tc çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü işletme

advertisement
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİ
VERSİ
TESİ
SOSYAL Bİ
Lİ
MLER ENSTİ
TÜSÜ
İ
ŞLETME ANABİ
Lİ
M DALI
KALİ
TE MALİ
YETLERİVE KALİ
TE MALİ
YET Sİ
STEMİ
:
ADANA’DA TOPLAM KALİ
TE MALİ
YETİ
NİUYGULAYAN Bİ
R
İ
ŞLETMEDE UYGULAMA
Perle GEDİ
K
YÜKSEK Lİ
SANS TEZİ
ADANA – 2007
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİ
VERSİ
TESİ
SOSYAL Bİ
Lİ
MLER ENSTİ
TÜSÜ
İ
ŞLETME ANABİ
Lİ
M DALI
KALİ
TE MALİ
YETLERİVE KALİ
TE MALİ
YET Sİ
STEMİ
:
ADANA’DA TOPLAM KALİ
TE MALİ
YETİ
NİUYGULAYAN Bİ
R
İ
ŞLETMEDE UYGULAMA
Perle GEDİ
K
DANIŞMAN: Prof.Dr. Veyis Naci TANIŞ
YÜKSEK Lİ
SANS TEZİ
ADANA - 2007
I
ÖZET
KALİ
TE MALİ
YETLERİVE KALİ
TE MALİ
YET Sİ
STEMİ
:
ADANA’DA TOPLAM KALİ
TE MALİ
YETİ
NİUYGULAYAN Bİ
R
İ
ŞLETMEDE UYGULAMA
Perle GEDİ
K
YÜKSEK Lİ
SANS TEZİ
,İ
ŞLETME ANABİ
Lİ
M DALI
DANIŞMAN: Prof.Dr. Veyis Naci Tanı
ş
ADANA – 2007, 139 sayfa
Günümüz koş
ulları
nda rekabet avantajısağlamak isteyen iş
letmeler, ürün ve
hizmetlerin kalitesini arttı
rı
rken; üretim maliyetlerini azaltmak zorundadı
r. Toplam
kalite yönetimi kültürünü tamamlayan en önemli yönlerden biri de kalite maliyetlerinin
analizidir. Ancak üretim iş
letmelerinin çoğu hala bu yönü ihmal etmekte ve kalite
maliyetlerini düzenli olarak raporlamamaktadı
r. Kaliteye odaklıfirmalar elde ettikleri
maliyet verilerini; kalite ve operasyonel hedeflerin belirlenmesi, kaliteyi arttı
rmaya
yönelik yatı
rı
mları
n yapı
lmasıhususunda verecekleri kararlarda kullanabilmektedir. Bu
çalı
ş
ma ile kalite maliyetleri ve kalite maliyet sistemi genel özellikleri ile açı
klanmakta
ve kalite maliyet unsurları
nı
n bir gı
da iş
letmesinde uygulanabilirliği araş
tı
rı
larak
uygulamanı
n sonuçlarıaçı
klanmaktadı
r.
Anahtar kelimeler: Kalite maliyetleri, kalite maliyet sistemi, toplam kalite
yönetimi, kalite.
II
ABSTARCT
QUALITY COST AND QUALITY COST SYSTEM:
AN APPLICATION IN A FACTORY THAT IMPLEMENT TOTAL QUALITY
COST MANAGEMENT
Perle GEDİ
K
Master Thesis,Department of Business Administration
Supervisor: Prof.Dr. Veyis Naci TANIŞ
June 2007, 139 pages
Nowadays, enterprises that would like to have competition advantage have to reduce the
cost of production and to increase the quality of goods and services. Analysis of quality
costs is an important aspect in implementing total quality management culture. Yet
evidence indicates that manufacturing firms usually neglect this aspect, and a large
proportion of firms do not even report quality costs systematically. Quality-focused
firms could use cost data for various purposes such as setting quality (and operational)
targets and allocating funds for quality improvement. The purpose of this study is to
take a general approach to quality costs and quality cost system. Applicability of PAF
(Prevention, Appraisal, Failure) model in a food company is also research in this study.
Key Words: Quality costs, Quality cost system, total quality system, quality.
III
ÖNSÖZ
Teknolojinin ve iletiş
imin hı
zla geliş
tiği günümüzde firmalar rekabet avantajı
sağlamak ve varlı
kları
nıuzun süre sürdürebilmek için müş
teri memnuniyetini sağlamak
dolayı
sı
yla ürün çeş
itliliği, zamanlama, kalite ve maliyet kavramları
na odaklanmak
zorunda kalmı
ş
lardı
r. Günümüz yoğun rekabet ortamı
nda kalite kavramıfirmaları
n en
önemli stratejik silahıhaline gelmiş
tir.
Rakiplerine karş
ırekabet avantajıelde etmek isteyen firmalar, müş
terilere
sunulan ürün ve hizmetlerin kalitesini arttı
rı
rken, üretim maliyetlerini minimize etmek
durumundadı
rlar. Dolayı
sı
yla iş
letmelerin yüksek kaliteyi elde etmek için katlanmak
zorunda olduklarımaliyet bilgisine sahip olmalarıgerekmektedir. Kalite Maliyet
Sistemi ile sağlanacak olan bu durum, iş
letmelere rekabet etmek için büyük fı
rsatlar
verirken, içinde bulunduklarısektörde de güçlü olmaları
nısağlayacaktı
r.
Bu çalı
ş
ma ile kalite ve toplam kalite yönetimi kavramları
na değinilmekte,
kalite maliyetleri ve kalite maliyet sistemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde ele alı
nmaktadı
r. Ayrı
ca
bir gı
da iş
letmesinde kalite maliyet unsurları
nı
n tespit edilmesine yönelik yapı
lan
çalı
ş
manı
n sonuçlarıayrı
ntı
lıbir ş
ekilde anlatı
lmaktadı
r.
Bu araş
tı
rmanı
n gerçekleş
tirilmesi sı
rası
nda bana zaman ayı
ran tez danı
ş
manı
m
Prof. Dr. Veyis Naci TANIŞ’a ilgi ve desteğinden dolayıteş
ekkürlerimi sunarı
m.
Ayrı
ca yardı
m ve desteğ
ini esirgemeyen Serdar KÖSE’ye de teş
ekkürü bir borç bilirim.
Çalı
ş
mam boyunca bana gösterdikleri destek ve sabı
rdan dolayıcanı
m annem Sevgi
Gedik’e ve canı
m babam A.FatihGedik’e çok teş
ekkür ederim.
Araş
tı
rma fonu numarası
:İ
.İ
.B.F.2006 YL 4
Adana, 2007
Perle GEDİ
K
IV
İ
Çİ
NDEKİ
LER
Özet...................................................................................................................................I
Abstract ..........................................................................................................................II
Önsöz..............................................................................................................................III
Şekiller Listesi................................................................................................................IX
Tablolar Listesi...............................................................................................................X
I.BÖLÜM
Gİ
Rİ
Ş
1.1. Problemin Tespiti…………………………………………..………………..….....2
1.2. Çalı
ş
manı
n Amacı
…………………………………………………………………4
1.3. Araş
tı
rmanı
n Metodolojisi…………………………………………………...…...4
1.4. Çalı
ş
manı
n Planı
……………………………………………………………..……5
II. BÖLÜM
KALİ
TE KAVRAMI VE KALİ
TENİ
N REKABET ÜZERİ
NDEKİETKİ
Sİ
2.1. Giriş
……………….………………………………………………………......……7
2.2. Kalite Kavramıve Kalite Kavramı
nı
n Tanı
mı
……………………………….....7
2.3. Kalitenin Önemi……………………………………………………………..……14
2.4..Kalitenin Tarihsel Geliş
imi…………………………………………………..…..15
2.4.1. Muayene………………………………………………………………....…16
2.4.2. İ
statiksel Kalite Kontrol…………………………………….......................18
2.4.3. Toplam Kalite Kontrol…………………………………….................……19
2.4.4. Toplam Kalite Yönetimi……………………………………….................…...21
2.5. Kalitenin Temel Unsurları
……………………………………….....................…21
2.5.1. Tasarı
m/ Yeniden Tasarı
m Kalitesi………………………...................…22
2.5.2. Uygunluk Kalitesi……………………………………………............……23
2.5.3. Performans Kalitesi…………………………………………..............…...23
2.6. Kalitenin Rekabet Üzerindeki Etkisi………………………………………...….24
2.7. Özet..........................................................................................................................28
V
III. BÖLÜM
TOPLAM KALİ
TE YÖNETİ
Mİ
3.1.Giriş
…………………………………..………………………………………...…..29
3.2. Toplam Kalite Kavramıve Temelleri………....…………………………...……29
3.3. Kalite Kontrol ve Toplam Kalite Kontrol............……………………………....32
3.4. Toplam Kalite Yönetimi…………….…………………………………………....33
3.4.1. Toplam Kalite Yönetimi Kavramıve Tanı
mı
………………...........................34
3.4.2. Toplam Kalite Yönetimin Özellikleri ve Firmalara
Sağ
ladı
ğıYararlar.............................................................................................36
3.4.3. Toplam Kalite Yönetimi İ
lkeleri……………………………...........................38
3.4.4. Klasik Yönetim Anlayı
ş
ıve Tky ‘nin
Karş
ı
laş
tı
rı
lması………………………………………………..............….40
3.4.5. Toplam Kalite Yönetim Sisteminin
Geliş
tirilmesi…………………………………………………………...........42
3.4.6. Toplam Kalite Yönetimine Ulaş
mak İ
çin
Kullanı
lan Yöntemler…………………………………………….................43
3.4.6.1. Kalite Çemberleri………………………..………………............…43
3.4.6.2. Benchmarking…………………………..………………….........….44
3.4.6.3. Toplam Kalite Kontrol……………………………..…................…45
3.4.6.4. Kalite Yönetim Sistemleri (Kalite
Güvence Sistemi)………………………………………...….........…45
3.4.6.5. Tam Katı
lı
m…………………………………………………......….47
3.4.6.6. Örgüt Kültürü………………………………………………............48
3.4.6.7. Veriler ve İ
statistiki Süreç Kontrolü…………...............................49
3.5. Özet…….…………………………………………………………………………50
VI
IV. BÖLÜM
KALİ
TE MALİ
YETLERİ
4.1. Giriş
………….………………………………………………………………….....51
4.2. Kalite Maliyeti Kavramı
,Tanı
mıve Önemi……………………………...…..…52
4.3. Kalite Maliyet Merkezleri……………………………………………………….56
4.4. Kalite Maliyetlerinin Sı
nı
flandı
rı
lmasıve Kalite
Maliyet Unsurları
………………………………..…………………………………..…57
4.4.1. Önleme Maliyetleri………………………………………………....................…58
4.4.2. Değerleme (Ölçme) Maliyetleri………......……………..............................61
4.4.3. Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri………………………………...................……..…62
4.4.3.1. İ
ç Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri………………….......................……….63
4.4.3.2. Dı
şBaş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri…………….……….......................…..64
4.5. Kalite – Maliyet – Karlı
lı
kİ
liş
kisi………………………….…………………...66
4.6. Kalitenin Ekonomisi……………………………………………………………...68
4.6.1. Tasarı
m Kalitesinin Ekonomisi………………………………....................……....69
4.6.2. Uygunluk Kalitesinin Ekonomisi…………...……………….........................……..70
4.6.3. Ömür Kalitesinin Ekonomisi……...…………………................………...71
4.7. Kalite Maliyet Sistemi…………………………………………………………...72
4.8. Kalite Maliyetlerinin Ölçümü……...………...…….…………………………...78
4.8.1. Kalite Maliyetlerinin Veri Kaynakları
…………............................……..78
4.8.2. Kalite Maliyet Verilerinin Nitelikleri……………............................…......81
4.8.3. Kalite Maliyet Verilerinin Toplanması
………...........................………....83
4.9. Kalite Maliyetlerinin Analizi ve Analiz Teknikleri…….………………………85
4.10. Kalite Maliyetlerinin Raporlanması
………….....……………………….….…89
4.11. Kalite Maliyetlerinin Azaltı
lması
……………………….............................…...93
4.11.1. Önleme Maliyetlerinin Azaltı
lması
…………..........................……...…....94
4.11.2. Değ
erleme Maliyetlerinin Azaltı
lması
…….......................................…….............….95
VII
4.11.3. Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetlerinin Azaltı
lması
…………….......................................……..97
4.12. Kalite Maliyetlerinin Karar Verme Aracı
Olarak Kullanı
lması
……………………………………..………………….…...98
4.13. Özet……...……………………………………………………………………….99
V. BÖLÜM
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
5.1. Giriş
……..……………………………………………………………………….......…102
5.2. Sosyal Bilimlerde Kullanı
lan
Araş
tı
rma Metotları
………………………………………………………….…102
5.3. Olay Çalı
ş
masıMetodu………………………………………………………....104
5.3.1. Olay Çalı
ş
masıMetodunun Çeş
itleri………….......................…...……..105
5.3.2. Olay Çalı
ş
masıMetodunun Avantajları
ve Dezavantajları
……………….…………………………............………106
5.4. Araş
tı
rmanı
n Metodolojisi……….………………………………………..……108
5.5. Özet…………….…………………………………………………………...……109
VI. BÖLÜM
Bİ
R GIDA İ
ŞLETMESİ
NDE KALİ
TE MALİ
YET UNSURLARININ TESPİ
Tİ
6.1. Giriş
………..……………………………………………………......................................110
6.2. Firma İ
le İ
lgili Genel Bilgiler………………………………………………......110
6.3. Firmanı
n Faaliyet Alanıve Ürünleri………….………………………….....…111
6.4. XYZ Gı
da A.Ş.’de Kalite Maliyet Unsurları
nı
n
Belirlenmesi……………………………………………………………………...114
6.5. Bulguları
n Yorumlanmasıve Öneriler………………………………………...117
6.6. Özet.………………………………………………………………………………....…125
VIII
VII. BÖLÜM
SONUÇ
7.1. Çalı
ş
manı
n Literatüre Katkı
sı
............................................................................130
7.2. Çalı
ş
manı
n Kı
sı
tları
.............................................................................................131
7.3. Gelecek Çalı
ş
malara Öneriler.............................................................................132
Kaynakça......................................................................................................................133
ÖZGEÇMİ
Ş…………………………………………………………………………139
IX
ŞEKİ
LLER Lİ
STESİ
Şekil 2.1.
Kalite Döngüsü…………………………………………….................25
Şekil 4.1.
Kalite Maliyet Merkezleri…………………………………………...57
Şekil 4.2.
Kalite Maliyetleri………………………………………………….....58
Şekil 4.3.
Kalite Buzdağı
……………………………………………………......67
Şekil 4.4.
Tasarı
m Kalitesinin Ekonomisi……………………………………...70
Şekil 4.5.
Uygunluk Kalitesinin Ekonomisi…………………………………...71
Şekil 4.6.
Ömür Kalitesinin Ekonomisi……………………………………….72
Şekil 6.1.
XYZ Gı
da A.Ş. Firmasıİ
şAkı
şŞeması
…………………………...112
Şekil 6.2.
A Sebze Suyu Analiz Föyü………………………………………....113
X
TABLOLAR Lİ
STESİ
Tablo 2.1.
Kalite İ
lkeleri………………………………………………………...10
Tablo 2.2.
Kalitenin Geliş
imi…………………………………………………....16
Tablo 5.1.
Araş
tı
rma Yöntemlerinin Karş
ı
laş
tı
rı
lması
………………………103
Tablo 6.1.
Önleme Maliyetleri……………………………...………………….115
Tablo 6.2.
Değerleme Maliyetleri……………………...…………..…………..116
Tablo 6.3.
Kalite Maliyetleri Genel İ
ş
letme Raporu………………………....122
1
I. BÖLÜM
Gİ
Rİ
Ş
Globalleş
en dünyamı
zda; gerek iş
letmeler arası
nda gerekse ülkeler arası
nda
yoğun rekabet koş
ullarıbulunmaktadı
r. Bu rekabet ortamı
nda rakiplere göre üstünlüğü
elde edebilmek için firmaları
n, değiş
imlere açı
k olması
, geliş
melere uyum sağlamasıve
en önemlisi müş
terilerinin isteklerini, ihtiyaçları
nıve beklentilerini yakı
ndan takip
etmesi gerekmektedir.
Son yı
lları
n en hı
zlıgeliş
en rekabet araçları
ndan birisi ürünlerin kalitesi
olmuş
tur. Rekabet yoğunlaş
tı
kça “yaptı
ğı
nısatan” iş
letme anlayı
ş
ıyerini “satabileceğini
yapan” iş
letme anlayı
ş
ı
na bı
rakmı
ş
tı
r. Ürünlerin kaliteli olmasıiş
letmelerin daha fazla
kar etmeleri için değil, iş
letmelerin varlı
kları
nısürdürebilmeleri için zorunlu hale
gelmiş
tir.
Toplam Kalite Yönetimi (TKY), müş
teri beklentilerini her ş
eyin üzerinde tutan
ve müş
teri tarafı
ndan tanı
mlanan kaliteyi, tüm faaliyetlerin yürütülmesi sı
rası
nda ürün
ve hizmet bünyesinde oluş
turan bir yönetim biçimidir (Lakhe ve Mohantay, 1994:427).
Dinamik pazarlarda, yı
kı
cırekabetin karş
ı
sı
nda ayakta kalabilmek ancak bu anlayı
ş
ı
benimsemekle mümkün olmaktadı
r (a.g.e).
İ
ş
letmelerde Toplam Kalite Yönetimi uygulaması
nda, kalite maliyetleri çok
önemli bir boyutu oluş
turmaktadı
r (Lakhe ve Mohantay, 1994:427). Çünkü, kaliteye
ulaş
mak için organizasyonun her aş
aması
nda önemli sayı
labilecek harcamalar
yapı
lmaktadı
r.
İ
ş
letme yöneticilerinin temel amaçlarıarası
nda, üretilen ürünün maliyetlerini
düş
ürerek karlı
lı
ğıartı
rmak yer almaktadı
r. Kalite uygulamalarıveya kalite iyileş
tirme
çabaları
nı
n temel hedeflerinden biri de bu maliyetleri en aza indirmeye çalı
ş
maktı
r.
2
Müş
terinin gereksinim duyduğu kaliteyi en ucuza sunan firmalar rekabet yarı
ş
ı
nda
avantajlıbir konuma geçeceklerdir. Bu nedenle kalite ile ilgili maliyetlerin iyi bilinmesi
bu maliyetlerin engellenmesi için atı
lmasıgereken ilk adı
mdı
r.
Kalite ile ilgili maliyetlerin incelenmesinde göz önünde bulundurulmasıgereken
konu, maliyetlere materyalist açı
dan sadece parasal kayı
plar olarak bakı
lmaması
;
zaman, iş
çilik, ve imaj zedelenmesi ve sosyal kayı
pları
n da değerlendirmede göz
önünde bulundurulmasıgerekliliğidir.
İ
stenen kalite düzeyine ulaş
abilmek amacı
yla katlanı
lan kalite maliyetlerini
yakı
ndan izlemek gerekmektedir. İ
ş
letmeler, yaptı
klarıüretim faaliyetleri sonucunda
elde etmek istedikleri mamul ve hizmetin maliyetini bilmek isterler. Bu maliyet, iş
letme
de gerçekleş
tirilen faaliyetlerin sonucunda oluş
maktadı
r. Bu faaliyetler içinde, kalite
kontrol sisteminin iş
letilmesine yönelik çalı
ş
malar da yer aldı
ğı
ndan, beraberinde
katlanı
lmasıgereken bir takı
m maliyetleri de getirecektir. Kalite kontrol sisteminin
yaratacağ
ımaliyetler, baş
ka bir ifade ile "Kalite Maliyetleri" saptanı
p, çeş
itli araçlar
yardı
mı
yla kontrol edilmeye çalı
ş
ı
lı
rsa, mamul veya hizmetin üretim maliyetlerinin
azaltı
lması
na, önemli katkı
lar sağlanabilir.
Buradan hareketle, bu çalı
ş
mada öncelikle kalite kavramıve toplam kalite
yönetimi anlatı
lacaktı
r. Daha sonra kalite maliyetleri ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde anlatı
lacak ve
kalite maliyet sisteminin firma üzerindeki etkisine değinilecektir. Yapı
lacak tanı
mlayı
cı
örnek olay çalı
ş
masıile gı
da sektöründe faaliyette bulunan bir iş
letmenin kalite
maliyetleri PAF (önleme, değerlendirme ve baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri) yaklaş
ı
mıile ele
alı
nacaktı
r.
1.1 Problemin Tespiti
Kalitenin denetlenmesinin gerekli bir iş
çilik problemi olduğu ve kusurlu
birimlerin toplam üretime oranıtolerans limitleri içerisinde kaldı
ğ
ıtakdirde bir sorun
olmayacağıdüş
üncesi geride kalmı
ş
tı
r. Son yı
lları
n kalite anlayı
ş
ı
, toplam kalite
3
yönetimi ya da sı
fı
r-kusurlu üretimdir. Bu anlayı
ş
a göre kalite denetlenmesi değil
tasarlanmasıgerekli bir değiş
kendir (Gürsoy, 1999:351).
Günümüzde yoğunlaş
an küresel rekabet nedeniyle kaliteye verilen önem
olağanüstü boyutlarda artmı
ş
tı
r (Ponemon, 1990:53). İ
ş
letmelerin bu yoğun rekabet
ortamı
nda etkili ş
ekilde rekabet edebilmeleri; temel amaçlarıhaline gelen, kaliteyi
arttı
rı
rken maliyetleri düş
ürme felsefesini, etkin bir ş
ekilde uygulayabilmeleri için;
kalite maliyetlerini doğru bir ş
ekilde saptayabilmeleri ve analiz etmeleri zorunluluğu
ortaya çı
kmaktadı
r (a.g.e).
Kalite maliyetlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine yönelik kurulan kalite
maliyet sisteminin temel amacı
, kaliteyi en ekonomik bir biçimde sağlamaktı
r (Kaftan,
1997:143). Kalite maliyet sistemi, hem imalat hem de sektördeki iş
letmeler tarafı
ndan
kalite geliş
imi ve maliyet etkinliğ
ini sağlamak için uygulanmaktadı
r. Bu sistem, hangi
düzeyde olursa olsun yöneticilere rasyonel karar alabilmeleri için gerekli olan bilgiyi
sağlamaktadı
r (a.g.e). Ancak kalite maliyet sistemi, kalite maliyet sistemini
değerlendirmeyi sağlayan bir yönetim aracıolarak değil de, sadece bir maliyet düş
ürme
programıolarak görülürse sistemden beklenilen yarar sağlanamaz (a.g.e).
Daha önce de belirtildiği gibi firmaya birçok maliyet yükleyen kalitesizliğinin
tespiti bu sistemin kurulması
yla çok basit bir hale gelmekte; firmanı
n, hem rekabet gücü
artmakta hem de yöneticilerin önemli kararlarıvermesi kolaylaş
maktadı
r. Bu sebeple
rekabet gücünü arttı
rmak ve bunu kalitesinden ödün vermeden, maliyetlerini düş
ürerek
yapmak isteyen firmalarda kalite maliyetlerine gereken önemi vermek kaçı
nı
lmazdı
r.
Ancak günümüzde çoğu iş
letme hala kalite maliyetlerine gereken önemi
vermemektedir. İ
ş
letmeler kalite ile ilgili çeş
itli belgelere sahip olsalarda (ISO 9001,
HACCP, TSE v.b) kalite maliyetleri ile ilgili sistematik raporlamalar yapmamaktadı
r.
Bu sebeple kaliteyi olmayıbenimsedikleri halde kaliteyi sağ
lamak için katlanmak
zorunda olduklarıkalite maliyetlerinin tam olarak tespit edilememekte ve yönetimin
vereceği stratejik kararlarda bu maliyetlerin ve raporları
nı
n göz ardıedilmesi sonucu
çeş
itli risklerin taş
ı
nması
na ve rekabet avantajı
nı
n azalması
na sebep olmaktadı
r
4
1.2 Çalı
ş
manı
n Amacı
Bu çalı
ş
manı
n amacı
, kaliteli olmayıbenimsediği halde kalite maliyetlerine
gerekli önemi vermeyen firmalara; kaliteyi sağlamak için katlanı
lan maliyetlerin ve
daha da önemlisi kalitesiz veya düş
ük kaliteli ürünlerin yarattı
ğımaliyetlerin neler
olduğunu, bunu engellemek için firmaları
n ne gibi önlemler almasıgerektiğini seçilen
firmada yapı
lacak olan tanı
mlayı
cıolay çalı
ş
masıile gözler önüne sermektir.
Yapı
lacak uygulama ile ş
u sorulara yanı
t aranacaktı
r;
 XYZ İ
ş
letmesinin kalite maliyet unsuları
nı belirlemede karş
ı
laş
tı
ğı
sorunları
n olup olmadı
ğı
,
 XYZ İ
ş
letmesinde kalite maliyet unsuru olan ancak parasal olarak ifade
edilemeyen maliyet unsurları
nı
n tespit edilip edilemeyeceği
 XYZ İ
ş
letmesinde kalite maliyet unsurları
nıbelirlemenin iş
letmenin rekabet
gücünü arttı
rı
p arttı
rmayacağı
Bu çalı
ş
manı
n yapı
lması
yla ortaya çı
kacak sonuçları
n, uygulama yapı
lacak
firmaya; kalite maliyetlerinin belirlenmesi, bu maliyetlerin azaltı
lma yöntemleri ve bu
maliyetlerin yönetim tarafı
ndan karar verme aracıolarak ve yatı
rı
m değerlendirme
amacı
yla kullanı
lması
, yönetimin daha doğru kararlar alması
nısağlamasıkonusunda yol
gösterici olarak kullanı
lmasıamaçlanmaktadı
r
1.3 Araş
tı
rma Metodolojisi
Araş
tı
rmada olay çalı
ş
ması(case study) metodu kullanı
lacaktı
r. Bu metotla tüm
firmanı
n ayrı
ntı
lıbir biçimde incelenmesi olanağıdoğmaktadı
r. Olay çalı
ş
masıyöntemi;
gerçek hayatta güncel bir olgunun araş
tı
rı
lması
nda ve olguyla gerçeklik arası
ndaki
sı
nı
rlar tam olarak belirgin olmadı
ğıdurumlarda kullanı
lan ampirik bir çalı
ş
madı
r (Yin,
1994:1).
5
Uygulama yapı
lacak iş
letmede ayrı
ntı
lıbir araş
tı
rma yapı
lacağı
ndan bu metot
tercih edilmiş
tir. Olay çalı
ş
masıile elde edilecek sonuçlar, diğer araş
tı
rma yöntemlerine
oranla daha derin ve detaylıveriler içermesi bu metodun seçilmesinin en önemli
nedenidir.
Çalı
ş
mada verilerin toplanmasıaş
aması
nda, öncelikle konuyla ilgili teorik
bilgilerin elde edinilebilmesi amacı
yla belge tarama tekniğ
i kullanı
lacaktı
r. Bunun için
kütüphanelerden ve internetten gerekli taramalar yapı
larak istenilen kitap ve makaleler
temin edilecektir. Bu kaynaklar çalı
ş
manı
n teorik kı
smı
nı
n yazı
mı
nda kullanı
lacaktı
r.
Bu araş
tı
rmada seçilen iş
letmede “tanı
mlayı
cı
” (descriptive) olay çalı
ş
ması
yapı
lacaktı
r. İ
ş
letmenin mevcut durumu ortaya konulacak, böylelikle tanı
msal olay
çalı
ş
masıgerçekleş
tirilecektir. Ayrı
ca yetkili kiş
ilerden gerekli bilgiler elde edilecektir.
Bunları
n yanısı
ra firmanı
n bir takı
m kayı
tlıverilerinden de yararlanı
lacaktı
r.
Veriler toplandı
ktan sonra çözümlenerek elde edilen bulgulardan yorumlar
yapı
lacak, sonuç bölümünde de bir özet yapı
larak önerilerde bulunulacaktı
r.
1.4 Çalı
ş
manı
n Planı
Çalı
ş
manı
n birinci bölümü girişbölümü olacak, burada problemin tespiti,
çalı
ş
manı
n amacı
, araş
tı
rma metodolojisi ve çalı
ş
mada izlenecek plan anlatı
lacaktı
r.
İ
kinci bölümde, kalite kavramı
nı
n tanı
mı
, boyutları
, tarihsel geliş
imi, unsurlarıve
kalitenin iş
letmeler açı
sı
ndan önemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde incelenecektir. Ayrı
ca literatüre
katkısağlamı
şbilim adamları
nı
n kalite hakkı
ndaki görüşve yorumları
na da yer
verilecektir.
Üçüncü bölümde, toplam kalite, toplam kalite kontrol ve toplam kalite yönetimi
kavramları
, toplam kalite kontrolü ve toplam kalite yönetiminin temel ilkeleri,
özellikleri ve amaçları
, toplam kalite yönetim sisteminin geliş
tirilme yöntemleri, toplam
kalite yönetimine ulaş
mak için kullanı
lan yöntemler ve son olarak ta klasik yönetim
sistemi ile toplam kalite yönetimi karş
ı
laş
tı
rı
lmasıanlatı
lacaktı
r.
6
Dördüncü bölümde, kalite maliyeti kavramı
, tanı
mıve önemi; kalite maliyet
merkezleri, kalite maliyetlerinin sı
nı
flandı
rı
lmasıve kalite maliyet unsurları
, kalite-maliyet ve
karlı
lı
k iliş
kisi, kalitenin ekonomisi, kalite maliyet sistemi, amaçlarıve yararları
; kalite
maliyetlerinin ölçümü, kalite maliyetlerinin veri kaynakları
, kalite maliyetlerinin analizi
ve analiz teknikleri, kalite maliyetlerinin raporlanması
, kalite maliyetlerinin azaltı
lması
ve kalite maliyetlerinin kullanı
m alanlarıanlatı
lacaktı
r..
Beş
inci bölümde, araş
tı
rma yöntemleri anlatı
lacak ve çalı
ş
mada kullanı
lacak
olan araş
tı
rma yöntemi kuramsal açı
dan açı
klanacaktı
r. Bu bölümde çalı
ş
mada
kullanı
lacak olan örnek olay yöntemi ayrı
ntı
lıolarak anlatı
lacak ve bu yöntemin neden
tercih edildiği açı
klanacaktı
r.
Altı
ncıbölümde, gı
da sektöründe faaliyette bulunan bir iş
letmede yapı
lacak
uygulama ile iş
letmenin kalite maliyet unsuları
nıbelirlemede karş
ı
laş
tı
ğısorunları
n
olup olmadı
ğı
, kalite maliyet unsuru olarak tanı
mlandı
ğ
ıhalde parasal olarak ifade
edilemeyen maliyetlerin mevcut olup olmadı
ğıve son olarakta kalite maliyet unsurları
nı
belirlemenin iş
letmenin rekabet gücünü arttı
rı
p arttı
rmayacağısoruları
na cevap
aranacaktı
r.
Yedinci bölüm olan sonuç bölümünde, yapı
lan çalı
ş
manı
n özeti ve yapı
lan
uygulama sonrası
nda varı
lan sonuç vurgulanacaktı
r.
7
II. BÖLÜM
KALİ
TE KAVRAMI ve KALİ
TENİ
N REKABET ÜZERİ
NDEKİETKİ
Sİ
2.1. Giriş
Günümüz yoğun rekabet koş
ulları
nda firmaları
n varlı
kları
nısürdürebilmelerinin
en önemli koş
ulu; müş
terinin beklentilerini doğru belirleyip, bu beklentilere uygun mal
ve hizmeti, düş
ük maliyet ve yüksek kalite ile doğru zamanda pazara sunarak müş
teriyi
tatmin etmektir.
Kalite kavramıartı
k, ürüne üretim sürecinden sonra takı
lan bir aksesuar
olmaktan çı
kmı
ş
tı
r. Günümüz koş
ulları
nda iş
letmeler, pazar payı
nıkaybetmemek
amacı
yla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratı
labilmesi için, kalite kontrol sistemleri geliş
tirmektedir (Tan ve Peş
kircioğlu,
1989:26).
Bu bölümde kalite kavramı
nı
n tanı
mı
, boyuları
, tarihsel geliş
imi, unsurlarıve
kalitenin iş
letmeler açı
sı
ndan önemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde incelenecektir. Ayrı
ca literatüre
katkısağlamı
şbilim adamları
nı
n kalite hakkı
ndaki görüşve yorumları
na da yer
verilecektir.
2.2.Kalite Kavramıve Kalite Kavramı
nı
n Tanı
mı
Kalite, bir ürünün müş
teriler tarafı
ndan değ
inilen veya ima edilen istekleri
karş
ı
layabilme yeteneğine sahip niteliklerinin toplamıolarak tanı
mlanabilmektedir
(Kotler, 1996:56). Ancak insan ihtiyaçları
nı
n sı
nı
rsı
z olduğu düş
ünülürse herkesin genel
olarak ulaş
abileceği tek bir kalite tanı
mıyapmak neredeyse olanaksı
zdı
r. Farklıkalite
tanı
mları
nı
n yapı
lması
nı
n nedeni, kalite olgusunun kiş
iye göre farklı
lı
k göstermesi ve
kalitenin çok boyutlu olması
dı
r.
8
Kalitenin 8 boyutu ş
u özellikleri içermektedir (Rao ve diğerleri, 1996:29):
 Performans boyutu; ürün veya hizmetin birincil faaliyet özellikleridir, yani
ürünün fonksiyonları
nıyerine getirme niteliğ
idir. Örneğin, bir televizyon için renk, ses,
görüntü vb. özelliklerinin ne olduğudur.
 Özellikler boyutu, ürünü veya hizmeti kullanı
cıiçin daha çekici kı
lan, ürünün
esas özelliklerinin dı
ş
ı
nda artıözellikleridir. Örneğin, telefonun karanlı
kta görünmesini
kolaylaş
tı
ran ı
ş
ı
klıtelefon tuş
larıgibi.
 Güvenirlilik boyutu; ürünün kullanı
m ömrü içersinde kendisinden beklenen
tüm fonksiyonlarıtam olarak yerine getirip getirmediğinin ölçütüdür.
 Uygunluk boyutu; ürün veya hizmetin, önceden belirlenen standartları
karş
ı
laması
dı
r.
 Dayanı
klı
lı
k boyutu; ürünün kullanı
labilir ömrünün uzunluğudur. Örneğin,
ampulün bozulana kadar ne kadar saat yanacağıgibi.
 Hizmet görürlük boyutu; ürünün bozulduğuna, ürünün çok hı
zlı
, kolay ve
güvenilir bir ş
ekilde tamir edilebilmesi özelliğidir.
 Estetik boyutu; ürünün çekiciliği ve duyulara seslenebilme yeteneğidir. Bireyin
bakarak, koklayarak, duyarak, tadarak verdiği tepkiler yoluyla kiş
isel tercihlerini
gösterir. Renk, ambalaj, biçim gibi özellikler ürünün performansı
nıdoğrudan
etkilememekle beraber, tüketici beğenilerine yönelik estetik özellikler olarak
nitelendirilebilir. Kiş
inin tadarak ve koklayarak iki ş
arap arası
ndan iyi kalite olanı
na
karar verebilmesi gibi.
 Algı
lanan kalite (İ
tibar) boyutu; estetik gibi subjektif bir özellik olup, dolaylı
ölçülere dayanan ürün veya hizmete yakı
ş
tı
rı
lan kalitedir, yani ürünün getirdiği imajdı
r.
Örneğin bilgisayar üretimi konusunda uzun yı
llar önderlik yapmı
şbir firmanı
n yeni
çı
kartacağıbir bilgisayarı
n da, bu markaya güvenen tüketicilerin büyük bir bölümü
tarafı
ndan kaliteli olarak algı
lanmasıkaçı
nı
lmaz bir gerçektir.
Bu sekiz kalite boyutu hizmet iş
letmelerinde direkt olarak uygulanamadı
ğıiçin
hizmetlerin kalitesi konusunda beşboyut belirlenmiş
tir. Bunlar (Bumin ve Erkutlu,
2002:85);
9
 Hizmetin Güvenilirliği: Hizmet güvenilir, itimet edilir bir biçimde ifa
edebilme yeteneğidir ve müş
terinin beklentilerinin uygun olarak yerine
getirildiğini gösterir.
 Yanı
t verebilirlik: Müş
terilere yardı
m etme ya da onlara uygun hizmet
sunabilme istekliliğ
inin bir ölçüsüdür.
 Uygun Hizmet Güvencesi: Müş
teriye uygun bir düzeyde iletiş
im kurma
ve saygı
lıbir biçimde hizmeti sunma yeteneğidir.
 Empati yeteneği: Müş
teri isteklerini anlayabilme ve iletiş
im kurabilme
yeteneğidir.
 İ
ş
letmenin sahip olduğu maddi varlı
klar: Binaları
n, alet, ekipman,
personel ve iletiş
im araçları
nı
n bulunması
nıifade eder.
Kalite, verimliliği ve rekabet koş
ulları
nıiyileş
tirir. Kalite, tasarı
m/yeniden
tasarı
m kalitesi, uygunluk kalitesi ve performans kalitesi olarak tanı
mlanmaktadı
r (Dale
ve Plunkett, 1990:8). Kaliteyi sürekli olarak iyileş
tirilerek verimlilik düzeyini arttı
rmak,
firmanı
n uzun erimde yaş
aması
nısağ
lamak ve rekabet durumunu güçlendirmek
mümkündür (a.g.e).
Kusurlu ürünlerin tüketiciye satı
lması
nı
n maliyeti en büyük kalitesizlik maliyeti
unsurudur ve bu maliyet hiçbir ş
ekilde doğru olarak hesaplanamamaktadı
r (Dale ve
Plunkett, 1990:8). Kalite ölçümü, bir baş
ka deyiş
le üretim performansı
nı
n
spesifikasyonlara uygunluğu istatistiksel tekniklerin kullanı
mıile gerçekleş
tirebilir.
Bütün üretim süreçlerinde sapmalar olacaktı
r. Kalite iyileş
tirmenin amacı
, bu sapmaları
azaltmak olmalı
dı
r (a.g.e:8). Her işgören, istatistiksel teknikler konusunda eğitim
programı
na katı
lmalı
dı
r. Kalite yönetimi ve iyileş
tirme sorumluluğu iş
letmenin bütün iş
görenlerindedir. Üst yönetiminde desteği alı
narak saat ücretli işgörenler, kusurları
n
önlenmesi ve kalitenin iyileş
tirilmesi konuları
nda eğitilmeli ve çalı
ş
malara katı
lmaları
konusunda cesaretlendirilmelidir (Bozkurt, 2001:21)
Kalite konusuna katkı
da bulunmuşbilim adamları
nı
n baş
lı
calarıolan Deming, Juran
ve Crosby, kendilerine özgü bir takı
m ilkeler geliş
tirmiş
lerdir (Kitfai, 2001:325). Bu
ilkelere Tablo 2.1’de yer verilmektedir.
10
Tablo 2.1 Kalite İ
lkeleri
Kaynak: Kitfai, 2001:325
Kaliteyi sağlamak için aş
ağı
daki 4 temel prensibi çok iyi kavramak
gerekmektedir (Bozkurt, 2001:10).
 Kalite, gereklere uygunluk olarak tanı
mlanı
r. Kalite, ürün ve/veya hizmetin
durumunu betimlemek amacı
yla iyi kalite ya da kötü kalite olarak
kullanı
lmamalı
dı
r. Gereklere uygunluk, ölçülebilir bir kavram olması
na karş
ı
n
11
iyi ya da kötü ölçülemez. Gereksinimler yanlı
şanlamaya yol açmayacak
açı
klı
kta tanı
mlanmalı
dı
r.
 Kalite sistemi önlemeye dönük geliş
tirilmelidir. Geleneksel kalite giderlerinin en
kolay ölçülebilen bölümü değerlendirme maliyetleridir. Değerlendirme iş
lemleri
pahalı
dı
r ve kaliteyi güvence altı
na almak için güvenilir bir yol değildir.
Yapı
lmasıgereken ş
ey önlemeye dönük olmalı
dı
r. Önleme ş
ikayetlerin
izlenmesini,
müş
teriden
bilgi
alı
ndı
ktan
sonra
önleyici
çalı
ş
manı
n
gerçekleş
tirilmesini ve potansiyel sorunları
n belirlenmesi için erken uyarı
sistemlerinin kurulması
nıiçerir.
 Performans standardı“sı
fı
r hata” dı
r. Kabul edilebilir kalite düzeyi gibi
uygulamalar, belirli bir oranda uygunsuzluğun önceden kabul edilmesi anlamı
na
gelir.
 Kalite ölçüsü, uygunsuzluğun bedelidir. Kalite bir yönetim fonksiyonu olarak
değil, teknik bir konu olarak kabul edilir. Kaliteye diğer konularda olduğu gibi
finansal göstergelerle bakı
lmaz. Kalite, yönetimin anlayamayacağış
ekilde kusur
oranları
, çeş
itli endeksler ile ölçülür. Gerçekte kalitenin en iyi ölçüsü paradı
r.
Kalite uygunsuzluğun, bir baş
ka deyiş
le iş
leri yanlı
şyapmanı
n bedeli olarak
ölçülmelidir.
Kalitede yapı
lacak iyileş
tirmeler, yukarı
da açı
klanan prensipleride göz önünde
bulundurarak “ilk seferinde doğru yap” sloganı
na bağlıkalı
narak gereklere uygunluğun,
sı
fı
r hatalıve ilk seferinde doğru olarak karş
ı
lanmasış
eklinde açı
klanmaktadı
r (Bumin
ve Erkutlu, 2002:87). Bu iyileş
tirmeler konusunda yönetimin desteği oldukça önemli
olup ölçümlerden ziyade sistemde çalı
ş
anları
n kaliteye yaklaş
ı
mları
nıdeğiş
tirecek
motivasyon unsurları
nı
n üzerinde durulmasıgerekmektedir (Bumin ve Erkutlu,
2002:87).
Japonya ‘da kalite devriminin temel mimarları
ndan biri olarak tanı
mlanan
Joseph Juran.; kalite yaklaş
ı
mı
nı“kalite üçlemesi” adı altı
nda ifade etmiş
tir
(Juran,1986:19). Juran’a göre (1986:19-24) kalite yönetimi üç ana süreçten
oluş
maktadı
r:
12
 Kalite planlama: Juran kalite planlama ilk olarak iç ve dı
şmüş
terilerin
belirlenmesini kastetmektedir. Müş
teri isteklerini belirledikten sonra
onları
n beklentilerine cevap verebilecek mal ve hizmetleri üretip
minimum olasımaliyeti kapsayan kalite amaçlarıtanı
mlanmalı
dı
r. Daha
sonra sı
ra süreç tasarı
mı
na, sürecin optimizasyonuna ve çalı
ş
ı
r duruma
getirilmesine gelecektir.
 Kalite denetimi: Denetlenmesi gereken kritik öğelerin yönetilmesidir.
Bu aş
amada baş
arıstandartlarıbelirlenmeli, ölçüm yapı
lmalı
, yapı
lan
ölçüm değerleri ile performans standartlarıkarş
ı
laş
tı
rı
lmalıve eğer bir
sapma varsa düzeltici önlemler alı
nmalı
dı
r.
 Kalite geliş
tirme: Bu aş
amada kalite iyileş
tirmenin örgüt kültürüne
yerleş
tirilmesine ve süreklilik kazandı
rı
lması
na yönelik faaliyetler olup,
kalite geliş
tirme projelerinin oluş
turulması
, bu projelerle, kalite sorunları
ve bunları
n giderilmesi ile ilgili bir örgütlenmenin sağlanabilmesi söz
konusudur.
Kalitenin günümüze kadar birçok tanı
mıyapı
lmı
ş
tı
r. Bununla birlikte genel kabul
görmüşkalite tanı
mları
na aş
ağ
ı
da yer verilmektedir.
Kalite, değiş
mezliğin ve güvenilirliğ
in düş
ük maliyet ile pazarı
n ihtiyaçları
nı
karş
ı
layabilecek
ş
ekilde
tatmin
edilmesi
ve
kullanı
ma
uygunluk
olarak
tanı
mlanabilmektedir (Gencel, 2001:165).
Kalite, “müş
teriye veya kullanı
cı
ya uygunluk”, “koş
ullara uygunluk”, “bir mal
veya hizmetin belirli bir gereksinimi karş
ı
layabilme yeteneklerini ortaya koyan
karakteristiklerin tümü”, “müş
terinin veya tüketicinin isteklerine uygunluk derecesi”dir
(Boone ve Kurtz, 1996:212).
Bir baş
ka tanı
mı
na göre kalite, bir mal ya da hizmetin belirli bir gereksinimi
karş
ı
layabilme yeteneklerini ortaya koyan özelliklerinin tümüdür (Akal, 1996:28).
13
Kalite, kar için çalı
ş
sı
n veya çalı
ş
ması
n bir kuruluş
un çalı
ş
maları
nı
n her yönüne
nüfuz eden sürekli bir iş
lev, bir mal veya hizmetin müş
terinin beklentisini karş
ı
lamadaki
uygunluğu ve müş
teri tatmini olarak ta tanı
mlanmaktadı
r (Peker, 1996:15).
Yukarı
daki tanı
mlamalardan kalitenin yalnı
zca üretilen bir mal veya hizmetle
ilgili bir kavram olduğu sonucunu çı
karmak yanlı
şdeğerlendirmelere sebep olacaktı
r
(Yükçü, 1999a:3). Önemli olan firma bütününde toplam kalitedir ve bu da bir sistem
gerektirmektedir.
Yapı
lan
tanı
mlardan
çı
kan
ortak
sonuçlar
aş
ağı
daki
gibi
sı
ralanabilmektedir (Yükçü, 1999a:3);
 Tüketici beklentileri
 Beklentilere uygunluk
 Bir bütün, bir yaklaş
ı
m veya bir sistem
Bu sonuçlar dikkate alı
ndı
ğ
ı
nda; tüketici beklentilerinin sı
nı
rsı
z olması
nedeniyle artan kalite düzeyinin, kalite beklentilerini sürekli olarak arttı
rdı
ğı
nıve
araları
ndaki iliş
kinin sürekli bir döngüde devam ettiği söylenebilir. Yukarı
da belirtilen
tanı
mlamalardan da anlaş
ı
lacağ
ıgibi kalite sı
nı
rlarıdevamlıgeniş
leyen bir kavramdı
r.
Değiş
en koş
ullar, teknoloji ve tüketici ihtiyaçlarıkaliteye yeni boyutlar eklemektedir.
Kalite kavramı
nıtanı
mladı
ktan sonra aş
ağ
ı
daki ilgili kavramlarıda tanı
tmakta
yarar bulunmaktadı
r. Kalite ile ilgili diğer kavramlar ş
u ş
ekildedir (Karcı
oğlu,
2000:102):
 Kalite Politikası
; bir kuruluş
ta üst yönetim tarafı
ndan resmi olarak belirlenen
amaç ve yönüdür.
 Kalite Güvencesi; ürün veya hizmetin, kalite için belirlenen istekleri karş
ı
lamak
amacı
yla yeterli güveni sağlamasıiçin planlıve sistematik faaliyetlerin
bütünüdür.
 Kalite Kontrol; kalite isteklerini sağlamak için kullanı
lan uygulama teknikleri
ve faaliyetleridir.
 Kalite Planı
; belirli bir ürün, hizmet, sözleş
me veya proje ile ilgili özel kalite
uygulamaları
nı
, kaynaklarıve faaliyet sı
nı
rları
nıveren bir dokümandı
r.
 Kalite Tetkiki, kalite ile ilgili faaliyetlerin ve sonuçları
nı
n planlanan
düzenlemelere uyup uymadı
ğı
nı
n, bu düzenlemelerin etkili olarak uygulanı
p
14
uygulanmadı
ğı
nı
n ve amaca uygun olup olmadı
ğı
nı
n sistematik ve tarafsı
z
olarak incelenmesidir.
 Kalite Yönetimi; genel yönetim fonksiyonunun kalite politikası
nıtespit eden ve
uygulayan bölümüdür.
 Kalite Sistemi ise; kalite yönetiminin uygulanmasıiçin gerekli olan kuruluş
yapı
sı
, sorumlulukları
, prosedürler ve kaynaklardı
r.
Yukarı
da açı
klanan kalite ile ilgili diğer kavramlara ilerleyen konularda da zaman
zaman yer verilecektir.
2.3.Kalitenin Önemi
Yukarı
daki tanı
mlara bakı
ldı
ğ
ı
nda, bir ürünün kalitesini yalnı
zca onun
özellikleri değil, aynızamanda tüketicilerin ihtiyaçlarıda belirlemektedir. Aynı
özelliklere sahip bir ürün iki farklıtüketici gözünde farklıkalite değerlerine sahip
olabilir. Bunun nedeni ihtiyaçları
n çeş
itli kültürel, maddi ve toplumsal özelliklerden
dolayıinsandan insana farklı
lı
k göstermesidir.
Kalite fonksiyonun diğer bileş
enleri ise, teknolojik imkanlar, kullanı
lan
hammadde ve yardı
mcımaddelerin nitelikleri ve mevcut piyasa koş
ulları
nda üreticinin
karı
dı
r (Tan ve Peş
kircioğlu, 1989:12). Günümüzde karlı
lı
k, verimlilik ve kalite
sorunları
na baş
arı
lıçözümler getirip modern iş
letme yöntemlerini uygulayan firmalarda;
kalite kontrolü, yalnı
zca belirli kalite hedeflerine ulaş
ı
lması
nda değil, aynızamanda
verimliliğin artı
ş
ı
, maliyetlerin azalmasıgibi konularda da iş
letmecinin elindeki en etkili
araçlardan biri olmuş
tur (a.g.e).
Kaliteli üretimle birlikte, üretimde kalitesizliği önlemek hedeflenir. Çünkü
iş
letmeler, geri alamayacaklarıbir gidere yol açan kalitesiz ürünler elde etmek amacı
için kurulmamı
ş
tı
r (Tan ve Peş
kircioğ
lu, 1989:12). İ
ş
letme bu konuda hiçbir önlem
almaz ve bozuk ürünleri piyasaya sürerse prestij kaybıve satı
ş
ları
nı
n azalması
ndan
15
dolayıyine bir kayı
pla karş
ı
laş
abilecektir. Kalitenin önemi iki ana baş
lı
k halinde
toplanabilir (a.g.e).
 Hurda - fire -atı
k oranı
nı
n azaltı
lması
ndan, ürünler üzerinde yeniden düzeltme
iş
lemleri yapı
lmasıgereğinin ortadan kaldı
rı
lması
ndan, üretimde daha az
duraklama olması
ndan, daha yüksek bir üretim hı
zı
na eriş
ilmesinden,
çalı
ş
anları
n iş
lerini daha çok sevmelerinden ileri gelen dolaysı
z üretim giderleri
azalmaları
 Alı
cı
lara istediklerinin tam olarak verilmesinden, daha az ürünün geri
getirilmesinden, alı
cısayı
sı
nı
n ve satı
ş
ları
nı
n artması
ndan kaynaklanan direkt ve
dolaylıyararlar.
Kalite olgusu tarihi süreç içerisinde değerlendirmeden onu tam olarak anlamak
mümkün olmayabilir. Bu açı
dan kalitenin tarihsel geliş
imini de incelemek faydalı
olacaktı
r.
2.4.Kalitenin Tarihsel Geliş
imi
Kalitenin geçmiş
inin, M.Ö. 2150 Hammurabi Yasası
na kadar dayandı
ğ
ı
kanı
tlarla ispatlanmı
ş
tı
r (Türkel, 1998:3). Buradan da anlaş
ı
lacağıüzere kalite,
insanoğlunun hayatı
nı
n her safhası
nda varlı
ğı
nısürdürmüşolup tarihsel geliş
im süreci
içersinde; üretim ve yönetim anlayı
ş
ı
nı
n değ
iş
mesi, sosyal refah ve teknolojik düzeyin
geliş
mesi ile kalite uygulamaları
nda da farklı
lı
klar oluş
muş
tur.
Ondokuzuncu yüzyı
lı
n ikinci yarı
sı
ndan itibaren, endüstriyel sistemin doğması
ve üretimde büyük artı
ş
lar meydana gelmesi, kalite kavramı
nı
n önemini bir anda ön
plana çı
karmı
ş
tı
r (Türkel, 1998:3). Kalite kavramı
nı
n bir sistem olarak ele alı
nmasıve
önceden belirlenmişilkelere dayandı
rı
lmasıilk olarak A.B.D.’de ortaya çı
kmı
ş
, daha
sonra Japonya ve Avrupa’ da ki geliş
melerle zirveye ulaş
arak, yönetim bilimi
içerisindeki yerini almı
ş
tı
r (a.g.e).
16
Kalite kavramı
nı
n tarihsel geliş
imi 4 aş
amada incelenmektedir (Doğan, 2000:3).
Geliş
im evreleri ve bu evrelerin belirleyici özellikleri aş
ağı
daki tabloda ayrı
ntı
lıolarak
gösterilmiş
tir.
 Muayene
 İ
statiksel Kalite Kontrol
 Toplam Kalite Kontrol
 Toplam Kalite Yönetimi
Tablo 2.2. Kalitenin Geliş
imi
Kaynak:İ
TÜ İ
ş
letme Mühendisliğ
i Toplam Kalite Yönetimi Araş
tı
rma Komitesi , 1994:10
2.4.1. Muayene
Kaliteye verilen önemi gösteren en eski belge M.Ö. 2150 yı
lı
ndaki Hammurabi
Yasaları
'nda "bir inş
aat ustası
nı
n yaptı
ğıbir ev ustanı
n yetersizliği ve ı
ş
ı
nıgereği gibi
yapmamasınedeniyle yı
kı
larak ev sahibinin ölümüne yol açarsa, evi yapan usta da
öldürülecektir" maddesidir (Türkel, 1998:3).
17
İ
lerleyen yı
llarda Fenikeli; bugünkü anlamı
yla kalite kontrol görevlileri
olarak kabul edilebilecek olan görevliler, ürün kalitesinde sürekli olarak yapı
lan
uygunsuzluklarıönlemek için kusurlu üretimi yapanı
n ellerini kesme yetkisine sahip
kı
lı
nmı
ş
tı
r (Bozkurt, 2001:2).
Kalite
kontrol
görevlileri,
ürünleri
yönetimin
belirlemiş olduğu
spesifikasyonlara uygunluğu açı
sı
ndan kontrol ederek kabul ya da ret kararı
vermekteydiler (Gitlow ve diğerleri, 1989:8). Bu iş
lemdeki amaç, ürünler ile ilgili
ş
ikayetlerin karş
ı
lanmasıve ticari ahlakı
n oluş
turulması
nısağlamaktı
r. M.Ö. 1450
yı
lı
nda ise eski Mı
sı
r'da kalite kontrol görevlileri taşblokları
n yüzeylerinin dikliğini
telden oluş
turduklarıbir araç ile kontrol etmekteydiler (a.g.e). Bu yöntem daha sonra
Aztekler tarafı
ndan da kullanı
lmı
ş
tı
r (Gitlow ve diğerleri, 1989:8).
Onüçüncü yüzyı
l boyunca çı
raklı
k ve esnaflı
k loncalarıgeliş
miş
tir. Ustalar
hem eğitici, hem de kalite kontrol görevlisi olarak işyapmı
ş
tı
r (Bozkurt, 2001:2).
Ustalar ticarete hakim, ürünleri ile müş
terilerini çok iyi tanı
yan kiş
ilerden
oluş
maktadı
r. Ustalar yaptı
klarıiş
lerde kaliteyi yaratmı
ş
, yaptı
klarıiş
ten ve baş
kaları
nıkaliteli işyapmak için eğitmekten gurur duyulan bir dönemi baş
latmı
ş
lardı
r
(a.g.e).
Sanayi devrimi öncesi, üretimin atölyelerde yapı
ldı
ğıyı
llarda kalite o malıüreten
ustanı
n sorumluluğunun altı
ndaydı(Bozkurt, 2001:2). Sanayi devrimi sı
rası
nda, ilk
takı
m tezgahları
nı
n ortaya çı
kmasıile üretim sistemi ve ürün yapı
sıkarmaş
ı
k hale
gelmiş
tir. İ
ş
letmelerin büyümesi ve çok sayı
da ustanı
n istihdam edilmesi ürün kalitesi
sorumluluğ
unu ürünü üreten kiş
iye yüklemiş
tir (a.g.e).
Yirminci yüzyı
lı
n baş
ları
nda Henry Ford, Ford Motor Şirketi'nin üretim
ortamı
nda hareketli montaj hattı
nıkullanmaya baş
lamı
ş
tı
r. Montaj hattıüretimi ile
karmaş
ı
k operasyonlar sadeleş
tirilmişve düş
ük maliyette kaliteli ürünler üretilmeye
baş
lanı
lmı
ş
tı
r (Doğan, 2000:20). Bu sürecin bir sonucu olarak üretimin sonunda
kötü ürünler iyi ürünlerden ayrı
lmaya baş
lanmı
ş
tı
r. Üretim sorumluluğunun önceliği
ürün kalitesi değil, imal edilen ürün sayı
sı
ydı
. Yöneticiler ürün taleplerini
karş
ı
layamadı
kları
nda iş
lerini kaybediyorlar, yetersiz kalitedeki üretimde ise yalnı
zca
18
kı
nanı
yorlardı(a.g.e). İ
ş
letmenin üst düzey yöneticileri bu sistemde kalitenin zarar
gördüğünün farkı
na varmı
şve kalite görevi montaj hattısonunda mamullerin iyiler ve
kötüler biçiminde ayrı
mı
nısağlayan muayene elemanları
na devredilmiş
tir (a.g.e).
Sanayi devriminin baş
langı
cı
ndan 1920'lere kadar olan zaman aralı
ğ
ı
nda,
iş
letmelerde üretilen ürünlerin kontrolü ve bunları
n hataları
nıtespit etme görevi iş
çilere
verilmişve bir "muayeneci-inspektör" grubu ortaya çı
kmı
ş
tı
r. Bu aş
amanı
n temel
yaklaş
ı
mıtüketiciye hatalıürünlerin gitmemesini sağlamaktı
r. Bu yaklaş
ı
m tüketiciyi
korumuşancak üreticide sı
kı
ntıyaratmı
ş
tı
r. Çünkü muayene edilerek hatalıbulunan
ürünler üretici için maliyet ve çoğ
unlukla zarar oluş
turmuş
tur. Bu açı
dan üreticiyi de
koruyan bir sistem üzerinde durulmuşve istatiksel kalite kontrol aş
aması
na geçilmiş
tir.
2.4.2.İ
statiksel Kalite Kontrol
Teknolojik geliş
meler ve ölçek büyümesi, muayenecilerin yetersiz kalması
iş
letmeleri yeni arayı
ş
lara itmiş
tir. 1920'li yı
llara rastlayan bu dönemde, muayene iş
lemi
son kontrolden ara kontrollere ve girişkontrolüne doğru geniş
letilmiş
tir.
Bu yapıkalite kontrol çalı
ş
maları
nıiş
letmede bağı
msı
z bir bölüm tarafı
ndan
üstlenilmesini zorunlu kı
lmı
ş
tı
r. Bu aş
amada istatistik bilimi kalite kontrolünde geniş
olarak kullanı
lmaya baş
lanmı
ş
tı
r (Bozkurt ve Odaman, 1996:2). Dolayı
sı
yla bu dönem
“istatistiksel kalite kontrol” olarak da adlandı
rı
lmaktadı
r. 1924 yı
lı
nda matematikçi olan
Walter Shewhart, seri üretim ortamı
nda kalitenin ekonomik olarak kontrolü için bir
yöntem olan İ
statistiksel Kalite Kontrolü (IKK) kavramı
nıgündeme getirip ilk defa
kontrol kartları
nıuygulayan kiş
i olmuş
tur (Bozkurt ve Odaman, 1996:2) .
İ
kinci Dünya Savaş
ıkalite teknolojisinin geliş
imini hı
zlandı
rmı
ş
tı
r. Ürün
kalitesinin iyileş
tirilmesi gerekliliği kalite kontrol konusunda yapı
lan çalı
ş
maları
n
anlaş
ı
lması
na ve bilginin paylaş
ı
lması
na yol açmı
ş
tı
r. 1946 yı
lı
nda Amerikan Kalite
Kontrol Derneği kurulmuşve iş
letmelerde belgelendirme programlarıbaş
latı
lmı
ş
tı
r
(Bozkurt, 2001:4).
19
Bilgi paylaş
ı
mı
na dayalıkalite sağlama uygulamaları
nı
n yaygı
nlaş
tı
rı
lması
amacıile kurulmuşolan bu dernek, yaptı
ğıyayı
nlarda kalitenin maliyet, fiyat ve rekabet
üzerindeki önemli etkilerine dikkat çekmiş
tir (Peş
kircioğlu, 1997:4). Kalite kontrol
uzmanlı
ğ
ı
nı
n giderek geliş
tiğ
i bu dönemde tedarikçi değerlendirme programları
, hata
analizi ve sorun çözme teknikleri yardı
mıile girdi temini, tasarı
m, üretim, sevkı
yat ve
satı
şsonrasıalanlara doğru bir kalite kontrol anlayı
ş
ıve buna bağlıuzmanlaş
ma
geliş
meye baş
lamı
ş
tı
r (a.g.e).
Japon Bilim adamlarıve Mühendisleri Derneği (JUSE) 1949 yı
lı
nda kurularak
kalite kontrol konusunda faaliyetlere baş
lamı
şve bu dönemde Japonya’da bulunan Dr.
Deming İ
statistiksel Kalite Kontrol konusunda seminerler vermiş
tir (Garvin, 1988:101).
Deming’in verdiği seminerlerden derlenen notlar “Deming’in İ
statistiksel Kalite
Kontrolü Dersleri” olarak JUSE tarafı
ndan yayı
nlanmı
ş
tı
r (Doğan, 2000:12). Deming’in
seminerlerinin ardı
ndan 1954 yı
lı
nda bir diğer kalite kontrol uzmanıDr. Joseph M.
Juran, JUSE tarafı
ndan seminerler vermek üzere Japonya’ya davet edilmiş
tir. Juran,
kalitenin
esas
olarak
yönetimin
sorumluluğu
olduğu
konusunda
Japonları
yönlendirmeye çalı
ş
mı
şve gerçekleş
tirdiği istatiksel çalı
ş
malara yönetsel bir kalite
kontrol boyutu kazandı
rmı
ş
tı
r (a.g.e). Juran’ı
n 1951’de yayı
nladı
ğı“Kalite Kontrol El
Kitabı
” kalite kontrol hareketinin önemli kaynağıolarak kabul edilmiş
tir (Garvin,
1988:101).
2.4.3. Toplam Kalite Kontrol
Toplam Kalite Kontrolü (TKK), Deming, Juran, Feigenbaum gibi bilim
adamları
nı
n ve Japonya’daki diğer kalite öncüleri tarafı
ndan 1950’li yı
llarda geliş
tirilen
bir sistemdir (Doğan, 2000:10).
Kalite ile ilgili çalı
ş
malar önlemeye değil, düzeltici çalı
ş
malara yönelikken toplam
kalite kontrol anlayı
ş
ıile birlikte, iş
letmenin tasarı
mı
ndan satı
şsonrası
na kadar olan bütün
fonksiyonları
na yayı
lmı
ş
tı
r (Bozkurt, 2001:4).
20
Toplam
Kalite
Kontrolünün
temel
ilkelerini
kı
saca
aş
ağı
daki
gibi
açı
klanmaktadı
r (Doğan, 2000:20):

