Komiteler ve Borsa Başkanı ile Borsa Başkanı’na bağlı Başkanlık Teşkilatından oluşur. Bu birimlerin görev ve yetkileri ile ilgili daha geniş açıklamalar organizasyon şemasından sonraki bölümde yer almaktadır. 6.3.3. İMKB’nin Görev ve Yetkileri İMKB’nin başlıca görev ve yetkileri aşağıda gösterilmiştir a) Menkul kıymetlerin Borsa kotuna alınması ile ilgili başvuruları, Kotasyon Yönetmeliği’nde belirtilen esaslar dahilinde incelemek, ek bilgi ve belgeler istemek, başvuruları değerlendirmek ve karara bağlamak. b) Kanuni gerekler yerine getirilerek para, kambiyo ve kıymetli maden ve taşlar ile vadeli işlemlerle ilgili piyasalar açmak. c) Borsa’da işlem görebilecek menkul kıymetler için türlerine göre menkul kıymetler pazarları oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek menkul kıymetleri belirlemek ve Borsa bülteninde yayınlamak, pazarlara Borsa binasında yer tahsis etmek d) Borsa’da pazarların çalışma gün ve saatlerini belirlemek ve Borsa bülteninde ilan etmek e) Borsa pazarlarında yapılan işlemler sonucunda oluşan fiyatları ve bu fiyatlardan yapılan toplam işlem miktarlarını seans bitiminde ilan etmek ______________________________________________________________________ 259 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU f) Borsada yapılan alım, satım işlemlerini güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, bu kuralların dışına çıkan Borsa üyelerine “İMKB Yönetmeliği”nde belirtilen müeyyideleri uygulamak g) Borsa’da olağan dışı menfi gelişmelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatın verdiği yetkiler içinde gerekli önlemleri almaktır. 6.4. Borsanın Yönetimi, Organları, Teknik ve İdari Organizasyonu 6.4.1. Genel Kurul Genel kurul borsa üyelerinden meydana gelir. Borsa'nın üst karar organıdır. Genel Kurulun başlıca görev ve yetkileri şunlardır; a) Borsaca hazırlanması gereken ve genel kurulun yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlamak, b) Yönetim Kurulu’nun mevzuatla verilmiş olan yetkileri saklı kalmak kaydıyla borsa işlerine ilişkin hususlarda karar almak, yetkili mercilere teklifte bulunmak, mevzuatla kendisine bırakılmış diğer görevleri yerine getirmek. c) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan faaliyet raporu ile denetçi raporunu inceleyip karara bağlamak, d) Borsanın bilançosu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlamak, personel kadrosunu ve kesin hesabı onaylamak, e) Yönetim ve Denetim Kurulu üyelerini seçmek ve ibra etmek, İbra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ile denetçiler hakkında yapılacak işlemleri ve bunların göreve devam edip etmeyeceklerini karara bağlamak, seçimi genel kurula ait olan diğer komitelerin üyelerini seçmek ve gerektiğinde görevlerine son vermek, f) Gündemde yer alan diğer hususları görüşüp karara bağlamak. g) İMKB Yönetim Kurulu tarafından teklif edilen bütçe ve personel kadrosunun kesinleştirmek. (Teşkilat, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği Md.10) Genel Kurul, her yıl Nisan-Mayıs aylarında Borsa’nın önerisi üzerine Sermaye Piyasası Kurulu’nca veya re’sen, SPK’nca belirlenecek bir tarihte olağan olarak toplanır. Genel Kurul gerekli hallerde Borsa Yönetim Kurulu’nun önerisi üzerine SPK’nın veya re’sen SPK’nın daveti üzerine olağanüstü olarak da toplanabilir. 6.4.2. Yönetim Kurulu Yönetim kurulu bir başkan ve 4 üyeden oluşur. Başkan, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve ilgili bakan tarafından imzalanan müşterek kararname ile tayin edilen Borsa Başkanıdır. Başkanlık Teşkilatının başı ve Borsanın en üst amiridir. Üyeler, genel kurulca seçilirler ve kendi aralarında bir başkan vekili seçerler. Mesleki Nitelikli Görevleri: a) Borsaya ilişkin her türlü iç mevzuatı hazırlamak, b) Menkul kıymetlerin Borsa’ya Kote edilmesi ile ilgili başvuruları karara bağlamak, c) Borsa işlerinin mevzuata ve kurallara uygun olarak düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, d) Genel Kurulca kurulanlar dışında yönetmelikle belirlenmiş veya ihtiyaç duyulabilecek ______________________________________________________________________ 260 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ihtisas komitelerini kurarak üyelerini seçmek ve çalışma esaslarını düzenlemek, e) Borsa kotunda yer alan veya almayan menkul kıymetler ile bunların işlem görecekleri Borsa pazarlarını açmak, f) Borsa işlemlerinde çıkabilecek uyuşmazlıkları inceleyerek sonuçlandırmak, g) Borsada düzeni ve dürüstlüğü bozanlar hakkında disiplin cezası vermek, İdari Nitelikli Görevleri: a) Kendi çalışma kural ve yöntemlerini saptamak, b) Ana hizmet birimlerinin yıllık ya da belli süreli çalışma programlarını görüşüp kesinleştirmek, c) Borsa’nın bütçesini, gelir ve giderlerine ilişkin kesin hesabını ve yıllık raporunu görüşüp karara bağlamak ve Genel Kurula sunmak, d) Borsa gelirleri kalemlerinin miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekillerini tespit etmek ve SPK onayına sunmak, e) Borsa adına imzaya yetkili olacak personelin atama, yükseltme, disiplin cezaları konularında karar vermek, ücret göstergesi, tazminat, ikramiye ve sosyal yardımlar konularında, personel yönetmeliğinin kendi yetkisine bıraktığı hususları görüşüp karara bağlamak, atama yetkisini gerektiğinde Borsa Başkanı’na devretmek, f) Yetkisinde olan satın alma, satma ve kiralama konularındaki dosyaları, sözleşme önerilerini görüşüp karara bağlamak, g) Borsanın üçüncü kişilerle olan alacak, hak ve borçları hakkında her türlü işleme, gerektiğinde sulha, ibraya ve tahkime karar vermek, h) Borsa’nın çalışmaları hakkında Borsa’nın Başkanı’ndan bilgi istemek, çalışma sonuçlarını değerlendirmek, özel denetim yapılmasını istemek, ı) Mevzuatla verilen sair görevleri yerine getirmek ile görevli ve yetkilidir. Yönetim Kurulu yürürlükteki, mevzuata göre yetki alanına giren konularda tam yetkilidir. Bu yetkiler Genel Kurulca kısıtlanamaz. 6.4.3. Denetleme Kurulu Borsanın denetleme organı, borsa genel kurulu tarafından, genel kurul üyeleri arasından veya dışardan 2 yıl için seçilen 2 denetçiden oluşur. Genel Kurul, ayrıca 2 yedek denetçi de seçer. Denetçilerden biri, her yıl olağan genel kurul toplantısında yenilenir. Aynı kişinin yeniden seçilmesi mümkündür. Denetçiliklerden birinin boşalması halinde, boşalan denetçiliğin görev süresi, yerine geçen yedek denetçi tarafından tamamlanır. İşlev itibariyle mevzuat çerçevesi içinde diğer kuruluşlardaki denetim kurallarına benzer. 6.4.4. Komiteler Borsada 1 başkan ve 2 üyeden oluşan üç komite bulunur; 6.4.4.1. Kotasyon Komitesi Borsa’da daimi olarak görev yapan bu Komite üyeleri, Borsa başkanının teklifi üzerine Yönetim kurulunca, borsa işlemleri konusunda uzman nitelikleri taşıyanlar arasından 2 yıl için seçilir. Komite, menkul kıymetlerin borsa kotuna alınması için yapılan başvuruları değerlendirerek raporunu Yönetim Kuruluna sunar. ______________________________________________________________________ 261 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 6.4.4.2. Disiplin Komitesi Disiplin Komitesi, Genel Yönetmelik uyarınca, borsa üyesi gruplar adına İMKB Genel Kurulunda gösterilecek adaylar arasından ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilerek bir Başkan ve iki üyeden meydana gelen bir Disiplin Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Disiplin Komitesi, ilgili Borsa Yönetmeliklerinde öngörülen disiplin kurallarına göre oluşturduğu görüşünü Yönetim Kuruluna onayına sunar. Komiteye seçilecek kişilerin, borsanın diğer organlarında görev almamış olmaları şarttır. 6.4.4.3. Uyuşmazlık Komitesi Uyuşmazlık Komitesi, borsa üyelerinin kendi aralarında veya borsa üyesi ile müşterisi olan yatırımcılar arasında Genel Yönetmeliğin 54’üncü Maddesinde tanımlanan “Borsa İşlemi”nden kaynaklanan uyuşmazlıkların incelenmesinde ve sonuçlandırılmasında Yönetim Kuruluna yardımcı olur. Genel Yönetmelik uyarınca, Borsada, Genel Kurulca gösterilecek adaylar arasından ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilecek bir başkan ve iki üyeden meydana gelen bir Uyuşmazlık Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Komite, konu ile ilgili her türlü incelemeyi yapmaya, tarafları ve tanıkları dinlemeye, Borsa Başkanlığı’ndan bilirkişi tayinini istemeye yetkili olup, gerekli incelemeyi tamamladıktan sonra, uyuşmazlık konusunda bulduğu çözüm yoluna ilişkin görüşünü, dayanağını teşkil eden belgelerle birlikte yazılı olarak, Borsa Başkanlığı’na sunar. 6.4.5. Başkanlık Teşkilatı Başkanlık teşkilatı, Borsa Başkanı ve ona bağlı tüm kişi ve birimlerden oluşur. a) Borsa Başkanı Borsanın en üst amiri olup aynı zamanda Borsa Yönetim Kurulu Başkanıdır. Borsanın genel yönetim ve temsiliyle görevlidir. Borsa Başkanı’nın Yüksek öğrenim görmüş, borsa, bankacılık, iktisat, maliye veya hukuk alanlarında bilgi ve bu alanlarda en az 15 yıllık tecrübe sahibi, Türk vatandaşı olması, kamu haklarından yasaklı ve yüz kızartıcı bir fiilden dolayı hükümlü bulunmaması, iflas etmemiş olması şarttır. Borsa Başkanı SPK'nın teklifi üzerine müşterek kararname ile 5 yıl için atanır. b) Danışmanlar Borsa Başkanına bağlı olarak görev yaparlar. Gereğine göre yetkilendirilebilirler. c) I. Başkan Yardımcısı Başkan Yardımcısı görev ve yetkilerine ilave olarak, Borsa Başkanının Borsada bulunmadığı süreler içinde Başkanın yürütmeye yönelik görev ve yetkilerini tedvir eder. Başkan Yardımcıları arasında koordinasyonu sağlar. ______________________________________________________________________ 262 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) Başkan Yardımcısı Kendi sorumluluğundaki Borsa hizmet birimlerinin Borsa Başkanı adına genel yönetimi ve temsilinden sorumludur. 6.5. Borsaların Denetimi 6.5.1. Borsa Üyelerinin Denetimi Borsa üyeleri borsa işlemlerine ilişkin olarak yıllık faaliyet sonuçlarıyla, yıl sonu itibariyle düzenlenen mali tablo ve bağımsız denetim raporlarının birer örneğini borsaya vermek zorundadırlar. Ayrıca, üyelerin hesap ve işlemleri Borsanın yetkili elemanlarınca her zaman incelenebilir. Üyeler, bu incelemelere müsaade etmek, kolaylık göstermek ve istenen her türlü bilgi ve belgeyi vermekle yükümlüdürler. 6.5.2. Borsaların Gözetim ve Denetimi Borsaların işlem ve hesapları SPK tarafından denetlenir. Bakanlık da gerekli gördüğünde borsalarda denetleme yapabilir. 6.5.3. Borsaların Geçici Olarak Kapatılması Borsalarda olağandışı olumsuz gelişmelerin meydana gelmesi halinde ilgili borsa; - Borsa Başkanı tarafından 3 güne kadar, - Borsa Yönetim Kurulu'nun talebi üzerine SPK tarafından 15 güne kadar, - SPK'nın talebi üzerine ilgili bakan tarafından 1 aya kadar geçici olarak kapatılabilir. Daha fazlasına Bakanlar Kurulu yetkilidir. 6.6. Borsa'da Aracı Kuruluşların Denetlenmesi Genel Yönetmeliğin 62’nci maddesine göre; Borsa üyelerinin Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemleri, Borsanın yetkili elemanlarınca her zaman incelenebilir. Üyeler bu incelemelere müsaade etmek, inceleme elemanlarına her türlü kolaylığı göstermek ve yardımda bulunmak, Borsa faaliyetleriyle ilgili konularda Borsa yetkililerince istenecek her türlü bilgileri vermek zorundadırlar. İMKB Yönetmeliği’nin 9’uncu maddesinin (f) fıkrası da aynı hükmü içermektedir. Bu hükümlere dayanılarak Teftiş Kurulu Yönetmeliği çıkarılmış ve Teftiş Kurulu Başkanlığı faaliyetine 1990 yılında başlamıştır. Teftiş Kurulu Başkanlığı Borsa üyeleri nezdinde iki tip inceleme ve denetim yapar : Birincisi, Kurul Başkanı'nın önerisi ve Borsa Başkanı' nın onayıyla yürürlüğe giren yıllık denetim programına göre, üyelerin, hesap ve işlemlerinin, Sermaye Piyasası Kanunu, ilgili tebliğ ve yönetmelikler ile Borsa tarafından yayınlanan genelgelere uygun olup olmadığı şeklinde mutad denetimlerdir. İkinci tip denetim ise, belli bir olay ya da durumun ortaya çıkarılmasına yönelik olarak yapılan araştırma, soruşturma, inceleme şeklindeki "sınırlı denetim" dir. ______________________________________________________________________ 263 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 6.7. Uyuşmazlıklar 6.7.1. Uyuşmazlık Konuları “6.10.1993 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, 91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin 13’üncü maddesi uyarınca, Borsada gerçekleşen işlemlerden kaynaklanan ve üyelerin birbirleriyle ya da üyelerin müşterileriyle aralarında meydana gelen uyuşmazlıkların “idari yönden” inceleme mercii İMKB Yönetim Kurulu’dur. Uyuşmazlık prosedürüne ilişkin hükümler 19.02.1996 gün ve 22559 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği” nde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Nitekim, 91 sayılı KHK'nin 13’üncü maddesinde ihtilaflar başlığı altında şöyle denilmektedir: - Borsa üyeleri arasındaki Borsa işlemlerinden doğan ihtilafların hal mercii Borsa Yönetim Kurullarıdır. Borsa Yönetim Kurullarının kararlarına karşı Sermaye Piyasası Kuruluna itirazda bulunulabilir. Sermaye Piyasası Kurulu'nun bu ihtilaflar konusundaki kararları nihaidir. Borsa üyeleri ile müşterileri arasındaki ihtilaflar için de Borsa Yönetim Kurullarına başvurulabilir. Bu tür ihtilaflar için tarafların yargı mercilerine başvurma hakları saklıdır. 6.7.2. Uyuşmazlıkların Çözümü Borsa üyeleri arasında veya Borsa üyeleri ile müşterileri arasında Borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlıklar, İMKB Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslar içinde çözümlenir. Borsaya yapılan uyuşmazlık başvurularını çözümlenmesinde Yönetim Kurulu yetkilidir; Uyuşmazlık Komitesi bu konuda Yönetim Kuruluna yardımcı olur. Yönetim Kurulunun kararlarına karşı SPK'ya itiraz edilebilir. SPK'nın uyuşmazlıkları çözümlemeye dair kararları nihaidir. Bu kararlara karşı ancak idari yargı merciilerine başvurulabilir. a) Uyuşmazlıkların Çözüm Yeri Borsa üyeleri arasında çıkan uyuşmazlıkların Borsada çözümü zorunludur. Müşterilerin, Borsa üyeleri ile olan ve “Borsa İşlemi”nden kaynaklanan ihtilafları da başvuruları halinde, Borsada çözümlenir. 91 sayılı KHK'nin 13’üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, müşterinin Borsaya başvurmadan doğrudan doğruya yargı yoluna gitmesi de mümkündür. Müşteri ile olan uyuşmazlıklarının adli yargı merciilerine intikal ettirildiğini öğrenen üyeler, durumu üç iş günü içinde yazılı olarak Borsa Başkanlığına bildirmek zorundadırlar Katılma Yasağı Yönetim Kurulu üyeleri ile Uyuşmazlık Komitesi Başkan ve üyeleri, kendilerini veya temsil ettikleri kuruluşları ilgilendiren uyuşmazlıklarla ilgili konularda Yönetim Kurulu ve Uyuşmazlık Komitesi çalışmalarına ve kararlarına katılamazlar. ______________________________________________________________________ 264 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU b) Başvuru Uyuşmazlık halinde, bir dilekçe ile Borsa Başkanlığına başvurularak uyuşmazlığın idari yoldan Borsada çözümlenmesi istenir. Şekli Yönetim Kurulu tarafından belirlenen başvuru dilekçesinde; tarafların isim ve adresleri, uyuşmazlığın konusu, maddi olaylar, hukuki sebepler, ispatlayıcı deliller, uyuşmazlık müşteri ile üye arasında ise, müşteri emir numarası veya üye tarafından müşteriye verilen makbuz ile son talep yazısı ve bu konudaki belgeler dilekçeye eklenir. c) İnceleme ve Karar Borsa Başkanlığı, uyuşmazlığın çözümüne dair dilekçenin Başkanlığa verilmesini izleyen en çok 3 iş günü içinde, cevabını vermesi için dilekçe örneğini karşı tarafa ulaştırır. Cevap için en çok 5 iş günü beklenir. Cevap geldikten veya bu süre geçtikten sonra, dosya incelenmek üzere Uyuşmazlık Komitesine intikal ettirilir veya konunun yeterince açık olduğu kanaatine varılır ise Başkanlıkça dosyanın ilk Yönetim Kurulunda görüşülmesi ve karara bağlanması sağlanır. Yönetim Kurulu kararının taraflara tebliğini izleyen 10 iş günü içinde bu karara karşı Borsa kanalı ile SPK'ya itiraz edilebilir. SPK karar organı itirazlara ait kararını en çok 7 iş günü içinde verir ve SPK’nun kararı idari yönden nihaidir. 