Çocuk Edebiyatı

advertisement
5. Baskı
Editörler: Ömer Yılar / Lokman Turan
ÇOCUK EDEBİYATI
ISBN 978-9944-919-63-0
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2015, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Mart 2007, Ankara
5. Baskı: Mart 2015, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet:www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ
Çocuk ve edebiyatına dair bugüne kadar onlarca kitap yazılmıştır. Şüphesiz
sahadaki boşluğu farklı yönleriyle dolduran bu kitaplarda çocuklar için oluşturulan edebiyata önemli katkılar yapılmıştır. Biraz geç kalınmış olmakla birlikte,
çocuk edebiyatı Türkiye'de dikkate değer bir çalışma sahası olarak yerini almaya başlamıştır. Bu bağlamda son zamanlarda Eğitim Fakültelerinin çeşitli bölümlerinde “Çocuk Edebiyatı” adıyla bu ders müfredata girmiştir. Okul Öncesi Eğitiminden Türkçe Eğitimine, Sosyal Bilgilerden Sınıf Öğretmenliğine kadar
birçok bölümde lisans dersi olarak okutulmaktadır. Hatta Çocuk Edebiyatı bilimsel bir çalışma alanı olarak kimi üniversitelerde anabilim dalı olma hüviyetini kazanmaya başlamıştır. Bütün bunlar, Türkiye'de çocuk edebiyatına verilen
önemin artmaya başladığının sevindirici işaretleridir.
Bu kitap, Çocuk Edebiyatının bölümlere göre YÖK tarafından tespit edilen
içeriklere uygun olarak beş bölüm hâlinde hazırlanmıştır. Alanlarında uzman
çeşitli akademisyenler, uzmanlaştığı ve daha önceden ayrıntılı olarak ilgilendiği sahalarda yazılarını alışılmışın dışında kaleme almışlardır. Dolayısıyla aynı
bölümün farklı başlıklarını birkaç yazar yazmıştır. Çocuk edebiyatı kitabında
çağdaş eğitim yaklaşımları göz önünde bulundurularak, bu konuda ufuk açıcı
ve yönlendirici bazı bilimsel eğilimlere de dikkat çekilmiştir. Kitap, çocukların
dünyasında yer alan üç kavram üzerine temellendirilmiştir. Bunlar oyun, hayal
ve meraktır. Çocuk eğitimi üzerine yapılacak hiçbir çalışmada ihmal edilmemesi gereken bu üç kavramın açılımları konulara yayılmıştır.
Kitabın çocuk edebiyatı konusunda küçücük de olsa bir katkı sağlaması, geleceğin eğitimcilerine bir pencere açması, bu kitabın yazarları olan biz eğitimcileri mutlu kılacaktır.
Kitabın basımı ve yayımı konusunda bizleri destekleyen Pegem Akademi
Yayıncılık yöneticilerine teşekkürü bir borç biliyoruz.
Editörler
Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR
Doç. Dr. Lokman TURAN
BÖLÜMLER ve YAZARLARI
Bölüm 1. Çocuk-Edebiyat ve ÇocukEdebiyatı
Doç. Dr. Abdullah ŞAHiN
Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Doç. Dr. Lokman TURAN
Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi
Doç. Dr. Halit DURSUNOĞLU
Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi
Dr. Ayşegül CELEPOĞLU
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Bölüm 2. Çocuk Yayınları ve Bu Yayınlarda Bulunması Gereken Temel Unsurlar
Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR
Atatürk Üniversitesi,Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi
Dr. Ayşegül CELEPOĞLU
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Bölüm 3. Çocuk Edebiyatının Kaynakları
Doç. Dr. Kelime ERDAL
Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Dr. Ayşegül CELEPOĞLU
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ
Atatürk Üniversitesi, Ağrı Eğitim Fakültesi
Doç. Dr. Ali Fuat ARICI
Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ruhi KARA
Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Bölüm 4. Çocuk Yayınlarında Yer Alan Bazı Olumsuzluklar
Doç. Dr. Lokman TURAN
Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi
Bölüm 5. Çocuk Edebiyatı Tarihi
Yrd. Doç. Dr. Hıfzı TOZ
Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖN SÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii
‹Ç‹NDEK‹LER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v
1. BÖLÜM
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE ÇOCUK EDEB‹YATI
(ss: 1-36)
Çocuk ve Çocukluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Çocu¤un Dil ve Zihin Geliflimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Çocu¤un Dünyas›nda Oyun, Hayal ve Merak Unsurlar› . . . . . . . . . . . . . 16
Çocuk ve Edebiyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Edebiyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2. Çocukta Edebî ‹lgi ve ‹htiyaçlar›n Geliflimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3. Çocuk Edebiyat› Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4. Niçin Çocuk Edebiyat› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2. BÖLÜM
ÇOCUK YAYINLARI VE BU YAYINLARDA BULUNMASI GEREKEN
TEMEL UNSURLAR
(ss: 37-66)
Çocuk Yay›nlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1. Çocuk ve Kitap ‹liflkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Çocuk Kitaplar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3. Çocuk Gazete ve Dergileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4. Sesli ve Görüntülü Yay›nlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Çocuk Yay›nlar›nda Bulunmas› Gereken Temel Unsurlar . . . . . . . . . . . . 53
Çocuk Kitaplar› ‹llüstrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3. BÖLÜM
ÇOCUK EDEB‹YATININ KAYNAKLARI
(ss: 67-200)
Oyuna Dayal› Türler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Tekerleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2. Bilmece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3. Parmak Oyunlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4. Dramatizasyon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