Önce kalite bilinci: Önce kaliteye önem veren bir iş
letmenin karlarıuzun
vadede artacaktı
r. Müş
teri güveninin yavaşyavaşkazanı
lmasıhem ş
irket
satı
ş
ları
nıartı
racak hem de iş
letmenin pazar payı
nıkoruyarak varlı
ğı
nı
koruması
nısağlayacaktı
r. Eğer iş
letme kı
sa süreli kar elde etme amacı
nı
güderse, uluslararasıpiyasada rekabet gücünü kaybedecek ve uzun vadede karı
azalacaktı
r.

Tüketiciye yönelik kalite kontrolü: Toplam Kalite Kontrolde temel amaç,
müş
teri isteklerini karş
ı
lamak ve bunlarıaş
mak için tüm iş
letme çalı
ş
anları
nı
n
istekli ve kararlıolmaları
nısağlamaktı
r. Müş
teri isteklerine göre kalite kontrol
dı
şmüş
teriye yönelik olduğu kadar iç müş
teriyi (çalı
ş
anları
) de kapsamalı
dı
r.
Unutulmamalı
dı
r ki bir sonraki süreç müş
terilerdir.

İ
statistiksel yöntemlerin kullanı
lması
: Toplam Kalite uygulamalarısı
rası
nda
bir çok istatistiksel yöntem uygulanarak iş
lemlerin akı
ş
ıhakkı
nda genel bir fikre
sahip olunabilir. Yedi temel araç, yedi yeni araç gibi yöntemler uygulamalarda
yardı
mcıaraçlardı
r.

Yönetim felsefesi olarak insana saygı
: Baş
arı
lıyönetimin temel ilkesi astları
n
bütün yeteneklerini kullanmaları
na izin veren bir anlayı
ş
ı
n benimsenmesidir.
Çalı
ş
anları
n kalite uygulamaları
na gönüllü olarak katı
lı
mları
nı
n sağlanması
isteniyorsa, çalı
ş
anlara bir araç ya da makine gibi davranı
lmasıdüş
ünülemez.
Kalite kontrolün amacıhatalarıve kusurlarıortaya çı
kartmaktı
r. Ancak
önlemeye dayalıbir anlayı
şdüzeltmeye göre daha ekonomik ve akı
lcı
dı
r. Bu
bağlamda önlemeye dayalıbir anlayı
şolan kalite güvence uygulamasıda gündeme
gelmiş
tir (Bozkurt, 2001:4).
Toplam Kalite Kontrol anlayı
ş
ıfirma çapı
nda kalite yaklaş
ı
mı olarak
geliş
tirilmiş
, tüm firma ve kurum kültürüne yansı
mı
ş
; baş
ta yönetim olmak üzere tüm
çalı
ş
anları
n paylaş
ı
lan vizyonu haline gelmişve bu hali ile "Toplam Kalite Yönetimi
(TKY)” olarak adlandı
rı
lmaya baş
lanmı
ş
tı
r (Doğ
an, 2000:10).
21
2.4.4.Toplam Kalite Yönetimi
Modern kalite anlayı
ş
ı
nı
n Toplam Kalite Kontrol'den Toplam Kalite Yönetimine
geçirdiği evrimde en önemli etkiler yönetimin tanı
mı
nda meydana getirdiği etkilerdir
(Doğan, 2000:10). TKY’nin baş
lı
ca özelliğ
i, kalitenin geleneksel yaklaş
ı
mda olduğu
gibi sadece bir bölümün değ
il, iş
letmenin bütün bölümlerinin, bütün elemanları
nı
n
görevi olduğudur. Bu tepe yöneticilerden aş
ağı
ya doğru iş
letmenin tüm elemanları
nı
,
müş
teri ve tedarikçileri içeren bütüncül bir süreçtir (Doğan, 2000:11). TKY'nde kalite,
kontrol ile değil, üretim ile elde edilmektedir. Hatalı
ları
n kontrol ile ayı
klanmasıyerine
“ ilk seferinde doğru yap” temel ilkesi ve “hataları
n çı
kmadan önlenmesi” yaklaş
ı
mı
benimsenmektedir (a.g.e).
Toplam Kalite Kontrol'den Toplam Kalite Yönetimine geçirdiği evrimde,
yönetimin tanı
mı
ndan gelen süreç ve insan odaklı
lı
k ön plana çı
kmı
ş
, bu unsurları
n
üzerinde durularak, yönetim fonksiyonları
nı
n bu yönde geliş
tirilmesi sağlanmı
ş
tı
r
(a.g.e).
Bu dönemde gerçekleş
en en önemli değiş
im ise, yönetim tanı
mları
nda yer alan
amaç ifadelerinin giderek “müş
teri mutluluğu”, ”müş
teri tatmini” ifadeleri ile
özdeş
leş
mesi olmuş
tur (Doğan, 2000:10).
2.5.Kalitenin Temel Unsurları
Bir mamulün kalite karakteristiğinin belirlenmesinde; tüketici istekleri, rekabet
durumu, satı
şpolitikaları
, mamulün kullanı
lı
şamacı
, fiyat, mamul dizaynı
, malzeme,
tezgah, muayene iş
lemleri vb. bir çok faktörün değiş
en oranlarda etkisi vardı
r. Bir
mamulün kalitesi; tasarı
m kalitesi, uygunluk kalitesi ve performans kalitesinden oluş
ur
(Fı
ratlı
, 1983:2).
 Tasarı
m Kalitesi
 Uygunluk Kalitesi
 Performans Kalitesi
22
Kalitenin temel unsurlarıaş
ağı
da ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde açı
klanmaktadı
r.
2.5.1.Tasarı
m/ Yeniden Tasarı
m Kalitesi
Tasarı
m kalitesi, müş
terilerin ürün veya hizmetlerden beklentilerini karş
ı
lamak
için, ürünün veya hizmetin nelerden oluş
acağı
nı
n ve bunları
n spesifikasyonları
nı
n
belirlenmesidir (Sevim, 1999:5).
Bir ürün veya hizmetin istenen özelliklere sahip olmasıtasarı
m kalitesi ile ilgilidir
(Kavrakoğlu, 1996:11). Örneğin bir koltuk döş
emesinin deri ya da kumaşolmasıbir
tasarı
m konusudur. Tasarı
m özellikleri, üretici firmanı
n dı
ş
ı
nda oluş
tuğu gibi, yani
ürün özellikleri müş
teri tarafı
ndan ya da sanayi sektöründe geçerli olan standartlara göre
belirlenebileceği gibi, kimi ürünlerde üretici firma tarafı
ndan belirlenebilir (a.g.e). Tasarı
m
kalitesinde, tercih edilen özelliklerin ürün tasarı
mı
nda yer almasısöz konusudur ve büyük
ölçüde zevke, ihtiyaca ya da tercihe bağlı
dı
r (Kavrakoğlu, 1996:12).
Nihai ürünün kalitesi tasarı
m spesifikasyonlarıkullanı
larak değerlendirilir.
Tasarı
m spesifikasyonları
nıkarş
ı
layamayan ürün düş
ük kaliteli, kusurlu olarak
nitelendirilir (Morse ve diğerleri, 1991:678).
Bir mamul için en uygun tasarı
m kalitesinin saptanması
, kalitenin tüketici
açı
sı
ndan değeri ile üreticiye olan maliyeti arası
nda optimum noktanı
n bulunması
sürecidir (Kobu, 1987:121). Araş
tı
rmalara göre tüketici, daha kaliteli mala daha fazla
bedel ödemeye hazı
r olması
na karş
ı
n, arzusunun üstündeki kalite için fazla bedel
ödemek istemez. Bir diğer ifadeyle, tüketicinin kalite için ödemeye hazı
r olduğu parayı
ifade eden kalitenin değeri giderek azalı
r (a.g.e).
Tasarı
m kalitesinin saptanması
nda ikinci faktör olan kalitenin üreticiye olan
maliyeti, kalite değerinin tersine bir geliş
me gösterir (Kobu, 1987:121). Kalite düzeyi
yükseldikçe maliyetler önce yavaşsonra büyük bir hı
zla artar. Maliyette görülen bu
hı
zlıartı
ş
ı
n nedeni, teknolojik imkanları
n yetersiz kalmasısonucu belli bir kalite
düzeyinden sonra kaliteyi artı
rmanı
n iyice zorlaş
ması
dı
r (a.g.e). Tasarı
m kalitesinin
23
optimum olduğu nokta; tüketicilerin kalite için belirlemişolduklarıdeğer ile kalitenin
maliyeti arası
ndaki olumlu farkı
n (üretici açı
sı
ndan kârı
n) maksimum olduğu kalite
düzeyidir (a.g.e).
2.5.2.Uygunluk Kalitesi
Uygunluk kalitesi, ürün ve ürün tasarı
m spesifikasyonlarıarası
ndaki uygunluk
derecesidir (Morse ve diğerleri, 1991:678). Yani uygunluk kalitesi, ürünün tasarı
m
spesifikasyonları
nıkarş
ı
lama derecesidir (Usry ve diğerleri, 1991:280).
Uygunluk kalitesi müş
teriye sunulan ürünün belirtilen özelliklere uymasıdemek
olup ölçülebilir bir karakteristiktir, sayı
sal olarak ifade edilebilir (Kavrakoğlu, 1996:12).
Örneğin, araba vitesinin belirlenmiş hı
zlarda kendiliğinden vites değiş
tirmesi
tasarlanmı
şolup, üretilen arabalar bu belirli hı
zlarda vites değiş
tiriyorsa uygunluk
kalitesi mükemmel olarak, değilse düş
ük kaliteli olarak değerlendirilir (a.g.e).
Uygunluk kalitesini gerçekleş
tirirken, çeş
itli maliyetlerin dengelenmesine
çalı
ş
ı
lı
r (Diken, 1998:8). Belli bir üretim kalitesinin elde edilebilmesi için bazı
üretimlere katlanmak gerekebilir. Bu üretimler, bozuk mal üretimleri, değerlendirme
üretimleri ve koruma üretimleridir (a.g.e). Ölçme, değerleme ve koruma faaliyetlerini
yoğunlaş
tı
rarak (bu durum değerleme ve koruma üretimlerinin artması
na yol açar),
uygunluk kalitesini yükseltmek ve dolayı
sı
yla bozuk mal üretimini ve müş
teri
ş
ikayetlerini azaltmak mümkün olabilir (Diken, 1998:8).
2.5.3.Performans Kalitesi
Performans kalitesi, iş
letmenin ürünlerinin / hizmetlerinin pazardaki performans
düzeylerinin müş
teri araş
tı
rmaları
, satı
ş/ hizmet analizleri ile belirlenmesidir (Türkel,
2000:5). Bu çalı
ş
malar, satı
şsonrasıhizmet, bakı
m, güvenirlik ve lojistik destek analizi
ile
müş
terilerin
neden
araş
tı
rı
lması
nıiçerir (a.g.e).
iş
letmenin
ürününü/hizmetlerini
satı
n almadı
kları
nı
n
24
Performans kalitesi çalı
ş
maları
nda kalite kaybı
, iki kaynakta aranmalı
dı
r
(Usanmaz, 2004:48). Birinci olarak kalite kaybı ürünlerin veya hizmetlerin
karakteristiklerinin pazarı
n gereksinimlerinden farklıbir ş
ekilde üretildiği; süreçlerde
olur. Bu kayı
p, pazar bölümü sayı
sı
nı
n artı
rı
lmasıve ürünün müş
teri gereklerini
karş
ı
layacak ş
ekilde düzeltilmesi ile önlenebilir. İ
kinci olarak kalite kaybı
, kalite
karakteristikleri değiş
iminin çok fazla olduğu ürün veya hizmet üreten süreçlerde ortaya
çı
kmaktadı
r (a.g.e)
Bu iki kalite kaybıgeniş
letilmişsürecin performans aş
aması
nda aranmalı
dı
r.
Ekip çalı
ş
masıgeniş
letilmişsürecin sürekli iyileş
tirilmesinde bir önkoş
uldur. Bundan
dolayıdaha olumlu bir çalı
ş
ma ortamı
nı
n yaratı
lmasıiçin aş
ağı
daki hususlara dikkat
edilmelidir (Usanmaz, 2004:48):
 Ekip çalı
ş
ması
nı
n önemi vurgulanmalı
dı
r.
 Hatalıürünlerin tespit edilmesi yerine, hatalıürüne engel olma felsefesi
yerleş
tirilmelidir.
 Tüm çalı
ş
anlar için sürekli eğitim uygulanmalı
dı
r.
 Çalı
ş
anlar, sürecin sürekli geliş
tirilmesi felsefesine katkı
da bulunmak için teş
vik
edilmelidir.
 İ
ş
i yapan kiş
ilere iş
in gerektirdiği yetki ve sorumluluk verilmelidir.
 Tüm çalı
ş
anlar için sağlı
klıve emniyetli bir işortamıtemin edilmelidir.
 İ
ş
letme amaç ve politikasıçalı
ş
anlara düzenli olarak aktarı
lmalı
, çalı
ş
anları
n da
sürekli katkı
da bulunabilmeleri yönünde motive edilmelidir.
2.6.Kalitenin Rekabet Üzerindeki Etkisi
Günümüzdeki ekonomik ve teknik geliş
meler, üretimden tüketime kadar her
aş
amada meydana getirdiği değiş
imler, mal ve hizmet kalitesinin önemini artı
rarak çok
sayı
da kalite sorununu da beraberinde getirmiş ve kalite kavramıbirçok ürün
tasarı
mcı
sı
nı
, mühendisi, giriş
imciyi ve tüketiciyi ilgilendiren bir konu haline gelmiş
tir.
25
Günümüz koş
ulları
nda endüstriyel kuruluş
lar, pazar payı
nıkaybetmemek
amacı
yla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratı
labilmesi için, kalite kontrol sistemleri geliş
tirmektedirler (Peş
kircioğlu, 1989:26).
Firmalar arasırekabetin oldukça yoğun olarak hissedildiği günümüz ş
artları
nda; kalite
kavramıartı
k, ürüne üretim sürecinden sonra takı
lan bir aksesuar olmaktan çı
kmı
ş
tı
r.
Kalite; kaynakları
n verimli kullanı
mı
nısağlayan, ürün ve hizmetlere kullanı
m
uygunluğunu kazandı
ran, müş
teri gereksinimlerine uygun üretim ve hizmet anlayı
ş
ı
nı
egemen kı
lan ve böylece iş
letmelerin kamusal sorumlulukları
nıda olumlu olarak
gerçekleş
tirmelerine olanak sağlayan bir performans boyutudur (Doğan, 2000:12).
Kalite bu anlayı
şçerçevesinde gerçekleş
tirildiğinde, iş
letme performansı
na elbette
büyük katkısağlayacaktı
r. Bu katkı
ları
n ölçülmesi ve bu alanda sağ
lanan geliş
melerin
bilinmesi gerekmektedir. Günümüzde kaliteyi iş
letme performansı
nı
n bir boyutu olarak
değerlendirmek zorunluluk haline gelmiş
tir (a.g.e).
Şekil 2.1‘de görüldüğü gibi kalitenin iki yönü vardı
r (Ross, 1994:9).
Şekil 2.1 Kalite Döngüsü
Kaynak: Doğan,2000:15
26
İ
ş
letmelerin rekabet gücünün yükseltilmesi için, ürünlerde ve rekabet
süreçlerinde yenilik ve teknolojik geliş
me hı
zı
nı
n artı
rı
lmasıbüyük önem taş
ı
maktadı
r.
Bu amaçla rekabet gücü yüksek iş
letmelerin önemle ağı
rlı
k verdikleri konular ise
ş
unlardı
r (Doğan, 2000:15):

Pazar Araş
tı
rması
: İ
ç ve dı
şpazarlara girmek ve bu pazarlarda sürekli
kalabilmek çok iyi bir pazar organizasyonu gerektirdiği gibi ürünün nitelik
olarak müş
teri zevk ve gereksinimlerini karş
ı
lama özelliğinin olması
nıda
gerektirmektedir. Pazara girmek için öncelikle pazarı
n müş
teri eğilimlerinin çok
iyi bilinmesi yanı
nda, rakip iş
letmelerin mevcut yapı
larıile eğ
ilimlerinin kontrol
altı
nda tutulmasıgerekmektedir. Bu nedenle pazar araş
tı
rması
nı
n yapı
lması
zorunlu hale gelmiş
tir.

Ürün Tasarı
mıve Geliş
tirilmesi: Yeni bir ürün geliş
tirilirken, üretim, kalite
kontrol ve servis aş
amaları
nda ortaya çı
kabilecek tüm sorunları
n önceden
belirlenip çözümlenmesi, ürünün mevcut teknoloji ile tam uyum içinde olması
na
özen gösterilmesi, hataları
n tasarı
m aş
aması
nda önlenmesi için kalite amaçlı
tasarı
m tekniklerinin (Eş
zamanlıMühendislik, KFG-Kalite Fonksiyon Göçerimi,
HMEA-Hata Modu ve Etki Analizi, Kı
yaslama gibi) kullanı
lması
, özellikle
rakip ürünlerle ayrı
ntı
lıkı
yaslamalar yapı
larak ürün tasarı
mıve geliş
tirme
çalı
ş
maları
nı
n yapı
lmasıve ürün tasarı
mıkonusunda en yeninin yakalanabilmesi
için Ar-Ge çalı
ş
maları
na ağı
rlı
k verilmesi gerekmektedir.

Süreç Geliş
tirme: Süreç geliş
tirme faaliyetleri günlük faaliyetler haline
getirilerek, süreç geliş
tirme iş
lemi sadece mühendislerin sorumluluğundan
çı
kartı
lı
p üretimi yapan tüm bireylerin sorumluluğunda olduğu bilinci
aş
ı
lanmalı
dı
r.

İ
nsan KaynaklarıYönetimi: İ
ç müş
terinin (çalı
ş
anlar) tatminine yönelik,
sorumluluk almayı
, yenilikler yaratmayı özendiren, katı
lı
mcı bir insan
kaynaklarıyönetimi sistemi kurulmasıkonusunda tüm birimler ortak çaba
sergilemelidir.

Bilgi Organizasyonu: Kararları
n ve denetimin etkin biçimde yürütülmesini
sağlamak üzere verimli bir “Bilgi Organizasyonu” nun kurulduğu gerekli, yeterli
bilginin zamanı
nda bürokrasiye takı
lmadan iletilmesinin sağ
landı
ğ
ıbir bilgi
organizasyonunun oluş
turulmaya çalı
ş
ı
lmasıgerekmektedir.
27
Günümüzde en üst düzeyde rekabet gücüne sahip iş
letmelerin ağı
rlı
k verdikleri
konularıaçı
kladı
ktan sonra bu iş
letmelerin ortak özelliklerini sı
ralamakta fayda vardı
r
(Kavrakoğlu, 1991:3):

Müş
teri odaklı
: “Dı
ş
” ve “İ
ç” müş
terilerin gereksinim, talep ve beklentilerini
tam olarak karş
ı
layan bir anlayı
şiçinde faaliyet gösteren,

Katı
lı
mcı
: Problem çözme, fikir üretme, öneri geliş
tirme ve karar almada tüm
çalı
ş
anları
n görüş
lerinin dinlendiği,

Hedef birliği içinde: Tüm çalı
ş
anları
n ortak amacıgerçekleş
tirme yönünde
birleş
tikleri,

Nitelikli iş
gücü: Yüksek performansı
n ancak yüksek kaliteli elemanlarla
yapı
labileceğine inanan ve çalı
ş
anları
n düzeyinin yükselmesine yönelik
faaliyetlerde bulunan,

Yüksek motivasyonlu: İ
ş
letmeyi hedefe ulaş
tı
rma konusunda en çok çaba
gösterenlerin çalı
ş
anlar olduğuna inanı
larak, çalı
ş
anları
n gösterdikleri çabalar
karş
ı
sı
nda ödüllendiren,

Sistem içinde çalı
ş
an: Saptanan hedeflere ulaş
mak için bir sistem içinde
hareketi sağlayacak plan ve programları
n gerçekleş
tirildiği,

Gerçek veriler ve hı
z: Gelecek için verilen kararlarda görüş
lerini gerçek
verilere dayandı
ran ve kararları
nırakiplerine göre daha hı
zlıuygulamaya
geçiren,