6.7.3. Uyuşmazlık Komitesi ve Görevleri Genel Yönetmelik uyarınca, Borsada, Genel Kurulca gösterilecek adaylar arasından ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilecek bir başkan ve iki üyeden meydana gelen bir uyuşmazlık Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Uyuşmazlık Komitesi, uyuşmazlıkların incelenmesinde ve sonuçlandırılmasında Yönetim Kuruluna yardımcı olur. Komite, konu ile ilgili her türlü incelemeyi yapmaya, tarafları ve tanıkları dinlemeye, Borsa Başkanlığından bilirkişi tayinini istemeye yetkili olup, gerekli incelemeyi tamamladıktan sonra, uyuşmazlık konusunda bulduğu çözüm yoluna ilişkin görüşünü, dayanağını teşkil eden belgelerle birlikte en çok 5 işgünü içinde yazılı olarak, Borsa Başkanlığına sunar. Komitenin yönetiminde ve üyeler arasındaki iş bölümünde Komite Başkanı yetkili ve sorumludur. Borsa Hukuk İşleri Müdürü Komitenin raportörlüğünü yapar. Sulh Olma ve Feragat Uyuşmazlık konusunun Borsaya intikal ettirilmesinden sonra, tarafların her zaman sulh yoluyla anlaşmaları mümkündür. Sulh yoluyla anlaşma halinde, taraflar durumu derhal Borsa Başkanlığına bildirmek zorundadırlar. Şikayet eden incelemenin her safhasında talebinden kısmen veya tamamen feragat edebilir. ______________________________________________________________________ 265 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Feragat edilen ihtilaf tekrar inceleme konusu yapılmaz. Tebligat ve Uyuşmazlık Kayıtları Uyuşmazlık konusunda verilen kararlar, tarafların başvuru dilekçesinde gösterilen adreslerine gönderilecek iadeli taahhütlü mektupla veya tutanağa bağlanarak elden tebliğ olunur. Borsada, uyuşmazlık konularını, tarafları, verilen kararların özetlerini kaydetmeye mahsus bir defter tutulur ve karar örnekleri yıllar itibariyle düzenli olarak özel bir dosyada saklanır.Uyuşmazlıklarla ilgili dosyaların, Borsada en az beş yıl süreyle düzenli olarak saklanması zorunludur. UYUŞMAZLIK PROSEDÜRÜ Şikayet Eden Taraf Uyuşmazlık Komitesi İMKB Başkanlık Dilekçe 3 işgünü 5 işgünü Şikayet Edilen taraf İlk Yönetim Kurulu Toplantısı ve Karar Taraflara Tebliğ İtiraz 10 işgünü Nihai Karar 7 işgünü SPK Disiplin Cezaları Borsa üyeleri ve temsilcilerinden; Borsada düzeni veya dürüstlüğü bozan veya Borsa işlerine hile karıştıran, Borsa işlerinin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesi için alınan kararlara uymayanlara, Borsa Yönetmelikleri hükümlerine aykırı davrandığı tespit edilenler hakkında, durumun niteliğine, fiilin mahiyet ve önemine göre 52’nci maddede sıralanan disiplin cezalarından biri veya birkaçı birlikte verilir. 6.7.4. Disiplin Cezalarının Çeşitleri Borsa üyelerine ve/veya üye temsilcilerine verilecek disiplin cezaları şunlardır: a) Uyarı ______________________________________________________________________ 266 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU İlgiliye, yükümlülük ve davranışlarda daha dikkatli ve itinalı hareket etmesi gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. b) Kınama İlgilinin yükümlülük ve davranışlarında kusurlu sayıldığının yazı ile bildirilmesidir. c) Para Cezası Sorumluların, kesin kararın tebellüğü tarihinden itibaren en geç 5 iş günü içinde ödemeleri gereken meblağdır. d) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Geçici Çıkarma Cezası kesinleşen borsa üyesi adına üç ayı aşmamak üzere, Borsa Yönetim Kurulu’nca fiilen içerik ve önemine göre belirlenecek, geçici bir süre içinde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak bir veya birden fazla piyasa veya pazarda Borsa veya Takas işlemlerinin yapılamaması, üye temsilcilerinin temsilcilik sıfatlarının bir haftadan 3 aya kadar kaldırılması, kendilerine Borsa işlemi gerçekleştirme yetkisi bu süre içerisinde verilmemesidir. e) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Sürekli Çıkarma Borsa üyeliği veya üye temsilciliği sıfatlarının bir daha kullandırılmamak üzere iptal edilmesidir. 6.7.5. Disiplin Cezalarını Gerektiren Fiil ve Hareketler 52’nci maddede yazılı cezaların uygulanmasını gerektiren fiil ve hareketler aşağıda gösterilmiştir. a) Uyarı - Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kayıtsızlık ve dikkatsizlik göstermek, - Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, - Meslek düzen ve geleneklerine uymayan hareketlerde bulunmak, - Borsanın imaj ve itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, - Borsa ve müşteri talimatlarına gerekli dikkat ve özeni göstermemek, - Müşteri ve Borsa görevlileri ile olan ilişkilerinde terbiye ve nezakete aykırı harekette bulunmak. b) Kınama - Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kusurlu davranmak, - Üyenin, temsilci veya diğer personelinin suistimal veya yolsuzluklarına, denetim eksikliği sonucu sebebiyet vermek , - Borsanın itibarını zedeleyici asılsız yayımda bulunmak, - Borsanın çalışma düzenini bozmak, - İş münasebetinde bulunduğu kimseler hakkında kötü muamelede veya haksız ithamda bulunmak, - Meslek onuru ve Borsa üyeliğinin gerektirdiği itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak, - Borsa ve müşteri talimatlarının yerine getirilmesinde kusurlu davranmak. Üyeye bir defa uyarı cezası verildikten sonra bu Yönetmelik’te cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye ______________________________________________________________________ 267 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU “kınama” cezası verilir. c) Para Cezası - Borsa usul ve esaslarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak, - Genel Yönetmeliğin 57’nci maddesinde belirtilen defter ve kayıtları tutmamak veya usulüne uygun olarak tutmamak, - Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemlerin Borsanın yetkili elemanlarınca denetlenmesine müsaade etmemek, bu görevlilere kolaylık göstermemek ve yardımda bulunmamak, - Borsa ve müşteri talimatlarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak. Üyeye bir defa kınama cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye para cezası verilir. d) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Geçici Çıkarma - Borsa üyelerine ve temsilcilerine, Borsa personeline saldırıda bulunmak, küfretmek, onları alenen tehdit etmek, tehdit ve tahkir edici şekilde sözlü veya yazılı beyanlarda bulunmak, - Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacı ile Borsaya ait belgeleri gizlemek, - Borsa işlemlerine yönelik yapay piyasa ve yapay fiyat oluşturmak maksadıyla faaliyette bulunmak, - Bu Yönetmeliğin 35’inci maddesi çerçevesinde, işlem yaptığı piyasada oluşacak temerrüdüne bağlı olarak ortaya çıkan yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle bu yükümlülükleri teminatından karşılanan üye tarafından, sözkonusu temerrüt tarihini takip eden bir yıllık süre içerisinde, aynı piyasada yaptığı işlemler sonucu yeniden temerrüde düşülerek ilgili yükümlülüklerinin teminatından karşılanmasına sebebiyet vermek. Üyeye bir defa para cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Borsa üyeliğinden geçici çıkarma cezası verilir. e) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Sürekli Çıkarma - Gizli kalması Genel Kurulca veya Yönetim Kurulunca karara bağlanmış bilgi ve belgeleri açıklamak, - Borsa üyelerini ve Borsa görevlilerini zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacıyla Borsa'ya ait belgeleri tahrif veya yok etmek, - Hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanmak veyahut hileli iflas gibi yüz kızartıcı bir suçtan dolayı mahkumiyet kararı kesinleşmiş olmak. Üyeye bir defa Borsa üyeliğinden geçici çıkarma cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde (12 ay) aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Borsa üyeliğinden sürekli çıkarma cezası verilir. 6.7.6. Ceza Uygulamasına Dair Genel Hükümler a) Fiil ve hareketin nitelik ve önemi gözönünde tutularak Yönetim Kurulunca 53’üncü maddede yazılı cezalardan birinin veya birkaçının birlikte verilmesi mümkündür. b) Cezayı gerektiren fiillerin nitelik ve önemleri gözönünde tutularak, bu fiiller için gerektiğinde bir derece ağır veya hafif cezanın verilmesine karar verilebilir. c) 53’üncü maddede sayılan ve disiplin cezası verilmesini gerektiren fiil ve ______________________________________________________________________ 268 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU hareketlere, nitelik ve önemleri itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da aynı nev'iden disiplin cezaları verilir. d) KHK'nin 18’inci maddesi uyarınca, cezayı gerektiren fiiller üyeler veya bunların yetkili temsilcileri tarafından menfaat sağlamak amacıyla yapılmışsa, 53’üncü maddenin (c) bendindeki para cezası 0,50 TL’den (Elli Kuruş) (500.000 TL) az olmamak üzere temin edilen menfaatin üç katıdır. e) 53’üncü maddenin (d) ve (e) bentlerindeki Borsa üyeliğinden geçici veya sürekli çıkarma cezalarının kesinleşmesi halinde, durum en çok 2 işgünü içinde SPK’na duyurulur. f) KHK'nin 19’uncu ve 20’inci madde hükümleri saklıdır. g) 53’üncü maddenin (d) ve (e) bentlerindeki fiilleri işlediği ön soruşturma sırasında tespit edildiği takdirde üye/veya üye temsilcisi hakkında verilecek cezanın kesinleşmesine kadar Borsada yapacağı tüm piyasa ve takas işlemleri geçici olarak durdurulabilir. Konu ilk Yönetim Kurulu’nda karara bağlanır. h) Üye temsilcisinin, temsilci iken aldığı disiplin cezası, temsilcilik görevi sona ermesi halinde dahi uygulanır. ı) Borsa üyeliğinden ve/veya üye temsilciliğinden geçici ve sürekli çıkarmaya dair kesinleşmiş olan cezaların infazı, Yönetim Kurulu kararı ile gerçekleşir. 6.7.7. Disiplin Komitesi Komitenin Kuruluşu: Genel Yönetmelik uyarınca, Borsada, Genel Kurulca gösterilecek adaylar arasından, ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilecek bir Başkan ve iki üyeden meydana gelen bir Disiplin Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Komitenin Görevleri: Yönetmelikte öngörülen disiplin suçlarıyla ilgili incelemeleri yapmak, Yönetmelikte yer alan kurallara göre karara bağlamak, bu kararları Yönetim Kurulu’nun onayına sunmaktır. Borsa Hukuk İşleri Müdürü bu komitenin raportörlüğünü yapar. Disiplin Kovuşturmasının Yürütülmesi: Komite, Başkanlık tarafından havale edilen dosya üzerine disiplin işlemlerini aşağıdaki sıraya uygun olarak yürütür. a) Soruşturmanın Başlatılması Komite, bu Yönetmelik hükümlerine aykırı davrananlar hakkında ihbar ve şikayetin başladığı tarihten itibaren en geç on gün içinde soruşturmaya başlar. b) Savunma Yapılacak soruşturmada yazılı savunma istenmesi ve bu savunma için tebellüğ tarihinden itibaren en az onbeş günlük süre tanınması zorunludur. Disiplin Komitesi, savunma istemesi için Komite Ropörtörünü yetkili kılabilir. Komite hakkında soruşturma yapılan üyenin isteği üzerine veya temsilcilerini dinlemek üzere davet edebilir. Kabul edilebilir bir özürü olmaksızın davete uymayanların dinlenmesinden vazgeçilir. c) Soruşturmanın Sonuçlandırılması Komite, ilgili dosyanın soruşturmasını tamamladıktan itibaren 10 gün içinde kararını yazılı olarak Yönetim Kurulu'nun onayına sunar. Komite Başkan ve üyeleriyle, Yönetim Kurulu üyeleri kendilerini veya temsil ettikleri kuruluşları ilgilendiren konularda Yönetim Kurulu ve Komite çalışmalarına, kararlarına katılamazlar. ______________________________________________________________________ 269 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU d) Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen üç iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla ilgililerin bilinen adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ edilir. e) Cezalara İtiraz İlgililer, Genel Yönetmeliğin 26’ıncı maddesinin (b) bendi uyarınca tebellüğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde verilen disiplin cezalarına karşı SPK nezdinde itiraz edebilirler. Bu itiraz dilekçeleri Borsa Başkanlığı kanalıyla SPK'ya gönderilir. f) Cezaların Kesinleşmesi Disiplin cezaları, Yönetim Kurulu kararı üzerine yapılan tebligat tarihinden itibaren 15 gün içinde SPK’na başvurulmadığı takdirde kesinleşir. SPK'ya itiraz halinde, SPK kararının, ilgiliye tebliğinden itibaren kesinleşir. g) Disiplin ve Adli Kovuşturmaların Birlikte Yürümesi Disiplin ve Adli Kovuşturmaların birlikte yürümesine dair 69’uncu maddesi hükmü saklıdır. ı) Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Sicilden Silinmesi Disiplin cezalarına ait kararlar kesinlik kazanmadıkça uygulanmaz. Kesinlik kazanan disiplin cezaları ilgili üye veya üye temsilcisinin siciline işlenir. Üye veya üye temsilcisinin, kesin ihraç hariç, cezasının kesinleştiği tarihten itibaren 12 ay içinde herhangi bir disiplin suçu işlemediği takdirde, siciline işlenen önceki cezalar tekerrüre esas alınmaz. ______________________________________________________________________ 270 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU DİSİPLİN PROSEDÜRÜ Şikayet Eden Taraf Dilekçe İMKB Başkanlık 10 gün Disiplin Komitesi 15 gün içinde Savunma Şikayet Edilen taraf Yönetim Kurulu Toplantısı ve Karar 3 işgünü Taraflara Tebliğ Nihai Karar 6.7.8. Nihai Karar 15 gün içinde İtiraz SPK Borsada Mali İşler a) Bütçe: Borsa özel bütçe ile idare olunur. Bütçe dönemi takvim yılıdır. Borsanın gelir gider tahminleri yıllık bütçesinde gösterilir. Bütçe teklifi Yönetim Kurulu tarafından hazırlanarak Genel Kurula sunulur. Bütçe Genel Kurul onayı ile kesinleşir. Gelir ve Giderler: KHK’nin 16’ncı maddesinde sayılan zorunlu gelir kalemleri olan; 1– Borsa üyelerinden tahsil olunacak giriş aidatı, 2– Borsa üyelerinden tahsil olunacak yıllık aidatlar, 3– Menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, 4– Borsa işlemlerinin tescil ücretleri, 5– Disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, 6– Kurtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, 7– Borsa Yönetim Kurulu'nca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları, 8– Sair gelir ve bağışların, miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekilleri Borsa Yönetim Kurulunca belirlenir, SPK onayı ile yürürlüğe girer. ______________________________________________________________________ 271 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Gecikme Zammı ve Faizler: Aidat, kotasyon ve kotta kalma ücreti kurtaj bedellerinden Borsa payı gibi Borsanın bütçe gelirlerini teşkil eden bütün ödemelerdeki gecikmelerde, kamu alacaklarına uygulanan faiz ve cezalar uygulanır. ______________________________________________________________________ 272 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 7. TÜRK PARASININ KIYMETİNİ HAKKINDA 32 SAYILI KARAR KORUMA 1567 sayılı “Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun”un verdiği yetkiye dayanılarak 11 Ağustos 1989 tarih ve 20249 sayılı Resmi Gazete’de 89/14391 sayılı 32 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı yayınlanmıştır. 