5. Çocuk Tiyatrosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
ÇOCUK EDEB‹YATI
Meraka Dayal› Türler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1. Fen ve Tabiat Olaylar›n› Anlatan Metinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2. Biyografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3. An› (Hat›ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4. Deneme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
5. Gezi Yaz›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6. Mektup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Hayale Dayal› Türler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
1. Masal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
2. Fabl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3. F›kra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4. Destan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
5. Efsane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
6. Hikâye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
7. Roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
8. Çizgi Roman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
9. fiiir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Çocuklar ‹çin Yaz›lan Her Manzumeye fiiir Denir mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
I. Çocuk fiiiri Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
II. Çocuk fiiirlerinde Nitelik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
III. Çocuklar ‹çin Yazan fiairlerin fiiir Yazma Metodlar›. . . . . . . . . . . 196
Sonuç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
4. BÖLÜM
ÇOCUK YAYINLARINDA YER ALAN BAZI OLUMSUZLUKLAR
(ss: 201-224)
5. BÖLÜM
ÇOCUK EDEB‹YATI TAR‹H‹
(ss: 225-252)
Dünyada Çocuk Edebiyat› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Türkiye’de Çocuk Edebiyat›. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
TABLOLAR
Tablo 1. Fiziksel (Motor) Geliflim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Tablo 2. Sosyal Geliflim (Aile-Arkadafll›klar-Okul). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9-11
Tablo 3. Duygusal Geliflim (Heyecanlar-De¤erler-Kiflilik). . . . . . . . . . . . . 12-13
Tablo 4. Zihinsel (Biliflsel) Geliflimi (Düflünce-Dil) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14-15
vi
I. BÖLÜM
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE
ÇOCUK EDEB‹YATI
Doç. Dr. Abdullah fiAH‹N*
Doç. Dr. Lokman TURAN**
Doç. Dr. Halit DURSUNO⁄LU***
Dr. Ayflegül CELEPO⁄LU****
*
Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, E¤itim Fakültesi,
Türkçe E¤itimi Bölümü Ö¤retim Üyesi
**
Atatürk Üniversitesi, Kâz›m Karabekir E¤itim Fakültesi,
Türkçe E¤itimi Bölümü Ö¤retim Üyesi
*** Atatürk Üniversitesi, Kâz›m Karabekir E¤itim Fakültesi,
Orta Ö¤retim Sosyal Alanlar Bölümü
Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi
**** Hacettepe Üniversitesi, E¤itim Fakültesi
S›n›f Ö¤retmenli¤i Anabilim Dal› Ö¤retim Eleman›
ÇOCUK VE ÇOCUKLUK
Doç. Dr. Abdullah fiAH‹N
Çocuk, do¤um ve ergenlik ça¤› aras›ndaki dönemi yaflayan küçük insand›r.
0-15 yafl grubunu içine al›r. Birleflmifl Milletler Genel Kurulunca 20 Kas›m 1989
tarihinde kabul edilen Çocuk Haklar› Sözleflmesi’ne göre “On Sekiz yafl›na kadar
her insan çocuk say›l›r.” (Madde 1) 18 yafl›yla birlikte çocukluktan ç›kan birey, art›k yetiflkinler için geçerli olan bütün hukuk kurallar›na tabi olur.
Her anne baba kadar, her ö¤retmenin de çocu¤un ilgi ve ihtiyaçlar›n› bilmesi gereklidir. Çocu¤un ilgi ve ihtiyaçlar›n› bilmek, e¤iticilere hem kolayl›k sa¤lar hem de mesle¤indeki baflar›s›n› art›r›r. Çocu¤un zihin, dil ve kiflisel geliflimi
için bunlar› bilmek flartt›r. Çocuklar›n sa¤l›kl›, sosyal yaflama uyumlu, problem
çözme yetene¤ine sahip, yarat›c› bireyler olmalar› için geliflmifl tüm ülkelerde
e¤itim sistemleri, bu ilgilere ve ihtiyaçlara göre yap›land›r›lmaktad›r.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisinde en üst düzeyde, yeme-bar›nma vb. hariç, çocu¤un kendini gerçeklefltirme gereksinimi vard›r. Çocu¤un temel ihtiyaçlar› karfl›land›kça güven duygular› geliflir, sonras›nda ise çocuk, sevgi ve sayg›
arar. Çocuk, düflük düzeydeki ihtiyaçlar›n› gidermedikçe üst düzey ihtiyaçlar›n› gideremez. ‹htiyaçlar yafl ilerledikçe, farkl›laflt›kça "e¤itim" her alanda
daha çok ihtiyaç olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Erikson’a göre çocukluk insan› insanl›¤a bafllatan ilk sahnedir. Çocuk
güveni ve güvensizli¤i bu devrede ö¤renir. Dünya ya güvenilir bir ortam ya
da korkularla dolu bir ortamd›r. Yetiflkinler ve çevre çocu¤un, dünyaya bak›fl›n› belirler. Bu bak›fl, çocuk büyüyüp yetiflkinler içine kar›flt›¤› zaman da fazla
de¤iflikli¤e u¤ramadan devam eder.
Çocu¤un ilgileri, en yak›n çevresinden en uzak evrene kadar de¤iflkenlik ve
çeflitlilik gösterir. Bütün nesneler onu kendine ça¤›r›r ve dokunma duyusuna
seslenir (fiimflek, 2002: 18). Her ne kadar çocuklar›n yafllar›na göre ortak geliflim
özellikleri belirlense de her çocu¤un farkl› oldu¤u bir gerçektir. Ça¤›m›z›n uzmanlar›, bu gerçekten hareketle kifliye göre ö¤renme modelleri gelifltirmeye çal›flmaktad›rlar.
Geliflim, yaflam›n ilk y›llar›nda çok h›zl›d›r ve 20 yafl›na kadar yavafllayarak
devam eder. 20 yafl›ndan sonra da de¤ifliklikler daha az dikkat çeker.