Sorumlu yönetim: Sistemlerin geliş
tirilmesi ve demokratik bir idarenin
oluş
turulmasıkonusunda üzerine düş
en görevlerin bilincinde bir yönetim
anlayı
ş
ı
dı
r.
Yukarı
da bahsi geçen bu özellikleri baş
arı
lıolarak yerine getiren iş
letmeler,
teknolojinin de yardı
mı
yla yüksek rekabet gücünü sağlayabilen iş
letmelerdir.
Yüksek kalite, kı
sa dönemde uygun fiyatlar aracı
lı
ğı
yla daha fazla kar
sağlamaktadı
r (TÜSİ
AD, 1995:64). Yüksek ve/veya yükselen göreli kalite, pazarı
n
geliş
mesi ve pazar payı
ndaki artı
ş
lar yoluyla uzun dönemde bir iş
letmeyi büyütmenin
en etkili yoludur (a.g.e). Bu saptama, Ernst & Young’ı
n UNICE (Avrupa Sanayi ve
İ
ş
verenler Konfederasyonlarıİ
ş
birliği) için gerçekleş
tirdiği 19 ülkeden 850 firmayı
kapsayan araş
tı
rmanı
n sonuçları
yla doğrulanmı
ş
tı
r. Kapsamdaki iş
letmelerin en baş
arı
lı
28
olanları
nı
n, ürün kalitesi, pazarlama ve tüketici hizmetleri gibi “görünmez” yatı
rı
mlara
daha fazla önem verdikleri anlaş
ı
lmı
ş
tı
r (TÜSİ
AD, 1995:64-66).
2.7.Özet
Günümüzde iş
letmeler oldukça yoğ
un bir rekabet ortamıiçerisinde faaliyetlerini
sürdürmektedirler. İ
ş
letmelerin iç ve dı
şpazarlarda rekabet güçlerini koruyabilmek ve
varlı
kları
nısürdürebilmek için; geliş
meleri, bulunduklarıpazarıve tüm geliş
meleri
yakı
ndan takip etmeleri gerekmektedir.
Müş
teriler artı
k daha seçici ve maksimum seviyede kalite beklentisi
içerisindedirler. Kalitenin önemini kavramı
şolan iş
letmeler etkin bir kalite kontrol
sistemi kurmanı
n gerekliliğini anlamı
ş
lardı
r.
İ
ş
letmelerin müş
teri memnuniyetsizliğinin maliyetini ölçmenin güç olması
,
sürekli kalite geliş
tirme ortamı
nda bu maliyeti ürün geliş
tirmenin en önemli unsuru
yapmaktadı
r. Ürün kalitesindeki sürekli geliş
me ve kalite artı
ş
ı
; tüketici tatmini ve
ürüne olan talebi arttı
rmaktadı
r. Bu yeni kalite yaklaş
ı
mı
, iş
letmelerin önceden
belirlenmişkalite veya hata düzeyini kabul etme geleneklerini kı
rarak, rekabet avantajı
elde etmelerinde, iş
letmeleri sürekli ürün ve hizmet kalitesini geliş
tirmeye
yönlendirmektedir.
Kalite kavramıartı
k, ürüne üretim sürecinden sonra takı
lan bir aksesuar
olmaktan çı
kmı
ş
tı
r. Günümüz koş
ulları
nda iş
letmeler, pazar payı
nıkaybetmemek
amacı
yla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratı
labilmesi için, kalite kontrol sistemleri geliş
tirmektedir.
Bu bölümde kalite kavramı
nı
n tanı
mı
, boyutları
, tarihsel geliş
imi, unsurlarıve
kalitenin iş
letmeler açı
sı
ndan önemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde incelenmiş
, ayrı
ca literatüre
katkısağlamı
şbilim adamları
nı
n kalite hakkı
ndaki görüşve yorumları
na da yer
verilmiş
tir.
29
III. BÖLÜM
TOPLAM KALİ
TE YÖNETİ
Mİ
3.1.Giriş
Günümüzde iş
letmeler değiş
en teknoloji ve yoğun rekabet ortamı
nda rakiplerine
karş
ıavantajlıolabilmek için, daha kalite ürün üretmenin, müş
terilerine kaliteli hizmet
sunmanı
n, yönetime ve firma bütününe Toplam Kalite anlayı
ş
ı
nıyerleş
tirmenin önemini
her geçen gün daha çok anlamaktadı
rlar.
Toplam Kalite Yönetimi (TKY), müş
teri beklentilerini her ş
eyin üzerinde tutan
ve müş
teri tarafı
ndan tanı
mlanan kaliteyi tüm faaliyetlerin yürütülmesi sı
rası
nda ürün ve
hizmet bünyesinde oluş
turan bir yönetim biçimidir (Doğan, 2000:40). Dinamik
pazarlarda, yı
kı
cı rekabetin karş
ı
sı
nda ayakta kalabilmek ancak bu anlayı
ş
ı
benimsemekle mümkün olmaktadı
r.
Bu bölümde toplam kalite, toplam kalite kontrol ve toplam kalite yönetimi
kavramları
, toplam kalite kontrolü ve toplam kalite yönetiminin temel ilkeleri,
özellikleri ve amaçları
, toplam kalite yönetim sisteminin geliş
tirilme yöntemleri, toplam
kalite yönetimine ulaş
mak için kullanı
lan yöntemler ve son olarak ta klasik yönetim
sistemi ile toplam kalite yönetimi karş
ı
laş
tı
rı
lmasıanlatı
lacaktı
r.
3.2. Toplam Kalite Kavramıve Temelleri
Toplam Kalite; ürün ve/veya hizmetlerin geliş
tirilmesi ve müş
teriye satı
şsonrası
hizmetlerin sunulmasıiçin kullanı
lan sistematik bir yöntemdir (Bozkurt, 2001:20).
Müş
teri gereksinim ve beklentilerinin yeterince anlaş
ı
lmasıilkesine dayandı
rı
lı
r.
Toplam Kalite, iş
letme mensupları
nı
n kaliteyi değerlendirirken ve iyileş
tirirken
istatistiksel süreç kontrolü ve diğer kusur önleme tekniklerini kullanmaları
nıgerektirir
(a.g.e). Toplam Kalite; bir iş
letmede yapı
lan bütün iş
lerde müş
teri isteklerini
30
karş
ı
layabilmek için ş
art olan; yönetim, insan, yapı
lan iş
, ürün ve hizmet kalitelerinin
bir sistem yaklaş
ı
mıiçerisinde tüm çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
, hedef ve fikir birlikteliği
sağlanarak ele alı
nmasıve geliş
tirilmesidir (Şimş
ek ve Nursoy, 2002:11). Toplam Kalite
yalnı
zca bir kalite çemberleri ya da verimlilik iyileş
tirme programıdeğildir, iş
letme
genelinde toplam olarak müş
teri odaklı
lı
ğıkültürünü oluş
turan bir yönetim sistemidir
(Bozkurt, 2001:20).
Yukarı
da bahsi geçen tanı
mları
n ortak noktası
nı
n herhangi bir iş
letmedeki
çalı
ş
maları
n verimlilik ve müş
teri odaklıbir ş
ekilde yürütülmesi gerektiği olduğu
söylenebilir. Toplam kalitenin temelleri aş
ağı
daki gibi sı
ralanmaktadı
r (Bozkurt, 2001:
21-30):
 Üst Düzey Yönetimin Bağlı
lı
ğı
: Teknolojik geliş
meler iş
letmelerin sürekli
olarak bu değiş
imlere uyum sağ
laması
nızorunlu kı
lmaktadı
r. İ
ş
letmelerin
değiş
ime uyma becerileri; değiş
imi finanse edecek kaynakları
n tahsisi personelin
değiş
imi destekleme isteği ve organizasyonun değiş
imi yönetme becerilerine
bağlı
dı
r. Bu yüzden değ
iş
imi destekleyici değerler kümesi ve uygun bir yatı
rı
m
stratejisine bağlı
lı
k, iş
letmenin geleceği açı
sı
ndan önem taş
ı
maktadı
r.
 Liderlik: Liderlik herhangi bir iş
letmenin gidişyönünü belirlemek ve o yöne
doğru çalı
ş
anları
nımotive etmek anlamı
na gelmektedir. İ
ş
letme, liderliğin
çevresindeki değiş
iklik ve fı
rsatlarıalgı
lama becerisi ile yönlendirilir. Bir
iş
letmede liderler teknoloji, ekonomik ortam ve rekabet konuları
nda bilgi sahibi
olmalı
dı
r. Bu alanlardan herhangi birisindeki değiş
ikliğin zamanı
nda farkı
na
varı
lamamasıiş
letmeyi ciddi tehlikelerin içerisine sokabilir.
 Müş
teri Odaklı
lı
ğı
: Müş
teri odaklı
lı
ğıtoplam kalitenin en önemli unsurları
ndan
birisidir ve müş
teri beklentileri ile gereksinimlerinin anlaş
ı
lmasıve bu
gereksinimleri karş
ı
layacak ürün ve/veya hizmet sunulmasıiçin gerekli
çalı
ş
maları
n yapı
lmasıanlamı
na gelir. Günümüzde müş
teri beklentileri sürekli
olarak değiş
mekte ve gün geçtikçe artmaktadı
r. Her iş
letme çevresi kadar hı
zlı
geliş
ebilmek arzusundadı
r. Ancak ürünü değiş
tirmek ya da ürünü satı
ştarzı
nı
değiş
tirmek için belli bir süre gerekmektedir. Bu durumda bir iş
letmenin
yapabileceği en iyi ş
eyi rakiplerinden daha hı
zlıgeliş
ebilmek ve daha büyük bir
pazar payı
nıyönetebilmek olmalı
dı
r. Ürün kalitesinin tanı
mlanmasıiçin müş
teri
31
gereksinimleri ve beklentileri ile ürün özellik tanı
mlarıve spesifikasyonları
nı
n
çok iyi anlaş
ı
lmasıgerekir.
 Toplam Katı
lı
mcı
lı
k: Modern iş
letmelerde çalı
ş
an insanları
n ekip çalı
ş
masıve
iş
birliği sonucunda oluş
an düş
ünce, davranı
şve çalı
ş
maları
nı
n değerli ve önemli
olduğu anlaş
ı
lmaya baş
lanmı
ş
tı
r. Toplam katı
lı
mcı
lı
ğı
n amacı
; ekip çalı
ş
maları
için uygun ortamıyaratarak maksimum sinerjiyi elde etmektir. Toplam kalite
ortamı
nda ekip çalı
ş
malarıkalite ekipleri ve kendini yöneten ekipler ile
gerçekleş
tirilir. Kalite ekibi iyileş
tirme çalı
ş
malarıyapmak için aynıiş
sahası
ndaki işgörenlerin gönüllü olarak oluş
turduklarıbir ekiptir. Kalite ekipleri
ancak katı
lı
mcıyönetim ilkesini benimseyen iş
letmelerde etkili olabilir. Toplam
kalite sürecine, tedarikçilerin de katı
lı
mcı
lı
ğı
nı
n sağ
lanmasızorunludur. Bir
üretim sürecine giren girdilerin kalitesi ne kadar yüksek olursa, imal edilen
ürünün de kalitesi ve verimlilik o kadar yüksek olacaktı
r. Tedarikçilerin
kusursuz
parça
teminini
sağlayacak
ş
ekilde
yönlendirilmesi
toplam
katı
lı
mcı
lı
ğı
n tamamlayı
cıunsurudur.
 Sistematik Analiz: İ
ş
letmenin süreçlerindeki ve çevresindeki değiş
ikliklere
karş
ı
lı
k vermede tutarlıolmasıiçin uygulanmaktadı
r. Kontrol edilemeyen
varyasyonun varlı
ğı
, süreçlerde aş
ı
rıstokları
n oluş
ması
na ve çevrim süresinin
uzaması
na yol açmaktadı
r. Kalitede kontrol edilemeyen varyasyon ise yüksek
oranlarda hurda ve yeniden iş
leme ile sonuçlanı
r. Her fonksiyon süreçteki
kontrol edilemeyen değiş
kenliklerin azaltı
lmasıiçin incelenmelidir. İ
ş
letmedeki
her çalı
ş
ma bir süreçten oluş
maktadı
r. Amaç, tüm süreçlerin sürekli olarak
iyileş
tirilebileceği bir ortam yaratmaktı
r.
Toplam kaliteyi baş
arı
lıolarak uygulamak isteyen yönetimin, kalite iyileş
tirme
çerçevesinde konularıve kaliteyi kendi yönetim uygulamaları
na dahil etmeleri
gerektiğini anlamasıçok önemlidir (Dale ve Plunkett, 1990:8). Yöneticiler kı
sa süreli
motivasyon programları
ndan geçirilmeli ve kalite iyileş
tirmenin müş
teri sorunları
nı
n
daha hı
zlıbir ş
ekilde saptanmasıanlamı
na geldiğinin bilincine sahip olmaları
sağlanmalı
dı
r. Kalite liderliği, bir ş
irketin pazardaki baş
arı
sı
nıbüyük ölçüde etkiler
(a.g.e).
32
3.3. Kalite Kontrol ve Toplam Kalite Kontrol
Günümüzde karlı
lı
k, verimlilik ve kalite sorunları
na baş
arı
lıçözümler getirip
modern iş
letme yöntemlerini uygulayan firmalarda; kalite kontrol, yalnı
zca belirli kalite
hedeflerine ulaş
ı
lması
nda değil, aynızamanda verimliliğin artı
ş
ı
, maliyetlerin azalması
gibi konularda da iş
letmecinin elindeki en etkili araçlardan biri olmuş
tur (Diken,
1998:3). Kalite Kontrol; verimliliği arttı
rmanı
n yolu ve düş
ük kaliteli ürün problemine
çözüm olarak, üretim yönetiminde ortaya çı
kan iş
letme yönetim metodu ve felsefesi
olarak tanı
mlanmaktadı
r (Kanatsu, 1990:17).
Kalite Kontrol genellikle muayene ile karı
ş
tı
rı
lmaktadı
r. Kalite Kontrolün amacı
standardı
n altı
nda üretim yapmaktan kaçı
nmaktı
r. Oysa muayene, üretim esnası
nda veya
sonrası
nda yapı
lı
r ve amacıüretim yöntemlerinin planlara göre gidip gitmediğini
kontrol etmek ve nerelerde düzeltici önlemlerin alı
nmasıgerektiğim bulmaktı
r (Woolf ve
diğerleri, 1988:163).
Toplam kalite kontrol ise; müş
terilerin bütün ihtiyaçları
nıiktisadi düzeyde
karş
ı
layabilen, pazarlamaya, mühendisliğe, üretim ve hizmete kapsam teş
kil edecek bir
örgütteki farklıgrupları
n kalite geliş
tirme, kaliteyi geliş
tirmeyi devam ettirmeyi bir
bütün halinde bir araya getirmek için kurulan etkin bir sistemdir (Gencel, 2001:184).
Toplam kalite kontrol (TKK) üretim hattıpersoneli, büro personeli, satı
cı
lar ve hizmet
personeli aracı
lı
ğı
yla bütün örgüt iş
görenleri ve iş
çi temsilcileri için pozitif bir kalite
motivasyonunun temel esasları
nısağlamaktadı
r (a.g.e).
Toplam Kalite Kontrol; çeş
itli düzeylerdeki yöneticilere yol gösteren, daha
doğru ve etkin karar vermelerine yardı
mcıolan bir araçtı
r (Kobu, 1987:15). Bu aracı
n
iş
e yarayacak biçimde tasarlanmasıve etkin uygulanabilmesi için, tüketici isteklerinin
saptanmasıve değerlendirilmesi, gerekli teknolojik olanakları
n sağlanması
, iş
letme
içinde olumlu beş
eri iliş
kilerin sürdürülmesi ve kalite ile ilgili kavramları
n bütün iş
çiler
tarafı
ndan eksiksiz ve doğru anlaş
ı
lmasıgerekmektedir (Kobu, 1987:16).
Toplam Kalite Kontrolünün özellikleri aş
ağ
ı
daki gibi sı
ralanabilir (Kanatsu,
1990:20):
33
 Toplam Kalite Kontrolü iyi bir yönetimi teş
vik etmektedir. Bir kuruluş
taki herkes
iyi yönetim metodlan kullanmalı
dı
r.
 Toplam Kalite Kontrolü ürünün kalitesinin veya iş
in kalitesinin yönetiminin
geliş
tirilmesi üzerine yoğunlaş
maktadı
r.
 Toplam Kalite Kontrolünün birincil özelliği her alana uygulanabilmesidir.
 Toplam Kalite Kontrolü istatistiksel metotlara baş
vurmaktadı
r.
 Toplam Kalite Kontrolü politikalarıuygulamakta, rolleri belirlemekte ve
insanlarımotive etmektedir.
Toplam Kalite Kontrol anlayı
ş
ı firma çapı
nda kalite yaklaş
ı
mı olarak
geliş
tirilmiş
, tüm firma ve kurum kültürüne yansı
mı
ş
; baş
ta yönetim olmak üzere tüm
çalı
ş
anları
n paylaş
ı
lan vizyonu haline gelmişve bu hali ile "Toplam Kalite Yönetimi
(TKY)” olarak adlandı
rı
lmaya baş
lanmı
ş
tı
r (Doğ
an, 2000:10).
3.4. Toplam Kalite Yönetimi
Dünya üzerindeki hemen hemen tüm iş
letmeler, üretim süreçlerini geliş
tirip,
buna bağlıolarak kalitelerini yükseltmek suretiyle, hedef pazarlardaki tüketici ve
müş
terilerinin beklentilerini karş
ı
lamaya çalı
ş
maktadı
r (Doğan, 2002:12). Rekabetin bu
anlamda uluslararasınitelik taş
ı
ması
, Toplam Kalite Yönetimi uygulamaları
nı
n da
önemini arttı
rmaktadı
r. İ
ş
letmeler ve ülkeler arası
ndaki uygulama farklı
lı
kları
, ulusal
iş
letmelerin hem iç hem de dı
şpazarlardaki rekabet gücünü etkilemektedir (Doğan,
2002:12). Dolayı
sı
yla iş
letmeler rekabet gücü elde etmek için, daha verimli olma ve aynı
zamanda tüketiciyi tatmin eden ürün ve hizmetleri sunma ihtiyacıiçine girmektedirler
(Rao ve diğerleri, 1996:20).
Günümüzde Toplam Kalite Yönetimi, kalitede mükemmelliğe ulaş
manı
n ve
rekabet gücünü arttı
rmanı
n tek yolu olarak görülmekte ve hatta küreselleş
en pazarda
faaliyet gösteren firmalar için zorunlu olmaktadı
r (Yenersoy, 1997:13).
34
3.4.1. Toplam Kalite Yönetimi Kavramıve Tanı
mı
Toplam Kalite Yönetimi; mükemmellik arayı
ş
ı
, önlemeyi gerçekleş
tirebilmek için
kontroller yapma, etkinlik ve etkenliği arttı
rmak yoluyla müş
teri tatmini sağ
lama gibi
farklış
ekillerde tanı
mlanmı
ş
tı
r (Lakhe ve Mohanty, 1994: 427). Ayrı
ca Toplam Kalite
Yönetimi; tüm faaliyetlerin yürütülmesi sı
rası
nda müş
teri beklentilerini her ş
eyin
üzerinde tutan ve müş
teri tarafı
ndan tanı
mlanan kaliteyi, ürün ve hizmet bünyesinde
oluş
turan bir yönetim biçimi ş
eklinde de tanı
mlanabilir (Doğ
an, 2002:13).
Toplam Kalite Yönetimi üst yönetimin, büyük bir istekle iş
in içinde olması
nıve
gerçek desteğini ifade eder (Ertuğrul, 2004:10). Toplam kalite sistemini yürütmek için
yöneticiler bir yandan müş
terilerin kalite gereksinimini anlamak, bu gereksinimleri
karş
ı
lamak ve hatalıürünleri elimine etmek konuları
nda yapı
lan çalı
ş
malara katı
lı
rken,
diğer yandan da gerekli politikaları
n belirlenmesinin, tüm elemanları
n kendilerini bu
politikaya yakı
n hissetmesinin ve politika hedeflerinin sağlanmasıkonuları
na çalı
ş
ı
r
(Ertuğrul, 2004:10). Çünkü TKY’nin baş
ı
nda insan faktörü yatmaktadı
r (Ertuğrul, 2004:
10). TKY’de yer alan sürekli iyileş
me, sorunları
n analizi ve çözümü ekip oluş
turma,
hedefleri belirleme ve kalite sağlama gibi görevlerin kurum çapı
nda yayı
lı
mı
nı
n
sağlanmasıancak tüm çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
yla sağlanabilir (a.g.e) .
Toplam Kalite Yönetimi’ni benimseyen firmalar hem kalite üstünlüğü hem de
maliyet üstünlüğü elde edebilmektedir, özellikle çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
yla rekabet gücünün
arttı
rı
lması
nda önemli katkı
lar sağlamaktadı
r (Özgen ve Savaş
, 1997:84).
Deming, Juran, Ishikawa, Taguchi, Crosby ve Feigenbaum Toplam Kalite
Yönetiminin öncülerindendir (Rao ve diğerleri, 1996:37). Genel olarak, tüm bu düş
ünürler
aynıfikirde olup, Toplam Kalite Yönetiminin verimliliği arttı
rmayıamaçladı
ğ
ı
nı
, bunun
da müş
teri tatmini ve çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
yla olacağı
nısöylemektedirler (Rao ve diğerleri,
1996:51).
TKY anlayı
ş
ı
nda, bir örgütün bütünündeki kalite değerlendirme araçları
nı
n
kullanı
larak uygulamaya geçirilmesi düş
üncesi vardı
r (Yı
lmaz, 2003:260). TKY
yöneticileri ve çalı
ş
anları
, basit bir kalite kontrol mekanizmasıolarak fonksiyon
35
üstlenmekten ve üretmekten daha çok örgütsel değiş
im için programlıbir yaklaş
ı
m
anlayı
ş
ı
na yöneltmektedir (a.g.e). Bununla birlikte TKY, müş
teri odaklıhizmetlerin
yapı
lması
nıve bu yöndeki iş
birliğini de teş
vik etmekte ve desteklemektedir (a.g.e).
Steimer’a göre her firma kendi kültürü ve yönetim tarzı
na uygun olan yaklaş
ı
mı
geliş
tirmekte ve bu yaklaş
ı
mlar Toplam Kalite Yönetimi sistemlerinin çoğunluğuna
uygun özellikler içermektedir. Bu özellikler ş
uş
ekilde sı
ralanabilir (Steimer, 1990:40).
 Müş
teride Odaklaş
ma
 Sürekli Geliş
me
 Etkin Desteleme ve Üst Yönetimin Gereksinimi
 Tüm Çalı
ş
anları
n Katı
lı
mı
 Değerlendirilebilir Hedefler
 İ
nsanlarca Tanı
nmayıSağlamak
 Eğitim
Toplam Kalite Yönetimi, çalı
ş
anları
n işyerlerinde en iyi performansıgöstermek
istedikleri, yöneticinin de sistemi sürekli iyileş
tirme yoluyla onlara destek vermeye
gönüllü olduğu bir yapı
lanma modeline dayalıolarak geliş
miş
tir.
Toplam kalite yönetiminin yapı
sıdikkate alı
narak ayrı
ntı
lıbir tanı
mlama ş
u
ş
ekilde yapı
labilir (Çoban, 2004:87):
“TKY, müş
teri ihtiyaç, istek ve beklentilerinin karş
ı
lanmasıve işsonuçları
nda
mükemmelliğe ulaş
ı
labilmesi için tüm süreçlerde kusursuzluğun, sı
fı
r hata prensibine
dayalıolarak sürekli kı
lı
nması
nıve bu sürekliliğin iş
letmenin tüm iç ve dı
şçevresinin
katı
lı
mıile gerçekleş
tirilmesini hedefleyen; yönetsel ve organizasyonel yapı
da insan
unsurunu sürekli eğitim ve grup çalı
ş
masıyoluyla ön plana çı
karan; sürekli geliş
me
ilkesiyle iş
letmenin rekabet gücünü arttı
rmayıamaçlayan; bütün bunları
nda, ancak en
üst düzeyde sorumluluk bilincine sahip bir liderlik anlayı
ş
ı
yla gerçekleş
tirilebileceğini
savunan çağdaşbir yönetim anlayı
ş
ı
dı
r.”.
36
Bu tanı
mda TKY felsefesinin ilkeleri ve teknikleri ile bir bütün olduğu ve
kuruluş
ta alı
nan her kararı
n, sürdürülen her faaliyet ve sürecin ürün kalitesi üzerinde
etkileyici bir role sahip olduğu ifade edilmektedir (Çoban, 2004: 87).
Özetle Toplam Kalite Yönetimi, "tüm süreçlerin, ürünlerin ve hizmetlerin tam
katı
lı
m yoluyla geliş
tirilmesi, iç ve dı
şmüş
teri tatmininin arttı
rı
lmasıve müş
teri
bağ
lı
lı
ğı
nı
n yaratı
lması
nı
n sağlanmasıamacı
yla iş
letmede alı
nan sonuçları
n sürekli
iyileş
tirilmesine dayanan, müş
teri beklentilerim her ş
eyin üstünde tutan ve müş
teri
tararı
ndan tanı
mlanan kaliteyi, tüm faaliyetlerin yürütülmesi sı
rası
nda ürün ve hizmet
bünyesinde oluş
turulan modern bir yönetimdir (Yükçü, 1998:474,475).
3.4.2. Toplam Kalite Yönetimin Özellikleri ve Firmalara Sağladı
ğıYararlar
Toplam Kalite Yönetimini daha iyi kavramak için özellikleri aş
ağı
daki gibi
sı
ralanmaktadı
r (Köseoğlu ve diğ
erleri, 1994:22):
•
Toplam Kalite Yönetimi müş
teri yönelimine ve müş
teri ihtiyaçları
nıkarş
ı
lama ve
tatmin etmeye dayanmaktadı
r.
•
Toplam Kalite Yönetimi bir örgütün uzun dönemli taahhüdünü gerektirir.
•
Toplam Kalite Yönetimi yönetim hamlesidir.
•
Toplam Kalite Yönetimi insanlar üzerinde odaklaş
ı
r ve amacıkaliteye dayalıbir
kültür üretmektir.
•
Toplam Kalite Yönetimi bir örgütteki insanları
n genel bir amaca doğru
motivasyonuna ihtiyaç gösterir.
•
Toplam Kalite Yönetimi grup çalı
ş
masıodaklı
dı
r.
•
Müş
teri tatminini arttı
rmada sürekli geliş
me gereklidir ki buda müş
teri ihtiyaç ve
beklentilerini anlayarak gerçekleş
tirilir.
Kalite, firmalara maliyet, hı
z ve rekabet gücü üstünlüğü sağlamakta olup, bu
kadar önemli olan kaliteyi sağlamanı
n yolu da Toplam Kalite Yönetimi uygulaması
dı
r
(Yükçü, 1998:475). Toplam Kalite Yönetimi firmaları
n baş
arı
sı
nı
, rekabet gücünü,
verimliliğini, üretim kalitesini arttı
rmakta, sürekli geliş
me, çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
,
motivasyonu ve eğitimi, yaygı
n faaliyetler, hataları
n önlenmesi, ürün ve pazar çeş
itliliği
37
sonucu olarak firmalara yüksek kalite, düş
ük maliyet ve yüksek rekabet gücü
sağlamaktadı
r (a.g.e). Küreselleş
en pazarda firmaları
n rekabet gücü elde edebilmeleri
için klasik yönetim anlayı
ş
ıyerine Toplam Kalite Yönetimi anlayı
ş
ı
nıbenimsemesi
gerekir (Yükçü, 1998:475).
TKY’nin özelliklerini açı
kladı
ktan sonra TKY felsefesini benimsemenin
firmalara sağladı
ğıyararlar ş
uş
ekilde sı
ralanabilir (Özgen ve Savaş
, 1997:85):
•
Toplam Kalite Yönetiminde girdiler ve ürünler bütün proseslerde kontrol
edildiğinden, ürün ve hizmetlerin kalitesinin yükseltilmesiyle hatalıürün sayı
sı
azalı
r.
•
Kalite ile ilgili müş
teri ş
ikayetleri azalı
r. Çünkü ş
ikayetler ürünlerin
bozulmasısonucu ortaya çı
kmakta ancak TKY ile hatalı ürün
sayı
sı
azaldı
ğı
ndan müş
teri ş
ikayetleri de azalmaktadı
r.
•
Müş
terilerin güveni ve tatmin düzeyi artar. Yüksek kaliteli ve iyi tasarlanmı
ş
ürüne sahip olan müş
terinin güveni ve tatmin derecesi artar.
•
Kaynak israfıve maliyetler azalı
r. TKY kaynakları
n etkin bir ş
ekilde
kullanı
lması
nısağlayarak fire ve hurda miktarı
nı
n azalması
nısağlar.
•
Kalite güvence sistemi kurulur ve yeni müş
teriler edinilir. Günümüz
iş
letmelerinde ISO 9000 serisi standartlarıToplam Kalite Yönetimine doğ
ru ilk
adı
mıoluş
turmaktadı
r.
•
Şikayetlere çok hı
zlıbir ş
ekilde cevap verilerek, bunları
n tekrar oluş
ması
engellenir.
•
Kaynakları
n etkin kullanı
mıile birim maliyetler azalı
r ve katma değer
verimliliği artar.
•
Üretim miktarıartar ve rasyonel üretim planlarıhazı
rlamak mümkün hale gelir.
•
Araş
tı
rma ve test maliyetleri düş
er. Toplam Kalite Yönetimini uygulayan
firmalarda yöneticiden iş
çiye kadar herkes kaliteden sorumludur, bu iş
ler
için ayrıkiş
iler görevlendirilmeyeceğinden maliyetler düş
er.
•
Firma için, hem birimler hem de kiş
iler arası
ndaki bilgi akı
ş
ıdaha düzenli hale
gelir.
•
Araş
tı
rma- Geliş
tirme faaliyetleri hı
zlanı
r.
•
TKY ile müş
teri taleplerinin karş
ı
lanması
nda esneklik sağlanı
r.
38
•
Üretim akı
ş
ı
yla ilgili olarak, süreç içinde yer alan iş
lemlerin sayı
sıazalı
r.
•
Müş
teriye hizmet artar ve ürün teslim süreleri kı
salı
r.
•
İ
ş
çi ve iş
veren iliş
kilerinin düzelmesini sağ
lar.
Toplam Kalite Yönetimi anlayı
ş
ıile kaliteyi sağlama amacı
yla kullanı
labilecek
istatistiksel süreç kontrol, kalite kontrol çemberleri, öneri ve özendirme, sı
fı
r hata ve
sı
fir stok uygulamalarıgibi teknikler geliş
tirilmişolup, bu geliş
meler kalite sağlamanı
n
yanı
nda, üretim süreçlerinin kı
salması
, hurda ve firelerin ortadan kalkması
, hatalı
üretimin sı
fira yaklaş
ması
, stokları
n en düş
ük düzeye inmesi, müş
teri derecesinin
arttı
rı
lmasıve iş
letmenin güven kazanmasıgibi iş
letme etkinliğ
ini arttı
rı
cısonuçlar
sağlamaktadı
r (Özgen ve Savaş
, 1997:85).
3.4.3.Toplam Kalite Yönetimi İ
lkeleri
Avrupa Kalite Yönetim Vakfı(EFQM) tarafı
ndan; "müş
teri memnuniyetinin,
çalı
ş
anları
n memnuniyetinin ve toplumda olumlu bir e t k i n i n sağlanabilmesi için
politika ve stratejilerin, çalı
ş
anları
n, kaynakları
n ve süreçlerin uygun bir liderlik
anlayı
ş
ı
yla yönetilmesi ve yönlendirilmesi" olarak tanı
mlanan toplam kalite yönetiminin
sekiz evrensel ilkesinin her biri, yeni standartları
n özüne yerleş
tirilmeye çalı
şı
lm ı
ş
tı
r.
Bu ilkeler ş
unlardı
r (Arı
kbay ve Bozkurt, 2002:7-10 ):
 Müş
teri OdaklıOrganizasyon: Organizasyonlar müş
terilerine bağı
mlı
dı
r ve
bu nedenle müş
terilerinin bugünkü ve gelecekteki ihtiyaçları
nıanlamalı
,
müş
teri ş
artları
nıkarş
ı
lamak ve beklentileri aş
maya yönlenmelidir. Bu ilkenin
uygulanabilmesi için; müş
terilerin ihtiyaç ve beklentilerinin tam olarak
anlaş
ı
lması
, ilgili tarafları
n ihtiyaçları
na dengeli bir yaklaş
ı
mı
n sağlanması
,
müş
teri memnuniyetinin ölçülmesi ve müş
teri iliş
kilerinin yönetilmesi
gerekmektedir.
 Liderlik: Liderler amaç birliği yaratı
r ve organizasyonun yönünü belirler.
Liderler, insanları
n organizasyonun amaçları
na ulaş
mak için tam olarak katkı
da
bulunmaları
nısağlayacak bir ortam yaratmak ve bu ortamısürdürmek
zorundadı
r. Bu ilkenin uygulanabilmesi; proaktif davranmayı
, kuruluş
un
39
geleceğine yönelik açı
k bir vizyonu, organizasyonun her düzeyinde etik rol
modelleri oluş
turulması
nı
, güven ortamıyaratı
lması
nı
, korkunun ortadan
kaldı
rı
lması
nı
, açı
k ve dürüst bir i l et i şi m i , çalı
ş
anlar için amaç ve hedeflerin
belirlenmesini, bu doğrultuda eğitim ve öğretim olanakları
nı
n yaratı
lması
nıve
katkı
ları
nı
n takdir edilmesini gerektirmektedir.
 Çalı
ş
anları
n Katı
lı
mcı
lı
ğı
: İ
nsanlar, bir organizasyonun vazgeçilmez ve en
değerli
varlı
kları
dı
r, onları
n katı
lı
mcı
lı
ğı
nı
n tam
olarak
sağlanması
,
yeteneklerinin organizasyonun amaçlarıiçin kullanı
lmasısonucunu getirir. Bu
ilkenin uygulanabilmesi; çalı
ş
anları
n sorun çözme konusunda sahiplenme ve
sorumluluk
anlayı
ş
ları
nı
n geliş
tirilmesini,
yeterlilik
geliş
tirmede
fı
rsat
sağ
lanması
nı
, ekip çalı
ş
maları
yla bilgi ve deneyimin özgürce paylaş
ı
ldı
ğı
ortamları
n yaratı
lması
nı
, yapı
lan iş
ten tatmin olunması
nıve organizasyonun bir
parçasıolmaktan mutluluk duyulması
nıgerektirmektedir.
 Süreç Yaklaş
ı
mı
: Kaynaklar ve faaliyetler bir süreç olarak yönetildiği zaman
arzu edilen sonuçlara daha etkili bir ş
ekilde ulaş
ı
lı
r. Bu ilkenin uygulanabilmesi
için; süreçlerin, girdi ve çı
ktı
ları
nı
n tanı
mlanmasıve ölçülmesi, sürecin
organizasyonun fonksiyonlarıile olan ara kesitlerinin tanı
mlanması
, sürecin
yönetilmesi için sorumluluk ve yetkilerinin belirlenmesi, sürecin iç ve dı
ş
müş
terilerinin, tedarikçilerinin ve ilgili tarafları
nı
n belirlenmesi, sürecin
sonuçları
nı
n ve etkilerinin değerlendirilmesi, süreç tasarı
mı
nda iş
lem
basamakları
nı
n, faaliyetlerin, iş akı
ş
ları
nı
n, kontrol kriterlerinin, eğitim
ihtiyaçları
nı
n, yöntemlerin, enformasyonun, materyallerin ve kaynakları
n göz
önüne alı
nmasıgerekmektedir.
 Yönetime Sistem Yaklaş
ı
mı
:Belirli bir amaç için karş
ı
lı
klıetkileş
im
içerisindeki süreçlerin bir sistem olarak tanı
mlanması
, anlaş
ı
lması ve
yönetilmesi organizasyonun etkililiğini ve etkenliğini iyileş
tirir. Bu ilkenin
uygulanabilmesi için; sistemin belli bir amacı etkileyen süreçlerinin
tanı
mlanması
, amaca en etken ş
ekilde ulaş
masıiçin yapı
landı
rı
lması
, süreçleri
arası
ndaki
karş
ı
lı
klı bağı
mlı
lı
kları
n
anlaş
ı
lması
, kaynak
kı
sı
tları
nı
n
belirlenmesi, ölçme ve değerlendirme yapı
larak sürekli iyileş
tirilmesi
gerekmekledir.
 Sürekli İ
yileş
tirme: Ürünler, süreçler ve sistemler için sürekli iyileş
tirme
40
organizasyon açı
sı
ndan kalı
cıbir amaç olmalı
, organizasyonda çalı
ş
an herkese
PUKÖ (planla, uygula, kontrol et, önlem al) döngüsü, sorun çözme, süreçlerin
yeniden yapı
landı
rı
lmasıgibi konularda eğitim ve öğretim verilmelidir. Bu
ilkenin uygulanabilmesi için; "ürünler, süreçler ve sistemler için sürekli
iyileş
tirme" organizasyondaki herkes için bir amaç olmalı
, "aş
amalıiyileş
tirme"
ve "atı
lı
mcıiyileş
tirme" kavramlarıuyumlandı
rı
lmalı
, potansiyel iyileş
tirme
alanları
nı
n tanı
mlanması için mükemmellik kriterlerine göre periyodik
değerlendirmeler yapı
lmalı
, bütün süreçler e t k i l i l i k ve etkenliğini artı
rmak
için
iyileş
tirilmeli,
önlemeye
dayalı faaliyetler
yaygı
nlaş
tı
rı
lmalı ve
iyileş
tirmelerin izlenmesi için ölçütler ve hedefler oluş
turulmalı
dı
r.
 Karar Almada Gerçeklere DayalıYaklaş
ı
m: Etkili karar alma, doğru ve
güvenilir verilerin derlenmesine ve enformasyonun analizine dayandı
rı
lmalı
dı
r.
Bu ilkenin uygulanabilmesi için; amaçlara iliş
kin ölçümlerin yapı
lması
, veri ve
enformasyonun toplanmasıve yeterince doğru, güvenilir, kolayca ula ş
ı
labilir
olması
nı
n sağlanması
, geçerli yöntemler kullanı
larak analiz edilmesi, uygun
istatistiksel tekniklerin kullanı
mı
nı
n değerinin anlaş
ı
lması
, tutarlıanaliz
sonuçlarıile deneyim ve sezginin dengelenmesi sonucunda karar alı
nmasıve
eyleme geçilmesi gerekmektedir.
3.4.4.Klasik Yönetim Anlayı
ş
ıve TKY ‘nin Karş
ı
laş
tı
rı
lması
Klasik yönetim yaklaş
ı
mı
nı
n amacı
; belli bir standart oluş
turmak ve belirlenen
standartlara göre üretimi gerçekleş
tirerek denetim altı
na almaktı
r (Kendirli ve Çağı
ran,
2002:131). TKY hiç bir standardıkabul etmeyen sürekli geliş
tirme ve iyileş
tirmeyi
amaçlamaktadı
r. TKY yaklaş
ı
mı
na göre hemen hemen her konuda klasik yönetim
yaklaş
ı
mı
nı
n neredeyse tamamen tersine çevrilmesi gereği ortaya çı
kacaktı
r (a.g.e).
Klasik yönetim anlayı
ş
ı
nda, yönetimin esası
nı"emir ver ve kontrol et"prensibi
oluş
turmaktadı
r (Gencel, 2001:172).Bu anlayı
ş
a göre yöneticiler, sistemi kendi değer
yargı
ları
na göre oluş
turarak çalı
ş
anla belli bir mesafe tutmak sureti ile katıbir hiyerarş
ik
anlayı
ş
a göre yönetmektedirler (a.g.e). Bu ş
ekilde astları
n üstlere daha saygı
lıolacağı
,
yöneticilerin
astları
n çalı
ş
maları
nı daha
objektif
olarak
değ
erlendirebileceği
41
varsayı
lmaktadı
r. Bu anlayı
şmodern yönetim (toplam kalite yönetimi) anlayı
ş
ı
yla
değiş
erek, yetkilerin devredildiği, takı
m çalı
ş
ması
nı
n esas olduğu bir anlayı
ş
a
dönüş
mektedir (a.g.e).Klasik yönetim anlayı
ş
ıve TKY arası
ndaki farklar aş
ağı
daki
tabloda belirtilmektedir.
Tablo 3.1 Klasik Yönetim Anlayı
ş
ıve TKY’nin Karş
ı
laş
tı
rı
lması
KLASİ
K YÖNETİ
M ANLAYIŞI
"Muayeneye" dayalıkalite
Yüksek kalite ile artan maliyet
Optimum stok
Spesifikasyon limitleri arasıüretim
Sorunlar çı
ktı
kça çözüm geliş
tiren yönetim
Azami uzmanlaş
ma ile sistem geliş
tirme yaklaş
ı
mı
Fonksiyonları
n kesin ayrı
mı
na dayalıorganizasyon
Kabul edilebilir hata düzeyini hedefleyen üretim
Ödül ve cezaya dayalımotivasyon
Hiyerarş
iye dayalıöncelikler
Rekabete dayalıtedarik sistemi tedarik
Kar maksimizasyonunu güdülemeye yönelik
motivasyon
TKY ANLAYIŞI
"Önlemeye" dayalıkalite
Yüksek kalite ile düş
en maliyet
Sı
fı
r stok
Hedefe uygun üretim
Olasısorunlarıdüş
ünüp, önleyen yönetim
İ
ş
birliği ile sistem geliş
tirme yaklaş
ı
mı
İ
ş
e ideal esnek kalı
plıorganizasyon
Sı
fı
r hatayıhedefleyen üretim
Çalı
ş
manı
n takdirine dayalımotivasyon
Müş
teri tatminine dayalıöncelikler
Karş
ı
lı
klıanlayı
ş
a ve güvene dayalısistemi
Yüksek kaliteyi sağlamayıhedefleyen
motivasyon
Standartlara göre ürün kalitesi
K.K. Fonk.nun sorumluluğunda ürün tasarı
mı
sorumluluğunda kalite güvencesi
ARGE ve pazarlamanı
n sorumluluğunda ürün
tasarı
mı
Optimum fire veya yeniden iş
leme
Optimum 1./2. Kalite oranı
Evrimsel hı
zla geliş
me
Yüksek verimli üretim süreçleriyle randı
man artı
ş
ı
Müş
teri beklentilerine göre ürün kalitesi
Tüm çalı
ş
anları
n ve yönetimin
İ
ş
baş
ıeğitimi ile sağ
lanan tecrübe
İ
ş
baş
ıeğitimi kadar temel eğ
itimle de
geliş
tirilen bilgi ve beceri
Fayda/Maliyet analizine dayalıiş
letme kararları
Kaliteyi geliş
tiren her uygulamayı
benimseyen yönetim
İ
ş
i en iyi bilenin yönetici olması
İ
ş
e en yakı
n olanı
n o iş
i bildiğine inanan
yaklaş
ı
m
Hatalıuygulamalarıönlemek için prosedürler
geliş
tirme
Çalı
ş
anları
n fikirleriyle hataları
n önlenmesi
Tecrübe inisiyatife dayalıyönetim kararları
İ
statistik ve kantitatif analizlere dayalı
yönetim kararları
Performansa göre ücret
Kaynak: Kendirli ve Çağı
ran,2001:132
Performansı
n takdir edilmesi
Tüm üretim ve satı
şfonksiyonları
nı
n
katkı
sı
yla ürün tasarı
mı
Sı
fı
r fire veya yeniden iş
leme
Sadece 1. Kalite üretim
Devrimsel hı
zla geliş
me
Yeni ürün tasarı
mıile sağlanan randı
man
artı
ş
ı
.
42
3.4.5.Toplam Kalite Yönetim Sisteminin Geliş
tirilmesi
Bir kalite yönetim sisteminin geliş
tirilmesi ve uygulanması
, aş
ağı
dakileri de
içeren birçok adı
mdan oluş
ur (Arı
kbay ve Bozkurt, 2002:13):
 Müş
terilerin ve diğer il gili kesimlerin ihtiyaç ve beklentilerinin belirlenmesi,
 Organizasyonun kalite politikasıile kalite amaçları
nı
n belirlenmesi,
 Kalite amaçları
na u l aşı
l m a s ıi ç i n gerekli olan süreçlerin ve sorumlulukları
n
belirlenmesi,
 Kalite amaçları
na u l a şı
l m a s ıi ç i n gerekli olan kaynakları
n belirlenmesi ve
temin edilmesi,
 Her sürecin etkililiği ile etkenliğinin ölçülmesi için gerekli yöntemlerin
belirlenmesi,
 Bu ölçütlerin her sürecin etkililiği ile etkenliğinin belirlenmesi için uygulanması
,
 Uygunsuzlukları
n önlenmesi ve nedenlerinin ortadan kaldı
rı
lmasıiçin araçları
n
belirlenmesi
 Kalite yönetim sisteminin sürekli olarak iyileş
tirilmesi için bir sürecin
oluş
turulmasıve uygulanması
Bu tür bir yaklaş
ı
m, mevcut kalite yönetim sisteminin sürdürülmesi ve
iyileş
tirilmesi için de uygulanabilir özelliğe sahiptir. Bu yaklaş
ı
mıuyarlayan bir
organizasyon, süreçlerinin yeterliliği ile ürünlerinin kalitesi konusunda güven yaratı
r ve
sürekli iyileş
tirme çalı
ş
malarıiçin bir temel oluş
turur. Bunun sonucunda müş
terilerin ve
diğer ilgili kesimlerin memnuniyetini sağlayarak organizasyonunun performans düzeyini
yükseltebilir.
43
3.4.6. Toplam Kalite Yönetimine Ulaş
mak için Kullanı
lan Yöntemler
Toplam kalite yönetimine ulaş
mak için kullanı
lan yöntemleri yedi baş
lı
k altı
nda
toplanabilmektedir. Bunlar aş
ağı
daki ş
ekilde sı
ralanmaktadı
r (Gencel, 2001:182);
 Kalite çemberleri
 Benchmarking (kı
yaslama)
 Toplam Kalite Kontrol
 Kalite Güvence Sistemi
 Tam Katı
lı
m
 Örgüt Kültürü
 Veriler ve İ
statistiki Süreç Kontrolü
Toplam
kalite
yönetimine
ulaş
mak
için
kullanı
lan
yöntemler
aş
ağı
da
açı
klanmaktadı
r.
3.4.6.1. Kalite Çemberleri
Toplam kalite yönetiminin en temel özelliklerinden birisini takı
m çalı
ş
ması
oluş
turmaktadı
r (Gencel, 2001:182). Kalite kontrolleri bir anlamda kalitenin nası
l
arttı
rı
labileceğini iyi bilen kiş
ilerin faaliyetleri gerçekleş
tirmesidir. İ
ş
te kuruluş
larda
çalı
ş
anları
n, işsüreçlerinin ve kalitenin geliş
tirilmesine katı
lı
mları
nı
n sağlanarak için
küçük çalı
ş
ma gruplarıoluş
turulmaktadı
r (a.g.e).
Kalite çemberlerinin amaçlarıaş
ağı
daki ş
ekilde sı
ralanabilir (Doğan, 2000:10) :

Kuruluş
un geliş
mesine katkı
da bulunmak,

İ
ş
yerini yaş
anmaya değer, anlamlıbir ortam haline getirmek,

İ
nsana saygı
yıartı
rmak ve iş
gücünün sonsuz yeteneklerinden tam olarak
yararlanmayısağlamak,

Bu genel amaçları
n yanı
nda alt amaçlar ise:

Ustabaş
ı
nı
n önderlik ve atölye yönetimindeki yeteneklerini gelittirmek,
44

Üretim sürecinin çeş
itli aş
amaları
nda görev alan tüm çalı
ş
anları
n motivasyonunu
yükseltmek ve sorunlara daha duyarlıhale getirmek,

Tepe yönetimden, en alt düzeydeki çalı
ş
ana kadar tüm örgütte kalite bilincini
yaygı
nlaş
tı
rmak.
Kalite çemberlerinin belirlenen hedeflere ulaş
abilmeleri için oluş
turulacak
çalı
ş
ma grupları
nı
n gönüllüler arası
ndan seçilmesi, grup üyelerinin dayanı
ş
ması
,
grupları
n yönetim tarafı
ndan desteklenmesi ve sürekli eğitilmeleri gerekmektedir
(a.g.e).
3.4.6.2. Benchmarking (Temel Alma, Kı
yaslama)
Benchmarking, performans düzeyini arttı
rmak için bir organizasyonun kendi
içinde ve/veya diğer organizasyonlardaki en iyi uygulamayıtespit ederek kendi
organizasyonuna uyarlaması
dı
r (Gencel, 2001:183). Benchmarking, sadece kı
yaslama
yapmak değildir. Bu çerçevede benchmarking kavramı
nıen iyi uygulamaları
n
adaptasyonu olarak tanı
mlanabilmektedir (a.g.e).
Bencmarking’ in yararlarıaş
ağı
daki gibi sı
ralanmaktadı
r (Doğan, 2000:13):

Mükemmele ulaş
mak amacı
yla sürekli iyileş
tirmeye önem veren bir kültür
yaratı
lması
,

Yaratı
cı
lı
ğı
n geliş
tirilmesi,

Dı
şçevredeki değiş
ikliklere duyarlı
lı
ğı
n artı
rı
lması
,

Mevcut olanla yetinmek yerine sürekli iyileş
tirmek yönünde sabı
rsı
zlı
k ortamı
yaratı
lması
,

Üzerinde çalı
ş
ı
lacak alanları
n önceliklerinin belirlenmesi,

İ
ş
letmeler arası
nda en iyi uygulamaları
n paylaş
ı
lmasıolarak sı
ralanabilir.
Benchmarking uygulaması
nda hedef en iyi olabilmektir. Kı
yaslama süreci; en iyi
uygulamayıyapan firma veya birimin tespit edilmesi, hedefi baş
armak için programlar
ve projelerin oluş
turulması
, performansı
n izlenmesi aş
amaları
ndan geçmekte ve bu
döngü sürekli olarak tekrar edilmektedir.
45
3.4.6.3. Toplam Kalite Kontrol
Toplam Kalite Kontrol, bir organizasyondaki değiş
ik grupları
n kalite geliş
tirme,
kaliteyi koruma ve kalite iyileş
tirme çabaları
nımüş
teri tatminini de göz önünde tutarak
üretim ve hizmeti en ekonomik düzeyde gerçekleş
tirebilmek için birleş
tiren etkili bir
sistem olarak tanı
mlanmaktadı
r (Ishikawa, 1995:92). Toplam Kalite Kontrol;
pazarlama, tasarı
m, üretim, kontrol ve sevkı
yat bölümleri de dahil olmak üzere bütün
bölümlerin katı
lı
mı
nıgerektirmektedir (a.g.e).
Toplam Kalite Kontrol; çeş
itli düzeylerdeki yöneticilere yol gösteren, daha
doğru ve etkin karar vermelerine yardı
mcıolan bir araçtı
r (Kobu, 1987:15). Bu aracı
n
iş
e yarayacak biçimde tasarlanmasıve etkin uygulanabilmesi için, tüketici isteklerinin
saptanmasıve değerlendirilmesi, gerekli teknolojik olanakları
n sağlanması
, iş
letme
içinde olumlu beş
eri iliş
kilerin sürdürülmesi ve kalite ile ilgili kavramları
n bütün iş
çiler
tarafı
ndan eksiksiz ve doğru anlaş
ı
lmasıgerekmektedir (Kobu, 1987:15-16).
Kalite kontrol, sistemleri mükemmelleş
tirmek aracı
ğı
yla sürekli geliş
me
sağlamaktadı
r (Gencel, 2001:184). TKK, iş
letmenin bütün girdilerinin (bilgi, malzeme,
iş
çilik ve ekipman) kalitesinin iyileş
tirilmesine dayandı
rı
lı
r. Girdilerin kalitesi
yükseldikçe, süreçlerde kusurlu oluş
umu engellenecektir ve böylece kusurlar bir sonraki
sürece geçmeyeceği için, her sürecin etkinliği en üst düzeyde olacaktı
r (a.g.e).
Toplam Kalite kontrolü ile organizasyondaki değiş
ik grupları
n kalite geliş
tirme,
kaliteyi koruma çabaları
nımüş
teri tatminini de göz önünde bulundurarak üretim ve
hizmeti
en
ekonomik
düzeyde
gerçekleş
tirebilmeleri
için
etkili
bir
sistem
oluş
turulmaktadı
r (a.g.e).
3.4.6.4. Kalite Yönetim Sistemleri (Kalite Güvence Sistemi)
Kalite yönetim sistemi, organizasyonun yönetim sisteminin, ilgili kesimlerin
ihtiyaç, beklenti ve koş
ulları
nıkarş
ı
lamak için kalite amaçları
na iliş
kin olarak çı
ktı
lar
(sonuçlar) üzerine odaklanan bölümüdür (Arı
kbay ve Bozkurt, 2002:7). Kalite amaçları
46
organizasyonun büyüme, sermaye, karlı
lı
k, çevre ve işsağlı
ğ
ı
- güvenliği konusundaki
diğer amaçları
nı
n tamamlayı
cı
sı
dı
r (a.g.e). Organizasyonunun yönetim sisteminin
değiş
ik bölümleri, kalite yönetim sistemi ile ortak unsurlarıkullanı
larak tek bir yönetim
sistemi
ş
eklinde
bütünleş
tirilebilir.
Böylece
tamamlayı
cı amaçları
n tanı
mlanması ve
planlanan,
kaynakları
n dağı
lı
mı
,
organizasyonun
genel
etkinliğinin
değerlendirilmesi kolaylaş
ı
r (Arı
kbay ve Bozkurt, 2002:7).
Organizasyonları
n müş
teri beklentilerine cevap verirken sahip olduklarıkalite
sisteminin belirli standartlara endekslenmesi kuruluşve müş
teri açı
sı
ndan ilerleyen
zamanlarda da mal ve hizmetlerde yine aynıkalitenin bulunacağ
ıinancı
nısağlamaktadı
r
(Gencel, 2001:186). Aynızamanda da kuruluş
un üretmişolduğu mal ve hizmetleri ilk
defa kullanacak olan müş
terilerde üretilen mal ve hizmetin belirli kalitede olduğu
izleniminin oluş
ması
nısağlayacaktı
r (a.g.e).
Bu standartları
n baş
ı
nda gelen ISO 9000 standartları
, müş
teri gereksinmelerine
en iyi cevap verebilecek bir yapı
nı
n kurulması
nısağlamaktadı
r. Böylece aynıamaca
hizmet eden toplam kalite yönetimine bir taban oluş
turmaktadı
r. ISO 9000 standartları
,
karlı
lı
ğıve verimliliği arttı
rdı
ğı
, etkin bir yönetim sağladı
ğı
, müş
terilerce talep edildiği
için büyük önem taş
ı
maktadı
r (Gencel, 2001:186). ISO 9000 standartları
nı
n bir takı
m
temel özellikleri bulunmaktadı
r. Bu özellikler ş
uş
ekilde sı
ralanabilmektedir (a.g.e).
 Yönetimin sorumluluğu,
 Kalite sistemi,
 Sözleş
menin gözden geçirilmesi,
 Tasarı
m kontrolü,
 Doküman ve veri kontrolü,
 Satı
n alma,
 Müş
terilerin temin ettiği ürünün kontrolü,
 Ürün tanı
mıve izlenebilirliği,
 Proses kontrol,
 Muayene ve deney,
 Muayene, ölçme ve deney teçhizatı
nı
n kontrolü,
 Muayene ve deney durumu,
47
 Uygun olmayan ürünün kontrolü,
 Düzeltici ve önleyici faaliyetler,
 Taş
ı
ma, depolama, ambalajlama, muhafaza ve sevkı
yat,
 Kalite kayı
tları
nı
n kontrolü,
 Kuruluşiçi kalite tetkikleri,
 Eğitim,
 Servis,
 İ
statistik teknikleri.
3.4.6.5 Tam Katı
lı
m
Tam katı
lı
m, organizasyondaki tüm çalı
ş
anları
n sorunları
nı
n çözümü, süreçlerin
geliş
tirilmesi ve hedeflere ulaş
tı
rı
lmasıiçin stratejik açı
klı
ğı
n kapatı
lması
na, zihinsel
gücünü katarak arttı
rı
lması
na ve etkileş
im halinde gerçekleş
tirilmesine katkısağlayan
etkinlikler bütünüdür (Yı
ldı
rı
m, 2002:46).
Toplam kalite yönetiminde, herkesin etkin katı
lı
mıönemlidir. Katı
lı
m, sadece
kalitede sürekli geliş
im için değil, motivasyon arttı
rı
cıve eğitsel katkı
sıbakı
mı
ndan da
önemlidir (Gencel, 2001:188). Personelin motivasyonu, yerine getirecekleri görevleri ve
bunları
n faaliyetleri destekleme ş
eklini anlamayla baş
lar. Kalite çalı
ş
maları
na herkesin
katı
lı
mı
nısağlayacak bir takı
m ruhunun oluş
turulmasıkaliteyi arttı
rmakla kalmaz, aynı
zamanda kiş
ilere yüksek bir moral de sağlar (a.g.e).
TKY anlayı
ş
ı
nı
n temelinde birlikte hareket etme ve birlikte karar verme temel
prensip olarak kabul görür (Yı
ldı
rı
m, 2002:198). Genişkatı
lı
mlıkalite yönetimi olarak
da ifade edilen bu ilke bir organizasyonda kiş
ilerin kendilerini gurup amaçları
na katkı
da
bulunmaya ve onlar için sorumluluk paylaş
maya yüreklendiren bir grup ortamı
nı
n içine
zihinsel ve duygusal yönler katmaktadı
r (a.g.e).
Toplam kalite yönetiminde tam katı
lı
m, kalitenin herkesin iş
i olduğ
u anlayı
ş
ı
na
dayanmaktadı
r. Bu nedenle toplam kalite yönetimi önceliği insana vermektedir. Böyle
bir yaklaş
ı
m ile yöneticiler ve tüm personel daha etkin ve verimli çalı
ş
maktadı
rlar.
48
3.4.6.6. Örgüt Kültürü
Günümüzde kültürle ilgili olan, herkesi tatmin edecek ş
ekilde yapı
lmı
şbir kültür
tanı
mıbulmak zordur (Köse ve diğerleri, 2001:221). Çünkü; bireysel ve toplumsal
hayatı
n bir ürünü olan kültür, yine bireysel ve toplumsal hayatısürekli olarak
etkilemektedir. Kültür, en genişanlamı
yla bir toplumun tüm yaş
am biçimidir. Taylor’a
göre kültür bilgi, inanç, sanat, ahlâk, hukuk ve örf ve adetlerden ve insanı
n toplumun bir
üyesi olarak elde ettiği bütün yeteneklerden oluş
muşbir bütündür (Köse ve diğerleri,
2001:221).
Örgüt kültürü, "bir grubun kendi içinde bütünleş
me ve dı
şçevreye uyum
sorunları
nıçözerken yarattı
ğıve geliş
tirdiği; yeni üyelerine algı
lama, düş
ünme ve
hissetme yolu olarak aktardı
ğıvarsayı
mlar ve inançlar bütünü'' olarak tanı
mlanmaktadı
r
(Erdem ve İ
ş
baş
ı
, 2001:34).
Kültür örgüt içinde çalı
ş
anlar o örgütün amaçları
na ve çalı
ş
anlarıda birbirine
bağlayı
cıbir rol oynar. Dolayı
sı
yla, örgütün amaç, karar, strateji, plan ve politikaları
nı
n
oluş
turulması
nda ve baş
arı
sı
nda kültürün önemli bir yeri ve önemi vardı
r (Köse ve
diğerleri, 2001:222).
Toplam kalite yönetimindeki kalite kültürü yalnı
zca örgütteki herkesin çoğu
zaman kalite kavramı
yla düş
üneceği, hareket edeceği ve kalite hissine sahip olacağı
biçimde birleş
tirilmişbir yaklaş
ı
mdı
r (Erdem ve İ
ş
baş
ı
, 2001:36).
Bir organizasyonun uzun dönemli baş
arı
lıperformansıiçin bir örgütün
kültürünün, alt kültürler arasısinerjiyi yaratacak ortak anlayı
şve algı
lamalarıüretmesi,
aynızamanda örgütün çevresel gerekliliklere hı
zlıve etkili uyumunu sağlayacak kadar
esnek ve yenilikçi özellikler içermesi gereklidir.
Toplam kalite yönetimi, örgütsel yapı
yı dönüş
türmeye örgütsel kültürü
değiş
tirerek baş
lamaktadı
r (Gencel, 2001:189). Bu, zamanla organizasyonun davranı
ş
modelinde bir değiş
ime yol açarak, organizasyonda yaş
am modeli olarak kalite
yönetimini ön plana çı
karmaktadı
r. Bu geçişsürecinin baş
arı
lıbir ş
ekilde uygulanması
49
organizasyonun davranı
ş
ı
nda değiş
im için entegre olmuşbir modelin geliş
tirilmesini ve
mevcut örgütsel kültürün yeniden düzenlenmesini talep etmektedir (a.g.e).
Bir organizasyonun kültürü, örgütsel yapı
nı
n önemli bir belirleyicisi olduğu için
kararları
n nası
l alı
ndı
ğı
nıve organizasyonun geliş
tirdiği stratejilerin çevre ve diğer
değiş
kenlerle nası
l iliş
ki içinde olduğunu anlamak büyük bir önem taş
ı
maktadı
r
(Gencel, 2001:189).
Kalite yönetimi, organizasyonun bütününde yeni bir işkültürü ve anlayı
ş
ı
nı
n
benimsenmesine paralel olarak yürümektedir (a.g.e).
3.4.6.7. Veriler ve İ
statistiki Süreç Kontrolü
Toplam kalite yönetimi, kalitenin geliş
imini verilere dayanarak sağlamaktadı
r.
Verileri düzenli olarak toplamak, depolamak ve analiz etmek gerekmektedir.
Analizlerde
değiş
ik
teknikler
kullanı
lmaktadı
r. Kullanı
lacak
olan
teknikler,
kalitesizliğ
in giderilmesinde önemli bir rol oynamaktadı
r (Gencel, 2001:189).
Bu amaçla oldukça yoğun ş
ekilde kullanı
lan istatistiksel yöntemler, üretim
sürecinin iyileş
tirilmesi ve kusurlu üretimin azaltı
lmasıiçin kullanı
lan oldukça etkili bir
araçtı
r. Ancak istatistiksel yöntemlerin yalnı
zca “araç” olduklarıve uygun biçimde
kullanı
lmadı
kları
nda amaca hizmet etmeyecekleri unutulmamalı
dı
r.
İ
statistiksel yöntemler Japonya'da 1949 yı
lı
nda yoğun bir biçimde kullanı
lmaya
baş
lamı
ş
tı
r. Aynıyı
l Japon Bilim adamlarıve Mühendisleri Birliği (JUSE) bir kalite
kontrol araş
tı
rma grubu kurarak, istatistiksel kalite kontrol ve istatistiksel yöntemlerin
endüstride kullanı
mı
nıaraş
tı
rmaya baş
lamı
ş
lardı
r. Japonya'da kalite çemberleri ve kalite
yönetimi teknikleri konuları
nda önemli çalı
ş
malar yapan Ishikawa'ya göre iş
letmede
karş
ı
laş
ı
lan sorunları
n %95'i basit istatiksel teknikler kullanı
larak çözülebilmektedir.
İ
statistiksel yöntemlerin, sağlayacağıyararlardan bazı
larış
unlardı
r (Doğan, 2000:25):