32 sayılı Karar, Türkiye’de ikameti olanları yurt içinde yerleşik, altı aydan az Türkiye’de kalanları da yurt dışında yerleşik olarak tanımlamakta, kişi tanımı, gerçek ve tüzel kişileri kapsamaktadır. Kararın uygulanmasında katılma belgeleri menkul kıymet sayılmakta, A tipi veya B tipi yatırım fonu katılma belgesi olmasının bu yönden bir önemi bulunmamaktadır. 7.1. 32 Sayılı Kararın Menkul Kıymetlere İlişkin Yaptığı Düzenleme 32 sayılı Karar’ın 93/4143 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile değiştirilen 15’inci maddesi menkul kıymetlerle ilgilidir. Bu maddeye göre; a) Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir. b) Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir. c) Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve bunların halka arz ve satışı sermaye piyasası mevzuatı hükümleri çerçevesinde yapılır. d) i ) Dışarıda yerleşik kişilerin, (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçları sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtası ile satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığıyla transfer ettirmeleri, ii ) Türkiye'de yerleşik kişilerin; bankalar, özel finans kurumları ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri, serbesttir. 7.2. Yabancı Sermaye Hakkındaki Tebliğ Çerçeve Kararı ve Bunun Türkiye’ye gelecek sermayenin teşvikine ilişkin esaslar 7/6/1995 tarihli ve 95/6990 sayılı ______________________________________________________________________ 273 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı ile tespit edilmiştir. Bu Kararın 3/e maddesine göre; “Yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşların Türkiye'deki mevcut şirketlere ait hisseleri alış ve satışları Müsteşarlıkça belirlenecek esaslara uygun olmak kaydıyla serbestçe yapılır.” Hazine Müsteşarlığınca bu Karara göre verilecek izinlerle ilgili başvuru ve uygulama esasları 24.8.1995 tarih ve 22384 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2 sayılı Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı Hakkında Tebliğ ile belirlenmiştir. Anılan Tebliğin Menkul Kıymetler başlıklı 14’üncü maddesine göre; “Dışarıda yerleşik kişi ve kuruluşların (yurtdışındaki yatırım ortaklıkları ve fonlar dahil) menkul kıymetler borsalarında işlem gören hisse senetleri ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetleri, Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları ve satmaları serbest olup, Müsteşarlıktan ayrıca izin alınmasına gerek yoktur. Ancak, Türkiye'deki bir şirketin %10 ve daha fazla hissesine sahip olan yurt dışında yerleşik kişinin, hissedarı bulunduğu şirketin yönetim veya genel kurullarına katılmak istemesi halinde, iştirakin Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne bildirilmesi şarttır. Menkul kıymetler borsalarında işlem görmeyen hisse senedi ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetlerin, yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşlarca satın alınması bu Tebliğ'in 3’üncü maddesi hükümlerine tabidir. Ancak, yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile münhasıran portföy yatırımı yapmak amacıyla kurulan benzeri şirketlerce, hisse senetleri ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetlerin iki yıldan daha fazla süre için elde tutulmak üzere satın alınması, alım tarihinden itibaren 1 ay içerisinde Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'ne bildirimde bulunulması kaydıyla, izin yükümlülüğü dışındadır.“ 7.3. Merkez Bankası Genelgeleri “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine İlişkin I-M Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Genelgesi“ 03.07.1991 tarih ve 20918 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu Genelgenin I - U sayılı Genelge ile değişik 28’nci maddesine göre; “Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının Türkiye'ye giriş ve çıkışı serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtası ile satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile transfer ettirmeleri serbesttir. Ayrıca, dışarıda yerleşik kişiler, Sermaye Piyasası Mevzuatı Hükümleri çerçevesinde, Türkiye'de menkul kıymet ile diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler, halka arz ve satışını yapabilirler. Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri satınalmaları, satmaları ve alış bedellerini transfer ettirmeleri ile yurtdışında menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri, yurtdışındaki mali piyasalarda arz ve satışını yapmaları serbesttir. Bankalar, özel finans kurumları ve aracı kurumlar Merkez Bankası'nın talimatları çerçevesinde bildirimde bulunurlar.“ ______________________________________________________________________ 274 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Merkez Bankası’nın Sermaye Hareketlerine İlişkin 2 Ocak 2002 tarih ve 2002/YB-1 sayılı Genelgesi yukarıda yer alan bildirimlerin yapılmasına ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Sözkonusu Genelge’nin Menkul Kıymetler Ve Gayrimenkul Kıymetler başlıklı ikinci bölümünün “1’inci Menkul Kıymetler” başlıklı alt bölümünde yer alan hükme aşağıda yer verilmiştir. “Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının Türkiye’ye giriş ve çıkışı serbesttir. Türkiye’de yerleşik kişilerin, yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören her türlü menkul kıymetleri bankalar, özel finans kurumları ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir. Ayrıca Türkiye’de yerleşik kişiler, yurt dışında menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler ve yurt dışındaki mali piyasalarda arz ve satışını yapabilirler. Kamu kurum ve kuruluşları (kamu bankaları hariç) ile belediyelerin, uluslararası sermaye piyasalarında tahvil ve diğer borçlanma aracı ihraç etmesi Hazine Müsteşarlığı’nın ön iznine bağlıdır. Dışarıda yerleşik kişilerin (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini (vergi ve benzeri yükümlülüklerin indirilmesi suretiyle) bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de satın aldıkları menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının gelirleri (temettü, kâr payı ve faiz) Görünmeyen İşlemlere İlişkin 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 Sayılı Genelgesinin F-2 ve F-3 fıkralarına göre bankalar ve özel finans kurumları tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir. Ayrıca dışarıda yerleşik kişiler Sermaye Piyasası Mevzuatı hükümleri çerçevesinde Türkiye’de menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler ve halka arz ve satışını yapabilirler. Diğer taraftan Türkiye’de yerleşik şirketlerin hisselerini satın alarak iştirak eden (yurt dışında yatırım ortaklıkları veya fon yönetimleri dahil) dışarıda yerleşik kişilerin, hisse sahibi oldukları şirketlerin yönetim kurullarına veya genel kurullarına katılmak veya başka bir şekilde faaliyetlerine müdahale etmek istemeleri halinde iştirakin Yabancı Sermaye Mevzuatı çerçevesinde tescili şarttır. Dışarıda yerleşik kişilerin, bu şekildeki iştiraklerine ilişkin temettü ve kâr payı gelirleri Görünmeyen İşlemlere İlişkin anılan Genelgemizin F-1 fıkrası esaslarına göre bankalar ve özel finans kurumları tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir. Bu işlemlere ilişkin bilgiler, bankaların genel müdürlükleri kanalıyla İstatistik Genel Müdürlüğümüz Ödemeler Dengesi Müdürlüğünün konuya ilişkin talimatları çerçevesinde, bu Müdürlüğümüze gönderilecektir.” ______________________________________________________________________ 275 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 8. SUÇ GELİRLERİ VE AKLANMASININ ÖNLENMESİ 8.1. Suç Geliri ve Aklanması Kavramları Suç geliri, adından anlaşılacağı üzere, suç işlemek suretiyle elde edilen malvarlığı değeri olarak tanımlanmaktadır. Aklama ise, suç işlemek suretiyle elde edilen gelirin, bu gelire meşruiyet kazandırmak amacıyla kullanılmasıdır. Aklama suçunun faili, yasada öngörülen suçların işlenmesi suretiyle sağlanan menfaati meşru hale getirmek amacıyla değerlendirmektedir. Aklama suçu Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde, “Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama” başlığı altında düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre aklama suçunun işlenebilmesi için alt sınırı altı ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin, yurt dışına çıkarılması veya bunların gayrimeşru kaynağının gizlenmesi ve meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırılması maksadıyla çeşitli işlemlere tabi tutulması aklama suçunu oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle, aklama suçunun konusu, bir başka suç (öncül suç) işlenmek suretiyle elde edilen malvarlığı değeridir. Bu malvarlığı değerinin elde edildiği suçun türü önemli değildir. Önemli olan, aklama suçunun konusunu oluşturan ekonomik değerlerin, başka bir suçun işlenmesi suretiyle elde edilmiş olmasıdır. 8.2. Aklanma Şekilleri ve Bunları Önleme Yöntemleri Suç gelirlerinin aklanması yukarıda da değinildiği gibi, yasa dışı yollardan elde edilen gelirin kimliğinin değiştirilmesi suretiyle, meşru bir kaynaktan kazanıldığı izleniminin teminine yarayan her türlü işlemi kapsamaktadır. Yani, aklanma, yasal olmayan kazancın başkaca bir kıymet şekline dönüştürülmesi, yasadışı yollardan kazanç elde eden kişinin veya kazancın kaynağını oluşturan yasadışı eylemlerin gizlenmesi ve suç gelirinin hamilinin ve kaynağının yasal olarak gösterilmesi olmaktadır. Suç gelirlerinin aklanması amacıyla kullanılan teknikler ve yöntemler geniş bir yelpaze evraka oluşturmaktadır. Nitekim, paranın yurtdışına kaçırılması, kıymetli dönüştürülmesi, serbest bölgelerde sunulan mali hizmetlerden yararlanılması, paravan şirketlerin kullanılması veya bu tür şirketlerin para aklaması için kurulması, borsa ve aracı kuruluşların kullanılması sahte veya şişirilmiş faturaların düzenlenmesi, kumarhane ve bahis işletmelerinin kullanılması, vergi sığınağı olarak nitelendirilen bölgelerdeki bankalardan alınan kredi kartlarının kullanılması, karaborsa veya suç gelirleri piyasasıyla danışıklı işlemler yapan bankacılık sistemlerinin sağladığı imkanlardan yararlanılması, nakit alımlarının yapılması, belli başlı aklama yöntemleri arasındadır. 8.3. Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Düzenlemeler, 8.3.1. Türk Ceza Kanunu Hangi suçlardan elde edilen menfaatlerin aklama suçuna konu olabileceği her ülkenin ______________________________________________________________________ 276 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yasal düzenlemelerinde farklılık göstermekte; bu nedenle de suçun kapsamı ülkeden ülkeye değişmektedir. Bazı ülkelerde kaynağı suç olan her türlü gelir aklama suçunun öncül suçunu oluştururken, bazı ülkeler suça verilen cezayı baz alarak, belirli bir sürenin üzerinde ceza gerektiren suçları işlemek suretiyle elde edilen gelirleri öncül suç kabul etmekte, bir kısım ülkeler ise suçları sayma yöntemini benimsemektedirler. Türk hukukunda aklama suçu, yukarıda da belirtildiği üzere 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda düzenlenmiştir. Söz konusu Kanun ile ülkemiz sisteminde aklama suçunun konusunu oluşturan öncül suçlar, alt sınırı altı ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar olarak belirlenmiştir. Bir başka deyişle, daha önceki düzenlemelerimizde, hangi suçların aklama suçunun öncül suçunu oluşturduğu suçlar tek tek sayılma yöntemiyle belirlenirken, 2005 yılından yürürlüğe giren yeni Ceza Kanunu ile bu sistem terk edilmiş ve altı ay hapis cezası eşik olarak kabul edilerek bu süre veya bu süreyi aşan ceza gerektiren suçların tümü aklama suçunun öncül suçu olarak kabul edilmiştir. Bu suçlardan elde edilen gelirleri yurt dışına çıkaran veya bu gelirlerin meşru yollardan elde edildiğine ilişkin kanaat uyandırmak amacıyla çeşitli işlemlere tutan kişi, üç yıldan yedi yıla kadar hapis ve 20.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. 8.3.2. Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun Türk Hukukunda suç gelirlerinin aklanması suç olarak ilk kez 13 Kasım 1996 tarih ve 4208 sayılı Kanun ile kabul edilmiştir. Söz konusu kanunda suç gelirleri “karapara” olarak tanımlanmış; Kanunda sayılan fiilleri işlemek suretiyle elde edilen gelir karapara olarak kabul edilmişti. Karapara aklama suçu da yine bu Kanun ile düzenlenmişti. Daha sonra, aklama suçunun cezalandırılması ve soruşturulması konusunda temel ceza ve usul kanunlarının uygulanması esası benimsendiğinden, 4208 sayılı Kanunda yer alan “karapara” ve “karapara aklama” suçuna karşılık gelmek üzere yukarıda da açıklandığı üzere “suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama” başlıklı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesi ile aklama suçu özel bir kanundan genel ceza kanununa alınmıştır. Ancak, suçların niteliğindeki değişimler ve uluslararası ekonomik ve finansal ilişkilerin daha önceki dönemlerle kıyas edilmeyecek derecede artması, teknolojinin sağladığı imkanlar nedeniyle ülke sınırlarını aşan aklama tekniklerinin kullanılması, ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliğinin konuya ilişkin düzenlemeleri aklamayla mücadele konusunda daha etkin önlemler alınmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu çerçevede, 4208 sayılı Karapara Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Kanun hükümleri yetersiz hale gelmiş ve bu Kanun yerine 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun 18.10.2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 8.3.3. Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik 09.01.2008 tarih ve 26751 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. ______________________________________________________________________ 277 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 8.3.3.1. Yükümlüler 5549 sayılı Kanunun uygulanmasında yükümlü, aşağıda sayılanlar ile bunların şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleridir: a) Bankalar. b) Bankalar dışında banka kartı veya kredi kartı düzenleme yetkisini haiz kuruluşlar. c) Kambiyo mevzuatında belirtilen yetkili müesseseler.