4
ÇOCUK EDEB‹YATI
Çocuklar, sosyal bir ortama uyum sa¤layabilecek duruma 3 yafllar›nda ulafl›rlar. Bu yafltan sonra bir kurumda e¤itmenler ve ö¤retmenler gözetiminde, ilkö¤retim dönemine kadar, e¤itim al›rlarsa biliflsel, duyuflsal ve psiko-motor geliflimleri, almayanlara göre daha iyi olacakt›r. Çünkü bu kurumlarda, çocu¤un, tüm ilginin üzerinde oldu¤u aile ortam›ndan uzaklafl›p, ilgiyi ve sevgiyi paylaflt›¤›,
bir düzen içinde grup hâlinde hareket etti¤i, sabretmeyi, beklemeyi ö¤rendi¤i
ilk ortam sa¤lanm›fl olur. Anne-baba çocu¤un bu e¤itimini evde karfl›layabilirse kuruma gerek kalmayabilir, ancak kurumlardaki kadar sistemli e¤itim verebilmeleri zor olacakt›r. Ayr›ca bu kurumlarda çocuk kendi yafl›tlar›yla beraber
oldu¤u için yaflayarak, oyun oynayarak, deneyerek ö¤renme f›rsat›n› elde etmifl olur. E¤itim, çocu¤a kendisinin ne oldu¤unu göstererek, kendini tan›mas›na, bilmesine, yard›m etmektedir.
Çocu¤un gelifliminde çevrenin de önemli bir yeri vard›r. Çevre, döllenmeden hemen sonra bafllayan ve insan yavrusu üzerinde her yönden etkisi bulunan tüm etkenleri kapsamaktad›r. Kal›t›m ne olabilece¤imizin s›n›r›n› çizerken;
çevre, bu s›n›r içinde ne olabilece¤imizi belirler (Çapl›, 1993: 27).
Çocu¤un yaflam›nda önemli rolü olan ilgiler, ö¤renilmifl birer güdüdür. Çocuk bir fleyden yararlanaca¤›n› görünce onunla ilgilenir, bu da ö¤renmeyi güdüler (Yavuzer, 1999: 200). Çocu¤un ilgisi do¤ufltan de¤il, çevre ve baz› deneyimler yoluyla geliflir, yani ö¤renmeye ba¤l›d›r. ‹lgiler bireysel farkl›l›klara,
cinsiyete ve yafla göre de¤iflkenlik gösterebilir. Örne¤in motor geliflimi h›zl› veya yaflça daha büyük bir çocuk di¤erlerine göre daha farkl› ilgilere sahip olabilir. Erkek çocuk, kamyon, motosiklet; k›z çocuk, bebek, mutfak eflyas› gibi
oyuncaklara ilgi duyar. Çocu¤un oyuncaklar›na, biriktirdiklerine, kulland›klar›na, okuduklar›na bakarak veya onunla konuflarak ilgileri ö¤renilebilir.
Çocuklar yetiflkinler gibi kabul görmek, onaylanmak, de¤erli görülmek, ilgilenilmek, konuflmak ve dinlenilmek, takdir ve teflvik edilmek, ödüllendirilmek,
sevgi görmek, sayg› duyulmak, güvenmek ve güvenilmek, oyun oynamak ve
çocuklu¤unu yaflamak, d›fl dünyay› tan›mak ve tek bafl›na bir fleyler yapmak,
çabucak büyümek ister.
Çocuk do¤aya, do¤adaki canl›lara, teleskop, kamera, kasetçalar gibi cihazlara ilgi duyabilir. Ayr›ca kitap, resim, müzik-müzik aletleri, koleksiyon, tiyatro,
sinema, televizyon, video, bilgisayar, atari ve farkl› oyuncaklar onun ilgi alan›
içindedir. Anne-babaya ve ö¤retmenlere düflen, çocu¤un ilgilerini s›n›rland›rmak de¤il, do¤ru ve faydal› bir flekilde yönlendirmektir.
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE ÇOCUK EDEB‹YATI
5
ÇOCU⁄UN D‹L VE Z‹H‹N GEL‹fi‹M‹
Dil, insan›n kendisi ve çevresiyle iletiflimini sa¤layan en önemli araçt›r. Dil,
insanlar›n birbirlerine bilgi, duygu ve e¤ilimlerini aktarabilmelerinin yan› s›ra,
fikirlerini ifade edebilmelerine olanak sa¤lar. Kültür de¤erlerimiz ve bilgilerimizin ço¤u, kuflaktan kufla¤a dil köprüsüyle aktar›l›r. Ayn› zamanda düflünmenin, belle¤in, problem çözmenin ve planlama gibi biliflsel süreçlerin gerçekleflmesini sa¤lar. Dil edinimi do¤umla bafllar ve sürekli geliflir. Bu geliflim iletiflimin daha sa¤l›kl› olmas›n› da beraberinde getirir.
Vygotsky’e göre, dil geliflimi, geliflmenin temel motorudur, zira çocuk, dil sayesinde entelektüel ve sosyal yaflama uyum sa¤lar (Vygotsky, 1998). Çocu¤un
dili nas›l ö¤rendi¤i hep merak konusu olmufltur. Bu konuda araflt›rma yapan
psikologlar dilin ö¤renilmesiyle ilgili üç temel kuram ortaya atm›fllard›r:
Davran›flç› kurama göre, bebeklerin ç›kard›klar› sesler, büyükler taraf›ndan
pekifltirilirse bebek bu sesleri sürekli kullanmaya ve bu flekilde dili ö¤renmeye
bafllar.
Sosyal ö¤renme kuram›na göre, bebeklerin sürekli olarak yetiflkinleri taklit etmesi ve bu taklidin yetiflkinler taraf›ndan pekifltirilmesi sonucunda bebek, dili
ö¤renmeye bafllar.
Psiko-linguistik kurama göre ise, normal olarak do¤an ve geliflen bir çocuk,
dünyadaki bütün dilleri ö¤renebilir. Dil ö¤renme, nörolojik bir geliflimdir.