Daha üst düzeyde kalite,

Yeniden iş
leme ve hurdanı
n azaltı
lmasıile daha az kayı
p,

Daha iyi planlama ve yönetim ile muayenenin iyileş
tirilmesi,
50

İ
şgücü-makine/saat için kusurlu üretimin en aza indirilmesi,

Tasarı
m toleransları
nı
n iyileş
tirilmesi,

Eş
güdümlü çalı
ş
ma sonucunda kuruluşiçi iliş
kilerin iyileş
tirilmesi.
3.5.Özet
Toplam Kalite Yönetimi, müş
terinin beklentisinin aş
ı
lması
nıhedefleyen, ekip
çalı
ş
ması
nıdestekleyen, tüm süreçlerin gözden geçirilmesini ve iyileş
tirilmesini
sağlayan bir yönetim felsefesidir.
Toplam Kalite Yönetimi üst yönetimin, büyük bir istekle iş
in içinde olması
nıve
gerçek desteğini ifade eder. Toplam kalite sistemini yürütmek için yöneticiler bir
yandan müş
terilerin kalite gereksinimini anlamak, bu gereksinimleri karş
ı
lamak ve
hatalıürünleri elimine etmek konuları
nda yapı
lan çalı
ş
malara katı
lı
rken, diğer yandan
da gerekli politikaları
n belirlenmesinin, tüm elemanları
n kendilerini bu politikaya yakı
n
hissetmesinin ve politika hedeflerinin sağlanmasıkonuları
na çalı
ş
ı
r.
TKY’ nin baş
ı
nda insan faktörü yatmaktadı
r. TKY’ de yer alan sürekli iyileş
me,
sorunları
n analizi ve çözümü ekip oluş
turma, hedefleri belirleme ve kalite sağ
lama gibi
görevlerin kurum çapı
nda yayı
lı
mı
nı
n sağlanmasıancak tüm çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
yla
sağlanabilir. Toplam Kalite Yönetimi, çalı
ş
anları
n işyerlerinde en iyi performansı
göstermek istedikleri, yöneticinin de sistemi sürekli iyileş
tirme yoluyla onlara destek
vermeye gönüllü olduğu bir yapı
lanma modeline dayalıolarak geliş
miş
tir.
Toplam Kalite Yönetimi tüm bu açı
klamaları
n özünde bulunan insan
performansı
nıesas alı
r. TKY’ de en önemli unsur, her kademedeki çalı
ş
anı
n sürekli
eğitilmesi ve gerek işile ilgili gerekse aldı
ğıeğitimler ile ilgili değerlendirilmesidir.
Bu bölümde toplam kalite, toplam kalite kontrol ve toplam kalite yönetimi
kavramları
, toplam kalite kontrolü ve toplam kalite yönetiminin temel ilkeleri,
özellikleri ve amaçları
, toplam kalite yönetim sisteminin geliş
tirilme yöntemleri, klasik
yönetim sitemi ile toplam kalite yönetimi karş
ı
laş
tı
rı
lmasıve son olarak ta toplam kalite
yönetimine ulaş
mak için kullanı
lan yöntemler ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde incelenmiş
tir.
51
IV. BÖLÜM
KALİ
TE MALİ
YETLERİ
4.1.Giriş
Bilgi, teknoloji ve iletiş
im alanı
nda dünyada yaş
anan geliş
melerin iş
letmecilik
alanı
ndaki yansı
maları
; firmalarıkalite, maliyet, ürün çeş
itliliği ve zamanlama
kavramları
nda odaklanmaya zorlamı
ş
tı
r. Dolayı
sı
yla, günümüz iş
letmeleri kalite
kavramı
nı
, önemli bir strateji silahıolarak kullanmaya baş
lamı
ş
lardı
r. Bir taraftan,
müş
teri profilinde yaş
anan değ
iş
meler ve kaliteli ürün alma isteği; diğer taraftan rekabet
gücünü korumak veya arttı
rmak isteyen iş
letmelerin kaliteli üretimi hedef seçmeleri,
kalitenin önemini her geçen gün daha da arttı
rmaktadı
r.
Günümüzde iç ve dı
ş pazarlarda üstünlük sağlamak isteyen iş
letmeler,
tüketicilere sunulan mal ve hizmetlerin kalitesini arttı
rı
rken, üretim maliyetlerini de
azaltmak zorundadı
rlar. İ
ş
letmelerin yüksek kaliteyi sağlamak için katlanmak zorunda
olduklarımaliyetleri, açı
k bir ş
ekilde görebilmeleri gerekmektedir. Kalite Maliyet
Sistemi ile sağlanacak bu durum, iş
letmelere rekabet etmek için büyük fı
rsatlar
verirken, içinde bulunduklarısektörde de güçlü olmaları
nısağlayacaktı
r.
Kalite maliyetlerinin maliyet muhasebesi içinde yeri olmakla birlikte, maliyet
muhasebesi sistemlerinde maliyetler genellikle üretimin gerçekleş
mesi için sürdürülen
faaliyetlerle ilgilidir (Yumuk ve İ
nan, 2005:178). Baş
ka bir ifadeyle kalite maliyetleri,
direkt hammadde ve malzeme, direkt iş
çilik ve genel üretim giderleri unsurları
nı
n
toplamı
ndan oluş
maktadı
r. Kalite maliyetlerinin tümünü bu unsurları
n birine
yerleş
tirmek mümkün değildir. Nitekim mevcut muhasebe sistemlerinden hiçbiri,
muhasebe kayı
tlarıiçinde açı
kça tarif edilir ş
ekilde kalite maliyet bileş
enlerine yer
52
vermemektedir. Bu durum kalite maliyetlerine gereken önemin verilmemesinin en
önemli nedenidir (a.g.e).
Diğer yandan, iş
letmeler yatı
rı
mları
nıkalite maliyet sisteminin kurulması
na
yönelik gerçekleş
tirmeleri halinde, uzun vadede üstün rekabet gücüne sahip
olabilmektedir. Kalite Maliyet Sistemi’ni uygulayan iş
letmeler bu sistemin önemini
yeterince kavrar ve sistemi tüm ayrı
ntı
ları
na kadar uygulamayıbenimserlerse diğer
iş
letmelere göre piyasada kalma ve daha genişpazar payı
na sahip olma olası
lı
kları
yüksektir (Yumuk ve İ
nan, 2005:178).
Bu bölümde kalite maliyeti kavramı
, tanı
mıve önemi, kalite maliyet merkezleri,
kalite maliyetlerinin sı
nı
flandı
rı
lmasıve kalite maliyet unsurları
, kalite, maliyet ve karlı
lı
k
iliş
kisi, kalitenin ekonomisi, kalite maliyet sistemi, amaçlarıve yararları
, kalite
maliyetlerinin ölçümü, kalite maliyetlerinin veri kaynakları
, kalite maliyetlerinin analizi
ve analiz teknikleri, kalite maliyetlerinin raporlanması
, kalite maliyetlerinin azaltı
lması
çabalarıanlatı
lacaktı
r.
4.2.Kalite Maliyeti Kavramı
,Tanı
mıve Önemi
Kalite maliyetleri, kalite üzerine yapı
lan tartı
ş
malarda önemli bir konu olup,
geleneksel yaklaş
ı
m kalite arttı
kça maliyetlerin de arttı
ğı
nısavunur. Çünkü kaliteyi
arttı
rmak, daha karmaş
ı
k kontrol aletleri ve personel ile daha çok test ve kontrol
gerektirdiğinden maliyetleri arttı
rı
r (Schmahl ve diğerleri, 1997:58). Günümüzde ise
tam tersi kalitesiz ürünlerin yarattı
ğımaliyetin, kaliteyi sağlamak için katlanı
lan
maliyetlerden çok daha fazla olduğu görülmektedir (a.g.e).
Kalite maliyetleri kalitenin ölçüsüdür (Çabuk, 2005:2). Kalitedeki geliş
me ve
değiş
meyi gösteren en iyi kı
stas, kalite maliyetleridir. Baş
ka bir deyiş
le; bir iş
letmenin
kalite hedeflerine ulaş
ı
p ulaş
madı
ğ
ı
nı
n somut ölçüsünü elde etmek için kalite
maliyetlerinin hem tutar hem de miktar olarak bilinmesi gerekir. İ
ş
letmeler için
53
maliyetli olan kaliteli mal ve hizmet üretmek değil; aksine kalitesiz ya da düş
ük kaliteli
mal üretmektir (a.g.e).
Kalite maliyeti, meydana gelebilecek hatalarıönlemek amacı
yla yürütülen
faaliyetlerin, planlıkalite muayenelerinin ve mamulün üretim esnası
nda veya müş
teriye
tesliminden sonra görülen hataları
n sonucunda ortaya çı
kan maliyet olarak
tanı
mlanmaktadı
r (Yükçü, 1999a:90).
Kalite maliyetleri kapsamı
nda, iş
letmelerin hedeflediği kalite düzeyine
ulaş
abilmesi ve kaliteyi sürekli olarak kontrol altı
nda tutabilmesi için katlanmak
zorunda olduklarımaliyetler yer almaktadı
r. Kalitenin nası
l bir maliyeti varsa,
kalitesizliğ
in de bir maliyeti vardı
r (Alkan, 2002:100). Çünkü uygun kalitenin
sağlanamamasınedeniyle ortaya çı
kan ı
skarta mal miktarı
nı
n artması
yla sabit giderlerin
birim ürün baş
ı
na değeri artmakta ve mal maliyetleri yükselmektedir (Alkan, 2002:100).
Bu durum, üretilen mamulü girdi olarak kullanan iş
letmeler açı
sı
ndan da bir engeldir
(a.g.e). Çünkü hem üretim maliyetleri artmakta, hem de baş
arı
ya ulaş
ma yüzdeleri
düş
mektedir. Uzmanlara göre, kalite maliyetlerinin üretim maliyetleri içindeki payı
büyüktür ve kaliteli üretim ile kalitesizlik maliyetleri arası
nda ters yönlü bir iliş
ki
bulunmaktadı
r (a.g.e).
Günümüzde kalite maliyeti kavramı
nı
n aslı
nda kalitesizliğin maliyetini
yansı
tmakta olduğu vurgulanmaktadı
r (Karcı
oğ
lu; 2000,107). Bu görüş
e göre; bir
iş
letme tüketicinin ihtiyacı
nıkarş
ı
lamak amacı
yla herhangi bir ürünü üretmek için
kurulduktan sonra, o ürünün kalitesini sağlamaya yönelik yaptı
ğıgiderleri kalite
maliyeti olarak gösteremez. Bir baş
ka deyiş
le; iş
letmeler bozuk ürün üretmek için
kurulmamı
ş
lardı
r. İ
ş
letmelerdeki ş
u ya da bu düzensizlik sonucu oluş
an bozuk ürünün
doğurduğu
ek
maliyet
kalite
maliyeti
değil,
kalitesizliğin
maliyeti
olarak
adlandı
rı
lmaktadı
r.
Ürün ve hizmet kalitesi geliş
tirilirken iş
letmelerin yaş
amları
nısürdürebilmeleri
için maliyet konusuna gereken önemi vermeleri gerekmektedir (Bozkurt, 2003:8).
54
Kavram olarak 1956 ve 1961 yı
lları
nda ortaya atı
lan kalite ile ilgili maliyetler firmanı
n
tasarruf sağlamasıiçin büyük bir potansiyel kaynaktı
r (a.g.e).
Kalite maliyetleme bir iş
letmenin kalite performansı
nı
n “para” dilinde
açı
klanması
nısağlar (Bozkurt, 2003:8). Kalite maliyetleri iş
letmeler açı
sı
ndan oldukça
önemli bir yere sahiptir. Yapı
lan çeş
itli araş
tı
rmalarda kalite maliyetlerinin ciro
içerisindeki payları
nı
n yöneticilerin dikkatini çekebilecek boyutlarda olduğ
u ortaya
çı
kmı
ş
tı
r (a.g.e). Örneğin genel olarak imalat sektöründe kalite maliyeti/ciro oranı
nı
n
%25, hizmet sektöründe ise %30 oranları
nda olabileceğinin sürpriz olmamasıgerektiği
belirtilmiş
tir.
Kalite maliyetleri sistem baş
arı
sı
zlı
klarısonucunda kullanı
lamayacak durumda
olan stoklar, kayı
p ürünler, üretim ya da operasyonda gecikmeler, ek iş
, hurda yeniden
iş
leme, düzeltme iş
leri, geç teslimatlar, ek taş
ı
ma maliyetleri, yetersiz hizmet ve uygun
olmayan ürünler, ürün ve/veya hizmet baş
arı
sı
zlı
klarısonucunda garanti ile ilgili
ş
ikayetler, müş
teri ş
ikayet yönetimi ve araş
tı
rmaları
, ürünün geri çağrı
lması
, ilave
müş
teri hizmeti maliyetleri ve müş
teri iyi niyetinin kaybedilmesi gibi olumsuzluklardan
oluş
maktadı
r (Bozkurt, 2003:11).
Kalite maliyetlerini oluş
turan unsurlar incelendiğinde çoğ
unun ölçülebilen
maliyetler olduğu görülmektedir (Karcı
oğlu, 2000:108). Gereksiz ve önlenebilir
maliyetler ürün ve hizmetlerin daha pahalıolması
na yol açmakta ve bunun bir sonucu
olarak iş
letmenin rekabet edebilirlik düzeyi, ücretler ve yaş
am standartlarıolumsuz
yönde etkilemesi nedeniyle iş
letmelerde kalite maliyet sisteminin kurulmasıgereklidir
(a.g.e).
Klasik yaklaş
ı
mda iş
letmeler sadece ölçülebilir maliyetleri dikkate aldı
ğ
ı
nda,
yüksek kaliteye ulaş
mak için yüksek maliyette beraberinde gelmektedir (Yükçü,
1993:342).. Buna göre maliyetleri minimize etmek için optimum kalitede üretim
yapmak gerekecektir (a.g.e). Ancak toplam kalite yönetimi anlayı
ş
ı
nda, ölçülemeyen
maliyetler de dikkate alı
narak yeni bir kalite seviyesi belirlenecektir. Ölçülemeyen
55
maliyetler arası
nda müş
teri kaybı
, pazar kaybı
, imaj kaybı
, güven kaybıvs. gibi
maliyetleri sayı
lmaktadı
r (Yükçü, 1993:342).
İ
stenen kalite düzeyine ulaş
abilmek amacı
yla katlanı
lan kalite maliyetlerini
yakı
ndan izlemek gerekmektedir (Yükçü ve Doğanöz, 1994:67). İ
ş
letmeler, yaptı
kları
üretim faaliyetleri sonucunda elde etmek istedikleri mamul ve hizmetin maliyetini
bilmek isterler. Bu maliyet, iş
letme de gerçekleş
tirilen faaliyetlerin sonucunda
oluş
maktadı
r (a.g.e). Bu faaliyetler içinde, kalite kontrol sisteminin iş
letilmesine
yönelik çalı
ş
malar da yer aldı
ğı
ndan, beraberinde katlanı
lmasıgereken bir takı
m
maliyetleri de getirecektir (a.g.e). Kalite kontrol sisteminin yaratacağımaliyetler, baş
ka
bir ifade ile "Kalite Maliyetleri" saptanı
p, çeş
itli araçlar yardı
mı
yla kontrol edilmeye
çalı
ş
ı
lı
rsa, mamul veya hizmetin üretim maliyetlerinin azaltı
lması
na, önemli katkı
lar
sağ
lanabilir (Yükçü ve Doğ
anöz, 1994:67).
Kalite maliyetine yönelik veri toplanmasıkalite ve verimlilik konusuna ilgi duyan
yöneticiler için aş
ağı
daki nedenlerden dolayıönemli ve değerlidir (Bozkurt, 2003:13):
 Kalite maliyetlerinin parasal bazda izlenmesi ürün kalitesinin finansal öneminin
anlaş
ı
lması
na yardı
mcı olur. Kalite maliyetleri organizasyonun değiş
ik
bölümlerinden (tasarı
m, planlama, imalat, satı
n alma, satı
şsonrasıhizmet, vb.
gibi) oluş
abilir. Böylece kalite sorunları
nı
n kaynaklan ortaya çı
kartı
labilecektir.
Ayrı
ca yöneticiler kalite maliyetleri ile imalat maliyetlerini ve satı
şgelirlerini ya
da karıkarş
ı
laş
tı
rabileceklerdir.
 Kalite maliyetlerinin parasal olarak açı
klanmasıüst düzey yönetim için de çok
çarpı
cıetki yaratabilir. Uygun olmayan ürünün oranı
, kusurlu sayı
ları
, belli bir
üründe bulunan kusurları
n türleri gibi bilgiler üst düzey yönetim için önemlidir,
ancak tüm bu konuları
n parasal olarak açı
klanmasıçok daha fazla çarpı
cı
olacaktı
r. Meş
gul yöneticiler hacimli, detaylıverilerin yerine yoğunlaş
tı
rı
lmı
ş
finansal sonuçlarıgörmeyi tercih ederler.
 Kalite maliyet verisi yöneticilere kalite sorun ve fı
rsatlarıhakkı
nda bilgi verir.
 Kalite maliyet bilgisi yöneticilerin kalite sorunları
nı
n göreceli önemini
56
değerlendirmelerine yardı
mcıolur ve hangi sorunları
n öncelikle üzerine
gidilmesi gerektiği konusunda kı
lavuzluk yapar. Yönetim kalite ile ilgili
sorunları
n hepsinin birden üzerine gitmek isteyebilir, ancak kaynaklar sı
nı
rlı
olacağıiçin sorunları
n önceliklendirilmesi önerilir. Kalite maliyet sistemi olmazsa
veriler yalnı
zca sayıile sı
nı
rlıolacağ
ıiçin parasal anlamda yanı
ltı
cıolabilir.
Farklıkalite sorunları
nı
n maliyetleri de farklıolacaktı
r. Kalite maliyet sistemi
ile maliyetler ve kalite üzerinde en fazla etkisi olan kalite sorunları
nı
n ortaya
çı
kartı
lmasımümkün olabilir.
 Kalite maliyet bilgisi ile kalite iyileş
tirme programı
nı
n finansal değeri
gösterilebilir ve iyileş
tirme programları
nı
n muhtemel finansal etkisinin
sayı
sallaş
tı
rı
lmasısonucunda kalite iyileş
tirme programları
nı
n bütçelenmesi de
kolaylaş
tı
rı
lacaktı
r.
 Kalite maliyet bilgisi kalite maliyetlerinin bütçelenmesine de yardı
mcıolur.
Amaç kalite maliyetlerinin azaltı
lmasıolabilir de, olmayabilir de, bütçeleme her
iki durum için de yararlıbilgiler verecektir (örneğin; bir firma kalitesi ile ün
yapmak istiyorsa önleme ve değerleme maliyetlerini, iç ve özellikle dı
ş
baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerine tercih edecektir.)
 Kalite maliyetleri kalite hedeflerine ulaş
mada organizasyonun baş
arı
sı
nı
n
değerlendirilmesine yardı
mcı olur. Burada da amaç, kalite maliyetinin
azaltı
lmasıdeğil, toplam maliyetin unsurlar arası
nda kaydı
rı
lmasıolabilir.
 Kalite maliyetleri, kalitenin finansal önemini gösterir.
Kalite maliyet verilerinin toplanması
nı
n firma yöneticileri açı
sı
ndan önemini
açı
kladı
ktan sonra bu verilerin toplanması
na yardı
mcıolan kalite maliyet merkezleri
konusuna değinmek gerekmektedir.
4.3.Kalite Maliyet Merkezleri
Kalite
maliyetlerinin
hesaplanması ve
raporlanması
; mamul
maliyeti
hesaplamaları
ndan farklıolduğu için, mevcut maliyet sistemine bazıeklemeler ve
değiş
iklikler yapmak gerekmektedir (Kendirli ve Çağı
ran, 2002:136).
57
Mamul maliyeti hesaplanı
rken genellikle üretim bölümündeki verilerden
yararlanı
lmaktadı
r (Kendirli ve Çağı
ran, 2002:136). Ancak, kalite maliyetini
hesaplarken sadece üretim bölümü değil, iş
letmenin tüm bölümlerinden, elde edilen
bilgiler de maliyeti hesaplama da önemli rol oynarlar (a.g.e). Bu hesaplama, mamulün
tasarı
m aş
aması
ndan baş
layı
p, üretim-satı
şve satı
şsonrasıhizmetlere ve bunları
n
maliyetlerine dayanmaktadı
r (Kendirli ve Çağı
ran, 2002:136).
Bir üretim iş
letmesinin muhtemel kalite maliyet merkezlerinin görünümü ş
öyle
olabilir (Yükçü, 1993:354).
KALİ
TE MALİ
YET MERKEZLERİ
Tasarı
m
Satı
n
Stoklama Üretim Kontrol
Mamul
Şekil 4.1 Kalite Maliyet Merkezleri
Satı
ş
Servis
Kaynak: Yükçü, 1993:354
4.4.Kalite Maliyetlerinin Sı
nı
flandı
rı
lması
ve Kalite Maliyet Unsurları
Kalite maliyetlerinin ölçümü ve raporlanmasıiş
letmelerde uygulanan kalite
iyileş
tirme programı
nı
n ilk aş
aması
dı
r (Akgün, 2005:34).. Kalite maliyetlerinin klasik
sı
nı
flandı
rı
lması1950’li yı
llara kadar dayanmaktadı
r. O döndemde kalite maliyetleri,
önleme, değerleme ve baş
arı
sı
zlı
k olmak üzere üç kategoriye ayrı
lmı
şve sonralarıbu
sı
nı
flandı
rma evrensel olarak genel kabul görmüş
tür (a.g.e). Daha sonra yeni maliyet
unsurlarıdahil edilmekle beraber kalite maliyetlerinin ayrı
mı
ndaki mantı
k aynı
kalmı
ş
tı
r. İ
ş
letmelerde kullanı
lan toplam kaynakları
n %25'ine ulaş
masınedeniyle kalite
maliyet ölçümlerine ve analizlerine verilen önem her geçen gün artmaktadı
r (Akgün,
2005:34).
58
İ
lerleyen dönemlerde kalite maliyetlerinden baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri iç ve dı
ş
olmak üzere iki alt sı
nı
fa ayrı
lmı
ş
tı
r (Oakland, 1993). Bu ş
ekilde kalite maliyetleri
önleme, değerleme, iç baş
arı
sı
zlı
k ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k olmak üzere dört kategoriye
bölünmüş
tür (Oakland, 1993).
Bir maliyet unsurunun bu dört kategoriden hangisine ait olduğunu belirleyecek
kesin kriterler bulunmamaktadı
r. Bununla birlikte bir maliyetin, kalite maliyetleri ile
ilgili olup olmadı
ğıveya hangi kalite maliyet türene ait olduğu Şekil 4.2'deki diyagram
izlenerek belirlenebilir (Karcı
oğlu, 2000:142).
Şekil4.2 Kalite Maliyetleri
Kaynak: Karcı
oğlu, 2000:142
4.4.1.Önleme Maliyetleri
Önleme maliyetleri, hataları
n ilk defası
nda ortaya çı
kması
nıönlemeye yönelik
faaliyetlerin maliyetleri olarak tanı
mlanmaktadı
r (Akgün, 2005:35). Önleme maliyetleri
iş
letmelerde toplam kalite yönetim sisteminin tasarı
mı
, kurulumu ve devamlı
lı
ğ
ı
na
yönelik tüketilen kaynakları
n maliyetidir (a.g.e). Bunlar ayrı
ca ürün ve/veya hizmetin
59
tüketici isteklerine uygunsuzluğunu önlemek amacıile gerçekleş
tirilen; baş
arı
sı
zlı
k ve
değerleme maliyetlerinin en aza düş
ürülmesi maliyetleridir (Bozkurt, 2003:16). Bir
baş
ka anlatı
mla, kalite gereklerine en ekonomik düzeyde uygunluğun sağlanmasıiçin
kurulacak olan kalite sisteminin planlanması
, uygulanmasıve uygunluğun sürdürülmesi
maliyetleridir (a.g.e). Önleme maliyetleri genel olarak aş
ağı
daki unsurlardan oluş
ur
(Bozkurt, 2003:16-18):
 Kalite Planlama: Kalite sistemlerinin planlanmasıve ürün tasarı
mıile müş
teri
gereklerinin
istenilen
ürün
kalitesine
ulaş
ı
lması
nı sağlayacak
ölçülere
dönüş
türülmesi çalı
ş
maları
nı
n maliyetidir. Kalite planı
, muayene planı
,
güvenilirlik planıve diğer özel planları
n oluş
turulması
na yönelik tüm çalı
ş
maları
kapsar. Aynızamanda kalite sistem kurma ve dokümante etme çalı
ş
malarıda
dahildir. Bu tür bir kalite planlaması
na birçok bölüm katı
labilir.
 Kalite Ölçme ve Test Ekipmanı
nı
n Tasarı
mıve Geliş
tirilmesi :Herhangi
bir muayene/test ekipmanı
nı
n yatı
rı
m ve amortisman maliyetleri dı
ş
ı
ndaki
tasarı
m, geliş
tirme ve dokümante etme için ilgili personelin harcadı
ğı
sürenin maliyetleridir.
 Tasarı
m Kalitesi İ
nceleme ve Doğrulama: İ
stenilen tasarı
m kalitesinin
sağlanmasıiçin ürün tasarı
m ve geliş
tirme aş
amaları
nda kalite bölümü
tarafı
ndan yapı
lan izleme çalı
ş
maları
nı
n; güvenilirlik testleri ve tasarı
m onay
testleri dahil ürün geliş
tirme test programı
nı
n çeş
itli aş
amaları
nda tasarı
m
inceleme ve doğrulama çalı
ş
maları
na kalite bölümünün katı
lması
nı
n; kalite
hedeflerine ulaş
mak için süreç kontrolü konusunda kalite bölümünün
çalı
ş
maları
nı
n maliyetleridir.
 Kalite Ölçme ve Test Ekipmanı
nı
n Kalibrasyonu ve Bakı
mı
: Ölçme ve test
ekipmanı
nı
n kurum içi ya da dı
ş
ı
nda yaptı
rı
lan kalibrasyon ve bakı
m
hizmetlerinin giderleri ve uzman personelin anı
lan iş
lere ayı
rdı
ğızamanı
n
maliyetleridir.
 Kaliteyi Değerlendirmek İ
çin Kullanı
lan Üretim Ekipmanı
nı
n (Ürün
İ
malinde Kullanı
lan Ekipmanı
n Maliyeti Dı
ş
ı
nda) Kalibrasyon ve Bakı
mı
:
Bu bölüme ölçme ve test ekipmanıdı
ş
ı
ndaki diğer tüm unsurları
n (Örneğin;
bası
nç, sı
caklı
k göstergeleri) kalibrasyon ve bakı
m giderleri dahildir.
60
 Tedarikçi Güvencesi: Tedarikçilerin istenilen ürün kalitesini karş
ı
lamaları
nı
n
ve sürdürmelerinin sağlanması
, denetimi ve gözetimi ile, kalite bölümünün
kuruluş
un satı
n alma sipariş
leri ile ilgili teknik verileri incelemesi ve kontrolü
için yapı
lan faaliyetlerin maliyetidir.
 Kalite Eğitimi: Formel kalite programları
na katı
lma, geliş
tirme, uygulama,
iş
letme ve sürdürme faaliyetlerinin maliyetidir. Eğitim, organizasyonlar için en
önemli araçlardan birisi olmuş
tur. Bu bağlamda düş
ünüldüğünde eğitim
ihtiyaçları
nı
n belirlenmesi, programları
nı
n oluş
turulması
, gerçekleş
tirilmesi ve
eğitim kartları
nı
n iş
lenmesine yönelik tüm çalı
ş
maları
n giderleri bu maliyet
unsuru kapsamı
na alı
nmalı
dı
r.
 Kalite Denetimi: Kuruluş
un sahip olduğu kalite sistemi belirli zaman aralı
kları
nda
bölümler bazı
nda prosedürsel uygunsuzlukları
n ve sistemin etkililik düzeyinin
belirlenmesi amacı
yla kalite yöneticisinin liderliğ
inde değiş
ik bölümlerde çalı
ş
an
personelden oluş
an denetim ekibi tarafı
ndan denetlenir. Denetimlerin planlanması
,
programlanması
, gerçekleş
tirilmesi, rapor yazı
mı
, izleme denetimleri gibi tüm
faaliyetlerin giderleri bu maliyet unsuruna dahildir.
 Kalite Verilerinin Analizi ve Değerlendirilmesi: Gelecekteki kusurlarıönleme
amacı
na yönelik olarak veri toplama, analiz etme ve rapor haline getirme
faaliyetlerinin giderleridir.
 Kalite İ
yileş
tirme Programları
: Performans düzeyini artı
rmak amacı
yla kusur
önleme çalı
ş
maları
, motivasyon araş
tı
rmalarıgibi faaliyetlerin programlanması
,
uygulanmasıve izlenmesine yönelik tüm maliyetlerdir.
 Pazarlama Maliyetleri: Müş
teri tatmininin ön koş
ulu, onları
n gereksinim ve
beklentilerinin tam ve doğru olarak algı
lanabilmesidir. Pazarlama maliyetleri;
müş
terilerin gereksinim ve beklentilerinin belirlenmesi için yapı
lan pazar
araş
tı
rma çalı
ş
maları
nı
n maliyetleri, müş
teri gereksinimlerini açı
klayan ş
artları
n
kabulünden önce müş
teri spesifikasyonları
, uygulanabilir endüstri standartlarıve
yasal gerekler karş
ı
sı
nda kuruluş
un gereksinimleri karş
ı
lama becerisinin
belirlenmesi amacıile yapı
lan tüm değerlendirme çalı
ş
maları
nı
n maliyetleri ile
ürün ve/veya hizmetin dağı
tı
m ve kullanı
mısı
rası
ndaki kalite imajları
nısaptamak
amacıile yapı
lan çalı
ş
maları
n maliyetlerinin toplamı
ndan oluş
ur.
61
 Müş
teri Tarafı
ndan Yapı
lan Denetimler ve Muayeneler: Müş
teriler tarafı
ndan
yapı
lan ikinci kiş
i denetimlerin ve muayenelerin maliyetleridir.
4.4.2 Değerleme (Ölçme) Maliyetleri
Satı
n alı
nan malzeme, süreçler, yarımamuller, ürünler ve hizmetlerin istenen
kalite düzeyine ulaş
masıiçin; diğer bir ifadeyle kalite uygunluğ
unu sağ
lamaya yönelik
maliyetlerdir (Oakland, 1993:78). Değerleme maliyetleri; mamul veya hizmetlerin
ihtiyaçlara uygunluğunun belirlenmesi için yapı
lan ölçme, yürütme ve denetleme
harcamaları
dı
r (Ertaş
, 1996:3). Bu maliyetler ürünün kalite gereklerine uygunluğunun
sağ
lanmasıiçin yapı
lan çalı
ş
maları
n maliyetleridir. Ancak, kusur tespiti sonrasıyapı
lan
yeniden iş
leme, bakı
m, onarı
m ve yeniden muayene gibi iş
lemlerin maliyeti bu
kapsamda değerlendirilmez. Değerleme maliyetleri genel olarak aş
ağı
da belirtilen
unsurlardan oluş
maktadı
r (Bozkurt, 2003:19-20).
 Üretim Öncesi Doğrulama:
Tasarı
mı
n kalite gereklerine uygunluğunun
doğrulanmasıiçin üretim öncesi yapı
lan ölçme ve test çalı
ş
maları
nı
n maliyetleridir.
 Girdi Muayenesi: Kuruluşdı
ş
ı
ndan satı
n alı
nan parça, montaj parçasıve materyallerle hizmetlerin giriş
te yapı
lan muayene ve testlerin maiyetleri ile tedarikçinin
iş
yerinde kuruluş
un görevlileri tarafı
ndan yapı
lan muayene ve testlerin yol,
konaklama ve harcı
rah giderleri de dahil maiyetlerinden oluş
ur. Ayrı
ca
spesifikasyonlara uymayan materyallerin geri gönderilmesine yönelik faaliyetlerin
maiyetleri de bu kapsamda düş
ünülmelidir.
 Laboratuar Kabul Testi: Nihai (bitmiş
) ürünün parçasıolan ya da üretim
iş
lemleri sı
rası
nda tüketilen materyallerin kalitesinin değ
erlendirilmesi için
laboratuarda yapı
lan testlerin maliyetidir.
 Muayene ve Test: İ
malat süreci sı
rası
nda yapı
lan ve nihai ürün ile
ambalajlaması
nı
n kalitesinin değerlendirilmesi için yapı
lan muayene ve test
çalı
ş
maları
nı
n maliyetleridir. Bu unsurda ürün kalite denetimleri, operatörler
tarafı
ndan yapı
lan kontroller ve fonksiyona yönelik nezaret ve diğer destek
62
hizmetler ile yetersiz kalite nedeniyle "ret" iş
lemi için yapı
lan muayene ve test
çalı
ş
maları
nı
n maliyetlerini içermemektedir.
 Muayene ve Test Ekipmanı
: Muayene ve test ekipmanıve yardı
mcıaraçları
n
amortisman maliyetleri ile bu ekipman ve araçları
n ayar ve bakı
mlarıile
kalibrasyona hazı
rlama maliyetlerinden oluş
ur.
 Muayene ve Test Süresince Tüketilen Materyaller: Tahribatlıtestler sı
rası
nda
tüketilen,
zarar
gören
ve
kullanı
lmaz
duruma
gelen
materyallerin
maliyetlerinden oluş
ur.
 Test ve Muayene Sonuçları
nı
n Analizi ve Rapor Edilmesi: Ürünün müş
teriye
gönderilmesi öncesinde kalite gereksinimlerini karş
ı
layı
p karş
ı
lamadı
ğı
nı
belirlemek için muayene ve test sonuçları
nı
n analizi ve rapor edilmesinin
maliyetlerinden oluş
ur.
 Saha Performans Testi: Ürünün müş
teri tarafı
ndan kabulü öncesi satı
n alı
cı
nı
n
yerinde ya da müş
terinin kullanabileceği bir ortamda gerçekleş
tirilen testlerin
maliyetlerinden oluş
ur.
 Onaylar: Yasa ve yönetmelikler gereğ
i iş
letme dı
ş
ıkurumlar tarafı
ndan yaptı
rı
lması
zorunlu olan onayları
n maliyetlerinden oluş
ur.
 Stok Değerlendirme: Sı
nı
rlıraf ömrü olan ürün ya da yedek parçaları
nı
n
stokları
nı
n belirli zaman aralı
kları
nda yapı
lan muayene ve testlerinin
maliyetlerinden oluş
ur.
 Kayı
tları
n Saklanması
: Ürünün
istenilen
spesifikasyonlara
uygunluğunun
kanı
tlanmasıamacı
yla yapı
lan kalite kontrol faaliyet sonuçları
nı
n onay ve referans
standartları
nı
n muhafaza maliyetlerinden oluş
ur.
4.4.3.Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri
Baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri; iç baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetleri
olmak üzere 2’ye ayrı
lmaktadı
r. Bunlar aş
ağ
ı
daki bölümlerde ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde
açı
klanmaktadı
r.
63
4.4.3.1 İ
ç Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri
Ürünün tedarikçiden müş
teriye transferinden önce ortaya çı
kan ve yetersiz kalite
nedeniyle oluş
an maliyetlerdir ve iş
letmeler açı
sı
ndan azı
msanamayacak boyutlarda
olabileceği tahmin edilmektedir.
Kalite değerlendirmeleri yapı
ldı
ğı
nda, ihtiyaçları karş
ı
lamada her zaman
baş
arı
sı
zlı
ğı
n bulunma ihtimali mevcuttur (Ertaş
, 1996:5). Böyle durumlarda,
muhtemel olarak bütçelenmişharcamalarla karş
ı
laş
ı
lacaktı
r. Buna göre; iç baş
arı
sı
zlı
k
maliyetleri, müş
terinin ihtiyaçları
na uygun olmayan mamul veya hizmetlerin düzeltme
ve iyileş
tirme çalı
ş
maları
nı
n ve uygun olmayan satı
n alı
nmı
ş malzemelerin
maliyetleridir (a.g.e). Hatalıüretim nedeniyle boş
a harcanmı
şmalzeme ve iş
çilik
giderleri de bu sı
nı
fa dahildir (Ertaş
, 1996:5). Bu maliyeti oluş
turan genel unsurlar
aş
ağı
da açı
klanmaktadı
r (Bozkurt, 2003:20-21).
 Hurda: Kalite gereklerini karş
ı
layamayan ve ekonomik olarak yeniden iş
lem
yapı
lamayan
materyaller,
parçalar
ve
nihai
ürünlerin
neden
olduğu
maliyetlerden oluş
ur. Hurdaya ayrı
lan her türlü materyalin, o anki iş
lem
noktası
na kadar olan iş
çilik ve genel giderleri de maliyete dahil edilir. Hurda,
imalatçı
dan kaynaklanan ve tedarikçiden kaynaklanan olmak üzere iki bölüme
ayrı
labilir.
 Yeniden İ
ş
leme/Onarı
m: Spesifikasyonlara uygun olmayan ürünlerin tamiri ya
da yeniden iş
lenmesinin toplam (inceleme, ayı
rma, planlama, yeniden muayene
vb gibi faaliyetlere iliş
kin iş
çilik, malzeme, genel giderler) maliyetinden oluş
ur.
 Sorun Çözme ya da Kusur / Eksiklik Analizi: Uygun olmayan materyal, parça
ya da ürünlerin nedenlerini ve önleyici faaliyetleri ile hakları
nda verilecek son
kararlara (kullanı
labilir ya da kullanı
lamaz) iliş
kin analiz çalı
ş
maları
nı
n maliyetidir.
 Taş
eronun Hatası
: Satı
n alı
nan materyalin kalite gereklerini karş
ı
lamadaki baş
arı
sı
zlı
ğınedeniyle oluş
an kayı
pları
n maliyetleridir. Buradaki maliyet doğ
rudan
tedarikçi ile yapı
lan sözleş
me maddelerine bağlıolacaktı
r. Örneğin; sözleş
mede
"reddedilen partinin satı
n alı
cı
dan tedarikçiye gönderilme masraflarıtedarikçi
64
tarafı
ndan karş
ı
lanı
r" hükmü varsa satı
n alı
cıbu masraflarıkarş
ı
lamamı
ş
olacaktı
r. Ancak her koş
ulda yapı
lan muayene giderleri ve ürün kusurları
nedeniyle boş
a geçen üretim tesisleri ve iş
gücünün maliyeti bu unsurda
değerlendirilecektir. Ayrı
ca tedarikçiden düzeltici faaliyet isteği giderleri ile
tedarikçinin yerinde bu a-maçla yapı
lacak denetim ve toplantı
ları
n giderleri de
bu maliyete eklenecektir.
 Modifikasyon
İ
zinleri
ve
Uzlaş
malar:
Ürünlerin,
tasarı
mları
nı
n ve
spesifikasyonları
n izlenmesi için harcanan zamanı
n maliyetidir.
 Ürün
Derecelendirilmesi:Ürünün
kalite
spesifikasyonları
na
uymaması
nedeniyle normal satı
şfiyatı
nı
n altı
nda bir fiyatta satı
lması
nı
n yol açtı
ğı
kayı
pları
n maliyetlerinden oluş
ur.
 Diğer: Ekipman arı
zalarıve/veya kalite nedenleri yüzünden üretim hattı
nı
n
durdurulmasıya da tezgahları
n yeniden ayarlanmaları
nı
n toplam maliyetidir.
4.4.3.2 Dı
şBaş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri
Ürünün veya hizmetin beklenen kalite standartları
na uygunsuzluğundan
kaynaklanmaktadı
r (Akgün,2005: 35). İ
ç baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri tasarlanan kalite
standartları
ndaki sapmadan oluş
tuğu halde dı
ş baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri kalite
spesifikasyonları
nı
n müş
teri beklentilerini karş
ı
layamadı
ğıdurumlarda da oluş
maktadı
r
(a.g.e). Ürünün tedarikçiden müş
teriye transferinden sonra ortaya çı
kan yetersiz kalite
nedeniyle oluş
an maliyetlerdir. Aş
ağı
da detaylarıaçı
klanan unsurlardan oluş
ur
(Bozkurt, 2003:22-23).
 Şikayetler: Müş
teri ş
ikayetlerinin araş
tı
rı
lmasıve kusurlu ürün ya da montaj
nedeniyle yapı
lan ödemelerden oluş
ur ve gerekli saha hizmetlerini de içerir.
 Garanti: Garanti koş
ullan doğrultusunda müş
teri tarafı
ndan kusurlu olarak belirlenen
ürünlerin değ
iş
tirilmesi ya da onarı
lmasıile ilgili tüm giderlerden (haberleş
me, ulaş
ı
m,
taş
ı
ma vb gibi) oluş
ur.
65
 Reddedilen ya da Geri Gönderilen Ürünler: Müş
teri tarafı
ndan iş
letmeye geri
gönderilen kusurlu ürünler üzerinde yapı
lan çalı
ş
maları
n maliyetidir. Bu unsur
onarı
m, değiş
tirme ya da bedelin geri ödenmesi faaliyetlerini de içermektedir.
 Uzlaş
malar: Uygun olmayan materyaller ve ürünlerin müş
teri tarafı
ndan kabul
edilmesi için satı
cıtarafı
ndan yapı
lan iskontolar sonucu uğranı
lan kayı
plardan
oluş
ur.
 Geri Alma Maliyetleri: Ürünün geri alı
nması(geri çağı
rma) plan ve
prosedürlerinin hazı
rlanmasıdahil, kusurlu ya da ş
üpheli ürünün sahadan
(kullanı
m yeri) değ
iş
tirilmek ya da üzerinde iş
lem yapı
lmak üzere geri
alı
nması
nı
n toplam maliyetidir.
 Ürün Sorumluluğu: Ürün sorumluluğunun yol açacağ
ımaliyet ve sorumluluğun
yol açacağ
ızararlarıminimize etmek için yaptı
rı
lan sigorta giderlerinin
oluş
turduğu maliyettir.
Genel kabul görmesine ve yaygı
n olarak kullanı
mı
na karş
ı
lı
k önleme-değerlemebaş
arı
sı
zlı
k (iç ve dı
ş
) maliyetleri biçimdeki sı
nı
flandı
rmaya yönelik bazıeleş
tiriler de
yapı
lmaktadı
r (Porter ve Rayner, 1992:70). Bu eleş
tirilerden bazı
larıaş
ağı
da yer
almaktadı
r (a.g.e).
• Kalite faaliyetlerinden hangilerinin kalite problemlerini önlemeye yönelik
olduğunun tam olarak belirlenmesi mümkün değildir. Aslı
nda iş
letmelerdeki
birçok yönetsel faaliyet kaliteyi iyileş
tirme amacı
na yönelik olarak
gerçekleş
tirilir.
• Önleme maliyetlerine yapı
lan yatı
rı
mları
n diğer kalite maliyetinde azalmaya
neden
olacağı varsayı
lmaktadı
r. Ancak
maliyetlerini,
önleme
deneyimler
harcamaları yapmadan
da
firmaları
n kalite
azaltabileceğini
göstermektedir.
• Tüm kalite maliyet unsurları
nı
n önleme, değerleme ve baş
arı
sı
zlı
k maliyeti
olarak ayrı
ş
tı
rı
lmasımümkün olmayabilir.
• Önleme, değerleme ve baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerini ele alan kalite maliyet modeli
maliyet azaltmaya odaklanı
rken, kalitedeki yükseliş
in fiyat ve satı
şhacmi
üzerindeki pozitif katkı
sı
nıihmal etmektedir.
66
• Bazımaliyet unsurları
nı
n özellikle de dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinden "satı
ş
kaybı
" ve "müş
teri kaybı
" gibi maliyet unsurları
nı
n sayı
sallaş
tı
rı
lması
mümkün değildir.
Kalite maliyetlerinin klasik kriterlere göre (önleme-değ
erleme-baş
arı
sı
zlı
k)
sı
nı
flandı
rı
lması
na yönelik eleş
tiriler alternatif kalite maliyet sistemlerinin önerilmesini
de beraberinde getirmiş
tir (a.g.e).
4.5.Kalite – Maliyet – Karlı
lı
kİ
liş
kisi
Verimlilik, firmanı
n çı
ktı
ları
nı
n girdilere oranı
dı
r (Morse ve diğerleri, 1991:677).
Kalitede yapı
lan geliş
meler, belirlenen çı
ktı
ya ulaş
mak için gerekli girdi sayı
sı
nıazaltmak
yoluyla verimliliğ
i arttı
rı
r (a.g.e). Verimlilikteki geliş
meler, belirlenen çı
ktıiçin katlanı
lan
maliyetleri azaltmak yoluyla karlı
lı
ğ
ıarttı
rı
r. Maliyetlerin azalması
, müş
terilere satı
ş
fiyatları
nı
n düş
ürülmesi ş
eklinde yansı
makta bu da satı
ş
larda artı
ş
a sebep olmakta,
satı
ş
lardaki artı
şda karda artı
ş
a neden olmaktadı
r (a.g.e).
Kalite, firma ekonomisini maliyetler ve gelir açı
sı
ndan iki yönde etkilemektedir
(Özenci ve Cunbul, 1993:17). Kalite maliyetlerini azaltmak yoluyla tasarruflarda artı
ş
sağlanabilecektir. Firmalar kusurlu ürün oluş
ması
nı önlemek amacı
yla önleme
harcamaları
nıarttı
rmak yoluyla baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerini azaltacak ve kazançları
nı
arttı
rabileceklerdir (a.g.e). Baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin payı
, toplam kalite maliyetleri
içerisinde çok büyük bir yer tutmakta olup, önlemeye yönelik yapı
lacak harcamalar ile
baş
arı
sı
zlı
k maliyeti dolayı
sı
yla toplam kalite maliyetleri büyük ölçüde düş
ecektir
(a.g.e).
Araş
tı
rmalar, önlemeye yönelik birkaç yı
llı
k çalı
ş
ma sonucunda, kalite
maliyetlerinin %25-30 düş
ebileceğini göstermişolup bu ş
ekilde kalite maliyetinde
ortalama olarak cironun %1,5-5'i arası
nda tasarruf sağlanabilmektedir (Özenci ve Cunbul,
67
1993:16). Kalite maliyetinde kazanı
lan tasarruflar kara yansı
makta olup, kaliteye yapı
lan
yatı
rı
mlar diğer tüm yatı
rı
mlardan daha karlı
dı
r (a.g.e).
Kalite arttı
rma, daha düş
ük tamir kontrol, hurda ve üretim garantisi maliyeti
anlamı
na gelmekte, güvenilir ürünler de müş
terilerin firmaya olan güvenini ve
bağı
mlı
lı
ğ
ı
nıdolayı
sı
yla satı
ş
ları
n artması
nısağlamaktadı
r ki bu da karlı
lı
ğ
ıarttı
racaktı
r
(Özgen ve Savaş
, 1997:84). Yüksek kalitenin yüksek maliyet anlamı
na geldiği geleneksel
yaklaş
ı
m anlayı
ş
ıfirmalar tarafı
ndan terk edilmelidir. Çünkü uzun vadede hem kaliteyi
hem verimliliğ
i yükseltmek mümkündür (a.g.e). Ürün kalitesinin iyileş
mesiyle, toplam
kalite maliyeti düş
ecek, hataları
n azalmasınedeniyle de verimlilik artacak dolayı
sı
yla
maliyetler düş
ecektir (Yenersoy, 1997:116).
Firmalarda, ölçülebilen kalite maliyetlerinin yanısı
ra ölçülebilen kalite
maliyetlerinden daha büyük olan; kalitesiz üretimin yarattı
ğı
, müş
teri, pazar, imaj ve
güven kaybıgibi hesaplanmasıve tahmini zor, ölçülemeyen kalitesizlik maliyetleri de söz
konusu olup, bu maliyetlerin etkisi uzun vadede olumsuz bir ş
ekilde ortaya çı
kmaktadı
r
(Yükçü, 1998:484). "Kalite buzdağ
ı
" ile ifade edilen bu maliyetler, buzdağı
nı
n su altı
nda
kalan kı
smı
na benzetilebilir (a.g.e).
Şekil 4.3. Kalite Buzdağı
Kaynak: Karcı
oğ
lu,2000:108
68
Klasik yönetim anlayı
ş
ı
na göre kalite ve maliyet birbiriyle çeliş
en iki kavramdı
r,
çünkü yüksek kaliteyi sağlamak maliyetlerin yükselmesine sebep olur (Kavrakoğlu,
1994:27). Klasik yönetim anlayı
ş
ı
na göre, hatalarıazaltmak maliyetleri arttı
rmakta,
kalite kontrol yoluyla sı
fı
r hatayıyakalamak mümkün olmamaktadı
r (a.g.e:28). Sadece
ölçülebilir kalite maliyetlerini dikkate alan klasik yaklaş
ı
ma göre, maliyetleri minimize
etmek için optimum kalitede yani belli bir hata düzeyinde üretim yapmak gerekecektir
(a.g.e).
Klasik yönetim anlayı
ş
ı
nda, muayeneden vazgeçilerek kalitenin mutlaka önleyici
yaklaş
ı
mla sağlanmasıve ayrı
ca hata maliyetlerine, ölçülemeyen maliyetleri de eklemek
gerekecektir (Kavrakoğlu, 1994:28). Çünkü yapı
lan araş
tı
rmalar göstermiş
tir ki tatmin
olmamı
şyani aldı
ğıürün veya hizmetten memnun kalmamı
şmüş
teri, izlenimlerini, tatmin
olmuşmüş
teriden çok daha fazla kiş
iye aktarmaktadı
r ki bu da firmanı
n güvenilirliğ
ini ve
karlı
lı
ğı
nıolumsuz etkilemektedir (a.g.e:29).
Toplam Kalite Yönetiminde ise otokontrole dayalıbir yönetim anlayı
ş
ıve
önleyici kalite kontrol yaklaş
ı
mıile "hatalarıönleme" maliyeti azaltı
lmakta ve hata
maliyetlerine ölçülemeyen kalitesizlik maliyetleri de ilave edilmektedir (Kavrakoğlu,
1994:29). Sonuçta kalite maliyet iliş
kisi tersine dönmekte ve en yüksek kalite yani sı
fı
r
hata en düş
ük maliyetle sağlanmaktadı
r.Toplam Kalite Yönetimini uygulayan firmalar
müş
terilerine en yüksek kalitede ürün sunmanı
n yanı
nda, klasik yönetim anlayı
ş
ı
nda
katlanı
landan %20-25 daha az maliyete katlanmaktadı
rlar (a.g.e).
4.6.Kalitenin Ekonomisi
Kalite ekonomik bir faaliyettir. Yoğun rekabet ortamı
nda firmalar pazar
payları
nıarttı
rmak istemektedir ki bu da iyi kalite, düş
ük fiyat ve zamanı
nda teslimat ile
baş
arı
labilmektedir (Özenci ve Cunbul, 1993:13). Yeterli kaliteye ulaş
ı
lamadı
ğı
nda,
topluma yüklenen finansal bir kaybı
n oluş
ması
, kalitenin ekonomik bir biçimde
algı
lanmasıgereken bir olgu olduğunu göstermektedir (a.g.e).
69
Bu yüzden firmaları
n kaliteye önem vermeleri, ürünlerin pazarlanabilirliğini
arttı
rdı
ğı
nıve ş
irkete ekonomik yarar sağladı
ğı
nıgörmeleri, kalite ile maliyetin dengesini
sağlamalarıgerekmektedir (a.g.e).
Pazardaki ürünün değeri tasarı
m kalitesi ile belirlenir, ürün özellikleri ve
güvenilirliğ
indeki geliş
meler, firmanı
n prestijini ve ürünün algı
lanan değerini arttı
rmakta
bu da firmanı
n pazar payı
nıve dolayı
sı
yla gelirlerinin artması
nısağlamaktadı
r (Evans
ve Lindsay, 1989:30). Geliş
tirilmişuygunluk kalitesi de üretim ve hizmet maliyetlerini
azaltmaktadı
r (a.g.e). Bir baş
ka deyiş
ler tasarı
m ve uygunluk kalitesinin net etkisi, karı
arttı
rmaktı
r.
4.6.1. Tasarı
m Kalitesinin Ekonomisi
Tasarı
m kalitesi, ürün veya hizmete yönelik müş
teri beklentileri ile ürün veya
hizmetin tasarı
m spesifikasyonlarıarası
ndaki uygunluk derecesidir (Morse ve diğ
erleri,
1991:678). Tasarı
m özellikleri, yani ürün özellikleri müş
teri tarafı
ndan ya da sanayi
sektöründe geçerli olan standartlara göre belirlenebileceği gibi, kimi ürünlerde üretici
firma tarafı
ndan belirlenmektedir (Kavrakoğlu, 1996:11).
Tasarı
m kalitesinde, tercih edilen özelliklerin ürün tasarı
mı
nda yer almasısöz
konusudur ve büyük ölçüde zevke, ihtiyaca yada tercihe bağlı
dı
r (Kavrakoğ
lu,
1996:12). Nihai ürünün kalitesi tasarı
m spesifikasyonlarıkullanı
larak değerlendirili
(Morse ve diğerleri, 1991:678). Tasarı
m spesifikasyonları
nı
n karş
ı
layamayan ürün
düş
ük kaliteli, kusurlu olarak nitelendirilir.
Tasarı
m derecesindeki farklı
lı
klar; ürünün ömrü, görünümü, bakı
m ihtiyacı
aralı
kları
nı
n geniş
liği, lüks özellikleri, güvenilirliğ
i ve kullanı
m kolaylı
ğ
ıgibi ürün
özelliklerinden kaynaklanı
r (Özenci ve Cunbul, 1993:13). Aynıfonksiyonel kullanı
mlar için
spesifikasyonlardaki farklı
lı
k, tasarı
m kalitesindeki farklı
lı
ktan kaynaklanmaktadı
r (a.g.e).
Tasarı
m kalitesi arttı
kça ve üretimde daha iyi malzeme ve ekipman kullanı
ldı
kça
ürünün pazardaki değeri azalan oranda artmaktadı
r (a.g.e). Yüksek derecede teknik
70
mükemmellik yaratmanı
n maliyeti ise, teknoloji, yetenekli iş
gücü ve iyi malzemeler
kullanı
lmasısonucunda artan oranda artmaktadı
r (Evans ve Linsday: 1989:30).
Şekil 4.4 Tasarı
m Kalitesinin Ekonomisi
Kaynak: Evans ve Lindsay,1989:31
Şekil 4.4 de görüldüğü gibi tasarı
m kalitesinde yapı
lan her birim iyileş
me,
müş
terinin ödemeye istekli olduğu fiyatıarttı
rmakta ancak bu artı
şhı
zıgiderek
azalmaktadı
r, öte yandan tasarı
m kalitesindeki her birim artı
ş
, üretim giderlerini yani
kalite maliyetini arttı
rmakta ancak artı
şhı
zıgiderek artmaktadı
r (Yenersoy, 1997:117).
4.6.2 Uygunluk Kalitesinin Ekonomisi
Uygunluk kalitesi, müş
teriye sunulan ürünün, belirtilen özelliklere uyması
demek olup, ölçülebilir bir karakteristiktir, sayı
sal olarak ifade edilebilmektedir
(Kavrakoğlu, 1996:12). Üretim sisteminde spesifikasyonlara uygunluğu sağlamak için
katlanı
lan maliyetler, kalite kontrol maliyetleri olarak nitelendirilmektedir (Evans ve
Lindsay, 1989:31). Üretilen ürünlerin spesifikasyonları karş
ı
layamamasıdüş
ük
kaliteden dolayızararla sonuçlanmaktadı
r. Bu maliyetler kusurlu ürün maliyeti olarak
adlandı
rı
lmaktadı
r.
71
Şekil 4.5 de de görüldüğ
ü gibi uygunluk kalitesi arttı
kça, kalite kontrol
maliyetleri artmakta, kusurlu ürün maliyetleri ise azalmaktadı
r. Buna göre uygunluk
kalitesinin optimum seviyesi, toplam maliyetin minimum olduğu noktadı
r (Evans ve
Lindsay, 1989:32).
Şekil 4.5 Uygunluk Kalitesinin Ekonomisi
Kaynak: Evans ve Lindsay, 1989:31
Optimum noktaya kadar uygunluk kalitesi arttı
kça, toplam maliyet azalmaktadı
r
(Özenci
ve
Cunbul,
1993:14).
Kalite kontrol etkinliğ
i arttı
kça yani kalite
spesifikasyonları
na uygunluk derecesi yükseldikçe, kusurlu ürün sayı
sıazalmakta ve
optimuma yaklaş
ı
lmaktadı
r, ancak optimumun sağı
na geçilince, toplam maliyet kusurlu
ürün olmaması
na rağmen aynıhı
zla artmaktadı
r (a.g.e).
4.6.3 Ömür Kalitesinin Ekonomisi
Bir ürünün "faydalıömür maliyeti" ürünün satı
şfiyatı
na ve ürünün hizmette
tutma maliyetine (lojistik maliyet) bağ
lı
dı
r. Ömür sözcüğü ile garanti ömrü değil,
müş
teriye göre ürünün kullanı
labileceğ
i süre kastedilmektedir (Özenci ve Cunbul,
1993:14,15).
72
Şekil 4.6 Ömür Kalitesinin Ekonomisi
Kaynak: Özenci ve Cunbul,1993:15
Ürünün kullanı
m ömrü süresince müş
teriye sağlanacak lojistik maliyetler de göz
önünde tutulduğunda, bunun firma gelirinde artı
ş sağlaması
ndaki yeri daha iyi
anlaş
ı
lmaktadı
r (Özenci ve Cunbul, 1993:15). Üreticiler kaliteyi yüksek seviyede
maliyetleri ise düş
ük seviyede tutabilmek için kullanı
cıoptimumunun soluna doğ
ru
yönelmektedirler.
4.7.Kalite Maliyet Sistemi
Kalite maliyetlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine yönelik bir sistemin temel
amacı
, kaliteyi en ekonomik bir biçimde sağlamaktı
r. Kalite maliyet sistemi, hem imalat
hem de sektördeki iş
letmeler tarafı
ndan kalite geliş
imi ve maliyet etkinliğini sağlamak
için uygulanmaktadı
r (Kaftan, 1997:143).
Bu sistem, hangi düzeyde olursa olsun yöneticilere rasyonel karar alabilmeleri
için gerekli olan bilgiyi sağlamaktadı
r. Ancak kalite maliyet sistemi, kalite maliyet
sistemini değerlendirmeyi sağlayan bir yönetim aracıolarak değil de, sadece bir maliyet
düş
ürme programıolarak görülürse sistemden beklenilen yarar sağlanamaz (a.g.e).
73
İ
ş
letmelerde kalite maliyet sistemini kurarken izlenebilecek temel adı
mlar ş
u
ş
ekilde sı
ralanabilir (Doğan, 2000:32):