ç) Ödünç para verme işleri hakkındaki mevzuat kapsamındaki ikrazatçılar, finansman ve faktoring şirketleri. d) Sermaye piyasası aracı kurumları, vadeli işlemler aracılık şirketleri ve portföy yönetim şirketleri. e) Yatırım fonu yöneticileri. f) Yatırım ortaklıkları. g) Sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri ile sigorta ve reasürans brokerleri. h) Finansal kiralama şirketleri. i) Sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde takas ve saklama hizmeti veren kuruluşlar. j) Saklama hizmeti ile sınırlı olmak üzere İstanbul Altın Borsası Başkanlığı. k) Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü ile kargo şirketleri. l) Varlık yönetim şirketleri. m) Kıymetli maden, taş veya mücevher alım satımı yapanlar. n) Cumhuriyet altın sikkeleri ile Cumhuriyet ziynet altınlarını basma faaliyeti ile sınırlı olmak üzere Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü. o) Kıymetli madenler borsası aracı kuruluşları. p) Ticaret amacıyla taşınmaz alım satımıyla uğraşanlar ile bu işlemlere aracılık edenler. q) İş makineleri dâhil her türlü deniz, hava ve kara nakil vasıtalarının alım satımı ile uğraşanlar.ö) Tarihi eser, antika ve sanat eseri alım satımı ile uğraşanlar veya bunların müzayedeciliğini yapanlar. r) Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye Jokey Kulübü ve Spor Toto Teşkilat Başkanlığı dâhil talih ve bahis oyunları alanında faaliyet gösterenler. s) Spor kulüpleri. t) Noterler. u) Savunma hakkı bakımından diğer kanun hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla 1136 sayılı Avukatlık Kanununun 35 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamındaki işlerden taşınmaz alım satımı, şirket, vakıf ve dernek kurulması, idaresi ve devredilmesi gibi işlerle sınırlı olmak üzere serbest avukatlar. v) Bir işverene bağlı olmaksızın çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler. Merkezi yurt dışında bulunan yükümlünün Türkiye’deki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri de yükümlü sayılır. Merkezi Türkiye’de bulunan yükümlünün yurt dışındaki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri, faaliyet gösterdikleri ülkenin mevzuatı ve yetkili otoritelerinin izin verdiği ölçüde Yönetmelik hükümlerini uygulamak zorundadır. ______________________________________________________________________ 278 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 8.3.3.2. Müşterinin Tanınmasına İlişkin Esaslar 8.3.3.2.1. Kimlik Tespiti Yükümlüler; a) Sürekli iş ilişkisi tesisinde tutar gözetmeksizin, b) İşlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı yirmibin TL veya üzerinde olduğunda, c) Elektronik transferlerde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı ikibin TL veya üzerinde olduğunda, d) Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe olduğunda tutar gözetmeksizin,kimliğe ilişkin bilgileri almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşterilerinin ve müşterileri adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğini tespit etmek zorundadır. Kimlik tespiti, iş ilişkisi tesisinden veya işlem yapılmadan önce tamamlanır. Sürekli iş ilişkisi tesisinde, iş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında bilgi alınır. Sürekli iş ilişkisi, Yükümlü ile müşteri arasında hesap açılması, kredi veya kredi kartı verilmesi, kiralık kasa, finansman, faktoring, finansal kiralama, hayat sigortası veya bireysel emeklilik gibi hizmetler nedeniyle kurulan, niteliği itibarıyla devamlılık unsuru taşıyan iş ilişkisini ifade eder. Gerçek kişilerde kimlik tespiti Gerçek kişilerin kimlik tespitinde; ilgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarası, adresi ve imza örneği, varsa telefon numarası, faks numarası, elektronik posta adresi ile iş ve mesleğine ilişkin bilgiler ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. İlgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, anne ve baba adı, uyruğu ve kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgilerin doğruluğu; a) Türk uyruklular için T.C. nüfus cüzdanı, T.C. sürücü belgesi veya pasaport, b) Türk uyruklu olmayanlar için pasaport, ikamet belgesi veya Bakanlıkça uygun görülen kimlik belgesi, üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas kimlik belgelerinin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Sürekli iş ilişkisi tesisinde beyan edilen adresin doğruluğu; yerleşim yeri belgesi, ilgili adına düzenlenmiş elektrik, su, doğalgaz, telefon gibi abonelik gerektiren bir hizmete ilişkin olan ve işlem tarihinden önceki üç ay içinde düzenlenmiş fatura, herhangi bir kamu kurumu tarafından verilen belge veya MASAK tarafından uygun görülen diğer belge ve yöntemlerle teyit edilir. Teyide esas belgelerin okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut belgeye ait ayırt edici bilgiler kaydedilir. Ticaret Siciline Kayıtlı Tüzel Kişilerde Kimlik Tespiti Ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerin kimlik tespitinde; tüzel kişinin unvanı, ticaret sicil numarası, vergi kimlik numarası, faaliyet konusu, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ______________________________________________________________________ 279 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Tüzel kişiliğin unvanı, ticaret sicil numarası, faaliyet konusu ve adresinin teyidi ticaret siciline tescile dair belgeler; vergi kimlik numarasının teyidi ise Gelir İdaresi Başkanlığının ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler üzerinden yapılır. Tüzel kişiyi temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişilerde kimlik tespitine ilişkin kimlik belgeleri; temsil yetkileri ise tescile dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere, teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Finansal kuruluşlar sürekli iş ilişkisi tesisinde, ilgili ticaret sicil memurluğu kayıtlarına başvurmak veya Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin veri tabanından sorgulama yapmak suretiyle kendilerine sunulan tescil belgelerinde yer alan bilgilerin güncelliğini ve doğruluğunu teyit eder. Mevcut bir sürekli iş ilişkisi kapsamında, tüzel kişiyi temsile yetkili kişinin yazılı talimatıyla tüzel kişi adına işlem talep edilmesi durumunda, talimatın şirket yetkilisine ait olduğundan emin olmak kaydıyla, şirketi temsile yetkili kişinin kimlik bilgilerinin doğruluğu, kimlik belgelerinde yer alan bilgileri içeren noter onaylı imza sirküleri üzerinden teyit edilebilir. Dernek ve vakıflarda kimlik tespiti Derneklerin kimlik tespitinde; derneğin adı, amacı, kütük numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile derneği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Derneğin adı, amacı, kütük numarası ve adres bilgileri, dernek tüzüğü ile dernek kütüğündeki kayda ilişkin belgeler; derneği temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir. Vakıfların kimlik tespitinde; vakfın adı, amacı, merkezi sicil kayıt numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Vakfın adı, amacı, merkezi sicil kayıt numarası ve adres bilgileri, vakıf senedi ile Vakıflar Genel Müdürlüğünde tutulan sicile ilişkin belgeler; vakfı temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Yabancı dernek ve vakıfların Türkiye’deki şube ve temsilciliklerinin kimlik tespiti, İçişleri Bakanlığındaki kayda ilişkin belgeler esas alınmak suretiyle yapılır. ______________________________________________________________________ 280 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Sendika ve konfederasyonlarda kimlik tespiti Sendika ve konfederasyonların kimlik tespitinde; bu kuruluşların adı, amacı, sicil numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile sendika veya konfederasyonu temsile yetkili kişilerin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Alınan bilgiler, bu kuruluşların tüzükleri ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bölge çalışma müdürlüklerinde tutulan sicile esas diğer belgeler; bu kuruluşları temsile yetkili kişilerin kimlikleri, gerçek kişiler için gereken kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise tescile dair belgeler veya temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Siyasi partilerde kimlik tespiti Siyasi parti teşkilatının kimlik tespitinde; siyasi partinin ilgili biriminin adı, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile temsile yetkili kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Siyasi partilerin ilgili biriminin adı ve adresi, tüzükleri; temsile yetkili kişinin kimliği, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; yetki durumları ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Yurt dışında yerleşik tüzel kişilerde kimlik tespiti Yurt dışında yerleşik tüzel kişilerin kimlik tespiti; Türkiye’de yerleşik tüzel kişiler için aranan belgelere ilgili ülkede tekabül eden belgelerin Türkiye Cumhuriyeti konsoloslukları tarafından onaylanan veya “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” çerçevesinde bu Sözleşmeye taraf ülke makamı tarafından tasdik şerhi düşülen örneklerinin noter onaylı Türkçe tercümeleri üzerinden yapılır. Tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde kimlik tespiti Apartman, site veya iş hanı yönetimi gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküller adına yapılan işlemlerde; teşekkülün adı, açık adresi ile varsa telefon numarası, faks numarası ve elektronik posta adresi ile teşekkülü temsile yetkili kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Teşekkül adına hareket eden kişinin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; teşekküle ait bilgiler ile teşekkül adına hareket eden kişinin yetki durumu ise noter onaylı karar defteri üzerinden teyit edilir. Tüzel kişiliği olmayan iş ortaklıkları gibi teşekküllerin kimlik tespitinde; ortaklığın adı, amacı, faaliyet konusu, vergi kimlik numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile ortaklığı temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Ortaklığın adı, amacı, faaliyet konusu ve adresine ilişkin ______________________________________________________________________ 281 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU bilgilerin doğruluğu, noter onaylı ortaklık sözleşmesi; vergi kimlik numarası, Gelir İdaresi Başkanlığının ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler; ortaklık adına işlem talep eden kişilerin kimliği, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; yetki durumları ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Kamu kurumlarında kimlik tespiti 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa göre genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının müşteri olduğu işlemlerde, bunlar adına işlem yapan kişinin kimliği gerçek kişiler için belirtilen kimlik belgelerine göre tespit edilir. Yetki durumu ise mevzuata uygun olarak düzenlenmiş yetki belgesi üzerinden teyit edilir. Başkası adına hareket edenlerde kimlik tespiti Tüzel kişiler veya tüzel kişiliği olmayan teşekküller adına bunları temsile yetkili kimselerin yetkilendirdiği kişilerce işlem talep edilmesi durumunda; a) Tüzel kişiler veya tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin kimlik tespiti, yukarıda yer alan esaslara göre yapılır. b) Tüzel kişi veya tüzel kişiliği olmayan teşekkülü temsile yetkili kimseler ile bunların yetkilendirdiği kişinin kimlik tespiti, gerçek kişiler için belirlenen usule göre yapılır. Temsile yetkili kişinin kimlik tespitinin buna göre yapılamaması halinde tespit, kimlik belgelerinde yer alan bilgileri içermek ve noter onaylı olmak kaydıyla vekâletname veya imza sirküleri üzerinden yapılabilir. Temsile yetkili olanlarca yetkilendirilen kişilerin yetki durumu noter onaylı vekâletname veya temsile yetkili olanlar tarafından verilmiş yazılı talimat üzerinden yapılır. Temsile yetkili kimselerin yazılı talimat üzerindeki imzaları bunlara ait noter onaylı imza sirküleri üzerindeki imzalar ile teyit edilir. İşlemlerin gerçek kişi müşteri adına başka bir kişi tarafından yapılması durumunda müşteri adına hareket eden kişinin kimlik tespiti gerçek kişiler için belirlenen usule göre yapılır. Ayrıca müşteri adına hareket eden kimsenin yetki durumu noter onaylı vekâletname üzerinden teyit edilir. Adına hareket edilen müşterinin kimlik tespiti buna göre yapılamadığı durumda noter onaylı vekâletname üzerinden yapılır. Adına hareket edilen müşterinin daha önce yapılan işlemler nedeniyle kimlik tespitinin yapılmış olması durumunda talep edilen işlem, yazılı talimat üzerinde yer alan müşteri imzasının yükümlü nezdindeki imza ile teyit edilmesi kaydıyla, adına hareket edilen müşterinin yazılı talimatı ile yapılabilir. Küçükler ve kısıtlılar adına bunların kanuni temsilcileri tarafından yapılan işlemlerde mahkeme kararıyla veli tayin edilenler ile vasi ve kayyımların yetkisi, ilgili mahkeme kararının aslı veya noter tasdikli sureti üzerinden teyit edilir. Anne ve babaların reşit olmayan çocukları adına işlem talep etmeleri durumunda adına işlem talep edilen çocuk ve işlemi talep eden velinin gerçek kişiler için belirlenen usule göre kimliğinin tespiti yeterlidir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. ______________________________________________________________________ 282 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Teyide esas belgelerin gerçekliğinin kontrol edilmesi Yükümlüler kimlk tespiti kapsamında alınan bilgilerin teyidi amacıyla kullanılan belgelerin gerçekliğinden şüphe duydukları durumda imkânların elverdiği ölçüde, belgeyi düzenleyen kişi ya da kuruma veya diğer yetkili mercilere başvurmak suretiyle belgenin gerçekliğini doğrular. Müteakip işlemlerde kimlik tespiti Daha önce usulüne uygun olarak kimliği tespit edilenlerin sürekli iş ilişkisi kapsamındaki müteakip işlemlerinde, kimliğe ilişkin bilgiler alınarak bu bilgiler yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılır. Alınan bilgilerin doğruluğundan şüpheye düşülmesi halinde bu bilgilerin doğruluğu, teyide esas kimlik belgelerinin veya bunların noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası bu belgelerde yer alan bilgilerin yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılması suretiyle yapılır. Gerçek faydalanıcının tanınması ve tüzel kişilere özel dikkat gösterilmesi Yükümlüler bir başkası hesabına hareket edilip edilmediğini ve işlemin gerçek faydalanıcısının kimliğini tespit etmek için gerekli tedbirleri alır. Bu kapsamda kendi adına ve fakat başkası hesabına hareket eden kimselere sorumluluklarını hatırlatmak amacıyla yükümlüler, gerekli duyuruları hizmet verdikleri tüm işyerlerine müşterilerin rahatça görebileceği şekilde asarlar. Finansal kuruluşlar ayrıca sürekli iş ilişkisi tesisinde başkası hesabına hareket edilip edilmediğine ilişkin müşterinin yazılı beyanını alır. Bu beyan müşteri sözleşmesinde belirtilebilir veya uygun formlar kullanılarak alınabilir. İşlemi talep eden kimse, bir başkası hesabına hareket ettiğini beyan ettiğinde, işlemi talep edenin kimliği ve yetki durumu ile hesabına hareket edilenin kimliği tespit edilir. Yükümlüler ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerle sürekli iş ilişkisi tesisinde, tüzel kişiliğin yüzde yirmibeşi aşan hisseye sahip gerçek ve tüzel kişi ortaklarının kimliğini tespit eder. Yükümlüler sürekli iş ilişkisi kapsamında müşterisi olan bir tüzel kişiliği