Bebek, iste¤ini birtak›m hareket ve anlams›z seslerle anlatmaya çal›fl›r. Bu
arada baz› tecrübeler elde eder. Bebe¤in, zarar gördü¤ü bir varl›¤› daha sonra
gördü¤ünde a¤lamas›, bir ifade olarak de¤erlendirilir.
Çocuk ilk aylar›nda bütün çevresini kendi gövdesinin bir uzant›s› zanneder.
Kunda¤›, befli¤i, biberonu, annesinin memesi, annesi, hep kendi parçalar›d›r.
Gittikçe d›fl dünya ile kendisi aras›ndaki fark› anlamaya bafllar. Art›k çocuk,
çevresindeki eflyalar›, objeleri ay›rt edebilmekte ve onlar› isimlendirmeye bafllamaktad›r. Bu aflamada düflünce henüz somut karakterdedir. Sadece çocu¤un
önündeki eflyalar, görebildi¤i, ulaflabildi¤i d›fl dünya onun için “var”d›r. “Masa” yaln›zca önünde gördü¤ü masad›r. Baflka masalar›n var olabilece¤ini, bu
masan›n bir alternatifinin bulunabilece¤ini düflünemez. Eflyalar›n her biri kendi bafl›na özelliklere sahip ve “tek”tirler... Soyut düflünce kabiliyetinin geliflmesi ile çocuk, eflyalar›n sadece görebildiklerinden ibaret olmad›¤›n›, önündeki
masadan baflka masalar›n da var olabilece¤ini ve bunlar›n bir “grup” oluflturdu¤unu ö¤renir. Art›k eflyan›n ayr›nt›s›ndan s›yr›lma, onlar› aralar›nda grupland›rma ve isimlendirme dönemi bafllam›flt›r. ‹simlendirme, yani eflyay› ve
6
ÇOCUK EDEB‹YATI
olaylar› sesli sembollerle ifade edebilme soyut düflüncenin eseridir. (Songar,
1986; s. 66) Yetiflkin biri yaln›zken bile toplumsal düflünür, yedi yafl›n alt›ndaki
bir çocuk ise baflkalar›yla birlikteyken bile benmerkezci olarak düflünür ve konuflur. (Vygotsky, 1998: 34)
Okul ça¤›nda, çocukta zihinden ifllem yapabilme yetene¤i geliflir. Bu, çocu¤un çevresi ile sürekli iletiflim ve etkileflim durumunda oldu¤unu gösterir. Çocuk, bu dönemde benmerkezci tavr›ndan uzaklafl›r, olay ve durumlar› baflka insanlar›n bak›fl aç›s›yla da görmeye bafllar. Empati yerleflir. Kendini baflkalar›n›n
yerine koymay› ö¤renir. Sosyal bir varl›k olmaya yönelir. Toplumun onu benimsemek için koydu¤u kurallar›n fark›na var›r. Okuma yazmay› ö¤renme,
dört ifllem yapabilme, toplumsal bir ortamda bulunabilme, ifl bölümü, uyumlu
bir birey olma gibi kavramlar toplumun çocu¤a sundu¤u kabul flartlar›d›r.
(fiimflek, 2004: 13)
Okul ça¤›na gelen çocuklar›n, cümlede verilen baz› kavramlar aras›nda iliflki kuramad›klar› Piaget’nin yapt›¤› bir araflt›rmada ortaya ç›km›flt›r. Piaget, çocuklara “Hasta oldu¤um için yar›n okula gitmeyece¤im.” cümlesinde geçen
“için” sözcü¤ünün anlam›n› sormufl ve bir k›sm› “Bu, onun hasta oldu¤u anlam›na gelir.” derken, di¤erleri “Bu, onun yar›n okula gitmeyece¤i anlam›na gelir.” demifltir.
Slobin, (1973) biliflsel aç›dan belli bir geliflme gösteren çocu¤un derdini anlatmak için yeni yollar arad›¤›n› ve yeni anlat›m yollar› edindi¤ini söyler. Çocuk bunu yaparken de baz› prensipler, kurallar keflfeder. Bu kurallar da ona dili ö¤renmede yard›mc› olur. Bu kurallardan en önce edinilenlerden biri, cümlede kelime s›ras›na dikkat edilmesi kural›d›r. (Gülçin, 1991: 10.)
Chomsky dili derin ve yüzeysel olmak üzere ikiye ay›rm›flt›r. Derin yap›,
cümlenin soyut anlam›yla yüzeysel yap› ise, cümlenin gramatik özellikleriyle
ilgilidir. Çocuk, önce soyut olarak seslerin anlamlar›n› kavrar, daha sonra onlar› gramatik yap›ya dönüfltürür ve konuflmaya bafllar. Çocuk 4-9. aylar› kapsayan dönemde dünya dillerindeki tüm sesleri ç›karabilmektedir. Tüm dünya çocuklar› temelde ayn› gramer özelliklerini kullanarak konuflmaya bafllarlar.
E. Clark’a göre çocuk kelimeler aras›nda benzerlikler kurmaya çabalar, daha sonra aralar›ndaki farklar› ö¤renir. Çünkü farkl›l›¤› bulmak daha ayr›nt›l›
incelemeyi gerektirir. Yani nesneler aras›ndaki farkl›l›klar› tespit ettikten sonra
s›fatlar› kullanmaya bafllar.
Dilin kazan›lmas› do¤rudan çocu¤un biliflsel geliflimine dayan›r. Çocu¤un
alg›s›n›n bir s›ras› vard›r ve bu s›ra dil s›ras›n› etkiler. Dil geliflimi, zekâ yani zihin geliflimiyle do¤ru orant›l›d›r. Zihin faaliyetleri geliflmeden dilin geliflmesi
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE ÇOCUK EDEB‹YATI
7
imkâns›zd›r. Somut ifllemler döneminden soyut ifllemler dönemine geçebilmek,
kavramlar› iliflkilendirebilmek, düflünceyi ortaya koyabilmek, ancak zihinsel
geliflimin yeterli olufluyla mümkündür. Çocuk soyut kavramlara sahip oldukça zekâs› da geliflir. Çocu¤un kulland›¤› dili inceleyerek onun zekâ geliflimi
hakk›nda bilgi sahibi olabiliriz.