Kalite maliyetlerinde ölçme ve değerlemenin önemini ortaya çı
karmak için bir
ön çalı
ş
ma yapı
lmalı
dı
r. Mevcut verilerden hareketle özellikle iç ve dı
ş
baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin
durumu
belirlenir.
Önleme
ve
değ
erleme
faaliyetlerindeki durum parasal değerini gösterecek bir biçimde ortaya konur,
gerekirse rapor hazı
rlanı
r.

Kalite maliyetlerinin mevcut durumu ve geleceğe yönelik planlar yönetime
açı
klanarak, yönetim desteği sağlanmalı
dı
r.

Kalite maliyeti grupları
nı
n belirlenmesi, veri toplama ve iş
leme yöntemlerinin
saptanması
, raporlama çalı
ş
maları
nıgerçekleş
tirecek bir takı
m(proje ekibi)
kurulmalıve yetkilendirilmelidir.

Daha önce bu alanda yapı
lan çalı
ş
malar ve malzeme ve bilgi akı
ş
larıincelenerek
kalite maliyetleri tanı
mlanmalıve sı
nı
flandı
rı
lmalı
dı
r. Her faaliyetin bir kalite
maliyeti oluş
turmadı
ğı
na dikkat edilmelidir.

Belirlenen kalite maliyetlerine ait verilerin toplanabilmesi için gerekli yöntemler
oluş
turulmalı
dı
r. Öncelikle mevcut veri toplama yöntemlerinin, formları
n ve
raporları
n özenle
incelenmesi,
mevcut
verilerden
mümkün
olduğunca
yararlanı
lmasıgerekmektedir.

İ
ş
letme çalı
ş
anları
nı
n kalite maliyeti analizine katı
lı
mları
nısağlamak için
personele eğitimler düzenlenmelidir.