gerçekte yöneten, kontrolünde veya sahipliğinde bulunduranlar hakkında doğru bilgilere ulaşmak için gerekli tedbirleri alır. Kişinin başkası hesabına hareket etmediğini beyan etmesine rağmen kendi adına ve fakat başkası hesabına hareket ettiğinden şüphelenilmesi halinde yükümlü gerçek faydalanıcıyı ortaya çıkarmak için makul araştırmayı yapar. Özel dikkat gerektiren işlemler Yükümlüler karmaşık ve olağandışı büyüklükteki işlemler ile görünürde makul hukuki ve ekonomik amacı bulunmayan işlemlere özel dikkat göstermek, talep edilen işlemin amacı hakkında yeterli bilgi edinmek için gerekli tedbirleri almak ve bu kapsamda elde edilen bilgi, belge ve kayıtları istenildiğinde yetkililere sunmak üzere muhafaza etmek zorundadır. Müşteri durumunun ve işlemlerin izlenmesi Yükümlüler, müşterileri tarafından gerçekleştirilen işlemlerin; müşterilerinin mesleği, ticari faaliyetleri, iş geçmişi, mali durumu, risk profili ve fon kaynaklarına dair bilgiler ile uyumlu olup olmadığını sürekli iş ilişkisi kapsamında devamlı olarak izlemek ve müşterileri hakkındaki bilgi, belge ve kayıtları güncel tutmak zorundadır. Ayrıca bu müşterilerin kimlik tespitine ilişkin alınan telefon ve faks numarası ile elektronik posta adresine ilişkin bilgilerinin doğruluğu, risk temelli yaklaşım çerçevesinde gerektiğinde bu araçları kullanarak ilgiliyle irtibat kurulmak suretiyle teyit edilir. Finansal kuruluşlar sürekli iş ilişkisi dışında gerçekleştirilen işlemleri de risk temelli yaklaşımla izlemek amacıyla gerekli ______________________________________________________________________ 283 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU tedbirleri alır. Finansal kuruluşlar bu amaçlarla uygun risk yönetim sistemi oluşturur. Teknolojik risklere karşı tedbir alınması Finansal kuruluşlar, yeni ve gelişen teknolojilerin getirdiği imkânların aklama ve terörün finansmanı amacıyla kullanılması riskine karşı özel dikkat göstermek ve bunu önlemeye yönelik uygun tedbirleri almak zorundadır. Finansal kuruluşlar yüz yüze olmayan işlemler yapılmasını mümkün kılan sistemleri kullanarak gerçekleştirilen hesaba para yatırma, hesaptan para çekme ve elektronik transfer gibi işlemlere özel dikkat göstermek, müşterinin mali profiline ve faaliyetlerine uygun olmayan veya faaliyetleriyle ilgisi bulunmayan işlemleri yakından izlemek, tutar ve işlem sayısı limiti belirlemek de dâhil uygun ve etkili tedbirleri almak zorundadır. Üçüncü tarafa güven Finansal kuruluşlar; müşterinin, müşteri adına hareket eden kişinin ve gerçek faydalanıcının kimliğinin tespiti ve iş ilişkisinin veya işlemin amacı hakkında bilgi elde etme konularında, müşteriyle ilgili olarak başka bir finansal kuruluşun aldığı tedbirlere güvenerek iş ilişkisi tesis edebilir veya işlem yapabilir. Bu durumda Kanun ve Kanuna ilişkin düzenlemeler kapsamında nihai sorumluluk üçüncü tarafa güvenerek işlem gerçekleştiren finansal kuruluşa aittir. Üçüncü tarafa güvenilebilmesi; a) Üçüncü tarafın, kimlik tespiti, kayıtların saklanması ve müşterinin tanınması kuralının gereklerini sağlayacak diğer tedbirleri aldığından, yurt dışında yerleşik olması durumunda ise ayrıca aklama ve terörün finansmanıyla mücadele alanındaki uluslararası standartlara uygun düzenleme ve denetlemelere tabi olduğundan, b) Kimlik tespitine ilişkin belgelerin onaylı örneklerinin, talep edildiğinde üçüncü taraftan derhal temin edileceğinden, emin olunması şartıyla mümkündür. Üçüncü tarafa güvenerek iş ilişkisi tesis eden veya işlem yapan finansal kuruluş müşterinin kimlik bilgilerini üçüncü taraftan derhal alır. Finansal kuruluşların kendi aralarında müşterileri adına yaptıkları işlemler ile finansal kuruluşların acente ve benzeri birimleriyle ana hizmet birimlerinin uzantısı veya tamamlayıcısı niteliğindeki hizmetleri yaptırdıkları kişilerle olan ilişkileri, üçüncü tarafa güven ilkesi kapsamında değildir. Üçüncü tarafa güven ilkesi, üçüncü tarafın riskli ülkelerde yerleşik olması durumunda uygulanmaz. İşlemin reddi ve iş ilişkisinin sona erdirilmesi Yükümlüler, kimlik tespiti yapamadıkları veya iş ilişkisinin amacı hakkında yeterli bilgi edinemedikleri durumlarda; iş ilişkisi tesis etmez ve kendilerinden talep edilen işlemi gerçekleştirmezler. Bu kapsamda isimsiz veya hayali isimlere hesap açamazlar. Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe duyulması nedeniyle yapılması gereken kimlik tespit ve teyidinin yapılamadığı durumda iş ilişkisi sona erdirilir. ______________________________________________________________________ 284 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yükümlüler bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen hallerin şüpheli işlem olup olmadığını da ayrıca değerlendirirler. Muhabirlik ilişkisi Finansal kuruluşlar yurt dışı muhabirlik ilişkilerinde; a) Muhatap finansal kuruluşun aklama veya terörün finansmanı yönünden soruşturma geçirip geçirmediği ve ceza alıp almadığı, iş konusu, itibarı ve üzerindeki denetim yeterliliği hususlarında kamuya açık kaynaklardan yararlanarak sıhhatli bilgi edinmek, b) Muhatap finansal kuruluşun aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadele sistemini değerlendirmek, sistemin uygun ve etkin olduğundan emin olmak, c) Yeni muhabir ilişkiler kurmadan önce üst düzey yöneticinin onayının alınmasını sağlamak, ç) Kendilerinin ve muhatap finansal kuruluşun sorumluluklarını Yönetmelikte yer alan müşteriyi tanıma kuralına ilişkin yükümlülükleri karşılayacak şekilde bir sözleşmeyle açıkça belirlemek, d) Muhabirlik ilişkisinin aktarmalı muhabir hesapların kullanılmasını kapsadığı durumlarda muhatap finansal kuruluşun Yönetmeliğin müşteriyi tanıma kuralı esasları çerçevesinde yeterli önlemleri aldığından ve talep edildiğinde ilgili müşterilerin kimlik bilgilerini sağlayabileceğinden emin olmak, için gerekli tedbirleri alır. (2) Finansal kuruluşlar, tabela bankalarla ve hesaplarını tabela bankalara kullandırmadığından emin olamadıkları finansal kuruluşlarla muhabirlik ilişkisine giremezler. Elektronik transferler İki bin TL veya üzeri yurt içi ve yurt dışı elektronik transfer mesajlarında, gönderenin; a)Adı ve soyadına, ticaret siciline kayıtlı tüzel kişinin unvanına, diğer tüzel kişiler ve tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin tam adına, b)Hesap numarasına, hesap numarasının bulunmadığı durumda işlemle ilgili referans numarasına, c)Adresi veya doğum yeri ve tarihi veya müşteri numarası, vatandaşlık numarası, pasaport numarası, vergi kimlik numarası gibi göndereni belirlemeye yarayan bilgilerden en az birine, yer verilmesi zorunludur. Bankaların kendi nam ve hesaplarına aralarında gerçekleştirdikleri transferler ile kart numaralarının mesajlarda kullanılması kaydıyla, kredi ve banka kartları kullanılarak gerçekleştirilen transferler bunun dışındadır. Yukarıda belirtilen bilgileri içermeyen elektronik transfer mesajı alan finansal kuruluş, söz konusu elektronik transferi iade eder veya bu mesajı gönderen finansal kuruluştan eksik olan bilgilerin tamamlanmasını sağlar. Gönderilen mesajların sürekli olarak eksik bilgiler içermesi ve bu bilgilerin talep edildiği halde tamamlanmaması halinde, alıcı finansal kuruluş tarafından; gönderici finansal ______________________________________________________________________ 285 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU kuruluştan gelen elektronik transferlerin reddedilmesi veya söz konusu finansal kuruluşla yapılan işlemlerin sınırlandırılması ya da iş ilişkisine son verilmesi hususları göz önünde bulundurulur Riskli ülkelerle ilişkiler Finansal kuruluşlar, riskli ülkelerde yerleşik gerçek ve tüzel kişiler, tüzel kişiliği olmayan teşekküller ve bu ülkelerin vatandaşları ile girecekleri iş ilişkilerine ve işlemlere özel dikkat göstermek, görünürde makul hukuki ve ekonomik amacı bulunmayan işlemlerin amacı ve mahiyeti hakkında mümkün olduğu ölçüde bilgi toplamak ve bunları kayda geçirmek zorundadır. Basitleştirilmiş tedbirler Maliye Bakanlığınca, a) Finansal kuruluşların kendi aralarında gerçekleştirdikleri işlemlerde, b) Müşterinin 5018 sayılı Kanuna göre genel yönetim kapsamında olan kamu idaresi veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olduğu işlemlerde, c) Maaş ödemesi anlaşması kapsamında toplu müşteri kabulü yoluyla iş ilişkisi tesisinde, ç) Çalışanlara ücretlerinden kesinti yapılmak suretiyle emeklilik hakları sağlayan emeklilik planları ve emeklilik sözleşmelerine ilişkin işlemlerde, d) Müşterinin halka açık ve hisseleri borsaya kote edilmiş şirket olduğu işlemlerde, müşterinin tanınmasına yönelik tedbirler bakımından yükümlülerin daha basit tedbirler almalarına izin verilebilir. Bakanlık bu madde kapsamında uygulanabilecek tedbirler ile yukarıda sayılanlar dışında işlem türleri belirlemeye yetkilidir. Yükümlüler işlem nedeniyle aklama veya terörün finansmanı riskinin oluşabileceği durumlarda, basitleştirilmiş tedbirleri uygulayamazlar ve işlemin şüpheli işlem olabileceğini göz önünde bulundururlar. 8.3.3.3. Şüpheli İşlem Bildirimine İlişkin Esaslar Şüpheli işlem bildirimi Şüpheli işlem, yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir. Şüpheli işlemler yükümlüler tarafından tutar gözetilmeksizin MASAK’a bildirilir. Şüpheli işlem bildirimi; gerçek kişi yükümlünün bizzat kendisi, tüzel kişi yükümlünün kanuni temsilcileri, tüzel kişiliği bulunmayanların yöneticileri veya bunlar tarafından yetkili kılınanlar, uyum görevlisi atanan yükümlülerde ise bu görevliler tarafından yerine getirilir. Şüphe veya şüpheyi gerektiren makul bir sebebin olup olmadığı hususu gerektiğinde birden çok işlem bir arada ele alınarak değerlendirilir. Şüpheli işlemlerin devamlı bilgi verme kapsamında bildirilmiş olması şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. ______________________________________________________________________ 286 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yükümlüler mevzuat uyarınca yapmaları gereken bildirimler için idari düzeyde bir uyum görevlisi atarlar. Uyum görevlisi atayacak yükümlü gruplarını, uygulamanın başlangıç tarihlerini, uyum görevlisinin nitelik, görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemeye Bakanlık yetkilidir. MASAK Başkanlığı şüpheli işlem tipleri belirlemeye yetkilidir. Şüpheli işlem bildirim formunun düzenlenmesi ve bildirimde süre Yükümlüler şüpheli bir işlemle karşılaştıklarında işlem hakkında gerekiyorsa yetki ve imkânları ölçüsünde araştırma yaparak edinilen bilgi ve bulguları göz önüne alıp Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurmak suretiyle MASAK Başkanlığına şüpheli işlem bildiriminde bulunurlar. Şüpheli işlemler, işleme ilişkin şüphenin oluştuğu tarihten itibaren en geç on iş günü içinde bildirilir. Bildirimde bulunulan işlemle ilgili olarak daha sonra yeni bilgi ve bulgular elde edildiği takdirde, tekrar Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurulur ve daha önce yapılan bildirime ek olduğu belirtilerek gecikmeksizin gönderilir. Maliye Bakanlığı, Şüpheli İşlem Bildirim Formlarının düzenlenmesine, bildirimlerin elektronik ortam ve bilgi iletişim araçları kullanılarak yapılması zorunluluğu getirilmesine ve şüpheli işlem bildirimlerinde elektronik imza kullanılmasına ilişkin usul ve esasları yükümlüler bazında ayrı ayrı belirlemeye yetkilidir. MASAK tarafından, bildirimlerin elektronik ortamda gönderilmesine yönelik rehberler çıkarılabilir ve bu rehberler elektronik ortamda yayımlanabilir. Bildirimler bu rehberlere uygun şekilde yapılır. Şüpheli işlem bildirimlerinin gizliliği ve bildirimde bulunanların korunması Yükümlüler, Başkanlığa şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğuna veya bulunulacağına dair, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanlarına ve yargılama sırasında mahkemelere verilen bilgiler dışında, işleme taraf olanlar dâhil olmak üzere hiç kimseye bilgi veremezler. Bu yükümlülük şüpheli işlemi Başkanlığa bildiren kişi, kurum ve kuruluşlar veya bu kimselerin işlemi fiilen yapan ve yöneten mensupları veya bunların kanuni temsilcileri ve vekillerinin yanı sıra şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğuna herhangi bir şekilde vakıf olan diğer personeli de kapsar. Uyum görevlisi tayin edilen yükümlülerde, uyum görevlisine yapılan dâhili bildirimler de gizlilik kapsamındadır. Şüpheli işlem bildirimlerini elektronik ortamda gerçekleştiren uyum görevlileri, sisteme erişimi sağlayan her türlü ortamdaki kart, şifre ve sair bilgi ve araçları hiç kimseye veremez. Yükümlüler yurt dışındaki merkezlerine veya şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimlerine, müşterisi hakkında şüpheli işlem bildiriminde bulunduğuna dair hiçbir şekilde bilgi veremez. Şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğünü yerine getiren gerçek ve tüzel kişiler, bunların uyum görevlileri, yükümlülerin kanuni temsilcisi, yöneticisi ve çalışanları hiçbir şekilde hukukî ve cezaî bakımdan sorumlu tutulamaz. ______________________________________________________________________ 287 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 8.3.3.4. Bilgi ve Belge Vermeye İlişkin Esaslar Bilgi ve belge verme Kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kuruluşlar; Başkanlık ve denetim elemanları tarafından istenilecek her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin mikrofiş, mikrofilm, manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlar da dâhil olmak üzere her türlü ortamdaki kayıtlarını, bu kayıtlara erişimi sağlamak veya okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri tam ve doğru olarak vermek ve gerekli kolaylığı sağlamak zorundadır. Kendisinden talepte bulunulanlar, savunma hakkına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, özel kanunlarda yazılı hükümleri ileri sürerek bilgi ve belge vermekten kaçınamazlar. Yükümlüler yerinde yapılacak denetimler kapsamında defter ve belgeleri denetime hazır bulundurmak; tüm bilgi işlem sistemini, denetimin amaçlarına uygun olarak denetim elemanlarına açmak ve verilerin güvenliğini sağlamak zorundadır. Bilgi ve belgeler acil haller dışında yazılı olarak istenir. Yazıyla istenilen bilgi ve belgeler için yedi günden az olmamak üzere uygun bir süre verilir. Sözlü olarak bilgi ve belge talep edilmesi halinde bu talep yazı ile teyit edilir. Yükümlüler tarafından devamlı bilgi verme Yükümlüler taraf oldukları veya aracılık ettikleri işlemlerden, Bakanlıkça belirlenecek tutarı aşanları Başkanlığa bildirmek zorundadır. Mahiyeti itibarıyla birbiriyle bağlantılı işlemler tek bir işlem olarak değerlendirilir. Hafta sonu ve tatil günleri ile gece boyunca yapılan işlemler, bu işlemlerin yapıldığı zamanı takip eden ilk iş gününün işlemi olarak kabul edilir. Devamlı bilgi verme kapsamındaki işlem türleri, bilgilerin ne şekilde ve hangi sürelerde verileceği, kapsam dışında tutulacak yükümlüler ile uygulamaya ilişkin diğer usul ve esaslar Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir. Bakanlık, devamlı bildirime ilişkin formların düzenlenmesine, her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamı yoluyla Başkanlığa bildirilmesine ve bildirimlerde elektronik imza kullanımına ilişkin usul ve esasları, yükümlüler bazında ayrı ayrı belirlemeye yetkilidir. Bildirimlerin elektronik ortamda yapılmasına yönelik uygulama tarihleri MASAK tarafından belirlenir. MASAK tarafından, bildirimlerin elektronik ortamda gönderilmesine yönelik rehberler çıkarılabilir ve bu rehberler elektronik ortamda yayımlanabilir. Bildirimler bu rehberlere uygun şekilde yapılır. Devamlı bilgi vermede istisna ve muafiyetler Yükümlülerce MASAK’a devamlı bilgi verilmesinde, bankaların kendi aralarında kendi ad ve hesaplarına gerçekleştirdikleri işlemler ile finansal kuruluşların 5018 sayılı Kanuna göre genel yönetim kapsamındaki idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri ve kamu kurumu ______________________________________________________________________ 288 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU niteliğindeki meslek kuruluşları ile yaptıkları işlemler devamlı bilgi verme yükümlülüğü kapsamında değildir. 