Konuflma, dolay›s›yla dili kullanma eylemi, düflüncenin geliflmesini de h›zland›r›r. Özellikle anne babalar ve di¤er aile bireyleri çocukla konuflmay› ihmal
etmemelidir. Ancak bu konuflma çocukça telaffuzlarla de¤il, bir yetiflkinin diksiyonuyla olmal›d›r. Çocuklar›n yar›m, eksik ve yanl›fl telaffuzlar› e¤lence unsuru olarak kullan›lmamal›, böylece onlar›n bu yanl›fllar› tekrarlamalar› teflvik
edilmemelidir. Bu, çocuklar›n konuflma ve dili kullanmada gecikmelerine sebep olur. ...Çocuklar taraf›ndan yap›lan sembolik adland›rmalar›n bir bölümü,
yetiflkinlerin tavr›ndan kaynaklan›r. Yani çocu¤a “Attâya gidelim mi?” diye soran ya da çocu¤u “Hadi ham ham yapal›m.” diye yeme¤e ça¤›ran bir yetiflkin,
onda “attâ” ve “ham ham” sözcüklerinin yerleflmesine yol açar. (fiimflek, 2002:
17)
Bir nesneyi tam olarak bilebilmek, onun kavram›na sahip olmaktan geçer.
Çocu¤un alg›lar› zihinde birtak›m ifllemlerden geçerek kavram hâline gelir.
Düflünme eyleminin gerçekleflmesinde bu kavramlar kullan›l›r. Dolay›s›yla çocuklara do¤ru düflünmeyi ö¤retebilmek için onlar›n do¤ru kavramlar kazanmas› sa¤lanmal›d›r. Düflünme ve kavram kazanma aras›nda s›k› bir iliflki vard›r.
Kavram ö¤renme hayat boyu devam etmesine ra¤men, kavram edindirmeye dönük kavram ö¤retiminde, ö¤rencinin yafl›, dil geliflimi ve zihinsel geliflimi
önemli ö¤elerdir. Kavram ö¤retiminde ö¤retmen ö¤retece¤i konunun kapsam
ve içeri¤ini dikkate alarak, konu çok kapsaml› ise, belli bir plan çerçevesinde
kavramlar› nerede, nas›l ö¤retece¤ini belirlemelidir. Ö¤retmen ö¤rencilerde
oluflacak tepkileri almal›, onlar›n anlama düzeyini kontrol etmelidir. Ö¤rencilerin kendi kendilerine düflünecekleri bir süreci iflletmeli, araflt›rma ve inceleme
f›rsatlar› sunarak onlar› cesaretlendirmelidir. (Beydo¤an, 1998: 126) Kavramlar
geçmifl yaflant›lar üzerine kuruldu¤u için, ö¤retilirken örnekler verilmeli ve ö¤renciler kat›l›m için cesaretlendirilmelidir.
Çocu¤un 0-13 yafllar›ndaki özellikleri ve ihtiyaçlar›, daha iyi anlafl›lmas›
için, tablolar hâlinde verilecektir. Tablolar incelenerek çocu¤un fiziksel, sosyal,
duygusal ve zihinsel geliflimleri yafl gruplar›na göre karfl›laflt›r›labilir. Tabloda
belirtilen özelliklerin baz› çocuklarda daha önce veya daha sonra görülebilece¤i gibi bireysel farkl›l›klar göz önünde bulundurulmal›d›r.
3-4 YAfi
• Fiziksel enerji düzeyi
yüksektir.
• Fiziksel aktiviteler
için f›rsatlar yarat›r.
Ba¤›ms›zl›k ve keflfetme duygusu önemlidir.
• Kas koordinasyonu
h›zlan›r; k›zlar›n erkek
çocuklara göre kas
koordinasyonu daha
fazla geliflmifltir.
• Kendi kendine giyinip soyunabilir.
• Merdivenleri iner, ç›kar; her basamakta di¤er aya¤›n› kullanabilir.
• Yeni do¤an bebek beden büyüklü¤üyle
orant›l› olarak kas lifine sahiptir; erkeklerin
kas doku oran› k›zlardan daha fazlad›r.
• Yeni do¤an bebe¤in davran›fllar›na, onun
hareket etmesini sa¤layan refleksler hakimdir. Emme, yutma, öksürme gibi refleksleri
yaflam› sürdürmesine yard›mc›d›r.
• Bebek, 3. ay içinde kuca¤›n›za ald›¤›n›zda
kafas›n› dik tutabilmeye ve hareket eden
fleyleri izlemeye bafllar.
• 3.-4. aydan itibaren destekle oturabilirler.
Refleksleri yavafl yavafl azalmaya bafllar ve
istemli kontrol geliflir.
• 5.-6. aydan itibaren nesnelere uzanabilir,
onlar› kavrar ve a¤z›na götürebilir.
• 7.-8. aydan itibaren desteksiz oturmaya
ve emeklemeye, 11.-13. aylar aras›nda yürümeye, 14.-16. aylar aras›nda koflmaya
bafllar.
• Yaklafl›k 1 buçuk yafl›nda geri geri yürüyebilir, kafl›¤› yemek yemek için kullanabilir, bardaktan su içebilir.
• ‹ki yafl›na kadarki dönemde, bafl ve iflaret
parmaklar›yla ufak nesneleri tutup kald›rabilir, avuç kavramas› ile kalem tutabilir.
• ‹ki yafl›nda her basama¤a iki aya¤›yla basarak merdivenden inip ç›kabilir. Uzaktaki bir
nesneye bir elle ve deste¤e gerek duymadan uzanabilir.