Kalite maliyetlerinin oluş
turulmasıve raporlanmasıprosedür ve talimatlar haline
getirilerek, sistem güvence altı
na alı
nmalı
dı
r (Harmandar ve diğerleri,1996:623).
Kalite Maliyet Sistemi’ni uygulayan ve bu sistemin önemini anlamı
şiş
letmeler
diğer iş
letmelere göre piyasada kalma ve daha genişpazar payı
na sahip olma
olanakları
na sahip olabilmektedirler (Yumuk ve İ
nan, 2005:179).
Kaliteyi elde etmek için katlanı
lan maliyetler, dikkatli bir ş
ekilde izlenip,
değerlendirildiğinde, bunun iş
letme üzerinde yapacağıolumlu etkiler rahatlı
kla
görülebilir (Yükçü ve Doğanöz, 1994:67). Mamulün kalitesi ve bunu sağlamak için
katlanı
lan maliyetler arası
nda bir denge kurulabilirse, mamulün piyasadaki rekabet gücü
74
artmı
şolacaktı
r. Bu dengenin kurulabilmesi, kalite maliyetlerinin çok yakı
ndan izlenip
kontrol edilmesi ve değerlendirilmesi ile olası
dı
r (a.g.e). Söz konusu bu maliyetler ile
ilgili bilgilerin tam ve doğru bir ş
ekilde toplanması
, iş
letmenin kalite yönetimi
konusunda yerinde kararlar vermesi açı
sı
ndan çok önemlidir (Yükçü ve Doğanöz,
1994:67). Dolayı
sı
yla kalite maliyet sisteminin amacı
, mamulün kalite maliyetlerinin
analizi, planlanmasıve kontrol edilmesi için yönetime finansal bilgiler sağlamaktı
r
(Çankaya ve Ustasüleyman, 2001:3). Bu bilgilerle optimal kalite maliyet noktası
belirlenmekte ve bu noktaya ulaş
ı
lmaya çalı
ş
ı
lmaktadı
r (a.g.e). Kalite maliyet
sistemlerinin diğer amaçlarış
öyle özetlenebilmektedir (Akgün, 2005:33-34):
 Direkt olarak baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri üzerine yoğunlaş
arak, baş
arı
sı
zlı
k
maliyetlerini en aza, hatta sı
fı
ra indirmeye çalı
ş
mak,
 Kalitede iyileş
tirme sağ
lamak amacı
yla önleme maliyetlerine yatı
rı
m yapmak,
sonuçlardaki baş
arı
ya göre ölçme değerleme maliyetlerini azaltmak,
 Daha fazla iyileş
tirme sağlamak amacı
yla önleme ve ölçme maliyetlerine iliş
kin
faaliyetleri sürekli olarak değerlendirmek ve geliş
tirmek
Kalite maliyet sisteminin amaçları
nıaçı
kladı
ktan sonra firmaya sağlayacağı
yararlarıbelirtmekte fayda vardı
r. Kalite maliyet sistemi’ni kurmuşbir iş
letmenin, sahip
olacağıyararlar ş
uş
ekilde sı
ralanabilmektedir (Yumuk ve İ
nan, 2005:180):
 Malları
n ve hizmetlerin kalite düzeyleri geliş
ir. Hatalıve bozuk ürünler azalı
r.
 Malzeme ve iş
çilik tasarrufu sağlanı
r.
 Verimlilik artar.
 Ürün güvenilirliği artar.
 Maliyetler azalı
r. Kalite maliyet unsurları
nı
n analizle uygulanan programları
n ve
kontrol çalı
ş
maları
nı
n etkinliğine iliş
kin değerlendirmeler daha sağ
lı
klı
yapı
labilir.
 Muhasebede önemli geliş
meler sağlanı
r, bütçeleme daha hassas yapı
labilir.
 Sorun alanları
nı
n saptanmasıve çözüm önceliklerinin belirlenmesi sağlanı
r.
 Yeni teknik ve yöntemler bulunabilir ve mevcut yöntemler geliş
tirilebilir.
75
 Yeniden iş
leme kusurlu mamul üretimi ve iş kayı
pları
nı
n önlenmesiyle,
iş
gücünde tasarruf ve etkin kullanı
m sağlanı
r.
 Sağlanan maliyet tasarrufu yardı
mı
yla, iş
letmenin pazar payıarttı
rı
labilir.
Böylece iş
letmenin kazancıda arttı
rı
lmı
şolur.
 Üretici ve tüketici arası
ndaki sözleş
melerde açı
klı
k ve netlik sağlanabilir.
Böylece hiçbir konuda anlaş
mazlı
ğa düş
ülmemesi sağlanmı
şolur.
 Ürünlerin ve hizmetlerin güvenilirliğinin artmasıve yeni değeri ile iş
letmenin
büyümesi ve rekabet gücünün sürekliliği sağlanabilir.
 İ
ş
letmenin bölümleri arası
nda daha iyi iliş
kiler kurulabilir. Çalı
ş
anları
n morali
yükseltilip, insanlar arası
ndaki iliş
kiler geliş
tirilebilir. Bunun sonucunda da daha
iyi verim sağlanabilir.
 Kurulan bilgi sistemiyle, hatalıveri ve raporlar azaltı
labilir. Dolayı
sı
yla yanlı
ş
lı
k
yapı
lmasıbaş
tan önlenebilir.
 Bakı
m onarı
m gerektiğinde ek cihaz ve donanı
m alı
nmasıve yerleş
tirilmesi daha
rasyonel olabilir
Üretilen mamulde meydana gelen hataları
n, hatanı
n tespit edilme zamanı
na göre
iş
letmeye yükleyeceği maliyetler farklıolmaktadı
r (Campenalla, 1990:11). İ
ş
letme
kontrol, test etme ve inceleme sonucunda kusur bulduğunda daha düş
ük maliyetli
durumlarla karş
ı
laş
ı
lı
rken, müş
teri mamulde kusur bulduğunda yüksek maliyetli
durumlar ortaya çı
kabilmektedir (a.g.e).
Eğer iş
letmenin kalite programısürekli kalite geliş
tirme ve hata önleme
doğrultusunda donatı
lmı
şise hata ve hatadan kaynaklanan sonuçlar minimize edilmiş
olmaktadı
r (Campenalla, 1990:11). Buna göre toplam kalite yönetimini uygulayan
iş
letmelerin, maksimum kalite hedeflerine ulaş
mak için, kalite maliyet analizlerini araç
olarak kullanmalarıgerekmektedir. Aksi takdirde iş
letmeler maksimum kalitede ürün ve
satı
şsonrasıhedeflerine ulaş
amazlar. Diğ
er bir ifadeyle, bu iş
letmelerin “Toplam Kalite
Yönetimi’ni tam anlamı
yla uyguladı
klarısöylenemez (Çankaya ve Ustasüleyman,
2001:3).
Kalite Maliyet Sistemi’nin oluş
turulabilmesi için kalite maliyetlerinin hangi
kaynaklardan sağlanacağı
nı
n belirlenmesi gerekmektedir (Yumuk ve İ
nan, 2005:179).
76
Maliyet unsurlarıolarak belirlenen söz konusu bu maliyet kaynaklarıdaha önceki
bölümde ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde ele alı
nmı
ş
tı
r.
Kalite maliyetlerinin en düş
ük seviyede tutulmasıistenilen bir durumdur
(Yumuk ve İ
nan, 2005:180). Kalite maliyetlerini, kalite güvencesinin göstergeleri olarak
alı
nması
nda iki önemli sorun bulunmaktadı
r. Birincisi, geriye yönelik kaliteye iş
aret
etmesi açı
sı
ndan tek baş
ı
na müş
teri memnuniyetini sağlayacak koş
ullarıaydı
nlatması
mümkün olmamaktadı
r. Diğer bir sorun ise kalite maliyetlerinin, kalitenin devam
ettirilmesi ve iyileş
tirilmesi için yapı
lan harcamalar olması
dı
r (Yumuk ve İ
nan,
2005:180).
Kalite maliyet unsurları
nı
n, önleme-değerleme-baş
arı
sı
zlı
k sı
nı
flandı
rması
na
alternatif olarak kalite maliyetleri, uygunluk ve uygunsuzluk, somut ve soyut, kontrol
edilebilir ve kontrol edilemez olmak üzere çeş
itli sı
nı
flandı
rmalara tabi tutulmuş
tur
(Akgün, 2005:37). Ayrı
ca önleme ve değerleme maliyetleri bazıbilim adamları
tarafı
ndan kaçı
nı
lmaz maliyetler olarak ele alı
nmı
şve kalite maliyetlerinin sadece
baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinden oluş
tuğu savunulmuş
tur. Buna göre kalite maliyetleri
(a.g.m):
 Iskarta, atı
k, ilave kalite kontrol ve yeniden üretim gibi ölçülebilir somut imalat
maliyetleri,
 Müş
teri ş
ikayetleri, satı
ş sonrasıgaranti maliyetleri gibi somut olarak
ölçülebilen satı
şmaliyetleri ve,
 Sadece tahmini olarak hesaplanabilen satı
şkaybı
, prestij kaybı
, çalı
ş
anları
n
motivasyon kaybıgibi soyut maliyetler olarak sı
nı
flandı
rı
lmı
ş
tı
r.
Kalite maliyet sistemini daha iyi kavrayabilmek için kalite maliyet
sistemninin nası
l çalı
ş
tı
rı
ldı
ğı
nı
n anlaş
ı
lmasıgerekmektedir.
Kalite
maliyeti
sisteminin
çalı
ş
tı
rı
lması
yla
ilgili
olarak
iş
letmelerde
yapı
labilecek organizasyon, iş
letmelerin büyüklüklerine, sistemden beklentilerine göre
farklı
lı
k gösterebilir. Ancak kalite maliyet sisteminin çalı
ş
tı
rı
lması
nda genellikle
77
"Muhasebe Bölümü" ve "Kalite Yönetimi Bölümü" gibi iki bölümün fonksiyonları
ndan söz
edilebilir (Karcı
oğlu, 2000:114-115).
Kalite maliyeti sisteminin çalı
ş
tı
rı
lması
nda "Muhasebe" bölümünden olan beklentiler
aş
ağı
daki gibi sı
ralanabilir (a.g.e).
 Kalite maliyeti verilerinin toplanması
:İ
ş
letmenin özelliğine göre daha önce yapı
lan
sı
nı
flama da dikkate alı
narak maliyet kalemlerinin ölçülmesi, kontrolü ve
raporlaması
nı
n yapı
lmasıiçin kendi hesap planı
nda değiş
ikliğe gidilmesi ve bazı
yardı
mcıhesapları
n açı
lmasıgerekebilir. Bu yardı
mcıhesaplar yardı
mı
yla kalite
maliyetleri, unsurları
na göre gruplandı
rı
larak maliyet analizleri ve raporlama
yapı
lacaktı
r.
 Kalite maliyetinin belirlenen faaliyetlere yüklenmesi: Üretim öncesi, sonrasıveya
üretim esnası
nda ortaya çı
kabilen ve toplanan kalite maliyetleri genel kabul
görmüşmuhasebe ilkeleri doğ
rultusunda mamul maliyetine veya dönem gideri
kabul edilerek gelir tablosuna gider olarak aktarı
labilir.
 Kalite
maliyetlerinin
değerlendirilmesi
için
karş
ı
laş
tı
rmaya
izin
veren raporlamanı
n yapı
lması
: İ
ş
letmelerin muhasebe sistemlerine göre
toplanan kalite maliyetlerinin raporlanması
; kalite maliyet kalemleri, dönemler,
kalite maliyet merkezleri veya üretilen mamuller arası
nda karş
ı
laş
tı
rma yapmaya
izin verecek ş
ekilde olabilir.
 Çeş
itli
dönemler
itibariyle
raporları
n hazı
rlanması
: Bir
yı
l veya
daha
kı
sa süreli kalite maliyet raporlamasıyapı
larak yönetime sunulmasıile yönetimin
kalite maliyetlerinin iyileş
tirilmesine önem vermesi sağlanabilir.
Kalite maliyeti sisteminin çalı
ş
tı
rı
lması
nda "Kalite Yönetimi" bölümünden beklentiler
ş
unlar olabilir (Karcı
oğlu, 2000:115).
 Muhasebe
bölümüyle
iş
birliği yaparak
kalite
araş
tı
rı
lması
, kontrol edilmesi ve analiz edilmesi,
maliyetlerinin
sebeplerinin
78
 İ
ş
letme bölümleri arası
nda koordinasyon ve haberleş
meyi sağ
lamak suretiyle kalite
maliyetleri ile ilgili bütçe hedeflerine ulaş
mak,
 İ
ş
letme politikası
nı
n aralı
klarla gözden geçirilerek maliyet azaltı
rı
n ve
kontrolünü sağlamak,
 Kalite baş
arı
sı
zlı
ğı
ndan kaynaklanan problemlerin araş
tı
rı
lması
, nedenlerinin
tespiti ve sorumluları
nı
n belirlenmesidir.
4.8. Kalite Maliyetlerinin Ölçümü
Kalite geleneksel olarak kusurlu yüzdeleri aracı
lı
ğı
yla ölçülür ve belirlenen
tolerans
seviyesinin
altı
nda
kalan
kusurlu
oranı "kabul
edilebilir"
olarak
değerlendirilmektedir (Pasewark, 1991:4). Bunun yanı
nda, kalite ölçümleri geleneksel
olarak, mevcut maliyet muhasebesi sistemlerinden çı
karı
lmaktadı
r (a.g.e). Kar
maksimizasyonu odaklıönleme harcamaları
, yenilikçi kalite ölçümleri tarafı
ndan
yönetilmektedir (Pasewark, 1991:4). Bu ölçümler geleneksel maliyet muhasebesi
sistemlerinin önünde giden bilgi sistemlerinden toplanmakta olup, bilgi sistemleri ve
üretim sistemlerini birleş
tiren entegre yöntemler geleneksel sistemlerin yerini alacaktı
r
(a.g.e.).
4.8.1 Kalite Maliyetlerinin Veri Kaynakları
Kalite maliyetlerinin farklıbakı
şaçı
larıile ele alan tüm yaklaş
ı
mları
n ortak ilgi
alanıgerçekçi kalite maliyet verilerine ulaş
maktadı
r (Akgün, 2005:38). Birçok
iş
letmede kalite maliyetleri ile ilgili sağlı
klıverilerin elde edilmesi önemli zaman ve
kaynak tüketimini gerektirir. İ
ş
letmelerde kaliteyi sağlamaya ve sürdürmeye yönelik
verilerle, baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri çeş
itli veri kaynakları
ndan elde edilir.(a.g.e) Genel
olarak kalite maliyetlerinin bilgi kaynakları(Yükçü, 1999a:122-125):
 Direkt ilk madde ve malzeme ile endirekt ilk madde ve malzeme istek ve teslim
fiş
leri.
 Ücret bordroları
79
 İ
ş
çi çalı
ş
ma kartları
 Genel üretim giderleri raporları
 Artı
k ve dökümlü raporları
 Kusurlu mamul veya bozuk mamul raporları
 Taş
ı
ma gider belgeleri
 Mamul maliyet raporları
 Tamir, yenileme ve garanti kapsamı
ndaki maliyet raporları
 Uygunluk raporları
dı
r.
Veri kaynağ
ı
, kendisinden birtakı
m veriler elde etmekte kullandı
ğı
mı
z
araçları
n tümü olarak tanı
mlanmaktadı
r (Karabı
nar ve Geyik, 2001:4-5). Kalite
maliyetlerine iliş
kin veriler aş
ağı
daki kaynaklardan da sağlanabilmektedir.(a.g.e)
 İ
ş
letmede Kullanı
lan Hesap Planı
: Hesap planı
nda yer alan bazıalt ve
yardı
mcıhesaplar kalite maliyetleri kalemlerine ait bilgiler içerebilir. Özellikle
kalite maliyetleri muhasebesinin mevcut muhasebenin dı
ş
ı
nda ek bir çalı
ş
ma ile
yapı
lmasıdurumunda ayrı
ntıhesapları
n incelenmesi iş
leri kolaylaş
tı
racaktı
r.
Buradan kalite maliyeti olup da baş
ka hesaplar içinde yer almı
şolan kalite
maliyetleri saptanabilir.
 Yevmiye Defteri Kayı
tları
: Yevmiye defteri kayı
tları
nı
n tek tek incelenmesi ve
özellikle açı
klamalar kı
smı
nı
n özenle gözden geçirilmesi hesap planı
nda ilgisiz
hesap adları
nda gizlenmişolan kalite maliyetlerinin yakalanmasıiçin çok yararlı
bir yoldur.
 Ücret
Bordroları
: Kaliteyle
ilgili
iş
çilik
(özellikle
endirekt
iş
çilik)
maliyetlerinin hesaplanması
na esas teş
kil edecek bilgiler ücret bordosundan
alı
nabilir.
 Üretim Raporları
: Üretim giderlerinden sayı
lan kalite maliyetlerine ait bilgiler
bu raporlardan sağlanabilir. Ayrı
ca tekrar iş
leme ve düzeltme maliyetlerine ait
bilgiler de bu belgeden alı
nabilir.
 Fire, Bozuk Ürün, Kusurlu Üretim ve Artı
k Raporları
: Üretim raporları
çerçevesinde fakat ondan daha özel ve derin bilgiler veren bu raporlar özellikle
iç baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin ortaya çı
karı
lması
nda yararlıbilgiler verir.
80
 Tamir Raporları
: İ
ç baş
arı
sı
zlı
k maliyeti kalemlerinden yeniden iş
leme
maliyeti hakkı
nda kı
ymetli bilgiler verir.
 Yol Giderleri Listesi: Kalite amaçlıseyahat giderlerinin yakalanmasıiçin
incelenmesi gereken bir kaynaktı
r.
 Garanti
Raporları
: Satı
ş sonrası hizmet
maliyetleri
ve
garanti
yükümlülüklerinin açı
ğa çı
kartı
lmasıiçin kı
ymetli bir kaynaktı
r.
 Denetim Raporları
: Bu ifade muhasebe anlamı
nda denetim raporunu ifade
etmez. Satı
cı
ları
n denetlenmesi ve kalite denetimi maliyetlerinin bulunmasıiçin
gereken bilgileri verir.
 Malzeme Giriş
, Çı
kı
şve İ
ade Fiş
leri: Önleme maliyetlerinden satı
nalma
maliyetleri hakkı
nda önemli bir kaynaktı
r.
 Organizasyon Şeması
: İ
ş
letmede kaliteyle ilgili personelin ve görevlerinin
tanı
nması
na yardı
m eden bilgiler verir.
 Organizasyonel Birimlerin Bütçeleri: Kalite biriminin performansı
nı
n
değerlendirilmesi için gerekli veriyi sağlayan bir kaynaktı
r.
 Müş
teri
Şikayet ve İ
steklerini Gösteren Belgeler: Dı
ş baş
arı
sı
zlı
k
maliyetlerinden müş
teri ş
ikayetlerinin araş
tı
rı
lmasıve müş
teri tatmininin ortaya
çı
karı
lmasıiçin incelenmesi gereken veri kaynağı
dı
r.
 Laboratuar Raporları
: Değerlendirme maliyetleri ile ilgili bir veri kaynağı
dı
r.
Laboratuarlarda yapı
lan ölçme ve kalibrasyon iş
lemlerine ait bilgiler bu
rapordan alı
nabilir.
 İ
ş
çilik Zaman Kartları
: İ
ş
çilerden kimlerin ne kadar kaliteyle ilgili iş
lerde
çalı
ş
tı
ğı
nı
n saptanmasıaçı
sı
ndan kı
ymetli bir kaynaktı
r.
 Tamir-Bakı
m Raporu: Toplam kalite yönetimi için vazgeçilmez bir eleman
olarak makinelerin rutin muayenesine iliş
kin bilgiler veren bir kaynaktı
r.
 SiparişRaporları
: Bu raporlarda belli bir dönemde verilen, yerine getirilen,
getirilemeyen ve en önemlisi iptal edilen sipariş
lere ait bilgiler yer alı
r. Özellikle
dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin hesaplanması
nda baş
vurulmasıgereken önemli bir
kaynaktı
r.
 Ödemelerle İ
lgili
Belgeler: Dı
ş baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinden
ödemelerinin yakalanmasıiçin incelenmesi gereken bir kaynaktı
r.
tazminat
81
Klasik maliyetleme yaklaş
ı
mı
nda yukarı
da belirtilen kaynaklardan toplanan
maliyet verileri üretim, pazarlama-satı
ş
-dağı
tı
m, ar-ge, genel yönetim gibi iş
letme
fonksiyonlarıile iliş
kilendirilerek kayı
tlanı
r ve ürün veya hizmet maliyetlerine sadece
üretim fonksiyonu ile ilgili olduğu kabul edilen maliyetler yüklenir (Akgün, 2005:38).
Ancak bu yaklaş
ı
m kalite maliyetlerin ürün veya hizmet maliyetleri, faaliyetler veya
süreçler üzerindeki etkisini ortaya koyma konusunda oldukça sı
nı
rlı
dı
r (a.g.m).
Geleneksel kalite maliyetleme sistemlerinin kı
sı
tlarıüç baş
lı
kta incelenebilir
(a.g.m):
• Mevcut kalite maliyet sistemleri ürünlere veya hizmetlere dağı
tı
m yönünü
üzerinde ayrı
ntıiçermemektedir. Pratikte bazıfirmalar kalite maliyetlerini
genel üretim giderlerine doğrudan ilave ederek hacim tabanlıdağı
tı
m
anahtarlarıile ürün veya hizmetlere dağı
tmaktadı
r.
• Bazıistisnalar dı
ş
ı
nda bir çok kalite maliyet ölçüm sisteminde parçalar,
ürünler, süreçler, departmanlar, satı
cı
lar veya dağı
tı
m kanallarıgibi kalite
maliyetlerine neden olarak kaynaklar dikkate alı
narak izlenmez. Bu
sistemlerden elde edilen kalite maliyet bilgisi kalite iyileş
tirmeye yönelik
fı
rsatları
n tanı
mlanması
na olanak vermemektedir.
• Ayrı
ca kalite maliyet sistemi verilerin nası
l toplanacağı
na dair yeterli bilgiyi
sunmaması
, bu verilerin toplanması
nda önemli bir zaman ve kaynak
tüketimine neden olmaktadı
r.
4.8.2 Kalite Maliyet Verilerinin Nitelikleri
Kalite maliyetlerine iliş
kin toplanan verilerin bir takı
m nitelikler taş
ı
ması
gereklidir. Bunlar (Karabı
nar ve Geyik,2001:6):
 Uygunluk Niteliği, toplanacak verilerin gerek zaman ve gerekse mekan olarak
belirlenen amaçlara uygun olması
nıifade eder. Toplanacak veri, mevcut sisteme
82
ek yük getirmeden, faydasımaliyetini dengeleyecek veya aş
acak ş
ekilde ve
kalite ile ilgili olmalı
dı
r.
 Açı
klı
k Niteliği, toplanacak olan veya toplanmı
şolan veriden, farklıkiş
ilerin
aynıanlamlarıçı
karması
nıifade eder. Bunun için de, verinin ilgili tüm unsurları
içeren, ilgisiz unsurlarıdı
ş
arı
da bı
rakacak bir ş
ekilde tanı
mlanmı
şolması
gerekir.
 Kiş
isel Saplantı
lardan Uzaklı
k, kalite maliyet verileri kiş
isel yargı
lardan ve
kaygı
lardan etkilenmemelidir. Kalite ve muhasebe disiplinlerinin kendilerine
özgü kuralları
, ilkeleri ve teknikleri sonucu ş
ekillenmişolmalı
dı
rlar. Bu tür
çalı
ş
maları
n, özellikle orta ve üst kademe yöneticilerin kendini ispatlamak
amacı
yla yapmaları durumunda böylesi yanlı
ş
lı
klara düş
üleceği açı
ktı
r.
Olayları
n abartı
labileceği bu tür yanlı
ş
a örnektir.
 Sayı
landı
rı
labilme, muhasebe daha çok olayları
n değer yönüyle ilgilendiği için
toplanacak verinin elden geldiği ölçüde sayı ile ifade edilebilmesine
çalı
ş
ı
lmalı
dı
r. Fakat, Genel Kabul GörmüşMuhasebe İ
lkeleri, kalite maliyetleri
muhasebesini bağlamadı
ğıiçin gereken hallerde tahmin vb. yöntemlere
baş
vurulabilir. Ancak tahmine dayalıdeğ
erlerin muhasebede kullanı
lması
sakı
ncalı
dı
r. Bu sakı
nca yönetsel kaygı
larla değil daha çok ülkenin vergi vb.
yasal mevzuatıiçin sakı
nca oluş
turur.
 Kritik NoktalarıVurgulama, toplanacak veri, yapı
lacak çalı
ş
manı
n önemli ve
karakteristik noktaları
nıtemsil etmelidir. Bu nitelik bir anlamda fayda/maliyet
dengesinin sonucudur. Böylelikle az sayı
da veri ile kalite maliyetleri en iyi
ş
ekilde temsil edilmişolur.
Kalite maliyetlerine iliş
kin veriler toplanı
rken, bu verilerin yukarı
da ayrı
ntı
lı
bir ş
ekilde anlatı
lmı
ş olan uygunluk, açı
klı
k, kiş
isel saplantı
lardan uzaklı
k,
sayı
landı
rabilme ve kritik noktalarıvurgulama niteliklerini taş
ı
masıgerekmektedir.
83
4.8.3 Kalite Maliyet Verilerinin Toplanması
Maliyet unsurlarılistesi tamamlandı
ktan sonra maliyet verilerinin toplanması
na
baş
lanmaktadı
r. Maliyet muhasebesi sistemi olmayan bir kuruluş
ta çok daha fazla analiz
yapı
lmasıgerekmektedir.
1. Aş
ama : Kalite fonksiyonu ile doğrudan iliş
kili olan ve aş
ağı
da verilen maliyetler
hesaplanmaktadı
r:
• Kalite fonksiyonu ya da bölümüne bağlıpersonelin giydirilmişmaliyeti
• Kalite fonksiyonuna iliş
kin olarak iş
galiye maliyet oranlan (kira, faiz, sigorta,
ı
sı
tma, aydı
nlatma, güvenlik vb. gibi)
• Ofis hizmetleri ve diğer idari iş
lere ait hizmetlerin oranı
• Özel kalite kontrol ve değ
erlendirme ekipmanı
nı
n amortisman maliyeti
• Kalite eğitimlerinin maliyeti
• Organizasyonun avantajları
nıtam olarak kullanamadı
ğıdaha küçük maddelerin
maliyeti
2. Aş
ama: Burada kalite fonksiyonu ya da bölümünün doğrudan sorumluluğunda
olmayan ancak bir organizasyonun kalite ile ilgili toplam maliyetlerinin bir bölümü
olarak sayı
lmasıgereken maliyetler tanı
mlanmaktadı
r. Genellikle bu maliyetler diğer
bölümlerle ilgilidir. Kalite fonksiyonu maliyet merkezine formel bir transfer yapı
lması
gerekmez, ancak onlara bir muhasebe raporunda yer verilir. Bu maliyetlere; satı
n alma,
ambarlar, planlama gibi birçok bölüm katı
labilir. Bu kategorideki maliyetler kaliteye
eş
değer bir esasa göre paylaş
tı
rı
lmalı
dı
r.
3. Aş
ama: Bütçelenen baş
arı
sı
zlı
klar tanı
mlanı
r ve muhasebe raporuna girilir. Örneğin;
bir ürünün 100'er adetlik partiler ş
eklinde imal edildiğini varsayalı
m. Kusursuz 100 adet
ürünün elde edilebilmesi için 110 adet ürüne göre planlama yapı
lan durumlarda, 10 adet
ürünün maliyetinin kalite maliyetlerine alı
nı
p alı
nmaması
na deneyimlerle karar
verilecektir. Ancak, en azı
ndan deneme süresinde maliyetler hesaplanmalı
dı
r.
84
4. Aş
ama: Burada Basamak 3'de yer almayan baş
arı
sı
zlı
kları
n iç maliyetleri tanı
mlanı
r.
İ
lgili maliyetler hurdaya ayrı
lan materyalleri ya da yeniden iş
leme maliyeti ya da
yeniden imalat maliyetlerini içerebilir. Maliyetler kusura neden olan ya da
tamirat/onarı
m yapan bölümün hesapları
nda gösterilebilir. Maliyetler kaynağı
nı
n nerede
olduğuna bakı
lmaksı
zı
n muhasebe raporunda belirtilmelidir.
5. Aş
ama: Burada ürün sahipliği değiş
tikten sonraki baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri tanı
mlanı
r.
Bu maliyetler içerisinde kalite bölümünün araş
tı
rma için harcadı
ğızamanı
n maliyeti
(bunlar
yinelenmenin
önlenmesi
için
Basamak
1
'deki
maliyetlere
karş
ı
dengelenmelidir) ve pazarlama, müş
teri hizmetleri ile muhasebe bölümünün de
maliyetleri yer alı
r. Bu maliyetlere mevcut sistemlerde nadiren rastlanı
r. Baş
langı
çta
bunlar için bir tahmin yapı
lmalıve sonuçlara muhasebe raporunda yer verilmelidir.
Araş
tı
rma ve düzeltme maliyetlerine müş
teri katkı
da bulunmuş
sa, gelir muhasebe
raporunda belirtilmelidir.
Yukarı
da 1. ve 2. aş
amalarda tanı
mlanan maliyetler önleme ve değerlendirme
maliyetleri; 3, 4. ve 5. aş
amada tanı
mlananlar ise baş
arı
sı
zlı
k maliyetleridir (Bozkurt,
2003:30-31).
Kalite maliyetlerinin kullanı
labilmesi için, analizleri destekleyecek biçimde
düzenlenmesi gerekmekte olup bu, kalite maliyetlerinin bilinen maliyetlere oranlanması
yoluyla gerçekleş
tirilebilir (Özenci ve Cunbul, 1993:27). Kalite maliyetleri ürün ve ürün
türüne bağ
lıolarak değiş
ik kriterlerle kı
yaslanmakta olup, bu kriterlerin bazı
larış
unlardı
r
(a.g.e.):
• Toplam fiili direkt iş
çilik
• Standart iş
çilik
• İ
malat maliyetleri
• Net satı
ş
lar
• Fabrika çalı
ş
ma saatleri
• Katma değ
er
• Birim maliyetler
85
• Eş
değer birim maliyetleri
• Malzeme maliyetleri
• Tasarı
m maliyetler
Toplanan kalite maliyet verileri tek baş
ları
na yöneticilerin ihtiyaçları
nı
karş
ı
lamayabilir. Bu veriler iş
lenerek bilgi haline dönüş
türülmeli ve yöneticilerin
ihtiyaçları
nıkarş
ı
layacak ş
ekilde sunulmalı
dı
r.
4.9. Kalite Maliyetlerinin Analizi ve Analiz Teknikleri
Kalite yatı
rı
mları
nı
n değerlendirilmesinde en önemli veri kalite maliyetleridir.
Kalite maliyetlerinin belirlenmesi ise sağlı
klıve ayrı
ntı
lıbir maliyet muhasebesini
gerektirir (Karcı
oğlu, 2000:119).
Bir mamulün maliyeti mamulün kalite kontrolü için yapı
lan harcamalarıda kapsar
(Karcı
oğlu, 2000:119). Ancak kalite kontrol departmanı
nı
n faaliyetlerini etkin bir ş
ekilde
yürütebilmek için, kalite kontrol maliyet unsurları
nı
n ayrı
ca ölçülmesi ve uygun kriterlere
göre mukayese edilmesi gerekir. Kriterlerin seçiminde göz önüne alı
nan faktörler ise pratik
ve kolay ölçme imkanı
, iş
letme büyüklüğü, imalat teknolojisi ve mamul tipidir (a.g.e).
Kalite maliyetleri analizi genel olarak, her bir ana maliyet elemanı
nı
n, toplam
maliyet içindeki payı
nıgösteren oranları
n veya iş
letmenin önemli bazıperformans
göstergelerine göre tanı
mlanan oranları
n zaman içindeki değiş
iminin incelenmesidir
(Yenersoy, 1997:135).
İ
yi bir kalite maliyet analizi için, iyi bir kalite biliş
im sistemi ve maliyet
muhasebesi değerlerine ihtiyaç vardı
r (Özenci ve Cunbul, 1993:28). Kalite maliyet
sistemi,
mevcut
muhasebe
tasarlanmaktadı
r (a.g.e.).
sisteminden
en
fazla
yararlanabilecek
biçimde
86
Kalite maliyetlerinin analizi ile varı
lan sonuçlar, geleceğe yönelik kararları
n
dayanağı
nıoluş
turur (Gür ve Nemlioğ
lu, 1998:14). Analiz sonuçlan, yöneticilere kalite
kontrol faaliyetlerinin değerlendirilmesi, süreç kalitesinin kontrolü, insan kaynakları
nı
n
planlanması
, bütçeleme ve tüketici ile iliş
kilerin düzenlenmesi konuları
nda etkin karar
almaları
nısağlayacak bilgiler sunar (a.g.e.).
Kalite maliyeti analizinde aş
ağ
ı
daki kriterlerden biri veya birkaçıkullanı
lmaktadı
r
(Karcı
oğlu, 2000:120):
 İ
ş
çilik:
o Toplam fiili direkt iş
çilik
o Standart iş
çilik
 Üretim Maliyetleri
o Atölye iş
lem maliyeti
o Toplam iş
lem maliyeti
 Satı
ş
lar:
o Net satı
ş
lar tutarı
o Net satı
ş
lar tutarıile hammadde ve malzeme maliyetleri arası
nda fark
 Birim maliyet:
o Bir birim mamul için yapı
lan kalite kontrol maliyeti
o Bir birim eş
değer mamul için yapı
lan kalite kontrol maliyeti
Kalite maliyetlerinin analiz teknikleri firmanı
n ve firmanı
n içinde bulunduğ
u
endüstrinin kalite problemlerine göre çeş
itlilik gösterir (Özenci ve Cunbul, 1993:33).
Kalite maliyetlerinin analiz teknikleri arası
nda en yaygı
n olarak kullanı
lanlarıise trend
analizi ve pareto analizidir (a.g.e.).
Trend analizi, cari dönemde gerçekleş
en maliyetlerin geçmiş dönemde
gerçekleş
mişmaliyetler ile karş
ı
laş
tı
rı
lması
na dayanan bir analiz türüdür (Yükçü,
1998:502). Bu ş
ekilde maliyetlerin geliş
me seyri izlenir (a.g.e). Kalite maliyetlerinin
trend analizleri, uzun ve kı
sa vadeli olarak düzenlenebilir (Özenci ve Cunbul, 1993:.33).
Uzun süreli analizde, toplam kalite maliyetini oluş
turan maliyet grupları
nı
n satı
ş
lar
içindeki yüzdesi, uzun yı
llar itibariyle izlenir (Yükçü ve Doğanöz, 1994:71).
87
Stratejik planlama ve yönetime rapor için düzenlenen uzun vadeli analizlerde
kalite maliyetleri uzun bir zaman periyodunda incelenir (Özenci ve Cunbul, 1993:33).
Kı
sa süreli trend analizinde, kalite maliyetleri bir yı
l süreyle izlenir, maliyetlerin aylı
k
olarak izlenmesi ile firmaları
n kalite geliş
tirme programları
nı
n hazı
rlanmasımümkün olur
(Yükçü ve Doğanöz, 1994:71). Kı
sa vadeli trend diyagramları
, firmanı
n kalite maliyet
geliş
tirme amacıbelirlenen bölümler için ayrıayrıhazı
rlanı
r (Özenci ve Cunbul,
1993:34). Trend analizleri yapı
ldı
ktan sonra iyileş
tirilmesi istenen maliyetler belirlenir ve
bu maliyetleri oluş
turan hata nedenleri ve toplam maliyetler içindeki payı
m belirlemek
için pareto analizinden faydalanı
lı
r (Yükçü ve Doğanöz, 1994:71).
Pareto analizinde hatalar, probleme olan katkı
ları
nı
n derecesine göre sı
ralanmakta
olup, bu sı
ralanma kümülatif frekans dağı
lı
mı
na göre çubuk diyagramlarış
eklindedir
(Özenci ve Cunbul, 1993:35). Maliyet grupları
na, departmanlara, ürünlere ve diğer
gruplamalara göre dört ş
ekilde düzenlenebilen pareto analizi ile hatalar sı
nı
flandı
rı
larak
toplam maliyetler üzerinde en büyük paya sahip olanlar belirlenir (a.g.e). Toplam maliyet
içinde en büyük paya sahip hatalara yönelik yapı
lacak önleyici harcamalar ile kalite
iyileş
tirmeye büyük katkı
lar sağlanacak, bu hatalar oranı
nda maliyetler azalacaktı
r
(a.g.e).
Kalite kontrol maliyetlerinin analizi sonucunda, yöneticilerin rasyonel kararlar
alması
nısağlayan bilgiler elde edilebilir. Bunlar (Gür ve Nemlioğlu, 1998:14):
• Proses kalitesinin kontrolü; ürün veya süreç türlerine göre ayrı
lmı
şkalite kontrol
maliyetleri, kusurlu ürün üretimine neden olan kaynaklar üzerindeki muayene
faaliyetlerinin hangisinin azaltı
lmasıveya arttı
rı
lmasıgerekliliğini belirler.
• Kalite
kontrol
faaliyetlerinin
değerlendirilmesi;
faaliyetlerin
ağı
rlı
kları
nı
n
değiş
tirilmesi, yeni yatı
rı
mları
n yapı
lmasıve etkinliğin arttı
rı
lmasıyolunda kararlar
alı
nabilir.
• İ
nsan kaynakları
nı
n planlanması
; kalite kontrol personelinin faaliyet grupları
na
dengeli dağı
lı
mı
, performansları
nı
n değerlendirilmesi, yeni personel ihtiyaçları
nı
n
ekonomik gerekçelere dayandı
rı
lmasımaliyet-etkinlik analizi ile sağlanı
r.
• Bütçeleme; kalite kontrol yöneticilikleri geçmişyı
llara ait faaliyetleri değerlendirerek
88
gelecek yı
llara ait ihtiyaçlarısaptayabilir.
• Tüketici ile iliş
kilerin düzenlenmesi; tüketici sorunları
, kalite kontrol maliyetlerinin
analizi ile daha kolay ve rasyonel biçimde çözümlenebilir.
Kalite maliyetlerinin analizini yaparken, önleme, değerleme ve kusurlu ürün (iç ve
dı
şbaş
arı
sı
zlı
k) maliyetleri arası
ndaki karş
ı
lı
klıetkileş
imini bilmek gerekir (Özenci ve
Cunbul, 1993:35). Örneğin firma önleme çalı
ş
maları
na yapacağıyatı
rı
m ile değerleme ve
iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetlerindeki azalma miktarı
nıgörmek isteyebilir (a.g.e.). Bir
maliyet kalemindeki değiş
menin diğerleri üzerindeki etkisinin tahmini, yöneticilerin
fayda-maliyet analizleri yoluyla kalite yatı
rı
mları
nıdengelemesi için gerekli olduğu gibi
aynıtahminler bütçelerin yapı
lması
nda da önemlidir (a.g.e.).
Kalite
maliyetlerinin
tahmini
güçtür
çünkü
bir
maliyet
kalemindeki
değiş
ikliklerin diğ
erleri üzerindeki değiş
ikliklerin ve miktarda olacağı
nısöyleyebilmek
için bir modele ihtiyaç vardı
r ve kurulacak modelin güvenilir olmasıiçin sağlı
klıveri
tabanlarıolmasıgerekir (Özenci ve Cunbul, 1993:35).
Bir firmada kalite maliyetlerinin tahmininde birden fazla yöntem kullanı
labilir,
bunlar ş
uş
ekilde sı
ralanabilir (Yükçü ve Doğanöz, 1994:72):
• Alçak-yüksek noktalar yöntemi
• Grafik dağı
lı
m yöntemi
• En küçük kareler yöntemi
• Regresyon yöntemi
Daha çok matematiksel tekniklere dayanan bu yöntemler ile tahmin edilecek
maliyetler kalite maliyet bütçelerinin hazı
rlanması
nda kullanı
labilir (Yükçü ve Doğanöz,
1994:72).
89
4.10. Kalite Maliyetlerinin Raporlanması
Kalite maliyet raporlarıiş
letmelerde oluş
an tüm kalite maliyetleri ile ilgili
bilgilere yer vererek gelecek dönemler için yapı
lacak planlarda kullanı
lacak bir araç
rolü oynamaktadı
r (Kurgun, 1997:218). Bu nedenle raporlar düzenli olarak hazı
rlanarak
yönetime sunulmalı
dı
r. Bu veriler kullanı
larak iş
letmelerde beklenilen kalite maliyetleri
hakkı
nda tahminler yapı
labilmektedir (a.g.e).
Bütçeler, gelecekteki faaliyetleri ana hatlarıile belirleyen planlar olarak
tanı
mlanmaktadı
r (Özenci ve Cunbul, 1993:32). Kalite maliyet raporları
, faaliyetlerin
bütçedeki amaçlar doğrultusunda yürüyüp yürümediğini izleme, alı
nmasıgerekli
önlemleri tespit ve gelecekteki bütçeler için bilgi sağ
lama amaçları
na hizmet eden
araçlardı
r (a.g.e).
Kalite maliyetlerinin raporlanması
, yönetim kontrolünün gerekli bir parçası
dı
r.
Kalite maliyeti raporlanması
nı
n amaçları aş
ağı
daki gibi sı
ralanabilir (Yükçü,
1999b:249):
 Birim
yöneticilerinin
baş
vurmaları
nı sağlamak
problemlerin
amacı
yla
çözümünde
kalite
uygun
maliyetleri
kaynaklara
problemlerinin
büyüklüğünü bilmelerine yardı
mcıolmak,
 Birim yönetiminin, çabaları
nıetkin olarak yoğunlaş
tı
rabilmesini sağ
lamak için
problemlerin yerini göstermek(muayene ya da garantide problem olan yerleri
göstermek),
 Kalite maliyetlerinin azaltı
lmasıiçin hedef oluş
turulması
nda bu hedefleri
karş
ı
lamak için planlama hareketlerinde birim yönetimine yardı
mcıolmak,
 Hedeflerin ölçülmesine doğru ilerleme kaydetmek,
 İ
ş
letme yönetiminin birim yönetimini motive etmek için bir dizi hedefler
oluş
turulması
na yardı
mcıolmak ve onları
n baş
arı
sıiçin birim yönetimine
yardı
mcıolmak.
90
Kalite maliyetlerinin ölçülmesi ve raporlanması
, kalite maliyetlerinin azaltı
lması
ve kontrol edilmesi için gerekli bir araçtı
r (Yükçü, 1999a:250). Kalite maliyetlerinin
raporlanması
nı
n amacı
, bu maliyetleri kontrol etmek için yönetimi motive etmektir
(a.g.e).
Kalite maliyetlerinin sistemli bir biçimde raporlanmasıiş
letmelerde kalitenin
ekonomik öneminin görülmesi, kalite sorunları
nı
n tanı
mlanmasıve öneminin ortaya
konmasıgibi önemli faydalar sağlayacaktı
r (Kurgun, 1997:219). İ
ş
letmede etkin bir
kalite maliyet raporlama sisteminin kurulmasıiçin aş
ağı
daki ilkelerin benimsenmesi
önem taş
ı
maktadı
r (a.g.e.):
 Yönetimin desteğini sağlamak,
 Raporlama sistemini kuracak bir takı
m oluş
turmak,
 Ön bir çalı
ş
ma için iş
letmenin basit bir bölümünü seçmek,
 Veri ve bilgileri sağlayanlar ve kullananlar arası
nda karş
ı
lı
klıiş
birliği ve
desteği sağlamak,
 Kalite maliyetleri ve kalite maliyet kategorilerini belirlemek,
 Her kategori için kalite maliyetlerini belirlemek,
 Kalite maliyet raporları
nı
n biçimini ve kullanı
lacak grafikleri tasarlamak,
 Kalite maliyet bilgilerinin toplanması
na yönelik prosedürleri oluş
turmak,
 Bilgileri toplamak, hazı
rlamak ve raporu dağı
tmak,
 Hatalarıelemek,
 Sistemi geniş
letmek ve geliş
tirmek
Kalite maliyet raporları
nda bulunmasıgereken veriler ş
uş
ekilde sı
ralanmaktadı
r
(Özenci ve Cunbul, 1993:32):
 Kalite maliyetlerinin; önleme, değerleme ve kusurlu ürün sı
nı
fları
na, bazı
faaliyetlere, ürünlere, üretim bölümüne göre dağı
lı
mı
na raporda yer vermek.
 Çeş
itli maliyet unsurları
nı
n muhasebe terminolojisi ile tanı
mları
,
 Fiili toplam kalite maliyetinin değerlemesi ve iş
çilik, satı
ştutarları
, kalite
91
verimliliği gibi kriterlere göre yapı
lan kı
yaslaması
,
 Gelecek dönemde kaliteyi geliş
tirmek amacıile yapı
lan yatı
rı
mları
n ek maliyeti ve
bu yatı
rı
mları
n geri dönüşsüresi ile ilgili hesaplar ve tahminler.
Genelde, tüm kalite maliyeti raporlarıölçümlemeye dayanmaktadı
r (Yükçü,
1999a:256). Kalite maliyeti raporu iş
letmenin isteğine göre haftalı
k, aylı
k, üçer aylı
k ve
yı
llı
k olarak düzenlenebilir. Kalite maliyeti raporları
, iş
letmenin gelecekte beklediğ
i
kalite maliyetleri ile ilgili yapacağıtahminlerde de kullanı
labilir. Kalite maliyeti
raporlarıiş
letmelere aş
ağı
daki gibi birçok faydalar sağlamaktadı
r (a.g.e);
 Kalite maliyeti raporları
nı
n, yöneticilere bilgi vermesi.
 Kalite maliyeti raporları
ndaki eğilimlerin gözlemlenmesi.
 Kalite geliş
tirme projelerindeki ilerlemelerin gözlenmesi.
 Kalite projelerinin; baş
arı
sı
na dikkat çekilmesi.
 Potansiyel problem alanları
nı
n belirlenmesi.
Yöneticiler,
kalite
maliyetlerini
planladı
kları
, kontrol
ettikleri
ve
kalite
geliş
tirmeyle ilgili kararlan verdikleri zaman kalite maliyeti raporları
nıfaydalı
bulurlar.
Kalite maliyeti raporunun aş
ağı
daki çeş
itli nedenlerden dolayıgeleneksel
raporlamaya göre üstün; olduğu görülmektedir. Bu üstünlüğ
ün yarattı
ğıavantajlarıda
aş
ağ
ı
daki gibi sı
ralamak mümkündür (Yükçü, 1999a:257);
 Kalite maliyeti raporu açı
k olarak maliyetleri bütünleş
tirir ve örgütün değer
katmayan
faaliyetlerinin
azaltı
lması ve
elimine
edilmesi
konusunda
odaklanması
na olanak verir.
 Kalite maliyeti raporu, iş
letmenin bugünkü sağlı
ğıiçin doğru bir barometredir.
92
 Kalite maliyetlerini önleme, ölçme-değerleme, iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k olmak üzere
dört alanda bütünleş
mesi nedeniyle farklıodak noktalarıgeliş
tirir.
 Kalite maliyet raporlarıdaha anlamlıölçülerin geliş
tirilmesini özendirir. Ayrı
ca
faaliyete iliş
kin bilgiyi öğrenmeleri için de zorlar.
Kalite maliyet raporları
nıoluş
turmada iki yaklaş
ı
m mevcuttur (Morse ve
diğerleri, 1991:681):
 Formel kalite maliyet raporlama sistemi
 Periyodik özel çalı
ş
malar
Formel bir sistem, özel olarak tasarlanmı
şformları
, veri toplama prosedürleri,
bilgi iş
leme prosedürleri, raporlarıve rapor dağı
tı
m prosedürlerini içerir (Morse ve
diğerleri, 1991:681). Bilgi toplama, iş
leme ve raporlama muhasebe sürecinin bir parçası
olarak düzenli olarak yapı
lı
r. Her ne kadar birçok firma kalite maliyet bilgilerini
kullanı
yorlarsa da, birçoğu özel çalı
ş
malarıkullanarak ihtiyaç olduğ
u zaman kalite maliyet
bilgisini yaratmaktadı
r (a.g.e). Yönetim muhasebesi veya kalite kontrol bölümü,
muhasebe veri tabanları
ndan ve görüş
meler yapmak yoluyla kalite maliyet bilgisini toplar
ve bu verileri analiz ederek raporlarıoluş
turur (a.g.e).
Kalite maliyetleri çok çeş
itli ş
ekillerde raporlanabilmektedir. Önleme, değerleme
ve kusurlu ürün maliyetlerine göre yapı
lan raporlamada, cari dönem verileri ve tüm yı
la
iliş
kin veriler kümülatif olarak ayrıayrıele alı
nabilir ve ayrırapor üzerinde bütçelenmiş
ve fiili değerler karş
ı
laş
tı
rabilir (Yükçü, 1998:503). Ayrı
ca kalite maliyetleri ürün
bazı
nda karş
ı
laş
tı
rabilir ki bu ş
ekilde rapor hazı
rlamak için, kalite maliyetlerini ürünlere
göre dağı
tmak gerekmektedir (a.g.e.). Bunun dı
ş
ı
nda kalite maliyet raporları
, önleme,
değerleme ve baş
arı
sı
zlı
k mahiyetlerine göre yüzde bazı
nda hazı
rlanabilir (a.g.e:507).
Ayrı
ca, bu raporlar, maliyet merkezlerine ve bölümlere göre yüzde bazı
nda
düzenlenebilir (a.g.e.)
93
Kalite maliyet raporunun düzenlenmesi için gerekli veriler, üretim ve muayene
iş
lemlerinin çeş
itli aş
amaları
nda tutulan kayı
tları
ndan elde edilir ki bu konudaki en
önemli kaynak, muayene, deney ve ı
skarta formları
ndaki kayı
tlardı
r (Yükçü ve
Doğanöz, 1994: 69).
Kalite maliyetleri, bir yı
llı
k veya 3 aylı
k, aylı
k dönemlerde raporlanarak
yönetime düzenli aralı
klarla sunulmalı
dı
r (Yükçü, 1998:498). Bu raporlar ile yöneticiler
kalite maliyetlerinin iyileş
tirilmesi konusunda önlem alabilirler (a.g.e). Kalite maliyet
raporları
, önleme, değerleme ve kusurlu ürün maliyetlerinin tümünü içermeli ve planlama
çalı
ş
maları
nda kalite maliyet hedeflerinin belirlenmesi açı
sı
ndan bir araç olmalı
dı
r
(Yükçü ve Doğanöz, 1994:69). Bu raporlar, firmanı
n gelecekte beklediğ
i kalite
maliyetleri ile ilgili tahminlerinde kullanı
labilmektedir (a.g.e).
4.11. Kalite Maliyetlerinin Azaltı
lması
Kalite iyileş
tirmesi gerçekte kalite maliyetinin düş
ürülmesi anlamı
nıtaş
ı
r
(Kurgun,
1997:219).
İ
ş
letmelerde
üretilen
ürünlerin
üretimindeki
sorunlar
belirlenebiliyor ve düzeltici faaliyetler yardı
mı ile iyileş
me sağlanabiliyorsa
maliyetlerin düş
mesi mümkün olacaktı
r Kalite maliyetlerinin düş
ürülmesinde aş
ağı
daki
stratejiler izlenmektedir (a.g.e):
 Sorunlarıetkilenen tüm kiş
ilerle ele almak,
 Sorunları
n çözümü için istek yaratmak,
 Sorunları
n en iyi çözümü için planlama ve araş
tı
rma konusunda yöneltme
desteği sağlamak,
 Sürekli olarak devam eden sorunları
n izlenmesini sağlamak
Kalite maliyetlerinin düş
ürülmesinde temel hedef kalitenin istenen düzeyde
korunması sürdürülürken toplam kalite maliyetlerinin de en düş
ük düzeye
çekilebilmesidir (Campanella, 1988:105). Bu amaçla önleme maliyetlerindeki bir artı
ş
ı
n
baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinde çok daha büyük bir düş
üş
e neden olmasıve bu yolla toplam
94
kalite maliyetlerini düş
ürmesi gereklidir (a.g.e). Eğer önleme maliyetlerindeki artı
ş
a
rağmen bu süreç devam etmiyorsa bu durumda önleme maliyetleri “doyma noktası
” na
ulaş
mı
şdemektir. Bu noktadan sonra yapı
lacak önleme maliyetleri bu yolla elde
edilecek tasarruflarıaş
acaktı
r (a.g.e).
İ
ş
letmenin kalite maliyetlerini en aza indirmek amacı
yla katlandı
ğımaliyetlerle
baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin optimal bileş
imini belirlemek son derece güçtür. İ
ş
letme
kalite maliyetlerinin azalması
nısağlamak amacı
yla yapı
lan harcamaları
n ne zaman sona
erdirileceğinin ya da azaltı
lacağı
nı
n bilinmesi kritik bir sorudur (Winchell ve Bolton,
1987:72). Eğer önleme maliyetleri çok erken azaltı
lı
r ya da kesilirse, minimum nokta
hala bir bilinmeyen olarak kalacak ve bu nedenle elde edilebilecek maliyet tasarrufları
yitirilmişolacaktı
r. Diğ
er yandan, yönetim önleme maliyetleri her birim baş
ı
na toplam
kalite maliyetleri artana kadar sürdürülürse bu durumda minimum noktayıaş
an
harcamalar yitirilmişolacaktı
r (a.g.e).
Kalite maliyetlerinin optimizasyonu kalite yöneticisinin temel iş
idir, ancak maliyet
kalemleri birbirlerini etkilediğinden, optimizasyonu kolay değildir (Özenti ve Cunbul,
1993:44). Firmalar istenen kalitede ürün veya hizmeti, en uygun maliyetle üretmek
istediklerinden, kalite ve kalite maliyetleri arası
nda bir denge kurmalı
dı
rlar (Yükçü ve
Doğanöz, 1994:72). Yani kaliteyi sağlamaya yönelik yapı
lan harcamalar ile bu
harcamalar sonunda elde edilecek gerililerin birbirini dengelemesi gerekmektedir.
Minimum noktanı
n belirlenmesinde deneme yanı
lma yönteminin etkin
olamayacağıortadadı
r (Winchell ve Bolton, 1987:72). Daha önceki sayfalarda
belirtilmişolan ve bu amaçla kullanı
labilecek bir çok istatistiki yöntem bulunmaktadı
r.
İ
ş
letmeler ihtiyaçları
na göre bu yöntemlerden birini tercih etmelidirler.
4.11.1. Önleme Maliyetlerinin Azaltı
lması
Önleme faaliyetleri genel olarak iki türde olup, bunlar, ş
irketin çalı
ş
anları
na ve
iş
lerine yönelik faaliyetler ve ürün sürecinin baş
ı
nda potansiyel problemlerin formel
tekniklerle bulunmasıve önlenmesi faaliyetleridir (Özenci ve Cunbul, 1993:47). Bu
95
çerçevede yöneticiler kalite iyileş
tirmeye yönelik tutumlarıçalı
ş
anları
na anlatmalı
,
çalı
ş
anlarıbilinçlendirmeli, fikirlerini almalıve yüksek performans gösteren fikirleri
ödüllendirmelidir (a.g.e). Firmalar, kusurlarıönlemek için, yeni ürün geliş
tirme
programları
, tasarı
m inceleme programları
, tedarikçi seçim programları
, eğitim ve
denetim programlarıgibi formel programlar kullanabilmektedir (a.g.e).
Önleme faaliyetleri ile toplam kalite maliyetleri azalmaktadı
r çünkü değerleme ve
kusurlu ürün maliyetleri toplam kalite maliyetlerinin çok büyük bir yüzdesini
oluş
turmakta olup, önleme faaliyetlerine yapı
lan yatı
rı
m ile değ
erleme ve kusurlu ürün
maliyetleri azalacağı
ndan toplam kalite maliyetleri büyük ölçüde düş
ecektir (Özenci ve
Cunbul, 1993:47-50. Önleme faaliyetleri ile kalite maliyetlerinin azaltı
lmasıyolları
ş
u
ş
ekilde sı
ralanmaktadı
r (a.g.e):