8.3.3.5. Sorumlular ve Müeyyideler Kimlik tespiti yapmayan yükümlülere MASAK tarafından idari para cezası verilir. Yükümlünün banka, finansman şirketi, faktoring şirketi, ikrazatçı, finansal kiralama şirketi, sigorta ve reasürans şirketi, emeklilik şirketi, sermaye piyasası kurumu veya yetkili müessese olması halinde idari para cezası iki kat uygulanır. Ayrıca, yükümlülüğü yerine getirmeyen görevliye de idari para cezası verilir. Kimlik tespitine ilişkin belgeleri son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süreyle muhafaza etmeyenlere ise bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası verilir. Yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu malvarlığının yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması; ancak bu işlemlerin yükümlüler tarafından MASAK’a bildirilmemesi durumunda, MASAK tarafından idari para cezası verilir. Yükümlünün banka, finansman şirketi, faktoring şirketi, ikrazatçı, finansal kiralama şirketi, sigorta ve reasürans şirketi, emeklilik şirketi, sermaye piyasası kurumu veya yetkili müessese olması halinde idari para cezası iki kat uygulanır. Ayrıca, yükümlülüğü yerine getirmeyen görevliye de idari para cezası verilir. Yükümlüler, MASAK’a şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğunu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ile yargılama sırasında mahkemeler dışında, işleme taraf olanlar dahil hiç kimseye açıklayamazlar. Bu yükümlülüğe aykırılık durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası verilir. 8.3.3.6. Muhafaza ve İbraz Yükümlüler her türlü ortamdaki, yükümlülüklerine ve işlemlerine ilişkin belgeleri düzenleme tarihinden, defter ve kayıtları ise son kayıt tarihinden; kimlik tespitine ilişkin belge ve kayıtları son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süre ile muhafaza etmek ve istenmesi halinde yetkililere ibraz etmek zorundadır. Yükümlü nezdindeki hesaplarla ilgili kimlik tespitine ilişkin belgelerin muhafaza süresinin başlangıç tarihi hesabın kapatıldığı tarihtir. Başkanlığa yapılan şüpheli işlem bildirimine veya uyum görevlisine yapılan dâhili bildirimlere yönelik belge ve kayıtlar, bildirime ek yapılan belgeler, uyum görevlilerince bildirimde bulunmama kararı verilen şüpheli işlemlere ilişkin yazılı gerekçeler, muhafaza ve ibraz yükümlülüğü kapsamındadır. 8.3.3.7. Denetim Suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine ilişkin mevzuatla getirilen yükümlülüklerin denetimi, denetim elemanları (Maliye Müfettişleri, Hesap Uzmanları, Gümrük Müfettişleri, Gelirler Kontrolörleri, Bankalar Yeminli Murakıpları, Hazine Kontrolörleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Sermaye Piyasası Kurulu Uzmanları) tarafından yapılır. ______________________________________________________________________ 289 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Yükümlülük denetimiyle görevlendirilen denetim elemanları, bu Kanun kapsamında kamu kurum ve kuruluşları da dahil gerçek ve tüzel kişilerden ve tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardan her türlü bilgi, belge ve kanunî defterleri istemeye ve bunlar nezdinde her türlü evrak ve kayıtları incelemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya yetkili olup ayrıca diğer kanunların kendilerine verdiği yetkileri de kullanır. Denetim elemanları, kendi görev alanlarına ilişkin olarak kurumlarınca verilen görevleri yaparken tespit ettikleri yükümlülük ihlâllerini MASAK’a bildirir. 8.3.4. Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Mali Suçları Araştırma Kurumu (MASAK) suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi ile görevlidir. Kurumun düzenleme, denetleme, koordinasyon ve veri toplama-analiz fonksiyonlarının ifasında ihtisaslaşması hedeflenmiştir. Kurum, Maliye Bakanlığına bağlı olarak teşkilatlandırılmıştır. MASAK’ın görev ve yetkileri şunlardır: Suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi amacıyla politika hazırlamak ve uygulama stratejileri geliştirmek, bu amaçla kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, ortak çalışmalar yapmak, görüş ve bilgi alışverişinde bulunmak. b) Belirlenen politikalar çerçevesinde kanun, tüzük ve yönetmelik taslakları hazırlamak, bu Kanun ile buna ilişkin Bakanlar Kurulu kararlarının uygulanması konusunda düzenlemeler yapmak. c) Suç gelirlerinin aklanması alanındaki gelişmeler ile aklama suçunun önlenmesi ve ortaya çıkarılmasına yönelik yöntemler konusunda araştırmalar yapmak. ç) Suç gelirlerinin aklanmasını önlemek amacıyla sektörel çalışmalar yapmak, önlemler geliştirmek ve uygulamayı izlemek. d) Kamuoyu duyarlılığını ve desteğini artırmaya yönelik çalışmalar yapmak. e) Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesi kapsamında veri toplamak, şüpheli işlem bildirimlerini almak, analiz etmek ve değerlendirmek. f) Değerlendirme sürecinde gerek duyulduğunda kolluk ve diğer birimlerden kendi görev alanlarında inceleme ve araştırma yapılması talebinde bulunmak. g) Bu Kanun kapsamına giren işlemler ile ilgili olarak, araştırma ve inceleme yapmak veya yaptırmak. ğ) Yapılan araştırma ve inceleme sonucunda aklama suçunun işlendiği hususunda olguların varlığının tespiti halinde, Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli işlemler yapılmak üzere Cumhuriyet başsavcılığına suç duyurusunda bulunmak. h) Cumhuriyet savcıları tarafından intikal ettirilen konuları incelemek ve aklama suçunun tespitine ilişkin talepleri yerine getirmek. ______________________________________________________________________ 290 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ı) Aklama veya terörün finansmanı suçunun işlendiğine dair ciddi şüphelerin mevcut olması durumunda konuyu ilgili Cumhuriyet savcılığına intikal ettirmek. i) Kanun ve sağlamak. ilgili mevzuat kapsamında yükümlülük denetimi yapılmasını j) Kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardan her türlü bilgi ve belgeyi istemek. k) Bilgi ve ihtisasına ihtiyaç duyulması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların Başkanlık bünyesinde geçici olarak görevlendirilmelerini talep etmek. l) Görev alanına giren konularda uluslararası ilişkileri yürütmek, görüş ve bilgi alışverişinde bulunmak. m) Yabancı ülkelerdeki muadil kurumlarla bilgi ve belge değişiminde bulunmak, bu amaçla uluslararası antlaşma niteliğinde olmayan mutabakat muhtırası imzalamak. ______________________________________________________________________ 291 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 9. BANKALAR KANUNUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ BÖLÜMLERİ Ticari bankalar, temelde para piyasası kurumlarıdır. Para piyasası kurumu olduklarından, kısa vadeli fon arz ve talebini karşılayan mali aracılar olarak işlev görürler. Mali aracılar, mali piyasalarda, kendileri için değil, fon noksanı olanlara fon fazlası olanların fonlarını aktarmak için vardırlar. Kuşkusuz, her hangi bir banka da, kendi ihtiyaçları için, hisse senedi veya tahvil ihraç ederek fon toplayabilir. Yatırım ve kalkınma bankaları, mevduat toplama yetkileri olmayan, banka olarak kuruldukları için Bankalar Kanunu’na; ancak sermaye piyasası faaliyetleri dolayısıyla da Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olan kurumlardır. Ticari bankalar, kısa vadeli fon gereksinimlerinin karşılandığı mali aracılar olmakla birlikte, sermaye piyasasında da faaliyet gösterebilirler. SPKn’nun 31’inci maddesine göre; a- Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, b- Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı, faaliyetleri münhasıran aracı kuruluşlarca (bankalar ve aracı kurumlar) yürütülür. Diğer sermaye piyasası faaliyetleri ise aracı kuruluşlar ve diğer sermaye piyasası kurumlarınca yerine getirilebilir. Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:V, No:46 sayılı “Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği” aracı kurum ve bankaların yapabilecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini belirlemiştir. Buna göre aracı kurumlar, aracılık faaliyeti kapsamında aşağıda sayılan her bir faaliyet için Kurul’dan yetki belgesi almak kaydıyla; Sermaye piyasası araçlarının ihracına veya halka arz yoluyla satışına, Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının alım satımına, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyle ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, aracılık edebilirler. Aracı kurumlar ayrıca; Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdüyle alım satımı, Yatırım danışmanlığı, Portföy yöneticiliği, faaliyetlerini gerçekleştirebilirler. Bankalar ise, Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının borsa dışında ve hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada alım satımına aracılık, Repo-ters repo, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyle ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, ______________________________________________________________________ 292 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU aracılık edebilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise bu faaliyetlerin yanı sıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler. Yukarıda sayılan bu faaliyetler, her bir faaliyet için sermaye piyasası mevzuatında belirlenen esaslar çerçevesinde Kurul’dan yetki belgesi almak suretiyle yürütülebilir. Kendi menkul kıymetlerini halka arz eden bankalar ile sermaye piyasası aracılık faaliyetinde bulunan bankalar, SPKn’nun 50’nci maddesi uyarınca, bu faaliyet ve işlemleri ile sınırlı olarak Sermaye Piyasası Kanununa tabi olurlar. Bankacılık faaliyet ve işlemlerinde ise, Bankalar Kanununa tabidirler. Hisse senetleri halka arz yoluyla satılan bankalar, halka açık ortaklık tanımına girmekte ve temettü dağıtımı nedeniyle de halka açık ortaklıkların tabi olduğu rejime tabii olacaklardır. Ancak, SPK’nın 50’nci maddesi uyarınca, bankaların temettü dağıtımı ve yeniden değerleme değer artış fonunun kullanımı konusunda bankaların ilgili oldukları Bakanlık yetkilidir. Buna bağlı olarak, 04.02.1993 tarih ve 21486 sayılı Resmi Gazete’de Devlet bakanlığı tarafından yayınlanan “Hisse Senetleri Halka Arz Yoluyla Satılan Bankaların Dağıtacakları Temettüye İlişkin Esaslar Tebliği”nde bankaların Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre değil, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre genel kurullarınca dağıtılacak kar payını belirlemeye yetkili oldukları yönünde düzenleme yapılmıştır. Ancak Bankalar Kanununda yapılan değişikliklerle BDDK’nın oluşturulmasını takiben, bankaların likiditesini yükseltmek amacıyla, kar dağıtımına ilişkin karar verme yetkisi BDDK’ya verilmiştir. Bu nedenle, bankaların temettü dağıtımına ilişkin BDDK tarafından olumsuz bir karar alınmaz ise, bankalar TTK hükümlerine göre kar paylarını hesaplayacak ve kar dağıtımını genel kurulun belirlediği oranda yapabileceklerdir. Sermaye Piyasası Kanununda ve Kurulca bu konuda yapılmış düzenlemeler, halka açık ortaklık statüsündeki bankalarca uygulanmayacaktır. Ayrıca Bankalar Kanununun 7’nci maddesinin 2’nci fıkrasının (c) bendi uyarınca, bankaların hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması zorunludur. Bankalar, kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunundaki özel hükümlere tabidir. Kurulun Seri:XI, No:1 tebliğinin 52’nci maddesi ile özel mevzuatlarına göre belirlenmiş şekil ve esaslar çerçevesinde mali tablo ve rapor düzenlemesi ve yayımlaması gereken ortaklıklar tabi oldukları mevzuata göre bu işlemleri yaparlarsa, Tebliğde öngörülen düzenleme ve ilân yükümlülüklerini yerine getirmiş sayılırlar hükmü getirildiğinden, bankalar bu konuda BDDK’nın düzenlemelerine uymak zorundadırlar. Bankalar Kanunu’nda sermaye piyasası ile ilgili olarak yer alan bir başka konu ise mevduata ilişkin düzenlemedir. Bankalar Kanununun mevduata ilişkin hükümlerin yer aldığı 10/1 maddesinde; Bankalar Kanununun uygulanmasında; Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre sermaye piyasası araçlarının ihracı işlemleri dolayısıyla bankalar ve aracı kurumlarca toplanan paraların mevduat olarak kabul edilmeyeceği düzenlenmiştir. ______________________________________________________________________ 293 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 10. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ STATÜSÜ 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 15/12/1999 tarihli ve 4487 sayılı Kanunla eklenen 40/B ve 40/C maddelerine dayanılarak kurulan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB), aracı kuruluşların (aracı kurum ve banka) üye olduğu, kamu tüzel kişiliğini haiz özdüzenleyici bir meslek kuruluşudur. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, sürekli çıkarma esasları, Sermaye Piyasası Kurulu’nun görüşü üzerine 11 Şubat 2001 tarih 24315 sayılı yürürlüğe giren Türkiye Sermaye Piyasası Aracı düzenlenmiştir. 10.1. üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun Resmi Gazete’de yayınlanarak Kuruluşları Birliği Statüsü’nde Birliğin Amaçları Sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini, Birlik üyelerinin dayanışma, gerekli özen ve disiplin içerisinde çalışmalarını, Üyelerin iktisadi menfaatlerinin korunmasını Haksız rekabetin önlenmesini, Mesleki konularda üyelerin aydınlatılmasını sağlamaktır. 