•‹ki - üç yafllar aras›nda genellikle büyük
kaslar›n› kullanmay› gerektiren etkinliklerle
ilgilenir. Eflyalar› çekip itme, yerden kald›rma ve tafl›ma ile u¤rafl›r.
F‹Z‹KSEL (MOTOR) GEL‹fi‹M
0-3 YAfi
Tablo 1
• K›zlar›n fiziksel geliflimi ve fiziksel baflar›s›
erkeklere göre daha
üstündür.
• Kaslar ve göz-el koordinasyonu geliflir.
• Araç ve gereçleri
baflar›l› bir flekilde kullanmaya bafllarlar.
• Fiziksel geliflim, yafl›tlar› aras›nda önemli
olmaya bafllar ve kendine güvenmesini sa¤lar.
• Tan›nabilir insan figürü çizebilir.
• Enerji düzeyi yüksektir.
• Oyun oynamak için
gerekli fiziksel özellikleri kazan›r.
• Okuma yazmay› ö¤renmeye haz›rd›r.
5-7 YAfi
• Kendine verdi¤i de¤er ve di¤erlerini etkileme aç›s›ndan fiziksel
yetenekler daha
önem kazan›r.
• K›zlar erkeklere göre daha h›zl› geliflme
kaydederler; boylar›
daha uzundur; daha
güçlüdürler ve kas koordinasyonu daha geliflmifltir.
• Enerjiktir. Fiziksel
aktiviteler daha
önemli olmaya bafllar.
• Bu yafl periyodunun
sonuna do¤ru k›zlarda
ergenlik geliflimi h›zla
bafllar.
• Erkek çocuklar›n fiziksel gelifliminde durgunluk görülür.
• Kiflisel temizli¤iyle ilgilenme sorumlulu¤unu alabilirler.
8-10 YAfi
• Erkeklerin ergenlik
geliflimi h›zla bafllar.
• K›zlar›n ergenlik geliflimi en üst düzeydedir. Vücudunda de¤ifliklikler oluflur. H›zla
de¤iflen vücuduna
uyum sa¤layamayabilir.
• K›zlar için bulu¤ dönemi. Cinsel özellikler
geliflmeye devam
eder. Gö¤üsler geliflir
ve adet dönemi bafllar.
• Hem erkeklerde,
hem de k›zlarda erken
fiziksel geliflme kendilerine olan güvenlerini
fazlalaflt›r›r.
• Erkeklerin motor
geliflim ve koordinasyonu geliflir. Fiziksel
aç›dan üstün olur.
11-13 YAfi
8
ÇOCUK EDEB‹YATI
3-4 YAfi
Aile
• Anne-babalar, çocu¤un cinsiyet rollerinin geliflmesinde
model olurlar.
• Anne-baban›n tutumlar›,
çocu¤un kendisine sayg›s›n›
ve güvenlik hissinin geliflmesini etkiler.
• Yetiflkinin korumas› ve
kontrolü, çocu¤un fiziksel güvenli¤i için önemlidir.
• Çocuk, sald›rganl›¤›n›
kontrol etme, baflar›y› yaflama, ba¤›ms›zl›k gibi konularla
ilgili olan aile beklentilerini
ö¤renir.
• Di¤er insanlara karfl› ilgisini
ifade edebilir.
• Ev içinde yap›lmas› gereken
küçük iflleri yapmaya isteklidir ve yapabilir.
• Gerekti¤inde bilgi almay›,
soru sormay› ve kurallara uymay› ö¤renir.
• Yetiflkinleri yorgunluk noktas›na vard›racak kadar enerjiktir.
• Yetiflkinler taraf›ndan konular›, s›n›rlar›, kurallar› test
eder.
Aile
• Çocu¤un ilk sosyal etkileflimleri do¤duktan hemen
sonra bafllar. ‹lk fiziksel temas›n› meme emmeyle birlikte
anneyle yaflar.
• Bebekler 3.aydan itibaren
insan sesi duyduklar›ndan
bafllar›n› sesi duyduklar› yöne
çevirirler ve gülümsemeye
gülümseyerek yan›t verirler.
• 8.aydan itibaren ayr›lma
kayg›s› yaflar; anne-babadan
ayr›ld›¤›nda korku gösterebilir. Dikkati çekmek için ba¤›r›r.
• 9.-12. aylar aras›nda el ç›rpma oyunlar›na kat›l›r, sar›lmalarla sevgi gösterir.
• Bir yafllar›nda müzi¤e duyarl› olmaya, müzik çal›n›nca
hareket etmeye bafllar.
• Bir buçuk- iki yafllar›nda alt›n›n ›sland›¤›n› haber vermeye bafllar. Merakl› bir flekilde
çevreyi keflfeder.
• ‹ki yafl›nda di¤er çocuklarla
evcilik gibi oyunlar oynamaya
bafllar. Kendi bafl›na da oyun
oynayabilir, ba¤›ms›zl›k gösterir.
Aile
• Aileler, beklenen ve beklenmeyen tipik cinsiyet rollerini
çocuklara iletirler.
• Çocuk, okula bafllamas›yla
birlikte yeni beklentilerle
karfl›lafl›r. Örne¤in, ba¤›ms›zca davranabilme yetene¤i
test edilir.
5-7 YAfi
SOSYAL GEL‹fi‹M (A‹LE-ARKADAfiLIKLAR-OKUL)
0-3 YAfi
Tablo 2
Aile
• Anne-baba rehberli¤i ve
deste¤inin çocu¤un okul baflar›s› üzerinde büyük etkisi
vard›r.
• Anne-baban›n ilgisi ve teflviki çocu¤un ev d›fl› ilgilerinin
ve aktivitelerinin genifllemesinde büyük rol oynar.
• Anne-babalar kiflisel ve sosyal sorumluluklar almada çocu¤a yard›m ederler.