 Pazarlama ile Önleme; müş
teri tatmini ürünün kalite maliyetini ve karlı
lı
ğı
nı
önemli ölçüde etkiler. Pazar araş
tı
rmalarısonucu, müş
terinin ürünü yeniden alma
isteği ile ürün hakkı
ndaki yargı
sıbelirlenir. Müş
terinin düş
ük kaliteli ürünü alma
isteği düş
ük olup bu, satı
şkayı
pları
na neden olmaktadı
r. Önleme çalı
ş
malarıile
kaliteli ürün yaratı
larak, müş
terinin ürün hakkı
ndaki yargı
sıiyileş
tirildiğinde
satı
şkaybıönlenmişolur.
 Tasarı
mda Önleme; ürünlerdeki yüksek maliyetli problemlerin çoğu yetersiz
tasarı
mlardan kaynaklanı
r. Ürünlerin müş
terinin beklentilerini karş
ı
layacak
ş
ekilde, kullanı
mıgüvenilir ş
ekilde, karlıüretilecek ş
ekilde, ürünün kalite
kriterlerini açı
k ve doğru olarak belirtecek ş
ekilde tasarlanmasıgerekir.
 Kalite Sağlama ile Önleme; kalite bölümü, sözleş
me ile ilgili müş
teri
spesifikasyonları
nıdikkatlice incelemeli ve kalite gereksinimlerini tespit etmelidir.
4.11.2. Değ
erleme Maliyetlerinin Azaltı
lması
Toplam kalite maliyetleri içerisinde en yüksek paya sahip iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k
maliyetlerinden
sonra
değerleme
maliyetleri
gelmektedir
(a.g.e).
Değerleme
maliyetlerinin de toplam kalite maliyetleri içerisindeki payıoldukça yüksek olup, göz
ardıedilmemesi gerekmektedir. Değerleme maliyetlerini azaltma teknikleri ş
u ş
ekilde
sı
ralanabilir (Özenci ve Cunbul, 1993:50-54):
96
 Muayene ve Test Planlaması
; süreç içi kontroller ile hatalar nihai ürüne
yansı
madan önce bulunurlar ve süreç muayene sistemi ile nihai ürünlere yapı
lan
muayene ihtiyacıda azalı
r ki böylelikle kalite maliyetleri azalı
r.Muayene ve test
çeş
itleri; operatör muayenesi, % 100 süreç içi muayene, ön üretim muayenesi,
devriye muayenesi, süreç içi kabul muayenesi olmak üzere beştürlüdür.
 Ekipman ve Metod Geliş
tirme; muayene ve test iş
lemlerini daha hı
zlıyapacak
ekipmanı
n alı
nması
, muayene ve test cihazları
nı
n üretim ekipmanı
nı
n içine
yerleş
tirilmesi, zamanıve çabayıazaltacak kayı
t ve raporlama sistemlerinin
tasarlanması
, muayene ve test istasyonları
nı
n yerleş
imini ve metodları
m iyileş
tirmek
için endüstri mühendisliği tekniklerinin uygulanmasıyoluyla muayene ve test
maliyetleri azaltı
labilir.
 İ
statistiksel Kalite Kontrol; hassasiyet çalı
ş
maları
, kontrol diyagramlarıve
örnekleme muayenesinden oluş
an "İ
statistiksel Kalite Kontrol", süreç içi kontrolü
sağlamada oldukça etkilidir. Hassasiyet çalı
ş
maları
, bir makine veya sürecin
spesifikasyonlara uygun ürün üretip üret enleyeceğini gösterir. Kontrol
diyagramlarıile süreç içindeki hatalar tespit edilerek önlemlerin alı
nması
gerektiği ortaya çı
karı
lı
r. Kabul örneklemesi ile tüm ürünlerin kontrol edilmeden
kalitenin ölçülmesi ve kontrolü sağlanı
r ki bu ş
ekilde değerleme maliyetlerinde
tasarruflar sağlanabilir.
 Değerlendirme Doğruluk Çalı
ş
maları
; değerlendirme personelinin (testçilerin,
muayenecilerin, operatörlerin) kabul edilmesi gereken malzemenin reddi,
reddedilmesi gereken malzemenin kabulü ş
eklindeki yanlı
şkalite kararları
m
değerleyen planlardan yararlanmak yoluyla değerleme maliyetleri azaltı
labilir.
 Karar Analizleri; ürün bileş
enlerinde, alt montajlarda ve nihai üründe kusurları
n
önceden bulunmasıiçin alı
nmı
şkararları
n etkinliğinin analizi olan karar
analizleri yoluyla azaltı
labilir.
 İ
şÖrneklemesi; bu teknik, bir kiş
i veya grubun yaptı
ğıiş
inden örnek alı
narak iş
üzerinde harcadı
klarıtoplam zamanı
n, olası
lı
k teorileri yoluyla tahmin edilmesiolup
bu yolla değerleme maliyetleri azaltı
labilir.
97
4.11.3. Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetlerinin Azaltı
lması
Baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin azaltı
lması kalite maliyetlerinin toplam etkisinin
azaltı
lması
nda önemli bir yere sahiptir. Baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerini azaltmak için gerekli
adı
m ve teknikler aş
ağı
daki gibi sı
ralanmaktadı
r. (Özenci ve Cunbul, 1993:44-46)
 İ
lgililerin Problemler ve Muhtemel Sebeplerinden Haberdar Olması
nı
Sağlamak; kalite mühendisleri hazı
rladı
klarıperformans raporları
nda kalite
problemlerini,
bu kusurları
n olan nedenlerini ve alı
nacak tedbirleri açı
k bir
ş
ekilde ortaya koyup ilgili kimselere bu raporlarıiletmelidir. Raporlarda ayrı
ca
problemlerin oluş
ma tarihi, maliyetlere etkisi ve ilgili kiş
ilerin üstleneceği
görevler açı
kça belirtilmelidir.
 Problemleri Çözmek İ
çin İ
stek Yaratmak; baş
arı
sı
zlı
kları
n nedeni kötü
tasarı
m, yanlı
şüretim düzeni, yanlı
şuygulamalar ve uygun olmayan takı
mlar
olabilir. Firmadaki birçok kiş
i içerisinden çok azıbu nedenleri giderebilecek
isteğe sahiptir. Bu yüzden kalite yöneticisi firmadaki diğer kiş
ilerin ortaya
çı
kabilecek problemleri çözmek için istek duyacağıprogramlar tasarlamalı
dı
r.
 Baş
arı
sı
zlı
klarıGidermek İ
çin Planlama; kalite bilgilerinin analizi ile ortaya
çı
karı
lan problemler ve bu problemleri gidermek için yapı
lan çalı
ş
malar bir form
ş
eklinde ifade edilmeli ve çözülen problemlerin tanı
mları
, iyileş
tirici faaliyetler
ve bu faaliyetlerin yerine getirilip getirilmediği bu formda yer almalı
dı
r. Kusurlu
ürün maliyetleri toplam kalite maliyetlerinde en yüksek paya sahip olup, bu
maliyetlerde yapı
lacak azaltma toplam kalite maliyetini azaltacaktı
r. Ancak en
önemlisi bu kusurlar ortaya çı
kmadan önce önlemektir.
Baş
arı
sı
zlı
k maliyetlerinin azaltı
lmasıçalı
ş
masıyukarı
da ayrı
ntı
larıanlatı
lan 3
adı
mı
n gerçekleş
tirilmesi ve gerçekleş
tirilen çalı
ş
maları
n izlenerek raporlar halinde üst
yönetime sunulmasıile sonuçlandı
rı
lmalı
dı
r. Bu ş
ekilde yapı
lan çalı
ş
malar sonucunda
iş
letmeler kendi koş
ulları
nıgöz önüne alarak sorunları
n çözümüne odaklanacaktı
r.
98
4.12. Kalite Maliyetlerinin Karar Verme AracıOlarak Kullanı
lması
Kalite maliyetleri yönetimin çeş
itli düzey ve fonksiyonları
nda alı
nacak
kararlarda bir bilgi kaynağıolarak kullanı
labilir. Bunlar (Yenersoy, 1997:147):
 Doğrulama AracıOlarak Kalite Maliyetleri: Kalite maliyetleri, iyileş
tirme
faaliyetlerine yapı
lan yatı
rı
mı
n yerinde olup olmadı
ğ
ı
nı
n doğrulanmasıamacı
yla
kullanı
labilir.
 Proses Kalitesinin Analizi İ
çin Kalite Maliyetleri: Kalite maliyetleri, prosesin
belirli noktaları
ndaki problem alanları
nı
n belirlenmesi amacı
yla da kullanı
labilir.
Eğer proses ürün hattıboyunca uygun parçalara bölünerek analiz edilirse bu,
maliyet değerlerinin yüksekliği söz konusu alandaki problemlerin bir göstergesi
olarak kabul edilip, gerekli önleyici faaliyet kararlarıalı
nabilir.
 Programlama (Öncelik Belirleme) AracıOlarak Kalite Maliyetleri: Problem
alanlar tespit edildikten sonra gerekli önleyici faaliyetlerin planlanması
kapsamı
nda program oluş
turulmalı
dı
r ki bu programa göre mevcut iş
gücü ve
diğer kaynaklar faaliyetleri gerçekleş
tirmek için atanı
r. Bu faaliyetlerinin
hangisinin daha çok getiri sağlayacağıkalite maliyetleri ile belirlenebildiği gibi
böyle bir program, personelin verimliliğini arttı
rı
r.
 Bütçeleme AracıOlarak Kalite Maliyetleri: Kalite maliyetleri, uygulamaya
geçirilmesi planlanan kalite programlan için gerekli olacak harcamaları
bütçelemek için de kullanı
labilir.
 Tahmin AracıOlarak Kalite Maliyetleri: Kalite maliyeti verileri, firmanı
n amaç
ve hedeflerine hangi ölçüde ulaş
ı
ldı
ğı
nıbelirlemek ve bu hedeflere ulaş
abilmek
için gerekli performansısağ
layabilmek üzere, bir kontrol göstergesi olarak
kullanı
labilir. Ayrı
ca yeni ürün ve hizmetlerin maliyetinin tahmin edilmesi
amacı
yla da kullanı
labilir. Bunun yanı
nda, ürün performansı
m tahmin etmek için
garanti, tamir, iade gibi harcamaları
n seyri olumlu bir bilgi kaynağ
ıolarak
kullanı
labilir.
 Yatı
rı
m Değerlendirme Aracı Olarak Kalite Maliyetleri (Yenersoy,
1997:150-151): Yatı
rı
mları
n geri dönüş
üm hı
zı
, projelere yatı
rı
lan paranı
n
miktarı
nı
, zamanlaması
nıbelirleyen ve projeye devam edip etmeme kararı
m
99
vermek için önemli bir değ
erlendirme faktörü olup, kalite maliyetlerinin yatı
rı
m
değerlendirme amacı
yla kullanı
lmasıiki ş
ekilde olabilir.
 Genellikle, üretim ekipmanları
na, tesis makine ve cihazlara yapı
lacak
yatı
rı
mlar değerlendirilirken, geleneksel maliyet elemanlarıiş
çilik ve
direkt ilk madde malzemeden getiriler baz olarak kullanı
lı
r. Ancak kalite
maliyetlerinin firma muhasebe sistemi içine girmesiyle, bu kalite maliyeti
bilgileri yatı
rı
m kararları
nda da kullanı
lmaktadı
r. Artı
k, yatı
rı
mdan
beklenen getiri hesaplanı
rken, üretim ve mühendislik gibi maliyetlerle
birlikte kalite maliyetlerinde beklenen geliş
me de kullanı
lmaktadı
r.
 İ
kinci olarak, kalite maliyetlerinin toplam kalite programları
na bir proje
gibi değerlendirilmesi ve bu projenin yatı
rı
m getiriş
ine temel oluş
turacak
ş
ekilde kullanı
lması
dı
r. Bu durumda yatı
rı
m kalite programları
nı
n
kullanı
lmasıve önleyici çalı
ş
malar için yapı
lan harcamalar ile bu
harcamalar sonunda kusurlu ürün ve değerleme maliyetlerinin azalması
ile elde edilecek kazanç ile iliş
kilendirilerek tanı
mlanan bir getiri değ
erine
göre yapı
lı
r. Kaliteye yapı
lan yatı
rı
m arttı
kça yani kalite düzeyinin
iyileş
mesi sağlanarak, yatı
rı
mı
n geri dönüşhı
zıartmaktadı
r.
Yukarı
da da bahsedildiği gibi kalite maliyetleri ile ilgili verilerin iş
lenerek bilgi
haline dönüş
türülmesi, ölçülmesi, analiz edilmesi ve raporlanı
p yöneticilere sunulması
,
yöneticilerin alacaklarıçeş
itli kararlara ı
ş
ı
k tutmakta, zamanı
nda ve rasyonel kararlar
almaları
nısağ
lamaktadı
r.
4.13.Özet
Günümüzde iç ve dı
şpazarlarda üstünlük sağlamak isteyen iş
letmeler, tüketicilere
sunulan mal ve hizmetlerin kalitesini arttı
rı
rken, üretim maliyetlerini de azaltmak
zorundadı
rlar. İ
ş
letmelerin yüksek kaliteyi sağlamak için katlanmak zorunda oldukları
maliyetleri, açı
k bir ş
ekilde görebilmeleri gerekmektedir. Kalite Maliyet Sistemi ile
sağlanacak bu durum, iş
letmelere rekabet etmek için büyük fı
rsatlar verirken, içinde
bulunduklarısektörde de güçlü olmaları
nısağlayacaktı
r.
100
Firmaları
n rekabet avantajıkazanmak için, kaliteli ürünler üretmesi, geleneksel
yönetim anlayı
ş
ı
na göre maliyetleri de beraberinde getirir. Bu anlayı
ş
a göre, kalite
seviyesi arttı
kça maliyetler de artmaktadı
r. Oysa Toplam Kalite Yönetimi anlayı
ş
ı
na
göre, kusurlu ürünler oluş
madan, önleyici yaklaş
ı
mlarla, faaliyetlerle önlenmesi
maliyetleri daha aş
ağı
ya çekmektedir. Çünkü toplam kalite maliyetlerinin %65-75'i
kusurlu ürün, %20-25'i değerleme, %5-10'u ise önleme maliyetlerinden oluş
makta olup,
önleme faaliyetlerine yapı
lan yatı
rı
m ile her ne kadar bu harcamalar önleme maliyetlerini
arttı
rsa da, kusurlu ürün (iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k) ve değerleme maliyetlerin de önemli
düş
meler ortaya çı
kacak buda toplam kalite maliyetini azaltacaktı
r (Yenersoy, 199:119).
Buradan çı
kan sonuçla önleme çalı
ş
malarıile hataları
n oluş
masıengellenerek, yüksek
kalite düş
ük maliyetle gerçekleş
tirilebilmektedir.
Ayrı
ca kalite sağlama maliyetlerinin (önleme ve değerleme) yanı
nda bir de
kalitesizlik (iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k) maliyetleri söz konusudur ki ası
l önemli olan
maliyetler bunlardı
r. Kusurlu ürün üretildikten sonra ve müş
teriye dağı
tı
ldı
ktan sonra
ortaya çı
kan bu maliyetler toplam kalite maliyetleri içerisinde oldukça büyük bir paya
sahip olup, bu maliyetlerin önleme çalı
ş
malarıile azaltı
lmasıfirma karıüzerinde olumlu
etkiler yaratacaktı
r. Pazar kaybı
, müş
teri kaybı
, güven kaybı
, imaj kaybıgibi çok büyük
maliyetler yaratan ölçülemeyen kalitesizlik maliyetleri firmanı
n karlı
lı
ğıüzerinde
olumsuz etki yaratacaktı
r çünkü kalitesiz ürüne sahip olan müş
terinin firmaya olan
güveni ve bağ
ı
mlı
lı
ğ
ıazalacak buda firma için satı
şkaybı
na dolayı
sı
yla karlı
lı
ğı
nı
n
azalması
na neden olacaktı
r.
Kalite maliyetleri ile ilgili verilerin iş
lenerek bilgi haline dönüş
türülmesi,
ölçülmesi, analiz edilmesi ve raporlanı
p yöneticilere sunulması
, yöneticilerin alacakları
kararlara ı
ş
ı
k tutmakta, zamanı
nda ve rasyonel kararlar almaları
nısağ
lamaktadı
r. Kalite
maliyetlerinin ölçümü, analizi ve raporlanması
, üst yönetime kalite sisteminin iş
leyiş
i,
etkinliğ
i hakkı
nda bilgi vermekte olup, yöneticilerin gelecekteki belirsizlikleri azaltmak
için tahmin, planlama ve bütçeleme yapması
nısağ
lamaktadı
r. Bu raporlar, belirlenen
kalite hedeflerine ulaş
ı
lı
p ulaş
ı
lmadı
ğı
, hangi bölümlerde kalite geliş
tirme çalı
ş
maları
na
101
ağı
rlı
k verilmesi gerektiğini ve önleyici faaliyetlerin nerelerde ve ne zaman gerekli
olduğunu belirleme konusunda yönetime yardı
mcıolmaktadı
r.
Kaliteli ürün veya hizmet, tüketici tatminini, dolayı
sı
yla firma karı
nı
arttı
rmaktadı
r, bu yüzden kaliteye yapı
lacak olan yatı
rı
m en karlıyatı
rı
mdı
r. Çünkü
kalitesiz ürünlerin firmaya olan maliyeti, kaliteli ürün üretmek için katlanı
lan
maliyetlerden daha büyüktür.
Bu bölümde kalite maliyeti kavramı
, tanı
mıve önemi, kalite maliyet merkezleri,
kalite maliyetlerinin sı
nı
flandı
rı
lmasıve kalite maliyet unsurları
, kalite, maliyet ve karlı
lı
k
iliş
kisi, kalitenin ekonomisi, kalite maliyet sistemi, amaçlarıve yararları
, kalite
maliyetlerinin ölçümü, kalite maliyetlerinin veri kaynakları
, kalite maliyetlerinin analizi
ve analiz teknikleri, kalite maliyetlerinin raporlanması
, kalite maliyetlerinin azaltı
lması
ve kalite maliyetlerinin kullanı
m alanları
ndan bahsedilmiş
tir.
102
V. BÖLÜM
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
5.1.Giriş
Sorunlara güvenilir çözümler aramak amacı
yla, planlıve sistemli olarak verilerin
toplanması
, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi olarak
tanı
mlanan araş
tı
rma hayatı
mı
zı
n çoğu alanı
nda oldukça önemlidir. Bir araş
tı
rmanı
n
amacı
na ulaş
abilmesi ve doğru bulgular elde edebilmesi için, en uygun araş
tı
rma
metodunun seçilmesi gerekmektedir.
Araş
tı
rmacı
nı
n seçilen araş
tı
rma metodunu en doğru ş
ekilde yorumlayabilmesi
için kullanmı
şolduğ
u metodu en ince ayrı
ntı
sı
na kadar bilmesi gerekmektedir.
Bu bölümde sosyal bilimlerde kullanı
lan araş
tı
rma metotları
, çalı
ş
mada
kullanı
lan olay çalı
ş
masıyöntemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde ele alı
nacak ve yöntemin bilimsel
çalı
ş
malar kapsamı
nda yararlıyönleri incelenecektir.
5.2. Sosyal Bilimlerde Kullanı
lan Araş
tı
rma Metotları
Günümüzde insanlar sürekli olarak yeni bilgileri öğrenme peş
indedir.
Çevrelerini ve kendilerini tanı
ma, olaylarıanlama ve açı
klama, var olan problemlere
çözümler arama anlayı
ş
ıiçerisindedirler. Var olan her problemin çözümü belli
kararları
n alı
nması
nı
, alı
nan her karar ise bazı bilgilere sahip olunması
nı
gerektirmektedir (Karasar, 1995:3). Problemlerin doğru olarak çözümlenebilesi için her
ş
eyden önce doğru kararlar alı
nmasıgerekmektedir. Bu da ancak doğru bilgilerin elde
edilmesi ile mümkün olacaktı
r (a.g.e).
Sosyal bilimler genelde her olayı
n baş
ka olayları
n gerekli ve kaçı
nı
lmaz bir
sonucu olduğunu ileri süren kesin öğretileri içermediği için (determinizm felsefesi),
103
sosyal bilimlerde doğru bilgilerin elde edilmesinde araş
tı
rma yöntemlerinin kullanı
lması
diğer bilimlere göre daha gereklidir.
Bilimsel araş
tı
rma, sistematik veri toplama ve analiz etme sürecidir (Özdamar,
1999:3). Bilimsel araş
tı
rmaları
n bir kolu olan sosyal bilimlerde kullanı
lan araş
tı
rma
metotlarıaş
ağı
daki ş
ekilde sı
nı
flandı
rı
lmaktadı
r (Yin, 1994:1).
 Tarihsel Çalı
ş
ma, "nası
l" ve "niçin" soruları
nı
n sorulduğu tarihi olaylarla ilgili,
araş
tı
rmacı
nı
n olaylar üzerinde kontrolünün olmadı
ğıaraş
tı
rmalardı
r.
 Arş
iv Bilgilerinin Analizi Çalı
ş
ması
, kim", "ne", "nerede", "ne kadar"
soruları
nı
n sorulduğu araş
tı
rmalar olup, güncel veya tarihi konularda yapı
lan,
araş
tı
rmacı
nı
n olaylar üzerinde kontrolünün olmadı
ğıaraş
tı
rmalardı
r.
 Deney Çalı
ş
ması
, "nası
l" ve "niçin" soruları
nı
n sorulduğu güncel olaylarla ilgili
ve araş
tı
rmacı
nı
n direkt olarak olaylarıkontrol edebildiği araş
tı
rmalardı
r.
 Anket Çalı
ş
ması
, "kim", "ne", "nerede", "ne kadar" soruları
nı
n sorulduğu,
araş
tı
rmacı
nı
n olaylar üzerinde kontrolünün olmadı
ğıaraş
tı
rmalar olup, güncel
olaylarla ilgili olarak yapı
lmaktadı
r.
 Olay Çalı
ş
ması
, "nası
l" ve "niçin" soruları
nı
n sorulduğ
u, güncel olaylarla ilgili
ve araş
tı
rmacı
nı
n olaylar üzerinde az kontrole sahip olduğa veya hiç olmadı
ğı
araş
tı
rmalardı
r.
Tablo 5.1 Araş
tı
rma Yöntemlerinin Karş
ı
laş
tı
rı
lması
Araş
tı
rma
Araş
tı
rma
Davranı
ş
sal Olaylar
Güncel Olaylar
Stratejileri
Sorusu Türü
Üzerinde Kontrol
Üzerinde mi
Gerektirir mi?
Odaklaş
ı
r?
Deney
Nası
l, Niçin
Evet
Evet
Anket
Kim, Ne, Nerede,
Ne Kadar
Kim, Ne, Nerede,
Ne Kadar
Nası
l, Niçin
Hayı
r
Evet
Hayı
r
Evet/Hayı
r
Hayı
r
Hayı
r
Hayı
r
Evet
Arş
iv Analizi
Tarihi
Çalı
ş
ma
Olay
Nası
l, Niçin
Çalı
ş
ması
Kaynak: Yin, 1994:6
104
Araş
tı
rmada olay çalı
ş
ması(case study) metodu kullanı
lacaktı
r. Olay çalı
ş
ması
,
araş
tı
rmacı
nı
n nası
l ve niçin soruları
na cevap aradı
ğıve davranı
ş
sal olaylar üzerinde
araş
tı
rmacı
nı
n kontrolünü gerektirmeyen bir yöntemdir (Yin, 1994:6). Ayrı
ca bu
yöntemde araş
tı
rmacıgüncel olaylar üzerine odaklanmaktadı
r (a.g.e).
Maliyet ve yönetim muhasebesi araş
tı
rmaları
nda, olay çalı
ş
masıyöntemi alan
odaklıçalı
ş
malardan biri olarak düş
ünülebilmektedir. Çünkü alan çalı
ş
masıterimi,
yakı
n geçmiş
teki yönetim muhasebesi literatüründe olay çalı
ş
masıile aynıanlamda
kullanı
lmaktadı
r.
Yönetim
muhasebesi
araş
tı
rmaları
nda
üç
tür
alan
çalı
ş
ması yöntemi
kullanı
lmaktadı
r (Atkinson ve Shaffir, 1998:48).
 Uygulama tanı
mlamasıyapan olay çalı
ş
maları
 Baş
ka bir araş
tı
rmada geliş
tirilmişbir teoriyi test eden olay çalı
ş
maları
 Bir teori geliş
tiren alan çalı
ş
maları
Baş
ka bir araş
tı
rmada geliş
tirilmişbir teoriyi test eden olay çalı
ş
malarıve teori
geliş
tiren alan çalı
ş
malarıyönetim muhasebesi araş
tı
rmaları
nda en fazla dikkati çeken
alan araş
tı
rmasıtürleridir (a.g.e).
5.3. Olay Çalı
ş
masıMetodu
Olay çalı
ş
masıyöntemi; gerçek hayatta güncel bir olgunun araş
tı
rı
lması
nda ve
olguyla gerçeklik arası
ndaki sı
nı
rlar tam olarak belirgin olmadı
ğıdurumlarda kullanı
lan
ampirik bir çalı
ş
madı
r. (Yin, 1994: 1)
Kaplan’a göre deneysel (ampirik) araş
tı
rma yöntemlerinden alan çalı
ş
maları
maliyet ve yönetim muhasebesi araş
tı
rmaları
nda, olay çalı
ş
maları
, alan çalı
ş
malarıve
alan deneyleri olmak üzere üçe ayrı
lmaktadı
r (1986:429).
Alan çalı
ş
malarıbir ya da birden fazla ş
irketteki bağı
mlıve bağı
msı
z
değiş
kenlerin değerlendirilmesi söz konusudur (Tanı
ş
, 1997:186). Alan çalı
ş
masıbirden
105
çok iş
letmedeki değiş
kenleri değerlendirdiği için olay çalı
ş
ması
ndan daha uzun süreli
olmasıolası
dı
r (a.g.e).
Olay çalı
ş
ması
nı
n iki farklıyüzü vardı
r (Yin, 1994:14). Birincisi, odaklanmalar
ve incelemeler ki bunlar bir veya daha fazla gerçek yaş
am olgusunu ihtiva eder. İ
kincisi
ise, olay çalı
ş
ması
, kiş
isel gözlemler, diyaloglar ve diğer kaynaklardan toplanan nitel ve
nicel bilgilerin gerçek bir duruma uyarlanmasış
eklinde tarif edilmektedir (a.g.e). Bu
veriler; iş
letme, ürünler, tüketici ve teknoloji hakkı
nda finansal ve muhasebe verileri,
ürün, alet ve iş
çi sayı
sı
, performans ve kapasite ölçülerini içermektedir (Yin, 1994:14).
Olay çalı
ş
maları
; tek bir kurumun derinlemesine, detaylıincelenmesi olarak
tanı
mlamaktadı
r (Kaplan, 1986:442). Bu ş
ekilde, olay çalı
ş
malarıgerçek durumun
kapsamlıolarak tanı
mlanması
nısağ
lamaktadı
r. Bu yöntem aynızamanda, yönetim
sisteminin iş
leyiş
i ve yönetim karar ve faaliyetlerini ortaya çı
kı
ş
ıhakkı
ndaki genel
durumu ortaya koymaktadı
r (a.g.e). Araş
tı
rmacı
nı
n firma içindeki bağı
msı
z değiş
kenler
üzerinde etkisi olmadı
ğı
ndan, olay çalı
ş
malarıhipotez test etmek yerine hipotez
oluş
turmak için uygulanmaktadı
r (a.g.e).
5.3.1. Olay Çalı
ş
masıMetodunun Çeş
itleri
Özel bir durumun sistematik bir araş
tı
rmasıolarak tanı
mlanmakta olan olay
çalı
ş
maları
, türlerine göre 5 kategoride incelenmektedir (Scapens, 1990:265, Ryan ve
diğerleri, 1992:114-115).
 Tanı
mlayı
cıOlay Çalı
ş
ması
: Tanı
mlayı
cıolay çalı
ş
ması
, kullanı
lan muhasebe
sistemlerini, tekniklerini ve prosedürlerini tanı
mlayan olay çalı
ş
maları
dı
r.
Tanı
mlayı
cıolay çalı
ş
maları
nda, muhasebe uygulamaları
nı
n farklıve benzer
yönlerini ortaya koymak üzere birden fazla firma seçilebilmektedir. Mevcut
muhasebe uygulamaları
nı
n yapı
sıhakkı
nda bilgi sağlamada faydalıolan bu
araş
tı
rmalar, muhasebe teorisi ve uygulama arası
ndaki farkı
n büyüklüğünü
belirlemede oldukça faydalıolmaktadı
r. Tanı
mlayı
cıolay çalı
ş
maları
n amacı
muhasebe uygulamaları
nı
n tanı
mı
nıyapmak ve uygulama ile teoriler arası
ndaki
106
farkıortaya koymaktı
r.
 Örnekleyici Olay Çalı
ş
ması
: Örnekleyici olay çalı
ş
ması
, iş
letmeler tarafı
ndan
geliş
tirilmiş yeni uygulamaları açı
klamak üzere kullanı
lan çalı
ş
malardı
r.
Örnekleyici olay çalı
ş
ması
nı
n amacı
, yeni teknikler geliş
tiren ve baş
arı
lıbir
ş
ekilde uygulayan iş
letmelerin baş
arı
sı
nıortaya koymaktı
r.
 Deneysel Olay Çalı
ş
ması
: Deneysel olay çalı
ş
ması
, muhasebe alanı
nda
geliş
tirilen yeni prosedür ve tekniklerin uygulanması
nda oluş
abilecek güçlükleri
incelemek ve faydalarıortaya çı
karmak için kullanı
lan yöntemdir.
 Keş
ifsel Olay Çalı
ş
ması
: Keş
ifsel olay çalı
ş
ması
, herhangi bir muhasebe
uygulaması
nı
n nedenlerini incelemek için kullanı
lmaktadı
r. Araş
tı
rmacı
nı
n,
uygulamalar hakkı
nda genellemeler ve hipotezler oluş
turması
nısağlamaktadı
r.
 Açı
klayı
cıOlay Çalı
ş
ması
: Açı
klayı
cıolay çalı
ş
masıile daha çok “niçin”
sorusuna neden aranmaktadı
r. Bu çalı
ş
mada neden- sonuç iliş
kisi irdelenmekte
ve değiş
kenler arası
ndaki iliş
kiler gözler önüne serilmektedir.
Olay çalı
ş
masıtürlerini açı
kladı
ktan sonra olay çalı
ş
maları
nı daha iyi
kavrayabilmek için bu metodun avantaj ve dezavantajları
nıaçı
klamakta fayda
bulunmaktadı
r.
5.3.2. Olay Çalı
ş
masıMetodunun Avantajlarıve Dezavantajları
Günümüzde muhasebe araş
tı
rmaları
nda olay çalı
ş
masıyöntemi önemli bir hale
gelmiş ve yönetim muhasebesi uygulamaları
nda önemli ölçüde kullanı
lmaya
baş
lanmı
ş
tı
r (Ryan ve diğerleri, 1992:113).
107
Olay çalı
ş
masıyönteminin, maliyet ve yönetim muhasebesi alanları
nda çalı
ş
ma
yapanlar için, amaçları
na ulaş
abilme açı
sı
ndan en uygun yöntemlerden birisi olduğ
u
düş
ünülmektedir
(Tanı
ş
, 1997:189).
Örneğin,
mevcut
maliyet
sistemlerinin
tanı
mlanmasıve incelenmesi; üretim sürecinin kapsamlıbir ş
ekilde incelenmesini,
finansal olan ve olmayan verilerin toplanması
nı ve bir takı
m görüş
meleri
gerektirmektedir
(a.g.e).
Bütün
içerisinde olay çalı
ş
ması yöntemi,
teknikler
araş
tı
rmacı
ya bu olanaklarısağlayan en uygun yöntemdir. Ayrı
ca olay çalı
ş
ması
yöntemi, araş
tı
rmacı
ları
n spesifik konularıgörmesini ve anlaması
nıda sağlar .(a.g.e)
Olay çalı
ş
masıyöntemini kullanan araş
tı
rmacı
, teorik muhasebe ile teknolojideki
değiş
imi birleş
tirebilir. Bu, araş
tı
rmacı
nı
n mevcut üretim sürecine daha uygun yeni
muhasebe teknikleri geliş
tirmesine yardı
mcıolur (Tanı
ş
, 1997:184).
Olay çalı
ş
ması
nı
n temel faydası
, belirli bir yönetim probleminin detaylı
,
derinlemesine bir incelemeyle anlaş
ı
lması
nısağlamaktı
r (Kaplan, 1986:442). Kaplan’a göre
olay çalı
ş
ması
nı
n yönetim muhasebesi araş
tı
rmacı
larıiçin faydalarış
uş
ekilde sı
ralanmaktadı
r.
(a.g.e:445)
 Olay çalı
ş
malarıdiğ
er araş
tı
rma metotlarıiçin temel oluş
turmakta ve model, teori ve
hipotez oluş
turma faaliyetleri için değiş
mez bir temel sağlamaktadı
r.
 Olay çalı
ş
malarıilginç firma ve uygulamaları
araş
tı
rma fı
rsatısağlamaktadı
r.
 Olay
çalı
ş
maları akademisyenlerin
öğ
retme
faaliyetlerini
geliş
tirmekte
ve
uygulamaları
n detaylıincelemesini yapmak, alternatif projelerin güçlü ve zayı
f yönleri
hakkı
nda öğrencilerle iletiş
im yeteneğini arttı
rmaktadı
r.
Bunları
n yanısı
ra, olay çalı
ş
ması
nı
n bazıolumsuz yanlarıda bulunmaktadı
r
(Tanı
ş
,1997:188). Olay çalı
ş
ması
nı
n tek bir örneği baz almasısebebiyle araş
tı
rı
lan bir
olayı
n baş
ka bir örneğe benzememsi durumunda yapı
lan olay çalı
ş
masısonucunda
genelleme yapmak oldukça zor olacaktı
r (a.g.e).
Olay çalı
ş
ması
nı
n üç sı
nı
rlayı
cıyönü daha mevcuttur (Scapens, 1990:276).
Bunlardan birincisi, olayı
n konusunun sı
nı
rlandı
rı
lmasıile ilgilidir. Araş
tı
rmacı
araş
tı
rma konusunu çok geniştutarsa baş
arı
ya ulaş
amayacaktı
r. Bu nedenle, araş
tı
rma
konusunun uygun bir biçimde sı
nı
rlandı
rı
lmasıgerekmektedir (a.g.e).
108
Araş
tı
rmacıolay çalı
ş
ması
nıyaptı
ğıiş
letmenin yönetimine gerekli güvenceyi
vermek durumundadı
r (a.g.e). Bu durumda, araş
tı
rmacıiş
letme ile ilgili bazıbilgileri
gizli tutmaktadı
r. Dolayı
sı
yla, çalı
ş
madan beklenen fayda tam olarak elde
edilememektedir. Araş
tı
rmacı
, araş
tı
rma güvenilirliği ile yönetime karş
ısorumluluğu
arası
nda optimum dengeyi sağlamak zorundadı
r (a.g.e).
Son olarak, araş
tı
rmacı
nı
n taraflıgörüş
leri ve yorumlamaları
ndan ötürü
objektifliğini yitirmesidir (a.g.e). Bu taraflı
lı
ğıgrup çalı
ş
masıile ekarte etmek
mümkündür.
5.4.Araş
tı
rmanı
n Metodolojisi
Araş
tı
rmada olay çalı
ş
ması(case study) metodu kullanı
lacaktı
r (Yin, 1994: 1). Bu
metotla tüm firmanı
n ayrı
ntı
lıbir biçimde incelenmesi olanağıdoğmaktadı
r. Olay
çalı
ş
masıyöntemi; gerçek hayatta güncel bir olgunun araş
tı
rı
lması
nda ve olguyla
gerçeklik arası
ndaki sı
nı
rlar tam olarak belirgin olmadı
ğ
ıdurumlarda kullanı
lan ampirik
bir çalı
ş
madı
r (a.g.e).
Uygulama yapı
lacak iş
letmede ayrı
ntı
lıbir araş
tı
rma yapı
lacağı
ndan bu metot tercih
edilmiş
tir. Olay çalı
ş
masıile elde edilecek sonuçlar, diğer araş
tı
rma yöntemlerine oranla
daha derin ve detaylıveriler içermesi bu metodun seçilmesinin en önemli nedenidir.
Çalı
ş
mada verilerin toplanmasıaş
aması
nda, öncelikle konuyla ilgili teorik bilgilerin
elde edinilebilmesi amacı
yla belge tarama tekniğ
i kullanı
lacaktı
r. Bunun için
kütüphanelerden ve internetten gerekli taramalar yapı
larak istenilen kitap ve makaleler
temin edilecektir. Bu kaynaklar çalı
ş
manı
n teorik kı
smı
nı
n yazı
mı
nda kullanı
lacaktı
r.
Bu araş
tı
rmada seçilen iş
letmede “tanı
mlayı
cı
” (descriptive) olay çalı
ş
ması
yapı
lacaktı
r. İ
ş
letmenin mevcut durumu ortaya konulacak, böylelikle tanı
msal olay
çalı
ş
masıgerçekleş
tirilecektir. Ayrı
ca yetkili kiş
ilerden gerekli bilgiler elde edilecektir.
Bunları
n yanısı
ra firmanı
n bir takı
m kayı
tlıverilerinden de yararlanı
lacaktı
r.
109
Veriler toplandı
ktan sonra çözümlenerek elde edilen bulgulardan yorumlar
yapı
lacak, sonuç bölümünde de bir özet yapı
larak önerilerde bulunulacaktı
r.
5.5.Özet
Sosyal Bilimler araş
tı
rma metotları
ndan biri olan olay çalı
ş
maları
; tek bir
kurumun derinlemesine, detaylıincelenmesine olanak sağlamaktadı
r. Bu sebeple, olay
çalı
ş
malarıgerçek durumun kapsamlıolarak tanı
mlanması
nısağlamaktadı
r. Bu yöntem
aynızamanda, yönetim sisteminin iş
leyiş
i ve yönetim karar ve faaliyetlerini ortaya
çı
kı
ş
ıhakkı
ndaki genel durumu ortaya koymaktadı
r. Dolayı
sı
yla yapı
lacak çalı
ş
ma için
en uygun metodun olay çalı
ş
masıolduğuna karar verilmiş
tir.
Bu bölümde sosyal bilimlerde kullanı
lan araş
tı
rma metotları
, çalı
ş
mada
kullanı
lan olay çalı
ş
masıyöntemi ayrı
ntı
lıbir ş
ekilde ele alı
nmı
şve yöntemin bilimsel
çalı
ş
malar kapsamı
nda artıve eksi yönleri hususunda açı
klamalarda bulunulmuş
tur.
110
VI. BÖLÜM
Bİ
R GIDA İ
ŞLETMESİ
NDE KALİ
TE MALİ
YET UNSURLARININ TESPİ
Tİ
6.1.Giriş
Bu bölümde, önceki bölümlerde genel özellikleri ile açı
klanmı
şolan kalite
maliyet unsurları
nı
n tespiti bir gı
da iş
letmesinde yapı
lacak araş
tı
rma ile ortaya
konulacak ve parasal olarak ifade edilemeyen kalite maliyetleri tespit edilmeye
çalı
ş
ı
lacaktı
r.
Bu çalı
ş
ma ile kalite maliyet unsurları
nı
n detaylıbir ş
ekilde incelenebilmesi,
parasal olarak ifade edilemeyen maliyet unsurları
nı
n tespiti ve maliyet unsurları
nı
belirlemenin iş
letmenin rekabet gücüne etkisinin ne olacağıaçı
klanmaya çalı
ş
ı
lacaktı
r.
Çalı
ş
manı
n gerçekleş
tirilebilmesi için birkaç gı
da firmasıile görüş
meler
yapı
lmı
şolup toplam kalite yönetimini uygulaması
, ISO 9001 belgesine sahip olmasıve
yöneticilerin çalı
ş
mayıkabul etmesi gibi nedenlerden ötürü tezin olay çalı
ş
ması
bölümünün bu firmada gerçekleş
tirilmesine karar verilmiş
tir.
Bu bölümde öncelikle firmanı
n geçmiş
i, genel özellileri ve işakı
şdiyagramıele
alı
nacak, daha sonra firmada yapı
lan araş
tı
rmalar ve görüş
meler sonucunda elde edilen
verilere dayanı
larak kalite maliyet unsurlarıtespit edilecek, parasal olarak ifade
edilemeyen maliyetler bulunmaya çalı
ş
ı
lacak ve en son bu verilerin elde edilmesinin
firmanı
n rekabet gücüne etkisinin ne olabileceği tartı
ş
ı
lacaktı
r.
6.2. Firma ile İ
lgili Genel Bilgiler
Kalite maliyet sisteminin kurulmasıuygulamasıiçin bir gı
da firmasıseçilmiş
tir.
Kalite maliyet sisteminin ISO 9001 belgesine sahip ve toplam kalite yönetimini ilke
111
edinmişbir gı
da iş
letmesinde uygulanı
p uygulanamayacağısorusu araş
tı
rmanı
n bu
firmada gerçekleş
tirilmesinin temel nedenidir.
Bu çalı
ş
mada uygulama yapı
lacak firmanı
n adıXYZ Gı
da A.Ş olarak
anı
lacaktı
r. XYZ Gı
da Çukurova’da yerleş
ik olup çeş
itli sebze sularıve sirke üretimi
konusunda faaliyet göstermektedir. Firma bir aile ş
irketi olup 1960 yı
lı
ndan itibaren
gı
da sektörü içerisindedir. XYZ Gı
da A.Ş, mülkiyeti firma ortakları
na ait olan full
entegre tesislerinde; dolum ünitesi, fermantasyon ünitesi, mamul ambarıve kompresör
dairesiyle beraber 9000 metrekare kapalıalanda hizmet vermektedir.
XYZ Gı
da A.Ş. firması
, hijyene ve kaliteye verdiği önemi Türkiye'nin ilk üretim
izinlerine, yani Tarı
m Bakanlı
ğı
, TSE, ISO 9001 ve HACCP, belgelerini almakla
ispatlamı
ş
tı
r. Firma bulunduğ
u sektörde yine bir ilke imza atarak preformu ş
iş
irerek
kendi pet ş
iş
esini 250, 500, 1000, 2000 ve 5000 cc den oluş
an 5 farklıtipte
üretmektedir.
Firma üretiminin önemli bir kı
smı
nıyurtiçi piyasalarda satmakla birlikte,
Danimarka, Almanya, Japonya ve Avusturya gibi ülkelere ihracatıda mevcuttur. Firma
yurtiçi satı
ş
ları
nıkurmuş olduğu bayiler aracı
lı
ğı
yla Türkiye’nin dört bir yana
yapmaktadı
r. Firmanı
n halihazı
rda 63 adet bayisi mevcuttur.
6.3. Firmanı
n Faaliyet Alanıve Ürünleri
XYZ Gı
da A.Şfirmasıgı
da sektöründe faaliyet göstermektedir. Firmada üretilen
ürünleri ve firmanı
n mevcut üretim kapasitesini ş
uş
ekilde açı
klamak mümkündür.
 A sebze suyu 4500 ton/ay
 B sebze sosu 5000 ton/ay
 C sirkesi 1600 ton/ay
Firma üretiminin tamamı
nıkendi entegre tesislerinde gerçekleş
tirmektedir.
Firma ürettiği ürününün tamamı
nısatmakta olup stoklama maliyeti bulunmamaktadı
r.
Firmanı
n üretim tesisleri son derece modern makinelerle donatı
lmı
şolup tesisin en
112
önemli bölümü olan fermantasyon tanklarıtamamen Türk gı
da kodeksine uygun
poliproblen ve krom çelik tanklardan oluş
maktadı
r.
XYZ Gı
da A.Ş. firması
nı
n en ünlü ürünü olan A sebze suyu işakı
şş
emasış
u
ş
ekildedir:
Şekil 6.1 XYZ Gı
da A.Ş. Firmasıİ
şAkı
şŞeması
 Havuç: Bu aş
amada firma ortakları
na ait Konya Ereğli deki tarlalardan özel
üretilmişolan mor havuç hammadde olarak üretim sahası
na gelmektedir.
Havuçlar özel kontrol ekipleri tarafı
ndan herhangi bir bozukluğun olup
olmadı
ğı
nı
n kontrol
edilmesinden
sonra
temizlenme
aş
aması
na
sevk
edilmektedir.
 Havucun Temizlenmesi: Bu aş
amada 25 kiş
ilik bir ekip havucun yaprakları
nı
n
ayrı
lmasıve oldukça düş
ük bir miktar olsa da bozuk havuçları
n ayrı
lması
iş
lemini gerçekleş
tirmektedir. Yaprakları
ndan ayrı
lan havuçlar özel bölmelerde
tazyikli sularla iyice temizlenmekte ve parçalanma aş
amasıiçin hazı
r hale
gelmektedir.
113
 Havucun Parçalanması
: Bu aş
ama yapraklarıayrı
lan ve iyice temizlenmişolan
havuçlar özel bir makine ile istenen seviyede parçalanmaktadı
r.
 Fermantasyon: Bu aş
ama üretim safhası
nı
n en zorlu kı
smı
dı
r. İ
ş
lem 45 gün
sürmekte olup parçalanmı
şhavucun setik ve su ile mayalanmasıiş
lemidir. İ
ş
lem
45 günden daha az bir süreçte daha fazla maya ve bakteri ile de
gerçekleş
tirilebilecek olup ürün kalitesini düş
ürmekte ve ürünün tadı
nı
bozmaktadı
r.
 Havuç Posası
nı
n Alı
nması
: Bu aş
amada fermente edilmişolan havucun posası
özel makinelerle alı
nmaktadı
r. Bu iş
lem tamamlandı
ktan sonra filtrasyon
aş
aması
na geçilmektedir.
Şekil 6.2 A Sebze Suyu Analiz Föyü
114
 Filtrasyon: Bu aş
amada posasıalı
nmı
şhavuç suyu en ufak bir tortu kalmayana
kadar filtrasyon iş
lemine tabi tutulmaktadı
r. Yine bu aş
amada üretilen ürün ş
ekil
6.2 de görüldüğü gibi fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolik analizlere tabi
tutulmakta ve son olarak ta gurmeler (tadı
cı
) tarafı
ndan degütasyon (tatma)
iş
lemine tabi tutularak uygun bulunursa bir sonraki aş
ama olan dolum aş
aması
na
yönlendirilmektedir.
 Dolum/Ambalaj: Filtrasyon aş
aması
nıbaş
arıile geçen ürünler firmanı
n kendi
üretimi olan 250, 500, 1000, 2000 ve 5000 cc den oluş
an 5 farklıtipte pet ş
iş
eye
doldurulmaktadı
r.
Her aş
amadaki kontrol o birimin personeli ve bir sonraki aş
amanı
n personeli
tarafı
ndan gerçekleş
tirilmektedir. Sebze suyu oluş
turulduktan sonra Şekil 6.2 de yer
alan fiziksel, kimyasal ve özelliklerine göre kontroller uzman ekip tarafı
ndan
gerçekleş
tirilmektedir.
Ürünler ş
iş
elere doldurulduktan sonra örnekleme yöntemiyle son bir kontrol daha
gerçekleş
tirilmektedir.
Ürünlerin
bayilere dağ
ı
tı
mı anlaş
malı taş
ı
ma ş
irketleri
aracı
lı
ğı
yla gerçekleş
tirilmekte ve masraf bayiler tarafı
ndan karş
ı
lanmaktadı
r.
6.4. XYZ Gı
da A.Ş.’de Kalite Maliyet Unsurları
nı
n Belirlenmesi
XYZ Gı
da A.Ş. firması1960 yı
lı
ndan itibaren gı
da sektörü içerisindedir. Firma
hijyene ve kaliteye verdiği önemi Türkiye'nin ilk üretim izinlerine, yani Tarı
m
Bakanlı
ğı
, TSE, ISO 9001 ve HACCP belgelerini almakla ispatlamı
ş
tı
r.
Daha önceki bölümlerde belirtilen bilgiler doğrultusunda firma yönetimi ve
kaliteden sorumlu müdür ile yapı
lan görüş
meler sonucunda kalite maliyet unsurlarıtek
tek tespit edilmeye çalı
ş
ı
lmı
ş
tı
r. Maliyet unsurları
nı
n belirlenmesi uygulamasıPAF
yaklaş
ı
mı( Prevention,Appraisal, Failure) göz önüne alı
narak yapı
lmı
ş
tı
r.
Firmanı
n ürünlerinin
kalitesiz
olarak
üretilmesini
önlemek,
tüketici
memnuniyetsizliğini en aza indirgemek için alı
nmasıgereken tedbirlerin maliyet
unsurlarıyapı
lan çalı
ş
ma esnası
nda ş
uş
ekilde sı
ralanmı
ş
tı
r.
115
 Önleme Maliyetleri:
Bu maliyetler kalite sisteminin tasarlanması
, oluş
turulmasıve örgüt içerisine
yerleş
tirilmesine iliş
kin faaliyetlerin ortaya çı
kardı
ğı
; hataları
n ilk defası
nda ortaya
çı
kması
nıönlemeye yönelik faaliyetlerin maliyetleridir.
XYZ Gı
da A.Şfirması
nda yapı
lan çalı
ş
ma sonrası
nda firmanı
n önleme maliyet
unsurlarıkalite denetleme faaliyetleri (TSE, ISO 9001 ve HACCP belgele maliyetleri ve
bu belgelerle iliş
kili kalite denetimlerinin maliyeti), kalite eğitimi(personele ve bayilere
verilen kalite, toplam kalite yönetimi, kalite güvencesi, ISO 9001 eğitimlerinin
maliyeti), kalite ölçme ve test ekipmanı
nı
n kalibrasyonu ve bakı
mı(personel maliyeti ve
test ekipman maliyeti) olarak belirlenmiş
tir. Firmaya ait 2006 yı
lsonunda gerçekleş
miş
önleme maliyet verileri aş
ağı
daki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 6.1. Önleme Maliyetleri
Önleme Maliyetleri
Kalite Denetimi
Kalite Eğitimi
Kalibrasyon ve Bakı
m
Toplam
YTL
4.000
215.000
4.500
223.500
 Değerleme Maliyetleri:
Satı
n alı
nan malzeme, süreçler, yarımamuller, ürünler ve hizmetlerin istenen
kalite düzeyine ulaş
masıiçin; diğer bir ifadeyle kalite uygunluğunu sağlamaya yönelik
maliyetlerdir.
XYZ Gı
da A.Ş firması
na ait değerleme maliyet unsurları
, mamul veya
hizmetlerin ihtiyaçlara uygunluğunun belirlenmesi için yapı
lan ölçme, yürütme ve
denetleme harcamalarıolarak belirlenmiş
tir. Firmaya ait 2006 yı
lsonunda gerçekleş
miş
değerleme maliyet verileri aş
ağı
daki tabloda gösterilmektedir.
116
Tablo 6.2. Değerleme Maliyetleri
Değerleme Maliyetleri
Kontrol
Analiz
Toplam
YTL
15.000
130,000
145.000
 İ
ç Baş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri:
Ürünün tedarikçiden müş
teriye transferinden önce ortaya çı
kan ve yetersiz kalite
nedeniyle oluş
an maliyetlerdir ve iş
letmeler açı
sı
ndan azı
msanamayacak boyutlarda
olabilen maliyetlerdir.
XYZ Gı
da A.Ş. firması
nda önleme maliyetlerine verilen önem ve analiz ve
kontrol iş
lemlerinin sı
klı
ğısayesinde geçmişyı
llarda ve incelenen döneme iliş
kin iç
baş
arı
sı
zlı
k maliyetine rastlanmamı
ş
tı
r. Ancak yine de XYZ Gı
da A.Şfirması
na iliş
kin
iç baş
arı
sı
zlı
k maliyet unsurları
nıbelirlemek gerekirse bu unsurlar, üretim esnası
nda
herhangi bir nedenden dolayıbozulan sebzelerin veya sebze suları
nı
n maliyeti; yanlı
ş
yapı
lan etiketleme, ş
iş
eleme ve dağı
tı
m maliyetleri; aniden gelen sipariş
leri
karş
ı
layamama maliyetleri olarak sı
ralanabilir.
 Dı
şBaş
arı
sı
zlı
k Maliyetleri:
Ürünün veya hizmetin beklenen kalite standartları
na uygunsuzluğundan
kaynaklanmaktadı
r. İ
ç baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri tasarlanan kalite standartları
ndaki
sapmadan oluş
tuğu halde dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetleri kalite spesifikasyonları
nı
n müş
teri
beklentilerini karş
ı
layamadı
ğ
ıdurumlarda da oluş
maktadı
r. XYZ A.Şfirması
na ait
parayla ifade edilemeyen maliyet kalemleri de dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetleri ana grubunda
incelenecektir.
XYZ Gı
da A.Ş. firması
nı
n ürünlerin kalitesine oldukça önem vermesine ve
ürünler fabrikadan çı
kmadan defalarca kontrol edilmesine rağmen; ürünün satı
ş
ı
nı
n
gerçekleş
tirilmişolduğu market zincirleri, restaurant, cafe gibi mekanlarda saklama
koş
ulları
na uyulmadı
ğ
ı
nda ortaya çı
kabilecek tat bozuklukları
, sebze suyundaki
117
kristalleş
meler ile nadir olsa da karş
ı
laş
ı
lmaktadı
r. Ancak ürünün saklama koş
ulları
na
uyulmamasınedeniyle ortaya çı
kan durumlar müş
terinin hatası
ndan kaynaklandı
ğıiçin
firmaca iade alı
nmamaktadı
r. Bu gibi durumlar ürün nihai kullanı
cı
ya ulaş
madan önce
tespit edilirse müş
teri memnuniyetsizliğinin önüne geçilebilmekte ancak tespit
edilemezse müş
teri tatminsizliği ile karş
ıkarş
ı
ya kalı
nmaktadı
r.
Yukarı
da belirtilen tüm maliyet unsurlarıfirmada yapı
lan araş
tı
rma, muhasebe
ve kalite bölümlerinden elde edilen verilere dayanı
larak elde edilmiş
tir. Maliyet
unsurlarıhakkı
nda temel tespitler yapı
lmı
şancak firmanı
n çoğu maliyetleri (nakliye,
imha, saklama koş
ulları
na uyulmamasınedeniyle bozulan ürünler) bayilerine yüklemesi
ve tam oturmuşbir muhasebe sistemi olmamasınedeniyle ş
irket yetkilileri ve ilgili
personel ile görüşalı
ş
veriş
inde bulunularak mevcut durum ortaya konulmuş
tur.
6.5. Bulguları
n Yorumlanmasıve Öneriler
İ
ş
letmelerin yüksek kaliteyi sağlamak için katlanmak zorunda oldukları
maliyetleri, açı
k bir ş
ekilde görebilmeleri gerekmektedir. Kalite Maliyet Sistemi ile
sağlanacak bu durum, iş
letmelere rekabet etmek için büyük fı
rsatlar verirken, içinde
bulunduklarısektörde de güçlü olmaları
nısağlayacaktı
r.
Kalite maliyetlerinin maliyet muhasebesi içinde yeri olmakla birlikte, maliyet
muhasebesi sistemlerinde maliyetler genellikle üretimin gerçekleş
mesi için sürdürülen
faaliyetlerle ilgilidir (Yumuk ve İ
nan, 2005:178). Baş
ka bir ifadeyle kalite maliyetleri,
direkt hammadde ve malzeme, direkt iş
çilik ve genel üretim giderleri unsurları
nı
n
toplamı
ndan oluş
maktadı
r. Kalite maliyetlerinin tümünü bu unsurları
n birine
yerleş
tirmek mümkün değildir. Nitekim mevcut muhasebe sistemlerinden hiçbiri,
muhasebe kayı
tlarıiçinde açı
kça tarif edilir ş
ekilde kalite maliyet bileş
enlerine yer
vermemektedir. Bu durum kalite maliyetlerine gereken önemin verilmemesinin en
önemli nedenidir (a.g.e).
Daha öncede belirtildiği gibi bu çalı
ş
manı
n amacı
, kaliteli olmayıbenimsediği
halde kalite maliyetlerine gerekli önemi vermeyen firmalara; kalite maliyetlerinin ve
118
kalite maliyet sisteminin önemini XYZ Gı
da A.Ş. firması
nda yapı
lacak çalı
ş
ma ile
açı
klamaktı
r.
Yapı
lan uygulama ile XYZ Gı
da A.Ş firması
na iliş
kin ş
u sorulara yanı
t
aranmı
ş
tı
r;
 İ
ş
letmenin kalite maliyet unsuları
nıbelirlemede karş
ı
laş
tı
ğısorunları
n olup
olmadı
ğı
,
 Kalite maliyet unsuru olan ancak parasal olarak ifade edilemeyen maliyet
unsurları
nı
n tespit edilip edilemeyeceği
 Kalite maliyet unsurları
nıbelirlemenin iş
letmenin rekabet gücünü arttı
rı
p
arttı
rmayacağı
XYZ Gı
da A.Şfirması
nda yapı
lan çalı
ş
ma sonucunda kalite maliyet sisteminin
kurulmasıamacı
yla kalite maliyet unsurlarıçok dikkatli bir ş
ekilde saptanmaya
çalı
ş
ı
lmı
ş
tı
r. Tespit edilebilen kalite maliyet unsurlarış
uş
ekilde sı
ralanmaktadı
r.
XYZ Gı
da A.Ş firması
nı
n önleme maliyet unsurlarıkalite denetimi, kalite
eğitimi, kalibrasyon ve bakı
m olarak belirlenmiş