10.2. Birliğin Görev ve Yetkileri Birliğin görev ve yetkileri; Sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere araştırmalar yapmak ve eğitim programları düzenlemek, Birliğin üyeleri tarafından yürütülen faaliyetlerin adil ve dürüst olması, iş ahlakının sağlanması, Birlik üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmaları için meslek kurallarını oluşturarak SPK'ya bildirmek, Haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli tedbirleri alarak SPK'ya bildirmek, Statü'de öngörülen disiplin cezalarını vermek amacıyla ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak, Mesleki gelişmeleri, idari ve yasal düzenlemeleri izleyerek, bu konuda üyeleri aydınlatmak, Aracı kuruluşlar arası ilişkilerde mesleki dayanışmayı güçlendirmek, Üyeleri arasında veya üyeleri ile müşterileri arasında borsa işlemleri dışındaki işlemlerden doğan uyuşmazlıkların çözümüne yardımcı olmak, bu amaçla, hakem listesi oluşturarak, tarafların mutabakatı halinde hakem veya hakemleri atamak suretiyle Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde tahkim hizmeti vermek. Üyelerin, müşterilerine verdikleri hizmetler karşılığında tahsil edecekleri komisyon, ücret ve masrafların oran ve sınırlarına ilişkin esaslarla ilgili önerileri SPK'ya bildirmek, Üyeleri hakkında yapılan şikayetleri değerlendirmek ve yapılan işlemin sonuçlarını SPK'ya bildirmek, Kendisine mevzuatla bırakılan veya SPK'ca belirlenen konularda düzenlemeler yapmak, yürütmek, denetlemek, Yabancı ülkelerin sermaye piyasasında bulunan dengi kuruluşlar ile sermaye piyasaları konusunda her türlü işbirliği yapmak ______________________________________________________________________ 294 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Amacıyla ilgili konularda, ulusal veya uluslararası mali, iktisadi ve mesleki kurum kuruluş ve ortaklıklara üye olmak ve/veya hissedar olarak katılmaktır. Birlik, alacağı kararlarda ve yapacağı düzenlemelerde Kanuna, Statüye, SPK yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve ilgili diğer mevzuata uymakla yükümlüdür. SPK, yürürlükteki mevzuata aykırılık tespit etmesi halinde Birlikten, yapılan düzenlemelerin iptal edilmesini veya düzenlemelerde değişiklik yapılmasını isteyebilir. 10.3. Birliğin Yapamayacağı İşler Birlik, kuruluş amaçları ile Kanunda ve Statüsünde belirtilenler dışında herhangi bir faaliyette bulunamaz, kendisine Kanun ve Statü ile verilen görevlerin yerine getirilmesiyle ilgili olmayan toplantılar düzenleyemez, siyasetle uğraşamaz, siyasi partiler, sendikalar ve derneklerle ortak hareket edemez, siyasi partilere maddi yardım yapamaz ve siyasi ilişki ve işbirliği içinde bulunamaz, milletvekili ve mahalli idare seçimlerinde belli adayları destekleyemez. 10.4. Üyelik Türkiye’de sermaye piyasasında aracılık faaliyetinde bulunmaya Sermaye Piyasası Kanunu ile yetkili kılınmış kuruluşlar, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. Bunun için ilgili kuruluş, aracı kuruluş niteliğini kazandığı andan itibaren üç ay içinde gerekli başvuruyu yapmakla yükümlüdür. Anılan yükümlülüğe uymayan kuruluşların aracılık faaliyetleri Kurulca durdurulur. Birlik üyeleri, Statüye ve Birlikçe alınan kararlara uymak zorundadırlar. 10.5. Birlik Nezdinde Aracı Kuruluşların Temsili Aracı kuruluşlar, Birlik organlarında Yönetim Kurulu Başkanı, Murahhas Üye veya Genel Müdür ya da bunlar tarafından temsil yetkisi verilen en az Genel Müdür Yardımcısı düzeyinde temsil edilirler. Birlik nezdinde Birlik ile ilgili işlemlerde üyeyi temsil edecek ve üye adına oy kullanacak söz konusu nitelikleri haiz bir temsilci Birliğe bildirilir. Üyeler söz konusu temsilciler ile ilgili değişiklikleri 3 iş günü içerisinde Birliğe bildirmek zorundadır. 10.6. Birliğin Organları ve Statüsü Birliğin zorunlu organları, Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetleme Kuruludur. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğinin organlarının seçimi, Birlik üyeleri tarafından Sermaye Piyasası Kanununda öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve sürekli çıkarma esasları, Kurulun önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun görüşü üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Statüsünde düzenlenir. Birlik, Statünün 11.02.2001 tarihinde yürürlüğe girmesiyle tüzel kişilik kazanmıştır. ______________________________________________________________________ 295 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU Kurul, Birliğin talebi üzerine ya da res’en gerekli görülen hallerde, Birliğin görüşünü alarak, Statüde değişiklik yapılmasını ilgili Bakanlığa teklif edebilir. Statü, bu teklifin ilgili Bakanlıkça uygun görülmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile değiştirilebilir. Birliğin her türlü işlem ve hesapları Kurul tarafından denetlenir. Üyeliğe kabul başvurusunun reddi, üyelikten geçici ve sürekli çıkarmaya ilişkin olarak Birliğin yetkili organınca alınan karara karşı, kararın ilgiliye tebliğini izleyen on iş günü içerisinde Kurul nezdinde itiraz edilebilir. İtiraza ilişkin olarak Kurulca verilecek kararlar kesindir. 10.6.1. Genel Kurul Genel Kurul, Birliğin en yüksek organı olup, Birlik üyelerinin temsilcilerinden oluşur. Genel Kurulda her üye bir oy hakkına sahiptir. 10.6.2. Yönetim Kurulu Birliğin yürütme organı olan Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşur. Yönetim Kuruluna, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 2 üye, b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 2 üye, c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 3 üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra Genel Kurulca gizli oyla seçim yapılır. Yönetim Kurulunda her aracı kuruluşun en fazla 1 üyesi bulunur. Ancak, aralarında doğrudan ya da dolaylı yönetim ve/veya sermaye ilişkisi bulunan aracı kuruluşlar yönetim kurulunda 1 üye ile temsil edilirler. Yönetim Kurulu, üyeleri arasından bir Yönetim Kurulu Başkanı, bir de Başkan Vekili seçer. Yönetim Kurulu üyelerinin görev süresi 2 yıldır. Süresi dolan üyeler tekrar seçilebilirler, ancak her üye üst üste en fazla iki dönem görev yapabilir. Yönetim Kurulu üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz. 10.6.3. Denetleme Kurulu Denetleme Kurulu 3 üyeden oluşur. Denetleme Kuruluna, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ______________________________________________________________________ 296 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 1 üye, b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 1 üye, c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 1 üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra 2 yıl süre ile görev yapmak üzere, Yönetim Kurulunda temsil edilmeyen üyeler arasından, Genel Kurulca gizli oyla seçim yapılır. Süreleri sona eren denetçiler tekrar seçilebilirler, ancak her üye üst üste en fazla iki dönem görev yapabilir. Denetçiler, Birliğin bütün hesapları ve işlemlerini inceleyerek, Birliğin çalışmaları hakkındaki görüşlerini bir raporla Genel Kurulun olağan toplantılarına sunarlar. Denetleme Kurulu üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz. 10.6.4. Birlik Başkanı Yönetim Kurulu Başkanı aynı zamanda Birliğin de Başkanıdır. Başkan, Birliğin en üst amiri olup, Birliğin genel yönetimi ve temsili ile görevlidir; idari merciler ve yargı mercileri ile üçüncü kişilere karşı Birliği temsil eder ve ilgili mevzuat, Genel Kurul ve Yönetim Kurulu kararları çerçevesinde Birliği yönetir. Birlik Başkanının görevinde bulunmadığı hallerde Birlik Başkanına verilmiş olan görev ve yetkilerin kesintisiz olarak yürütülmesi, Başkan Vekili tarafından sağlanır. 10.6.5. Genel Sekreter Birliğe ilişkin iş ve işlemler Genel Sekreter tarafından yürütülür. Genel Sekreter Yönetim Kurulu tarafından atanır. 10.6.6. Disiplin Komitesi Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Satütüsü çerçevesinde disiplin kovuşturmalarının yürütülmesine yardımcı olmak üzere, Disiplin Komitesine, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 1 asil ve 1 yedek üye, b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 1 asil ve 1 yedek üye, ______________________________________________________________________ 297 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 1 asil ve 1 yedek üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra, 3 yıl süre ile görev yapmak üzere, Genel Kurulca seçim yapılır. Disiplin Komitesi üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz. 10.7. Birliğin Gelirleri Birliğin gelirleri aşağıdaki kaynaklardan oluşur; a) Aracı kuruluşların bir defaya mahsus verecekleri giriş ücreti, b) Gider payları, c) Yıllık aidat, d) Bir önceki yıldan devreden gelir fazlaları, e) Her türlü bağışlar, f) Yayın gelirleri, g) Eğitim, kurs ve seminer gelirleri, h) Sair gelirler. 10.8. Mali Hükümler Giriş ücreti Genel Kurulun önerisi ve SPK’nın onayı ile belirlenir. Genel Kurulda Kabul edilen yıllık aidatlar ile gider paylarının Temmuz ve Ocak ayları içinde iki eşit taksit halinde yatırılması zorunludur. Birlik ödentileri, belirlenen sure içinde ödenmediği takdirde, Birlik tarafından icra yoluyla tahsil olunur. Birlik ödentilerinin ödenmesine dair kararlar İcra ve İflas Kanununun 68’inci maddesinde yazılı resmi belge niteliğindedir. ______________________________________________________________________ 298 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 11. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ ÜYELERİNİN SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİ YÜRÜTÜRKEN UYACAKLARI MESLEK KURALLARI Birlik üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmalarına yönelik meslek kuralları Birlik Olağanüstü Genel Kurulu tarafından 13 Aralık 2001 tarihinde kabul edilip yürürlüğe girmiştir. Meslek Kuralları düzenlemesinin amacı; sermaye piyasasının geliştirilmesi ve ülke ekonomisine katkı ana hedefi doğrultusunda; tüm çalışanları en üst derecede mesleki bilgi ile donatılmış, etik değerlere bağlı, rekabeti yatırımcılara daha kaliteli ürün ve hizmet sunumu şeklinde algılayan, saygın bir meslek mensupları kitlesi oluşturmak üzere, Aracı Kuruluşların; birbirleri, müşterileri ve çalışanlarıyla olan iş ve ilişkilerinde uyacakları meslek kurallarını belirlemektir. 11.1. Genel İlkeler Aracı Kuruluşlar; sermaye piyasasında toplumsal ve ekonomik yararın artırılması, aracılık mesleğinin saygınlığının korunması ve geliştirilmesi, diğer aracı kuruluşlar, müşteriler ve kendi çalışanları ile olan ilişkilerinde adil ve dürüst davranılması, haksız rekabete yer verilmemesi amacıyla, faaliyetlerini yasal ve idari düzenlemeler ile genel ilkeler doğrultusunda sürdürürler. 11.1.1. Dürüst ve Adil Davranma İlkesi Aracı Kuruluşlar faaliyetlerini yürütürken müşteri çıkarlarını ve piyasaların bütünlüğünü göz önünde tutarak dürüst ve adil davranırlar. 11.1.2. Mesleki Özen ve Titizlik İlkesi Aracı Kuruluşlar, yürüttükleri faaliyetler için teknik bilgi birikimini sağlarlar, meslekle ilgili gelişmeleri takip ederler ve bu konuda yapılacak düzenlemelere bağlı kalırlar. 11.1.3. Saydamlık İlkesi Aracı Kuruluşlar, gerçekleştirecekleri işlemlerde ilgili tüm tarafları ve kamu kurum ve kuruluşlarını, mevzuatın ve mesleki teamüllerin gerektirdiği şekilde tam, doğru, hızlı ve eşit olarak bilgilendirirler. ______________________________________________________________________ 299 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 11.1.4. Kaynakları Etkin Kullanma İlkesi Aracı Kuruluşlar, işletmelerinin devamlılığını sağlamak ve müşterilerin hak ve çıkarlarını korumak üzere faaliyetleri için mevzuatla öngörülen maddi, teknolojik ve beşeri kaynakları etkin ve verimli şekilde kullanırlar. 11.1.5. Rekabet ve Toplumsal Yararı Gözetme İlkesi Üyeler, mesleki faaliyetlerini haksız rekabete yol açmayacak şekilde meslek adabını dikkate alarak yürütürler. Ticari amaçlarla birlikte toplumsal yararı ve çevreye saygıyı da gözetirler. 11.1.6. Kara Paranın Aklanması İle Mücadele Aracı Kuruluşlar, sermaye piyasası faaliyetlerinin güven ve açıklık içinde yerine getirilmesini teminen, kara paranın aklanması, yolsuzluk ve benzeri suçlarla mücadele konusunda şüpheli işlemlerin belirlenmesi ve mevzuat çerçevesinde işlem yapılması için gerekli önlemleri alırlar. 11.2. Müşterilerle İlişkiler 11.2.1. Müşteriyi Tanıma Kuralı Aracı Kuruluşlar, müşterilerle iş ilişkisi kurulmadan önce kendilerine ait kimlik bilgilerini alırlar ve mesleki faaliyetlerini yazılı sözleşmeler çerçevesinde yürütürler. Ayrıca, müşterilerin mali durumları, yatırım amaçları ve risk-getiri tercihleri konularında gerekli bilgileri edinirler. 11.2.2. Müşteri Talimatlarına Uyma Müşterileri ile imzaladıkları çerçeve sözleşmenin sınırları içinde, müşteri talimatlarına uygun ve müşterinin çıkarlarını korumayı amaçlayan şekilde davranırlar. Aracı Kuruluşlar, müşterilere ait sermaye piyasası araçları ve nakit üzerinde hak ve yetkileri olmaksızın kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunamazlar. 11.2.3. Bilgi Verme Aracı Kuruluşlar, sözleşmeler çerçevesinde müşterilerine sundukları hizmetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve bu işlemlerden doğan ücret, komisyon ve masraflar ile karşılıklı yükümlülükler ve bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde uygulanacak ______________________________________________________________________ 300 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU yaptırımlar hakkında müşterilerini doğru, eksiksiz ve zamanında bilgilendirirler. Müşterilerin yatırım kararları verebilmeleri için üyeler tarafından sunulan bilgiler, güvenilir belge, destekleyici rapor ve analizlere dayandırılır. Müşterilere, menkul kıymetler, sektör, sundukları hizmetler ve kendileri hakkında verdikleri bilgilerde abartılı, yanıltıcı ve yanlış anlaşılmaya neden olabilecek ve yatırım yapılacak sermaye piyasası araçlarının önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair garanti niteliği taşıyan ifadeleri yazılı ve sözlü açıklamalarda kullanmazlar. 11.2.4. Müşteri Menfaatleri Aracı Kuruluşlar, faaliyetlerini sürdürürken müşteri haklarını gözetirler. Bu kapsamda; a) Müşterileri ile imzalayacakları sözleşmelerde, müşterilerin hak ve menfaatlerini zedeleyici ve iyi niyet kurallarına aykırı hükümlere yer verilemez. b) Müşterilere yönelik hazırlanan araştırma raporlarını yayınlamadan önce kendileri lehine kullanmaları halinde bu durumu araştırma sonuçlarıyla birlikte açık şekilde ve eş zamanlı olarak duyururlar. c) Müşterilerinin piyasa hakkında bilgisizlik ve tecrübesizliğinden yararlanıp, alımsatım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlayamazlar, d) Müşteriye verilen hizmetler karşılığı alınacak ücret, komisyon ve masrafların tarifeye bağlanmış olması durumunda, belirlenen tutar ve oranların üzerine çıkamazlar, e) Gerek teknolojik gelişme ve elektronik ortamda alım satım aracılığına paralel olarak gelişen hizmetler, gerekse değişen hizmet çeşitleri nedeniyle her türlü hizmet ortamında işlem güvenliğinin sağlanmasına ve müşteri mağduriyetlerinin önlenmesine yönelik gerekli teknik ve hukuksal önlemleri alırlar. 