8-10 YAfi
Aile
• ‹yi kararlar verebilmek için
deneyime ihtiyac› vard›r.
• Anne-baban›n davran›fl›
üzerindeki etkisi ev d›fl›nda
gittikçe azal›r.
• Çocu¤un olumsuz ve kavgac› tavr›, ailesine verdi¤i
önemi azaltmaz.
11-13 YAfi
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE ÇOCUK EDEB‹YATI
9
• ‹kinci y›ldaki özellikle motor yetenekler ve dil geliflimindeki h›zl› de¤iflim nedeniyle çocuk ba¤›ms›zlafl›r.
Utanma, otoritenin kabulü,
taklit, rekabet, iflbirli¤i gibi
sosyal tepkileri geliflmeye
bafllar.
Arkadafll›klar
• Arkadafll›klar›n›n süresi k›sad›r.
• Paralel oyunlar yayg›nd›r.
• Ortaklafla oyunlar›n bafllamas›yla, k›zlar ve erkekler
beraber oynamaya bafllarlar.
• Di¤er insanlar›n duygular›yla ilgilenmeye bafllarlar; yafl›tlar›n›n tutumlar›n› gözlerler.
• Yeni insanlarla tan›flmaktan
ve yeni deneyimlerden hofllan›rlar.
3-4 YAfi
SOSYAL GEL‹fi‹M /devam›
0-3 YAfi
Tablo 2
Arkadafll›klar
• Di¤erlerini anlamaya ve onlar›n bak›fl aç›lar›n› görmeye
bafllar.
• Erkek çocuklar için, beklenen cinsiyet rollerinden sapma durumlar›nda yafl›tlar›ndan ald›klar› tepkiler çok
önemlidir.
• Fiziksel, zihinsel ve sosyal
farkl›l›klar hakk›nda yafl›tlar›ndan elefltiri gelmeye bafllar.
• Giyim, kuflam, dil v.b. konularda yafl›tlarla uyum içinde
olmaya bafllar.
• S›k s›k de¤iflen, iki veya üç
samimi arkadafl› vard›r.
• Oyun gruplar› küçüktür ve
k›sa süreli oyunlar oynan›r.
• S›k s›k fakat k›sa süreli tart›flmalar ç›kar.
5-7 YAfi
Arkadafll›klar
• De¤iflebilen ve yafl›tlar› taraf›ndan empoze edilen kurallarla fazla ilgili olurlar.
• Yafl›tlar, cinsel konular hakk›nda do¤ru ya da yanl›fl bildiklerini paylafl›rlar.
• Yar›flma ve rekabet ortamlar›ndan hofllan›rlar, h›rsl›d›rlar. Kendileriyle gurur duyarlar.
• K›zlar ve erkeklerin ilgi
duyduklar› konular farkl›d›r.
• K›zlar ve erkekler aras›ndaki farkl›l›klar, s›k s›k tart›flmalara yol açar.
• K›zlar ve erkekler ayr›
gruplar olufltururlar.
• Özellikle ayn› cinsten olan
yafl›tlarla fiziksel oyunlar oynan›rken afl›r› enerji sarf edilir.
8-10 YAfi
Arkadafll›klar
• Yafl›tlar, çocu¤un davran›fl
standartlar› ve model kaynaklar›d›rlar.
• Grup taraf›ndan verilen rollere uyarlar.
• Erkeklerin ve k›zlar›n ilgileri
daha de¤iflik ve çeflitlidir.
• Genelde gürültülü ve neflelidirler.
• Grup oyunlar› popülerdir.
• Ayn› cinsten ve karfl› cinsten olan kiflilere yönelik kaba
davran›fllarda bulunmaya bafllarlar. Kahraman olmak isterler.
• K›zlar, sosyal etkinliklerde
erkeklere nazaran daha faaldirler.
• Karfl› cinse ilgi artm›flt›r.
Genelde k›zlar›n erkeklere ilgisi, erkeklerin k›zlara olan ilgisinden daha fazlad›r.
11-13 YAfi
10
ÇOCUK EDEB‹YATI
Okul
•Okulöncesi deneyimler sosyal geliflimi olumlu yönde etkiler.
3-4 YAfi
SOSYAL GEL‹fi‹M /devam›
0-3 YAfi
Tablo 2
8-10 YAfi
• Hem erkekler, hem de k›zlar hobileri ile ilgilidirler.
• Yafl›t grubunun bu yafllardaki çocuklar üzerindeki etkisi gittikçe artar.
Okul
• Okul aktivitelerindeki afl›r›
h›rs, baflar›s›zl›kla bafla ç›kmay› zorlaflt›rabilir.
• Ö¤retmenin deste¤i ve be¤enisine olan ihtiyaç devam
eder.
• Beklenen sorumluluklar›
yerine getirebilir.
5-7 YAfi
• Yafl›tlar gittikçe büyük
önem tafl›maya bafllarlar; fakat yetiflkinler, dan›flmak ve
destek almak için as›l kaynak
olarak kal›rlar.
• Cinsiyet ayr›m› bafllar, k›zerkek arkadafll›¤› azalmaya
bafllar.
• Yafl›t grubunun, bu yafltaki
çocu¤un üzerinde büyük etkisi vard›r.
• Paylafl›r ve s›ras›n› bilir. ‹flbirli¤inin oldu¤u organize
oyunlara kat›l›r.
Okul
• Ö¤retmenin deste¤i ve be¤enisi; bu yafllardaki çocuklar›n baflar›s›, olumlu arkadafll›k
iliflkisi kurabilmesi ve kendine
sayg›s› aç›s›ndan çok önemlidir.
• Okulu ve ö¤renmeyi heyecan verici bir deneyim olarak
görmeye aç›kt›r ve okuldaki
çal›flmalara kat›lmaya gönüllüdür.