tir. XYZ Gı
da A.Ş. firmasıuzun
yı
llardı
r aynısektörde bulunmanı
n verdiği tecrübe ve konusunda uzman çalı
ş
anlarla
çalı
ş
manı
n verdiği güvenle üretim sürecinde ve sonrası
nda kalite ve müş
teri
memnuniyetini ön planda tutmaktadı
r.
Firma iç ve dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyetleri olarak kendisine dönecek olan kalite
baş
arı
sı
zlı
kları
nıen aza indirgemek için öncelikle ekibine yatı
rı
m yapmakta ve onları
düzenli olarak eğ
itimlere yollamaktadı
r. Ayrı
ca firma bayilerini de pazarlama teknikleri,
ürün kullanı
m ve saklama koş
ullarıve kalite konuları
nda eğitmekte ve düzenli
kontroller gerçekleş
tirmektedir.
Firma zamanı
nda tedarikçilerle alakalıyaş
adı
ğıkalite problemlerini ortadan
kaldı
rmak için, üretimini gerçekleş
tirdiği A sebze suyunun ham maddesi olan mor
havucu firma ortakları
na ait Konya Ereğli deki tarlalarda özel olarak yetiş
tirmektedir.
Bu da firmaya geçmiş
te yaş
adı
ğımaliyetleri minimize etme fı
rsatıyaratmı
ş
tı
r.
119
Firma üretim sahası
nıen son teknolojiye göre yapı
landı
rmı
şve sektöründe öncü
konuma gelmiş
tir. Üretim safhası
nı
n en önemli kı
smıolan fermantasyon aş
aması
nda
çeş
itli denemeler yapmı
şve en kaliteli ürünün 45 gün sonunda elde edildiğini tespit
etmiş
tir. İ
ş
lem 45 günden daha az bir süreçte daha fazla maya ve bakteri ile de
gerçekleş
tirilebilecek olup ürün kalitesini düş
ürmekte ve ürünün tadı
nıbozmaktadı
r.
Müş
teri tatmininin ön koş
ulunun, onları
n gereksinim ve beklentilerini tam ve
doğru olarak algı
lanmasıolduğunun bilincine varmı
şolan firma belirli aralı
klarla
ürünleri ile ilgili çeş
itli anketler ve pazar araş
tı
rma faaliyetlerini de sürdürmektedir.
XYZ Gı
da A.Şfirması
nı
n değ
erleme maliyet unsurlarıkontrol ve analiz olarak
saptanmı
ş
tı
r. Bu maliyetler ürünün kalite gereklerine uygunluğunun sağlanmasıiçin
yapı
lan çalı
ş
maları
n maliyetleridir. Ancak, kusur tespiti sonrasıyapı
lan yeniden iş
leme,
bakı
m, onarı
m ve yeniden muayene gibi iş
lemlerin maliyeti bu kapsamda
değerlendirilemez.
XYZ Gı
da A.Ş. firmasıüretimini gerçekleş
tirdiği A sebze suyunun ham maddesi
olan mor havucu firma ortakları
na ait Konya Ereğli deki tarlalarda özel olarak
yetiş
tirmektedir. Sebzeler üretim sahası
na geldikten sonra 25 kiş
iden oluş
an özel
kontrol ekipleri tarafı
ndan daha önceden belirlenmişolan spesifikasyonlara uygun olup
olmadı
ğıkontrol edilmektedir. Bu kontroller üretim safhası
nı
n her aş
aması
nda
örnekleme yöntemi kullanı
larak ilgili ekip tarafı
ndan tekrarlanmaktadı
r. Ayrı
ca ürün
filtrasyon aş
aması
nda fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik analizlere de tabi tutulmakta
ve son olarak gurmeler (tadı
cı
) tarafı
ndan degütasyon (tatma) iş
lemine tabi tutularak
uygun bulunursa son aş
ama olan dolum aş
aması
na yönlendirilmektedir.
XYZ Gı
da A.Şfirması
nda önleme ve değerleme maliyetlerine yapı
lan çeş
itli
yatı
rı
mlar sayesinde uzun yı
llardı
r iç baş
arı
sı
zlı
k maliyetine rastlanmamı
ş
tı
r. Maliyet
verileri olarak belirlenmişolan unsurlar iş
lerini profesyonelce yürüten ekip sayesinde
her aş
amada gözlem altı
nda tutulmakta ve bunun sonucunda da iş
letme bu maliyet
kalemine katlanmak zorunda kalmamaktadı
r. Firma için hammadde sayı
lan mor
havucun üretim tesislerine girmesi ile birlikte özel kontrol ekipleri tarafı
ndan
havuçlarda herhangi bir bozukluğun olup olmadı
ğıkontrol edilmektedir. Daha sonra
120
temizleme aş
aması
na gönderilen havuçlar bu aş
amada 25 kiş
ilik bir ekip tarafı
ndan
tekrar kontrolden geçirilmektedir. Havuçlar fermantasyon aş
aması
ndan sonra posaları
alı
nı
p süzülmekte ve bu aş
amada fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik testlere tabi
tutulmaktadı
r. Son aş
amada ise degütasyon (tatma) iş
lemi ile tat kontrolünden geçen
sebze suyu dolum aş
aması
na gönderilmekte konusunda uzman ekipler kontrolünde
paketleme ve etiketleme iş
lemine tabi tutulmaktadı
r. XYZ Gı
da A.Şfirmasıuzun
yı
llardı
r sektöründe öncü ve iş
ine son derece titizlenen yapı
sıgereği iç baş
arı
sı
zlı
k
maliyetlerini sı
fı
ra indirgemeyi ve yı
llardı
r o seviyede tutmayıbaş
armı
şnadir
iş
letmelerden biridir.
Ürünlerin kalitesine oldukça önem veren XYZ Gı
da A.Ş. firması
nda dı
ş
baş
arı
sı
zlı
k maliyetleri ürünün satı
ş
ı
nı
n gerçekleş
tirilmişolduğu market zincirleri,
restaurant, cafe gibi mekanlarda saklama koş
ulları
na uyulmadı
ğı
nda ortaya çı
kabilecek
tat bozuklukları
, sebze suyundaki kristalleş
meler olarak belirlenmişancak ürünün
saklama koş
ulları
na uyulmamasınedeniyle ortaya çı
kan bu durumlar müş
terinin
hatası
ndan kaynaklandı
ğıiçin dı
şbaş
arı
sı
zlı
k maliyeti olarak firma maliyet kalemlerine
yansı
tı
lamamı
ş
tı
r. Bu gibi durumlar ürün nihai kullanı
cı
ya ulaş
madan önce firmanı
n
profesyonel
pazarlama
memnuniyetsizliğinin
ekibi
önüne
ve
bayiler
geçilebilmekte
tarafı
ndan
ancak
tespit
tespit
edilirse
müş
teri
edilemezse
müş
teri
tatminsizliğ
i ile karş
ıkarş
ı
ya kalı
nmaktadı
r.
Bu gibi durumlarıönlemek için firma profesyonel pazarlama ekibi ile
çalı
ş
maktadı
r. Firma dağı
tı
m ve satı
şiş
lemlerini mevcut bulunan 63 bayisi aracı
lı
ğı
yla
gerçekleş
tirmektedir. Bayiler ve bayilerin satı
şyapmı
şolduğu mekanlar (önceden
belirlenen düzene göre) düzenli olarak yı
lda 52 kez ziyaret edilmektedir. Pazarlama
ekipleri ürünlerin doğru saklanı
p saklanmadı
ğ
ı
nı
, teş
hir ve tanı
tı
m düzenlerini sürekli
olarak kontrol etmekte ve çı
kan sorunlar bayiler aracı
lı
ğı
yla çözümlenmektedir. Ürünün
raf ömrü 1 yı
l olup sirkülasyonu fazla olduğu için herhangi bir ürün kaybı
yaş
anmamaktadı
r.
Daha öncede belirtildiği gibi müş
teri ş
ikayetlerinin araş
tı
rı
lmasıve çözüme
kavuş
turulması
, bunun için katlanı
lan personel ve yeni ürün maliyeti, son kullanı
m
tarihi öncesinde meydana gelen üretimle alakalıbozulmaları
n maliyeti, bozuk mamulün
müş
teriye verdiği tahribat karş
ı
sı
nda ödenen tazminat gibi kalite maliyet kalemlerine ait
121
maliyetler ölçülebilen ve para ile ifade edilebilen maliyetlerdir. Ancak müş
terinin
üründen memnun olmamasısonucunda ortaya çı
kan itibar kaybı
, imaj zedelenmesi ve
bunlara bağlıolarak ileriki dönemlerde ortaya çı
kabilecek satı
şkayı
plarıgibi
olumsuzluklar daha önce anlatı
lmı
şolan buzdağı
nı
n altı
nda kalan maliyetler olarak ele
alı
nmakta ve para ile ifade edilememektedir.
XYZ Gı
da A.Ş. firmasıbulunduğu sektör sebebiyle bu konuda büyük bir sı
kı
ntı
yaş
amaktadı
r. Zaman zaman tat konusunda gelen müş
teri ş
ikayetleri hem üst yönetimi
hem de üretim bölümünü düş
ündürmektedir. Yetiş
tirilen havucun tadı
nı
n mevsimlere
göre bile farklı
lı
k gösterdiği ve fermantasyon iş
leminin her parti ürün için ayrıayrı
yapı
ldı
ğıgöz önüne alı
nı
rsa tat farklı
lı
kları
nı
n olması
nı
n oldukça doğal olduğu
sonucuna varı
lacaktı
r.
Yapı
lan uzun araş
tı
rmalar sonucunda üretim tesislerini en son teknoloji ile
donatan ortaklar herkesin damak zevkine hitap etmeyi, tat ve kalite konusunda
standartlaş
mayıplanlamaktadı
rlar. Bu durumda bile çeş
itli ş
ikayetler almak olası
dı
r.
Dolayı
sı
yla firmanı
n en çok bozuk ürünün nihai müş
teriye ulaş
ması
nıengellemek
yönünde çalı
ş
malar yapmasıyerinde olacaktı
r.
Araş
tı
rmacıtarafı
ndan yapı
lan çalı
ş
ma ile XYZ Gı
da A.Şfirması
nı
n kalite
maliyet unsurlarıbelirlenmeye çalı
ş
ı
lmı
şve araş
tı
rma ile ilgili olarak yukarı
da ayrı
ntı
lı
açı
klamalar yapı
lmı
ş
tı
r. Ancak üst yönetimin konu hakkı
nda yeterli bilgiye sahip
olmaması
, firmanı
n tam oturmuşbir muhasebe sisteminin olmaması
, firmanı
n konuya
hakim ve bu iş
e yönlendirilmişeleman kı
sı
tıve zaman kı
sı
tıgöz önüne alı
narak firma
yetkilileri ile görüşalı
ş
veriş
inde bulunulmuşve firmada araş
tı
rmalar yapı
larak mevcut
durum ortaya konulmuş
tur. Buradan hareketle gı
da sektöründe faaliyet gösteren bir
iş
letmede yapı
lan araş
tı
rma sonucunda kalite maliyet unsurları
nı
n belirlenebileceği
ancak kalite maliyet sisteminin kurulmasıiçin gerekli olan verilerin toparlanabilmesi
için firmanı
n muhasebe sistemini tam olarak oturtmasıve üst yönetim ve personelin tam
desteğinin alı
nmasıgerektiğ
i sonucu ortaya çı
kmı
ş
tı
r.Bu aş
amadan sonra firma maliyet
unsurları
na ait veri kaynakları
nıdaha detaylıolarak belirlemelidir. Tablo 6.1’e uygun
olarak önce her bölümden elde edilecek verilerle genel bir rapor oluş
turulması
, daha
sonra bu raporun aylı
k ve yı
llı
k bazda takip edilerek gelecek yı
llardaki geliş
im trendinin
oluş
turulması
nı
n XYZ Gı
da A.Ş’nin maliyetlerini daha iyi belirlemesi ve bu doğrultuda
122
daha gerçekçi kararlar alı
p piyasadaki rekabet avantajı
nıkoruyabilmesi açı
sı
ndan
faydalıolacağıdüş
ünülmektedir.
Tablo 6.3. Kalite Maliyetleri Genel İ
ş
letme Raporu
KALİ
TE MALİ
YETLERİGENEL İ
ŞLETME RAPORU
KALİ
TE MALİ
YETLERİ
ÖNLEME MALİ
YETLERİ
Kalite Planlaması
K. Ö.ve test ekip. tasarı
m ve geliş
tirilmesi
Tasarı
m kalitesi inc. ve doğ
.
K. Ö. ve test ekip. kalibrasyon ve bakı
mı
K. D. kul. üre. ekipmanları
nı
n kal. ve bak.
Tedarikçi güvencesi
Kalite eğ
itimi
Kalite denetimi
Kalite ver. an. ve değ
.
Kalite iyileş
tirme programları
Pazarlama maliyetleri
Müş
teri tarafı
ndan yap.den. ve mua.
Toplam önleme maliyeti
Toplam maliyetteki yüzdesi
ÖLÇME-DEĞERLEME MALİ
YETİ
Üretim öncesi doğrulaması
Girdi muayenesi
Laboratuar kabul testi
Muayene ve test
Muayene ve test ekipmanı
Muayene ve test esnası
nda tük. materyaller
Test ve muayene sonuç analizi ve rap. ed
Saha performans testi
Onaylar
Stok değerlemesi
Kayı
tları
n Saklanması
Toplam ölçme maliyetleri
Toplam maliyetteki yüzdesi
Dİ
MM.
Dİ
REK
İ
ŞÇ İ
Lİ
K
MAKİ
NE
VE EKİP.
DİĞER
Gİ
DERLER
YORUM
123
Tablo 6.3.’ün devamı
KALİ
TE MALİ
YETLERİGENEL İ
Ş
LETME RAPORU
KALİ
TE MALİ
YETLERİ
Dİ
MM.
DİREK
İ
ŞÇİ
LİK
MAKİNE
VE EKİ
P.
Dİ
ĞER
Gİ
DERLER
YORUM
İ
Ç BAŞARISIZLIK MALİ
YETLERİ
Hurda
Yeniden İ
ş
leme/onarı
m
Sorun Çözme ya da Kusur/eksiklik analizi
Modifikasyon İ
zinleri ve Uzlaş
malar
Taş
eronun hatası
Değ
iş
im izinleri ve imtiyazlar
Ürün derecelendirmesi
Zaman kayı
pları
Toplam İ
ç Ba ş
arı
sı
zlı
k Maliyeti
Toplam maliyetteki yüzdesi
DIŞSAL BAŞARISIZLIK MALİ
YETLERİ
Şikayetler
Garanti süreci içinde yerine getirilen yüküm
Kabul edilmeyen iade edilen mamuller
Uzlaş
ma
Satı
şkaybı
Müş
teriyle temas sağ
lama maliyeti
Toplam Dı
şBaş
arı
sı
zlı
k Maliyeti
Toplam Maliyetteki yüzdesi
Kaynak: Yükçü, 1999:266-267
Her birimden elde edilen raporlar doğrultusunda yukarı
da verilen rapor elde
edildikten sonra analizlerin yapı
labilmesi ve kalite maliyetlerinin minimize edilmesi
amacı
yla haftalı
k, aylı
k veya yı
llı
k olarak izlenmelidirler.
İ
lerleyen dönemlerde firmanı
n bu iş
e yönlendireceği elemanları
n kalite
maliyetleri ile ilgili verileri iş
leyerek bilgi haline dönüş
türmesi, ölçmesi, analiz etmesi
ve raporlayı
p yöneticilere sunmasıhalinde bu raporları
n yöneticilerin alacaklarıkararlara
124
ı
ş
ı
k tutacağ
ı
; zamanı
nda ve rasyonel kararlar almaları
nısağ
layacağıumulmaktadı
r. Çünkü
kalite maliyetlerinin ölçümü, analizi ve raporlanması
, üst yönetime kalite sisteminin
iş
leyiş
i, etkinliği hakkı
nda bilgi vermekte olup, yöneticilerin gelecekteki belirsizlikleri
azaltmak için tahmin, planlama ve bütçeleme yapması
nısağlamaktadı
r. Bu raporlar,
belirlenmiş olan kalite hedeflerine ulaş
ı
lı
p ulaş
ı
lmadı
ğ
ı
, hangi bölümlerde kalite
geliş
tirme çalı
ş
maları
na ağı
rlı
k verilmesi gerektiğini ve önleyici faaliyetlerin nerelerde ve
ne zaman gerekli olduğunu belirleme konusunda yönetime yardı
mcıolacaktı
r.
XYZ firmasımaliyet unsurları
nı
n belirlenmesinden sonraki aş
amalara önem
verip kalite maliyetlerini minimize etme çalı
ş
maları
na baş
larsa hem kaliteli ürün
üretmişolacak hem de maliyetlerini düş
ürmesi sonucunda rakiplerine göre avantaj
sağlayacaktı
r.
Firmanı
n yatı
rı
mları
nı kalite
maliyet
sisteminin
kurulması
na
yönelik
gerçekleş
tirmeleri halinde, uzun vadede üstün rekabet gücüne sahip olabilmektedir.
Kalite Maliyet Sistemi’ni uygulayan iş
letmeler bu sistemin önemini yeterince kavrar ve
sistemi tüm ayrı
ntı
ları
na kadar uygulamayıbenimserlerse diğer iş
letmelere göre
piyasada kalma ve daha genişpazar payı
na sahip olma olası
lı
klarıyüksektir
Yapı
lan çalı
ş
ma esnası
nda firmanı
n ürünün satı
ş
ıve satı
şsonrasıfaaliyetlerle
ilgili tüm maliyetleri kurmuş olduğu bayi ağıkanalı
yla bayilerine yüklediği
gözlemlenmiş
tir. Firma her ne kadar kurmuşolduğu pazarlama ekibiyle haftalı
k
kontroller gerçekleş
tirse de daha önceki bölümlerde bahsedilen olumsuzluklarla
karş
ı
laş
ma olası
lı
ğıyüksektir. Bu olumsuzlukları
n nihai tüketiciye yansı
masıpara ile
ifade edilemeyen maliyetlere neden olacaktı
r. Bu maliyetlerin en önemli kı
smıolan
tatminsizlik iş
letmenin ileride satı
şkaybıyaş
aması
na neden olabileceği gibi firmanı
n
prestij kaybı
na da neden olacaktı
r.
Yapı
lan araş
tı
rma sonucunda XYZ A.Ş. Gı
da firması
na iliş
kin belirlenen
araş
tı
rma sorularıkapsamı
nda ş
u tespitler yapı
lmı
ş
tı
r.
125
 Araş
tı
rmacıtarafı
ndan firmanı
n maliyet unsurlarıbelirlenmeye çalı
ş
ı
lmı
şancak
yukarı
da açı
klanan nedenlerden ötürü bu unsurlar tam anlamı
yla verisel olarak
elde edilememiş
tir. Bu aş
amadan sonra firma maliyet unsurları
na ait veri
kaynakları
nıdaha detaylıolarak belirlemelidir. Tablo 6.1’e uygun olarak önce
her bölümden elde edilecek verilerle genel bir rapor oluş
turulması
, daha sonra
bu raporun aylı
k ve yı
llı
k bazda takip edilerek gelecek yı
llardaki geliş
im
trendinin oluş
turulması
nı
n XYZ Gı
da A.Ş’nin maliyetlerini daha iyi belirlemesi
ve bu doğrultuda daha gerçekçi kararlar alı
p piyasadaki rekabet avantajı
nı
koruyabilmesi açı
sı
ndan faydalıolacağıdüş
ünülmektedir.
 XYZ Gı
da A.Şfirması
nda yapı
lan araş
tı
rma neticesinde, parasal olarak ifade
edilemeyen maliyet unsurları
na rastlanmı
ş
tı
r. Müş
terinin üründen memnun
olmamasısonucunda ortaya çı
kan itibar kaybı
, imaj zedelenmesi ve bunlara
bağlı olarak ileriki dönemlerde ortaya çı
kabilecek satı
ş kayı
plarıgibi
olumsuzluklar olarak belirlenen bu maliyetler üst yönetimle de paylaş
ı
lmı
şve
bozuk ürünün nihai müş
teriye ulaş
ması
nıengellemek yönünde çalı
ş
maları
n
(eğitim, denetim, ürün kulanı
m kı
lavuzu, tanı
tı
cıreklam v.b) arttı
rı
lması
nı
n
yerinde olacağıgörüş
üne varı
lmı
ş
tı
r.
 Yapı
lan araş
tı
rmalar ve literatür incelemeleri sonucunda XYZ Gı
da A.Ş.
firması
nı
n maliyet unsurları
nı
n belirlenmesinden sonraki aş
amalara önem verip
kalite maliyetlerini minimize etmeye çalı
ş
tı
ğı
nda, firmanı
n hem kaliteli ürün
üreteceği hem de maliyetlerin düş
mesi sonucunda rakiplerine göre avantaj
sağlayacağıdüş
ünülmektedir. Firma yapmayıdüş
ündüğü yatı
rı
mlarıkalite
maliyet sisteminin kurulması
na yönelik gerçekleş
tirmesi halinde, uzun vadede
üstün rekabet gücüne sahip olabilecektir. Firma kalite maliyet sisteminin
önemini yeterince kavrar ve sistemi tüm ayrı
ntı
ları
na kadar uygulamayı
benimseyebilirse diğer iş
letmelere göre piyasada kalma ve daha genişpazar
payı
na sahip olma olası
lı
ğıyüksektir.
6.6.Özet
Bu bölümde, önceki bölümlerde genel özellikleri ile açı
klanmı
şolan kalite
maliyet unsurları
nı
n tespiti bir gı
da iş
letmesinde yapı
lacak araş
tı
rma ile ortaya
126
konulmuşve parasal olarak ifade edilemeyen kalite maliyetleri tespit edilmeye
çalı
ş
ı
lmı
ş
tı
r.
Öncelikle firmanı
n geçmiş
i, genel özellileri ve işakı
şdiyagramıele alı
nmı
ş
,
daha sonra firmada yapı
lan araş
tı
rmalar ve görüş
meler sonucunda elde edilen verilere
dayanı
larak kalite maliyet unsurlarıtespit edilmiş
, parasal olarak ifade edilemeyen
maliyetler bulunmaya çalı
ş
ı
lmı
ş
, bu verilerin elde edilmesinin firmanı
n rekabet gücüne
etkisinin ne olabileceği tartı
ş
ı
lmı
ş
tı
r. Son olarak ise araş
tı
rma sonucunda elde edilen
bulgular ortaya konulmuş
tur.
127
VII. BÖLÜM
SONUÇ
Globalleş
en dünyamı
zda; gerek iş
letmeler arası
nda gerekse ülkeler arası
nda
yoğun rekabet koş
ullarıgözlemlenmektedir. Bu rekabet ortamı
nda rakiplere göre
üstünlüğü elde edebilmek için, üretim teknolojilerinde değiş
iklik yapı
lmasızorunlu hale
gelmiş
tir (Karcı
oğlu, 1993: 91).
Bilgisayar gibi iletiş
im araçları
nı
n ilavesi ve otomasyona dayalıüretimin ön
plana çı
kmasınedeniyle üretim sistemlerinde önemli değiş
iklikler meydana gelmiş
tir.
Tüketicilerin istekleri doğ
rultusunda; firmaları
n ürünleri daha düş
ük maliyetle ve daha
yüksek kaliteyle üretmekten baş
ka seçeneği kalmamı
ş
tı
r (Kı
rlı
oğlu, 1998: 18).
Günümüz yoğun rekabet koş
ulları
nda firmaları
n varlı
kları
nısürdürebilmelerinin
en önemli koş
ulu; müş
terinin beklentilerini doğru belirleyip, bu beklentilere uygun mal
ve hizmeti, düş
ük maliyet ve yüksek kalite ile doğru zamanda pazara sunarak müş
teriyi
tatmin etmektir. Tüm bunları
n sağlanabilmesi için kalitenin tüm boyutlarıbir arada
değerlendirilmelidir.
Kalite kavramıartı
k, ürüne üretim sürecinden sonra takı
lan bir aksesuar
olmaktan çı
kmı
ş
tı
r. Günümüz koş
ulları
nda iş
letmeler, pazar payı
nıkaybetmemek
amacı
yla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratı
labilmesi için, kalite kontrol sistemleri geliş
tirmektedir.
Kaliteye gerekli önemi veren ve kalite konusunda gerekli çalı
ş
malarıyapan
iş
letmeler, günümüzün rekabet ortamı
nda daha etkin hale gelmektedir. Bu nedenle
iş
letmeler, kalite düzeyini artı
racak faaliyetler ile ürün ve hizmet kalitesini düş
üren
hataları
n önlenmesine yönelik çalı
ş
malar yapmak durumunda kalmaktadı
r. Bu
çalı
ş
maları
n yapı
lması
, katlanı
lmasıgereken maliyetleri de beraberinde getireceğinden,
bu maliyetlerin bilinmesi ve yakı
ndan takip edilmesi son derece önem kazanmı
ş
tı
r.
128
Kaliteli ürün veya hizmet, tüketici tatminini, dolayı
sı
yla firma karı
nı
arttı
rmaktadı
r, bu yüzden kaliteye yapı
lacak olan yatı
rı
m en karlıyatı
rı
mdı
r. Çünkü
kalitesiz ürünlerin firmaya olan maliyeti, kaliteli ürün üretmek için katlanı
lan
maliyetlerden daha büyüktür.
Toplam Kalite Yönetimi (TKY), müş
teri beklentilerini her ş
eyin üzerinde tutan
ve müş
teri tarafı
ndan tanı
mlanan kaliteyi, tüm faaliyetlerin yürütülmesi sı
rası
nda ürün
ve hizmet bünyesinde oluş
turan bir yönetim biçimidir (Lakhe ve Mohantay, 1994:427).
Dinamik pazarlarda, yı
kı
cırekabetin karş
ı
sı
nda ayakta kalabilmek ancak bu anlayı
ş
ı
benimsemekle mümkün olmaktadı
r (a.g.e).
Toplam Kalite Yönetimi üst yönetimin, büyük bir istekle iş
in içinde olması
nıve
gerçek desteğini ifade eder. Toplam kalite sistemini yürütmek için yöneticiler bir
yandan müş
terilerin kalite gereksinimini anlamak, bu gereksinimleri karş
ı
lamak ve
hatalıürünleri elimine etmek konuları
nda yapı
lan çalı
ş
malara katı
lı
rken, diğer yandan
da gerekli politikaları
n belirlenmesinin, tüm elemanları
n kendilerini bu politikaya yakı
n
hissetmesinin ve politika hedeflerinin sağlanmasıkonuları
na çalı
ş
ı
r.
TKY’ nin baş
ı
nda insan faktörü yatmaktadı
r. TKY’ de yer alan sürekli iyileş
me,
sorunları
n analizi ve çözümü ekip oluş
turma, hedefleri belirleme ve kalite sağ
lama gibi
görevlerin kurum çapı
nda yayı
lı
mı
nı
n sağlanmasıancak tüm çalı
ş
anları
n katı
lı
mı
yla
sağlanabilir. Toplam Kalite Yönetimi, çalı
ş
anları
n işyerlerinde en iyi performansı
göstermek istedikleri, yöneticinin de sistemi sürekli iyileş
tirme yoluyla onlara destek
vermeye gönüllü olduğu bir yapı
lanma modeline dayalıolarak geliş
miş
tir.
Toplam Kalite Yönetimi tüm bu açı
klamaları
n özünde bulunan insan
performansı
nıesas alı
r. TKY’ de en önemli unsur, her kademedeki çalı
ş
anı
n sürekli
eğitilmesi ve gerek işile ilgili gerekse aldı
ğıeğitimler ile ilgili değerlendirilmesidir.
İ
ş
letmelerde Toplam Kalite Yönetimi uygulaması
nda, kalite maliyetleri çok
önemli bir boyutu oluş
turmaktadı
r (Lakhe ve Mohantay, 1994:427). Çünkü, kaliteye
ulaş
mak için organizasyonun her aş
aması
nda önemli sayı
labilecek harcamalar
yapı
lmaktadı
r. Kalite maliyetleri, oluş
turulacak kalite maliyet sistemi ile, kalite
129
maliyetlerini azaltarak, kaliteyi iyileş
tirici faaliyetleri kolaylaş
tı
rarak, belirlenen ve
istenen kalite seviyesine ulaş
mayıamaçlamaktadı
r (a.g.e).
İ
ş
letme yöneticilerinin temel amaçlarıarası
nda, üretilen ürünün maliyetlerini
düş
ürerek karlı
lı
ğıartı
rmak yer almaktadı
r (Doğan, 1997:136). Kalite uygulamaları
veya kalite iyileş
tirme çabaları
nı
n temel hedeflerinden biri de bu maliyetleri en aza
indirmeye çalı
ş
maktı
r. Müş
terinin gereksinim duyduğu kaliteyi en ucuza sunan firmalar
rekabet yarı
ş
ı
nda avantajlıbir konuma geçeceklerdir. Bu nedenle kalite ile ilgili
maliyetlerin iyi bilinmesi bu maliyetlerin engellenmesi için atı
lmasıgereken ilk adı
mdı
r
(a.g.e).
Günümüzde kalite maliyeti kavramı
nı
n aslı
nda kalitesizliğin maliyetini
yansı
tmakta olduğu vurgulanmaktadı
r (Karcı
oğ
lu; 2000,107). Bu görüş
e göre; bir
iş
letme tüketicinin ihtiyacı
nıkarş
ı
lamak amacı
yla herhangi bir ürünü üretmek için
kurulduktan sonra, o ürünün kalitesini sağlamaya yönelik yaptı
ğıgiderleri kalite
maliyeti olarak gösteremez (a.g.e). Bir baş
ka deyiş
le; iş
letmeler bozuk ürün üretmek
için kurulmamı
ş
lardı
r. İ
ş
letmelerdeki ş
u ya da bu düzensizlik sonucu oluş
an bozuk
ürünün doğurduğu ek maliyet kalite maliyeti değil, kalitesizliğin maliyeti olarak
adlandı
rı
lmaktadı
r (a.g.e).
Kalite ile ilgili maliyetlerin incelenmesinde göz önünde bulundurulmasıgereken
konu, maliyetlere materyalist açı
dan sadece parasal kayı
plar olarak bakı
lmaması
;
zaman, iş
çilik, ve imaj zedelenmesi ve sosyal kayı
pları
n da değerlendirmede göz
önünde bulundurulmasıgerekliliğidir.
Daha önce de belirtildiği gibi XYZ Gı
da A.Ş. firması
nda yapı
lan araş
tı
rmanı
n
amacı
, kaliteli olmayıbenimsediği halde kalite maliyetlerine gerekli önemi vermeyen
firmalara; kaliteyi sağlamak için katlanı
lan maliyetlerin ve daha da önemlisi kalitesiz
veya düş
ük kaliteli ürünlerin yarattı
ğımaliyetlerin neler olduğunu, bunu engellemek
için firmaları
n ne gibi önlemler almasıgerektiğini seçilen firmada yapı
lacak olan
tanı
mlayı
cı olay çalı
ş
masıile gözler önüne sermektir. Ayrı
ca bu çalı
ş
manı
n
yapı
lması
yla ortaya çı
kan sonuçları
n, uygulama yapı
lacak firmaya; kalite maliyetlerinin
belirlenmesi, bu maliyetlerin azaltı
lma yöntemleri ve bu maliyetlerin yönetim tarafı
ndan
130
karar verme aracıolarak ve yatı
rı
m değerlendirme amacı
yla kullanı
lması
, yönetimin
daha doğru kararlar alması
nısağlamasıkonusunda yol gösterici olarak kullanı
lması
amaçlanmaktadı
r.
Yapı
lan araş
tı
rma ile XYZ Gı
da A.Ş firması
nı
n kalite maliyet unsurları
belirlenmeye çalı
ş
ı
lmı
şve araş
tı
rma ile ilgili olarak ayrı
ntı
lıaçı
klamalar yapı
lmı
ş
tı
r. Üst
yönetimin konu hakkı
nda yeterli bilgiye sahip olmaması
, firmanı
n tam oturmuşbir
muhasebe sisteminin olmaması
, firmanı
n konuya hakim ve bu iş
e yönlendirilmişeleman
kı
sı
tıve zaman kı
sı
tıgöz önüne alı
narak firma yetkilileri ile görüşalı
ş
veriş
inde
bulunulmuşve firmada araş
tı
rmalar yapı
larak mevcut durum ortaya konulmuş
tur.
Buradan hareketle gı
da sektöründe faaliyet gösteren bir iş
letmede yapı
lan araş
tı
rma
sonucunda kalite maliyet unsurları
nı
n belirlenebileceği ancak kalite maliyet sisteminin
kurulmasıiçin gerekli olan verilerin toparlanabilmesi için firmanı
n muhasebe sistemini
tam olarak oturtmasıve üst yönetim ve personelin tam desteğinin alı
nmasıgerektiği
sonucu ortaya çı
kmı
ş
tı
r.
Bunun yanısı
ra firmanı
n maliyetlerini daha iyi belirleyebilmesi ve bu
doğrultuda daha gerçekçi kararlar alarak piyasadaki rekabet avantajı
nıkoruyabilmesi
için firma maliyet unsurları
na ait veri kaynakları
nıdaha detaylıolarak incelemelidir.
Ayrı
ca araş
tı
rmacıtarafı
ndan sunulan Tablo 6.1’e uygun olarak önce her bölümden elde
edilecek verilerle genel bir rapor oluş
turulması
, daha sonra bu raporun aylı
k ve yı
llı
k
bazda takip edilerek gelecek yı
llardaki geliş
im trendinin oluş
turulması
nı
n XYZ Gı
da
A.Ş’nin piyasadaki sürekliliği ve rekabet avantajı
nıkorumasıaçı
sı
ndan faydalıolacağı
düş
ünülmektedir.
7.1 Çalı
ş
manı
n Literatüre Katkı
sı
İ
ş
letmelerin yüksek kaliteyi sağlamak için katlanmak zorunda oldukları
maliyetleri, açı
k bir ş
ekilde görebilmeleri gerekmektedir. Kalite Maliyet Sistemi ile
sağlanacak bu durum, iş
letmelere rekabet etmek için büyük fı
rsatlar verirken, içinde
bulunduklarısektörde de güçlü olmaları
nısağlayacaktı
r.
131
Bugüne kadar, kalite maliyetleri ile ilgili çeş
itli çalı
ş
malar yapı
lmı
ş
tı
r. Kalite
maliyetleri ile ilgili birçok Türkçe kaynak bulunmaktadı
r. Ancak bu araş
tı
rma ile gı
da
sektöründe neredeyse monopol olarak faaliyet gösteren orta ölçekli bir iş
letmede kalite
maliyet unsurlarıtespit edilmiş
tir. Seçilen firma üretimini gerçekleş
tirdiği ürünler
bakı
mı
ndan sektöründe öncü konumdadı
r. Firma monopole yakı
n bir güce sahip
olması
na rağmen kaliteye ve kalite maliyetlerine oldukça önem vermektedir.
Bu çalı
ş
ma ile kalite maliyetleri ve kalite maliyet sistemi hakkı
nda ayrı
ntı
lı
bilgiler verilmektedir. Bu araş
tı
rmanı
n aş
ağ
ı
daki sebeplerden ötürü literatüre önemli
katkısağlayacağıkanı
sı
na varı
lmı
ş
tı
r.
 Kaliteli olmayıbenimsediği halde kalite maliyetlerine gerekli önemi vermeyen,
araş
tı
rmanı
n yapı
ldı
ğıiş
letme ile benzer özelliklere ve üretim sürecine sahip,
küçük ve orta ölçekli iş
letmelere; kaliteyi sağlamak için katlanı
lan maliyetlerin
ve daha da önemlisi kalitesiz veya düş
ük kaliteli ürünlerin yarattı
ğımaliyetlerin
neler olduğ
unu, bunu engellemek için firmaları
n ne gibi önlemler alması
gerektiğini, kalite maliyet bilgilerinin yönetim açı
sı
ndan önemi ve gerekliliğinin
seçilen firmada yapı
lacak uygulama sonucunda ortaya koyarak açı
klamak.
 Ayrı
ca bu çalı
ş
ma, Kalite Maliyetleri ve Kalite Maliyet Sistemi ile ilgili
araş
tı
rma ve uygulama yapacak olan araş
tı
rmacıve akademisyenler tarafı
ndan
kaynak olarak kullanı
labilecektir.
7.2. Çalı
ş
manı
n Kı
sı
tları
Araş
tı
rma esnası
nda çeş
itli güçlüklerle karş
ı
laş
ı
lmı
ş
tı
r. Araş
tı
rmanı
n konusunun
oldukça genişkapsamlıolmasıve çeş
itli maliyet kalemleri hakkı
nda detaylıbilgiler ve
analizler gerektirdiği için uygulama yapı
lacak firmanı
n bulunması
nda zorluklar
yaş
anmı
ş
tı
r. Ayrı
ca konuya hakim olmayan yönetim ve kalifiye olmayan personelin
zaman zaman yanlı
şyönlendirmesi tehlikesiyle karş
ıkarş
ı
ya kalı
nmı
ş
tı
r.
132
Firmada tam yerleş
mişbir muhasebe siteminin olmamasıve kalite ile ilgili
olarak alı
nan belgelerin danı
ş
manlar aracı
lı
ğı
yla alı
nmasınedeniyle firmada kalite
konusu ile ilgili kalifiye eleman bulunmamakta bu da çeş
itli verilere eriş
mede
araş
tı
rmacı
nı
n zorluklarla karş
ı
laş
ması
na neden olmaktadı
r.
Ayrı
ca firmanı
n maliyetlerin çoğunluğunu bayilerine yansı
tmasıda veri toplama
hususunda ayrıbir kı
sı
tıoluş
turmaktadı
r.
7.3 Gelecek Çalı
ş
malara Öneriler
İ
ş
letmeler, kalite maliyetlerine gerekli önemi vermeleri halinde uzun vadede
üstün rekabet gücüne sahip olabilmektedir. İ
ş
letmeler bu sistemin önemini yeterince
kavrar ve sistemi tüm ayrı
ntı
ları
na kadar uygulamayıbenimserlerse diğer iş
letmelere
göre piyasada kalma ve daha genişpazar payı
na sahip olma olası
lı
klarıyüksektir.
Ayrı
ca kalite maliyetleri ile ilgili verileri iş
leyerek bilgi haline dönüş
türmesi,
ölçmesi, analiz etmesi ve raporlayı
p yöneticilere sunmasıhalinde bu raporları
n
yöneticilerin alacaklarıkararlara ı
ş
ı
k tutacağı
; zamanı
nda ve rasyonel kararlar almaları
nı
sağ
layacağıbeklenmektedir.
Dolayı
sı
yla rekabet gücünü arttı
rmak ve piyasada uzun süre kalmak isteyen tüm
iş
letme yöneticilerine kalite maliyetlerine gerekli önemi vermeleri ve yatı
rı
mları
nıkalite
maliyet sisteminin kurulması
na yönlendirmeleri önerilmektedir.
Muhasebeye ve kalite maliyetlerine ilgi duyan araş
tı
rmacı
ları
n konuyu daha çok
irdelemek ve farklıbakı
şaçı
larıgeliş
tirmek amacı
yla çalı
ş
manı
n içerisinde de belirtilmiş
olan parasal olarak ifade edilemeyen kalite maliyetlerinin tespiti ve muhasebeleş
tirilmeye
çalı
ş
ı
lması
, kalite maliyetlerinin SWOT analizi ile ele alı
nmasıkonuları
nda çalı
ş
malar
yapı
labilir.
133
KAYNAKLAR
AKAL, Z. (1996), ‘’İ
ş
letmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi’’, 2.Baskı
. Ankara,
Milli Prodüktivite Yayı
nları
.
AKGÜN, Melek (2005), ‘’Kalite Maliyetlerinin Faaliyet TabanlıMaliyetleme
Sistemine Entegrasyonu’’ Muhasebe ve Denetime Bakı
şDergisi.
ALKAN, Hasan (2002), ‘’Kalitesizliğin Önemli Bir Boyutu: Maliyet Artı
ş
ı
’’ Süleyman
Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı
: 2.
ARIKBAY, Canan ve Ridvan BOZKURT (2002), ‘’ Kalite Yönetim Sistemlerine
İ
liş
kin ISO 9000:2000 UlusararasıStandartlarıve Getirdikleri’’ Verimlilik dergisi.
ATKINSON, Anthony A, ve VVilliam SHAFFIR (1998), "Standards for Field
Research in Management Accounting", Journal of Management Accounting Research,
Vol.10.
BOONE, L.E., KURTZ, D.L. (1996), Contemporary Business. Orlando, The Dryden
Press.
BOZKURT, Rı
dvan ve Aynur ODAMAN (1995), ‘’İ
SO 9000 Kalite Güvence
Sistemleri’’ MPM. Ankara.
BOZKURT, Ridvan (2001), ‘’Örgütsel Mükemmelik Arayı
ş
ı
’’, Toplam Kalite
Yönetimi
BOZKURT, Ridvan (2003), ‘’Kalite Maliyetleri MPM Yayı
nlarıno: 641 3. Bası
m:8.
BUMİ
N, Birol ve Hakan ERKUTLU (2002), ‘’Toplam Kalite Yönetimi ve Kı
yaslama
Benchmarking İ
liş
kileri’’ G.Ü. İ
İ
BF Dergisi 1.
CAMPANELLA, Jack (1998), ‘’ Principles of Quality Costs’’, Quality Costs : Ideas
and Application Volume:2, ASQC Quality Pres, U.S.A.
CAMPANELLA, jack, (1990), “Principles of Quality Costs, ASQC Quality Pres”,
Wisconsin, U.S.A.
ÇABUK, Yı
ldı
z (2005), ‘’ Kalite Maliyetleri ve Kalite Maliyetlerini Ölçmede
Kullanilan Yöntemler’’, ZKÜ Bartı
n Orman Fakültesi Dergisi Cilt: 1.
ÇANKAYA, Fikret ve Talha USTASÜLEYMAN (2001), “İ
ş
letmelerde Kalite
Maliyetlerinin Hesaplanması
nıEtkileyen Faktörlerin Belirlenmesine Yönelik Bir Model”,
verimlilik dergisi: 2001/ I.
ÇOBAN, Suzan (2004), ‘’ TKY Perspektifinde İ
çsel Pazarlama Anlayı
ş
ı
’’ Erciyes
Üniversite İ
İ
BF Dergisi sayı
:22
134
DALE, B.G. ve J.J PLUNKETT (1990), ‘’Managing Quality, Exeter’’, Philip Alan,
Eds..
Dİ
KEN, Ahmet (1998), ‘’Sanayi ve Hizmet İ
ş
letmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’’,
Konya Ticaret Odası
, eğitim ve kültür yayı
nlarıno:8.
DOĞAN, Kadir (2002), “Su Ürünleri Pazarlaması
nda Toplam Kalite Yönetimi” Tarı
m
İ
stanbul TKB İ
stanbul İ
l Müdürlügü Yayı
n Organı
, 81
DOĞAN, Özlem İ
pekgil (1997), “Hizmet kalitesi Denetimi: İ
yileş
tirme ve Fı
rsat
Maliyetleri”, 6. Ulusal Kalite Kongresi Tebliğler ve Özgeçmiş
ler Kitabı
, KalDer,
İ
stanbul.
DOĞAN, Özlem İ
pekgil (2000), “Kalite Uygulamaları
nı
n İ
ş
letmelerin Rekabet Gücü
Üzerine Etkisi” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 2 Sayı
1: 16.
DOĞAN, Ü. (1991), Kalite Yönetimi ve Kontrolü,İ
zmir.
ERDEM, Ferda ve Janset Özen İ
ŞBAŞI (2001),’’ Eğitim Kurumları
nda Örgüt Kültürü
ve Öğrenci Alt Kültürünün Algı
lamaları
, Akdeniz İ
İ
BF Dergisi, 1.
ERTAŞ, F.Ç. (1996), “Kalite Maliyetleri ve Analizi”, Verimlilik Dergisi, MPM Yayı
nı
.
ERTUĞRUL İ
rfan (2004), ‘’Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri’’ Ekin Kitapevi
Bursa.
EVANES, James R. and William M. Lİ
NDSAY (1989), ‘’ The Management and
Control of Quality Professional Review Copy’’, West Publishing Company, U.S.A.
FIRATLI, Erdoğan (1983), ‘’Yeni Mamul Kalite Kontrolü’’,
Eskiş
ehir.
A.Ü. Yay. No:7,
GARVIN, D.A. (1988), ‘’Managing Quality’’, The Free Press, New York.
GENCEL, Ufuk (2001), ‘’Yükseköğretim Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi Ve
Akreditasyon’’Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 3,
Sayı
:3.
Gİ
TLOW, H.S. , S.J. Gİ
TLOW, R. OPPENHEİ
M (1989), Tool and Methods for for
the Improvement of Quality, Irwin Homewood , IL, U.S.A..
GÜR, A Tayfun ve Samim NEMLİ
OĞLU (1998), “Toplam Kalite Kontrol Maliyetleri
Bileş
enlerinde Test ve Ölçme Aletlerinin Yeri ile Kalibrasyonun Önemi’’, Mühendis ve
makina, Cilt:39, Sayı
:458.
GÜRSOY, Cudi Tuncer (1999),’’Yönetim ve Maliyet Muhasebesi’’ Beta Yayı
nları
Eylül:3512. Bası
mİ
stanbul).
135
HARMANDAR, V. , M. AKSU, M. TANYAP, E. AKCAKAYA , A. GÜNDÜZ , E.
KULOĞU (1996), “Kalite Maliyetlerinin Ölçülmesine Yönelik Bir Model ve
Uygulama”, 5. Ulusal Kalite Kongresi Tebliğler ve Özgeçmiş
ler Kitabı
, KalDer,
İ
stanbul
ISHIKAWA, Kaoru (1995), Toplam Kalite Yönetimi Nedir? Çev.KalDer Yay.7.
İ
stanbul.
İ
TÜ İ
ş
letme Mühendisliği Toplam Kalite Yönetimi Araş
tı
rma Komitesi , 1994
JURAN, J.M. (1986), “The Quality Triology” Quality Progress, Agust.
KAFTAN, M. (1997), “Toplam Kalite Yönetimi Uygulayan İ
ş
letmelerde Kalite
Maliyetleri Sistemi”, 1. Ulusal Üretim Araş
tı
rmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı
,
İ
stanbul).
KANATSU, Takashi (1990), TQC for Accouning: A New Role in Companywide
Improvement, English Translation, Productivity Press Inc., U.S.A..
KAPLAN, Robert S. (1986), "The Role for Empiricai Research in Management
Accounting", Accounting Organization and Society, Vol.11, No.415.
KARABINAR, Selahattin ve Faruk GEYİ
K (2001), ‘’ Toplam Kalite Yönetiminde
Parayla İ
fade Edilemeyen Maliyet Kalemleri Üzerine Öneriler’’, II. Ulusal Üretim
Araş
tı
rmalarıSempozyumu, İ
stanbul.
KARCIOĞLU, Reş
at (1993), “JIT Üretim Sisteminin Maliyet ve Yönetim Muhasebesi
Sistemlerine Etkisi”, Verimlilik Dergisi , Sayı
: 4.
KARCIOĞLU, Reş
at, (2000), ‘’Stratejik Maliyet Yönetimi ,Maliyet ve Yönetim
Muhasebesinde Yeni Yaklaş
ı
mlar’’, Aktif Yayı
n Evi Erzurum.
KAVRAKOĞLU, İ
brahim (1991), “Toplam Kalite Yönetimi”, KalDer Yayı
nları
. No:1.
KAVRAKOĞLU, İ
brahim (1996),’’Kalite: Kalite Güvencesi ve ISO 9000’’, 2. Bası
m
Kalder Yayı
nları
, No:1, İ
stanbul.
KAVRAKOĞLU, İ
brahim (1994), “Toplam Kalite Yönetimi”, 2.Bası
m, Kalder
Yayı
nları
, No:2 İ
stanbul.
KENDİ
RLİ
, Selçuk ve Hülya ÇAĞIRAN (2002), ‘’ Sanayi İ
ş
letmelerinde Kalite
Maliyetlerinin Oluş
umu ve Muhasebeleş
tirilmesi’’ G.Ü. İ
.İ
.B.F. Dergisi, 1.
KIRLIOĞLU, Hilmi (1998), “ Tam Zamanı
nda Üretim Sisteminin Muhasebe
Sistemlerine Etkisi”, Journal of Qafgaz Univetsity, Volume: 1, Number: 2.
KOBU, Bülent (1987), ‘’Endüstriyel Kalite Kontrolü’’, 2. Baskıİ
stanbul: İ
.Ü. İ
ş
letme
Fak. Yay. No:182.
136
KOTLER, Philip (1996), “ Marketing Managemenet” 8th Edition Prentice –Holl,
Englewood Cliffs, NJ.
KÖSE, Seviç ve Semra TETİ
K, Cuma ERCAN (2001), ‘’Örgüt Kültürünü Oluş
turan
Faktörler’’, Celal Bayar Üniversitesi İ
İ
BF Dergisi Cilt:7, sayı
:1.
KÖSEOĞLU, M, D.K. HARRİ
SON ve D. Lİ
NK (1994), ‘’ Toplam Kalite Yönetim
Sistemi Uygulaması
nı
n Arkası
ndaki İ
nsan Faktörü’’, Verimlilik Dergisi, MPM Yayı
nları
,
Ankara.
KURGUN, Osman Avş
ar (1997), ‘’ Otel İ
ş
letlerinde Kalite Maliyet Sisteminin
Oluş
turulması
’’, Ç.Ü. İ
İ
BF Dergisi Cilt:7 Sayı
: 1.
LAHKE, R. R. ve R. P. MOHANTY (1994), ‘’Understanding TQM’’ Production
Planning & Control, Vol.5, No.5.
MORSE, wayne J, James R. DAVİ
S ve Al L. HARTGRAVES (1991), Management
Accounting, Third Edition, Addision – Wesley Publishing Company Inc., U.S.A.
OAKLAND, J.S. (1993), “Total Quality Management’’, 2nd Edition,Butterworth –
Heinenmann, Oxford,.
ÖZDAMAR. K. , Y. ODABAŞI, Y. HOŞCAN, A. Bİ
R, G. KIRCAALİ
-İ
FTAR, A.
ÖZMEN, Y. UZUNER (1999), ‘’Sosyal Bilimlerde Araş
tı
rma Yöntemleri’’, T.C.
Anadolu Ünüversitesi Yayı
nlarıNo:1081.
ÖZENCİ
, B.T , L. CUNBUL (1993), “Kalite Ekonomisi”, KalDer Yayı
nları
, Yayı
n
No:2, İ
stanbul.
ÖZGEN, Hüseyin , Halil SAVAŞ(1997), “Verimlilik ve Kalite Arası
ndaki İ
liş
kinin
Anlayı
şAçı
sı
ndan Analizi”, Standart Dergisi, Şubat, İ
stanbul:84.
ÖZGEN, Hüseyin ve Halil SAVAŞ(1997), ‘’ Verimlilik ve Kalite Arası
ndaki İ
liş
kinin
Toplam Kalite Yönetimi Açı
sı
ndan Analizi’’, Standart, Yı
l:36 Sayı422, Ankara.
ÖZŞEN, Tayfun (1998) "Toplam Yönetim Kalitesi", Türk İ
dare Dergisi, Sayı
:421,
Aralı
k.
PASAWARK, William R. (1991), ‘’The Evolution of Quality Control Costs in U.S.
Manufacturing’’, Journal of Cost Management. Vol.5 Issue 1.
PEKER, Ömer (1996), "Toplam Kalite Yönetimi ve Kamu Hizmetlerinde Toplam
Kalite", ÇağdaşYerel Yönetimler Dergisi, Cilt:5, Sayı
:2, Mart.
PEŞKİ
RCİ
OĞL,U Nurettin (1997), ‘’ Kalite Yönetiminde ISO 9000 Uygulamaları
”,
MPM Yayı
nları
, No:620, Ankara.
PONEMON. Lawrence A. (1990), ‘’ Accounting for Quality Costs’’, Juarnal of Cost
Management, Vol.4 Issue 1.
137
PORTER, L.J. , P. RAYNER (1992). ’’Quality Costing For Total Quality
Management’’, International Journal of Production Economics, Vol.27.
RAO, Asho, P. Carr LAWRENCE, Ismael DAMBOLENA, Robert J. KOPP, John
MARTİ
N, Farshad RAFRİ
, Phylis Fineman SCHLESİ
NGER (1996), ‘’Total Quality
Management’’. A Cross Functional Perspective, johan Wiley & Sons, U.S.A.
ROSS, J.E. (1994), “Total Quality Management”, Florida Atlantic University.
RYAN, Bob, Robert W. SCAPENS ve Michael THEOBALD, J, Research (1992),
Method and Methodology in Finance and Accounting, Academic Press Lim., London.
SCHMAHL, Karen E. , Yasser DESSOUKY ve David RUCKER (1997), ‘’ Measuring
the Cost of Quality: A Case Study’’, Production and Inventory Management Journal,
Volume 38 Number 4, Fourth Quater.
SEVİ
M, Adnan (1999),’’Toplam Kalite Yönetiminde Bir Araç Olarak Toplam Kalite
Maliyet Sisteminin Kurulmasıve Bir Uygulama’’. Anadolu Üni. Yay. No:1102,
Eskiş
ehir.
STEIMER, E. Thomas (1990),’’Activity Based Accounting For Total Quality’’
Management Accounting, October,:40.
Şİ
MŞEK, M. ve M. NURSOY (2002),"Toplam Kalite Yönetiminde Performans
Ölçümü", İ
stanbul, Hayat Yayı
nları
TAN, Serdar ve Nurettin PEŞKİ
RCİ
OĞLU (1989), ‘’Kalitesizliğin Maliyeti’’, Milli
Prodüktivite Merkezi Yayı
nlarıNo:316 Ankara.
TANIŞ, Veyis Naci, (1997), "Theoritical Background of Some Research Methods
Applicable in Cost and Management Accounting", Dokuz Eylül Üniversitesi i.'i.B.F.
Dergisi, Cilt. 12, Sayı2.
TÜRKEL, Uluçı
nar, Asuman (1998), ‘’İ
nsan Kaynakları
nı
n Etkin Yönetimi’’, Türkmen
Kitapevi, İ
stanbul.
TÜSİ
AD, (1995), “Dünya Çapı
nda Bir Performansa Doğru” TÜSİ
AD Yayı
nları
İ
stanbul.
USANMAZ, İ
brahim (2004) ‘’Kalite, Güvence ve Standartları
’’ Mersin Üniversitesi.
USRY, Milton F, Lawrence H. HAMMER ve Willam K. CARTER (1991), Cost
Accounting: Planing and Control, Tenth Edition, South – Western Publishing Company,
U.S.A.
WALTON, M. (1986), ‘’The Demimg Management Method’’, New York: Perigee
Books Published by the Putnam Publishing Group.
138
WINCHELL, William O., Caroline J. BOLTON (1987), ‘’ The Micro Approach to
Quality Costs – Used by Staff Departments – is an Essential Supplement to the
Traditional Macro Quality Cost System’’, Quality progress, No:9, September
WIKLUND, H, P.S Wİ
KLUND (1999), A Collaboration Concept For TQM
İ
mplematation in Small and Medium Sized Enterpries İ
nternational Journal of Applied
Quality Management.
WOOLF, Emile, Suresh Tana, Karam Singh, Anne Chan (1988), Management
Accounting – Control and Audit, Butterworts CIMA Students Series, Stage 4, Mackays
of Chatham Ltd. London.
YENERSOY, Gönül (1997), “Toplam Kalite Yönetimi: Mükemmeli Arayı
şYolculuğ
una
İ
lk Adı
m”, 1.Bası
m, Rota Yayı
nları
,İ
stanbul
YENERSOY, Gönül (1997), “Toplam Kalite Yönetimi, İ
stanbul” Rota Yayı
ncı
lı
k.: 116.
YILDIRIM, Ali, Hasan (2002) ‘’Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi’’, ANKARA, Nobel
Yayı
ncı
lı
k.
YILDIRIM, Hakan (2002), ‘’ Toplam Kalite Yönetimin Temel KavramlarıMarmara
Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi Cilt:5 Sayı17 .
YILMAZ, Malik (2003), ‘’Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite Yönetim İ
liş
kisi’’ Doğuş
Üniversitesi Dergisi 4 (2).
YIN, Robert K. (1994), Case Study Research: Design and Methods, Second
Edition,Sage Publications, USA.
YUMUK, G. ve İ
.H. İ
NAN (2005) ‘’Trakya Bölgesindeki İ
malat Sanayi İ
ş
letmelerinin
Kalite Maliyetlerinin SWOT Analizi İ
le Değerlendirilmesi’’ TekirdağÜniersitesi
Dergisi / 2.
YÜKÇÜ, Süleyman (1999), ‘’Yönetim Açı
sı
ndan Maliyet Muhasebesi’’ 4. Baskı
,İ
zmir.
YÜKÇÜ, Süleyman (1993), Yönetim Açı
sı
ndan Maliyet Muhasebesi, Anadolu
Matbaası
, 2.baskı
,İ
zmir.
YÜKÇÜ, Süleyman (1998), “Yönetim Açı
sı
ndan Maliyet Muhasebesi”, 3. Baskı
Anadolu Matbaacı
lı
ki İ
zmir.
YÜKÇÜ, Süleyman (1999), ‘’ Kalite Maliyetlerinin Muhasebeleş
tirilmesi’’ ( Kalite
Muhasebesi), Dokuz Eylül Üniversitesi İ
ktisadi Ve İ
dari Bilimler Fakültesi İ
zmir.
YÜKÇÜ, Süleyman ve Leyla DOĞANÖZ (1994), ‘’ Kalite Maliyetlerinin Sistemi
İ
çindeki Yeri’’ Standart Dergisi Sayı395 Kası
m.
139
ÖZGEÇMİ
Ş
Kiş
isel Bilgiler:
AdıSoyadı
: Perle GEDİ
K
Doğum Yeri
: Adana
Doğum Tarihi
: 02.10.1982
Adresi
: Güzelyalımh. Kenan Evren Bulv. Özdilek Apt.8/24
Seyhan/ADANA
e-posta
: perlegedik@yahoo.com
Eğitim:
2004-2007
: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İ
ş
letme
Yüksek Lisans
2000-2004
: Çukurova Üniversitesi İ
.İ
.B.F. İ
ş
letme Bölümü
1997-2000
: Adana Özel Gönen Koleji YabancıDil Ağı
rlı
klıLisesi
Deneyim:
2006-
: HSBC BANK A.Ş-İ
ş
letme Bankacı
lı
ğıYönetmen Yardı
mcı
sı
2004-2005
: Per-Com Computer Kurucusu
1997-2000
: Toy’s “R” us Müş
teri Temsilcisi
Nitelikler:
YabancıDil
:İ
ngilizce - Akı
cı
Bilgisayar Bilgisi
: Microsoft Office (Word,Excel,PowerPoint), Logo, SPSS.
Download