11.3. Diğer Üyelerle İlişkiler 11.3.1. Haksız Rekabetin Önlenmesi Aracı Kuruluşlar, sermaye piyasasının dürüst, rekabetçi ve etkin bir yapı içinde gelişmesi için üzerlerine düşen görevi yerine getirirler. Bu çerçevede; a) Diğer Üyelerin ticari itibarlarını zedeleyecek ve adil alım-satım ilkelerini ihlal edecek şekilde davranmazlar, b) Müşteri elde etmek amacıyla, diğer Üyelerin faaliyetleri, verdikleri hizmetler ve mali gücü hakkında yanlış, yanıltıcı ve kötüleyici beyanlarda bulunarak doğrudan veya dolaylı şekilde menfaatler sağlamazlar, c) Kendilerinin veya yöneticilerinin özellikleri, faaliyetleri, müşterilere verdiği hizmetler, mesleki deneyim ve yeterlilikleri konusunda yanıltıcı açıklamalarda bulunmazlar, d) Bir menkul kıymetin değerine ilişkin olarak elde ettikleri kamuya açıklanmamış bilgileri kullanarak kendileri ve/veya müşterileri için işlem yapmazlar ya da başkalarını bu yönde işlem yapmaya sevketmezler, ______________________________________________________________________ 301 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU e) Manipülatif işlem yapmazlar, bu tür işlemlerin yapılmasını engellemek için gerekli özeni gösterirler ve bu işlemlere bilerek imkan tanımazlar, f) Sundukları hizmetlerle ilgili olarak müşterilerinden düzenlemelerde yer alan oran ve tutarların altında komisyon, ücret ve masraf almazlar ya da bu sonucu dolaylı olarak doğuracak şekilde işlemlerde bulunmazlar, g) Diğer üyelerin faaliyetlerini sürdürmelerini ciddi şekilde zorlaştıracak veya kesintiye uğratacak şekilde ekip halinde personel transferi yapmazlar, h) Yeni işe başlayacak personelin en son çalıştığı diğer Üyenin müşterilerine hizmet sunmak amacıyla irtibat kurmasını en az bir ay süreyle engelleyici önlemleri alırlar, i) Haksız rekabet sonucunu doğuracak diğer fiillerde bulunmazlar. 11.3.2. İlan ve Reklamlar Aracı Kuruluşlar, kendi mali yapılarına, sundukları hizmet ve sermaye piyasası araçlarına ilişkin duyuru, ilan ve reklamlarında dürüst ve gerçekçi olurlar, genel ahlaka uygun davranırlar. Reklamların müşterileri aldatıcı, küçük düşürücü, yanıltıcı veya deneyim ve bilgi noksanlıklarını istismar edici nitelikte olmamasına özen gösterirler. Duyuru, ilan ve reklamlarında diğer üyeleri ya da diğer üyelerin ürün ve hizmetlerini kötüleyen, Birliğin başka bir üyesinin ticari ününü doğrudan ya da dolaylı olarak zedeleyen nitelikte ifade ve ibarelere yer vermekten kaçınırlar. İlan ve reklamlarda bir Üyenin öteki Üyeden daha güvenli olduğu izlenimini yaratacak ifadeler ve görüntüler kullanmazlar. 11.4. Çalışanların Müşterilerle İlişkileri Aracı Kuruluş çalışanları, aracı kuruluşun bilgisi dahilinde; a) Müşterilerle borç-alacak, kefalet ve müşterek hesap açtırmak (birinci dereceden akrabaları dışında) gibi etik ilkelerle bağdaşmayan ilişkilere girmezler, b) Müşterilerden teamüllerin üzerindeki değerde hediye almazlar, c) Konumlarını kullanarak, gerek kendi iş ortamlarından, gerekse müşterilerinin iş olanaklarından kişisel çıkar sağlamazlar, d) Portföy yönetimi faaliyetleri dışında, müşterilerden hisse senedi alım satım emri verme, ordino ve diğer belgeleri imzalama, nakit ve menkul kıymet yatırma ve çekme, virman işlemi yapma gibi işlemlerin bir veya birkaçını içeren vekaletname alarak müşteri adına işlem yapmazlar. 11.4.1. Çalışanların Müşteri Olarak İlişkileri Aracı Kuruluşlar, çalışanlarının, a) Çalıştıkları kuruma borçlanma, ______________________________________________________________________ 302 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU b) Kendi nam ve hesaplarına sermaye piyasası işlemleri yapma, konularında çalışanlarına imtiyaz tanımayacak şekilde uygun görecekleri kuralları koyarlar. Üyeler, yukarıda (b) bendinde yer alan konularda yapılacak düzenlemede, çalışanların sermaye piyasası işlemleri yapma şartlarına ve bu işlemlere ilişkin olarak Üyeyi bilgilendirme esaslarına yer verirler. Üyeler, diğer üyenin çalışanının kendilerinde hesap açtırması durumda, hesabı açtıranın diğer üyenin çalışanı olduğunu bildirmesi ya da herhangi bir şekilde hesabın diğer üyenin çalışanına ait olduğunun öğrenilmesi halinde, bu bilgiyi öğrendikleri tarihten en fazla bir hafta içinde hesabın açıldığı zamanı da belirtmek suretiyle diğer üyeye yazılı olarak bildirirler. 11.4.2. Kurum Bazında Etik Kurallar Belirlenmesi ve Denetimi Üyeler, tabi oldukları mevzuata ve burada yer alan hükümlere aykırılık teşkil etmeyecek şekilde, kendi faaliyetlerine, müşteri ve çalışanlarıyla olan ilişkilerine dair etik kuralları işbu düzenlemenin yürürlüğe girmesini izleyen altı ay içinde belirlerler. Üyeler ilgili tarafların bu kurala uymasını denetlerler. Üyeler, çalıştırdıkları kişilerden, kurum içi etik kuralların okunup anlaşıldığına ve görev süreleri içinde bu ilkelere uygun hizmet verileceğine dair imzalı bir taahütname alırlar. Birlik, Üyelerce hazırlanacak etik kurallar içinde yer alması gereken asgari hükümleri belirler. 11.4.3. Birlik ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarıyla İlişkiler Üyeler, Birlik ve diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarıyla ilişkilerinde dürüstlük ve saydamlık ilkeleri doğrultusunda hareket eder, mevzuat gereği denetim ve kontrol amacıyla Birlik ve bilgi istemeye yetkili kurum ve kuruluşlarca istenebilecek bilgi, belge ve kayıtların doğru, eksiksiz ve zamanında iletilmesi konularında gereken özeni gösterirler ve sözkonusu elemanların çalışmalarını kolaylaştırıcı şekilde hareket ederler. 11.4.4. Meslek Kurallarının Geliştirilmesi Üyeler, etik ilkelerin ve meslek kurallarının geliştirilmesi ve gerektiğinde değişikler yapılmasını sağlamak üzere, Birlik Yönetim Kuruluna diledikleri zaman yeni öneriler getirebilirler. ______________________________________________________________________ 303 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 12. TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ Disiplin cezalarını gerektiren fiiller, disiplin kovuşturmasının yürütülmesi ve disiplin siciline ilişkin esaslar Birlik tarafından hazırlanıp, SPK tarafından onaylanan ve de Birlik Olağanüstü Genel Kurulu tarafından 13 Aralık 2001 tarihinde kabul edilip yürürlüğe giren Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Disiplin Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği üyelerinden, meslek onuruna, meslek ilke ve kurallarına, sermaye piyasası faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin mevzuata ve Birlik kararlarına aykırı hareket edenler hakkında uygulanacak disiplin cezalarına ilişkin ilke ve yöntemleri düzenlemektir. 12.1. Disiplin Cezaları Birlik üyelerinden meslek onuruna veya meslek ilke ve kurallarına uymayan fiil ve hareketlerde bulunan, müşterisine karşı yükümlülüklerini haklı bir neden olmaksızın yerine getirmeyen, görevinin getirdiği dürüstlüğe uygun şekilde davranmayan, sermaye piyasasında düzeni ve dürüstlüğü bozan, işlere hile karıştıran, işlerin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesine ilişkin mevzuata ve kararlara aykırı hareket eden üyeler hakkında fiilin nitelik ve önemine göre aşağıdaki disiplin cezaları uygulanır: a) Uyarı: İlgiliye, mesleğinin icrasında, yükümlülük ve davranışlarında daha dikkatli ve itinalı hareket etmesi gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. b) Kınama: İlgilinin bildirilmesidir. mesleğinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile c) Para cezası: Sorumluların, kesin kararın ilgililerce tebellüğ edildiği tarihten itibaren en geç beş iş günü içinde ödemeleri gereken meblağdır. d) Birlik üyeliğinden geçici çıkarma: Cezası kesinleşen Birlik üyesi tarafından, altı ayı aşmamak üzere, fiilin mahiyet ve önemine göre belirlenecek, geçici bir süre içinde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak mesleğin icra edilememesidir. e) Birlik üyeliğinden sürekli çıkarma: Birlik üyeliği sıfatının bir daha kullanılmamak üzere geri alınmasıdır. 12.1.1. Uyarı Uyarıyı gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemlerin yerine getirilmesinde kayıtsız ve dikkatsiz davranmak, b) Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarına karşı kayıtsız ve dikkatsiz davranmak, d) Birliğin itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, e) Yukarıda sayılanlar dışında, mesleğin onuruna, meslek düzen ve geleneklerine aykırı ihmalkar davranışlarda bulunmak. ______________________________________________________________________ 304 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 12.1.2. Kınama Kınamayı gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemleri kusurlu olarak yerine getirmemek, b) Üyelik görev ve sorumluluklarını kusurlu olarak yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarını kusurlu olarak yerine getirmemek, d) Birliğin itibarını zedeleyici yayında bulunmak, e) Mesleğin yürütülmesi esnasında meydana gelen çıkar çatışmalarında kusurlu olarak adil ve tarafsız davranmamak, f) Yeterli iç denetim sistemi kurulmaması ve gerekli denetimin yapılmaması sonucu çalışanlarının sermaye piyasasını ve meslek itibarını olumsuz etkileyecek şekilde suistimal ve yolsuzluklarına sebebiyet vermek, g) Diğer üyeler hakkında asılsız ihbar ve şikayette bulunmak, h) Birlik organlarının çalışmalarını aksatıcı tutum ve davranışlarda bulunmak, i) Yukarıda sayılanlar dışında meslek onuruna, meslek düzen ve geleneklerine aykırı kusurlu hareketlerde bulunmak, Üyeye bir defa uyarı cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye kınama cezası verilir. 12.1.3. Para Cezası Para cezası gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemleri kasıtlı olarak yerine getirmemek, b) Üyelik görev ve sorumluluklarını kasıtlı olarak yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarını kasıtlı olarak yerine getirmemek, d) Mesleğin yürütülmesi esnasında meydana gelen çıkar çatışmalarında kasıtlı olarak adil ve tarafsız davranmamak, e) Müşterilere ve Birlik personeline, genel kabul gören davranış biçimleri dışında her türlü söz, fiil ve hareketlerde bulunmak, f) Üyeler arasında haksız rekabete neden olacak davranışlarda bulunmak, g) Kuruldan yetki veya izin belgesi almadan ilgili sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak, yetki ya da izin belgesi iptal edilen faaliyetle ilgili işlemlere devam etmek, h) Birlik yetkili personelince yapılacak her türlü incelemeye engel olmak, bu personelce istenilecek bilgi ve belgeleri vermemek ve kolaylık göstermemek. Yukarıda yazılı fiillere verilecek para cezaları Kanunun 47/A maddesinin 4’üncü fıkrasında yer alan parasal sınırlar içinde, Yönetim Kurulunca belirlenir. Üyeye bir defa kınama cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye para cezası verilir. 12.1.4. Birlik Üyeliğinden Geçici Çıkarma Cezası Birlik üyeliğinden geçici çıkarmayı gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Kanunun 47’nci maddesinin (A) bendinin 1 numaralı alt bendinde belirtildiği gibi, bir menkul kıymetin değerini etkileyebilecek henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisi ve/veya müşterileri için menfaat sağlamak amacıyla kullanarak işlem yapmak ya da başkalarını bu yönde işlem yapmaya sevketmek, ______________________________________________________________________ 305 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU b) Kanunun 47’nci maddesinin (A) bendinin 2 ve 3 numaralı alt bentlerinde belirtilen işlemler yapmak ve/veya bu tür işlemler yapılmasına bilerek imkan tanımak. Bu fiillere ceza uygulanması için ilk derece mahkemesinin kararı ile sabit olması ve fiillerin üyeyle doğrudan bağlantılı olduğunun tespiti gereklidir. 12.1.5. Birlik Üyeliğinden Sürekli Çıkarma Birlik üyeliğinden sürekli çıkarmayı gerektiren fiil ve haller şunlardır: Sahte belge düzenlemek veya belgeler üzerinde tahrifat yapmak suretiyle müşterilere ait nakit veya sermaye piyasası araçlarını üye veya üçüncü şahıslar lehine kullanılması. Bu fiile ceza uygulanması için, ilk derece mahkemesinin kararı ile sabit olması ve fiilin üyeyle doğrudan bağlantılı olduğunun tespiti gereklidir. Bir defa Birlik üyeliğinden geçici çıkarma cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye Birlik üyeliğinden sürekli çıkarma cezası verilir. 12.2. Disiplin Komitesi Komitenin görevleri, Disiplin Yönetmeliğinde soruşturmalarının yürütülmesinde Yönetim incelemeleri yapmak, bu Yönetmelikte yer hazırladığı inceleme raporunu Yönetim Kurulu öngörülen disiplin suçları ile ilgili disiplin Kuruluna yardımcı olmak üzere gerekli alan hükümlere göre görüş belirlemek, Başkanlığı’na sunmaktır. Statü uyarınca üç yıl süreyle görev yapmak üzere Genel Kurulca seçilen üç üye kendi aralarında bir Başkan ve bir Başkan Vekili seçer. Komite, en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır ve karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Kararlar gerekçeli olmak zorundadır. Karşı oy kullanan üye de görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Komite, disiplin dosyası ile ilgili raporunu savunma için verilecek süreler hariç en geç üç ay içinde düzenler ve kararını Yönetim Kurulunun onayına sunulmak üzere Başkana bildirir. Birlik İnceleme ve Hukuk İşleri Müdürü Komitenin raportörlüğünü yapar. 12.3. Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat Yönetim Kurulu, Komite’nin verdiği kararı aynen kabul edebileceği gibi, gerekçesini belirtmek suretiyle farklı bir karar da alabilir. Yönetim Kurulu, ihbar ve şikayeti mevcut mevzuat, örf ve adet ile hakkaniyet ilkeleri uyarınca inceleyerek karara bağlar. Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen beş iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla, ihbar veya şikayette bulunan kişinin ve hakkında ihbar veya şikayette bulunulan Üyenin Birliğe bildirdiği adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim edilmek suretiyle tebliğ edilir. Birlik Yönetim Kurulu tarafından verilen para cezaları kararları tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna da bildirilir. ______________________________________________________________________ 306 TSPAKB SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU 12.4. Kararlara İtiraz İlgililer, Yönetim Kurulu kararlarına karşı, kararın tebliğini izleyen on iş günü içinde Kurul nezdinde itirazda bulunabilirler. Bu itiraz dilekçesi Yönetim Kurulu Başkanlığı’na verilir ve Birlik aracılığıyla Kurula gönderilir. 12.5. Kararların Kesinleşmesi Kararlar, ilgililerin Yönetim Kurulu kararını tebellüğ ettikleri tarihten itibaren on iş günü içinde Kurula itiraz etmemeleri halinde kesinleşir. İlgililerin karar aleyhine Kurul nezdinde itiraz etmeleri halinde kesinleşme, Kurul kararının ilgiliye tebliğiyle gerçekleşir. Ancak Birlik üyeliğinden geçici ve sürekli çıkarmaya dair kesinleşmiş olan disiplin cezalarının uygulanması için Yönetim Kurulu tarafından ilave bir süre gerektiğine kanaat getirilirse, bu süre disiplin cezasının kesinleştiği tarihten itibaren on günden fazla olmamak üzere belirlenir. 12.6. Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Tekerrüre Esas Alınması Uygulanacak disiplin cezasının kesinleşmesi ile disiplin cezası ilgili üyenin Birlik nezdindeki siciline işlenir. Birlik tarafından tutulacak sicil bilgileri, oluşturulacak Sicil Kayıt Defteri’nde Üyeler ve disiplin cezası türlerine göre yıllar itibariyle saklanır. Kesinleşen karar ve karara esas tüm belgeler ise beş yıl süreyle saklanır. Üye, verilen disiplin cezasının kesinleştiği tarihten itibaren on iki ay içinde herhangi bir disiplin cezası uygulanmasını gerektirecek bir fiil bulunmadığı takdirde, siciline işlenen önceki disiplin cezaları tekerrüre esas alınmaz. ______________________________________________________________________ 307 TSPAKB