• Bu yafl grubundaki çocuklar
ö¤retmenlerinin kendi davran›fllar› yoluyla ilettikleri sosyal tutumlardan ve de¤erlerinden haberdard›rlar ve etkilenirler
Okul
• Yeni okul ortam›nda çekingenlik yaflayabilir. ‹lkö¤retim
ikinci kademeyi daha kar›fl›k
görebilir.
• Okuldaki otorite ve disiplin
sorgulanmaya bafllar ve genellikle karfl› ç›k›l›r.
• Okul birçok sosyal deneyim için önemli bir ortamd›r.
• Kendi davran›fllar›n›n fark›nda olma, onda kayg› ve endifle yarat›r.
• Alkol, sigara ve ilaç kullan›m› gibi olumsuz al›flkanl›klarla
karfl› karfl›ya gelebilirler.
• Yafl›tlar›ndan oluflan grubun, çocu¤un davran›fllar›
üzerindeki etkisi artar.
• Cinsellik olgusu geliflir.
• Arkadafllar aras›nda bilgi
al›flverifli bafllar
11-13 YAfi
ÇOCUK-EDEB‹YAT VE ÇOCUK EDEB‹YATI
11
3-4 YAfi
Heyecanlar/Duygular
• Kendini kontrol edebilmeye bafllar, baz› hayal k›r›kl›klar›n›n üstesinden gelebilir.
• Daha esnek olmaya ve alternatifleri kabul etmeye
bafllar.
• Sürprizlerden ve beklenmedik uyar›lardan hofllan›r.
• Mizah duygusu geliflir.
• Otonominin geliflmesi için
yetiflkinin deste¤ine ihtiyaç
vard›r.
• Duygular›n aç›k bir dille ifade edilmesi, duygusal geliflim
aç›s›ndan önemlidir.
• Karanl›ktan, yaln›z kalmaktan ve garip, bilinmeyen ortamlardan korkar.
De¤erler
• Yak›n çevresindeki yetiflkinlerden toplumsal de¤er
ve rolleri ö¤renir.
• Do¤ruyu ve yanl›fl› ay›rt etmeyi ö¤renir.
Heyecanlar/Duygular
• Do¤umdan sonraki haftalarda, duygusal ifadelerinin
belirtileri görülür; çocuk
yüzlere seçerek dikkat eder,
baz›lar›na ilgi göstermez. çocuk büyüdükçe tepkileri
farkl›laflmaya bafllar; sözlü
tepkiler artar, motor tepkiler azal›r.
• Korku, çocuklukta en s›k
rastlanan duygulardan biridir. Yeni do¤an bebekler
çok say›da uyarandan korkarlar, büyüdükçe yarat›lan
hayali olaylardan korkmaya
bafllarlar.
• Öfke de s›k rastlanan bir
heyecan türüdür. Çocuk, öfkelenince dikkati üzerine çekebilece¤ini ve istedi¤inin
yap›laca¤›n› ö¤renerek bu
tepkiyi kullanmaya bafllar. Bu
tepki yaflla birlikte art›fl gösterir.
11-13 YAfi
Heyecanlar/Duygular
• Kendine güvenmeme e¤ilimi vard›r. kendini inceler;
içe dönük ve utangaç olabilirler.
• Di¤er insanlar›n, özellikle
yafl›tlar›n›n kendisi hakk›ndaki düflüncelerinden endiflelenirler.
• Duygular› s›k s›k de¤iflir ve
tahmin edilemez. Duygular›n› nadiren d›fla döker.
• Uyumlulu¤a önem vermesi, di¤erlerinin belirgin olarak görülen farkl›l›klar›n› tolere edememesine sebep
olur.
• Tepki flekli, reddetme veya
iki tarafl› davranma fleklinde
olsa da yetiflkinin duygusal ilgisinin devam etmesi gerekir.
• Fiziksel de¤ifliklikler duygusal aç›dan büyük bir stres
oluflturur.
De¤erler
• Yafl›tlar›n etkisi önemli olmas›na ra¤men, kendi de¤er
yarg›lar›n› gelifltirirler ve
gösterirler.
8-10 YAfi
Heyecanlar/Duygular
• Di¤er insanlar›n duygular›na olumlu veya olumsuz bir
flekilde tepki verirler.
• Elefltirilme ve alay edilme
konusunda hassast›rlar.
• Yetiflkinlerle s›cak, arkadaflça iliflkiler kurmaya çal›fl›rlar.
• Endifleler daha çok kiflinin
kendisine sayg›s›n› ve güvenini tehdit eden olaylarla ilgilidir. Örne¤in, anne-babadan
birini kaybetme, ailenin ekonomik durumunda bozukluk
gibi…
De¤erler
• Tutumlar›, sosyal de¤erleri
ve inanç sistemlerini sorgular ve test ederler; bu da
duygusal çat›flmaya yol açabilir.
Heyecanlar/Duygular
• Korku, hofllanma, duygusall›k, öfke, utangaçl›k, k›skançl›k gibi duygular›n› özgürce ve genelde uç noktalarda ifade ederler.
• Anne-babadan ayr›lma durumunda daha kabul edici ve
rahat bir tutum gösterirler.
• Yetiflkinlerden kendi yapt›klar› ile ilgili konularda
onay beklerler.
• Sevildi¤inden emin olmak
isterler.
• Mizah duygusu anlams›z
sözcükler, pratik flakalar ve
flafl›rt›c› sorularla ifade edilir.
De¤erler
• Görev sorumlulu¤unu kazanm›flt›r ve baflar›l› olman›n
önemini anlar.
Bilinçli bir flekilde davranmaya bafllar.
5-7 YAfi
DUYGUSAL GEL‹fi‹M (HEYECANLAR-DE⁄ERLER-K‹fi‹L‹K)
0-3 YAfi
Tablo 3
12
ÇOCUK EDEB‹YATI
Download